AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI TƏHSİL NAZİRLİYİ

Àçÿðáàéúàí Ðåñïóáëèêàñû Òÿùñèë Íàçèðëèéèíèí

21.09.2012-úè èë òàðèõëè 1505 íþìðÿëè ÿìðè èëÿ

òÿñäèã åäèëìèøäèð.

ГИЙМЯТЛЯНДИРМЯ ВАСИТЯЛЯРИ

4-CÜ SİNİFŞAGİRDLƏRİ ÜÇÜN

ISBN 4 1978-9952-34-96 -

Áàêû, "Øÿðã-Ãÿðá" ÀÑÚ, 2013, 64 ñÿù.

Müəllif:AFƏT ALLAHVERDİYEVA

9200 -�u �l “İl�� müəll�m�” müsa���əs���� �al���� Əməkdar müəll�m

Lay��ə��� �ə��ə��:

Rəy���ə��

AYBƏNİZ İBRAHİMOVA2008-�� �l “İl�� müəll�m�” müsa���əs���� �al���� Əməkdar müəll�m

GÜLNAR KƏRİMOVA2008-�� �l “İl�� müəll�m�” müsa���əs���� �al���� �a�a���l tə�s�l ����s�

AYGÜN MƏCİDOVAPeda�o�� elmlər üzrə fəlsəfə doktoru,Əməkdar müəll�m

www.eastwest.azwww.fb.com/eastwest.az © Azÿðáàéúàí Ðåñïóáëèêàñû Òÿùñèë Íàçèðëèéè, 2013

Təqdim olunan vəsait ümumtəhsil məktəblərinin ibtidai sinifləri üçün Həyat ��l��s� fənn ku-rikulumunun məzmun standartlarına əsasən tərtib olunmuşdur. Vəsaitdə məzmun üzrə müx-təlif tipli çalışmalar verilmişdir. Hər mövzu üzrə standart və bacarıqlar təqdim olunmuş, tapşırıqlar üç səviyyədə (asan, orta, çətin) tərtib edilmişdir. Bu tapşırıqlardan qiymətlən-dirmənin müxtəlif növlərində istifadə oluna bilər. Vəsait ibtidai sinif müəllimləri və şagirdlər üçün nəzərdə tutulmuşdur.

3

ÖN SÖZ

2008/2009-cu tədris ilindən başlayaraq Azərbaycan Respublikasının bü-tün ümumtəhsil məktəblərinin ibtidai təhsil səviyyəsində Milli Kurikulum əsasında hazırlanan yeni tipli dərsliklərdən istifadə edilir.

Sizə təqdim olunan bu vəsait də Milli Kurikulum əsasında yazılmış Həyat bilgisi fənninin məzmun xətlərinin tələblərinə uyğun olaraq hazırlanmışdır.

Bütün fənlər üzrə qazanılan uğur şagirdin bacarıqları mənimsəmə sə-viyyəsinin dərəcəsindən asılı olur. Müasir təhsil prosesində müstəqil dü-şünmə, qazandıqları bilikləri tətbiq, təqdimetmə, mühakimə yürütmə, onu əsaslandırma, qarşılaşdıqları problemləri həlletmə, həyat hadisələri ilə ədə-bi hadisələri müqayisəetmə, nəticələr çıxarma, ünsiyyət mədəniyyəti nü-mayiş etdirmə, nitq bacarıqları aşılama Həyat bilgisi fənninin məqsəd və vəzifələrinə daxildir. Məhz buna görə də sadalanan şagird bacarıqlarının monitorinqi məqsədi ilə tərtib olunan sual və tapşırıqların hazırlanmasında yeniliklərin tətbiqi məqsədəuyğun hesab edilmişdir. Belə ki, bu vəsaitdəki sual və tapşırıqlar Həyat bilgisi fənninin məzmun standartlarını əhatə edir. Standartlar əsasında ümumiləşmiş mövzularla əlaqədar 5-i sadə, 5-i orta, 5-i çə tin olmaqla 15 sual və tapşırıq təklif olunmuşdur. ( yaşıl rəngdə – sadə,

göy rəngdə – orta, qırmızı rəngdə isə çətin tapşırıqlardır.) Qapalıtipli klassik test tapşırıqlarından fərqli olaraq, bu sual və tapşırıq-

la rın əksəriyyəti açıqtiplidir. Çoxseçimli və ya qapalıtipli test tapşırıqlarının bir düzgün cavabı olduğu halda, yazılı şəkildə əsaslandırma tələb edən bəzi açıqtipli test tapşırıqlarının bir neçə düzgün cavabı da ola bilər. Hətta klassik test nümunəsində təqdim olunan bəzi test tapşırıqlarının doğru he sab olunan cavabı da əsaslandırma tələb edir. Bu, bir növ, əzbərçiliyin, təsadüfi yanaşmanın intellektə əsaslanan yanaşma ilə müqayisədə o qədər də inandırıcı olmadığını sübut edir.

İbtidai siniflərdə ilk dəfə tətbiq olunan bu yoxlama və qiymətləndirmə vasitələrinin hazırlanmasında beynəlxalq qiymətləndirmənin də tələbləri nəzərə alınmışdır.

Hər bir sualın fərdi qiymətləndirilməsi qaydası da təklif olunur:1) Sadə sualların hər biri “1” balla qiymətləndirilir.2) Orta səviyyəli sualların hər biri “2” balla qiymətləndirilir.3) Çətin səviyyəli sualların hər biri isə “3” balla qiymətləndirilir.

3

4

Bütün cavablar doğru olduğu halda, ümumi balların cəmi 30 olur. 5 ballıq şkala ilə qiymətləndirilən təhsil müəssisələrində toplanılan balların cəmi 6-ya, 10 ballıq şkala ilə qiymətləndirilən təhsil müəssisələrində isə toplanılan balların cəmi 3-ə bölünür. Əməliyyat zamanı cavablar kəsrlə alındıqda yu-varlaqlaşdırma aparılır.

Müxtəlif növ qiymətləndirmə üçün nəzərdə tutulmuş tapşırıqların ardıcıl olaraq icrasından, yoxlanılmasından və qiymətləndirilməsindən sonra həm müəllimlər, həm də şagirdlər təhlil apararaq aşağıdakı nəticələri çıxara bilər-lər:

• Geriləmənin səbəbi nədir? • Hansı mövzunun tədrisinə əlavə vaxt ayrılmalıdır?• Hansı şagirdə fərdi yanaşılmalıdır?• İrəliləyişə nail olmaq üçün hansı vasitələrdən istifadə etməliyəm?• Hansı sahələrdə öz fəaliyyətimdə irəliləyişə nail olmuşam? Bunun əsas

səbəbləri nədir? • Hansı forma və məzmunda olan qiymətləndirmə vasitələri daha əlve-

riş lidir?Ümid edirik ki, pedaqoji fəaliyyətində öz təşəbbüskarlığı və novatorluğu

ilə seçilən müəllimlər bu tipli yeni sual və tapşırıqların hazırlanmasında daha fəal olacaqlar.

Vəsaitdən səmərəli istifadə edən, faydalı rəy və təkliflərini əsirgəməyən hər kəsə öncədən minnətdarlığımızı bildirir, uğurlar diləyirik.

“Təhsil hər bir dövlətin, ölkənin, cəmiyyətin həyatının, fəaliyyətinin mühüm bir sahəsidir.”

Heydər Əliyev

5

1 Kəsilmiş ağaclar hansı nəqliyyat vasitəsilə daşınsa, ona az xərc sərf olunar?

2 Keçmişdə insanlar işıqsız necə yaşayırdılar? İndi niyə yaşamaq olmur?

VARLIQ VƏ HADİSƏLƏRDƏN FAYDALANMAQDA ELMİN ROLU

Standartlar1.1.1. Varlıq və hadisələrin mahiyyəti haqqında kiçik təqdimatlar edir.1.1.2. Təbii resurslardan, təbiət hadisələrindən (“işıq”, “səs” və “enerji”) istifadədə

elmin rolunu izah edir.1.1.3. Azərbaycanda mövcud olan enerji mənbələri haqqında kiçik təqdimatlar edir.

Bacarıqlar• Əvvəlki siniflərdə varlıq və hadisələrlə bağlı əldə etdikləri biliklərə istinad

edərək kiçik təqdimatlar edir.• Yel dəyirmanlarının, su-elektrik stansiyalarının, sadə elektrik dövrəsinin

əhəmiyyətini izah edir.• Çayların üzərində qurulmuş elektrik stansiyalarının suyun enerjisinin, yel

dəyirmanlarının küləyin hesabına işləmə prinsipini izah edir.

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

6

3 Telefon nə üçün lazımdır? Onun faydası haqqında bildiklərinizi yazın.

4 Unu nədən alırlar və xammal harada una çevrilir?

5 Havanın bəzi yerlərdə isti, bəzi yerlərdə soyuq olmasına səbəb nədir? Bunu necə izah edərsiniz?

_______________________________________________________

_______________________________________________________

_______________________________________________________

_______________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

7

1 Bakı niyə küləklər şəhəri adlanır?

2 Küləyin əhəmiyyəti nədir?

3 Su-elektrik stansiyası deyəndə nə başa düşürsünüz?

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

3 Telefon nə üçün lazımdır? Onun faydası haqqında bildiklərinizi yazın.

4 Unu nədən alırlar və xammal harada una çevrilir?

5 Havanın bəzi yerlərdə isti, bəzi yerlərdə soyuq olmasına səbəb nədir? Bunu necə izah edərsiniz?

_______________________________________________________

_______________________________________________________

_______________________________________________________

_______________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

8

4 Yağış necə əmələ gəlir?

5 Təbii hadisələrdən olan yağış niyə yağır? Təbiətin buna ehtiyacı varmı?

1 Niyə küləyin buludları qovmasını əhəmiyyətli sayırıq?

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

9

2 Təbii fəlakətlər deyəndə nə başa düşürsünüz? Onların qarşısını almaq olar mı?

3 Nə üçün günəşin istisindən dənizə və okeanlara nisbətən torpaq tez qızır?

4 İşığı nələrdən almaq olar və ona qənaət nə üçün lazımdır?

5 Azərbaycanın hansı bölgələri faydalı qazıntılarla zəngindir və hansı faydalı qazıntıları vardır?

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

10

Yer kürəsinin çox hissəsini nə təşkil edir? Həmin hissə qlobusda hansı rənglə göstərilib?

2 Xəritədə dağlıq ərazini rənginə görə necə tapmaq olar?

1

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

TƏBİİ ZONALAR

Standartlar1.2.1. Coğrafi obyektləri xəritədə göstərir.1.2.2. Yerin təbii zonalarını sadə şəkildə təsvir edir. 1.2.3. Yaşadığı ərazinin, məhəllənin planını çəkir.

Bacarıqlar• Coğrafi obyektləri xəritədə göstərə bilir. • Yerin təbii zonalarını göstərir və şəklini çəkir. • Yaşadığı ərazinin planını təsvir edir.

11

3 Sizcə, ovalıq-düzənlik hansı rənglə təsvir olunur?

4 Azərbaycanda dağlıq ərazi haradır?

5 Sizcə, ölkəmizin ərazisində ada varmı? Nə üçün o, ada adlanır?

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

12

1 Ada ilə yarımadanın fərqi nədir?

2 Respublikamızı hansı dağ sıraları əhatə edir?

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

13

3 Azərbaycanda ən yüksək dağ hansı bölgədədir?

4 Yer kürəsində ən yüksək dağ haradadır və hündürlüyü nə qədərdir?

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

14

5 Sizcə, ölkəmizdə ən yüksək zirvə haradadır və kimin adını daşıyır?

1 Plan nə üçün lazımdır? Fikirlərinizı izah edin.

2 Nə üçün xəritədə dəniz açıq-mavi rəngdə göstərildiyi halda, mərkəzə doğru tünd-göy rəngdə verilir? Buna səbəb nədir?

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

15

3 Yaşadığınız yerin təbii zonalarının şəklini çəkin.

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

16

4 Kompüterdən istifadə edərək yaşadığınız evin planını çəkin.

5 Şəhərinizə (kəndinizə) gələn turist səndən görməli yerlərin planını çəkməyi xahiş edir. Ona bu işdə yardım edin.

17

1 Ətrafınızda olan cansız varlıqları sadalayın.

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

CANLI VƏ CANSIZ TƏBİƏTİN VƏHDƏTİ

Standartlar1.3.1. Canlı və cansız təbiət arasındakı əlaqələri izah edir.1.3.2. Bitki, heyvan və mikroorqanizmlərin insan həyatında rolunu izah edir.1.3.3. İnsan orqanlarının funksiyalarını sadə şəkildə izah edir.1.4.1. Yaşadığı ərazidə eko logiyanın sağlamlaşdırıl ma sı üçün kiçik layihələr

hazırlayıb təqdim edir.1.4.2. Ekologiyanın qorunması ilə bağlı kiçik təqdimatlar edir.

Bacarıqlar• Yer kürəsində mövcud olan hər bir varlığa insanın (ən ali varlıq) təsiri, eləcə

də insana Yer kürəsindəki varlıqların təsirini izah edir.• Torpağın münbitləşməsi üçün bitki və heyvan çürüntülərinin vacibliyini,

xəmirin qıcqırması üçün vacib olan mikroorqanizmlərin əhəmiyyətini izah edir.

• İnsan skeletinin quruluşunu, insanın daxili orqanlarını tanıyır və onların əhəmiyyətini sadə şəkildə təsvir edir.

• Dənizin, torpağın, havanın qorunması üçün təkliflər hazırlaya bilir.• Ekologiya sözünün mənasını dərk edir, ekoloji problemləri araşdırır, insan la -

rın ətraf aləmi qorumamaqla özlərinə ziyan vermələrini təqdimatlarla nü ma-yiş etdirir.

18

2 Əvvəl heyvan mənşəli, sonra bitki mənşəli ərzaqların adlarını sada la yın.

3 Gözlərin əhəmiyyəti nədir? Bəs qulaqların əhəmiyyəti nədir?

4 “Hərəmiz bir ağac əkək” sözləri kimə məxsusdur? Bunu siz necə başa dü şür-sünüz?

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

19

5 Ekologiya nədir, bunu necə başa düşürsünüz?

1 Bitki və heyvan mənşəli məhsulları qidamızdan çıxardarıqsa, hansı problemlər baş verər?

2 C vitamini nələrdə var? Qəbul etməsək, nə olar?

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

20

3 Skeletin əsasını nə təşkil edir? Sizcə, hansı orqan olmasa, insan yaşaya bil-məz?

4 Sizcə, ağacdan nələr alınır?

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

21

5 Daxili orqanlar hansılardır?

1 Münbit torpaq deyəndə nə başa düşürsünüz? Azərbaycanın hansı bölgəsi mün bit torpaqlarla zəngindir?

2 Nə üçün mikroorqanizmlərin hamısını ziyanlı saymaq olmaz?

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

22

3 Yaşıllığı qorumaq üçün yoldaşlarınıza hansı məsləhəti verərdiniz? Yaşıllıq nə üçün lazımdır?

4 Torpağın aşınmasının qarşısını almaq üçün nə lazımdır? Siz daha hansı yol-ları məsləhət görərdiniz?

5 Canlı və cansız varlıqların qarşılıqlı fərqləri nədir? İnsanın cansız varlığa təsirini izah edin.

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

23

1 İnsanın formalaşmasında ailənin rolunu izah edin.

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

İNSANIN SOSİAL VARLIQ KİMİ İQTİSADİ BACARIĞI

Standartlar2.1.1. Cəmiyyətdə fərd, ailə, kollektivin rolunu sadə şəkildə izah edir.2.1.2. İnsanı sosial varlıq kimi səciy yə lən di rən cəhətlər barədə kiçik təqdimat

ha zır la yır.2.1.3. Ailə və kol lek tiv də üzərinə dü şən və zifələr haqqında təq di matlar hazırlayır.2.2.1. “Qənaət” və “israf” anlayışlarını müqayisə edir.2.2.2. “Vergi”, “dövlət büdcəsi” və “sığorta” anlayışlarını sadə şəkildə izah edir.2.2.3. Milli pul nişanları ilə digər dövlətlərin pul nişanlarını fərqləndirir.

Bacarıqlar• Cə miy yə tin inkişafının şəxs dən, ailədən, kol lek tiv dən asılı olduğunu anlayır. • İnsanın ağlı, düşüncəsi, biliyi, əmə yi sayəsində özü də inkişaf edir, cəmiyyəti

də inkişaf etdirdiyini izah edir.• “Mənim ailədəki və si nif dəki vəzifələrim” ad lı inşa yazır.• Qənaət və israf sözlərinin mənasını izah edir, bu anlayışları fərqləndirir.• Dövlət büdcəsini formalaşdıran xərcləri izah edir, təbii fəlakət və ya bədbəxt

hadisələr nəticəsində zərərçəkmiş şəxsə və yaxud təşkilata xüsusi təşkilat tərəfindən verilən pulun sığortanı təşkil etdiyini izah edir.

• Milli pullarla bəzi digər dövlətlərin pul vahidləri arasındakı quruluş, forma, rəng, dəyər fərqlərini izah edə bilir.

24

2 Evdə valideyninizə kömək üçün hansı işləri görürsünüz? Yoldaşlarınıza məs-ləhətiniz.

3 Qənaət dedikdə nə başa düşürsünüz? Nəyə qənaət etmisiniz?

4 Evdə sizə verilən pulu həmin gün xərcləyirsiniz? Əgər xərcləmirsinizsə, onda nə edirsiniz?

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

25

5 Ən böyük milli pul vahidimiz hansıdır? Bəs ən kiçik pul vahidi hansıdır? Onlar arasındakı fərqi tapın.

1 Meşədə tək yaşayan insanla ailədə yaşayan insanın fərqi nədir?

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

26

2 İnsan nə zaman inkişaf edər? Çox çalışanda, yoxsa daha çox yatanda?

3 “Öz anasını sevməyən özgə anasını sevməz” atalar sözünü necə başa dü şür sü -nüz?

4 Nəyi sığorta etdirmək lazımdır?

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

27

5 Hansı dövlətin pullarını tanıyırsınız? Həmin pullar necə adlanır?

1 Hər bir şəxsin inkişafı üçün nələr lazımdır?

2 Savadlı, ağıllı insanın cəmiyyətə hansı xeyri var?

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

28

3 Milli pul vahidimiz olan 100 manatlıqda hansı simvollar var? Onları izah edin.

4 Deyirlər dövlət büdcəsində pul nə qədər çox olarsa, o qədər yaxşıdır? Siz bunu necə başa düşürsünüz? Necə izah edərsiniz?

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

29

5 Sığorta nə üçün lazımdır? Nə vaxt insanların köməyinə çatar?

6 “Mənim ailədə və sinifdə vəzifələrim” adlı inşa yazın.

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

Mənim ailədə və sinifdə vəzifələrim

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

30

1 İnsan sağlamlığı hansı orqan tərəfindən qorunur? Nə üçün sağlamlığı qoru-maq lazımdır?

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

İNSAN VƏ CƏMİYYƏT

Standartlar2.3.1. Dövlət orqanlarının (təhsil, səhiyyə, vergi, daxili işlər, məhkəmə)

funksiyalarını izah edir.2.4.1. Müvafiq situasiyalarda qanun və qaydalara əməl edir.2.4.2. Öz hüquqlarını uşaq hüquqları haqqında müvafiq sənədlər baxımından

şərh edir.

Bacarıqlar• Təhsil, səhiyyə, vergi, daxili işlər, məhkəmə orqanlarını tanıyır, funksiyalarını,

onlar haqqında biliklərini əks etdirir.• Müvafiq situasiyalarda qanun və qaydalara əməl edir.• Uşaq Hüquqları Konvensiyası, Uşaq Hüquqları haqqında Azərbaycan Respub li-

ka sının Qanunu, Uşaq Hüquqları Bəyannaməsi baxımından öz hüquqlarını şərh edir.

31

2 Vergi nədir? Nə üçün vergi vermək lazımdır?

3 Oğurluq edən insanlar hansı orqanlar tərəfindən cəzalandırılır? Cəzalandırmaq lazımdırmı?

4 İstehsalçı vergi verməsə, cəzalana bilərmi? Hansı orqan onu cəzalandırar?

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

32

5 İstehlakçının hansı hüquqları vardır?

1 İstehlakçının hüquqları pozularsa, nə etməlidir?

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

33

2 Öz hüqüqlarını bilmək nə üçün lazımdır?

3 Sizin hüquqlarınıza nələr daxildir? Bu hüquqlar pozularsa, nə edərsiniz?

4 Bütün dünyada uşaq hüquqlarını qoruyan təşkilatın adı nədir? Bu təşkilatın faydası nədir?

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

34

5 UNİCEF Azərbaycanda neçənci ildən fəaliyyət göstərir?

1 Vergi verməyin əhəmiyyətini bilərək bu işdən yayınanlara nə məsləhət ve rər-diniz?

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

35

2 “Məsuliyyətli insan” məfhumunu necə başa düşürsünüz?

3 Məktəbli üçün məsuliyyəti əks etdirən hansı fəaliyyətləri söyləyərdiniz?

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

36

4 Hüquq və vəzifələrinizi yazın. Nəyi əlavə edərdiniz?

5 İdmanda uğurlar qazanmaq üçün özünüzdə hansı müsbət keyfiyyətləri formalaşdırmalısınız?

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

__________________________

__________________________

__________________________

__________________________

__________________________

__________________________

__________________________

__________________________

37

1 Yoldaşınız səhv edərsə, ona səhvini necə başa salardınız?

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

ƏXLAQ VƏ DİN

Standartlar3.1.1. Tənqidi münasibətdə nəzakət qaydalarına (şəxsiyyətə toxunmamaq, kobud

ifadələr işlətməmək, sərt formada etiraz etməmək, qəbuledilməz təkliflərə “yox” demək) riayət edir.

3.1.2. Ünsiyyət mədəniyyətinə həsr olunmuş kiçik təqdimatlar edir.3.2.1. Bədii əsər, film və tamaşa qəhrəmanlarının nümunəsində mənəvi

keyfiyyətləri izah edir.3.2.2. Yiyələnmiş olduğu mə nə vi keyfiyyətləri müzakirə və diskussiyalarda

nümayiş etdirir.3.3.1. İslam dininin böyük şəxsiyyətlərini tanıyır.3.3.2. İslam peyğəmbərinin həyat və fəaliyyəti haqqında kiçik təqdimatlar edir.3.3.3. Dini dəyərlərlə xurafatı fərqləndirir.

Bacarıqlar• Hər hansı məsələni qiymətləndirərkən nəzakət qaydalarına əməl edir.• Əlamətdar gün münasibəti ilə təbrik söyləyir.• Oxuduğu əsər, baxdığı film və tamaşalarda müsbət halları qeyd edir.• Mənəviyyata zidd xüsusiyyətlərin mənfi təsirini bilir və öz mənəvi

keyfiyyətlərini inkişaf etdirir.• Dinin böyük şəxsiyyətlərinin adlarını sadalayır.• Məhəmməd peyğəmbərin həyatı və gördüyü işlər barəsində məlumat verir.• Müxtəlif dini kitablarda təbliğ olunan dini dəyərləri subyektiv yanaşmalardan

fərqələndirir.

38

2 Nəzakət qaydaları deyəndə nə başa düşürsünüz? Nəzakət qaydaları nə üçün lazımdır?

3 Səhər tezdən rastlaşdığınız dostunuza ilk olaraq nə demək lazımdır?

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

39

4 Oxuduğunuz nağıllarda və ya baxdığınız filmlərdə müsbət obrazların hansı keyfiyyətləri sizin xoşunuza gəlir?

5 İslam dininə kimlər ibadət edir? İslam dini bizə nə öyrədir?

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

40

1 Məhəmməd peyğəmbər nə vaxt və harada anadan olub?

2 “Ataya üsyan Allaha üsyandır” – fikrini necə başa düşürsünüz?

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

41

3 İslam dininin müqəddəs kitabı hansıdır? Bu din insanlarda hansı keyfiy-yətlərin olmasını vacib sayır?

4 Dini bayramlarda sizə yaxın olan insanları təbrik edərkən hansı arzuları söy-ləyirsiniz?

_______________________________________________________________________________

_______________________________________________________________________________

_______________________________________________________________________________

_______________________________________________________________________________

_______________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

42

5 İnsan xarakterinə zidd olan xüsusiyyətlər deyəndə nə başa düşürsünüz?

1 Məhəmməd peyğəmbərin kəlamlarından hansıları bilirsiniz? Mənasını açıq-layın.

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

43

2 Peyğəmbərlərimiz haqqında hansı rəvayəti bilirsiniz?

3 Mənəviyyata zidd xüsusiyyətlər deyəndə nə başa düşürsünüz? Özünüzdə hansı mənfi keyfiyyətləri hiss edirsiniz?

4 Yoldaşınızda olan mənfi keyfiyyəti necə deyərsiniz ki, onun şəxsiyyətinə to-xun m asın?

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

44

5 Dindar insanla həmsöhbət olsanız, ondan nə öyrənmək istərdiniz? İlk sua lı-nız nə olardı?

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

45

1 Fövqəladə hal nədir?

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

EKSTREMAL VƏZİYYƏTLƏRDƏ MÜHAFİZƏ

Standartlar4.3.1. Fövqəladə halların nəticələrinə dair kiçik təqdimatlar edir.4.3.2. Qəza zamanı ilkin tibbi yardım barədə biliklərini şərh edir.4.3.3. Yerli şəraitə uyğun süni yaradılmış ekstremal vəziyyətlərdə mühafizə və tibbi

ya r dım bacarıqları nümayiş etdirir.

Bacarıqlar• Fövqəladə halların nəticələrinə dair kiçik təqdimatlar edir.• Hava zəhərlənməsi, zədələnmə, suda boğulma zamanı ilkin tibbi yardım

göstərmə qaydalarını bilir.• Sinifdə və yaxud məktəb daxilində müəllim tərəfindən süni yaradılmış ekstre-

mal vəziy yət lərdə özünümühafizə və tibbi yardım baca rıq ları nümayiş etdirir.

46

2 Zəlzələ olarsa, nə edərsiniz?

3 Zəlzələ zamanı nə üçün qaçmaq olmaz?

__________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________

47

4 Yanğın zamanı hara müraciət edilməlidir?

5 Fövqəladə hallar zamanı dostuna hansı ilk tibbi yardımı göstərərsiniz?

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

48

1 Hava zəhərlənməsi dedikdə nə başa düşürsünüz?

2 Suda boğulmamaq üçün nələri etmək lazımdır?

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

50

5 Zəlzələ zamanı təhlükədən qorunmaq üçün nə etmək lazımdır?

1 Yaralanan adam üçün ilk tibbi yardım nə nəzərdə tutulur?

2 Nə üçün ilk tibbi yardımdan sonra həkimə müraciət etmək lazımdır?

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

51

3 Qida zəhərlənməsinə səbəb nədir? Necə qorunmaq olar?

4 İstər hava, istərsə də qida zəhərlənməsi zamanı hadisələr nə ilə nəticələnir?

5 Zəhərlənmənin əlaməti nədir?

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

52

1 “Əsəbiləşmək insan sağlamlığına ziyandır?” – söyləyirlər. Sizcə, niyə?

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

SAĞLAMLIĞA TƏHLÜKƏ TÖRƏDƏN MƏNBƏLƏR VƏ TƏHLÜKƏSİZLİK QAYDALARI

Standartlar4.1.1. Əsəbi halların və digər emosional gərginliklərin insan sağlamlığına mənfi

təsirini izah edir.4.1.2. Nümunələr əsasında sağlamlığın qorunmasına aid kiçik təqdimatlar edir.4.2.1. Məişətdə istifadə olunan qaz və elektrik avadanlıqlarından, habelə

alışdırıcı, deşici və kəsici alətlərin qaydalarını izah edir.4.2.2. Müvafiq nişanlara (yüksək gərginlik, minalanmış sahə, yanğın təhlükəsi,

radioaktivlik, zəhərli maddə, torpaq sürüşməsi, uçqun, daşqın və çimərlik nişanları) görə həyat üçün təhlükə mənbələrini fərqləndirir.

4.2.3. Yol hərəkəti və nəqliyyatdan istifadə qaydaları ilə bağlı kiçik təqdimatlar edir.4.2.4. Nəqliyyat vasitələrindən istifadə zamanı təhlükəsizlik qaydalarına riayət edir.

Bacarıqlar• Stress, gərginliyin baş ağrıları və diqqətsizliyə gətirib çıxardığını izah edir. • Əvvəlki siniflərdə sağlamlığın qorunmasına dair əldə etdiyi biliklərə istinad

edərək kiçik təqdimatlar edir.• Nəzarət altında istifadə, ehtiyatla davranış qaydalarını sadalayır və həyatla

əlaqələndirərək izah edir.• Tikinti olan yerləri, elektrik və qaz çəkilən əraziləri ayırd edir və fərqləndirir.• Yol hərəkəti və nəqliyyatdan istifadə qaydaları ilə bağlı kiçik təqdimatlar edir.• Nəqliyyat növündən asılı olaraq təhlükəsizlik qaydalarını sadalayır və onlara

riayət edir.

53

2 İnsan çox əsəbi olarsa, gərginlik günlərlə davam edərsə, stress olarsa, nə başverər?

3 Sizcə, insanlar həyatda olan problemlərdən müvəqqəti də olsa qurtarmaq üçün nə etməlidir?

4 Bizi əhatə edən əşyalardan düzgün istifadə etməsək, nələr baş verər? Kəsici alətlərdən niyə qorunmaq lazımdır?

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

54

5 Evdə heç kim olmayanda kəsici və ya deşici alətlərdən istifadə edərkən təh-lükəli hallar baş verərsə, nə edərsiniz?

1 Tikinti gedən yerlərin yaxınlığından keçərkən hansı qaydalara riayət etmək lazımdır?

2 “Minalanmış sahə” deyəndə nəyi başa düşərsünüz? “Minalanmış sahə” yə harada rast gəlmək olar?

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

55

3 Dənizdə müəyyən məsafədən sonra işarələr qoyurlar ki, buradan o tərəfdə çimmək qorxuludur. Bu nəyə lazımdır?

4 Müvafiq nişanlara məhəl qoymamaq nə ilə nəticələnər?

5 Piyadalara hansı məsləhətləri verərdiniz?

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

57

3 Piyadalar işıqforun hansı rəngində yolu keçə bilər? Nə üçün? Bəs digər rənglər nədən xəbər verir?

4 Niyə maşın yolunda velosipedlə hərəkət etmək olmaz?

5 Əgər sürücü olsaydınız, hansı sürətlə hərəkət etməyi vacib sayardınız?

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

58

1 Sizin fikrinizcə, bu hadisədə günahkar kimdir: yol nizamlayan, yoxsa sürücü?

_____________________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________________

2 Külək enerjisindən necə istifadə edərdiniz?

_____________________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________________

3 Səhralaşmanın qarşısını almaq üçün nə edərdiniz?

_____________________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________________

İL BOYU KEÇİLƏNLƏRİN TƏKRARI

59

4 Ozon qatı haqqında nə bilirsiniz?

_____________________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________________

5 Okean sularının səviyyəsini qaldıran nədir?

_____________________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________________

6 Ekoloji böhran nədir? Yer kürəsi hansı halda ekoloji böhran qar-şısında qala bilər?

_____________________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________________

7 Planetdə oksigenin azalmasına nə səbəb olur?

_____________________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________________

8 Tullantılardan necə istifadə etsək, cəmiyyətə fayda dəyər? Öz fi kir lərinizi yazın.

_____________________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________________

60

9 Ətraf mühitin çirklənməsi (havanın, suyun və torpağın) sağlam-lığa necə təsir göstərir?

_____________________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________________

10 Azərbaycanda hansı enerji mənbələri vardır?

_____________________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________________

11 Günəş enerjisi ilə işləyən dayanacaq dedikdə nə başa düşür-sünüz?

_____________________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________________

61

12 Təsəvvür edin ki, sizə günəş enerjisi ilə işləyən bir məişət ava-danlığı yaratmağı tapşırıblar. Həmin əşyanın rəsmini çəkin.

62

13 Yol hərəkəti qaydalarını bilmək nə üçün lazımdır? Yol hərəkəti üçün daha hansı qaydanı yaradardınız? Fikirlərinizi yazın.

___________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

63

MÜNDƏRİCAT

Varlıq və hadisələrdən faydalanmaqda elmin rolu ................................................5

Təbii zonalar ....................................................................................................................... 10

Canlı və cansız təbiətin vəhdəti .................................................................................. 17

İnsanın sosial varlıq kimi iqtisadi bacarığı ............................................................ 23

İnsan və cəmiyyət ............................................................................................................. 30

Əxlaq və din ......................................................................................................................... 37

Ekstremal vəziyyətlərdə mühafizə ............................................................................ 45

Sağlamlığa təhlükə törədən mənbələr vətəhlükəsizlik qaydaları ................................................................................................... 52

İl boyu keçilənlərin təkrarı ........................................................................................... 58

64

×àïà èìçàëàíìûøäûð: 20.12.2013. Ôîðìàò 57õ82 1/8. Îôñåò ÷àïû.

Ôèçèêè ÷àï âÿðÿãè 8. Ñèôàðèø 13 051. Tiraj 14984

“Øÿðã-Ãÿðá” ÀÑÚ-íèí ìÿòáÿÿñèíäÿ ÷àï îëóíìóøäóð.

ÀÇ1123, Áàêû, Àøûã ßëÿñýÿð êö÷ÿñè, 17

Òåë.: (+99412) 374 83 43, Ôàêñ: (+99412) 370 18 49

Áóðàõûëûøà ìÿñóë ÑÅÂÈË ÈÑÌÀÉÛËÎÂÀ

Äèçàéíåð ÍßÐÝÈÇ ßËÈÉÅÂÀ

Ñÿùèôÿëÿéèúè ÑßÀÄßÒ ÙßÑßÍÎÂÀ

Êîððåêòîð ÝÖËÒßÊÈÍ ÉÓÑÈÔÎÂÀ

Íÿøðèééàò äèðåêòîðó ÐÀÑÈÌ ÌÖÇßÔÔßÐËÈ

Müəllif:AFƏT ALLAHVERDİYEVA

9200 -������“İ������������”�������������� �����������������������