Ogólna teoria napięcia General strain theory

Robert AgnewA Revised Strain Theory of Delinquency,

Social Forces 64, 1985Foundation to a General Strain Theory of Crime and Delinquency, Criminology

30, 1992

Robert Agnew: punkt wyjścia• Inspiracja: przekonanie że teoria napięcia (rozwijana m.in. przez

Roberta K.Mertona, Alberta Cohena oraz Richarda Clowarda i Lloyda Ohlina) ma do odegrania centralną rolę w wyjaśnianiu przyczyn przestępczości, ale musi zostać zrewidowana i rozszerzona

• > krytyka teorii napięcia w dotychczasowym kształcie:• - badania nie potwierdziły, że wzrost poziomu aspiracji przy

jednoczesnym zmniejszeniu poziomu oczekiwań może prowadzić do wzrostu przestępczości (co zakładała klasyczna teoria napięcia)

• -wbrew założeniom teorii, przestępczość nie koncentrowała się wśród osób z klas niższych, ale występowała również w klasach średniej i wyższej

• - klasyczna teoria napięcia nie brała pod uwagę innych zmiennych, takich jak: jakość relacji rodzinnych, porzucenie kariery przestępczej w okresie późnej adolescencji

Ogólna teoria napięcia

• > Robert Agnew rozszerzył zakres badanych zmiennych:

• Cel: analiza teorii napięcia z perspektywy uwzględniającej takie zmienne jak:

• - pozycja jednostki w społeczeństwie• -oczekiwania na przyszłość• -związki z jednostkami przestępczymi •

Ogólna teoria napięcia

• Założenie ogólnej teorii napięcia (OTN) R.Agnew:• młodzież dopuszcza się czynów przestępnych pod

wpływem negatywnych stanów afektywnych – głównie gniewu i zbliżonych emocji, będących rezultatem negatywnych kontaktów (związków) z innymi osobami• wg Agnew: napięcie może być efektem nie tylko

niepowodzeń w osiąganiu pozytywnych celów, lecz również może wynikać z niemożności legalnego unikania negatywnych sytuacji

Ogólna teoria napięcia

Agnew wyróżnia trzy główne typy napięć:• 1. napięcie jako rezultat niepowodzeń w

osiąganiu pozytywnie wartościowanych celów• 2. napięcie jako rezultat pozbawienia

pozytywnie ocenianej stymulacji (odbieranie lub grożenie jednostce odebraniem bodźców uznanych za pozytywne)

• 3. napięcie jako wynik prezentacji negatywnych bodźców

Ogólna teoria napięcia

Ad. 1. napięcie jako rezultat niepowodzeń w osiąganiu pozytywnie wartościowanych celów

Istnieją różne trzy typy pozytywnie wartościowanych celów, do których dążą ludzie:• - pieniądze• - status lub szacunek (szczególnie status męskości)• - autonomia, panowanie nad sobą

w/w pozytywne cele stają się napięciami, gdy jednostka natrafia na poważne przeszkody w ich realizacji

Ad. 1. Napięcie jako skutek niepowodzeń w osiąganiu pozytywnie wartościowanych celów:

• a/ jako rozbieżność pomiędzy aspiracjami a oczekiwaniami oraz aktualnymi osiągnięciami

• b/ jako rozbieżność pomiędzy oczekiwaniami a aktualnymi osiągnięciami

• c/ jako rozbieżność między zasadą sprawiedliwości a rzeczywistymi osiągnięciami/sukcesami

Ad.1a/ napięcie jako rozbieżność pomiędzy aspiracjami a oczekiwaniami oraz aktualnymi osiągnięciami:

• - Agnew zmodyfikował (rozszerzył) zakres celów, uwzględniając również lansowane przez subkulturę młodzieżową : nacisk na zdolności, inteligencję, ciekawą osobowość, atrakcyjność fizyczną, sprawność sportową, popularność wśród rówieśników

• - są ważne dla większości młodzieży, bez względu na status społeczno-ekonomiczny rodziny (także jednostki z klasy średniej mogą doświadczyć braków w/w cech)

Ad.1b/ napięcie jako rozbieżność pomiędzy oczekiwaniami a aktualnymi osiągnięciami

- Agnew podkreśla rolę jaka odgrywają porównania jednostki z osobami ważnymi, znaczącymi (stanowiącymi grupę odniesienia) oraz wcześniejsze doświadczenia dotyczące jej osiągnięć

- niepowodzenia w osiąganiu celów (spełniania oczekiwań) powodują powstanie stanów emocjonalnych (gniew, złość, wściekłość, poczucie krzywdy, rozczarowanie) oraz poznawczych (poczucie niesprawiedliwości)

- emocje są czynnikiem motywującym do zmiany sytuacji w kierunku minimalizowania rozbieżności między oczekiwaniami a osiągnięciami > stany te są ściśle związane z napięciem i mogą warunkować popełnienie czynu zabronionego lub używanie narkotyków/ alkoholu

Ad 1. c/ napięcie jako rozbieżność między zasadą sprawiedliwości a rzeczywistymi osiągnięciami

- jednostka przyjmuje, że w interakcjach z innymi będą zachodzić odpowiednie proporcje między „wkładem a zyskiem”

- sytuacja dystresu (poczucie niesprawiedliwości) może implikować angażowanie się w działalność przestępczą w celu: zwiększenia zysków (kradzież), zmniejszenia swojego wkładu (wagarowanie), zminimalizowania zysków innych partnerów (rozbój, wandalizm, kradzież), zwiększenia wkładu innych (niezdyscyplinowanie), rezygnacji z udziału w interakcji (ucieczka z domu, instytucji wychowawczej)

Ogólna teoria napięcia c.d.

Ad.2. napięcie jako rezultat pozbawienia pozytywnie ocenianej stymulacji• -powstaje np. w wyniku śmierci bliskiej osoby,

zerwania relacji z przyjacielem/partnerem, utraty cennego przedmiotu• -może prowadzić do zachowań dewiacyjnych jako

próby zapobieżenia utracie, odzyskania straconego lub poszukiwanie zemsty na tych, którzy stali się przyczyną pozbawienia pozytywnie ocenianej stymulacji

Ad. 2. Napięcie jako skutek pozbawienia pozytywnie ocenianej stymulacji (odbieranie lub grożenie jednostce odebraniem

bodźców pozytywnych)

- Agnew na podstawie kwestionariuszy stresujących wydarzeń życiowych wyróżnił m.in. n-ce doświadczenia: śmierć w rodzinie, choroba własna lub osoby bliskiej, rozwód rodziców, utrata pracy przez rodzica, nagła, nieoczekiwana zmiana szkoły, miejsca zamieszkania, zawód miłosny, karalność rodziców itp.

- czyn zabroniony jest podejmowany w celu niedopuszczenia do utraty pozytywnych bodźców lub ich odzyskania, uzyskania ich substytutów, dokonania odwetu, zemsty na osobach odpowiedzialnych za stratę bądź zneutralizowania negatywnych emocji, afektów

Ogólna teoria napięcia c.d.

Ad. 3. napięcie jako wynik prezentacji negatywnych bodźców (wg Agnew pozostawało to poza obszarem zainteresowania kryminologów)• - np. wykorzystanie dzieci, porzucenie, niepożądane

relacje z rodzicami, nauczycielami, rówieśnikami, negatywne doświadczenia szkolne, problemy sąsiedzkie, bezdomność• - negatywne bodźce prowadzą do przyjemności, gdy

jednostki starają się uciec przed nimi, uniknąć ich, przetrwać je, złagodzić je, szukać zemsty na źródle negatywnych bodźców

Ad. 3. Napięcie jako rezultat prezentacji negatywnych bodźców

• - w opisie tego typu napięcia Agnew odwołuje się do koncepcji dotyczących agresji i stresu

• - powiązanie z takimi czynnikami jak: brak miłości rodzicielskiej, nadmierna dyscyplina w rodzinie, przemoc wobec dziecka, negatywne związki (więzi) z rodzicami, nauczycielami, rówieśnikami, negatywne doświadczenia szkolne, inne stresujące wydarzenia

Poczucie napięcia a przestępczość

• - wg Agnew trzy typy napięć są ze sobą powiązane i powodują występowanie negatywnych emocji, afektów: gniew, złość, wściekłość, lęk

• - te emocje, w szczególności gniew mogą implikować zachowania naruszające prawo

Strategie adaptacyjne do stanu napięcia wg Agnew:

• Sposoby radzenia sobie z napięciem (inne niż przestępstwo):

• A/poznawcze• B/behawioralne• C/emocjonalne

A/ strategie poznawcze:

- Ignorowanie - minimalizowanie skutków napięcia -Zaprzeczanie istnieniu szkody (maksymalizowanie

pozytywnych rezultatów a minimalizowanie negatywnych)

-Akceptacja odpowiedzialności za negatywne efekty, niepowodzenie – sprzyja minimalizowani napięcia i pełni funkcję ochronną dla osobowości (podtrzymanie własnej wartości lub wiary w pozytywny obraz świata)

(ofiary nierówności mogą akceptować ograniczenia jako sprawiedliwe (fair)

B/ strategie behawioralne

- Maksymalizacja pozytywnych wyników - jednostka poszukuje bodźców pozytywnych, dąży do osiągnięcia pozytywnie wartościowanych celów

- Zachowania odwetowe (zemsta) dokonane w nieprzestępczy sposób

C/ strategie emocjonalne

- koncentracja na odsuwaniu negatywnych uczuć raczej niż na zmianie sytuacji

- dążenie do złagodzenia lub wyeliminowania negatywnych emocji (techniki relaksacyjne, medytacja, środki uspokajające oraz używki: alkohol, narkotyki)

-strategie emocjonalne wybierane są przez osoby, dla których pozostałe sposoby (behawioralne i/lub poznawcze) są niedostępne lub nie przyniosły pożądanych efektów

Ogólna teoria napięciaGniew:• -pojawia się, gdy jednostka kieruje swa wrogość na

innych i przypisuje im winę za niekorzystną sytuację• -zwiększa poczucie pokrzywdzenia jednostki,

mobilizuje do działania i rodzi pragnienie odwetuOsoby, które podlegają powtarzającym się napięciom, są

bardziej skłonne do popełniania ataków przestępczych

• (gdy inne legalne strategie adaptacji do napięcia zostają zablokowane, poziom negatywnych relacji rośnie jednostka może stać się wroga i agresywna, co prowadzi do zachowań przestępczych)

Ogólna teoria napięcia

Typy napięć, które zdaniem Agnew najczęściej prowadzą do zachowań przestępczych:• -pragnienie zdobycia pieniędzy w krótkim czasie• -odrzucenie przez rodziców• - kłopoty z dyscypliną• -doświadczane w dzieciństwie wykorzystywanie

lub porzucenie• - negatywne doświadczenia szkolne• - bezdomność• - negatywne relacje rówieśnicze

Napięcie a płeć (Agnew and Broidy 1997)Różnice między płciami a typy napięcia

Kobiety MężczyźniTworzenie i podtrzymywanie bliskich więzi związków z innymi – to obniża udział kobiet w przestępczości p-ko mieniu i z użyciem przemocy (property and violent crime)

Uwikłani w osiąganie sukcesów materialnych – wyższe udziały w przestępczości p-ko mieniu i z użyciem przemocy

Spotykają się z negatywnym traktowaniem – dyskryminacją, wysokimi wymaganiami ze strony rodziny i ograniczeniami zachowania

Mają częstsze konflikty z rówieśnikami i częściej są ofiarami przestępstw

Niepowodzenia w osiąganiu celów mogą prowadzić do zachowań autodestrukcyjnych

Niepowodzenia w osiąganiu celów mogą prowadzić do popełniania przestępstw p-ko mieniu i z użyciem przemocy

Różnice między płciami a emocjonalna reakcja na napięcie

Kobiety MężczyźniSkłonność do reagowania depresją i złością

Skłonność do reagowania złością (anger)

Złości towarzyszy lęk, poczucie winy i wstyd

Złość poprzedza moralną wściekłość (moral outrage)

Skłonne do obwiniania się i do troski o skutki gniewu

Łatwo obwiniają innych i mniej dbają o to, że mogą kogoś zranić

Depresja i poczucie winy mogą prowadzić do autodestrukcyjnych zachowań

Moralna wściekłość

Problemy młodzieży w kontekście transformacji ustrojowej

• Społeczne koszty transformacji • Dysonans pomiędzy postulowanymi zmianami a nową

rzeczywistością • Syndrom braku perspektyw • Poczucie wykluczenia młodzieży z niższych warstw

społecznych • Presja awansu v. jego małe prawdopodobieństwo • Konsumpcyjny styl życia • Ucieczka przed nudą • Negatywne skutki globalizacji