کارگاه دانش افزایی

آشنایی با فنون ترجمه

شناسنامه

اهداف برگزاری کارگاه

پژوهشی طالب –ارتقای سطح علمی .1

طالب با فنون ترجمه آشنایی .2

بکارگیری علمی فنون ترجمه .3

شده انجاماهم اقدامات در خصوص عنوان کارگاه رایزنی با گروه مطالعات اسالمی به زبان عربی .1

هماهنگی جهت برگزاری به موقع کارگاه .2

عرب زبان و متقاضیان شرکت در این دورهاطالع رسانی به طالب .3

هماهنگی مکان برگزاری کارگاه .4

متن کارگاه از استاد و درج آن در گزارشتایید .5

5 :شماره

آشنایی با فنون ترجمه :عنوان

جناب آقای مصطفی مدبری :استاد

جلسات اتاق :مکان

5/21/49:برگزاری تاریخ

جلسه1 :جلسات تعداد

ساعت9:زمان مدت

نفر 25 :کنندگان شرکت تعداد

حدیث و قرآن علوم تربیتی – علمی گروه: همکار گروه

قرآن علوم رشته ارشد و کارشناسی طالب: مدعوین

متن کارگاه

معنای لغوی و اصطالحی

باشد.لمه ترجمه در اصل ترجَمَة بر وزن فَعْلَلَه میک

شد عربی با کلمهگویند؛ اینکه این کند: تَرجُمان یا تَرجَمان میدر زبان عربی به کسی که ترجمه می

رسد.کمی سخت به نظر می

کننده؛ ترجَمان یا ترجُمان )بر وزن فعلالن( گفتند. در زبان عربی اسم فاعل بر ترجمهبه همین علت به

نداریم و این وزن، نادر و غیرمعروف است لهذا کلمه عربی نیست.« فعلالن»وزن

ربی شود تا عی اجنبی وارد زبان عربی شود در قالب رباعی مجرد برده میبسیاری از اوقات وقتی کلمه

شود.

سازی واژگان غیرعربیجرد؛ ساختاری است برای کلمات اجنبی، یعنی تعریب؛ عربیرباعی م

بَرمَجةً )فَعْلَلَ، یُفَعلِلُ، فَعْلَلَة: در زبان عربی فصیح( -یُبَرمِجُ -مثال: برنامه )رباعی مجرد( بَرْمَجَ

کنند.گونه تعریب میهم این انهیِعاماینکه در زبان ترجالب

زن شود و به وی پنچر فارسی در عراق استعمال مییُپَنْچِرُ: یعنی کلمه -: پَنْچَرَمثال: پنچرگیری کرد

سازند.برند و از کلمه فعل میرباعی مجرد می

باشد که به باب رباعی مجرد بردند و کلمه عربی ساختند.میگونه هم این« ترجمه»کلمه

رفته مُتَلْفَزَة: مصاحبه تلویزیونی. در اصل تلفاز از تلویزیون گ تَلفزَةً )تِلفاز(؛ مُقابلةٌ -زُیُتَلفِ -مثال: تَلْفَزَ

شد.

گونه است )بر وزن فَعْلَلَ(این بنابراین کلمه ترجمه هم

نامه دهخدا آمده است که تَرزبان ریشه ترجمان است که تعریب شده، تَرجُماندر لغت

تر.یعنی بیشتر، اضافه« تر»پسوند

تر بلد باشد و برای ترجمه باید به زبان مبدأ و زبان مقصد مسلط باشد تَرزبان یعنی یک زبان اضافه

)زبان مبدأ: یعنی زبان متنی که داریم. زبان مقصد: یعنی زبان متنی که قرار است تحویل دهیم(

لد است.شتر بیعنی یک زبان بی« ترزبان»گویند لهذا به کسی که به دو زبان تسلط داشته باشد، می

فَعلَلَةً -یُفعلِلُ -پس تَرجَم )ماضی(، یُترجم )مضارع(، ترجمةً )مصدر(: فَعلَلَ

ترجمه:-2

ای را انتقال دهیم.لفظی: یعنی از یک زبان به زبان دیگر، جمله ازلحاظ

اصطالحی به سه معنا رایج است: ازلحاظ

کالم گوینده.برند یعنی برداشت ما از به معنای تفسیر به کار می -2

نامه نامه( )کتب تراجم در رجال: احواالت شخصی و زندگیباشد )زندگیاصوات شخصی یک نفر می -1

خواهند به ثقه بودن راوی پی ببرند(.باشد چون میمی

انتقال یک معنا از زبانی به زبان دیگر. -3

ن دیگر.بنابراین فن ترجمه یعنی فنونی برای انتقال یک معنا از زبانی به زبا

مختصری از ترجمه در دنیای اسالم: خچهیتار -1

. ترجمه از چه زمانی به وجود آمد؟1-2

قبل از علما و دانشمندان، اول کسانی که نیاز به ترجمه داشتند: تُجّار کشورها بودن )بازرگانان( که -

ت.ابتدایی آموختند و برای برطرف کردن نیاز اقتصادی اهمیت داش صورتبهترجمه را

سپس صُیّاح )جهانگردان( بودند: دایره لغات بیشتری داشتند؛ سفرهای زیارتی هم جزء جهانگردی -

شود.محسوب می

بودند. مسلمانانتازهدر جهان اسالم: اولین افرادی که نیاز به زبان داشتند: مبلّغان و -

طقه شان زبان آن مناز اولیهفرستاد، نیکسانی که پیامبر)ص( به کشورها و شهرهای مختلف می -2مانند

و کشور بود؛

مسلمان شده بود از ایران به مکه رفت، نیازمند بحث ترجمه بود.سلمان فارسی که تازه -1

مبدأ ترجمه در دنیای اسالم: -1-2

رسد؟آغاز شد؛ چه زمانی ترجمه به اوج میاز زمان پیغمبر اکرم

خلیفه چهارم بود.به قدرت رسیدند و حضرت علیبعد از پیامبر)ص( ازلحاظ سیاسی سه خلیفه

ی جنگ ایننتیجه جنگ با معاویه بر سر قدرت بود که چه کسی خلیفه شود،در زمان حضرت علی

داشته باشد. حکومتهم در کوفه شد که معاویه در شام یک حکومت تأسیس کند و حضرت علی

سیطره پیدا کند و تا امام دوازدهم خالفت توانست بر ائمه)رسید، معاویه وقتی نوبت به امام حسن

و حکومت دست ائمه نبود. معاویه به حکومت رسید، بعد از معاویه، یزید به خالفت رسید که جزء

ها بودند.اموی

ی که هایخواستند از معاویه تعریف کنند، نامهامیه به قدرت رسیدند. در حد نیاز، مبلغینی که میبنی

آمدند، خصوصاً مسلمانانی که از روم و مناطق دیگر می واستند بین کشورها ردوبدل کنند و تازهخمی

محکمی داشتند و با پادشاهان بعدی ارتباط داشتند تا بتوانند امامان را ارتباطاینکه این افراد با روم

مسموم کنند و کارهای سیاسی خود را پیش ببرند.

ی عباسی، رو فهیخلروی کار آمدن عباسیان. ابوالعباس صفّاح اولین ها ورسیدیم به زمان ضعف اموی

کار آمد.

ها ساختند چون اموی شده بودند و به ایران روی آوردند، به خاطر تضعیف عربها نمیعباسیان با عرب

بودند. زبانو در مقابل عرب قرار گرفتن. به همین علت بسیاری از کارگزاران عباسی از فُرس و فارسی

گسترده در زمان عباسیان بود و اوج ترجمه زمانی بود که در حکومت عباسیان، صورتبهشروح ترجمه

"رجمهنهضت ت "الحکمه تأسیس شد، از تاریخ که بیت برههالحکمه در بغداد تأسیس شد. به این بیت

گویند.می

ه هم فتند چه علمی بیاوریم کبیت ندارند، گدر نهضت ترجمه عباسیان دیدند که توان مقابله با علوم اهل

پرسیدند(.ن سؤالبیت به آن توجه نداشته باشند) یا بیان نکرده بودند یا مردم جدید باشد و هم اینکه اهل

بود. بیتبنابراین علت نهضت ترجمه: رویارویی با مکتب اهل

علت به وجود آمدن فنی به نام ترجمه -3

)طب سنتی(، ریاضیات و نجوم، فلسفه یونانی، مباحث عرفانی و کتب ارسطو و... را وارد زانسیباز

دنیای اسالم کردند. به تعبیر تاریخ آمده: صدها عنوان کتاب در زمان نهضت ترجمه از یونانی به عربی

ترجمه شده است.

در نهضت ترجمه که عباسیان راه انداختند:

یونانی، رنگ و شکل عربی به خود گرفت و وارد زبان عربی شد.خود بسیاری از کلمات خودبه -2

خودشان نکهیاابچون عباسیان با ایرانیان ارتباط خوبی برقرار کردند تا بتوانند با اعراب مقابله کنند ) -1

کردند تا به قدرت برسند.های اموی مقابله میعرب بودند( ولی با عرب

ان فارسی نیز وارد زبان عربی شود. البته تأثیر دوسویه بود در این تبادل باعث شد بسیاری از واژگ

ی قدرت عباسی بود. لهذا در این تبادل علوم که انجام دادند، صدها کتاب از زبان چون ایران هم شیفته

یونانی به عربی ترجمه شد و ایرانیان هم تحت سیطره عباسیان در حال پیشرفت بودند. ناخودآگاه ایران

خواهد.این علوم را می هم طلب کرد که

گویند: بدترین و این علوم از زبان عربی به زبان فارسی ترجمه شد )اصطالحاً ترجمه به ترجمه می

و از ترجمه آن دوباره ترجمه شود. شدهترجمهیک علمی چراکهپرخطاترین نوع ترجمه است(

خواهد، بادل داشته باشند، مترجم میدر تبادل کشورها، پادشاه ایران بخواهد با عباسیان ت مثالعنوانبه

جا شود. در تاریخشود معانی جابهترین خطایی در ترجمه داشته باشد، باعث میحال این مترجم کوچک

دو کشور مذاکراتی داشتند در این مذاکرات دو دادهرخهایی بین کشورها ، مواردی که جنگذکرشده

نرسانده و درخواست را تهدید بیان کرده سبب فرمانده، دو طرف نشستند، مترجم، مطلب را درست

است. بنابراین به دادهرخها ور شدن جنگ مجدد شده و به علت ترجمه نادرست این جنگشعله

ی که در ترجمه خطا شود، همان اندازه ضرر خواهند رساند.اهراندازه

. فرق فن با علم3-2

م و نیاز به میدان عمل نداریم.گیریتئوری مباحث را فرامی صورتبهدر علم، سر کالس

اما فن، مهارت است. مهارت نیازمند ممارست و تمرین در میدان عمل دارد مانند خیاطی

ی، خیاطی کند، ما اطیخچرخدهد و حتی با صورت تئوری، خیاطی را توضیح میها بهخیاط، ساعت

لم نیست.شویم، چون خیاطی مهارت است و عگیریم و خیاط نمیخیاطی را یاد نمی

مانند خیاطی نیازمند ممارست و تمرین است زیرا فن ترجمه چراکهشویم پس با فن ترجمه، مترجم نمی

علم نیست بلکه فن و مهارت است.

. فن ترجمه یعنی؟3-1

دهند؟! در اسم کتب، این عربی است، اسم کتب فارسی قرار می کهفن چرافن در عربی یعنی مهارت،

زبان مقصد در زبان مبدأ استفاده نشود، رعایت نشده است.قانون که از واژگان

ها گفتند، مهارت فن ترجمه!!گویند مهارت ترجمه؟ و بدتر اینکه در برخی سایتچرا نمی

چه نیازی داریم که یک سری اصول را در ترجمه کردن ارائه دهیم؟ مشکل اینجاست که ما در فن

کنیم. یعنی فن ترجمه هایی که مترجمان گذشته مرتکب خطا شدند را بیان میترجمه یک سری مثال

پررنگ کردن خطاهای مترجمان گذشته است تا مرتکب خطا نشویم.

صورت موصوف و صفتی ترجمه کرده و این خطا را باید الیه( را بهافمثال: اِسناد اضافی )مضاف و مض

تذکر داد تا منتبه شود.

های معتبرسایتمعرفی کتب معروف و وب -9

Lets goفن الترجمه: دکتر محمد عنانی، بحث در ترجمه عربی به انگلیسی است مثال لِنذهَب: -الف

کند.ن عربی و انگلیسی بیان میواژگان و اصطالحات و اصول و قواعدی را در زبا

را اِذهب نگویید. اذهب امر به مخاطب است و Lets goکند که کند و مثال مطرح میخطاها را بیان می

شود، بزن بریم.لنذهب خود گوینده را نیز شامل می Lets goشود اما خود را شامل نمی

لت فن و مهارت به علم تبدیلش کنند، نکته: کتبی که فن ترجمه را خواستند علمی کنند یعنی از حا

توانند انجامای نمیکند چراکه با خواندن این کتب، هیچ ترجمهای ندارد و کمکی به مترجم نمیفایده

دهند. بنابراین فنون ترجمه علمی نیست چون فن ترجمه علم نیست.

فن الترجمه بین العربیة و االنجلیزیه: عبدالمحسن اسماعیل، تصریح کرده که یک سری فنونی بین -ب

ای برای زبان فارسی وجود ندارد چراکه کنیم. در دنیای عرب فن ترجمهزبان عربی و انگلیسی مطرح می

ابراین باشد. بنیما به زبان عربی بیشتر نیاز داریم چون منبع کتب و متون وحیانی به زبان عربی م

نیازمند به فن ترجمه عربی هستیم.

ها نیز کتب فن ترجمه به زبان عربی را اگر ما علومی را طرح کنیم که در سطح عالی باشد، حتماً عرب

کنند.تألیف می

ت.های کشور اسفن ترجمه، دکتر یحیی معروف )به زبان فارسی(: این کتاب منبع درسی دانشگاه -ج

السعدی؛ نیابو حسدکتر ناظمیان و دکتر فن ترجمه -د

: technical translationسایت مرکز التعلیم المفتوح )آموزش مجازی( لجامعة القاهره: در انگلیسی -هـ

های ترجمه. بنابراین مهارت است نه علم؛تکنیک

تقسیمات مختلف ترجمه -5

. تقسیم از حیث التزام به واژگان مبدأ5-2

زبان مبدأ را به زبان مقصد برگردانیم. واژهخواهیم ی که مییعنی از حیث التزام

. ترجمه واژه به واژه-5-2-2

گونه التزامی به زبان مقصد ندارند یعنی این واژه و اصطالح در زبان مقصد کاربرد دارد یا ندارد، هیچ

ه بر )فعل آخر جملی پیامسوبهفصیح است یا خیر و... وجود ندارد: جاء الرجل الی النبی)ص(: آمد مردی

( امدهین

معایب:

فهمش سخت و دشوار است؛ -2

رساند؛شود و مطلوب را نمیمی در فهمگاهی منجر به خطای -1

مزیت:

شویم.جنبه آموزشی دارد و با واژگان آشنا می

کاربرد:

ید(آمیدر متون آموزشی، متون رسمی و دولتی و اداری، متون دادگاهی کاربرد دارد )لفظ مقابل لفظ

باشد.مترجم نیست و برای آموزش کالس مناسب می درخور

. ترجمه روان5-2-1

بین ترجمه واژه به واژه و ترجمه آزاد است. در عین التزام به واژگان مبدأ، روان بودن سخن در زبان

شود و این روان بودن نیازمند مهارت نویسندگی است.مقصد حفظ می

مد که نویسنده بودن مترجم در زبان مقصد اهمیت دارد.در نیازمندی مترجم خواهد آ -

. ترجمه آزاد5-2-3

از متن به زبان مقصد شدهبرداشتانتقال معنای

گونه التزامی به اینکه واژگان مبدأ عیناً بخواهد ذکر شود، نیست؛هیچ -

ود بلکه شنمی در ده دقیقه؛ عین کلمات و جمالت فیلم بیان ساعتهکتعریف کردن فیلم ی تلخیصی: -

شود؛اتفاقات مطرح می

د.دهنکنند و توضیح میتفسیری: سخنرانی علمای منبری، یک آیه را در یک ساعت تفسیر می -

پس در ترجمه آزاد، هیچ التزامی به انتقال واژگان مبدأ نیست.

ی شدهرداشتبمعنای همآناگر بخواهیم مترجم خوبی باشیم، بین این سه نوع؛ ترجمه آزاد مفید است،

ما است از متن.

آوریم مخاطب چه یی که میهاواژهدهد، در زبان مقصد، و اینکه در انتقال معنا چه اتفاقاتی رخ می

شود.ها باعث تغییر در غرض گوینده میبرداشتی داشته باشد، همه این

د.باشاست و ترجمه واژه به واژه هم کتب دروس حوزوی می ن کتب موجود در بازار اکثراً به ترجمه روا

طلبد.بینیم کار ترجمه بسیاری مشکل است و فکر بسیار میبندی میدر همین تقسیم

درصد 08نداریم، حداقل صد درصدگاه ترجمه روان هیچ اندقائلدر بین مترجمین افرادی هستند که

تواند باشد.روان می

خواهیم غرض گویند )خدا( راباید زبان عربی )مبدأ( یاد بگیرد چون میرا بفهمد،کسی که بخواهد قرآن

بفهمیم.

روان بودن، التزام به واژگان مبدأ داشته باشد. نیدر عبنابراین ترجمه باید

نثر یا نظم بودن ازنظر. انواع ترجمه 5-1

. نثر به نثر5-1-2

در بازار شدهترجمهکتب متداول

شعر . نثر به5-1-1

های قرآن، یا ترجمه مقاتل به شعر )به زبان عربی( که کار مشکلی است؛مانند برخی ترجمه

در نثر بسیاری اوقات فضا، فضای آیات عذاب است. به شعر کشیدن آیات عذاب از شدت و عظمت

های شعری چه آیات بهشت و چه آیات عذاب، حق مطلب کند. ترجمهکاهد و اسلوب تغییر میخدا می

رساند.ا نمیر

؟شودآید و این موارد چگونه در شعر به تصویر کشیده میگاهی خالف یک امر بالغی در قرآن می -

ه دل بودی از گرد تو پراکند: و لو کنت فظاً غلیظ القلب النفضّوا مِن حولک: اگر تندخو و سخت2مثال

(254عمران، شوند )آلمی

کند و در نظر ابتدایی خالف بالغت و شدت و سختی را منتقل می داکردهیپتمام حروف ثقیل، توالی

است.

آمدند و خدا سختی را با حروف خواهد بگوید: اگر سخت و قسی بودی مردم به سمت تو نمیآیه می

سخت به تصویر کشیده است.

(90: و علی اُممٍ ممّن معک...)هود، 1مثال

حرف شبیه به هم را پشت 0است اما خدای متعال در نظر ابتدایی حروف قریب المخرج خالف بالغت

؛لیتمثسر هم آورده بدون

. شعر به نثر5-1-3

ها و نکات ادبی در آنکه تمامی آرایه شرطبهشود. آسان است در کالس درس و کتب درسی انجام می

رثالً شاعمدهد. زند ولی تذکر میشعر، در نثر هم بیاید یا تذکر دهیم. مثل استاد که سجع حرف نمی

تشبیه به اسد کرده )در زبان عربی( و در عربی اسد نماد شجاعت است و استاد لزوماً نباید در جمله

کند.دهد و نکات را ذکر میبگوید بلکه مفاهیم ابتدایی را توضیح می

. شعر به شعر1-9-

ربال ای جای اندوه و ک باشد. کربال الزلتِ )در ترجمه نیامده( کربٍ و بال:بسیار سخت بلکه محال می

بال

آزاد بدانیم و امکان ندارد و اینکه سجع و صنایع ادبی را تجربهمگر اینکه ترجمه شعر به شعر را -

باشد. انتقالقابلشود تا آخر شعر رعایت کرد. حتی اگر مفهوم کلی توان انتقال داد و نمینمی

جلسه دوم

. تقسیم ترجمه از جهت انواع متن5-3

متن ادبی. 5-3-2

خواهیم مفهوم کلی از متن به ما برسد. کسی ی ادبی پر است. در متن ادبی نمیهاهیآرامتون ادبی از

که ادبی نوشت توانایی عادی نوشتن را داشته اما غرض ادبی نوشتن را داشته، پس باید این غرض

منتقل شود. مسجع بودن در زبان مقصد باید لحاظ شود.

ی متن مبدأ قرار بود در زبان مقصد قلم بزند، چگونه مه ادبی، فرض کنید نویسندهدر ترج گریدعبارتبه

زد؟قلم می

و سجع آورده است، همچنین فردی اگر قرار بود در زبان هیو کناکسی که در یک صفحه چندین تشبیه

زد.قلم می گونهنیهممقصد قلم بزند نیز

. متن علمی5-3-1

ای. تأکسد الحدید و هذه مضادة لألکسده.طب، انرژی هستهکشاورزی، متون تخصصی مانند:

باشد.یم دانیاکسیآنت کلمهمضادة لألکسده: ضد اکسید شدن نیست! بلکه معنای صحیح و اصطالحی

توانیم ترجمه کنیم.بنابراین تا این کلمه را در زبان مقصد نشناسیم نمی

چگونگی -1فهم مطلب؛ -2صحیح سه راه داریم: ترجمه را با فهم مطلب اشتباه نگیریم، برای ترجمه -

آشنایی با زبان مقصد -3انتقال مطلب؛

فتوسنتز تخلیق عملٍ یخضوری: مثال:

اللفظی نابجایی است.ی است. بنابراین ترجمه تحتشناساهیگتخلیق؛ اصطالحی

است و در زبان جاافتادهای است که میان اهل علم اگرچه کلمه فتوسنتز، کلمه اجنبی است اما کلمه

سازی شده است.فارسی معادل

سال و بعد از گذشتن چندین« بالگرد»بال گفتند، سپس تغییر دادند به کوپتر: ابتدا چرخمثال: هلی

پذیرفته شد.« بالگرد»

ای را استعمال کردند.مثال: وقتی موبایل وارد دنیای عرب شد، هر یک از کشورهای مختلف، کلمه

ها: جوّال یا خِلیویگفتند؛ نقّال؛ مصر: خِلیَوی؛ عراق: محمول یا جوّال؛ سوری هاسعودی

شود، چراکه مترجمین بر میان تمام کشورها جا افتاد و استعمال می« جوّال»کلمه مرورزمانبهسپس

ای ساختند و با گذشت زمانی، جوال یکپارچه استعمال شد.اساس فکر خودشان، کلمه

سازی زبانسازی و حفظ زبان از تغییر و پیرایه: معادلگستانفرهننکته: وظیفه

کند، سازی میکند، اگر واژگان جدید باشد، معادلسازی میی را پیرایهزبان فارسیعنی فرهنگستان

های قبل از فرهنگستان، األزهر انجام کند. مانند همین وظایف را سالسپس زبان را از تغییر حفظ می

داد.می

کرد سیتأسنشگاهی بود که مجمع اللغه العربیة بقاهره را االزهر دا

د.کنروز، معاجم را بازنگری میصورت بهکند و بهاش این است که سالیانه مقاالتی چاپ میوظیفه

تر است و های دورتر باشد ارزانتاریخ معجم، بسیار مهم است، زیرا تاریخ چاپ هرچه برای سال -

به دلیل بازنگری مجدد، به همین علت بهتر است معجم چاپ جدید تر استمعجم چاپ جدید گران

خریداری شود.

مثال: المعجم الوسیط: اصطالحی که در معاجم وجود دارد. )مَج(: یعنی أقر مجمع اللغه العربیة بان هذه

الکلمة، کلمة عربیة

آید.می گونهنیایا أقر )قر( اقرار کرد: در معجم عربی دیگر

سند:نویشود مارستان، سپس در معجم میافتد؛ مین، بیمارستان در فارسی بود که ب میمارستامثال:

باشد.می رشیموردپذکلمه عربی عنوانبهمارستان )مَع: مُعرب( و مج: پذیرفته است و

مثال: طست )طشت(: همان طشت در فارسی است که در معجم آمده است.

کلمه -1ید مجمع )فرهنگستان( به کلمه اقرار کرده باشد؛ با -2خواهیم بیاوریم:ای که میپس کلمه

متداول شده باشد.

فرق بین معرب و مجمع )مج و مع( ما الفرق بینهما:

شدهفتهگراش عربی نیست و اجنبی است، یعنی لزوماً کلمه از زبان اجنبی ریشه کلمهی این عنمعرب: ی

اما ج )مجمع(: کلمه عربی است و ریشه عربی دارد و وارد زبان عربی شده است )کلمه معربة( اما در مَ

کند.باشد را مجمع به آن اقرار می شدهاستفادهمعنا 5در نکهیا

نیاگوید: اقرَ مَجْمَع اللغة العربیة یعنی مجمع به صحت این کلمه و استفاده این کلمه در یعنی وقتی می

اقرار کرده است. معنا

قَرَّرَ -عَزَمَ :شدهنوشتهش سال پی 188مثال: صمَّ: در معاجم

طراح لباس مصمم األزیاء:و مجمع اللغة العربیة معانی دیگر را اضافه کرده است:

کند: من یقوم بهندسة البیت أو ی عربی است فقط مجمع یک معنای دیگری هم اضافه میم کلمهصم

یقوم باعطا صورة و هیئة للبیت

. متن دینی5-3-3

یث انتساب این کالم به خدا یا فرستادگان خداست.اهمیت متون دینی از ح

خواهیم یک جمله را به خدا یا فرستادگانش نسبت دهیم، اگر متون دینی بسیار حساس است، چراکه می

ای خطا کنیم، باید پاسخگو باشیم.در نسبت دادن ذره

و ظن ان لن نقدر علیه : در مورد حضرت یونس آمده است:2مثال

گونه ترجمه کرد: گمان کرد که هرگز توانایی ندارد!آیه را اینیک سخنران این

کنم خدا توانایی ندارد مرا از بلیات حفظ کند، آیا ا و را حال اگر یک فرد عادی بگوید: من احساس می

دانیم!مسلمان می

رت ضخواهد بگوید این فکر در ذهن حدهیم؟! یعنی خدا میپس چگونه این نسبت را به یونس پیغمبر می

یونس آمد؟!

پیغمبری که برای هدایت بشر آمده است.

سخت گرفتن )ضیق( -1توانایی؛ -2قَدَر دو معنی دارد: درواقع

گیریم.نقدر علیه: فکر کرد اگر از میان قوم خودش برود ما بر او سخت نمی لن ان ظنو

گمان کرد بعد است،دهد درست یونس در قدت الهی شک نکرد بلکه فکر کرد کاری که انجام می

ها تبلیغ دین، اگر از میان قوم خودش برود، کار صحیحی انجام داده است و خدا بر او سخت سال

گیرد.نمی

در تشخیص خود خطا کرد نه در قدرت و توانایی خدای متعال. بنابراین ترجمه متون دینی حساس و

دقیق است.

گوسفند آورد و حضرت را مسموم کرد. : شاةً مَصلیةً: کسی که برای پیغمبر گوشت1مثال

دهد.که شاة معنای بزغاله نمیشاة مصلیة: این کلمه را بزغاله بریان ترجمه کردند، درحالی

ت که پیامبر گوشخوردند و معز را گوسفند ترجمه کردند درحالیگویند پیغمبر دست معز را مییا می

اشته نسبت انتقال دهیم به این نکات باید توجه د نوانعبهگوسفند اعتنایی نداشتند اگر بخواهیم چیزی را

میل پیامبر به گوشت بز بیشتر از گوشت گوسفند بوده است. چراکهباشیم

ما نَنْسَخ من آیة أو ننسها نات بخیر منها أو مثلها 3مثال

نأتِ )جواب شرط( مجزوم )جزم به حذف حرف عله( -ننسخ: )فعل شرط(

کند.و غرض خدا تغییر می هیآ یمعناا نسخ نکردیم: کنیم ینافیه: ما نسخ نمی

کنیم شرط را بر جزا هر جا نسخی بود، شرطیه: به خاطر نأتِ: نأتی بوده و جواب شرط است )معلق می

اتیان جدیدی بوده است(

آوریم.ای یا به دست فراموشی بسپاریم، بهتر از آن یا مثل آن را میکنیم از نشانهآنچه نسخ می

گونه آمده است:منفی کردن افعال این کتب نحوی:در -

باشد.درصد روایات برعکس این ترتیب می 48که ال+ مضارع؛ ما+ ماضی: درحالی

های موجود، پرخطاترین ترجمه موجود در قرآن کریم است هم از حیث اصطالح نکته: ترجمه برخی قرآن

هم از حیث واژگان.

های پراکندهنهمثال: کالفراش المبثوث: یعنی پروا

غرض گوید: ایشانهای پراکنده! دکتر یحیی معروف اشکال گرفته به این جمله میترجمه کردند به ملخ

شوند، برعکس کنند و پراکنده نمیجمعی حرکت میها، دستهها در پروازخدا را تغییر داده است، ملخ

کنند.حرکت نمیجمعی کنند و دستهکه در باغ گل پراکنده پرواز می هاپروانه

ها هم رود آنجایی میتشبیه خدا از حیث پراکنده بودنشان است: کالفراش المبثوث: هرکسی یک

شوند، بنابراین:گونه میاین

اوالً: تشبیه به ملخ نقض غرض خداست؛ ثانیاً: معنای فراش، ملخ نیست.

ده است، لهذا تفسیر نمونه، ترجمه آقای مکارم: ترجمه خوب و مناسبی است چون یک فقیه ترجمه کر -

خطاترین تفاسیر موجود است از حیث ادبی، هم تحفظ بر واژگان شده هم روانی جمله تا جایی که کم

امکانی داشته رعایت شده است و در مقدمه هم بیان کردند وقتی بین روان بودن جمالت و التزام به

تحفظ بر اصل، مهم است. چراکهواژگان گیر افتادیم، التزام به واژگان را ترجیح دادیم،

ترجمه آقای فوالدوند نیز ترجمه خوبی است. -

گاه مسئلههیچ گفتند:دهد؟ چون اعتماد بر حافظه داشتند، آقای اراکی میچرا خطای در ترجمه رخ می

بدون رساله نگویید.

(20: و من یهن اهللُ فماله من مُکرِمٍ )حج، 9مثال

او کسچیهبرخی از مترجمین به اِعراب هم توجه نکردند و بیان کردند: هر کس که خدا را خوار کند،

را اکرام نخواهد کرد!

او را دوست ندارد، پس در غرب که قرآن را پاره کردند کسچیهیعنی اگر کسی به خدا اهانت کند،

شود؟چه میچرا افراد زیادی محب و مطیع این اشخاص هستند؟ و این ترجمه

شود که اگر خدا کسی را خوار کند، دیگر هر کس به او احترام بگذارد درواقع ترجمه صحیح این می

ای ندارد.فایده

کسی را خوار کند و اگر خدا کسی را خوار کند، فرزند آن شخص هم به او نگاه خدانخواستهیعنی

کند.نمی

(49لهم الرحمن وداً )مریم، : ان الذین آمنوا و عملوا الصالحات سیجعل 5مثال

گونه ترجمه کردند که هر کس ایمان بیاورد و عمل صالح انجام دهد، خدا محبتش را در دل مردم این

دهد!قرار می

ما در ترجمه قرآن ناگزیر هستیم که به تفسیر هم عنایتی داشته باشیم چون گاهی لفظ اصالً مشخص

شود.نمی

برای آنان که عمل صالح انجام دادند؛ وداً: ود و محبت دهد؛ لهم:نمیسیجعل: فاعل خداست، خدا قرار

ها را در دل خودش قرار محبت آن دهد؟ها قرار میحال: محبت خودش را دل آن

دهد؟می

دهد؟محبت مردم را در دل او قرار می دهد؟ ها را در دل مردم قرار میمحبت آن

صحیح است؟ کیکدام

د سراغ تفسیر برویم تا غرض و مقصود خدا را متوجه شویم سپس ترجمه کردیم.در ترجمه قرآن بای

، بعد فهمیماست، یعنی ما یک معنایی از آیه می لیتأوآید که روایاتی که ذیل آیه می اندقائلبرخی، -

ت ابسیاری از روایاتی که ذیل آی است. اما ما این قول را قبول نداریم، ذکرشدهمصداقی از مصادیق هم

آمده، تفسیر است نه تأویل.

گونه متوجه شوید و ترجمه کنید.خواهند بگویند معنای آیه را اینیعنی می

فرمود: ان الذین آمنوا و عملوا الصالحات اگر امام صادق)ع( می مثالعنوانبهتأویل یعنی بیان مصداق،

وجود داشت، این روایت تأویل یا بیان و اهلل نحن الدنیا آمنا و عملنا اعماالً صالحاً: اگر چنین روایتی

مصداق آیه است، یعنی امام یک مصداق از مصادیق آیه را بیان کرد و اینکه مصداق اتم و اکمل آیه،

باشند.بیت)ع( میاهل

شود حمل بر معنای دیگر کرد و روایتی که کند؛ اینجا نمیگاهی روایت معنای این کلمه را بیان می -

کند تأویل نیست بلکه تفسیر است.ی ما آشکار میمعنای آیه را برا

فرمودند: ان الذین آمنوا و عملوا الصالحات سیجعل لهم الرحمن روایت داریم از امام صادق)ع( که می

طالب فی قلبهود علی بن ابی

ا ر« طالبابی ود علی بن»شویم که آیه شود و متوجه میبا این روایات معنای آیه واضح و روشن می

ر تقدیر داشته است.د

ا طالب ریعنی کسانی که ایمان بیاورند و عمل صالح انجام دهند، خداوند در دلشان محبت علی بن ابی

طالب در قرآن نیست و بن ابی که ترجمه التزام به واژگان مبدأ ندارد و کلمه علیدهد؛ درحالیقرار می

نباید اضافه کرد حتی داخل پرانتز یا در پاورقی.

گویند: ترجمه قرآن محال است، چون نتوانستیم ترجمه کنیم، سراغ روایات رفتیم.مین علت میبه ه

(33عمران، : فتقبلها ربها بقبولٍ حسنٍ و أنبتها نباتاً حسناً و کفلها زکریا )آل9مثال

ترجمه کردند: زکریا کفالت حضرت مریم را به عهده گرفت!

خدا کفالت حضرت مریم را به زکریا دادباشد: گونه میدرواقع ترجمه صحیح این

صورت فعل الزم ترجمه کرد: خداوند زکریا را بر کفالت او گماشت.کفل: متعدی است و نباید به

فاعل: خدا؛ ها: مفعول اول؛ زکریا: مفعول دوم.

. متن سیاسی5-3-9

شود.میشود، شامل عالم مطبوعات و روزنامه و اخبار و... سیاست شامل: عالم سیاسی می

دهد.شود یک معنای دیگر میدهد وقتی مباحث سیاسی میای در میان مردم یک معنا میگاهی کلمه

مثال: فاز علیٌ فی االمتحان: فاز یعنی نَجَح

« ی مدال طال شدبرنده مدال طال شده یا بازیکن برنده»فاز الالعب بوسام ذهبیٍ: فاز یعنی حصل علی

ود.شاصطالحات آشنا باشیم و اینکه لزوماً تحفظ بر معنای اصلی نمیدر عالم سیاست باید با -

مثال: تناولَتْ افتتاحیةُ مجلة کذا: پرداخت، در برگرفت )تناولت(

مثال: عبَّر عن فَرحه: یعنی تعبیر کردن اما عبر عن اصطالح شده: ابزار خوشحال کردن، عبر عن قلقه،

خُزنه، سروره و ... .

ی. متن داستان5-3-5

خاصیت متون داستانی این است که افعال و جمالت باید فضای حاکم بر داستان را منتقل کند و غرض

گویند را بیان کند.

ها: فضای حاکم بر قصه، قبر و قیامت و مرگ بود، فرض داستان این بود که اگر عزرائیل مثال: فیلم زنگ

و اوایل انقالب بود. 50فیلم برای سال کردیم؟داد، چه میزد و خبر میقبل از مرگ به ما زنگ می

س گذاشت .حال اینکه مترجم تا چه میزان توانست فضای حاکم بر فیلم را و اجرامترجم اسم فیلم را

با طرز فکر مذهبی و معنوی در فیلم همآنکردند اینکه مردم ایران در آن شرایط سخت زندگی می

فارسی دهند. مثالً در فیلم به زبانا مخاطبان تشخیص میی به تصویر بکشد رخوببهعربی انتقالی دهد و

باشد و ولی در فیلم عربی این اضطراب منتقل نشده و این نقص ترجمه می شدهمنتقلاضطراب به بیننده

فضای حاکم بر داستان منتقل نشده است.

متفاوت است.ترجمه فیلم جنگی و درام و عاشقانه و خانوادگی و اخبار سیاسی و ... کامالً -

. متن عامیانه5-3-9

در متن عامیانه:

ی اینکه بگوید: آیا سعید جابهآید، خورد؛ رفته سعید؟ فعل اول میمی به همساختار جمله -2

رفته است؟

ای او را؟ی اینکه: دیدهجابهشود: دیدیش؟ کلمات مختصر می -1

ودن است. یا خالی بنده: یعنی زنه: یعنی کبازاری: طرف شیرین میاصطالحات خاص کوچه -3

گوید.دروغ می

از اصطالحات وجهچیهبه، شدهنوشتهدر ترجمه عامیانه کار سخت است، چون برای عامه مردم

گویند، نه اینکه شود که مردم عرب به خالی بستن چه میشود در ترجمه دقت میاستفاده نمی

صورت فصیح مطرح شود.به همآنمرداف کلمه

های طنز عامیانه که پر از اصطالحات روزمره است اگر به عربی عامیانه ترجمه شود ملهذا فیل

جمه کنند.تر حیفصشود تا اینکه بخواهند به خیلی بهتر منتقل می

. تقسیم از حیث فرصت ترجمه5-9

فرصتی که مترجم برای ترجمه کردن دارد.

. ترجمه نوشتاری5-9-2

گیرند.ماه بعد تحویل می 9دهند و کتاب را به مترجم می

. ترجمه گفتاری5-9-1

شود و مترجم متن را ترجمه گاهی به این صورت است که متنی قبل از آن گفتار )سخنرانی( داده می -

های گفتاری، خواند.مانند: اجالس سران، در بین ترجمهکند و در زمان اجرای سخنرانی، متن را میمی

جمهور در نیویورک رئیس مثالعنوانبهمه است. در این نوع ترجمه ترین نوع ترجخطاترین و سادهکم

سخنرانی دارد.

متن سخنرانی از پیش تعیین می شود و مورد تایید نظام قرار می گیرد سپس به سازمان ملل فرستاده

می شود وبه زبانهای دنیا ترجمه می شود.

. نکاتی چند برای مترجم9

ه قرار است آن را ترجمه کند؛تسلط مترجم بر موضوع متنی ک -2

آشنایی با اصطالحات دو زبان؛ -1

آشنایی با اصول نگارشی زبان مقصد؛ -3

داری در انتقال معنا از زبان مبدأ به زبان مقصد؛پرهیز از دخل و تصرف در متن و امانت -9

ربی ارسی به عربی، عهای معتبر )عربی به عربی، فنامههای معتبر و معرفی لغتنامهاستفاده از لغت -5

به فارسی(؛

دقت در ترجمه عنوان کتاب؛ -9

ای در مقصد؛استفاده از واژه -1فهم واژه مبدأ؛ -2خودداری از اعتماد به حافظ در: -3

های متعدد؛خودداری از آوردن مرادف -0

توجه به جنسیت و سن گوینده در زبان مبدأ؛ -4

پرهیز از حذف برخی جمالت؛ -28

فاده از واژگان مأنوس در زبان مقصد؛است -22

درک فضای حاکم بر متن مبدأ؛ -21

خودداری از تأثیر دستور زبان و واژگان مبدأ بر این دو زبان مقصد؛ -23

زدایی افراطی؛پرهیز از عربی -29

زدگی افراطی؛پرهیز از عربی -25

پرهیز از ترجمه به زبان غیرفصیح؛ -29

از یک بازه زمانی؛مراجعه به ترجمه پس -23

توسط دیگری؛ شدهترجمهبازخوانی متن -20

انتقال روح و احساس زبان مبدأ؛ -24

ی ترجمه به مافوق پیش از شروع به جمله؛ی نمونهارائه -18

یابی، اطمینان بر صحت معلومات.یابی، اصطالحاستفاده از وسایل روز جهت واژه -12

تصاویر