ANGLO-SAKSONLARINSTNLNN

SEBEPLER NELERDR?

19. Yzylda Karlatrmal Eitim Denemesi:

Ouzhan KaradenizHarun ErMelek KrkcSinan AteMelike FaizZafer Tangl

yayma hazrlayanlar:

yazar: Edmond Demolinsevirmenler: A. Fuad- A. Nacidizi editr: Bahri Ata

yayma hazrlayanlar:

Yazar: Edmond Demolins

Dizi Editr: Bahri Ata

19. Yzylda Karlatrmal Eitim Denemesi: ANGLO-SAKSONLARIN STNLNN SEBEPLER NELERDR?

ISBN 978-605-318-128-6DOI 10.14527/9786053181286

Kitabn Orijinalinin Knyesi: quoi tient la supriorit des Anglo-Saxons?

Edmond Demolis (1868), ParisKitabn Osmanlca evirisinin Knyesi: eviren: A. Fuad, A. Naci

Basm ve Yayn: brahim HilmiKitaphane-i slam ve Askeri Yaynevi

Kitap ieriinin tm sorumluluu yazarna aittir.

2016, Pegem AkademiBu kitabn basm, yayn ve sat haklar

Pegem Akademi Yay. Et. Dan. Hizm. Tic. Ltd. ti.ne aittir.Anlan kuruluun izni alnmadan kitabn tm ya da blmleri,kapak tasarm; mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kaytya da baka yntemlerle oaltlamaz, baslamaz, datlamaz.

Bu kitap T.C. Kltr Bakanl bandrol ile satlmaktadr.Okuyucularmzn bandrol olmayan kitaplar hakknda

yaynevimize bilgi vermesini ve bandrolsz yaynlarsatn almamasn diliyoruz.

1. Bask: Nisan 2015, Ankara2. Bask: Kasm 2016, Ankara

Yayn-Proje: Elif Turanlolu BultanDizgi-Grafik Tasarm: Didem Kestek

Kapak Tasarm: Pegem Akademi

Bask: Ankamat Matbaaclk San. Ltd. ti30. Cadde 1344. Sokak No: 60 vedik Organize Sanayi Blgesi

/ANKARA (0312 394 54 94 - 394 54 95)

Yaync Sertifika No: 14749 Matbaa Sertifika No: 13256

letiim

Karanfil 2 Sokak No: 45 Kzlay / ANKARAYaynevi 0312 430 67 50 - 430 67 51

Yaynevi Belge: 0312 435 44 60Datm: 0312 434 54 24 - 434 54 08

Datm Belge: 0312 431 37 38Hazrlk Kurslar: 0312 419 05 60

nternet: www.pegem.net

N SZ

Edmond Demolins, 1852de Marsilyada doan ve 1907de Verneuilde hayata veda eden nl Fransz sosyolog, tarihi ve eitimcidir. Babas fiziki olan Demo-lins orta renimini Mongre Cizvit Kolejinde tamamlam, 1873 ylnda Parise yerlemitir. Burada 1881 ylnda Reforme Sociale (Sosyal Reform) isimli dergiyi kurarak mdrln yapmtr. 1886da Science Sociale (Sosyal Bilim) dergisini, eitim alannda kendi gelitirdii programlar uygulamak iin 1898 ylnda Ecole des Rochesi kurmutur.

Edmond Demolinsin eitime ilikin dnce ve fikirlerini yanstt, Ang-lo-Saksonlar hakknda sosyal hayata dair kapsaml bir aratrmay ieren Ang-lo-Saksonlarn stnlk Sebepleri Nedir? isimli bu eseri en nemli almalar arasndadr. Demolins bu almada, Anglo-Sakson halklarn stnln onlarn eitim sisteminden yola karak aklamaya almtr. Elinizdeki bu kitap toplam blmden olumaktadr. Birinci blmde, Bir Anglo-Sakson le Bir Franszn Okuldaki Hlleri, ikinci blmde, Fransz ve Anglo-Saksonlarn zel Hayatlar, nc blmde ise Fransz ve Anglo-Sakson'un D Hayat yer almaktadr.

Demolinsin Anglo-Saksonlarn stnlk sebeplerini farkl boyutlar ile kar-latrmal olarak inceledii kitabn, gnmz Trkesine uyarlamak iki yla va-ran youn ve zverili bir alma sreci ierisinde gereklemitir. Kitap orijinal dilde Franszca baslm ve bu basmdan Osmanlcaya tercme edilmitir. Yap-tmz almada Edmond Demolinsin Anglo- Saksonlarn stnlk Sebepleri Nedir? isimli eseri Osmanlca basmdan gnmz Trkesine tercme edilmi ve bu sadeletirme esnasnda eserin orijinaline sadk kalnarak daha nitelikli bir yapya kavumasna imkn salanmtr. Eserin ierii, ortaya koyduu eitimsel gereklikler ve farkl dnsel boyutlaryla bu almann zellikle akademisyen, retmen ve rencilere faydal olacan mit ediyoruz.

phesiz ki her bilimsel almann arkasnda ilgi, merak, emek ve bir sre vardr. Ancak tm bu unsurlar iinde barndran ve bunlara ilham kayna olan duygu ise motivasyondur. Bu anlamda gerek ekip olarak almaya balamamzda gerekse bu kitabn hazrlanma srecinde bize fikirleriyle yn veren, motive eden ve desteini hibir zaman esirgemeyen deerli hocamz Do. Dr. Bahri Ataya sonsuz teekkrlerimizi sunarz. Ayrca alma boyunca ilgi ve yardmn esir-gemeyen kymetli hocamz Prof. Dr. Mustafa Safrana minnettarz. Son olarak bu almann sizlere ulamasn salayan bata Sayn Servet Sarkaya olmak zere tm Pegem Akademi Yaynclk ailesine de teekkr ederiz.

SADELETREN VE YAYIMA HAZIRLAYANLAR

Yazar KurumBahri Ata, Do. Dr. (Dizi Editr) Gazi niversitesi, Gazi Eitim Fakltesi

Ouzhan Karadeniz, Yrd. Do. Dr. Blent Ecevit niversitesi, Ereli Eitim FakltesiHarun Er, Yrd. Do. Dr. Bartn niversitesi, Eitim FakltesiMelek Krkc, Dr. Nide ValiliiSinan Ate Trkiye Byk Millet MeclisiMelike Faiz, Dr. Kastamonu niversitesi, Eitim Fakltesi

Zafer Tangl, Yrd. Do. Dr. Mula Stk Koman niversitesi, Eitim Fakltesi

NDEKLER

n Sz ....................................................................................................................................iii

GR

Edmond Demolins'in Eitim Anlay ve Trk Siyasi-Dnsel Hayatna Etkisi ........ 1

A. Edmond Demolinsin Eitim Anlay ......................................................................... 1

B. Edmond Demolinsin Trk Siyasi ve Dnsel Hayatna Etkisi ............................... 7

1. BLM

BR ANGLO-SAKSON LE BR FRANSIZ'IN OKULDAK HLLER

1. Fransz Eitim ekli Fayda Salyor mu?....................................................................... 92. Alman Eitim Metodu Fayda Salyor mu? ................................................................ 143. ngiliz Eitim Metodu Verimli Oluyor mu?................................................................ 284. ocuklarmz Nasl Bytmeliyiz? ............................................................................. 44

2. BLM

FRANSIZ VE ANGLO-SAKSONLARIN ZEL HAYATLARI

1. Fransz Eitim Yntemi Doumlarn Azalmasna Sebep Oluyor ............................ 572. Fransada Geerli Olan Eitim Metodu Fransann Ekonomik Durumunu Bozuyor .................................................................... 693. ngiliz Eitimi Hayat Mcadelesine Nasl Altryor? .............................................. 754. ngilterede Ailelerin Oluum eklinin Anglo-Sakson Milletinin stnlk Kazanmasndaki Etkisi................................................................... 89

3. BLM

FRANSIZ VE ANGLO-SAKSON'UN DI HAYATI

1. Fransa ve ngilterede Siyasi Memuriyet .................................................................... 105

2. Anglo-Saksonlar Sosyalizme Niin Fransz ve Almanlardan ok Kar Geliyor? .................................................................119

3. Bir Fransz le Bir Anglo-Sakson'un VatanHakkndaki Anlay ekilleri Birbirine Zttr ............................................................... 136

4. Franszlar ve Anglo-Saksonlar Yardmlamay Farkl ekilde Anlyorlar ............. 147

5. Mutlu Bir Hayat in En Uygun Toplumsal Hl Hangisidir? ................................ 155

6. Ahlaki Etkinin Yetersizlii ve Toplumsal lerlemenin Ak Alametleri ................ 167

DZN ................................................................................................................................ 181

EDMOND DEMOLNSN ETM ANLAYII VE TRK SYAS-DNSEL HAYATINA ETKS

A. Edmond Demolinsin Eitim Anlay

Sosyolog, tarihi ve eitimci kimlii ile tannan Edmond Demolins 1852 ylnda Marsilyada domu, 1906de Verneuilde hayata veda etmitir. Babas fiziki olan Demolins orta renimini Mongre Cizvit Kolejinde tamamlam, 1873 ylnda Parise yerlemitir. Burada 1881 ylnda Reforme Sociale (Sosyal Reform) isimli dergiyi kurarak mdrln yapmtr. 1886da Science Sociale (Sosyal Bilim) dergisini, eitim alannda kendi gelitirdii programlar uygulamak iin 1898 ylnda Ecole des Rochesi kurmutur.

Sanayi devrimi ile Avrupa toplumlarnn dzeni deimi, dnrler bu de-iime farkl alardan yaklamlardr. Auguste Comte bir fiziki olarak; tarihi ve sosyal olaylar fizik mantyla ele alarak kendisine has yasalar gelitirmi-tir.1 Ayn zamanda maden mhendisi olan Fransz sosyolog Frederic Le Play2 ise

1 Mustafa Ergn, Prens Sabahattin Beyin E itim zerine D nceleri, Kuramsal Eitimbilim, ( 2008), 1 (2), s.1.

2 Fransz dnrdr. A. Comte ve Durkheimdan sonra toplum biliminin (sosyolojinin) ikinci kurucusudur. Monografi metodunu ilk defa kullanan sosyologdur. Bu metot deney-sel bir metottur. Zamannn hkmetince madencilik zerinde almalar yapmakla grevlen dirilmiti. Bu frsattan yararlanan Le Play tm Avrupay dolaarak monografi me toduyla ii ailelerini inceleme frsatn bulmutur. Toplumsal bunalmlarn kaynan, aile iindeki mirasn dal eklinde zer. Ona gre, ailenin ve dolaysyla da toplu-mun salam kalabilmesi iin mira sn blnmeden gemesi gerekmektedir. Top lumsal sarsntlar hep mirasn blnme sinden ileri gelir. Ona gre trl aile vardr. 1-Ataerkil (partiyarkal), 2-Kk, 3-Kararsz aile, Ataerkil aile ve kk ailede miras dorudan, paralan-madan kuaktan kuaa geiyor, mal dalmyor, det, t reler, gelenekler devam ediyor-du. Bu yz den bu iki aile salam ailelerdir. Karar sz ailelerde ise miras ocuklar arasnda blldnden ailelerde gelenekler bozulur. Ailede dzensizlik balar. Bu dzen sizlikler giderek toplumsal bunalmlara dnt, fi krini savunur. Toplumun salamln ai lenin salamlna balamtr. Baykan Sezer, Bat Dnya Egemenlii ve Endstri Sosyolojisi, .. Edebiyat Fakltesi yay., T.T.K. Basmevi, Ankara, 1997.

GR

toplumsal olaylara sosyal adan yaklam, sosyolojide ilk defa gzlem tekniini uygulamtr. Le Play aratrmalarnda toplumun en kk birimi olan aileyi ele almtr. zellikle evrelerine daha ok bal olan ii aileler ve dar gelirli aileler zerine aratrma yapmtr. almalar sonunda toplumlar kamucu toplum-lar ve bireyci toplumlar olmak zere iki gruba ayrmtr. Ona gre toplumlarda Douda cemaat Batda birey hkimdir. zel teebbs ve bireycilik desteklenmeli-dir. Bireyci aile tipi ideal aile tipidir.

Le Playin karmak aile snfl amas, dnya zerindeki toplumlarn farkllk-larn aklayan toplum tasnifi kuramna dntrlmtr. Bu yaklam, dnya zerindeki toplumlar bireyci ve kamucu eklinde iki grup hlinde deerlen-dirmektedir. Bu ayrmla, toplumlarn gelimilikleri ya da geri kalmlklar ak-lanmak istenmitir. Aile biriminin tipinden balanarak toplumlarn gelimilik seviyesi bilimsel olarak aklanmaya allmtr. Bu durumda dnyann gelimi toplumlar bireyci aile (bireyci toplum) tipine, geri kalm toplumlar da geni aile (kamucu toplum) tipine sahip toplumlardr.3 Bireyci toplumlar; sabit ve kararsz olarak iki gruba, kamucu toplumlar; taslak, gelimi ve sarslm olmak zere gruba ayrlmtr.4 Kamucu toplumlar merkeziyeti, bireyci toplumlar ise dem-i merkeziyeti yapdadr.5

Kamucu (btnc) toplumlarda bireyler aile, devlet gibi zmrelerin koru-mas altnda yetiecek biimde eitilmektedirler. Bireyci toplumlarda bireyler kendisinden baka bir gce dayanmayan, kendi kendine yeten kiisel girikenlii gelimi insanlar olarak yetiirler.6 Kamucu topluluklar her eyi devletten bekle-yen, kendi kendini idare edemeyen fertlerden olumaktadr. Byle bir toplulukta bireylerin zgrlkleri snrldr. Merkezi iktidar istedii takdirde ferdi zgrl kstlayabilmektedir. Bu tr topluluklar ya Batllamak ya da Bat karsnda yok olmak zorundadr. Bireyci toplumda sosyal yapnn temeli ferttir. Bireysel hayat kamu hayatndan daha nemlidir. Merkezi otorite snrlanmtr. Kuvvetler ayrl-, mahalli idare veya dem-i merkeziyet gibi siyaset kavramlar toplum hayatnn dayand temellerdir. Birey zgr bir ekilde aktift ir ve sosyal yapy oluturmak-tadr.7

Le Playn bu yaklam rencisi Edmond Demolins tarafndan gelitirilmi-tir. Demolins toplumlar, zmrelerin hkim olduu ve kiilerin nem kazand toplumlar olarak snfl amtr. Bireylerin nem kazand toplumlarda, toplumsal

3 Prens Sabahattin, Trkiye Nasl Kurtarlabilir?, Ankara, 2002.4 Nurettin azi Ksemihal, Sosyoloji Tarihi, stanbul, 1968.5 Paul Descemps, Deneysel Sosyoloji, (ev. Nurettin . Ksemihal), stanbul, 1965.6 Emre Kongar, Trk Toplumbilimcileri, Ankara, 1982.7 Tark Zafer Tunaya, Trkiyenin Siyasi Hayatnda Batllama Hareketleri, stanbul, 2004,

s.80.

219. Yzylda Karla rmal Ei m Denemesi:Anglo-Saksonlarn stnlnn Sebepleri Nelerdir?

zmrelemenin bireyin evresinde olutuunu sylemitir. Bu duruma Anglo-Sakson lkeleri rnek gstererek bu tr toplumlarn gelitiini ne srmtr.8 Edmond Demolins aileyi; ataerkil, yar ataerkil, tikel ve kararsz aile olarak drt gruba ayrmtr.

Ailenin ekli Toplumsal ekil Cor afi ek il YnBabaerkil obanlk Step Dou ve Dou Avrupa Kk Aile Balklk Sahil KuzeyKararsz Aile Avclk Step-Sahil Aras Bat

Demolinse gre kurtulu ve ilerleme bireyci toplumdadr.9 Bu toplumlara Anglo-Sakson yaam tarz iyi bir eitimle verilmelidir. nsanlar Anglo-Sakson ei-tim tarz ile kamucu yaant tarzndan kurtulup bireyci yaant tarzna kavuabi-lir.10 Bu yaant 1789 Fransz Devrimi ncesinde Fransada var olduu iddia edilen, devlet ile halk arasndaki uzlay salayan dzendir.11

Osmanl Devletinde Durkheim ekoln Ziya Gkalp, Demolins ekoln ise Prens Sabahattin Bey temsil etmitir. Demolinsin Anglo-Saksonlarn Esbab- Faikiyeti Nedir? isimli eseri bir rastlant sonucu Sabahhatin Beyin eline gemi, Sabahhatin Bey Demolinsten ve Le Play ekolnden etkilenmitir. Demolins akl yrtme ve gzlem ilkelerinin btn bilimlerde geerli olduunu sylemektedir. Dnyann kamucu ve bireyci olarak ikiye ayrlmas sz konusudur. Bu ayrm Dou ile Bat arasndaki kartl da aklamaktadr. Bu kartlk en basit gzlemle dahi grlebilmektedir. Demolinse gre Dou ile Batnn bu kadar farkl olmasnn nedeni Dounun gemii Batnn gelecei temsil etmesinden kaynaklanmakta-dr. Birincisi geri kalm ikincisi ilerlemitir. lkinde cemaat egemendir, ikincisin-de bireyin zaferi vardr.12

Edmond Demolinsin Classification Sociale isimli snfl amas uluslarn her birinin hangi yapya ne derecede bal olduunu aklamaktadr. Bir sosyal ya-pdan gerekli koullar altnda dier sosyal yapya gemek, Science Sociale yar-dmyla sosyal hayatn belirgin ve karanlk sorunlarn aydnlatmak, aklamak, gelecei gvence altna almak mmkndr. Demolinse gre toplumsal kurum ve geleneklerle atmadan modernlemek mmkndr. Bu konuda ngiltereyi Fransaya rnek model olarak gstermitir.13

8 Ergn, a.g.m., s.6.9 Tunaya, a.g.e., s.80.10 Aykut Kansu, Prens Sabahaddinin Dnsel Kaynaklar ve Ar-Muhafazakr Dncenin

thali, Modern Trkiyede Siyas Dnce, c. I, Tanzimat ve Melrutiyetin Birikimi, stanbul, 2002, s.160.

11 Buradaki Adem-i Merkeziyetilik 1789 Fransz Devrimi ncesinde Fransada var olduu id-dia edilen siyasal ve sosyal dzendir. Devlet ile tebaa arasnda uzlamac bir rol almaktadr.

12 Hayati Tfekiolu, Frederic Le Playin Tarih Anlay, Sosyoloji Dergisi, 2003, 3(6), s.26.13 Prens Sabahattin, a.g.e.

Giri 3

19. yzylda deiime kapal olan Fransz eitim sistemi ada pedagoglar gibi Demolinsin de eletirilerine maruz kalmtr. Bu eletiriler olumlu sonu-lanm, Fransz eitim sisteminde yenilikler yaplmtr. Julies Lemat14 1898 y-lnda Sorbon niversitesindeki konumasnda Fransz eitim sisteminde slahat yaplmasnn nedenlerini ayrntl biimde anlatmtr. Lematre, eitimdeki eski Latince ve Yunancann ar dersler olduunu bunun yerine yeni lisanlarn renil-mesi gerektiini belirtmitir. Ayrca corafya ve tabii bilimlere arlk verilmesini, derslerde oyun ve gezintilerin olmasn, yatl okullarn kaldrlmasn, ocuklarn meslek seimlerinde serbest olmalarn, rencilerin dnyay tanmlar, ahlak ei-timinde eksikliklerin olduu ve bunlarn tamamlanmas gerektiine dikkat ek-mitir.15

Lematre ile ayn dnceleri paylaan Demolins 1898 ylnda LEducation Nouvelle (Yeni Eitim) isimli eserini yazmtr. Demolinse gre idare eski in-sanlardadr ve bu insanlarn gz gemie daha yakndr. Bu yzden yenilikleri grme yetenekleri yoktur. Eitimin bu kadar durgun olmas normaldir. Hlbuki Franszlar ya durur ya da yolun sonunu grrlerse sramak isterler. Demolins o dnemde yksekokul mezunu genlerin ahlaki ynden zayf olmasn okuldaki yaantlarnda bask olmasna ve bu durumun genel hayatlarnda devam etmesine balamtr. renmek, derse rencinin aktif bir ekilde katlmas ile gerekleir. renciler teneff slerde rahat bir ekilde hareket etmeli, fikirlerini aka syle-melidir. Bylece rencilerin yetenekleri ortaya kar. Ama ocuklar drt duvar arasna sktrlmakta, susarak sabrla retmenlerini dinlemeye zorlanmakta, evde verilen devleri isteksizce yapmakta, tertemiz kyafetler ile okul iinde sra ile gezdirilmekte, serbest dolamalarna izin verilmemektedir. Demolins bu du-rumun rencileri tembellie ittiini, yeni fikirler retmelerinin durdurduunu ve yaratc zeliklerini kaybetmelerine neden olduunu sylemektedir. Demolins ayn dnemde ngilterede eitim sisteminin Fransadan ok farkl olduuna dikkat ekmektedir. ngilterede retmenler genlerle gen olmakta, onlarla oyunlar oy-namakta ve bu oyunlarda rencilerle ciddi bir ekilde yarmakta idi. Demolinse gre bir eitmen byle olmal, tamamyla zihni etkinliklere kendisini ve rencile-ri vermemeli idi. Demolins ahlak ve din dersinin yerine ocuklara ahlak ynnden temiz, salkl bir hayat salanmasnn daha etkili olduunu dnmtr. Kuru, salksz yatl okullar kapatlmaldr. Bu okullarn yerine retmenlerin aileleri ile birlikte yaadklar, aile ruhunun hkim olduu okullar almaldr. rencileri daima gzetlemek, yasaklar ve zorlamalar getirmek yanl bir eitim metodudur.16

14 Fransz eletirmen, hikayeci ve oyun yazar (1853 -1914). 1883 ylnda Grenoble niversitesinde profesr olmu, bir sre sonra istifa etmitir. Kendine zg dili ve slubu ile tannmtr (http://global.britannica.com/EBchecked/topic/335641/ Jules-Lemaitre).

15 Halil Fikret Kanad, Pedagoji Tarihi, stanbul, 1968, s.8.16 Kanad, a.g.e., s.9.

419. Yzylda Karla rmal Ei m Denemesi:Anglo-Saksonlarn stnlnn Sebepleri Nelerdir?

Demolins ngilterein igal ettii smrgelere iaret ederek emperyalist ya-rta geride kalan Fransa iin zm nerileri gstermitir. Ona gre Fransann geri kalmasnn nedeni anlay farkyd. Brokratik zihniyetli Fransa smrgele-rini ynetecek brokratlar yetitirme ve onlar idari bir yap iinde tutma gayreti iindeydi. Hibir aristokrat Fransay terk edip smrgelere yerlemeye zendi-rilmiyordu. Demolinse gre Fransada Devrim sonras eitim politikas insanlar devlet hizmetine yneltiyor, onlar merkezi devlete hizmet eden ve dolaysyla da modern ve merkezi devleti glendiren bireyler haline getiriyordu. Merkezi dev-lette almak kralclar asndan vicdanen mmkn deildi ve bunlarn banaz olanlar uzun yllar parlamento yelii dhil her trl devlet iini reddetmiler-di. Demolins 19.yzyln sonunda aristokratlarn kendilerine yeni yaam alanlar yaratmalarn ve smrgelere yerleerek Fransaya hizmet etmelerini neriyordu. nsanlar eitim araclyla merkezi devlete hizmet etme arzusundan; cemaati tarzdan bireyci yaant tarzna geebilirler ve bireyci olarak yetitirilecek yk-sek snf yeleri olarak toplumu devrim ncesi koullara tayabilirlerdi. Demo-lins, amacna ynelik olarak Normandiyada Arv ay zerinde Verny civarnda 1899 ylnda Dero Okulunu ve Ecoles des Roches adyla zel bir okul kurmu-tur. Demolinsin amac bu okullarda aristokratlarn ocuklarna ie yarayacak bir eitim vermekti. e yarayan eitim onlar zellikle ngiltere ile Fransa arasndaki emparyalist yara hazrlayacak olan eitim demekti.17 Bu okullarda rencilerin birbirlerine eitim konusunda yardmc olduu eitim sistemi kurulmutur. Ka-piten denilen st snft aki renciler daha alt snfl arda eitim gren rencilere yardmc oluyorlard. Kapitenler arkadalarnn ve retmenlerinin takdirini ka-zanan renciler arasndan seiliyordu.18 Arkadalarnn istemedii birisi kapiten olamazd. Kapitenler mdr, daire mdr ve retmenler tarafndan oluan i meclis tarafndan atanrd. Daire kapitenleri arasndan 7-8 adet okul kapiteni se-ilirdi. Kapitenlerin aralarndan setikleri ortak kapiten okul mdr ile srekli olarak grrd. Kapiten bulunduu topluluun ve yerin temizliinden, ahla-kndan ve disiplininden sorumluydu. Haft ada bir kez daire mdr ile toplanan kapitenler haft alk iler iin kendi aralarnda da toplanrlard.19

Demolins okullarda rencileri emirlere itaat etmeye zorlamay eletirmi; mkfat ve cezann hret ve rekabeti douracan belirtmitir. Ona gre itaat rencilerin iinden gelmeli, renciler kendi kendilerine hkim olmay ren-meli idi. Ders almak mkafat alnacak bir durum olmamaldr. nk re-timin merkezi, insann kendisidir. Demolins yabanc dil reniminde de yeni

17 Kansu, 2002 a.g.m. s.157-158.18 Mehmet . Alkan, Gnll Srgnden Zorunlu Srgne Btn Eserleri, Prens Sabahaddin,

stanbul, 200719 Kanad, a.g.e., s.19.

Giri 5

metotlarn kullanlmasn savunmutur. Bilimsel alma yapabilmek iin o gnn artlarnda dilin; ngilizce, Franszca ve Almancann iyi bilinmesi gerektiini savunmutur. Demolinse gre renciler ilk yl genel eitim grmeli, ykseko-kulda yani ihtisas ksmnda blmlerini kendileri semeli, geleceklerine kendileri karar vermelidir. Tarih ve corafya dersi; insann bugnn, gemiini, memleke-tini incelemesi, aratrmas ve renmesi asndan nemlidir ve rencilerin bu dersleri renmeleri asli grevleridir. Fizik ve kimya derslerinin somut bir ekilde, snf dnda serbest havada yaplmasn, retimin doal ve gerek hayata uygun olmas gerektiini belirtmitir. rencilere ziraat ve sanayi kurulular gezdiril-meli, tarlada lme yaplmal, bitki ve hayvanlar doal ortamlarnda grlmelidir. rencilerin el ii becerileri gelitirilmelidir. zellikle tahta ve demir ilemecilii ocuklara sabretmeyi, almaya devam etmeyi, pes etmemeyi retmektedir. Top oynamak, krek ekmek gibi eitli sportif faaliyetler ocuun bedensel ve zihinsel geliimini ayn anda salamaktadr. Okullarda eitli sanatsal faaliyetler dzen-lenmeli, ahlaki konferanslar dzenlenmelidir. Bu tip okullarn almas masrafl olmalarn gndeme getirmitir. Ancak Demolinse gre bu okullarn almamas millete daha da pahalya mal olmakta, bir milletin genlii eski okullarda feda edilmektedir.20

Demolins iyi bir memur ya da retmen olmak iin yurt dnda eitim al-may gereksiz grmtr. Okul kitaplarnn rencilerin dzeylerine uygun bir ekilde hazrlanmas gerektiini belirtmitir. Bylece renciler eitimlerini ksa srede tamamlayabileceklerdir. Memur olarak yetiecek rencilere abuk ve te-miz i yapma amac alanmaldr. Yurt dna eitim iin gnderilen rencilerin aydn bir tketici olmaktan ziyade giriimci tketici olmalar hedefl enmelidir.21

Demolinse gre Fransz okullar kuramsal bilgiye nem vererek rencileri devlet memuriyetine hazrlyordu. Bireylere pratik bilgiler verilerek hayatlarn devam ettirmeleri iin gerekli olan beceriler kazandrlmal idi. Bylece toplumda memur dnda marangoz, inaat ustas, tarm ilemecisi gibi ilerde alan kiiler de var olabilecektir. Demolins sisteme ters olmasna ramen rencilere spor ei-timinin verilmesi gerektiini de belirtmitir.22

Demolinse gre Anglosakson lkelerinde eitim bireysel yetenekleri gelitir-meye dayanyordu. Bu tutumun devlet ynetimine yansy merkezdalk olmu-tur. Kamucu iktidarlar merkeziyeti ynetimlerini srdrecek bir eitim dzenine sahipti ve bireyin kiisel geliimi engellemekte idi.23 Demolins Anglo-Saksonlarn

20 Kanad, a.g.e., s.13.21 Alkan, a.g.e., s.120.22 Kansu, a.g.m., s.163-16423 erif Mardin, Jn Trklerin Siyasi Fikirleri, Ankara, 1964, s. 219.

619. Yzylda Karla rmal Ei m Denemesi:Anglo-Saksonlarn stnlnn Sebepleri Nelerdir?

stnlnn; dier toplumlarda yaygn biimde kabul gren kolektif gven ye-rine, kiisel giriimi gelitiren z gveni destekleyen eitimlerinden kaynakland-n belirtmitir.24

B. Edmond Demolinsin Trk Siyasi ve Dnsel Hayatna Etkisi

Prens Sabahattin Bey, Osmanlnn kurtuluu iin siyasi ve toplumcu -zmlerin tretildii bir dnemde Ziya Gkalpin merkeziyeti fikirlerinin aksi-ne adem-i merkeziyeti bir anlayla ferdin gr, davran ve kiisel hrriyetini toplumsal menfaatin nnde tutarak Trk sosyolojisinin iki ana geleneinden birisinin ncs olmutur.25 Siyasi adan ise ttihat ve Terakki ynetiminde muhalifl eri etrafnda toplayan Meslek-i tima akm taraft ardr. Demolinsin Trk siyasi ve dnsel hayatna etkisini Prens Sabahattinin fikirlerinde grmek mmkndr. Prens Sabahattin Bey; Pariste Edmond Demolins ile tanm, onun Anglo-Saksonlarn Faikiyelerinin Sebebi Nedir? adl eserini okuyarak fikirle-rinden etkilenmi ve Le Playin fikirlerini takip edenlerin girdii Science Social Cemiyetine ye olmutur.26 Fikirlerinin temelinde Le Play akm hakim olan Sabahaddin Beyin bireyi ne karan tezleri liberalizm deil Sosyal Darwinizm kaynakldr.27

Prens Sabahattin Bey siyaseten ttihat ve Terakki ynetiminde, muhalifl eri et-rafnda toplayan Meslek-i tima akmnn ncs olduu iin ttihatlar, Prens Sabahattin Beyin dncelerine kar kmlardr.28 Bu durum nl edebiyat-mz Yahya Kemal Beyatlnn amlar Altnda Musahabe adl yazsnda hicivle kark eletirilmektedir. Yahya Kemal Beyatl Pariste Ali Kemal tarafndan kar-lan Peym Gazetesinin edebiyat eki olan Peym- Edebi dergisinde Sleyman Sdi takma (mstear) ismiyle yazd bu eserinde; 2179 ylnn Trkiyesinde ttihat ve Terakki Partisinin eitim alannda yapt reformlarn etkilerini kurgusal bir dille anlatmaktadr. Ancak ne gariptir ki hikyenin kahraman daha hikyenin banda yeni bilim kurgu eserlerini okumay, Arthur Schopenhauer ve Edmond Demo-lins okumaya tercih ederim demekte, ttihat baz aydnlarn muhalif olduu g-rlere de mesafesini koymaktadr.

24 Bernard Lewis, Modern Trkiyenin Douu, Ankara, 2008.25 Hilmi Ziya lken, Trkiyede ada Dnce Tarihi, lken Yaynlar, stanbul, 2002.26 Ttengil, Cavit Orhan, Prens Sabahattin, stanbul 1954.27 M. kr Haniolu, Reddedilen Yerinden Ynetim mi idi, Sabah, 24 Ekim 2014. 28 Bahri Ata, Yahya Kemal Beyatlnn amlar Altnda Musahabe-II Yazs zerine Yeni Bir

Yorum, Trk Yurdu, 295 (32), 2012.

Giri 7

Edmond Demolinsin Anglo-Saksonlarn Faikiyelerinin Sebebi Nedir? adl eserinde Demolins, Prens Sabahattinin genel olarak benimsedii grleri orta-ya koyuyordu. Bu grteki ana nokta iki toplum tipinin belirlenmesidir. Bunlar communauties (kamucu, itiraki) ve paticularist (bireyci, ferdi) toplum tipleridir. Birinci tip toplumda kii deil aile, kabile klan ya da devlet gibi zmreler stn-lktedir. Bu tr topluluklar her eyi devlet kapsndan bekleyen, mstehlik29 ve so-rumsuz, kendi kendini idare edemeyen fertlerden olumaktadr. Byle bir toplulu-un insanlarnn hrriyetleri kendilerine gayet dar bir hareket alan brakld iin ok azdr. Merkezi iktidar, ferdi hrriyet alann diledii ekilde ksar, fertleri bask altnda tutar. Bu tr topluluklar Bat karsnda yava yava hayat sahnesinden si-linmeye, Bat tarafndan massedilmeye, bir eit Batllamaya mahkmdurlar. Bu tip toplum tek kelime ile Doudur. kinci tip toplumda ise sosyal yapnn temeli ferttir ve ferdi gayretlerdir. zel hayatn temeli kiisel teebbstr. zel hayat ge-nel hayata hkimdir. Merkezi otorite snrlanm veya paralanmtr. Kuvvetler ayrl, mahalli idare veya adem-i merkeziyet gibi siyaset prensipleri, toplum ha-yatnn dayand temeller haline gelmitir. Fert geni bir hrriyet alanna sahiptir, aktif bir vatandatr ve sosyal yapnn mimardr. Bu tr toplum Batdr. Sabahat-tin Bey Asya, Dou ve Gney Avrupa, Afrika ve Gney Amerikay az gelimi yerler olarak grmektedir. Osmanl toplumunun adalamasna bu grlerini uyarlamaya alan Sabahattin Bey ayrm yaplan iki tip iin Tecemmi ve nfiradi terimlerini kullanmtr.30

29 Tketici.30 Niyazi Berkes, Trkiyede adalama. Aktaran Murat Kl, Trk Siyasi Hayatnda Bir

Muhalif sim ve Hareket: Prens Sabahattin ve Meslek-i tima, Sleyman Demirel niver-sitesi Sosyal Bilimler Enstits Dergisi, 2010/2, S. 2.

819. Yzylda Karla rmal Ei m Denemesi:Anglo-Saksonlarn stnlnn Sebepleri Nelerdir?

ngiliz toplumu ile dier Bat milletleri arasndaki fark, okuldan itibaren ortaya kar. nemli olan bu fark, Anglo-Saksonlarn stnlk sebeplerini ortaya koyar.

Her milletin eitim metodu, kendi det ve geleneklerine uygun bir ekilde olabilir. Bilindii gibi eitim tarznn da toplum zerinde byk bir etkisi vardr. Buna rnek olarak Fransa, Almanya ve ngilterenin eitim sistemleri ilk b-lmde izah edilecek, drdnc blmde de ocuklarmz eski hayatlarndan ok farkl olan yeni hayatn artlarna uygun bir biimde eitmek iin nasl hareket etmemiz gerektii gsterilecektir.

1. FRANSIZ ETM EKL FAYDA SALIYOR MU?

I

Ortaretimi bitiren yz Fransz gencine hangi meslee gitmek istediklerini sorunuz. Bunlarn drtte size devlet memurluuna31 aday olduklarn ifade edecek. Bu genlerden nemli bir ksmnn arzusu; asker, hkim, maliye memu-ru olmak veya devlet dairelerinden birine girebilmektir. Serbest meslekleri tercih edenler ise yukarda saydmz mesleklere giremeyenler arasndan kar. Doal olarak hkmet kendisine bavuran bu genlerin hepsini kabul edemeyeceinden 31 Fransada devlet memurluu anlay, devlet anlaynn yansmas olarak grlmekte-

dir. Fransz vatandalarna gre devlet ne bir beki ne de bir hakemdir. Kiisel dnce ve grlerin zerinde yer alan, genel yarar ve ortak iyilii salayan gerein en nemli koruyucusudur. Bu anlay iinde devlet memuru olan kiinin eitimi dier kiilerden farkldr. Bu kiiler ilerine zel bir uyum salamal ve hayatlarn ilerine adamaldr (Grgorieden akt. Cahit Tutum, Memurluk Stats, Amme daresi Dergisi, C.5, S.2).

BR ANGLO-SAKSON LE BR FRANSIZIN OKULDAK HLLER

ocuklar olgun insan yapmak iin onlara daima vicdanlarn okayarak b-yk adam muamelesi edilmelidir.

Edmond Demolins

1. BLM

ilerinden bir ksmn; imtihanda ortaya koyacaklar baar, sahip olduklar hima-ye ve asaleti nazar dikkate alarak seer. Asalet ve himaye bakmndan memur al-m ok az olduundan bu hususta hemen her zaman tek seme vastas olan snava bavurulur. Bu yzden snavda baarl olmak bir Fransz gencinin tek endiesidir. nk btn gelecei bu ilk baarya baldr. Bundan dolaydr ki aileler bu baa-ry salamak iin btn vastalara bavurur.

Franszlarn okula verdikleri byk nem ise en gpta edilecek mesleklere okul sayesinde gidebilmelerinden kaynaklanr. Dier taraftan okul da bu gibi s-navlarda rencilerine baar salamak iin gereken artlar hazrlamaya alr. nk hangi okulun mezunlar memurluk snavlarnda daha fazla baar sal-yorsa aileler asndan en iyi okul odur. Bu yzden baarl olmayan bir okul ksa zaman iinde tm rencilerini kaybetmeye mahkmdur. Genleri yarlarda baarya ulatrmak iin kendilerine yzeysel tarzda ders vermek lzmdr ki bu-gn niversiteler bile bu ekle mracaat etmekte ve renciye harcanacak zaman ile ters orantl olarak yani gerekten ksa zaman iinde yarlarn farkl ve eitli maddeleri hakknda bilgiler veriyor. Bu maddelerin mmkn olduu kadar ksa bir zaman iinde retilme gereklilii iki sebepten ortaya kar:

Birinci olarak adaylarn saysn azaltmak maksadyla mesleklerden bazlar iin bir ya snrnn konmu olmas, byle bir ya snr olmayan mesleklerde ise memurlua mmkn mertebe genken girmek adaylar iin faydadan uzak deil-dir. nk bu ekilde emeklilik yana ulamadan yksek mevkilere yerlemek mmkn olabilir. Bu artlar erevesinde verilen dersler ise zorunlu olarak y-zeysel olur. nk memur adaylarnn saylar oaldka ii daha da zorlatr-mak zere snav programlar geniletiliyor ve bu ekilde hibir akln gerektii gibi kavrayamayaca derecede fazla ve ancak bir eitim erevesinde yer bulabilecek bilgiler programlara konuyor.

Snavlar yapan retmenler bile zikredilen programlarn birok maddesi hakknda gelebilecek sorulara cevap vermekte zorlanabilir. nk snav yaptklar adaylar ile kendileri de yara katldklar takdirde baarl olmamalar ihtimalden uzak deildir. Eer bu tarz renimden maksat rencilerin ciddi bir biimde bil-gi edinmeleri olsa idi daha verimli neticeler elde edilebilirdi. Hlbuki btn bu youn almalardan beklenen netice, snavda baarl olmak ve belirli bir zaman iinde yar programna dahil olan bilgileri elde etmekten ibarettir. Bu yzden ata-mas yapldktan sonra stajyer memurlarn hafzalarna koyduklar farkl bilgilerin ksa bir zaman iinde kaybolmasnn nemi yoktur. te bu sebeple memur aday-larnn tbi tutulduklar snavlar, yzeysel renim eklini ortaya kard gibi gece okullarnn oalmasna da sebep olmutur. En nemli mevkilerin yarta ortaya konacak baar ile saland bir memlekette renci velileri de ocuklar-

1019. Yzylda Karlatrmal Eitim Denemesi: Anglo-Saksonlarn stnlnn Sebepleri Nelerdir?

nn eitim ve retimi iin okullara mracaat etmeye mecburdur. nk kendi-sine mahsus kaideleri olup baka bir ey ile vaktin zyi edilmemesini icap ettiren yzeysel ekilde retim yalnz okullarda yaplyor. renci velileri bu ekle aina olamadklar gibi olsalar bile bu ekli uygulayamazlar. 32

II

Kendisinden bahsedilen bu retim metodunun asker ve mlk memur ye-titirmekten ibaret olan renim maksadna tamamyla uygun olduunu teslim etmek icap eder. nk iyi bir memur itaat etmeye, bir stnden alaca emirleri bir makine gibi eletirmeden yapmaya mecburdur. Gece okullar ise renciyi bu tarzda eitmek zere tesis edilmi ve bir kla rneine uygun olarak meydana ge-tirilmitir denebilir. nk sabahleyin bir trampet veya an sesiyle ayn anda kal-klr. Yolda srayla yrnr. Gezmeler bile bir taburun gezmesine benzer ve tenef-fsler ou kere yksek duvarlarla evrili, ieride bir avluda icra edilir. renciler zaten ksa olan teneffs zamanlarn oynamakla deil grup grup gezmekle geirir-ler. Genellikle teneffse sabahleyin yarm saat, le yemeinden sonra bir saat ve saat drtte, akam kahvalts zamannda yarm saat ayrlr. Okuldan ayda bir defa klr ve renci velileri ocuklarn yatl okulda ancak haftada iki defa grebilir-ler. Bu grmelerin yapld yerde ise herkes dierinin sylediini iitir ve dinler. Doal olarak bu ekilde bir hayat rencinin serbeste hareket etmesini ortadan kaldrr ve btn bu zeki ocuklar ayn kalba dkerek sahiplerinden gerek ma-kineler meydana getirir. Bu kr krne itaat, snavlarn rencileri muhakeme etmeye altrmamasyla doru orantl olarak oalr. Alelacele pek ok maddeyi ezberleyerek renen, programn kapsad ders maddelerini tartmadan kabul eden bir gen, farkl amirlerden geip kendisine gelen emirleri de tam anlamyla yerine getirmeyi gzel grecektir. Zaten gerek okuldaki retim ve gerek memur iken gelen emirler ayn kaynaktan, hkmetten gelmiyor mu?

Okulun memur yetitirmek konusundaki hususi nemini ilk defa I. Napol-yon33 takdir etmitir. On yedinci ve on sekizinci asrlarda pek az olan yatl okul-lar I. mparatorluk dneminde oalm ve ilerlemitir. I. Napolyon niversiteyi canlandrm ve yaymtr. Zira hkmetin pek ok memura ihtiyac olduu gibi

32 Bu ksmn Franszcadan Osmanlcaya evirisi yaplrken zetlendii bu eserin Franszca ana kaynandan tespit edilmitir.

33 Babas talyadan g eden bir avukat olan Napolyon Bonapart 1769 ylnda Korsikada domutur. 10 yanda iken Korsikada bulunan Fransz bir valinin arac olmas ile Fransada Brienne askeri okuluna parasz yatl olarak kabul edilen Napolyon, 1785 ylnda topu subay olarak mezun oldu. 1793 Tulon Savanda salad baar neticesinde generallie ykseltilmitir. 1799dan 1804e kadar Fransa Cumhuriyetinin ilk bakan olan Napolyon, 1804 ile 1814 yllar arasnda I.Napolyon olarak adlandrlm, Fransa mparatoru ve talya Kral olmutur. (ayrntl bilgi iin bkz. Kamuran imek, Tarihi Cevdete Gre Napolyon ve Msr Seferi, Pamukkale niversitesi, Sosyal Bilimler Enstits, Yaymlanmam Yksek Lisans Tezi.

Bir Anglo-Sakson le Bir Fransizin Okuldaki Hlleri 11

daha sonra istihdam edecei kimseleri bizzat yetitirmekte de menfaati vardr. Ta-bii olarak hkmet istedii gibi eittii bu genlerin iyi ve kty ayrt etmekten aciz bulunduklar bir yatan itibaren iyi bir memurun sahip olmas gerekli olan girikenlii olmayan, sorgulamadan itaat eden, monoton bir his sahibi gibi vasflar ile vasflanm olmalarna ksaca onlar ahsiyetten soymaya gayret eder. I. mpa-ratorluk zamanndan bu yana devam edegelen farkl hkmetler, isimlerinin de-imesine ramen u anda da takip olunan Napolyon tarz idareyi34 uygulam ve merkeziyet idare eklini hafifletmek yerine geniletmi, memurlarn saysn azalt-mak yerine daha da oaltmlardr. Gece okullar ile stnkr ekilde retim metodu da bu yolla yava yava ykselmitir.

III

Franszlarn mhim bir ksmnn devlet dairelerine yerlemesini temin eden snavlarda baarl olabilmek iin takip ettikleri metodu grdk. Memur olmak isteyen genlerin hepsi doal olarak arzularna ulaamaz. Snavlarda kazanama-yanlar ise baka bir geim yolu aramaya mecburdur. Lkin bakalm memur yeti-tirmeye bu kadar uygun olan bu eitim ekli, giriimci genler yetitirmek husu-sunda ayn derecede fayda salyor mu?

Serbest meslekte alacak bir kimse iin zel giriimcilik, alkanlk, sebat ve kendine gven gibi meziyetler lzmdr. Hlbuki izah ettiimiz eitim metodu zikredilen zellikleri kuvvetlendirmeye hizmet edecei yerde bu zelliklerin mey-dana kmasna mni oluyor. Bundan baka zikredilen eitim metodu gen beyin-leri, ahsi alkanlklar lzumlu grmeyen; ilerlemek iin sabrdan baka bir me-ziyete gerek duymayan meknlara ykselebilmek dncesiyle o derece alkanlk getirmitir ki bu gibi kimselerde ahsi almalaryla geimini temin etmek iin la-zm olan zellikler elbet bulunamaz. Serbest mesleklere girmenin mhim bir art da genliktir. nk her giriimin balangcnda var olan zorluklara gs germek ve o zorluklar yenmek ancak genlik sayesinde mmkn olabilir. Zaten genlik herhangi bir sanat renebilmek iin de ounlukla gereklidir. Hlbuki memur adaylar en az yirmi, ounlukla yirmi be ve bazen de otuz yana kadar bekleye-rek hayatlarn geirirken memur olmay baaramayacan kesin olarak anlad zaman birok meslein kendisi iin kapandn grr. Dier taraftan hem i ba-langcnda birok zorlua ramen pek az menfaat salad gibi yan ilerlemesiyle daha fazla para kazanma lzumu ortaya kar ve bir mevkiye yerlemedeki zorluk daha da oalr. Bamsz mesleklere girmek iin yalnz gen olmak yetmez. Zira ksa zaman iinde ifti, sanatkr veya tccar olmak mmkn olmadndan aile grgs ve almakla kazanlan meslek bilgilerine de ihtiya vardr.

34 Napolyon tarz idare anlaynda, ne hrriyetsiz bir itaat ne de itaatsiz bir hrriyet mev-cuttur. dare yrtc ve gren olmak zere iki ayrlarak temin edilirken Napolyon yarglayan idareyi nc blm olarak eklemitir. (Vasfi Rait Sevi, dare Hukukumuza Genel Bir Bak, Ankara niversitesi Hukuk Fakltesi Dergisi, 1947, S.1, C. 4)

1219. Yzylda Karlatrmal Eitim Denemesi: Anglo-Saksonlarn stnlnn Sebepleri Nelerdir?

Hlbuki yukardan beri portresini izdiimiz eitim metodu, genleri bahset-tiimiz mesleklere hazrlamaktan baka onlara serbest meslekler hakknda nefret etme ve umumi hizmetlerin stnl fikrini yerletirir. Pek ok ifti, tccar ve sanatkr; oullarnn okuldan ktktan sonra grdkleri eitimin neticesi olarak kendi baba mesleklerine devam etmediklerini hayretle gryor. Okulun ren-ciler zerine uygulad bu tesir o derece yksektir ki bugn Fransz genlerinin en faydal ve saygya layk meslekler olan serbest mesleklerden uzaklamalarn-dan ou kere ikyet olunuyor. Memurluk yarlarnda muvaffak olmayp ser-best mesleklere mecburen girmek zorunda kalan genler ise gerekli kabiliyet ve gereken bilgilere sahip olmadklarndan ok zor artlar iinde ie balyor ve bu sebeple giriimciliklerini baarszla mahkm ediyorlar.

Okullarmz, rencilerini resm memurluktan baka iki meslee daha ha-zrlar ki onlar da zel kurum memurluu ile aratrmaclk ve avukatlk gibi mes-leklerdir. Genlerimizin zel kurumlara mracaatlarnn sebebi ok basittir. Me-murlarndan ahs giriimcilik, fazla alma, gayret istemeyen ve hkmet kadar memurlarnn ykselmesini ve geleceini dnen zel kurumlar ile devlet daire-leri arasnda var olan byk alakadr. Bundan dolaydr ki hkmet yannda bir mevki edinemeyen genler daha ok buralarda memuriyet ararlar. Bu dairelere o kadar ok memur aday mracaat eder ki hepsini kabul etmek mmkn deildir.

Gazetecilik ve aratrmaclk gibi mesleklere kar ortaya konan eitim de eitim metodumuzun doal bir sonucudur. nk programlarn genileme-si neticesinde renimin eitim evrelerinde olan bir nitelik kazanmas zerine genlerimizin okulda her ey hakknda yzeysel bir fikir edinmeleri sebebiyle her eyi bilirim amacyla mezun oluyorlar. Bu yzden okulun kendilerini dier mesleklere giremeyecek bir hle getirdiinden yalnz yazarlk mesleine yneli-yorlar. retim metodumuz bu gibi meslekleri takip eden genlere zel bir se-kinlik verir ki o da im olunan genlerin bir meseleyi ciddi bir ekilde incele-mekteki baarszlklardr. Franszlar her zaman hayal ilerde maharetlerini gsterirler ve bu konuda baar da salarlar. Bu hususta en iyi bilgiyi her haftann sonunda, o hafta iinde Fransada yaymlanan eserlerin listesini yaynlayan Jo-urnal de la Librairie35 isimli haftalk dergide buluruz. Ara vermeksizin yaplan almalar neticesinde meydana gelen eserlerin isimleri o dergide gnden gne azalyor. ok az rastlanan ciddi eserler ise eitim evrelerinde bir nitelie sahip olan ve birok bilgiyi en iyi ekilde arz eden eserlerdir. Fransada uzun bir ahs alma neticesi olarak meydana gelen eserlerin ne yazar ne de okuyucusu vardr.

35 Libereria Dergisi

Bir Anglo-Sakson le Bir Fransizin Okuldaki Hlleri 13

Bir iki tanesini istisna edecek olursak drt ciltlik bir eserin basm teklifini hemen hemen her yaync reddediyor. Son iki asr ve bu asrn balarnda yazlan eserlerle son krk senelik zamann ilm kazanlar kyas edilecek olursa u anda ortaya kan bu ciddi iler ile megul olmaktaki yetenein olmamasnda rsi bir durum olmad ortaya kar. Bu hlin en nemli sebebi yzeysel bir ekilde ya-plan retimimizdir. nk bu ekilde muhakeme etmeden anlamaya ve iyice anlamadan kabul etmeye alan bir akl iin ciddi bir ekilde almak mmkn deildir. Bu kabiliyetsizlik bir gente yzeysel retime tabi olduu srece orantl olarak oalr. rencimiz takdire ayan bir beyin suretine ve kuvvetli bir hafzaya sahiptir. Fakat zikrettiimiz vasflar genlerimizin tek vasflardr. nk onlarda meydana kmasna allan vasflar bunlar olduu gibi genlerimiz de bu vasflar sebebiyle snavlarda baar salamamlardr. zet olarak yalnz memur yetitiren u anki eitim sistemimiz insan yetitirmeye yeterli deildir.36

2. ALMAN ETM METODU FAYDA SALIYOR MU?

I

Biz Franszlar eskiden beri okula kar byk bir sayg hissederdik. Fakat 1870 muharebelerinden sonra Almanyann galip gelmesini onlarn okullarnn bizimkilerden daha mkemmel olmasna balamamz sebebiyle derhal hem prog-ramlar genilettik hem de okullarn saysn oalttk. Okullarmzdan hibir ey esirgemeden ve mirasyedi gibi hareket ederek saraylar gibi muhteem ve ssl bi-nalar okullara tahsis eyledik. retimin bedava olmas yeterli olmad. renimi mecbur kldk ve istisnasz herkesi okula gnderdik. Artk her konuda askerlikte olduu gibi eitim ynnden de Almanyay taklide baladk. niversite heyeti memleketin ykselmesi iin Latince renimine ehemmiyet verilmesini tavsiye ediyordu. ok ksa zaman sonra gerek Fransada gerekse Almanyada okulun mit edildii ekilde fayda vermedii grlmeye baland.

Okulun muvaffak olmadn bizde nce halk anlad. Okullarn yaygnla-mas ve programlarn genilemesine ramen retimin gnden gne gerilediini beyan etti. Buna rnek olarak genel snav notlar ortalamasnn dtn sy-leyerek bu husustaki memnuniyetsizliini halk yava yava aklamaya balad. retimin baarl olmad hakkndaki aklamaya daha sonra daha nemlileri ilave edildi ki bunlarla okul, beenilmeyen ve beceriksizlerin adedini oaltma ve bu ekilde memleket iin byk bir tehlike arz etmekle itham olunuyordu. Bu-nunla beraber ilk zamanlarda bu ekilde haber yayanlar resmi kimselerden ve ei-tim komisyonundan olmayan kimselerden olduu iin taraf tutulduu sylenerek

36 Bu ksmn Franszcadan Osmanlcaya evirisi yaplrken zetlendii bu eserin Franszca ana kaynandan tespit edilmitir.

1419. Yzylda Karlatrmal Eitim Denemesi: Anglo-Saksonlarn stnlnn Sebepleri Nelerdir?

szlerine pek fazla nem verilmiyordu. Lakin daha sonra niversitenin en nemli yesi, eitim komisyonu bakanlar, gemi mill eitim bakanlar ayn ikyetleri tekrar etmeye balad. Daha sonra retim ve okullar hakknda yenilik yaplmas gerektiinden aka bahsedildi. Ksa bir zaman iinde meydana gelen bu fikir de-imesini Franszlarn sebatszlna hamletmek37 mmkn olabilirdi. Fakat ayn ekilde ikyetin Berlinde de ykseldii duyulmaya baland ki orada ikyet eden bizzat Almanya mparatoru idi. Bu sretle son zamanlarda okuldan pek ok ey bekleyen bu iki millet imdi beklentilerinin karlanmadn beyan ederken birlik iindedir. Almanya mparatorunun mitleri neden dolay meydana gelmemitir? mparator okuldan ne bekliyordu? Program nedir? Ve arzusu daha sonra yerine gelecek mi? te imdi bunlar inceleyeceiz.

Konumasnn birinci blmnde mparator, okulun muvaffakiyetsizliini beyan ettikten ve bu hususta baz incelemelerini ortaya koyduktan sonra baar-szln neden kaynaklandn aklyor. mparator konumasna bir deil birok noktada yanl yapldn ilave ederek retim metodunu ve ders konularn ele-tirmeye koyuluyor ve eski lisanlar mevcut bilimler (fenler) derecesine ykselterek gelecek nesillerin fikir eitimine hizmet edecei beyan edilen lisan derslerinden balayarak ifadesine u ekilde devam ediyor: retimde 1870 senesinden beri nemli bir yer tekil eden lisan retmenleri en ok ders konular ile ilgili bilgile-re nem verdiler ve hayatn ihtiyalarn asla dnmediler. Siz Privy Councillor Hinzpeter38 siz mkemmel bir dil hocassnz. Lakin benim bak ama gre me-sele artk kabul edilmesi zor bir hle gelmitir.39

Grlyor ki mparator retim metodunun taraftar olmad gibi esas -retimi tekil eden Latinceden dolay ders konularna da taraftar deil. Kendisin-den bahsedilen mparator bu hususta aada gelecei ekilde beyanda bulunuyor.

Franszlar; Latincenin, beyni yabanc lisanlar renmeye hazrladndan bahsederek bu dili renmek gerektiini iddetle mdafaa ediyorlar. Ben de vak-tiyle Latince tahsil ettim ve zikredilen Latince retiminin neden meydana geldi-ini grdm. ou kere Almancadan drt derece (pekiyiye yakn) alan bir gen Latinceden iki derece (pekiyi) alr idi. Bence bu gibi genler tebrik ve mkfatlar deil aksine cezalandrlmay hak ediyorlar.

nk Latince devlerini yardmsz yapmadklar kesin idi. Okulda bulun-duumuz zaman, iimizde Latince devini yanlsz olarak yardma ihtiya his-setmeden yapan ancak on iki kiide bir kii bulunuyordu. Bununla beraber biz de

37 Bir sebebe yklemek, yormak.38 Dnemin Meclis yesi (orijinal kitapta meclis yesi olarak konuan biri)39 Bu ksmn Franszcadan Osmanlcaya evirisi yaplrken zetlendii, bu eserin Franszca

ana kaynandan tespit edilmitir. Ana kaynakta bu blmde mecliste yaanan tartmalar ve eitim hakkndaki grler anlatlmaktadr.

Bir Anglo-Sakson le Bir Fransizin Okuldaki Hlleri 15

iyi notlar alr idik. Fakat daha sonra orta retim esnasnda Minna de Barnhelm40

hakknda kaleme aldmz paralar iin ancak orta derecede bir not alr idik. te bundan dolaydr ki Latinceyi brakalm. nk o bize vaktimizi kaybettiriyor ve hibir fayda salamyor. diyorum. mparator, retim sistemi ve ders mfredat-nn fayda salamadn ispat ile yetinmiyor ve okulun eitim yani hayatta baa-rya ulaacak pratik genler yetitirmek hususundaki baarszln da gstermek istiyor. Bu mevzudaki dnce ve aratrmalarn konumasnn ikinci ve en m-him ksmnda (zira kendisi en ok bu ksma nem veriyor) ifade edip aklyor. Mezhepler ve Genel Eitim Bakan imparatorun hislerine tercman olarak sy-ledii bir konumada, Prusya ve Almanyada kendi blgelerinde meydana gelen deiiklikten sonra Alman milleti, gemite olduu gibi dnceli kimselerden meydana geldi. Buna bal olarak memnuniyet ve honutluunu, kendinde arayan bir millet olmas yeterli olur mu? sualini soruyor ve hayr cevabn verdikten son-ra ilave ediyor: Alman toplumunun beklentisi imdi da, smrgelere yneliktir. Ad geen bakan Alman toplumunun ilerlemesi ve dnyaya yaylma politikasna ortak olmasn temin etmek istedii gibi bunun iinde yksekrenimin metodu-nu, sistemini deitirmek icap ettiini ifade ediyor.

Dier taraftan mparator da konumasnn daha banda retimin pratik olmadndan bahsederek genleri, vatanlarnn dier devletler arasnda igal et-tii blgenin ihtiyalarna uygun ve hayatlarn kazanmakta urarken muvaffak olmalarn temin edecek bir ekilde yetitirmek icap ettii dncesini ortaya ko-yuyor. Grevi genleri hayata hazrlamak olan okulun yerine getiremedii husus, hayat mcadelesinde baarl olacak genler yerine bir takm honut olmayan ar bir yk altnda ezilmi, vcudu ve beyni yorgun kimseler meydana getiriyor. m-parator, vcudu ypratan alkanlk ve dayanklln meydana kmasna uygun olmayan ar almadan u ekilde bahsediyor: Genlerimizin megul olduk-lar zaman hesap ederken onlarn evlerinde derse ayrdklar saatleri de nazar dikkate almak lazmdr. Bay Privy Councillor Hinzpeter ok iyi hatrlar ki velile-rin ocuklarnn fazla almaya mecbur edildikleri zerine ilk ikyetleri benim Kasal Lisesinde bulunduum zamana rast gelir. Bu ikyetler zerine hkmet incelemeye balad. Biz her sabah o gnk dersleri hazrlamaya ayrdmz zama-n, yazl olarak okul mdrne bildirmeye mecbur idik. Ben evde yedi saat al-yordum. Buna snfta geen alt saat ile iki saat yemek zamann da ilave ederseniz geriye ne kadar vaktim kaldn hesap edebilirsiniz.

40 Alman yazar Gotthold Ephraim Lessingin 7 yl savalarn anlatan komedi tarz bir eserdir.

1619. Yzylda Karlatrmal Eitim Denemesi: Anglo-Saksonlarn stnlnn Sebepleri Nelerdir?