350221

سال اول، شماره 1بهار 1394

درآمداین است. تعلیم وتربیت حوزه در جدی و جدید رویکردی کودکان برای فلسفه می شود مرتبط معرفتی مختلف شاخه های به آن، گیر فرا سرشت به سبب برنامه، تأمل جای می گیرد. بهره علوم تربیتی متخصصان و فیلسوفان روان شناسان، از و که در این برنامه، با نقد نظریات رشدی پیاژه ای و استعانت از دیگر رویکردهای دارد کودک در نظام آموزش ارائه می شود؛ رشدی و تربیتی، برنامه ای جامع برای رشد تفکر برمی آید، رویکرد این حمایت به ویگوتسکی نظیر روانشناسانی نظریات همچنین، در شناخته شده اند. جهان سطح در کمتر به عللی، او دیدگاه های و آثار درحالی که هدایتی، مهرنوش دکتر و فلسفه، دانش آموخته ناجی، سعید دکتر با گفت وگو این کودک )فبک( گروه فلسفه برای دانش آموخته روانشناسی، هر دو عضو هیئت علمی در پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، بحث های فراوانی درگرفت؛ از جمله، وضعیت و رشد روانشناسان نظریات با آن نسبت و کودکان برای فلسفه برنامه از کتاب گفت وگو، به چند زبان فارسی سخن رفت. در ضمن این حوزه در کتاب های ترجمه شده اشاره شد، از چند اثر در آستانه نشر سخن رفت، و نکاتی انتقادی درباره کتاب های »تفکر و پژوهش« و »تفکر و سبک زندگی« مربوط به پایه های ششم، هفتم

ح شد. و هشتم آموزش وپرورش طرو طاهری محسن سید هدایتی، مهرنوش دکتر ناجی، سعید دکتر از دارد جا

کنیم. گفت وگو تشکر کباز به سبب مشارکت و همکاری در تهیه این مرضیه خا

***که براساس به نظر می رسد برخی روانشناسان رشد، از جمله پیاژه، نظریاتی دارند کودکان تا پیش از سنین نوجوانی وجود ندارد. این آن امکان چندانی برای فلسفه ورزی و را تشخیص داد باید آن ها که که آن نظریات پیش فرض هایی دارند در حالی است

کودکان، سایه پیاژه و نور ویگوتسکی فلسفه برای گفت وگو با دکتر سعید ناجی و دکتر مهرنوش هدایتی

350222

سال اول، شماره 1بهار 1394

گفتوگو

ناجی:پیش فرض پیاژه که این بود می توانیم شناختی از ذهن و فهم کودک داشته باشیم و مطمئن شویم فهممان معتبر است

کودکان شواهدی دارید سپس سنجیدشان. دکتر ناجی، شما درباره برنامه فلسفه برای را علیه نکاتی و وارد است ایراداتی روانشناسی رشد آن نظریات به که نشان می دهد

پیش فرض ها مطرح می کنید. لطفًا درباره این نکته توضیح دهید.

که البته تقریبًا دورانی روبه پایان و نزدیک ناجی: پیاژه به دوره پوزیتیویسم تعلق دارد به انتقال به دوره بعد بود. رویکرد او طبیعت گرایانه، یا به عبارت دقیق تر، ذات گرایانه بود و ذات گرایان هنگام تالش برای شناخت چیزی، می خواستند به ذات و طبیعت گر کاماًل ممکن است. حال ا کار که این آن چیزی پی ببرند و پیش فرضشان این بود را به عنوان کودک کودک نگاه شود محقق ما می خواهد ذهن زاویه به ذهن این از یک موضوع و شیء جلوی خود بگذارد، ذات آن را بکاود و به شناخت آن نائل شود. که می توانیم شناختی از ذهن گرت متیوز می گوید پیش فرض پیاژه این بود چنان که کتاب تصور کودک داشته باشیم و مطمئن شویم فهممان معتبر است. او در و فهم در و می کند بررسی دیگر موضوع چند کنار در را اندیشه ماهیت جهان از کودک است. داشته سایوتسکی لگمن، دونالدسون، همچون زیادی منتقدان باب، این الگو یک صرفًا یا باشیم، داشته دقیقی شناخت اندیشه ماهیت از می توان آیا اما کودک ارائه می دهیم؟ یک نظریه یا یک فرضیه؟ از این روی، پیاژه در تعریف اندیشه فرق نبوده اند. مسلم می شود معلوم بعد که می گیرد مسلم را مبانی ای و اصول اینکه و را می توان شناخت کودک اندیشه و ما مدعی شویم ذهن اینکه بین است که فعاًل به صورت موقتی پذیرفته شده است و همیشه فقط فرضیه ای برایش داریم

می تواند تکمیل شود.ورود پیاژه به بحث چنین است؛ البته، آزمایش های او بسیار مبتکرانه بوده است و یادگیری از نحوه که او و شکلی کار به قدری اتفاق نظر دارند؛ او نبوغ و همگان در که تا امروز ماندگار شده است؛ به گمانم کودک ارائه می دهد قوی بوده است اندیشه

350223

سال اول، شماره 1بهار 1394

هدایتی:ولی منتقدان نشان

که حتی داده اند کودک زیر دو سال

هم می تواند تفاوت آدم ها را تشخیص

دهد

کرد و که دیدگاه هایش بیش از 15قرن مقاومت از این منظر پیاژه همانند ارسطو است او هم با نبوغش به مدل سازی قدرتمندی دست یافته بود. برای ادامه، خوب است

کنیم. نظریه رشد پیاژه درباره مراحل رشد را مرور

هدایتی: تحقیقات اخیر صحت نظریات پیاژه ای را از چند منظر مورد تردید قرار داده سه مشاهده با و مشاهده طریق از پیاژه گفتند، ناجی آقای که همین طور است. کشید. او در دختر خودش به ایده هایی رسید و سپس آن ها را به عرصه عمومی تری که تحت هیچ آزمایش خاصی نبودند مجموعه رفتارهای ثابتی را مشاهده بچه هایی

کرد و متوجه شد آن ها مراحل مشخصی را طی می کنند.گزل کسانی بودند، از جمله البته پیاژه نظریه پرداز رسش گرا نبود؛ پیش از او هم گفته بود، اما نه به این دقت. آن ها نیز همین نکته را و هال؛ و البته، روسو هم نکاتی از مراحل قطعی و مشخصی انسانی کودک که می گفتند مراحل رشد دریافته بودند تفکر رشد و کودک منطقی تفکر به توجه که بود مرحلله این از پس می کند. عبور

کودک جلب شد. منطقی کند و کودک را برای ما مشخص پیاژه در نظر داشت مراحل رشد شناخت و تفکر کودک در عملیات برای همین، در تعیین مراحل از واژه عملیات به معنای توانمندی مشابه، سنین کودکان و خود فرزندان مشاهده با پیاژه می کرد. استفاده منطقی

کند. گی های مشترک فکری را در هر سن محرز کرد تا ویژ آزمایش هایی طراحی کودک از طریق که دو سال اول تولد مرحله حسی حرکتی است. پیاژه بیان می کند حواسش تمام دنیا را تجربه می کند و بیشترین رشد هوشی را هم در همان زمان دارد؛ کودک بیشتر گاهانه و منطقی درباره امور ندارد؛ بلکه تفکر اما در این دوره، هیچ تفکر آکنشی است و از طریق آزمون وخطا شکل می گیرد؛ یعنی، اتفاقاتی در اطراف از نوع وا

او می افتد و او از آن ها به نکاتی می رسد.این باره در او با پیاژه هم عمدتًا منتقدان و اول حسی حرکتی است پس مرحله اول در نظر می گیرد و برای همین دو سال پیاژه شش مرحله یعنی ندارند؛ مشکلی 1 مرحله از کودک هرچه می کند. تشریح مرحله هر در را خردسال کودک تفکر رشد )یعنی دو ماه اول تولد( به مرحله 6 )چهار ماه آخر دوسالگی( نزدیک می شود، فاعلیت یا عاملیت فکری اش بیشتر می شود. مخالفت چندانی هم در این باره نیست؛ با این کودک در این مرحله نمی تواند خود را جای دیگران بگذارد؛ حال، پیاژه معتقد است را جهان همگان می کند فکر ندارد، همدلی قابلیت است، )خودمحور( گوسنتریک ا

که او می بیند. همان طور می بینند کودک زیر دو سال هم می تواند تفاوت آدم ها که حتی ولی منتقدان نشان داده اند کودک را تشخیص دهد؛ مثال ساده آن اینکه نحوه برخورد بچه های 1.5 تا دو ساله با کودک دوساله با کاماًل متفاوت است؛ برای مثال، چهارساله و ده ساله و فرد چهل ساله

کودکان، سایه پیاژه و نور ویگوتسکی فلسفه برای

350224

سال اول، شماره 1بهار 1394

گفتوگو

که این فرد از ده ساله سریع تر دوست می شود تا با سی ساله؛ چون تشخیص می دهد کودک شیرخوار نظر سنی بیشتر به خودش شبیه است؛ یا حتی لحن خود را با نوزاد، یا تغییر می دهد و این نشان دهنده درک تفاوت خود با فرد دیگر است؛ درحالی که پیاژه

به چنین چیزی اعتقاد نداشت.است؛ شش هفت سالگی، تا دو سنین یعنی پیش عملیاتی، مرحله دوم مرحله کودک به دبستان. پیاژه معتقد است در این مرحله با اینکه رشد زمان قبل از ورود تفکر و است بی بهره منطقی عملیات از کودک هنوز باالست، خیلی کودک فکری نتیجه آزمایش هایش از پیاژه لی است. اشتباهات استدال از پر این سنین کودک در کودک نمی تواند اصل بازگشت پذیری منطقی را متوجه شود؛ برای مثال، که می گیرد گر نوشابه را داخل لیوان برگردانیم کودک ناراحت می شود و فکر می کند نوشابه اش کم اکودک در سن پیش دبستانی، لی این است شده است. دلیل این اشتباهات استدالکند، مثاًل یا حجم یا ارتفاع. در هر لحظه فقط می تواند بر یک جنبه از موضوع تمرکز این نکته را مدل آزمایش های پیاژه ای نیز تأیید می کرد و تقریبًا در مورد اغلب بچه ها

صادق بود.را غیرمنطقی رابطه وجود او آزمایش های نیز علت ومعلولی رابطه درک درباره علت ومعلولی رابطه سنین این در کودکان او نظر از می داد. نشان کودک ذهن در کودک به پدرش می گوید که که خود پیاژه می زند این است ناقص دارند؛ از مثال هایی که باد وزیده درخت تکان خورده است و او کند تا باد نوزد، چون هر بار درخت را قطع

فکر می کند عامل وزیدن باد درخت است.کودک در دوره دبستان است. در واقع، در این دوره تفکر عملیاتی مرحله بعدی علت ومعلولی رابطه کودک دیگر است. منطقی تفکر سن دوره این و می گیرد شکل ناقص ندارد، اما تفکر او عینی است؛ یعنی باید دقیقًا چیزی را یا دیده باشد یا مثال کند؛ در غیر این صورت ملموسی از آن در ذهن داشته باشد تا روابط بین آن ها را درک

نمی تواند درباره آن تفکر منطقی داشته باشد.سنین از دارد اعتقاد پیاژه که است صوری تفکر و صوری عملیات آخر مرحله نوجوانی شروع می شود و از این مرحله فرد قادر به تفکر انتزاعی می شود. اینجا افتراق پیاژه می شود. مشهود بیشتر لیپمن رویکرد و ویگوتسکی پساپیاژه ای ها، و پیاژه می گوید تا قبل از 12سالگی انسان اصاًل توانایی تفکر صوری یا انتزاعی را ندارد؛ یعنی کرده تجربه یا دیده را موضوع آن اینکه مگر کند، فکر منطقی به گونه ای نمی تواند

کند. باشد؛ برای مثال نمی تواند مفهوم صلح جهانی را درک کشورهای مختلف بوده و هست و سال های سال این نگاه به رشد شناختی در

نشان می دهد دیدگاه پیاژه تقریبًا درست است.که رویکرد پیاژه و مدل آزمایش های او محل نقد اما پساپیاژه ای ها نشان دادند از شناختی روانشناسی و فالول اچ. جان از شناختی رشد کتاب های در است.

ناجی: آموزش وپرورش ما هم به فکر افتاده کتاب هایی را و ... با عنوان تفکر و پژوهش و تفکر و سبک زندگی، کرده منتشر است. نکته این که چون است نویسندگان آن ها پیاژه ای

ًاساسا

فکر می کرده اند، تعارض هایی در کتاب ها پدید که وقتی آورده اند کتاب ها را مرور می کنید به راحتی متوجه آن ها می شوید

350225

سال اول، شماره 1بهار 1394

هدایتی:پساپیاژه ای ها

که نشان دادند رویکرد پیاژه و

مدل آزمایش های او محل نقد است. کتاب های رشد در

شناختی از جان اچ. فالول و روانشناسی

شناختی از رابرت ل. سولسو

این نقدها به خوبی دیده می شود.

رابرت ل. سولسو این نقدها به خوبی دیده می شود.پیاژه در مدل آزمایش های خود نقش فردی مجرب تر یا به اصطالح فلسفه برای را لحاظ نمی کند؛ نادیده می گیرد؛ حتی نقش آموزش را به کلی کودکان فردتسهیل گر گذاشت تا مشخص شود چه توانایی هایی دارد و کودک را باید مستقل بلکه می گوید کودک به دلیل چه توانایی هایی ندارد؛ اما محققان و نقادان بعد از او متوجه شدند که نسبت به افراد بزرگ تر دارد الزم است نخست توجه اش را به بعضی کمتری تجارب

کنیم. ابعاد جلب فالول از نقادان رویکرد پیاژه است و مثال هایی جالبی ارائه می کند. او بیان می کند گر همین االن به من هم موضوعی یکسره تازه و جدید بدهند، قطعًا سرعت پردازش انمی توانم هستم، بی توجه ابعاد بعضی به می آید، پایین زمینه آن در اطالعات کسی به من بگوید این نکته از این دست؛ مگر اینکه کنم و چیزهایی تصمیم گیری کن و به این ترتیب نقش تسهیل گر را را حل می کنی، به آن قسمت معادله هم توجه

کند. ایفا که تجربه نداریم با چنین مشکالتی روبه رو که ما بزرگترها در حوزه هایی همان طور تجربه هنوز او برمی خورد. مشکل به تجربه نداشتن به دلیل هم کودک می شویم، سابق مقدار به همان لیوان، به برگرداند را نوشابه دیگر بار یک گر ا که است نکرده کند، برگشت پذیری را هم در این مورد می فهمد؛ پس گر این امر را تجربه می رسد. اکمبود کودک نیست، بلکه بیشتر به دلیل چنان آزمایش ها و مواردی نشانگر ناتوانی

تجارب زیستی اوست.گروهی به نقش آموزش توجه می کنند. پیاژه اعتقاد داشت بنابراین بعد از پیاژه با همزمان درحالی که نمی دهد؛ او به چیزی و می کند خراب را کودک فقط آموزش کسی مانند ویگوستگی بود و نظرات متفاوتی داشت. او در تعلیم وتربیت روسیه پیاژه و شد سرکوب بود، مارکسیستی دوران در چون اما دارد، توجه برانگیزی حرف های که در سوئیس می زیست و گسترش نیافت و معروف نشد؛ برخالف پیاژه کتاب هایش

زمینه برای نشر دیدگاه هایش مهیا بود.کارهای پیاژه را می خواند و به آن ها نقدهایی داشت. می گفت باری، ویگوتسکی کودک باشد؛ یعنی، به جای اینکه اطالعات را مستقیم کنار آموزش باید داربستی در کند و به این ترتیب توانایی او را باال کودک را به امور الزم جلب کودک دهد، حواس به که از داربست بی نیاز خواهد شد؛ نظیر داربست ببرد. به مرور، او به سطحی می رسد

کنار می گذارند. که وقتی ساختمان تمام می شود، داربست را ساختمان انتزاعی تفکر توانایی هم کودک می دهد نشان متعدد آزمایش های با سپس انتزاعی ندارند؛ دلیلش هم از بزرگساالن باالی 12سال توانایی تفکر دارد، هم خیلی زندگی خوبی مناطق در مثاًل نداشته اند، خوبی تجربی ک خورا آن ها که است این که خیلی سؤاالت برایشان پیش نیامده است. نکرده اند یا در بستری بزرگ شده اند

کودکان، سایه پیاژه و نور ویگوتسکی فلسفه برای

350226

سال اول، شماره 1بهار 1394

گفتوگو

به نظر من، رویکرد آموزش ما، نه تنها در ایران بلکه در اروپا هم، تا گرفتار همین اواخر دیدگاه های پیاژه بوده است

بیشتری سؤاالت کودک ذهن باشد، بیشتری محرک های کودک محیط در هرچه خواهد داشت.

در نهایت، در اثر چنین نقدهایی، مشخص شد پیاژه در نوع طراحی آزمایش های کرده است؛ به عالوه، ایراد دیگر دیدگاه او غفلتش از آموزش بود؛ دیگر اینکه خود خطا بزرگساالن به نسبت را ناتوانی هایش ببیند، را کودک توانایی اینکه به جای پیاژه کودک چه می دید؛ یعنی بزرگساالن را استاندارد می گیرد و در مقایسه با آن ها می گوید نادیده می گرفت. را اینکه نقش محیط اجتماعی فرهنگی بر افزون ندارد؛ چیزهایی که همساالن و محیط اطراف را عامل رشد شناختی می دانست؛ برعکس ویگوتسکی کرده است کار که در خیابان کودکی که برای مثال، به سبب وضعیت و محیط است که کودکانی درحالی که می داند، بیشتر پول درباره و دارد بیشتری شمارش توانایی که در کودکی در خانه بزرگ شده اند از بسیاری از آن توانایی ها بی بهره اند؛ در عوض، خانه بزرگ شده است جنس اشیای خانه را بهتر می فهمد و انواع چوب و پالستیک کمتری کودک خیابانی در این زمینه توانایی و غیره را تشخیص می دهد، درحالی که

دارد.ک فکری را در کنند هر خورا این نقدها باعث شد افرادی مانند جرومی برونر اعالم کنند. در برنامه کودکان آماده که آن را برای کودکان داد، به شرطی هر سنی می توان به کودکان هم هدف همین است؛ اینکه مفاهیم انتزاعی را متناسب با سن فلسفه برای

کاربردی شود. کنند تا برای او کودک متناسب سازی

آموزش است چه وضعیتی نظام از تابعی که ما کتاب های درسی رویکرد، این با خ داده است؟ دارد؟ تحت تأثیر چه دیدگاه هایی است؟ آیا تحولی در آن ر

ناجی: تقریبًا جواب این سؤال مشخص است. به نظر من، رویکرد آموزش ما، نه تنها است. بوده پیاژه دیدگاه های گرفتار اواخر همین تا هم، اروپا در بلکه ایران در هم ما تعلیم وتربیت در می گوید و می کند یادآوری را امر این هم لیپمن متیو خود برای که رسیدند نتیجه این به شدند موجود مشکالت متوجه پژوهشگران وقتی است داشته تعلیم و تربیت از دیویی جان که را درخواست هایی وضع درست شدن تعلیم وتربیت در را مشترک تحقیق یا کندوکاو یعنی کنند؛ وارد آموزش وپرورش به تغییرات که بود این این شکست هم با شکست مواجه شدند. علت که کنند وارد آموزش وپرورش بنیادین نظریه های یعنی آموزش وپرورش، پیاژه ای روح با جدید دوباره به تدریج و شد جدید تغییرات مضمحل شدن موجب پیاژه ای اند، که که روش هایی بنابراین بازگشت؛ آموزش وپرورش به معلم محوری و حافظه محوری نمی تواند شود وارد آموزش وپرورش این دیگر جدید پارادایم هر یا دیویی براساس انجام داریم را اشتباه همان ما االن کند. مهیا حافظه محوری با مقابله برای راهی

350227

سال اول، شماره 1بهار 1394

ناجی:به گمانم از این

منظر پیاژه همانند که ارسطو است

دیدگاه هایش بیش از 15قرن کرد و مقاومت

او هم با نبوغش به مدل سازی

قدرتمندی دست یافته بود

می دهیم و هیچ تغییری حاصل نمی شود. دانشگاه ما، آموزش وپرورش ما و، بدتر از باور دارد را کودک و رشد کودْک مفهوم پیاژه ای از همه، فهم عمومی شهروندان ما کودک، رشد، بلوغ، هوش، تست هوش، و غیره در وجود ما و این مفهوم در تعریف کتب، نهادینه شده است و به این راحتی ما نمی توانیم بگوییم از آن خالص شده ایم. و معانی این از والدین مدارس، مدیران مربیان، اساتید، ذهن رسانه ها، مجالت،

ایده ها مملو است و ما باید ابتدا به آن ها بپردازیم.کشورش چقدر برای بهبود این وضع هزینه شده، که در لیپمن توضیح می دهد که گذاشته اند، اما باز اثر نکرده است. پیشنهاد می کند بودجه صرف شده است، وقت کمکی پایان یابد؛ زیرا این تغییرات جزیی و تبصره ها، یا فوق برنامه ها و آوردن وسایل که برای تعمیر و ترمیم هزینه شده مسئله بنیادین تر از این حرف هاست. این مقدار گر اساسًا برای جایگزینی چیز دیگری صرف می شد، مؤثرتر بود. او مشکل را در است، اکه بخشی از آن به پیاژه مربوط می شود؛ اما می خواهم نظریه های بنیادین می داند

کرده است؟ که چرا پیاژه واقعًا مشکل دارد؟ یا چرا مشکل ایجاد کنم دوباره یادآوری مراحل و کودک توانایی های کودک، از پیاژه که به تعبیری مسئله هم شاید فرهنگ به که است دیدگاهی این باشد. داشته ربط است پذیرفته دارد شناخت

که ما حتی متوجه حضور آن نیستیم. عمومی ما راه یافته است؛ به قدری لیپمن مثال هایی می آورد تا رسوخ این دیدگاه ها در فرهنگ را نشان دهد. امروز پاسخ هایی با را هوش مثاًل باشد؛ نادرست ایده هایی چنین که نمی کنیم باور ما ماست انتظار مورد که پاسخ هایی می سنجیم. می دهند ما سؤاالت به کودکان که که انتخاب یکی گرفته ایم گزینه برای آن در نظر هوش آن ها را تعیین می کند و چهار کارکرد را داشته باشد کودک را نشان دهد؛ اما چرا پاسخ این از می تواند هوش باالی کودکان نشانگر هوش آن ها نباشد و چرا پاسخ های مورد انتظار ما و چرا پرسش های کودکان جهان را به نحو دیگری می بیند جز آنچه در نشان دهنده این امر باشند. شاید که فراتر از این چهار کودک است گزینه منعکس شده است. شاید خالقیتی در چهار کودک در آزمون ما پایین گر این خالقیت در میان باشد نمره گزینه است، حال اینکه ا

می آید.هوش از پیاژه که تعریفی براساس بسنجیم، را کودکی هوش می خواهیم وقتی تست ما دارد. اشتباه پیش فرض سه چهار امر این می سنجیم. را آن است داده هوشی آماده می کنیم و آن را به بچه ها می دهیم و سپس آن ها از پاسخ های درست کالس درس کتاب فلسفه در امتیاز به دست می آورند. متیو لیپمن و همکارانش در را خاصی پرسش ها که کودکانی چرا و دارند مثبت امتیاز پاسخ ها چرا می پرسند سوال ها این برای قبل از ما که پاسخ هایی به چرا نگیرند؟ مثبت امتیاز می پرسند پاسخ چهار می دهیم؟ امتیاز می دهند جواب که صورت به همان گرفتیم نظر در گر گذاشته ایم و یکی از آن ها را درست تلقی می کنیم و فقط به آن امتیاز می دهیم. ا

کودکان، سایه پیاژه و نور ویگوتسکی فلسفه برای

350228

سال اول، شماره 1بهار 1394

گفتوگو

هدایتی: ولی منتقدان نشان که حتی داده اند کودک زیر دو سال هم می تواند تفاوت آدم ها را تشخیص دهد؛ مثال ساده آن اینکه نحوه برخورد بچه های 5.1 تا دو ساله با کودک چهارساله و ده ساله و فرد کاماًل چهل ساله متفاوت است

کودکی بخواهد پاسخ خالقانه تری بدهد جایی در آن تست ندارد؛ یعنی ما برای پاسخ ح سؤال که می تواند در به چالش کشیدن و طر کودک ارزش قائل ایم، نه برای خالقیت که خودمان آن را درست دانسته ایم. باشد؛ به عالوه، به پاسخ هایی امتیاز می دهیم پاسخ اخالقی که اجازه نمی دهیم یعنی رویه مان همین است؛ زمینه اخالق هم در

کار باشد. خالقانه در گرفته ایم و فکر می کنیم جایگزین ناپذیر است. مدل خالصه اینکه ما الگوی پیاژه را که فکر می شود این مدل را نمی شود پیاژه محکم و جالب است و مسئله این است کرد؛ اما من فکر می کنم این مدل ساده ای است و اشکاالت با چیزی دیگر جایگزین

گر آن را ابطال پذیر نکنیم، به راحتی می تواند ابطال شود. خودش را دارد و امی کنند؛ ایفا مهمی نقش که هست اساسی مفهوم چند پیاژه دیدگاه در کودکان به محض تولد از جمله این مفاهیم مهم، جذب و انطباق است؛ توضیح اینکه گرفتن و مکیدن. که براساس آن ها رفتار می کنند، مانند دیدن و استعدادهایی دارند کله هایی وجود گفته می شود. شا کله که به آن ها شا آن ها ساختاری شناختی دارند

کودکان رفتار می کنند؛ هم رفتار می کنند، هم باز شناسی. کله ها که با آن شا دارند می شوند منطبق آن با خارجی اشیای و دارد قباًل را کله شا کودک وقتی حال، می گویند. جذب آن به می کند، رفتار و می رسد شناخت به واسطه به این کودک و کله قبلی ذهن خودش کودک داده شود، نمی تواند آن را با شا وقتی چیزی جدید به این و تحولی در تغییر انجام شود؛ انطباق باید این موقعیت کند. در یکسان سازی گیرد. این تغییر و تحول می تواند به که آن شیء جدید در آن جای کله به وجود آید شا

کله ای جدید بینجامد. ایجاد شاکودکی در جایی دورافتاده هواپیما ندیده است. در این مثال می تواند این باشد. حالت، از پدیده جذب استفاده می کنند و هواپیما را در آن می گنجاند: آن را یک پرنده که با دیگر وسایل سفید در ذهنشان طبقه بندی می کنند و وقتی جغجغه را می بینند که با قاشق و پستانک و چیزهای کله جدیدی می سازند؛ چیزی یکسان نیست، شا

دیگر متفاوت است و با تکان دادن صدا تولید می کند.انطباق و جذب توانایی صرفًا ذهن پیاژه ای، الگوی این در که است این نکته که نسبت با اشکال مختلف انعطاف پذیر گاهی را در حد یک غربال یا سرندی دارد. آاز منافذ را یا در حالت عادی چیزها که کاهش می دهد. فقط در حدی است است بگذرند؛ آن ها از که می کند همشکل چیزها آن با را خود منافذ یا می کند، رد خود شناخت توانایی چگونه ذهن گفت نمی توان اینکه جمله از ندارد؛ دیگری قابلیت

که بیاید جذب می کند. خطاها را دارد و هر چیزی را که که ذهن ما عملکردی بسیار فراتر از این دارد. چنین نیست این در حالی است کنار می گذاریم؛ هر چه به سمت ذهن بیاید، ذهن آن را بگیرد. ما بعضی موارد را اساسًا کلی است خیلی البته این مدل چون بسیار از مقوله خطا شناخته می شوند. چون

350229

سال اول، شماره 1بهار 1394

هدایتی:پیاژه می گوید

وظیفه ما این است که باید دانش را به همان اندازه

قابلیت فعلی کودک به او تفکر

بدهیم؛ درحالی که امروزه متفکران

تعلیم وتربیت نظرشان این

کاری که باید است کودک فراتر کنیم

از فعلیت خود به پتانسیل هایش

برسد

کارکردهای مهم ذهن غافل کودک را تبیین می کند، اما از بسیاری از چیزها در ذهن کودک را به مرتبه ای بسیار پایین نزول می دهد؛ مثال اینکه است؛ به تعبیر دیگر، ذهن ذهن می تواند خطاها و مغالطه ها یا حتی در عالم ادارکات حسی تصاویری همچون البته دهد؛ تشخیص را آتشزنه دایره وار حرکت یا آب در و شکسته قاشق یا سراٰب کند، ولی بعد از آن ها را به عنوان خطا هرگز جذب نمی کند. اول بار ممکن است اشتباه کرده اند، من هم معتقدم کتاب های مختلفی به این نقد اشاره که همان طور هم را در نظر رابطه او فقط یک طرف ایرادی به دیدگاه پیاژه وارد است. توضیح چنین می آید دست به است گرفته عین و ذهن رابطه از که بازخوردهایی بله، می گیرد. استفاده هم داروینی تکامل نظریه در را ایده این و می شود ذهن در تغییر موجب می کنند. موجوداتی که در مواقع خطر از تطبیق خود با شرایط ناتوان اند نابود می شوند که خودشان را به سرعت تطبیق می دهند زنده می مانند. همان قاعده و موجوداتی که این فرضیه درباره ذهن در تبیین یادگیری پیاژه وجود دارد؛ اما می توان نشان داد این از بیش بسیار کودکان ذهنی قابلیت های واقع، در است؛ پایین سطح کودک که، چنان که متیو لیپمن است؛ برای نمونه، یک مورد نقض بر دیدگاه پیاژه این است چطور؟ کند. استدالل می تواند زبان یادگیری از قبل حتی کودک است، گفته هم که سینه هایش کسی را می بیند به طرف فردی می رود که وقتی مثال ساده این است شبیه سینه های مادر است و با خود این طور می گوید او هم شبیه مادرم است، پس

به من شیر خواهد داد.کودک به چیزی از دست می دهد این امر می تواند نتیجه یک قیاس وقتی اعتماد

کلی. باشد؛ یعنی ابطال یک نظریه

کشور آموزشی ح شد، من هم معتقدم قطعًا نظام که طر در جواب سؤالی هدایتی: کشورهای دیگر، مبتنی بر آموزش پیاژه ای بوده و هست. بسیاری ما، نظیر خیلی از کنند، ولی هنوز راهی طوالنی در پیش است. کسان سعی دارند تغییراتی در آن ایجاد کنم نظام آموزشی امریکا هم پیاژه ای بوده است؛ به این دلیل که اشاره جالب است کتاب »ناتاشا« می گوید از من درخواست که خود لیپمن نیز پیرو پیاژه بود. لیپمن در کنم به بچه ها تفکر انتقادی کالس درس ببرم و در آنجا سعی کردند تفکر انتقادی را به کودک 12ساله برای استاتلمیر« نوشتم »هری که کتابی اولین او می گوید یاد دهم. کودک زیر 12سال نمی تواند تفکر انتزاعی بود؛ در واقع چون متأثر از پیاژه فکر می کرد کار، متوجه اما به مرور، در حین برای 12ساله ها نوشته است؛ اول لذا داشته باشد، فکریشان توان و نیاز با متناسب هم پایین تر، پایه کودکان برای می تواند می شود داستان هایی با موضوعیت فلسفی بنویسد. در این مسیر، با نظریات ویگوتسکی آشنا که نظام تعلیم وتربیت روسیه را به نظام تعلیم وتربیت پیاژه سویسی ترجیح می شود کالس اول و دوم ابتدایی درس ها بسیار سبک است؛ بچه خیلی می دهد. اینکه در

کودکان، سایه پیاژه و نور ویگوتسکی فلسفه برای

350230

سال اول، شماره 1بهار 1394

گفتوگو

هدایتی:کتاب های

ًاتفاقا

درسی ما، به نسبت کشورها، خیلی از سطح و حجم تری دانشی باالدارند، ولی اصاًل سطح شناختی بچه ها نسبت به تر کشورها باال دیگر نیست، پایین تر هم هست

کالس می گیرد، به خانه باز می گردد و مشق هایش را می نویسد، و آسان مطلب را سر نه توانمندی فعلی است، یعنی دانش در سطح امر این به مدرسه می رود؛ باز فردا

اینکه بخواهد او را به قابلیت هایش برساند.که باید دانش را به همان اندازه قابلیت فعلی پیاژه می گوید وظیفه ما این است کودک به او بدهیم؛ درحالی که امروزه متفکران تعلیم وتربیت نظرشان این است تفکر کودک فراتر از فعلیت خود به پتانسیل هایش برسد. ویگوتسکی این کنیم کاری که باید ح می کند و می گوید همه ما در منطقه ای مفهوم را با عنوان »منطقه مجاور رشد« طرکه منطقه ای قرار داریم و هاله ای پیرامون آن است؛ مانند شمعی از رشد شناختی کاماًل تاریکی کامل روشن می کند، سپس منطقه ای تاریک ـ روشن دارد، و بعد از آن را اما می دانیم، کامل االن را چیزهایی است. همین نیز جهان از ما شناخت است. که با تلنگری به دست می آوریم و آن را یاد می گیریم. اینجا نقش چیزهایی هم هست

داربستی آموزش معلوم می شود.کودک که است این مبنا بلکه نیست؛ این گونه ما آموزش نظام متأسفانه اما در ماندن یعنی این بگیرد؛ یاد می تواند دقیقًاچه می رود مدرسه به که هفت ساله کودک سطح فعلیت و بی توجهی به پتانسیل ها؛ بنابراین هیچ تالشی برای پرسشگری گرفتم؛ که از مدرسه بیرون می آید، صرفًا می گوید این را یاد دیده نمی شود؛ یا وقتی کرده است؛ ولی نمی گوید چیزی برایم سؤال شده است یا چیزی ذهنش را مشغول کودک بتواند که کرده ایم، آن هم به معنای چیزی نه، ما فقط به دانش صرف توجه

کند. آن را حفظ تولد اول سال سه دو رویکرد دقیقًا پیاژه کتشافی ا رویکرد اساسًا واقع، در نظام در نمی بینید شما ولی است؛ کتشافی ا نظریه پیاژه نظریه اصاًل یعنی است، باشد. کار در چیزی چنین می آیند، مدرسه به کودکان که موقعی تعلیم وتربیتش، او به دیگر می آید، باالتر وقتی ولی است، کشف دقیقًا برون سازی و درون سازی کودک را باال می بریم، نه کند؛ در نتیجه ما سطح دانش اطالعات می دهیم تا حفظ

شناخت او را.کشورها، کتاب های درسی ما، به نسبت خیلی از که اتفاقًا کنیم خوب است توجه سطح و حجم دانشی باالتری دارند، ولی اصاًل سطح شناختی بچه ها نسبت به دیگر کم کشورها باالتر نیست، پایین تر هم هست. چرا؟ چون چالش های فکری مان خیلی را می سنجند، نمره می آوریم، چون سطح دانش المپیاد در ما که این است است. خسته بحث از نیستیم؛ تفکر اهل چون نمی آوریم، نمره فلسفی مسابقات در اما

می شویم.کودکان اعتماد که نمی توانیم به که ما می ترسیم. از ترس است مسئله این است کنیم. درحالی که باید ایمان بیاوریم که کودکان می توانند سؤاالتشان را جست وجو کنند افرادی کمک البته و با تجربیات و زبان خودشان بیابند، آن هم را انتزاعی و مفاهیم

350231

سال اول، شماره 1بهار 1394

هدایتی:پیاژه می گوید تا قبل

از 12سالگی انسان اصاًل توانایی تفکر

صوری یا انتزاعی را ندارد؛ یعنی

نمی تواند به گونه ای کند، منطقی فکر

مگر اینکه آن موضوع را دیده یا کرده باشد تجربه

گیر کرده است وقتی توپ باالی درخت کوچه بازی که قباًل در مجرب تر؛ مثاًل بچه ای می کند، می داند چه راه هایی دارد: از درخت باال برود، از دیوار باال برود، دمپایی اش را به سمت توپ پرت کند و خیلی راه های دیگر؛ اما کسی که بی تجربه است و برای اولین بار گم می کند و نمی داند باید چه راهی پیش بگیرد، کوچه می رود، احتمااًل خودش را به که نقش همسال مجرب تر معلوم می شود. او باعث رشد شناختی فرد شده اینجاست گاه در مدرسه معلم هم فرد است؛ اما متأسفانه این اتفاق در مدرسه نمی افتد و حتی کند. این است که از نظر شناختی رشد کمک نمی کند مجرب تر نیست و به دانش آموز

تفاوت آموزش تأمل محور و آموزش حافظه محور فعلی ما.که بناست کل است که نظام آموزش فعلی ما یک دانای گفت می شود این طور گفته های دانای به سی چهل نفر نادان درس بدهد؛ بنابراین دانش آموز اطالعات یا گر کل می گوید. درحالی که ا که دانای کلمات هم فقط همان است کل را یاد می گیرد. افزایش را لغاتی امر این خودبه خود باشند، داشته فعال مشارکت کالس در بچه ها که دانش آموز می شنود و آن ها را یاد می گیرد؛ لذا یک بار می شنود »جنگ«، می دهد دعوا گفته همیشه معلم گر ا ولی دیگر؛ چیزهای و »نزاع« بار یک »دعوا«، بار یک کرده است. که معلم استفاده کلمه ای کلمه را یاد می گیرد و فقط همان کودک یک کید داریم همه بچه ها حرف بزنند؛ به این کودکان، تأ درحالی که در رویکرد فلسفه برای کودک می شود. کودک باال می رود و این امر باعث رشد عمومی گنجینه لغات صورت

برای کالس فلسفه از شرکت در بعد کودک که ضریب هوشی برای همین است باال رفته لغاتش گنجینه که این است باال می رود؛ دلیلش کودکان شش هفت نمره حرف نفر یک همیشه هنگامی که ولی است؛ گرفته یاد بیشتری کلمات و عبارات و

می زند، فقط همان را یاد می گیریم. این اشکال هم در نظام آموزشی ما رایج است.

گفته شد به وضع عملی و اجراشده در نظام آموزشی ما بازمی گردد؛ حال آنچه یا است پیاژه ای نظراتشان می کنند تحقیق ما آموزشی نظام در که هم کسانی آیا

نظرات بعد از او را هم می خوانند؟

که نظام قالب پیاژه ای است و هنوز اساتید بزرگ پیروان هدایتی: واقعیت این است که پیاژه فرد خوش اقبالی بوده است؛ سرسخت پیاژه اند. باالخره این نکته هم هست کتاب های او در عالوه بر اینکه نابغه زمان خود بود، در جامعه ای بودکه بسیار سریع دیگر، چیزهای یا فرهنگ یا جامعه به دلیل بعدی ، افراد اما کرد؛ پیدا گسترش آن

نتوانستند چنان که باید و شاید نقدشان را نشان دهند.که به نقد پیاژه می پردازد. وقتی من کتاب های سنگینی است کتاب فالول از مثاًل کیست، کتاب با استادان صحبت و به آن استناد می کنم، می پرسند فالول درباره این یا نام سولسو را نشنیده اند؛ به این دلیل هم اساتید بزرگ اصاًلتمایلی نداشته اند در

کودکان، سایه پیاژه و نور ویگوتسکی فلسفه برای

350232

سال اول، شماره 1بهار 1394

گفتوگو

ناجی: به نظر من، رویکرد آموزش ما، نه تنها در ایران بلکه در اروپا هم، تا گرفتار همین اواخر دیدگاه های پیاژه بوده است

کودکی( )از لقاح تا روانشناسی رشد کتاب پی نقدهای پساپیاژه ای بروند؛ مثاًل در گفته و سپس که از متن های اصلی دانشگاهی است، خدمات پیاژه را نوشته لورا برک که از فالول و سولسو کتابی کرده است؛ ولی دو محدودیت ها را حد دو سه جمله بیان

کاستی های پیاژه پرداخته اند. داریم به تفصیل به محدودیت ها و فلسفه اساتید معروف ترین از یکی به را ویگوتسکی من وقتی ترتیب، به همین است. دشوار من برای هم اسمش تلفظ حتی که داد جواب گفتم، تعلیم وتربیت ببیند تا او کشور به لیپمن می رود بود؛ حتی پیاژه همعصر با ویگوتسکی درحالی که نظام تعلیم وتربیت او چگونه است. خالصه آنکه ناقدان پیاژه مجهول مانده اند؛ یعنی که از دانشکده روانشناسی بیرون بیاید پیاژه را می شناسد، اما برای خیلی از کس هر

که تخصصشان نباشد، فالول و ویگوتسکی و سولسو را نمی شناسند. افرادی

کار رفته است و ما به گفتم، مفاهیمی در فرهنگ زبانی مان به که ناجی: همان طور کنیم شاید آن ها غلط باشند؛ برای که نمی توانیم فکر کرده ایم، به حدی آن ها عادت کودکان غریزی است. تا ما تالش کرده ایم بگوییم رفتار مثال، لیپمن می گوید عادت نکنیم و به متولیان آموزش و پرورش نشان ندهیم این باور درست نیست، نمی توانیم را کودک توانایی های »غریزی«، کلمه همین با اینکه چه ببریم؛ پیش را برنامه

گرفته ایم و سطح او را تنزل داده ایم. دست کم از یک چیزی سلب می شود، در کودک اعتماد بزنم. وقتی بگذارید مثالی ساده گر پنج بار در شیشه به او شیر داده، بعد دو سه بار کارگر افتاده است. ا واقع قاعده ای شیشه خالی به او دهید، اعتمادش به شما برای شیشه شیر از بین می رود؛ این یعنی مراحل کاماًل این و است کرده ابطال را آن بعد و کرده درست ذهنش در قانونی او کودک به دست والدین در وانی را لیپمن درباره قراردادن لی دارد. این مثال استدال

کودک توضیح می دهد. گرم تر از تحمل کودکان دیده می شود و نباید اهمیت آن ها را دست کم این توانایی ها از بدو تولد در که است شده نهادینه ما تعلیم وتربیت روان شناسی ادبیات در درحالی که گرفت؛ که کار نیست. این امر به آن دلیل است پیش از زبان، هوش وجود دارد، ولی تفکر در گر که به ما بگویند، ما فکر می کنیم تفکر هم ندارند؛ درحالی که ا کودکان زبان ندارند گول می زدیم، گر با شیشه شیر خالی آن ها را زبان داشتند، شاید در همان بدو تولد، اکه این ها از میراث کرده اید! و نکته این است که چرا ما را مسخره اعتراض می کردند ندارد.« وجود تفکر اما دارد، وجود هوش زبان از »پیش می گوید: که است پیاژه

)»روانشناسی رشٰد، دکتر صیف، ص 192(کل دنیا نشان دهنده عکس این قضیه کودکان در درحالی که جنبش فلسفه برای که تلقی این برعکس که می دهد نشان برنامه این از حاصل موفقیت های است. کودکان موجودات ناقصی هستند و توانایی بزرگساالن را ندارند و با بزرگ شدن به مرور

350233

سال اول، شماره 1بهار 1394

هدایتی:ویگوتسکی بسیار

مؤثرتر است. دیدگاه او چند

نقطه قوت دارد؛ ویگوستگی

ًاوال

به عوامل فرهنگی اجتماعی بسیار توجه دارد. برای او مهم است

که در چه جامعه ای و در چه بافت

فرهنگی، یا حتی در چه خانواده ای

باشی. همه این موارد بر رشد

شناختی مؤثر است

توانایی هایشان بیشتر می شود، اتفاقًا با بزرگ شدن تخیل آن ها پایین می آید؛ متیوز کودکان بزرگ می شوند، خالقیتشان چنین نمونه هایی ارائه می کند. در واقع، وقتی کودک یاد می گیرند. را زبان دوم بزرگساالن از کودکان راحت تر اینکه یا کم می شود؛ کشور خارجی زبان شش ماهه زبان دوم را یاد می گیرد؛ چرا بزرگساالن نمی توانند؟ در کودکان پایین تر از بزرگساالن نیست. آن ها موجوداتی با توانایی های پس توانایی های

کاماًل متفاوت اند.گوپنیک )Alison Gopnik( انجام داده است نشان می دهد که آلیسون تحقیقاتی که نیست چنین کنیم. تلقی بزرگساالن از ناتوانی و ناقص نمونه را کودکان نباید کودکان را کودک مانند رشد از انسان غارنشین به انسان امروزی باشد. ما باید رشد که آن هم هویت خاصی دارد؛ یعنی چیزهایی خاصی شکل متفاوتی از انسان بدانیم که شاید بزرگساالن نداشته باشند؛ برای خود و توانایی های خاصی برای خود دارد کاًل ناتوان که ما فکر می کنیم کارها دارد همین طور ناتوانایی هایی برای انجام بعضی است! فکر نکنیم مغزش هنوز ضعیف است یا مشکل دارد! چون ما فرایندهای درون کرده است. دیده ها کار را مغز او را نمی بینیم و فقط ظاهر را می بینیم. پیاژه هم همین گزارش داده است، اما به عنوان یک امر گزارش داده و خیلی هم خوب و برداشتش را

گزارش داده است. مسلم شناخته شده و شناسایی شدنی صددرصد

ک مال را خود چون خودمرکزبین اند، بزرگساالن گفت بشود شاید واقع، در کودکان را با خود مقایسه می کنند؛ یعنی چه بسا ایراد در بزرگترهاست! می گیرند و

یعنی بزرگساالن، سوی از فرافکنی این گفت. می شود هم را این بله، ناجی: روانشناسان، است؛ البته االن روانشناسان دارند به این مطلب شک می کنند.

کنید. خوب است درباره خواندنی های مفید و الزم هم اشاره ای

باشیم. حرف من به متفکر خاصی سرسپردگی داشته نباید البته معتقدم هدایتی: نظریات ما آموزش وپرورش نظام در به نظرم بگویم می خواهم بلکه نیست؛ این به ویگوستگی اواًل دارد؛ قوت نقطه چند او دیدگاه است. مؤثرتر بسیار ویگوتسکی که در چه جامعه ای و در عوامل فرهنگی اجتماعی بسیار توجه دارد. برای او مهم است چه بافت فرهنگی، یا حتی در چه خانواده ای باشی. همه این موارد بر رشد شناختی

مؤثر است.عکس بر دارد؛ کید تأ کتشافی مشارکتی ا یادگیری به ویگوتسکی اینکه دیگر کاوشگر به عنوان را فرد هر و می کند صحبت مستقل کتشافی ا یادگیری از که پیاژه کاوشگری در فضای جمعی کودکی شخصی در نظر می گیرد، ویگوتسکی می گوید هر

کودکان، سایه پیاژه و نور ویگوتسکی فلسفه برای

350234

سال اول، شماره 1بهار 1394

گفتوگو

هدایتی: می شود این طور که نظام گفت آموزش فعلی ما یک که کل است دانای بناست به سی چهل نفر نادان درس بدهد؛ بنابراین دانش آموز اطالعات گفته های دانای یا کل را یاد می گیرد

ایده این باشد. داشته دقیق تری کاوش تا می کند کمک او به باقی کاوش و است می توانیم که است جمعی فضایی در می گوید. لیپمن آنچه به است نزدیک بسیار ما ویگوتسکی می گوید داریم. داوری قوی تری ک زیرا مال کنیم؛ اعتماد تفکرمان به کاری ما باره آن در واقع در بلکه نمی کنیم، کتفا ا کودک یک بالفعل توانمندی به بلکه براساس رشد زیستی و درونی اش به آن حد رسیده است؛ نکرده ایم و خودش که درونش هست و قادر به دستیابی به کودک را به پتانسیل هایی برسانیم ما باید کودک را از فعلیت به پتانسیل هایش که آن هاست. در واقع، نقش آموزش این است کند؛ بنابراین رویکرد او با آموزش مستقیم در تمام برساند؛ بالقوه را به بالفعل تبدیل مراحل زندگی موافق نیست؛ درحالی که می گوید در برخی مقاطع زندگی نیاز به آموزش کنیم تا کمک کودک رشد می کند بهتر است به او مستقیم داریم، معتقد است هر قدر کودک بتواند کند و به تدریج داربست ها را برداریم تا کاوشگری خودش پرسشگری و

کند. من فکر می کنم این رویکرد از رویکردهای ارزشمند است. خودش پرسش که آن دو به دلیل اینکه از زبان روسی کتاب ترجمه شده است از ویگوتسکی دو از انگلیسی به فارسی آمده اند، در بیان، چنان که باید و شاید نیستند. به انگلیسی و کتاب اندیشه و زبان، ترجمه حبیب اهلل قاسم زاده،1 و کتاب ارزشمندند. یکی هر دو دیگری ذهن و جامعه: رشد فرایندهای روانشناختی عالی، ترجمه بهروز عزب دفتری؛2 این نظریه زیرا قرار نگرفتند؛ کتاب در سطح دانشگاهی مورد استقبال این دو البته بنابراین نه فقط الگوی پیاژه پیچیدگی بیشتری دارد؛ کمی دشوار است و نسبت به به نقدها از یکی نکته همین یافت. محبوبیت کمتر هم جهان سطح در ایران، در کاربرد به سمت کافی به اندازه چرا و ندارد را الزم سادگی چرا که است ویگوتسکی کاربردی کردن نظریه برای این حوزه آثاری در و انجام کارهایی اخیرًا البته نمی رود؛

ویگوتسکی منتشر شده است.کتاب سومی هم تقریبًا رو به اتمام است. یکی از کردم و کتاب را ترجمه من دو کتاب ها را لیپمن با عنوان ناتاشا3 نوشته است و در آن می گوید چگونه از دیدگاه های کودکان برای فلسفه برنامه میان شباهت هایی چه و است گرفته بهره ویگوتسکی که در واقع کتاب دیگر ویگوتسگی در عمل است گردانش وجود دارد. و آرای او و شابرنامه »کلیدی به یادگیری« را با استفاده از رویکرد ویگوتسکی ارائه می دهد. او توضیح کتاب دو این شود. حاصل بهتری نتایج تا دهیم آموزش را بچه ها چطور می دهد

کی منتشر شوند. ترجمه شده و در دست ناشرند، اما معلوم نیست کاربردی کردن نظریه های که باید در این فضا به سمت عمل و نظر من این است مربی به درد کاماًل کردیم، ترجمه که سومی کتاب مثال، برای برویم؛ ویگوتسکی کتاب ها به معلم پیش می خورد، آن هم معلم های پیش دبستان و دبستان. در این کنند، چه سؤاالتی بپرسند. که چه بازی هایی را اجرا گفته می شود دبستان و دبستان

350235

سال اول، شماره 1بهار 1394

ناجی: برای آنکه به

ًاساسا

کودکان تفکر آموزش داده شود، باید در

که عامل کسانی این برنامه هستند

چنان مهارت هایی گرفته باشد شکل

کردید. آیا در دیدگاه خانم دکتر هدایتی، به استفاده لیپمن از ویگوتسکی اشاره کودکان جذابیت داشته باشد؟ که برای فلسفه برای پیاژه هم عنصری هست

که پیاژه به محیط محرک خیلی اعتقاد دارد. می گوید کنیم هدایتی: بله. باید توجه کودک بفرستد، احتمال رشد فکری سریع تر هر چه محیط محرک های بیشتری سمت کودک باالتر می رود. این خود یکی از شباهت های پیاژه و رویکرد فلسفه برای و بیشتر به باید می گوید هم لیپمن دارند. جدی اعتقاد محرک به دو هر که است کودکان

کودکان محرک بدهیم، مثاًل در قالب داستان.

گر ممکن ا کاستی های رویکرد پیاژه توضیح دادید. جناب دکتر ناجی، درباره است تأثیر عملی نظریه او را با مواردی ملموس تر توضیح دهید.

بدهم. جواب آموزش وپرورش برنامه های به اشاره ای با دهید اجازه ناجی: و برای سه مقطع ششم، هفتم را کتاب هایی و افتاده فکر به آموزش وپرورش ما هم کرده است. نکته این هشتم، با عنوان تفکر و پژوهش و تفکر و سبک زندگی، منتشر است که چون نویسندگان آن ها اساسًا پیاژه ای فکر می کرده اند، تعارض هایی در کتاب ها پدید آورده اند که وقتی کتاب ها را مرور می کنید به راحتی متوجه آن ها می شوید. نخست کنند، بعد می گویند باید در آخر به »این« کودکان تفکر که کنیم کاری می گویند باید را بی معنا کندوکاو ازپیش تعیین شده می تواند تحقیق و نتایج و »آن« نتیجه برسند. کند. فکر، در منطق ما، رسیدن از مجهوالت به معلومات است. این ها می گویند از این کار به این که مدنظر ماست برسید. این کنید و به همان معلوماتی مجهوالت شروع که کودک را به رسمیت نشناخته اند و این ترس وجود دارد که توانایی تفکر معناست گمراه شوند؛ پس ما باید از کندوکاو و تحقیق را به خوبی پیش ببرند و کودکان نتوانند که ما در آزمایشگاه انجام اول نتیجه را هم به آن ها بگوییم. شبیه همان آزمایش هایی که کار را هم باید طوری می نوشتیم گزارش می دادیم و هیچ چیز هم یاد نمی گرفتیم و نمره نمی گرفتیم. این امر نشان دهنده وجود روح

ّحتمًا نشان دهنده نتیجه باشد و اال

کار می اندازد. که اصالحات جدید را از پیاژه در آموزش وپرورش است که عامل این کسانی کودکان تفکر آموزش داده شود، باید در اساسًا برای آنکه به گفت وگویی پیش سال چند باشد. گرفته شکل مهارت هایی چنان هستند برنامه کودکان نمی توانند تفکر و سه ساعته با یکی از اساتید روانشناسی داشتم. او می گفت کار را بکنند، تا دکتری کنند؛ حتی به نظر او بزرگساالن هم نمی توانستند این کندوکاو کرده، به مرحله داشتن نظری مستقل برسند. این یعنی نگیرند نمی توانند تحقیق گفته بود برای تفکر و تحقیق باید به سن 12سالگی رسید. پیاژه به توان 10! چون پیاژه کنند کندوکاو نظر قائالن به چنین رویکردی این است که چون کودکان نمی توانند

کودکان، سایه پیاژه و نور ویگوتسکی فلسفه برای

350236

سال اول، شماره 1بهار 1394

گفتوگو

ناجی:جالب این است که همچنان گروهی فلسفه را کسی مناسب هر نمی دانند و قائل اند دانشجویان کارشناسی ارشد و دکتری هم هنوز به رسش یافتگی کافی برای فلسفه نرسیده اند

و نمی توانند استنباط های اخالقی داشته باشند، باید خودتان به آن ها چیزهایی را یاد بدهید؛ چون خودشان نمی داند چه چیز برایشان مفید است، باید چیزهای مفید را به آن ها یاد بدهید. به نظرم پشتوانه نظری چنین دیدگاهی را حتی پیاژه هم نگفته

و این از پیاژه هم فراتر است.گرفته که آموزش وپرورش برای این امر در نظر کتاب هایی که آن این را هم بگویم که جواب معکوس می دهد ؛ برای مثال، سوق می دهد کتاب راهنمایی هم دارد است چطور را مطلب فالن پرسید خواهد معلم می گوید راهنما کتاب دروغ گفتن. به و شنیدم را شما قشنگ حرف های که بگویید معلم به جوابش در شما فهمیدید. آن ها از و کردم با دوستانم مشورت و بودید خواندم کرده که معرفی را سایت هایی گرفتم و این موضوع را فهمیدم؛ یعنی داستانی دروغین بگو تا نمره ات را بگیری. تأثیر ارائه می شود؛ درحالی که در کتاب به بچه ها از سوی کتاب ها سؤاالت یا در این خودشان می کنند، ح طر را سؤاالت بچه ها خوِد کودکان، برای فلسفه کالس های کالس کنجکاوی نشان می دهند و بعد، از همان سؤاالت سرفصل های درباره آن ها کتاب های کودکان را تأمین و تضمین می کند، اما در بیرون می آیند. این فرایند عالقه کودکان مشخص نیست. آن ها بازهم مجبور می شوند این تفکر و پژوهش جای عالقه کنند تا در امتحان تیزهوشان قبول شوند و به درس را بخوانند نمره بگیرند و حفظش

مراحل بعدی به اصطالح موفقیت تحصیلی دست یابند.که بگویم دیدگاه پیاژه مبتنی بر چه تلقی و پیش فرضی خالصه، هدف این بود است. یکی از موارد مهم در تفکر او ایده بلوغ است که شاید ترجمه بهتر آن رسش یافتگی که خانم دکتر هدایتی توضیح دادند، ایده رسش یافتگی نظیر این باشد. همان طور سرپا نمی تواند کودک باشد، نکرده رشد کودک استخوان های تا بگوییم که است کودک قادر به راه رفتن کاماًل به آن مرحله برسند تا بایستد و راه برود؛ پس باید این ها شود. حال، درباره رشد ذهنی هم قائل به چنین چیزی هستند. در مراحل شناختی، کودک اجازه کند؛ یعنی به کودک بتواند در مرحله ای تفکر را آغاز باید اتفاقاتی بیفتد تا درحالی که است، نرسیده رسش یافتگی به هنوز زیرا کند؛ تفکر ابتدا از نمی دهیم

گروه، نیازمند رسش یافتگی است. فلسفیدن، به نظر این و نمی دانند کسی هر مناسب را فلسفه گروهی همچنان که است این جالب برای کافی کارشناسی ارشد و دکتری هم هنوز به رسش یافتگی قائل اند دانشجویان کن، فقط فلسفه نرسیده اند؛ بنابراین به دانشجو می گویند نظر خودت را نگو و نقد پایان مقطع دکتری محقق نمی شود! و تا ایران رسش یافتگی گویی در گزارش بده. این برداشت بدی این باره بحث می کند. می گوید گرت متیوز در اما شاید هم هرگز؛ کودکان بالذات فیلسوف هستند. از نظر او فلسفه از زمانی از فلسفه است؛ حال اینکه به که سؤال هایی اعم، به معنای می کند. ح طر را »چرا« کودک که می شود شروع کودکان از سؤاالت او نمونه های زیادی شناخت جهان می انجامد، فلسفه هستند.

350237

سال اول، شماره 1بهار 1394

که نشان می دهد چقدر سؤاالت آن ها پربار و عمیق است. می آورد و است آمده خانواده برای مهمانی است: این مثال هایش از یکی مثال، برای کانال انتخاب کودک سر کودک دارد. این سه کودک دارند. صاحبخانه هم یک دو کودک مهمان می دهد تلویزیون دعوایشان می شود. صاحبخانه حق انتخاب را به دو کودک صاحبخانه بالفاصله می گوید و می گوید چون آن ها دو نفرند، حق با آن هاست. که می دهد توضیح متیوز است؟ نفر یک خودخواهی از بهتر نفر دو خودخواهی آیا بحث محل مردم( گاهی آ )یا مردم خودخواهی های با دموکراسی نسبت کنون هم ااست و سؤالی جدی است؛ و به همین منوال، بحث علت ومعلول، تسلسل، و چیزهای

کودکان دیده می شود. فراوان دیگری در سؤاالت گر ایده گرت متیوز نشان می دهد تاریخ فلسفه تاریخ رسش یافتگی نیست و حتی اپیاژه درباره رسش یافتگی هم درست باشد ایده او درباره فلسفه درست نیست و مثاًل

کودکان هم می توانند فیلسوف باشند. دریدا رسش یافته تر از افالطون نیست؛ پس کودکان در تفکر را به رسمیت نمی شناسند، به تفکر انتزاعی و که توانایی کسانی گفت چنین توانایی درک مفاهیم انتزاعی زیاد توجه می دهند؛ اما در این باره هم باید کاماًل مفهوم وجود که تفکر لزومًا با این مفاهیم باشد؛ یعنی الزم نیست نخست نیست به ما هو وجود را بفهمیم، بعد بتوانیم به مسائل دیگر بپردازیم؛ یعنی از طرق دیگری کودک می توان موضوع را فهمید؛ برای مثال، می توان پرنده را با اشاره و نشان دادن به فهماند، پس نیاز به فهم مفاهیم »هوا«، »حیوان«، »پرواز« و غیره نیست. مضاف بر کودکان مفاهیم فلسفی را درک می کنند و تا حد زیادی با مفاهیم انتزاعی ارتباط آن،

برقرار می کنند.کالس های فلسفه که بیایید و در بهترین و ساده ترین راه برای تصدیق این است کالس ها در سرتاسر جهان تشکیل می شوند کودکان نمونه آن ها را ببینید. این برای

کودکان، سایه پیاژه و نور ویگوتسکی فلسفه برای

350238

سال اول، شماره 1بهار 1394

گفتوگو

)rationality( که بچه ها حتی درباره عقالنیت کالس هایم مواردی بوده است و من در که دانشجوی فلسفه علم که یکی از حاضران در جلسه به قدری بحث را جلو بردند

کودکان ناتوان شده است! کرد از دنبال کردن بحث بود، اعتراف

که گرت متیوز اشاره شد. از او چه آثاری به فارسی ترجمه شده است چند بار به کدام را شایسته ترجمه می دانید؟ خواندن آن ها را توصیه می کنید؟ یا از میان آثار او

که خالصه ای از دیدگاه هایش را در کارهای ترجمه شده، او یک مقاله دارد ناجی: از کودکان و نوجوانان )سال 22، آن می آورد و ما آن را در مجله فرهنگ ویژه فلسفه برای کرده ایم. ش 1، پیاپی 69، 1388، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی( چاپ کتاب ماه فلسفه ویژه نامه فلسفه در این مقاله اتفاقًا درباره پیاژه سخن گفته است. در کردیم. مقاله »داستان های تفننی فلسفی: کودکان هم از متیوز مطلبی ترجمه برای

کودک جعلی است؟« هم از متیوز ترجمه شده و مطلب خوبی است. آیا ادبیات

کودکی از متیوز هم شایستگی ترجمه دارد. کتاب فلسفه هدایتی:

که دارد و جا کتاب های خوبی هستند که ایشان هست از کتاب ناجی: دقیقًا. دو .Dialogues with children و Philosophy and the young child:ترجمه شوند

کودکان که تازگی منتشر شده در حوزه فلسفه برای کتاب اخیر خود من هم هدایتی: رشد به که دیگرانی و ویگوتسکی پیاژه، جمله از مختلفی، رویکردهای به و است با توجه به را، شناختی پرداخته اند، می پردازد. ما موارد پشتیبانی و اشکاالت آن ها از و است کنیم اعتماد کودکان به آن عنوان داده ایم؛ نشان کودکان، برای فلسفه

سوی انتشارات پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی منتشر شده است.

پی نوشتفردا، نسل ارجمند: تهران: قاسم زاده، حبیب اهلل ترجمه ویگوتسکی، سمیونویچ لِو نوشته .1

1387، 260 ص. 1378 فاطمی، انتشارات تهران: عزبدفتری، بهروز ترجمه ویگوتسکی، سیمونویچ لِو نوشته .2

)چاپ دوم(، 232 ص.3. Natasha: Vygotskian Dialogues )1996(