Embed Size (px)
Citation preview
Ogróddla początkujących
WITOLD CZUKSANOW
Ogróddla początkujących
Copyright © by Witold Czuksanow, 2012All rights reserved
I lustracjeCopyright © by Jolanta Czuksanow, 2012
Redaktor prowadzącyDonata Wojtkowiak
Opracowanie redakcyjne tekstuKarolina Kaczorowska, Marta Stołowska
Opracowanie graf iczne i techniczneBarbara i Przemysław Kida
Wydanie I
ISBN 978-83-7785-031-2
Zysk i S-ka Wydawnictwoul. Wielka 10, 61-774 Poznań
tel. 61 853 27 51, 61 853 27 67dział handlowy, tel./faks 61 855 06 90
Druk i oprawaDruk-Intro, 88-100 Inowrocław, ul. Świętokrzyska 32
7Spis treści
DLA ZACHĘTY � 11
Rozdział 1ZIELONYM DO GÓRY � 17
Rozdział 2GRUNT TO PODSTAWA � 25
Dlaczego u sąsiada rośnie, a u mnie nie? � 271. W czasie suszy woda nie wsiąka,
lecz spływa po powierzchni � 312. Powierzchnia gleby pęka
w czasie suszy � 313. Niby wszystko w porządku,
a rośliny słabo rosną i plonują � 31Po co ta gleba? � 33Do czego minerały są potrzebne roślinom i co się dzieje, gdy ich brakuje? � 35
Magnez � 35Żelazo � 35Wapń � 36Potas i fosfor � 36Azot � 36Mikroskładniki � 36
Złoto ogrodnika � 36
Rozdział 3KTO SMARUJE, TEN JEDZIE � 39
Liście � 41Łubin � 42Kwiaty dla leniwych � 43
Rozdział 4ROK OGRODNIKA � 47
Jesień � 49Wrzesień — w ogrodzie wiosna zaczyna się jesienią � 49Październik — czas porządków � 51Listopad — ogród nakryty kołdrą � 53Grudzień — co mamy z ogrodu? � 54
Zima � 54Plan ogrodu � 57Jak komponować rabaty? � 58Nie bójcie się eksperymentów! � 58
Wiosna � 59Trawnik — jeden dzień na rozruch po zimowym zastoju � 63Kwiecień � 65Sadzenie — odnawiamy znajomość ze szpadlem � 68
SPIS TREŚCI
Ogród dla początkujących8
Roślina z bryłą czy luźne korzenie? � 69Nowy trawnik � 70Siewy � 74Przymrozki � 75Siew warzyw ciepłolubnych � 78Maj � 84Zioła w ogrodzie � 85Coś z ziół � 86W świecie ziół � 87W maju jak w raju � 96Maj na tarasie � 97Zatem pelargonie � 97Czerwiec � 101
Lato � 104Lipiec — czyli jak podlewać rośliny � 104Sierpień — sposoby na chwasty � 105
Rok ogrodnika � 107Styczeń � 108Luty � 109Marzec � 110Kwiecień � 111Maj � 112Czerwiec � 113Lipiec � 114Sierpień � 115Wrzesień � 116
Październik � 117Listopad � 118Grudzień � 119
Rozdział 5PRZYJACIELE, CZYLI CO MOŻE UŁATWIĆ PIERWSZE KROKI WE WŁASNYM OGRODZIE � 121
Kwiaty jednoroczne, które urosną bez większego zachodu � 128Kwiaty dwuletnie, za które mogę poręczyć � 133Byliny i… kilka lat spokoju � 139
Drzewa i krzewy na początek przygody z ogrodem � 165Drzewa liściaste dla początkujących � 167Iglaki, z którymi nawet przedszkolak da sobie radę � 185Krzewy liściaste: do koloru, do wyboru � 202
Pięć przykazań twórcy kompozycji ogrodowych � 256
Jej wysokość róża � 256Róże dzikie � 259Róże okrywowe � 260Róże pnące � 260Róże parkowe � 261Róże rabatowe (polianty) i wielkokwiatowe � 261Róże sztamowe � 262
Na wrzosowisku � 262Pnącza — zielone kurtyny � 266
9Spis treści
Na ścianę domu albo ohydny mur sąsiada � 268Rośliny okrywowe � 273Ogród na kilku metrach kwadratowych � 279Grabie, szpadle, nożyczki... � 285Mikoryza dla początkujących � 287Profi laktyka � 288Kompost — czarne złoto ogrodnika � 289Karmić rośliny czy użyźniać glebę? � 292Zwierzęta w ogrodzie � 294Rośliny i Księżyc � 299
Rozdział 6WOJNA! � 299
Ochojniki � 304Kędzierzawość liści brzoskwiń � 305Pękanie pni drzew � 308Gryzonie � 308Mszyce � 309Przędziorki � 310Kret � 310Mrówki � 311
Chwasty � 312Gąsienice pożerające liście � 317Choroby grzybowe � 317Mączniak prawdziwy � 318Mączniak rzekomy � 318
Choroby grzybowe atakujące przy wilgotnej pogodzie � 319Parch jabłoni i grusz � 319Brunatna plamistość drzew pestkowych � 320Komary � 321Robaki w owocach � 321Ślimaki � 322Turkuć podjadek � 322Larwy glebowe � 323Owady zżerające kwiaty � 326Na róże � 327
Preparat wzmacniający rośliny i aktywizujący życie w glebie � 327Wywar z rumianku na wzmocnienie i do moczenia nasion � 328Preparat do zaprawiania korzeni drzew, krzewów i bylin oraz wszystkich sadzonek i siewek � 328
,,Mydłem. Dobijemy go mydłem’’ � 329„Im więcej wiem, tym bardziej jestem przekonany, że nic nie wiem” � 329
Dla zachęty
13Dla zachęty
Wstępy do książek rzadko się czyta, ale tym razem do tego namawiam, bo za-
nim dojdziecie do pierwszego rozdziału, odpo-wiecie sobie na proste pytanie: czy ta książka jest dla mnie, czy też darować sobie lekturę? Uprzedzam, nie jestem bezstronny. Autor musi przecież pierwszy przeczytać to, co napisał, a do tego z różnych powodów chce, by inni zrobili to samo. Ma też nadzieję, że przekona Czytelników do swoich racji. W wypadku tego poradnika moim głównym zamiarem jest prze-kazanie następującego przesłania:
WARTO BYĆ OGRODNIKIEM!
Dlaczego? Mam przygotowanych mnóstwo powodów, pretekstów i prawd, z których naj-prostsza jest taka, że fajnie jest krzątać się między rabatami, obserwować kwiaty i chrupać marchew świeżo wyrwaną z grządki. Dla mnie ogród to czysta frajda i radość z życia.
Ponadto miło czerpać przyjemność z tego, że wokół czuje się wspaniałą woń kwiatów, ziół i wygrzanych w słońcu owoców. Do tego w ogrodzie można też eksperymentować. Ja na przykład często próbuję, jak działają różnego rodzaju preparaty domowej receptury do na-wożenia i ochrony. Uważam, że są nie gorsze niż tradycyjne środki ochrony i nawozy, a z całą pewnością znacznie lepiej tolerowane przez roś-liny i naturę.
Znam wielu, którzy zaczynali od skrzynki z pelargoniami, a teraz już wiedzą, że ogród to jedna z najlepszych rzeczy, które im się w ży-ciu przytrafi ły i zapraszają do niego znajomych.
Wspólne grillowanie w pięknym otoczeniu po-zwala nawiązać nowe kontakty, które mogą przynieść nadspodziewanie dobre rezultaty. Nie tylko na towarzyskiej niwie.
I na zakończenie: dzięki ogrodom świat jest piękniejszy.
Tak… Posiadanie własnego edenu to jedna z najwspanialszych rzeczy, które mogą nas spotkać na tym łez padole. Dzięki własnemu ogrodowi można się na nim za darmo, no… pra-wie za darmo, cieszyć widokiem wszystkiego, co wokół żyje i się zmienia, a piękne może być o każdej porze roku, nawet zimą.
Róża parkowa ‘Marguerite Hilling’ albo ‘Pink Nevada’. W sam raz dla początkujących ze sporym ogrodem. Nadaje się na żywopłot, który, gdy dorośnie, będzie miał nawet 2,5 metra.
Ogród dla początkujących14
Pisząc te słowa, spojrzałem na palce śmi-gające po klawiaturze komputera. Brud za pa-znokciami? Cóż znaczy taki drobiazg! Właśnie przed chwilą zakończyłem jesienne zasilanie róż kompostem. Jeszcze na krzewach widać ostatnie kwiaty, ale zimy tylko patrzeć! A bez kompostu w następnym sezonie różyczka może się zbuntować i nie zakwitnąć, więc będzie klops.
Z ogrodową arystokracją tak już jest, że kwitnie okazale tylko wtedy, gdy otrzyma to, co się jej należy. Ale później hojnie się od-wdzięcza. Dostaniecie od niej niejeden barwny bukiet i trochę królewskich pachnideł, płatki i owoce na konfi turę. Do tego taka dobrze od-żywiona królowa ogrodu będzie jeszcze pięknie pozowała do zdjęć, więc przy okazji rozwiniecie talent fotografi czny. A jeśli Wasze arystokrat-ki i arystokratów pochwalą sąsiedzi i goście,
a do spiżarni trafi ą konfi tury, soki i nalewki, to czy problemem będą pokłute i brudne ręce? W końcu jakoś je doszorujecie. Dla pięknego ogrodu naprawdę nie żal i upojnych godzin spędzonych na wdychaniu aromatu obornika podczas układania pryzmy kompostowej…
Dlaczego pokochałem ogrodnictwo? Po pierwsze, pracując w ogrodzie, czuję się
wolny i naprawdę szczęśliwy. Zauważam i cenię niezależność roślin, które swoim własnym ryt-mem odmierzają upływający czas.
Po drugie, praca w ogrodzie jest mi potrzeb-na po to, by się skupić, zebrać myśli i tworzyć koncepcje działań. Możecie wierzyć albo nie, ale pomysł na tę książkę zrodził się wtedy, gdy sadziłem szałwie. Gdy będziecie to czytali, ich kwiatów już nie będzie na rabacie, ale właśnie całemu ogródkowi, a zwłaszcza tym niewyso-kim, czerwonym roślinom, które tak wyjątkowo
W centrum obiektywu tulipany Tulipa praestans ‘Fusilier’.
15Dla zachęty
wpłynęły na mój umysł, zawdzięczam odrobinę weny, która doprowadziła do powstania czegoś pożytecznego i budującego. Bo przecież sama świadomość faktu, że potrafi się napisać taką grubą książkę, wyjątkowo wzmacnia wiarę we własne siły.
Odczucia są subiektywne i zdaję sobie spra-wę z tego, że przebywanie w otoczeniu czerwo-nych róż i pachnącej lawendy nie wszystkich musi relaksować, więc może przekona Was trze-ci powód: ogród jest fantastyczną odskocznią! Wracasz z pracy w pieskim humorze, bo klien-ci wycięli jakiś numer albo szef nie stanął na wysokości zadania. Wyjdź wówczas do ogrodu. Pospacerujesz przez chwilę, zrobisz kilkanaście głębokich wdechów i już nabierzesz właściwe-go dystansu do wydarzeń sprzed kilku godzin. Przebywanie w ogrodzie pomaga na wszystkie stresy: zawodowe, rodzinne i nawet ogólnoro-zwojowe, nie wyłączając ogólnoświatowych kryzysów i kolejnych kłótni w elitach polskich władz. Nie myślcie tylko, że w ogrodzie wszyst-ko obojętnieje. Tam po prostu czas zwalnia, a w mniejszym pędzie można lepiej ocenić sy-tuację i wyrobić sobie w różnych kwestiach bar-dziej wyważone zdanie.
Po czwarte wreszcie, nawet Ci, którzy chro-nicznie unikają wszelkiej zieleniny, mają sienne katary i inne alergie na przyrodę, być może życz-liwiej zainteresują się sprawą, jeśli im wyłożę jeszcze inną, ważną prawdę o ogrodzie: on nas wzbogaca nie tylko duchowo, lecz i materialnie! Kto bowiem odmówi przyjęcia 40-procentowej premii, którą daje ogród? Wcale nie przesadzam! Oczywiście krasnoludki z ogródka nie przelewają nikomu na konto osobiste kwoty z co najmniej pięcioma zerami, ale wcale nie bredzę, a tym, którzy pomyśleli, że się czegoś nawąchałem podczas pielenia, już wyjaśniam, w czym rzecz. Proszę spojrzeć na dwa rysunki obok.
Domy są identyczne. Działki o takiej samej powierzchni, tylko otoczenie inne. Niespecjal-
nie trzeba znać się na ogrodach, a i tak pod-świadomość wskaże, w którym chciałoby się zamieszkać.
Dzwonimy więc do agenta nieruchomości i oto dowiadujemy się, że cena domu z ogro-dem jest o mniej więcej 30 procent wyższa niż takiego samego, ale w byle jakim otoczeniu. I to jest właśnie ta premia od ogrodu, o której myślę. Mieć w kieszeni kilkaset tysięcy tylko dlatego, że się chciało popracować na świeżym powietrzu, mieć odskocznię od codziennych problemów, piękne widoki i jeszcze dodatkowy gratis w postaci ptasich koncertów. Nieźle!
Ogród dla początkujących16
Namawiam do tego, żeby kupić ten tańszy dom, a następnie przejść zapisany na dalszych stronach tej książki naprawdę przystępny kurs ogrodnictwa. Z czasem przekonacie się, co z tego wyniknie. Może tak się zdarzy, że nie będziecie chcieli rozstawać się ze swoim ogro-dem? Świat w nim jest trudny i tajemniczy tylko na poziomie zaawansowanym, a podstawowe umiejętności, choć czasami głęboko ukryte, po-siada każdy. Nasi przodkowie w ogrodzie prze-cież zaczynali i nawet dość długo w nim miesz-kali. Wprawdzie ktoś inny wykonał za nich całą ciężką pracę związaną z przygotowaniem ziemi, sadzeniem i pielęgnacją, ale sądzę, że i tak mu-sieli opanować podstawy ogrodnictwa.
A jeśli mimo wszystko uważacie, że „to za-bawa nie dla mnie, bo ja mam w ogrodzie dwie lewe ręce”, to i tak przeczytajcie o tym, co i kiedy się sieje, sadzi, pielęgnuje i zbiera. W tej książ-ce tajniki ogrodnictwa wyjaśniam tak, że chyba prościej już nie można.
Na zakończenie przestroga: ogrodnictwo wciąga i możecie nie zauważyć, gdy z czasem wzrośnie Wasz głód wiedzy i pojawi się potrze-ba doskonalenia umiejętności ogrodniczych. Mam nadzieję, że to wykorzystacie dla swojego dobra psychicznego, fi zycznego i… pomnożenia bogactwa!
Witold CzuksanowŻabia Wola, jesień–zima 2011/2012
ROZDZIAŁ 1
Zielonym do góry
Zielonym do góry 19
Trzeba zacząć od tego, że „zielonym do góry” to pierwsza, najważniejsza zasada obo-
wiązująca każdego ogrodnika. Jej znaczenie i obowiązek przestrzegania porównałbym do: „Kochaj bliźniego swego…”. Chciałbym, byście uwierzyli mi na słowo, ale jak sądzę, na świe-cie jest tylu niewiernych Tomaszów, że jednak obszerniej wyjaśnię sprawę. Przykładem niech będą nagietki.
Dorodne rośliny. Gdybym takie zobaczył w sklepie ogrodniczym, nie wahałbym się ani chwili, tylko wysupłał z kieszeni kilka złotych, uiścił i zaraz pobiegł posadzić do ogrodu. Nawet laik stwierdzi, że tak wyglądającym roślinom chce się żyć i tylko patrzeć, jak z kolejnych pą-ków wystrzelą bujne kwiaty. Nie muszą być po-marańczowe, równie piękne są przecież nagietki o żółtych płatkach, ale jedno jest pewne: rośli-
ny w takiej kondycji rozwiną kwiaty do podzi-wiania, ozdoby, zrobienia herbatki, albo i nawet leczniczego kremu domowej roboty. Nagietki mają mnóstwo wspaniałych właściwości i na pewno są w pierwszej dziesiątce, o ile nawet nie w pierwszej trójce tych kwiatów, które zaliczam do podstawowego zestawu dla początkującego ogrodnika.
Ale co by się stało, gdyby roślinę umieścić odwrotnie niż została posadzona w szkółce? Brak światła w ciągu kilku dni spowodowałby rozkład chlorofi lu. Liście by pożółkły. Zaczęłyby się do nich dobierać grzyby i bakterie glebowe. W ciągu kilku tygodni po nagietku pozostałaby garstka humusu, a nam zależy przecież na tych kwiatach! Dlatego każda próba łamania lub omijania podstawowego przykazania ogrodni-ka, czyli posadzenia korzeniami do góry, sprawi,
Nagietek lekarski ‘Santana’.
Ogród dla początkujących20
że w krótkim czasie atrakcyjna ozdoba zamieni się w humus. To prawda, że trzeba też karmić glebę, nagietki nadają się na zielony nawóz, a żyzne podłoże to grunt do sukcesu ogrodnika, ale znam wiele innych, równie dobrych, a znacz-nie mniej dramatycznych i pełnych rozczarowań sposobów zasilania gleby w próchnicę.
Na wszelki wypadek, gdyby jednak były wąt-pliwości, wyjmując nagietka z doniczki, popatrz-cie, co się w niej znajduje. Ziemia i korzenie? Jeśli tak, wtedy sadzimy bryłę do ziemi, zwra-cając uwagę na to, by roślina była zagłębiona
ścią stwierdzicie, że roślina, a właściwie wtedy to już będzie grupa roślin, znów się pojawiła. Bez niczyjej pomocy. Bo one zasadę „zielonym do góry” mają zakodowaną w genach i świet-nie wiedzą, gdzie rozwinąć liście, a gdzie korze-nie. A jeśli nawet coś im przeszkadza, by tak wzrastać, na przykład zeszłoroczne liście albo kamienie, to wystarczy im energii, by zrobić kil-ka wygibasów, w końcu się ukorzenić i wypu-ścić zielone do słońca.
Wykopcie kilka takich samosiewek albo po prostu kupcie torebkę nasion i wysiejcie, a gdy podrosną, wtedy posadźcie na nowe miejsce. W ten sposób ułatwicie kwiatom kolonizację ogrodu... Czy takie maleństwa mogą nim za-władnąć? To, co wiosną jest karzełkiem wielko-ści opuszka palca, z czasem wyrasta i zamienia się w olbrzyma. A ten olbrzym i inne mu podob-ne znów zakwitają, wydają nasiona i jeśli nie poskromicie tego żywiołu, to za kilka lat pew-nie będziecie mieli cały ogródek zajęty przez nagietki. I wtedy pomyślicie o dniu, w którym za kilka złotych kupiliście niewielką sadzonkę lub torebkę nasion nagietków.
w ziemi ani nie wyżej, ani nie niżej niż do tej pory i gotowe! Trzeba jeszcze tylko obfi cie pod-lać, przecież ziemia musi przylgnąć do korzeni, a roślina natychmiast przystąpi do wykonywa-nia swoich normalnych czynności życiowych.
Z poczuciem dobrze spełnionego obowiąz-ku można teraz oddać się relaksowi i czekać na efekty, bo w tym momencie Wasza rola jako opiekuna rośliny właściwie się zakończyła. Prawda jest taka, że zostaliście właścicielami genialnej istoty. Nagietek, jak miliony innych roślin, potrafi sam, korzystając ze słońca, wody i chlorofi lu zawartego w zielonych liściach, wy-tworzyć sobie pokarm, czyli proste i złożone cukry potrzebne do budowy kolejnych liści, ko-rzeni, kwiatów i nasion. Same się wysieją, jeśli je zostawicie, i w przyszłym roku z wielką rado-
Karłowy nagietek ‘Promyk’ ma tylko 30 cm. Powinien rosnąć na brzegach rabat.
21Zielonym do góry
Nie jestem tylko przekonany, czy akurat dzięki samym nagietkom cena Waszego domu z ogródkiem podskoczy tak bardzo, jak to opisy-wałem we wstępie, ale jeśli ów pomarańczowy świat się spodoba, to i tak będzie wspaniale.
Teraz już wiadomo, dlaczego ma być zielo-nym do góry? To napiszę jeszcze, jak rozpoznać, kiedy tak jest, bo nie zawsze pójdzie równie ła-two jak z nagietkiem.
Oto sadzonka drzewka owocowego, na przykład wiśni. Przypadek trudniejszy, bo takie rośliny są kupowane zazwyczaj jesienią albo wczesną wiosną, gdy nie ma liści. To każde-mu początkującemu znacznie utrudnia zada-nie. Już mu się marzą sok i nalewka z łutówek, więc przynosi skarb do ogrodu, a nad samym dołkiem zaczyna się zastanawiać i wpatrywać w nowy nabytek. Jak to stało w sklepie? Gdyby jeszcze roślina była w doniczce! Wtedy byłoby wiadomo, że to co w ziemi — idzie do ziemi, a drugi koniec ma być na górze, tak jak u na-gietka. A tu z jednej strony nie ma gleby i z dru-giej brakuje. Utrapienie początkującego…
Muszę stanąć w obronie tego, kto wyprodu-kował roślinę. Mam bowiem mieszane uczucia co do tych drzewek i krzewów, które są sprze-dawane w pojemnikach. Rzadko się zdarza, bym zdjął doniczkę i zobaczył bryłę z normal-nymi korzeniami. Zawsze jest poplątane „coś”, czego korzeniami na pewno bym nie nazwał. Roślina się przyjmie. Będzie rosła. Ale straci kil-ka lat, nim odzyska rozum, pomieszany przez ciągłe kręcenie się w kółko w małym, ciemnym i ciasnym pomieszczeniu, czyli w pojemniku. Te rośliny z bryłami początkowo słabo rosną. I dlatego właśnie wszystkim polecam sadzonki roślin owocowych wykopywane z gruntu.
Snuję dygresje, a tymczasem korzenie w oczach obsychają, atmosfera robi się coraz bardziej nerwowa, z każdą godziną maleje prawdopodobieństwo, że roślina się przyjmie. Rośliny z odkrytymi korzeniami trzeba przecież
sadzić szybko, a jeszcze nieustalone, gdzie zie-lone, a gdzie góra.
Zwróćcie uwagę na pączki, z których wiosną rozwiną się liście (mam nadzieję, że i kwiaty!). To takie charakterystyczne zgrubienia roz-mieszczone na pędach, które wyglądają jak małe guziki. Są przyczepione z boku pędów i na szczycie. Mocno się trzymają. To jest właśnie nasze „zielone”, które jesienią, zimą i wczesną wiosną ma zazwyczaj różne odcienie brązu i szarości. A zielone będzie z całą pewnością, jeśli zostanie odpowiednio posadzone.
Na wszelki wypadek przypominam: pod zie-mią umieszczamy część rośliny zwaną korze-niami, która w 99 procentach wypadków jest
Ogród dla początkujących22
pozbawiona pączków. I jeśli nawet zdarzy się jakaś bezlistna sadzonka, u której na korze-niach coś zaczyna „wybijać” (tak mają na przy-kład maliny i jeżyny), to jednak będzie ona wy-jątkiem potwierdzającym regułę: na korzeniach zazwyczaj pączków brak. W każdym razie są niewidoczne gołym okiem.
Zostawiamy na chwilę początkującego ogrodnika, niech w spokoju posadzi drzewko zgodnie z regułami przedstawionymi na obraz-ku i opisanymi w rozdziale o sadzeniu roślin, bo teraz napiszę o tym, jak głęboko w genach roślin jest zakodowana zasada „zielonym do góry”.
Wyobraźcie sobie, że jednym ze sposobów rozmnażania czarnych malin jest ukorzenianie sadzonek wierzchołkowych. To prosta meto-da, polegająca na tym, że wczesną wiosną lub jesienią nagina się do ziemi długi pęd rośliny i częściowo go zakopuje. Po pewnym czasie to coś w ziemi się ukorzenia, a choć ma przecież świat wywrócony do góry nogami, to jednak bezbłędnie orientuje się w sytuacji. Na począt-ku wypuszcza korzenie, a następnie z pączków młode pędy. Zielone wyrasta do góry, bo mali-na sama potrafi wykonać zwrot o 180 stopni i pojawić się nad ziemią. Wtedy się ją odcina od starego pędu, wykopuje z korzeniami i sadzi na nowe miejsce.
Teraz będzie trochę trudniej, bo napiszę o wypadkach, gdy nawet ja muszę się chwilę zastanowić, gdzie zielone i góra. Są na przy-kład takie rośliny, które kupujemy do ogrodu w postaci bulw czy cebul. Uważam, że sam fakt zainteresowania się nimi to dowód na naszą wielką inteligencję. Tylko ogrodnicy wiedzą, że te dziwne twory, brzydkie, suche i pomarsz-czone, są pięknymi daliami, tulipanami i liliami, których widok za pewien czas powali na kolana przechodniów, a u sąsiadów wywoła ukłucie zazdrości. Nasz geniusz byłby jednak niepełny, gdyby to, co teraz leży przed nami: jakieś kłą-
cza, bulwy, cebule i kawałki korzeni, nie zostało posadzone zielonym do góry!
Niektóre cebulki, na przykład tulipany, nar-cyzy czy hiacynty, rozszyfrujemy bez kłopotu, bo przypominają naszą cebulę jadalną. Kwia-ty oraz liście wyrosną z tego miejsca, gdzie u płaczliwego warzywa pojawia się szczypior. Gdyby jednak były wątpliwości, zaglądamy na dno szerszego końca cebulki i jeśli dobrze się przyjrzymy, zauważymy tam zawiązki młodych korzeni (tulipany) albo uschnięte ich pozosta-łości z ubiegłego roku (narcyzy, hiacynty). Ta sama zasada dotyczy mieczyków i krokusów, oraz wielu innych, mniej znanych kwiatów ce-bulowych. Lilie? Prosta sprawa. Mają zazwyczaj
Tak w marcu wygląda botaniczny tulipan Tulipa pulchella. Miniaturowy gość z Iranu i Turcji.
23Zielonym do góry
korzenie. Sadzimy korzeniami do dołu i goto-we.
Ale przypuśćmy, że akurat zagrało nam w duszy, gdy w sklepie ogrodniczym zobaczy-liśmy ogromne pudło z pięknym zdjęciem ce-sarskiej korony (czyli szachownicy cesarskiej) i postanowiliśmy, że właśnie w naszym ogro-dzie koniecznie musimy ją mieć! Wyciągnęliśmy z opakowania kilka dorodnych kul, nie prze-szkadzało nam nawet to, że pachniały, jakby je świeżo przynieśli z wybiegu dla słoni w zoo i nie myśląc o zielonym i górze, przybiegliśmy do domu podekscytowani wielkim świętem kwia-tów, które rozpocznie się za kilka miesięcy.
Oglądamy kulę z każdej strony i… pustka w głowie! Brak pączków, brak korzeni, tylko w środku dziura. Trzymamy więc w ręku tę śmierdzącą „kluchę” i nie wiemy, czy posadzić dziurą do dołu, czy do góry? Też kiedyś nie wiedziałem i nigdzie nie mogłem zdobyć tej in-formacji. W końcu znalazłem salomonowe roz-wiązanie. Położyłem otworem na bok i dobrze zrobiłem, bo wiosną roślina normalnie zakwitła i była naprawdę urocza. Po kilku latach wyko-pałem trochę cesarskich koron i dopiero wtedy zobaczyłem, że roślina powinna być posadzona tak jak na talerzu kładzie się kluskę śląską, czyli wgłębieniem na sos do góry.
Zagadkowe są także bulwiaste begonie. Lu-bię je i nie wyobrażam sobie bez nich ogrodu. Ale kupując bulwy, zawsze się zastanawiam: jak posadzić? Przypuszczam, że wielu początkują-cych ogrodników też może mieć ten dylemat, dlatego proponuję następujące rozwiązanie: posadźcie bokiem lub połóżcie je najpierw na talerzu do zupy i zalejcie wodą. W cieple i wil-goci begonie szybko wypuszczą kiełki i w ten sposób same zdradzą miejsce, gdzie zielone i góra. Początkowo kolor „zielonej strony” bę-dzie raczej czerwony lub różowy, takiej barwy są zazwyczaj wychodzące pączki, ale najważ-niejsze, że pozbędziemy się wątpliwości i z czy-
stym sumieniem posadzimy bulwę do doniczki. Uwaga: kiełki są kruche i łatwo je połamać! Z tej wiosennej kąpieli korzyść będzie jeszcze taka, że przyspieszymy kiełkowanie, więc rośli-ny zakwitną szybciej niż zwykle.
Tajemnicza cebula cesarskiej korony….
…i rozwiązana zagadka bulwiastej begonii.
Ogród dla początkujących24
Są i takie kwiaty, u których nie podejmę się rozszyfrowania kierunku sadzenia. Na przykład zawilec wieńcowy (Anemone coronaria). Dosta-jesz, człowieku, do ręki czarną bulwkę i zgaduj, gdzie pojawi się zielone. W takich wypadkach myślę sobie, że skoro natura postanowiła tak bar-
A z tego wyrośnie kolorowy zawilec Anemone coronaria.
dzo skomplikować ogrodnikowi zadanie, to niech je sama rozwiązuje. Moczę to po prostu dwa dni w wodzie i później wrzucam do dołka wykopa-nego w gruncie albo do doniczki. Niech się dalej rośliny same martwią, co z tym fantem zrobić. Znam szelmy i wiem, że dadzą sobie radę!
ROZDZIAŁ 2
Grunt to podstawa
27Grunt to podstawa
Już myślimy o ulubionych roślinach, które za-mieszkają w ogrodzie, i nawet wiemy co nie-
co o zasadach sadzenia. Do pełnego sukcesu nazywanego ogrodem potrzebujemy jeszcze miejsca, w którym wszystko będzie rosło, oraz gruntu, który zapewni życiową stabilność. Bę-dzie oparciem i magazynem, z którego korzenie zaczerpną wodę i inne składniki potrzebne do życia.
Czas napisać o budowie i pielęgnowaniu zie-mi, a także o różnych podłożach ogrodniczych oraz domowych sposobach na to, by stworzyć roślinom jak najlepsze warunki wzrostu. Później napiszę jeszcze o zasadach przygotowania gle-by i o narzędziach, które ułatwiają jej uprawę.
Dlaczego u sąsiada rośnie, a u mnie nie?
Odpowiedź na powyższe pytanie ma bardzo często ciemną barwę, lekko brudzi ręce, wpy-cha się podczas pracy w ogródku za paznokcie i jest jedną z najwspanialszych rzeczy, które mamy na naszej planecie. To gleba.
Zapewne słyszeliście, że wiele zależy od dobrej gleby, ale powinienem wyjaśnić, co to znaczy, że gleba jest „dobra”. Myślę, że taka jest każda, ale też każda ma swoje wyjątkowe cechy, bo z glebą jest podobnie jak z samocho-dami. Są szybkie ferrari, superwygodne lexusy, auta z górnej półki. Mogę do nich porównać wyjątkowo żyzne gleby, takie jak czarnoziemy i mady. Na nich wszystko rośnie w oczach i właściwie jedynym zmartwieniem ogrodni-
ka jest przestrzeganie znanej Wam już zasady opisanej w poprzednim rozdziale. Gdyby tylko takie gleby były w Polsce, to niepotrzebne by-łyby chyba podręczniki ogrodnictwa. Wszystko samo rosłoby jak na drożdżach.
Ale okazuje się, że matka natura ukształ-towała również gleby mniej zasobne, takie ro-dzinne vany ze średniej półki. Jesteśmy z nich zadowoleni, czujemy się komfortowo, bo mogą być szeroko wykorzystywane, ale nie wolno za-
Ogród dla początkujących28
pominać o tym, że i im coś się od nas należy, choćby regularne przeglądy, remonty czy tan-kowanie. Tak samo są gleby odpowiednie dla wielu różnych roślin, a najlepszy przykład to powszechnie spotykane w Polsce bielice i gleby brunatne.
Przyroda ukształtowała również gleby spe-cjalne: torfowe, kamieniste z odłamkami wa-pieni, które są odpowiednie tylko dla wybrań-ców gustujących w terenach podmokłych albo takich roślin, które wymagają zasadowego podłoża.
Kończąc ten motoogrodniczy przewód, po-winienem także napisać, że tak jak każdym autem dojedzie się w końcu do celu, tak i na każdej glebie urosną rośliny. Ale podróż merce-desem będzie mniej męcząca i czasochłonna niż dotarcie do celu maluchem, więc praca nad czarnoziemem związana z doprowadzeniem go do stanu nadającego się do uprawy roślin zaj-mie mniej czasu niż praca nad słabą, piaszczy-stą bielicą.
W Polsce mało jest gleb bardzo urodzajnych. Można także założyć, że Wasz wymarzony dom lub działka rekreacyjna najprawdopodobniej są lub będą położone na słabym gruncie. Nawet nie nazwałem go glebą. Stanie się nią dzięki Waszej pracy. Zamiana gruntu w glebę to nie będzie zajęcie na tydzień czy miesiąc. To raczej wyzwanie na całe życie, gdyż gleba jest rodza-jem magazynu, który trzeba stale powiększać i systematycznie uzupełniać. Z niego czerpią rośliny, a do tego gleba to także miejsce, w któ-rym są zakotwiczone korzenie. Pod ziemią rośli-ny znajdują wsparcie w trudnych sytuacjach.
Porównanie gleb do samochodów nawet mnie się podoba, ale prawda jest taka, że mię-dzy nimi istnieje wielka różnica. Samochody bu-duje się kilka tygodni, a użytkuje kilkanaście lat. Gleba powstaje lat tysiące. To niekończący się proces, który ma stwarzać roślinom, zwierzętom i różnym mikrobom dogodne środowisko ży-
cia. Im jest ono bogatsze, tym lepiej dla ogrodu i ogrodnika. To warto zapamiętać i przy każdej okazji z szacunkiem odnosić się do poczciwej staruszki, której stworzenie, nie wiem z jakiego powodu, pominięto w biblijnym opisie z Księgi Rodzaju. Jest tam pochwała drzew i kwiatów, jest coś o owocach i o ludzkim gatunku. Jakoś tylko zapomniano o tym, że tego wszystkiego by nie było, gdyby nie stara, poczciwa gleba.
Specjalnie nie używam określenia „podło-że”, ponieważ to tylko jedna z funkcji gleby. Najlepiej wyjaśnię to tak: gleba jest podłożem, ale nie każde podłoże jest glebą. Na przykład takie podłoże, które kupujemy w worku w skle-pie ogrodniczym, nie jest glebą, bo nie zawiera żywych mikroorganizmów, których w normalnej glebie są miliony w centymetrze sześciennym!
Wszyscy już się pewnie zastanawiają, jaką glebę mają w swoim ogródku. Czy trafi ł się wypasiony mercedes, czy rzężący maluch. Jeśli kupiliście już sobie Wasze miejsce na świecie, czyli działkę budowlaną, i nawet mieszkacie we własnym domu, to przypomnijcie sobie, jak to miejsce wyglądało, nim powstał dom. Jeśli rozwijało się mnóstwo zielonych roślin i trud-no było się uporać z porastającymi chaszczami, a nawet pamiętacie, jak parzyły pokrzywy wy-rywane całymi kępami, to znak, że trafi ła się urodzajna gleba.
A może w miejscu pod przyszły dom były tylko rachityczne roślinki porozrzucane tu i ówdzie i jeszcze, nie daj Boże, skrzypy albo mizerne trawki? To niezbyt dobrze świadczy o zasobności gleby, ale nie załamujcie rąk. W takim ubogim miejscu też można zbudować piękny ogród, tylko więcej uwagi i starań trzeba będzie poświęcić planowaniu przyszłych nasa-dzeń. Bez Waszej pomocy i zaangażowania nie wszystko będzie rosło.
Można również zrobić prosty test glebowy. Trzeba wykopać w glebie spory dół, powiedzmy długi i szeroki na dwa sztychy szpadla, a głę-
Grunt to podstawa 29
Bywa, że piecze, ale tępić nie radzę. Mądry ogrodnik wie, co zrobić z pokrzyw.
Ogród dla początkujących30
Tego posłańca niedobrych wieści trudno się pozbyć. Kupując ziemię ogrodową, zwracajcie uwagę na to, czy nie ma w niej charakterystycznych czarnych kłączy (korzeni) skrzypu polnego.
31Grunt to podstawa
boki na półtora i wlać tam wodę. Powinno jej być po brzegi. Jeśli płyn szybko wsiąknie i zaraz nie będzie po nim śladu, to znaczy, że w gle-bie przeważa piasek i mamy w ogrodzie glebę lekką. Jeśli woda stoi długo, ponad kilka godzin i nawet zdąży się w tym czasie sklarować, wte-dy mamy glinę. A jeśli to, co znajdzie się w doł-ku, wsiąknie w dwie, trzy godziny, to znak, że mamy w ogrodzie mieszaninę gliny z piaskiem, i takiej sytuacji szczerze Wam życzę, bo to znacznie ułatwia zadanie. Gdy gleba ma w so-bie i trochę piasku, i sporo iłu, to ta równowaga wiedzie prostą drogą do tego, by powstała ide-alna struktura gromadząca wodę i powietrze, która jest odpowiednia dla mnóstwa różnych roślin. Oczywiście w każdym wypadku waż-na jest próchnica, której, niezależnie od tego, z czego gleba jest zbudowana, co rok powin-no się dodawać. Najlepiej wiosną lub jesienią nawozić ją kompostem. A może komuś uda się zdobyć zmielony węgiel brunatny?
Doraźnie pod rośliny można podczas sadze-nia dodawać różne podłoża torfowe sprzeda-wane w centrach ogrodniczych.
By rozluźnić gliniastą glebę, powinno się za-wsze przed przekopywaniem posypywać ją mie-szaniną piasku i żwirku. Zauważalnego efektu nie zaobserwuje się już w pierwszym roku, ale z czasem struktura się poprawi.
Radzę postępować podobnie, by wzmocnić glebę piaszczystą, lecz zamiast piasku i żwiru, wykorzystywać różne minerały ilaste. Dosko-nały byłby bentonit, ale centra ogrodnicze tego nie sprzedają.
Powinny zastanawiać, a nawet niepokoić niektóre zjawiska pojawiające się na powierzch-ni gleby.
1. W czasie suszy woda nie wsiąka, lecz spływa po powierzchniBiedaku, masz tak zwane tłuste piaski! Taka
gleba nawet wodę trudno przyjmuje. Będziesz
często wypatrywał chmur na niebie, szczegól-nie zwracał uwagę na te w szarym kolorze, zwiastujące opady. Zacznij się rozglądać za na-sionami roślin na zielony nawóz i od razu wy-znacz miejsce na pryzmę kompostową. Popytaj w okolicy, może ktoś sprzedaje obornik lub ma na zbyciu podłoże po uprawie pieczarek? Przyda się każdy rodzaj materii organicznej. Im więcej będziesz jej dodawać, tym szybciej doprowa-dzisz glebę do stanu jako takiej urodzajności. Lecz nie załamuj rąk! Na takiej słabiutkiej gle-bie też da się to i owo posadzić i może powstać wspaniały ogród!
Spodziewam się, że wielu spotka ten pro-blem. Pod budowy najczęściej przeznacza się przecież grunty najgorszej jakości. I słusznie! Dobrych ziem na to szkoda. Z całym szacun-kiem dla Ciebie, drogi Czytelniku, i dla miejsca, w którym żyjesz: z przyrodniczego punktu wi-dzenia zabudowania są nieużytkami!
2. Powierzchnia gleby pęka w czasie suszyNie pomylcie tej sytuacji z obsychaniem ko-
żuszka błota, które po większych ulewach może powstać na powierzchni, a później podgrzane słońcem będzie zasychać i pękać. Powinny Was zastanowić głębokie spękania, podobne do tych, które pokazują na fi lmach o głodzie w krajach Trzeciego Świata. W ten sposób gleba informuje uprzejmie, że brakuje jej próchnicy. Postępujcie tak jak w wypadku opisanym wyżej.
3. Niby wszystko w porządku, a rośliny słabo rosną i plonująPrzyczyn może być k i lka:
a ) Bardzo często się zdarza, że gleba jest po prostu nieaktywna. Nie jest więc normal-nym środowiskiem, w którym kipi życie widzialne (na przykład dżdżownice) i niewi-dzialne gołym okiem (promieniowce, grzy-by, bakterie), lecz podłożem składającym się
Niedostępne w wersji demonstracyjnej.
Zapraszamy do zakupu
pełnej wersji książki
w serwisie
