okladka gazetka.indd 1 2015-10-01 08:59:23 · stosowane metody i narzędzia projektowania, ... wodawstwie europejskim i krajowym oraz zagadnienia bezpieczeństwa obiektów w ... Instytut

okladka_gazetka.indd 1 2015-10-01 08:59:23

Od redakcji 2KONFERENCJA

mgr Sandra NEYI Ogólnopolska Konferencja Naukowo-Techniczna 3

WPROWADZENIE

dr inż. Adam BARYŁKAPodstawy inżynierii bezpieczeństwa obiektów antropogenicznych 10

BEZPIECZEŃSTWO POŻAROWE

dr inż. Joanna SZLUŻYK-CIEPLAK, prof. dr hab. inż. Klaudiusz LENIK, dr hab. Gabriel BOROWSKI, mgr inż. Dawid ŁOBODABezpieczeństwo pożarowe obiektów w aspekcie wymogów specjalnych ośrodków oświatowo-wychowawczych 17

PROBLEMY OBRONNOŚCI PAŃSTWA

prof. dr hab. Lech KOŚCIELECKI, ppkł dr hab. Konrad STAŃCZYK, dr Mariusz TOMCZYKRola państwa w gospodarce rynkowej. Finansowanie wydatków obronnych 22gen. bryg. dr inż. Roman POLAKMiejsce i rola narodowego przemysłu zbrojeniowego w systemie obronnym państwa w świetle doświadczeń i wyzwań XXI wieku 29

BUDOWNICTWO

ppłk dr inż. Ryszard CHMIELEWSKI, dr inż. Leopold KRUSZKAWpływ jakości robót budowlanych na stan zawilgocenia użytkowanego garażu podziemnego 37mgr inż. Jan KIELCZYKRola badań nieniszczących w zapewnieniu bezpieczeństwa konstrukcji 44

Wydawca Centrum Rzeczoznawstwa Budowlanego Sp. z o.o.ul. Powstańców Śląskich 106D lok. 9, 01-355 Warszawa

Redakcja czasopismaul. Chopina 26s lok. 1, 05-092 Ł[email protected], tel: 22 490 42 10, fax: 22 244 24 99, www.inzynieriabezpieczenstwa.com.pl

Rada naukowadr hab. inż. Andrzej Papliński, prof. WAT – Przewodniczący, dr hab. inż. Tomasz Chmielewski, prof. PW – Politechnika War-szawska, prof. dr hab. inż. Andrzej Kolasa – Politechnika War-szawska, dr inż. Jerzy Obolewicz – Politechnika Białostocka, dr hab. inż. Stefan Owczarek – Wojskowa Akademia Techniczna, dr hab. inż. Artur Rusowicz, prof. PW – Politechnika Warszawska, dr inż. Genowefa Zapotoczna-Sytek, prof. ICiMB – Stowarzysze-nie Inżynierów i Techników Przemysłu Materiałów Budowlanych, prof. dr hab. inż. Walery Jezierski (Russia), prof. dr hab. Anton Rawinski (Białoruś), inż. Vasily Pamyatnykh – Vasily Pamytnykh Zodci Design Group (Russia), Prof. Nicola Ahati – Politecnico di Torino (Italy), Inż. Luca Castellazzi – Politecnico di Torino (Italy), Dr Joaquim Giraldello Detoni – Politecnico di Torino (Italy), MSc Jyotishman Ghosh – Politecnico di Torino (Italy), Christopher Kubiak-Poole – TARGET (England)

Rada programowamgr inż. Leszek Adamski, inż. Jacek Augustyn, mgr inż. Tomasz Buczek, inż. Renata Bućko, mgr inż. Sebastian Durda, dr hab. inż. Dariusz Golański, prof. PW, mgr inż. Franciszek Komorowski, mgr inż. Artur Kopczyński, mgr inż. Tomasz Kościelecki, mgr inż. Elżbieta Kowalczyk, mgr Janusz Kowalski, mgr inż. Stefan Kowalski, mgr inż. Bogumił Krawieczyński, dr inż. Wiesław Krzymień, dr inż. Jacek Łazowski, mgr inż. Adrian Łątkowski, inż. Grzegorz Ługowski, mgr inż. Marcin Machaj, inż. Sylwester Makowski, mgr inż. Anna Molska, mgr inż. Robert Niwiński, mgr inż. Jerzy Panek, dr inż. Dariusz Raczkowski, mgr Michał Rawski, mgr inż. Dawid Rychta, mgr inż. Jan Salomończyk, inż. Marcin Sawicki, ppłk mgr inż. Jan Sroka, mgr Andrzej Stefań-czuk, mgr inż. Janusz Stolarz, mgr inż. Robert Sytek, mgr inż. Małgorzata Szumska, mgr inż. Andrzej Świerczyński, mgr Maciej Tetkowski, mgr inż. Tadeusz Turek, inż. Władysław Waśniewski

Redaktor naczelny – dr inż. Adam BaryłkaSekretarz redakcji – mgr Sandra NeyRedaktor tematyczny – dr inż. Wiesław KrzymieńRedaktor statystyczny – dr inż. Tadeusz CesarzRedaktorzy językowi – mgr Rafał Bzdak, – mgr Magdalena Czechowicz

W NUMERZE:

Skład i drukOśrodek Wydawniczo-Poligraficzny SIMul. Emilii Plater 9/11, 00-669 Warszawawww.owpsim.plNakład: 550 egz.

INŻYNIERIA BUDOWNICTWA OBIEKTÓW ANTROPOGENICZNYCH

Nr 1/2015

Szanowni Państwo

Mam zaszczyt przedstawić Państwu pierwszy numer czaso-pisma o charakterze naukowo--technicznym pod tytułem „Inży-nieria bezpieczeństwa obiektów antropogenicznych”, które ma stanowić dogodną formę: pre-zentacji dokonań i problemów, wymiany doświadczeń oraz dys-kusji – w obszarze działalności wchodzącej w zakres inżynierii bezpieczeństwa obiektów antro-pogenicznych.

Inżynieria bezpieczeństwa obiektów antropogenicz-nych, charakteryzujących się określonymi cechami fizycz-nymi oraz cechami funkcjonalno-użytkowymi dostosowa-nymi do zaspokojenia określonych potrzeb ludzi, w tym potrzeby bezpieczeństwa – stanowi ważny obszar działal-ności człowieka, w ramach ogólnej inżynierii bezpieczeń-stwa i jest związana z inżynierią materiałową, inżynierią środowiska, informatyką i mechaniką w procesach projek-towania, budowy i eksploatacji tych obiektów.

Inżynieria bezpieczeństwa obiektów antropogenicz-nych, takich jak: maszyny, urządzenia, systemy przemysło-we, obiekty budowlane – dotyczy sposobów postępowania (w zakresie technicznym, ekonomicznym, prawnym i orga-nizacyjnym), określenia i ciągłego doskonalenia metod po-stępowania oraz znajomości: wymagań i zasad bezpieczeń-stwa w obszarze projektowania, realizacji oraz eksploatacji tych obiektów – stosownie do ich przeznaczenia. Inżynieria bezpieczeństwa obiektów antropogenicznych wymaga wie-dzy interdyscyplinarnej, ogólnotechnicznej i specjalistycz-nej w zakresie znajomości podstawowych metod i narzę-dzi stosowanych przy rozwiązywaniu zadań inżynierskich związanych z szeroko pojętym bezpieczeństwem obiektów technicznych – w procesach ich projektowania, realizacji i eksploatacji.

Uwzględniając powyższe, obszarami zainteresowania czasopisma są:■ praktyczne aspekty teorii inżynierii bezpieczeństwa

obiektów antropogenicznych,■ stosowane metody i narzędzia projektowania, wykony-

wania i eksploatacji obiektów uwzględniające wymaga-nia bezpieczeństwa,

■ kierunki rozwoju technologii tworzenia bezpiecznych obiektów antropogenicznych,

■ metody technicznej diagnostyki stanu zagrożenia obiek-tów antropogenicznych z wykorzystaniem współczes-nych technologii i narzędzi badawczych stosowanych w procesie ich projektowania, wykonawstwa i eksplo-atacji,

■ współczesne technologie i narzędzia badawcze umożli-wiające monitorowanie, wykrywanie i prognozowanie rozwoju zagrożeń, teleinformatycznego przetwarzania informacji, ochrony i przeciwdziałania zagrożeniom oraz likwidacji ich skutków,

■ zasady inżynierii bezpieczeństwa przyjmowane w pra-wodawstwie europejskim i krajowym oraz zagadnienia bezpieczeństwa obiektów w przepisach prawa, potrzeby i kierunki ich nowelizacji,

■ ekonomiczne aspekty inżynierii bezpieczeństwa obiek-tów antropogenicznych.

Biorąc pod uwagę złożoność zagadnień, które są w za-sięgu zainteresowań czasopisma, zaprosiliśmy do współ-pracy znanych ludzi nauki, specjalistów i ekspertów – któ-rzy w głównej mierze są członkami Rady Naukowej tego czasopisma. Osobom tym, które wyraziły chęć aktywnej współpracy przy tworzeniu czasopisma wyrażam serdeczne podziękowanie. Jednocześnie serdecznie zapraszam Osoby zainteresowane problematyką inżynierii bezpieczeństwa obiektów antropogenicznych do udziału w edycji następ-nych numerów czasopisma (kwartalnika) pod tytułem „In-żynieria bezpieczeństwa obiektów antropogenicznych”.

Równocześnie chcielibyśmy poinformować, że w listo-padzie 2015 r. odbędzie się I Ogólnopolska Konferencja Naukowo-Techniczna na temat: „Problemy Inżynierii bez-pieczeństwa obiektów antropogenicznych” zorganizowa-na przez Oddział Warszawski Stowarzyszenia Inżynierów i Techników Mechaników Polskich oraz Centrum Rzeczo-znawstwa Budowlanego.

W prezentowanym numerze czasopisma chcemy wpro-wadzić Czytelników w zagadnienia inżynierii bezpieczeń-stwa obiektów antropogenicznych, oraz przedstawić wy-brane zagadnienia, które zostaną zaprezentowane na kon-ferencji.

Z poważaniemAdam BARYŁKA Redaktor Naczelny

I OGÓLNOPOLSKA KONFERENCJA NAUKOWO-TECHNICZNA

„PROBLEMY INŻYNIERII BEZPIECZEŃSTWA OBIEKTÓW ANTROPOGENICZNYCH”

Informacje ogólne

Oddział Warszawski Stowarzyszenia Inżynierów Techników Mechaników Polskich oraz Centrum Rzeczo-znawstwa Budowlanego zapowiedziały zorganizowanie w dniach 19-20 listopada 2015 r. I Ogólnopolskiej Konfe-rencji Naukowo-Technicznej na temat: „Problemy inży-nierii bezpieczeństwa obiektów antropogenicznych”.

Przedmiotem konferencji będą teoretyczne i praktyczne problemy inżynierii bezpieczeństwa w zakresie technicz-nym, ekonomicznym, prawnym i organizacyjnym wystę-pujące w procesach projektowania, wykonywania i eksplo-atacji obiektów antropogenicznych umożliwiających reali-zację różnorodnych potrzeb człowieka.

Celem konferencji jest przedstawienie:• praktycznych aspektów teorii inżynierii bezpieczeństwa

obiektów;• stosowanych metod projektowania, wykonywania

i eksploatacji obiektów uwzględniających wymagania bezpieczeństwa;

• kierunków rozwoju technologii tworzenia bezpiecz-nych obiektów;

• metod technicznej diagnostyki bezpieczeństwa obiek-tów stosowanych w procesie ich projektowania, wyko-nawstwa i eksploatacji;

• zagadnień bezpieczeństwa obiektów w przepisach pra-wa oraz potrzeb i kierunków ich nowelizacji;

• ekonomicznych aspektów inżynierii bezpieczeństwa obiektów antropogenicznych.W konferencji weźmie udział około 100-150 uczestni-

ków reprezentujących uczelnie wyższe, ośrodki naukowo – badawcze oraz firmy związane z problematyką bezpie-czeństwa.

W ramach konferencji wygłoszone zostaną referaty pro blemowe (zamówione przez organizatorów) oraz wy-brane referaty zgłoszone przez uczestników.

Patronat nad Konferencją

Biuro Rzecznika Praw Obywatelskich

W odpowiedzi na przesłane przez Oddział Warszawski Stowarzyszenia Inżynierów i Techników Mechaników Polskich zaproszenie do objęcia Patronatem Honorowym, I Ogólnopolskiej Konferencji Naukowo-Technicznej, Pani Profesor Irena Lipowicz, reprezentując Biuro Rzecznika Praw Obywatelskich przesłała pismo wyrażające aprobatę do wzięcia udziału w tym wydarzeniu.

mgr Sandra Ney

4 KONFERENCJA

Urząd Dozoru Technicznego

W odpowiedzi na przesłane przez Oddział Warszawski Stowarzyszenia Inżynierów i Techników Mechaników Polskich zaproszenie do objęcia Patronatem Honorowym, I Ogólnopolskiej Konferencji Naukowo-Technicznej, Pan Prezes Mieczysław Borowski, reprezentując Urząd Dozoru Technicznego przesłał pismo wyrażające aprobatę do wzię-cia udziału w tym wydarzeniu.

Federacja Stowarzyszeń Naukowo Technicznych Naczelnej Organizacji Technicznej

W odpowiedzi na przesłane przez Oddział Warszawski Stowarzyszenia Inżynierów i Techników Mechaników Polskich zaproszenie do objęcia Patronatem Honorowym, I Ogólnopolskiej Konferencji Naukowo-Technicznej, Pani Prezes Ewa Mańkiewicz-Cudny, reprezentując Naczelną Organizację Techniczną przesłała pismo wyrażające apro-batę do wzięcia udziału w tym wydarzeniu.

5

Komitet Naukowy Konferencji

Przewodniczącyprof. dr hab. inż. Jan SZMIDT J.M. Rektor Politechniki Warszawskiej

Zastępca przewodniczącegoprof. dr hab. inż. Leonard RUNKIEWICZ Instytut Techniki Budowlanej

Członkowie Komitetu Naukowegodr hab. inż. Tomasz BABUL – IMPprof. dr hab. inż. Maciej BOSSAK – ILotprof. dr hab. inż. Tadeusz BURAKOWSKI – IMPdr hab. inż. Tomasz CHMIELEWSKI – prof. PWdr hab. inż. Dariusz GOLAŃSKI – prof. PWdr hab. inż. Marek IWAŃSKI, prof. PŚkprof. dr hab. inż. Jerzy JELENKOWSKI – IMPprof. dr hab. inż. Andrzej KOLASAdr hab. Janusz KOSTECKI, prof. WATdr hab. inż. Piotr KOSZELNIK, prof. PRzprof. dr hab. Lech KOŚCIELECKI – AONpłk prof. dr hab. Dariusz KOZERAWSKI – AONdr hab. inż. Adam LIPIŃSKI, prof. UWMprof. dr hab. Ryszard ŁAWNICZAK – WATgen. dyw. prof. dr hab. inż. Zygmunt MIERCZYK – WATdr hab. inż. Stefan OWCZAREKdr hab. inż. Andrzej PAPLIŃSKI, prof. WATprof. dr hab. inż. Adam PODHORECKI – UTP prof. dr hab. inż. Adam WIŚNIEWSKI – WITUdr hab. Wojciech WŁODARKIEWICZ, prof. WATdr hab. inż. Artur WOJCIECHOWSKI – IMPpłk prof. dr hab. inż. Jarosław WOŁEJSZO – AONprof. dr hab. Aldon ZALEWSKI – IERiGŻprof. dr hab. inż. Bogdan ŻÓŁTOWSKI – UTPdr inż. Genowefa ZAPOTOCZNA – SYTEK, prof. ICiMB

KONFERENCJA

Mazowiecka Okręgowa Izba Inżynierów Budownictwa

W odpowiedzi na przesłane przez Oddział Warszawski Stowarzyszenia Inżynierów i Techników Mechaników Polskich zaproszenie do objęcia Patronatem Honorowym, I Ogólnopolskiej Konferencji Naukowo-Technicznej, Pan Przewodniczący Mieczysław Grodzki, reprezentując Ma-zowiecką Okręgową Izbę Inżynierów Budownictwa prze-słał pismo wyrażające aprobatę do wzięcia udziału w tym wydarzeniu.

6 KONFERENCJA

7

Komitet Organizacyjny Konferencji

Przewodniczącydr inż. Adam BARYŁKA – Oddział Warszawski SIMP

Wice-przewodniczącadr Anna KUCZYŃSKA-CESARZ Wojskowa Akademia Techniczna

Członkowie Komitetudr inż. Jerzy BARYŁKACentrum Rzeczoznawstwa Budowlanegodr inż. Tadeusz CESARZCentrum Rzeczoznawstwa Budowlanegomgr inż. Tomasz KOŚCIELECKI Centrum Rzeczoznawstwa Budowlanegodr inż. Wiesław KRZYMIEŃ – Oddział Warszawski SIMP

dr hab. inż. Andrzej PAPLIŃSKI, prof. WATWojskowa Akademia Technicznadr inż. Jerzy OBOLEWICZ Politechnika Białostockamgr inż. Małgorzata SZUMSKA

Patronat medialny Konferencji

Aparatura Badawcza i Dydaktyczna,Budownictwo i Prawo,Cement – Wapno – Beton,Chłodnictwo,Inżynieria Bezpieczeństwa Obiektów Antropogenicznych,Logistyka,Materiały Budowlane,Przegląd Spawalnictwa,Przegląd Techniczny.

KONFERENCJA

Wykaz zgłoszonych referatów:

1. J. Antczak, WAT, „Bezpieczeństwo finansowe przedsiębiorstwa.”2. A. Bąk, AGH, „Przydatność modelu EDF w kontekście oceny bezpie-

czeństwa zapory Solina.”3. A. Baryłka, T. Buczek, „Metody pomiarów grubości blach stalowych zbiorni-

ków w procesie oceny stanu bezpieczeństwa użytkowa-nia.”

4. A. Baryłka, „Zasady inżynierii bezpieczeństwa obiektów budowla-

nych.”5. A. Baryłka, „Inżynieria bezpieczeństwa obiektów budowlanych

w przepisach prawa.”6. A. Baryłka, „Rola okresowych kontroli w inżynierii bezpieczeństwa

obiektów budowlanych centrów logistycznych.”7. A. Baryłka, „Diagnostyka budowlana istotnym narzędziem inżynie-

rii bezpieczeństwa obiektów budowlanych centrów logi-stycznych.”

8. J. Baryłka, „Problem zmiany sposobu użytkowania w inżynierii

bezpieczeństwa obiektów budowlanych.”9. A. Baryłka, G. Bąk, WAT, „Prognoza numeryczna oddziaływania pożaru ze-

wnętrznego na schron wykopowy.”10. T. Buczek, A. Baryłka, „Poprawa stanu bezpieczeństwa konstrukcji żelbeto-

wych przez ich wzmocnienie taśmami z włókien węglo-wych – wybrane przykłady.”

11. T. Buczek, A. Baryłka, „Tynki elewacyjne odporne na uszkodzenia mechanicz-

ne”12. R. Chmielewski, WAT,

„Analiza warunków posadowienia podpór mostów skła-danych, jako obiektów antropogenicznych.”

13. R. Chmielewski, A. Wolniewicz, WAT, „Wykorzystanie wiaduktów składanych do budowy tym-

czasowych skrzyżowań dwupoziomowych.”14. R. Chmielewski, A. Wolniewicz, WAT, „Eksploatacja mostów składanych w warunkach wyjąt-

kowych.”15. R. Chmielewski, A. Wolniewicz, WAT, „Wpływ obciążeń ponadnormatywnych na wielkość lu-

zów w złączu mostu składanego.”16. R. Jarzyna, A. Wolniewicz, WAT, „Sztuczne sieci neuronowe, jako narzędzie oceny czasu

montażu mostu tymczasowego.”17. J. Kielczyk, „Zastosowania technologii rentgenowskiego rozprosze-

nia wstecznego XBT.”18. J. Kielczyk, „Rola badań nieniszczących w zapewnieniu bezpieczeń-

stwa konstrukcji.”19. E. Koda, SGGW, „Zastosowanie odpadowych materiałów antropoge-

nicznych do poprawy warunków stateczności wysokich skarp składowisk.”

20. L. Kościelecki, K. Stańczyk, M. Tomczyk, AON, „Bezpieczeństwo, jako funkcja państwowa w gospodar-

ce rynkowej.”21. L. Kruszka, R. Chmielewski, WAT, „Analiza nośności stropu typu kleina na wybranym

przykładzie.”22. L. Kruszka, R. Chmielewski, WAT, „Wpływ jakości robót budowlanych na zawilgocenia

garażu podziemnego.”23. W. Krzymień, IL, „Prawne uwarunkowania bezpieczeństwa eksploatacji

wiatrakowców.”24. A. Kuczyńska-Cesarz, WAT, „Koszty pracy narzędziem do oceny bezpieczeństwa

ekonomicznego rozwoju przedsiębiorstwa.”

8 KONFERENCJA

25. A. Kuczyńska-Cesarz, WAT, „Ocena bezpieczeństwa ekonomicznego rozwoju przed-

siębiorstwa z wykorzystaniem kosztów pracy.”26. Z. Mierczyk, WAT, „Technologie podwójnego zastosowania w inżynierii

bezpieczeństwa obiektów technicznych.”27. K. Nieczyporuk, „Analiza systemów bezpieczeństwa obiektów antropo-

genicznych w aspekcie określania i korygowania ich wartości rynkowej.”

28. J. Obolewicz, PB, „Uwarunkowania techniczne, organizacyjne, bezpie-

czeństwa i ochrony zdrowia budowlanych obiektów an-tropogenicznych.”

29. J. Obolewicz, PB, A. Baryłka, „Bezpieczeństwo i ochrona zdrowia podczas eksploata-

cji obiektów budowlanych.”30. J. Obolewicz, PB, A. Baryłka,„Aspekty logistyczne bezpieczeństwa pracy i ochrony zdro-

wia w budowlanym procesie inwestycyjnym.”31. J. Obolewicz, PB, D. Tomaszewicz, WSA, „Problemy modernizacji budynków wielkopłytowych

osiedli mieszkaniowych.”32. S. Onopiuk, WAT, „Wpływ błędów projektowych i wykonawczych na funk-

cjonowanie instalacji odwodnieniowej i bezpieczeństwo stalowej hali magazynowej.”

33. S. Onopiuk, A. Stolarski, WAT, „Ocena dopuszczalności uproszczeń w analizie global-

nej konstrukcyjnych nośnych hal stalowych.”34. A. Papliński, WAT, „Wybuchy gazu w pomieszczeniach zamkniętych – roz-

poznanie charakterystyk i przeciwdziałanie zagroże-niom.”

35. A. Papliński, WAT, „Zagrożenie wybuchem mieszanin acetylenowo po-

wietrznych w pomieszczeniach zamkniętych.”36. A. Pieńczuk, „Projektowanie i budowa zbiorników do magazynowa-

nia LNG. Wybrane kryteria kwalifikowania procesów spajania.”

37. R. Polak, WAT, „Miejsce i rola narodowego przemysłu zbrojeniowego

w systemie obronnym państwa w świetle doświadczeń i wyzwań XXI wieku.”

38. J. Popławski, M. Lelusz, PB, „Wpływ różnych rodzajów nanokrzemionki na rozwój

wytrzymałości kompozytów o matrycy cementowej.”39. W. Radzikowska – Juś, M. Owczarek, WAT, „Działanie wentylacji grawitacyjnej w zależności od

warunków zewnętrznych na przykładzie dwóch po-mieszczeń biurowych w budynku użyteczności publicz-nej.”

40. L. Runkiewicz, MOIIB, J. Sieczkowski „Monitorowanie budowlanych obiektów antropogenicz-

nych w czasie eksploatacji.”41. A. Rusowicz, PW,

„Wymagania dotyczące stosowania palnych czynników chłodniczych.”

42. A. Rusowicz, PW, „Bezpieczeństwo użytkowania amoniakalnych urządzeń

chłodniczych.”43. A. Rusowicz, A. Grzebielec, A. Ruciński, M. Jaworski,

PW, „Zasobnik ciepła zintegrowany z systemem wentylacji

budynku wykonany z kompozytu domieszkowanego ma-teriałem zmiennofazowym – badania eksperymentalne charakterystyk cieplnych.”

44. A. Rusowicz, A. Grzebielec, A. Ruciński, M. Jaworski, PW,

„Wpływ zastosowania warstw antykondensacyjnych na ścianach.”


„Nowy typ klimatyzacji samochodowej, oparty na obie-gu adsorpcyjnym.”


„Wycofywanie czynników chłodniczych i ich bezpieczna utylizacja.”


„Wentylacja pożarowa garaży - analiza symulacji nu-merycznych.”

48. D. Rychta, A. Baryłka, „Problemy zmiany sposobu użytkowania w inżynierii

bezpieczeństwa obiektów budowlanych na wybranym przykładzie.”

49. D. Rychta, A. Baryłka, „Przykład wpływu kontroli okresowej obiektów budow-

lanych poza granicami Polski – w ocenie stanu ich bez-pieczeństwa”

50. S. Sancewicz, R. Chmielewski, WAT, „Wpływ układu geometrycznego toru na obiekcie mo-

stowym na zużycie boczne szyn.”51. J. Stabryła, UWM, „Ocena przyczyn awarii obiektów technicznych na pod-

stawie badań materiałowych.”52. N. Stankiewicz, M. Lelusz, PB, „Wpływ aktywacji popiołu lotnego na rozwój wytrzyma-

łości kompozytów o matrycy cementowej.”53. K. Stańczyk, T. Kościelecki, AON, „Organizacja sektora finansów publicznych w Polsce.”54. A. Stolarski, J. Siwiński, WAT, „Analiza porównawcza belek żelbetowych z wykorzysta-

niem modelu hipotetycznego materiału zastępczego.”55. A. Stolarski, J. Siwiński, WAT, „Analiza porównawcza tarcz żelbetowych z wykorzysta-

niem modelu hipotetycznego materiału zastępczego.”56. A. Stolarski, J. Siwiński, WAT, „Model hipotetycznego materiału zastępczego dla ele-

mentów żelbetowych.”57. Z. Szcześniak, WAT, „Techniczno-ekonomiczne aspekty bezpieczeństwa

w kształtowaniu schronów dla ochrony ludności.”

9

Firmy sponsorskie

KONFERENCJA

58. A. Szcześniak, A. Stolarski, WAT, „Analiza nośności belki żelbetowej.”59. A. Szcześniak, A. Stolarski, WAT, „Analiza nośności mimośrodowo ściskanego słupa żel-

betowego.”60. A. Szcześniak, A. Stolarski, WAT, „Uproszczony model betonu dla płaskiego stanu naprę-

żenia.”61. M. Szczerbak, „Audyt wewnętrzny (jakości) jako narzędzie zapewnia-

jące bezpieczeństwo obrotu gospodarczego.”62. M. Szumska, „Efektywne zarządzanie zabytkowymi nieruchomościa-

mi użyteczności publicznej.”63. J. Szulżyk – Cieplak, K. Lenik, G. Borowski, PL, „Bezpieczeństwo pożarowe obiektów w aspekcie wy-

mogów specjalnych ośrodków oświatowo-wychowaw-czych.”

64. J. Szulżyk – Cieplak, K. Lenik, G. Borowski, S. Korga, PL,

„Możliwość usprawnień w zakresie bezpieczeństwa na przykładzie zakładów poligraficznych.”

65. M. Tomczyk, AON, „Podatek od towarów i usług, jako instrument bezpie-

czeństwa finansowego państwa.”66. M. Tomczyk, T. Kościelecki, AON, „Obrót towarami strategicznymi i ich wpływ na bezpie-

czeństwo państwa.”67. A. Wolniewicz, R. Chmielewski, WAT „Diagnostyka i eksploatacja konstrukcji mostów skła-

danych stosowanych w cywilnym budownictwie komu-nikacyjnym.”

68. A. Wolniewicz, R. Chmielewski, WAT, „Klasyfikacja konstrukcji mostu składanego dms-65

w dostosowaniu do wymogów standaryzacyjnych STA-NAG 2021.”

69. A. Wolniewicz, R.Chmielewski, WAT, „Badania konstrukcji mostów składanych stosowanych

w cywilnym budownictwie komunikacyjnym.”70. W. Załoga, WAT, „Determinanty zarządzania przedsiębiorstwami logi-

stycznymi a bezpieczeństwem ich funkcjonowania.”71. M. Zboiński, ITWL, „Diagnozowanie stanu technicznego wirnikowych ma-

szyn przepływowych.”

PODSTAWY INŻYNIERII BEZPIECZEŃSTWA OBIEKTÓW ANTROPOGENICZNYCH

BASIC OF ENGINEERING SAFETY OF ANTHROPOGENIC OBJECT

dr inż. Adam BARYŁKAOddział Warszawski SIMP, Warszawa

Streszczenie

Istotnym problemem w rozwoju nowoczesnych technologii jest inżynieria bezpieczeństwa obiektów antropogenicz-nych do realizacji różnorodnych potrzeb człowieka – obejmujący szereg teoretycznych i praktycznych zagadnień doty-czących bezpieczeństwa człowieka w następujących obszarach: technicznym, ekonomicznym, prawnym, organizacyjnym i logistycznym. Wszystkie procesy w zakresie projekto wania, wytwarzania, dystrybucji i eksploatacji obiektów antropo-genicznych dotyczą kwestii bezpieczeństwa. Ze względu na szerokie ujęcia problemu sformułowanego w tym artykule, autor podjął próbę wyjaśnienia szeregu ważnych pojęć związanych z kwestią inżynierii bezpieczeństwa obiektów an-tropogenicznych, takich jak ochrona środowiska, potrzeby człowieka, konsumenta, przedmiotu, działalność człowieka, bezpieczeństwo, zagrożenie, inżynieria bezpieczeństwa.

Summary

An important problem in the development of modern technology is safety engineering of anthropogenic objects to implement a variety of human needs – covering a range of theoretical and practical security issues concerning man-made objects in the following areas: technical, economic, legal, organizational and logistical. The processes of designing, making, distribution and operation of facilities anthropogenic object all involve safety issues. Due to the wide recognition of the problem formulated in this paper, the author has made an attempt to clarify a number of important concepts involving the issue of safety engineering of anthropogenic objects, such as the environment, human needs, the consumer, the object of human activities, security, threat, security engineering.

Podstawowe pojęcia dotyczące inżynierii bezpieczeństwa obiektów antropogenicznych

Środowisko życia człowieka

Zgodnie z art. 3 pkt 39 ustawy z dnia 27.04.2001 – Prawo ochrony środowiska (Dz. U. 2013, poz. 1232, z późn. zm.) pojęcie środowisko – jest rozumiane, jako ogół elementów przyrodniczych, w tym także przekształconych w wyniku działalności człowieka, a w szczególności powierzchnię zie-mi, kopaliny, wody, powietrze, krajobraz, klimat oraz pozo-stałe elementy różnorodności biologicznej, a także wzajemne oddziaływania pomiędzy tymi elementami.

Środowisko stanowi naturalne miejsce życia każdego społeczeństwa. Człowiek żyje i gospodaruje w określo-nych warunkach środowiska, korzysta z jego zasobów, przekształca poszczególne jego elementy oraz wprowa-dza do środowiska nowe składniki – wytwory włas-nego gospodarowania. Uwzględniając stopień prze-kształcenia środowiska (antropopresji) przez człowieka S. Leszczycki [12] wyróżnia:• środowisko przyrodnicze (naturalne), czyli zespół na-

turalnych elementów występujących na danym obsza-

rze. Przyjmuje się, że ze środowiskiem przyrodniczym mamy do czynienia wtedy, gdy stopień przekształcenia jego elementów przez człowieka nie przekracza kilku procent. Obecnie na Ziemi takimi obszarami są tereny okołobiegunowe, pustynne, wysokogórskie i najniżej położone części dna oceanów;

• środowisko geograficzne (przekształcone) rozumiane, jako zbiór przekształconych w ponad 50% elementów przyrodniczych oraz elementów sztucznych, wytworzo-nych przez człowieka, czyli infrastruktury osadniczej, przemysłowej, rolnej i transportowej;

• środowisko antropogeniczne (sztuczne), czyli środo-wisko geograficzne nasycone wytworami ludzkiego gospodarowania w około 90%, np. tereny miejskie i przemysłowe.Wszystkie składniki środowiska znajdują się na po-

wierzchni Ziemi, wewnątrz skorupy ziemskiej i w tropo-sferze, czyli trójwymiarowej przestrzeni geograficznej. Granice przestrzeni geograficznej stanowią obecnie: dol-na granica skorupy ziemskiej i górna granica troposfery. Wszystkie naturalne elementy środowiska są ze sobą ściśle powiązane i wzajemnie od siebie uzależnione. Wspólnie tworzą złożony, przenikający się ekosystem. Zmiana jed-

11

nego z elementów tego systemu powoduje przekształcenia w pozostałych jego składnikach. Wszystkie ekosystemy bazują na takich samych zasadach przemiany i przepływu energii i z tego względu posiadają zdolność samoregulacji, pozwalającej na utrzymanie stanu naturalnej równowagi. Zaburzenia zakresie poszczególnych elementów ekosyste-mu mogą zakłócić cały układ ekosystemu. Im większe są te zaburzenia, tym dłużej trwa powrót całego ekosystemu do stanu równowagi. Jeśli zaburzenia w obrębie ekosystemu są zbyt duże, zdolność środowiska do samoregulacji zostaje zachwiana, a powrót do naturalnej równowagi nie jest moż-liwy. Środowisko ulega wtedy nieodwracalnej degradacji.

Obszarem zainteresowania konferencji jest śro-dowisko antropogeniczne (sztuczne), czyli środowisko geograficzne nasycone wytworami ludzkiego gospoda-rowania, wśród których znajdują się obiekty antropoge-niczne tworzone dla umożliwienia realizacji różnorodnych potrzeb człowieka. Istotnym celem inżynierii bezpieczeń-stwa staje tworzenie takich obiektów, które umożliwiając realizację określonych potrzeb człowieka nie będą stanowi-ły zagrożenia bezpieczeństwa zdrowia lub życia człowieka wskutek niewłaściwego ich zaprojektowania i wykonania w zakresie funkcjonalno-użytkowym oraz konstrukcyjno--materiałowym. Realizacja tego celu stanowi podstawo-wy problem inżynierii bezpieczeństwa obiektów antro-pogenicznych [2, 3, 4, 5].

Pojęcie potrzeb człowieka

Potrzeba jest to właściwość organizmu ludzkiego sprawiająca, że człowiek nie może normalnie funkcjono-wać (wykorzystywać swoich zdolności w działaniu) i roz-wijać się bez określonych warunków. Kiedy potrzeba nie zostaje zaspokojona, pojawia się stan napięcia wymagający rozładowania, czyli potrzeby to pragnienie, chęci, odczu-cia. W życiu człowieka potrzeby odgrywają ogromną rolę. Mają one decydujący wpływ na życie i działania ludzkie. Są one czynnikami dynamizującymi ludzkie działania w celu ich zaspokojenia.

Podstawowymi źródłami potrzeb są:• organizm człowieka, w szczególności jego fizyczne

i duchowe wymagania,• środowisko przyrodnicze, warunki klimatyczne,• życie społeczno-gospodarcze.

Potrzeby można podzielić na dwie grupy:• Potrzeby naturalne (zwane fizjologicznymi, elementar-

nymi, podstawowymi) związane z warunkami biologicz-nego bytu człowieka i fizjologicznymi czynnościami or-ganizmu. Należą do nich m.in. konieczność odżywiania się, ubierania, zamieszkania i odpoczynku. Związane są one z utrzymaniem człowieka przy życiu i zacho-waniem sprawności organizmu. Zaspokojenie potrzeb fizjologicznych stanowi warunek życia biologicznego człowieka oraz

• Potrzeby wyższego rzędu (zwane psychicznymi, wtór-nymi) wynikające z psychiki człowieka oraz z jego sto-sunku do środowiska i otoczenia społecznego, takie jak:

potrzeby z zakresu bezpieczeństwa, pracy, wychowania i oświaty, kultury i turystyki. W ramach ww. grup można wyróżnić potrzeby:

• fizyczne i psychiczne, • obiektywne i subiektywne,• materialne i kulturalne, • potencjalne i efektywne,• jednorazowe i powtarzalne,• indywidualne i zbiorowe,• komplementarne i substytucyjne,• teraźniejsze i przyszłe.

Potrzeby stanowią czynnik wewnętrzny związany z funkcjonowaniem organizmu ludzkiego, a ich rola po-lega na pobudzaniu organizmu do działania w celu zaspo-kojenia powstałego napięcia motywacyjnego. Potrzeba nie motywuje stale, uaktywnia się bowiem w warunkach jej niezaspokajania.

Realizację potrzeb człowieka umożliwiają różnego ro-dzaju dobra materialne i niematerialne. W ekonomii dobra to wszystkie środki, które mogą być wykorzystane, bezpo-średnio lub pośrednio, do zaspokojenia potrzeb ludzkich. Jesteśmy zainteresowani dobrami materialnymi stano-wiącymi przedmioty materialne – mającymi na celu za-spokojenie określonej potrzeby lub potrzeb. Dobra mate-rialne umożliwiające realizację potrzeb człowieka można podzielić na [17]:• dobra naturalne – wytworzone przez przyrodę oraz • dobra antropogeniczne – wytworzone przez człowie-

ka.Przedmiotem naszego zainteresowania są dobra an-

tropogeniczne – które stanowią tzw. dobra ekonomiczne (dobra gospodarcze) – czyli wszystkie dobra materialne wytworzone przez człowieka w procesie produkcji, w celu zaspokojenia ludzkich potrzeb.

Pojęcie bezpieczeństwa

Bezpieczeństwo jest pojęciem interdyscyplinarnym, a badaniem jego aspektów zajmuje się wiele różnych dzie-dzin nauki. Należą do nich historia, psychologia, socjologia, nauki prawne, politologia, nauki wojskowe i wiele innych. Jak słusznie zauważa K. Gołaś [6] „… już po bogactwie nauk zajmujących się tym problemem można wnioskować, że pojęcie „bezpieczeństwa” jest bardzo bogate, jeżeli cho-dzi o znaczenia i definicje – ponieważ każda dziedzina nauki zajmuje się różnymi aspektami bezpieczeństwa”. R. Klamut [8] stwierdza, że „… pojęcie bezpieczeństwo jest pojęciem wieloznacznym i w zależności od obszaru analiz czy dzie-dziny wiedzy jest różnie rozumiane. Dodatkowo występu-je także w połączeniu z innymi pojęciami i w ten sposób uzyskuje kolejne konteksty znaczeniowe. W efekcie istnieje wielka różnorodność i często brak jednoznaczności w ro-zumieniu bezpieczeństwa. W sytuacji, gdy te same pojęcia są stosowane w wielu obszarach wiedzy lub są pojęciami interdyscyplinarnymi, istnieje niebezpieczeństwo niewłaś-ciwego rozumienia znaczenia specyficznego dla odrębnej specjalności naukowej czy dziedziny wiedzy”. L. Korze-

WPROWADZENIE

12 WPROWADZENIE

niowski [10] wskazuje na fakt ujmowania bezpieczeństwa w kilku aspektach: jako potrzeba, wartość oraz poczucie.

Niniejszy artykuł ma na celu charakterystykę bezpie-czeństwa w odniesieniu do obiektów technicznych tworzo-nych dla realizacji różnorodnych potrzeb człowieka.

Najprostsze znaczenie tego terminu można wynieść z etymologii „bezpieczeństwa”. W języku łacińskim po-jęcie „bezpieczeństwo – securitas” składa się z dwóch członów: sine (bez) i cura (zmartwienie, strach, obawa) i wskazuje, że oznacza ono „stan niezagrożenia, spokoju, pewności, braku zmartwień i strachu, poczucie pewności i ochrony przed niebezpieczeństwami” [1, 8, 9, 18,19]. Również amerykański psycholog A. Maslow [13] opraco-wując hierarchię potrzeb człowieka, potrzebę bezpieczeń-stwa (pewności, stabilności, oparcia, opieki, wolności od strachu, lęku i chaosu) umieścił na drugim miejscu, tuż po potrzebach fizjologicznych – niezbędnych do podtrzymy-wania egzystencji – uznając, że realizacja potrzeb bezpie-czeństwa jest niezbędna do zdrowego funkcjonowania.

Problemy bezpieczeństwa zajmowały ludzkość od początku jej istnienia. P. Barciak omawiając istotę bezpie-czeństwa [1] stwierdza, że „Człowiek zawsze stawał w obli-czu różnych zagrożeń, i walka o byt przetrwania oraz troska zapewnienia bezpieczeństwa sobie i najbliższym stały się naturalną potrzebą. W miarę rozwoju cywilizacji i zmie-niającego się świata potrzeba bezpieczeństwa nie malała, a wręcz przeciwnie rosła i komplikowała się. Człowiekowi już nie wystarczała sama gwarancja przeżycia, chciał cze-goś więcej: stabilizacji, przewidywalności, rozwoju dobro-bytu ……”. Należy, więc zgodzić się ze stwierdzeniem J. Stańczyka [20], że „Bezpieczeństwo jest naczelną potrzebą człowieka i grup społecznych, a zarazem najważniejszym ich celem. Bezpieczeństwo jest potrzebą egzystencjalną – dotyczy istnienia (egzystencji) danego podmiotu”.

Potrzeba bezpieczeństwa przejawia się w swojej po-staci społecznej i międzyludzkiej i stanowi podstawę organizacji i funkcjonowania w życiu codziennym oraz społecznym i państwowym. Bezpieczeństwo w znacze-niu ogólnospołecznym obejmuje zabezpieczenie potrzeb istnienia, przetrwania, pewności, stabilności, tożsamości, niezależności, ochrony poziomu i jakości życia [1,18, 19]. Owa wszechstronność czyni bezpieczeństwo nie tylko na-czelną potrzebą człowieka i grup społecznych, ale także podstawą funkcjonowania państw i systemów międzyna-rodowych [7, 22]. Jego brak wywołuje niepokój i poczucie zagrożenia, a zadaniem państwa jest eliminacja, a przy-najmniej oddalanie zagrożenia i wywołanych przez nie lęków, obaw, niepokoju i niepewności, tym samym stwa-rzanie obywatelom optymalnych warunków do rozwoju. Uwzględniając powyższe przedstawić można stwierdzić, że bezpieczeństwo – jest to możliwość zaspokojenia po-trzeb o charakterze egzystencjalnym, jak i możliwość zaspokojenia sobie istnienia, przetrwania i rozwoju. Bezpieczeństwo jest też stanem pewności, co do wy-mienionych powyżej możliwości”. Bezpieczeństwo jest stanem pewności i gwarancją jej utrzymania, dającą poczucie stabilizacji i pozwalającą na dalszy rozwój

jednostki. Ta konieczność ładu i harmonii jest jedną z podstawowych potrzeb egzystencjalnych człowie-ka i charakteryzuje się brakiem obawy przed utratą wartości, takich jak życie, zdrowie, uczucia, szacunek, praca, czy dobra, zarówno materialne, jak i niemate-rialne [13, 15, 16]. W tym kontekście bezpieczeństwo jest traktowane, jako czynnik wywołujący działanie wówczas, gdy odczuwany jest jego brak. Zagrożenie bezpieczeń-stwa powoduje, więc wzrost motywacji do podejmowania działania na rzecz jego przywrócenia. Zagrożenie to nie musi pojawić się faktycznie (fizycznie) – wystarczy, że człowiek przewiduje możliwy brak.

Podsumowując teoretyczne rozważania o pojęciu bez-pieczeństwa i jego naturze zasadne jest przytoczenie defi-nicji tego pojęcia przyjętej przez S. Kozieja [11], zgodnie, z którą najczęściej „…bezpieczeństwo definiuje się zarów-no, jako stan (osiągnięte poczucie bezpieczeństwa danego podmiotu), jak i proces (zapewnianie poczucia bezpie-czeństwa podmiotu)”. Bardziej praktyczne jest podejście drugie, odzwierciedlające naturalny, dynamiczny charakter zjawiska bezpieczeństwa.

W tym sensie bezpieczeństwo danego podmiotu to ta dziedzina jego aktywności, której treścią jest zapewnianie możliwości przetrwania (egzystencji) i swobody realiza-cji własnych interesów w niebezpiecznym środowisku, w szczególności poprzez wykorzystywanie szans (oko-liczności sprzyjających), stawianie czoła wyzwaniom, re-dukowanie ryzyka oraz przeciwdziałanie (zapobieganie i przeciwstawianie się) wszelkiego rodzaju zagrożeniom dla podmiotu i jego interesów. Z pracy [11] wynika, że u podstaw rozwiązywania najistotniejszych problemów bezpieczeństwa leży niewątpliwie ocena zagrożeń.

Podstawowe zagrożenia, co za tym idzie stan bezpie-czeństwa, często rozpatrywane są przez dualistyczny sposób podziału problemu bezpieczeństwa każdego obiektu antro-pogenicznego na bezpieczeństwo wewnętrzne i bezpieczeń-stwo zewnętrzne – co wynika z faktu funkcjonowania każ-dego obiektu antropogenicznego w określonym środowisku, które stanowi dla każdego obiektu umowne jego „otoczenie” [2, 3, 4, 5]. W pojęciu „bezpieczeństwo obiektu antropo-genicznego” można wyróżnić dwa aspekty bezpieczeństwa: wewnętrzne i zewnętrzne –w zależności od tego, gdzie są umiejscowione i skąd się wywodzą zagrożenia:• Bezpieczeństwo wewnętrzne oznacza brak zagrożenia

podmiotu wykorzystującego obiekt antropogeniczny dla zaspokojenia swoich potrzeb – generowanego przez ten obiekt antropogeniczny oraz przez jego otoczenie.

• Bezpieczeństwo zewnętrzne oznacza brak zagroże-nia innych podmiotów lub obiektów znajdujących się w otoczeniu obiektu antropogenicznego – generowa-nych przez ten obiekt.Łącząc aspekt wewnętrzny i zewnętrzny bezpieczeń-

stwa obiektu antropogenicznego, otrzymuje się całościowe ujęcie bezpieczeństwa tego obiektu [3, 4]. Pojęcie bezpie-czeństwa obiektu antropogenicznego wiąże się dziedzi-nami bezpieczeństwa: ekonomicznego, społecznego, mili-tarnego, publicznego, ekologicznego, informacyjnego, itp.

13WPROWADZENIE

Pojęcie zagrożenia

Jak wynika z powyższych spostrzeżeń definiując bez-pieczeństwo należy również zwrócić uwagę na jego zwią-zek z pojęciem zagrożenia. Sam źródłosłów bezpieczeń-stwa – „bezpieczny”, czyli bez ochrony sugeruje, że stan zagrożenia był pierwotny w stosunku do stanu bezpieczeń-stwa. W zjawisku zagrożenia można wyróżnić dwa aspekty: subiektywny – istniejący tylko w sferze świadomościowej podmiotu, czyli poczucie czy postrzeganie swojej sytuacji, jako stanu zagrożenia, oraz obiektywny – czyli realnie wy-stępujące zdarzenia i zjawiska wywołujące stan niepokoju i zagrażające podmiotowi [18, 19, 20].

J. Stańczyk [20] istoty bezpieczeństwa upatruje w ana-lizie obiektywnych i subiektywnych aspektów zagrożenia. Podobne podejście, w tym zakresie, reprezentuje T. Koło-dziński [9], który podkreśla, że postrzeganie zagrożeń ma charakter subiektywny i w istocie stanowi odzwierciedlenie odczuć i ocen formułowanych przez dany podmiot w okre-ślonych ich stanach. Mają one jednakże znaczący wpływ na działania podejmowane w określonych stanach tych zagro-żeń, których zadaniem jest ich eliminowanie bądź zmniej-szanie ich szkodliwości, gdy już wystąpią. T Kołodziński [9] odnosząc się do zależności między wielkością zagroże-nia realnego a jego postrzeganiem przez dany podmiot od-wołuje się do Daniela Frei, który wyróżnił cztery możliwe oceny stanu bezpieczeństwa:• stan braku bezpieczeństwa powstaje w sytuacji pra-

widłowo postrzeganego rzeczywistego zagrożenia;• stan obsesji rodzi się z wyolbrzymiania nieznacznego

zagrożenia;• stan fałszywego bezpieczeństwa opiera się na minima-

lizacji postrzegania poważnego zagrożenia;• stan bezpieczeństwa występuje w sytuacji nieznaczne-

go i prawidłowo postrzeganego zagrożenia. Za S. Koziejem [11] przyjmiemy, że zagrożenia to po-

średnie lub bezpośrednie destrukcyjne oddziaływania na podmiot. Zgodnie z [10, 11] rozróżnia się zagrożenia: • potencjalne i realne; • subiektywne i obiektywne; • zewnętrzne i wewnętrzne; • militarne i pozamilitarne (polityczne, ekonomiczne, spo-

łeczne, informacyjne, ekologiczne itp.);• kryzysowe i wojenne oraz• intencjonalne i przypadkowe (losowe).

Uwzględniając powyższe za T Kołodzińskim [9] przyjmiemy, że „zagrożenie odnosi się do sfery świado-mościowej danego podmiotu (człowieka, grupy społecz-nej, narodu) i oznacza pewien stan psychiki lub świa-domości wywołany postrzeganiem zjawisk ocenianych jako niekorzystne lub niebezpieczne. Percepcja zagrożeń przez ten podmiot, tym samym i jego poczucie bezpieczeń-stwa, stanowi odzwierciedlenie w jego świadomości real-nego lub potencjalnego zagrożenia. Oznacza to, że może być niezgodna ze stanem faktycznym. Stąd oceniając stan bezpieczeństwa należy uwzględniać rzeczywistość, w któ-rej powstają zagrożenia dla uczestników życia społeczne-go i stan ich wiedzy i świadomości, w jakiej odbywa się

percepcja owych zagrożeń i kształtowanie poczucia stanu bezpieczeństwa”.

Bezpieczeństwo ma charakter podmiotowy i stanowi naczelną potrzebę człowieka i grup społecznych, jest za-razem podstawową potrzebą państwa. Dlatego każdy czło-wiek, grupa społeczna czy państwo starają się oddziaływać na swoje otoczenie zewnętrzne i sferę wewnętrzną tak, aby usuwać lub, co najmniej oddalać zagrożenia i w ten spo-sób eliminować.

Pojęcie obiektu antropogenicznego

Przedmiotem zainteresowania konferencji są obiekty antropogeniczne stanowiące dobra materialne antropo-geniczne, będące rzeczami (przedmiotami materialnymi, wyrobami, towarami, produktami, obiektami) w znaczeniu techniczno-prawnym (art. 45 k.c.). Dobra materialne – to przedmioty, które stanowią cel dążeń człowieka i okre-ślane nazwą dóbr materialnych konsumpcyjnych – po-nieważ zaspokajają one różnorakie potrzeby ludzi. Dobra materialne ponadto pozwalają na wykorzystanie ich w celu wytworzenia innych dóbr materialnych, które mogą być np. dobrami produkcyjnymi. Dobra materialne wytworzo-ne celowo przez człowieka są określane nazwą: wyrobów, towarów, produktów, obiektów – mogą mieć charakter dóbr ruchomych i nieruchomych.

Przedmiotem zainteresowania konferencji są obiekty antropogeniczne stanowiące obiekty materialne o cha-rakterze technicznym stworzone przez człowieka – cha-rakteryzujące się określonymi cechami fizycznymi oraz cechami funkcjonalno-użytkowymi dostosowanymi do zaspokojenia określonych potrzeb człowieka, w tym po-trzeby bezpieczeństwa człowieka. Oznacza to, że obiekty zaspokajając określone potrzeby muszą być jednocześnie dla człowieka bezpieczne.

Przyjmiemy zatem, że obiekty antropogeniczne to obiekty techniczne tworzone celowo przez człowieka (ta-kie jak: maszyny, urządzenia techniczne, obiekty budowla-ne, itp.) przeznaczone dla realizacji różnorodnych jego potrzeb, w tym potrzeby bezpieczeństwa człowieka. Przyjmuje się, że z obiektem technicznym wiąże się pięć podstawowych faz postępowania:• sformułowanie potrzeby stworzenia obiektu (wyni-

kające z konieczności zaspokojenia określonych potrzeb człowieka);

• projektowanie obiektu (wymagające ustalenia spo-sobu rozwiązania materiałowo-technicznego obiektu, które powinno być zgodnie z obowiązującymi normami, przepisami i zasadami wiedzy technicznej);

• produkcja, której celem jest wytwarzanie określo-nych produktów, którymi są obiekty techniczne za-spokajające potrzeby społeczne. Wyróżnia się wiele rodzajów (typów, form i odmian) produkcji: ze względu na cele, złożoność, liczebność, skalę, organizację pracy, ciągłość wytwarzania, rodzaj produktów oraz ich asor-tyment;

• eksploatacja obiektu technicznego podejmowana w stosunku do wyprodukowanego obiektu. W procesie

14

eksploatacji wyodrębnia się cztery podstawowe rodzaje działań: użytkowanie, obsługiwanie, zasilanie oraz za-rządzanie;

• likwidacja obiektu.Proces zużywania nabytych dóbr (obiektów technicz-

nych) w celu zaspokojenia potrzeb nazywa się konsump-cją, a podmiotami, dla których są tworzone ww. obiekty antropogeniczne są ludzie, którzy w literaturze i przepi-sach są określani nazwami: konsumentów, użytkowników, najemców, itp.

Przyjmuje się, ze pojęcie „konsument” oparte jest na kryteriach: • podmiotowym – określającym go jako osobę fizyczną

oraz • funkcjonalnym – definiującym czynność (konsump-

cję), jako niepowiązaną z prowadzoną działalnością go-spodarczą lub zawodową. Ww. definicja pojęcia „konsument” nawiązuje do poję-

cia przyjmowanego w naukach ekonomicznych [21], gdzie konsument jest definiowany jako użytkownik nabytego dobra bądź usługi (konsumujący nabyte dobro w sensie ekonomicznym). Pojęcie konsumenta określono w Dyrek-tywie 2011/83/UE z dnia 25.10.2011 r. W sprawie praw konsumentów, art. 22 (1) Kodeksu Cywilnego oraz w usta-wie z dnia 30.05.2014 O prawach konsumenta.

Z pojęciem konsumenta związana jest idea praw kon-sumenta [24]. Uważa się, że konsumenci są słabszymi uczestnikami rynku niż przedsiębiorcy (ponieważ posiada-ją mniejszą wiedzę i są zależni od producentów dostarcza-jących produkty, towary itp.), którzy z uwagi na możliwość stosowania nieuczciwych praktyk, wpływających na podej-mowanie przez konsumentów decyzji sprzecznych z ich in-teresami (np. dostarczanie produktów o niższej jakości, sto-sowanie reklam wprowadzających w błąd, itd.). W związku z tym prawodawstwo wielu krajów stosuje różnorodne me-tody prawnej ochrony tych praw. W Polsce ochrona praw konsumentów zabezpieczona jest postanowieniem art. 76 Konstytucji RP, stanowiącego, że: „władze publiczne chronią konsumentów, użytkowników i najemców przed działaniami zagrażającymi ich zdrowiu, prywatności i bez-pieczeństwu oraz przed nieuczciwymi praktykami rynkowy-mi” oraz przepisami ustawy z dnia 30.05.2014 O prawach konsumenta.

Pojęcie inżynierii bezpieczeństwa obiektów antropogenicznych

Za R. Ziębą [22] i J. Ziarko [23] przytoczymy najo-gólniejszą definicję bezpieczeństwa zawartą w „Słowniku nauk społecznych” UNESCO. Definicja tam zawarta, au-torstwa Daniela Lernera, brzmi: „W najbardziej dosłow-nym znaczeniu bezpieczeństwo jest właściwie identyczne z pewnością (safety) i oznacza brak zagrożenia (danger) fizycznego albo ochronę przed nim”.

Pojęcie inżynierii bezpieczeństwa obiektów antropo-genicznych (umożliwiających realizację różnorodnych po-trzeb człowieka) dotyczy sposobów postępowania (w za-kresie technicznym, ekonomicznym, prawnym i organiza-

cyjnym) występujących w procesach projektowania, wy-konywania i eksploatacji obiektów antropogenicznych – ukierunkowanych na zapewnienie bezpieczeństwa tych obiektów poprzez jego wyeliminowanie, ograniczenie do poziomu dopuszczalnego albo stworzenie warunków za-pewniających skuteczną ochronę [2, 3, 5].

Stosownie do rodzaju obiektu i przewidywanych za-grożeń, które mogą zaistnieć w czasie przewidywanego istnienia obiektu – inżynieria bezpieczeństwa zajmuje się uwzględnieniem wymagań bezpieczeństwa, wykonywa-niem analiz ryzyk, ich identyfikowaniem i zapobieganiem im, przeprowadzaniem akcji ratowniczych i logistycznych, oraz kontrolowaniem przestrzegania szeroko rozumianych zasad bezpieczeństwa, prowadzenie badań okoliczności awarii i wypadków oraz prowadzeniem dokumentacji zwią-zanej z szeroko rozumianym bezpieczeństwem.

Inżynieria bezpieczeństwa obiektów antropogenicz-nych, takich jak: maszyny, urządzenia, systemy przemy-słowe, obiekty budowlane – dotyczy określenia i ciągłego doskonalenia metod postępowania, oraz znajomości: wy-magań i zasad bezpieczeństwa w obszarze projektowania, realizacji oraz eksploatacji tych obiektów – stosownie do ich przeznaczenia, w tym umiejętności:• Identyfikacji problemów i zadań w zakresie monitoro-

wania, procesów decyzyjnych, eksploatacji i diagnosty-ki ww. obiektów oraz sposobów zarządzania nimi i in-żynierią eksploatacji tych urządzeń;

• Opracowywania strategii zarządzania bezpieczeństwem i działań wspierających niezawodność obiektów;

• Identyfikacji potrzeb otoczenia gospodarczego i realiza-cji innowacyjnych działań;

• Identyfikacji zagrożenia bezpieczeństwa osobistego, technologii komunikacji oraz metodyki badań inżynier-skich.

Ogólne zasady inżynierii bezpieczeństwa obiektów antropogenicznych

Istotą inżynierii bezpieczeństwa obiektu antropoge-nicznego jest postępowanie doprowadzające do stwo-rzenia bezpiecznego obiektu. Dla osiągnięcia tego celu konieczne jest podejmowanie działań polegających na na-dawaniu temu obiektowi takich cech, które pozwolą na [2, 3, 5]:• wyeliminowanie lub zmniejszenie wielkości zagrożeń

dla człowieka (do poziomu wielkości dopuszczalnych) przewidywanych do wystąpienia w okresie użytkowa-nia obiektu – generowanych w samym obiekcie Z (ob., c) pod wpływem rozwiązań funkcjonalno-użytkowych i konstrukcyjno-materiałowych obiektu oraz pod wpły-wem oddziaływań jego otoczeniu Z (ob, ot) oraz

• wyeliminowanie lub zmniejszenie wielkości za-grożeń dla otoczenia obiektu (do poziomu wielko-ści dopuszczalnych) przewidywanych do wystąpie-nia w okresie użytkowania obiektu – generowanych w samym obiekcie Z (ot. ob) pod wpływem rozwiązań funkcjonalno-użytkowych i konstrukcyjno-materiało-wych obiektu.

WPROWADZENIE

15

Rys. 1. Ideowy schemat uwarunkowań inżynierii bezpieczeństwa obiektu antropogenicznego w procesie jego tworzenia i eksploatacji. Z(c,ob) – zagrożenia człowieka pochodzące od obiektu antropogenicznego,Z(ob,c) – zagrożenia obiektu antropogenicznego pochodzące od człowieka,Z(ot, ob) – zagrożenia otoczenia pochodzące od obiektu antropogenicznego,Z(ob,ot) – zagrożenia obiektu antropogenicznego pochodzące od otoczenia,

Ideowy schemat uwarunkowań inżynierii bezpieczeń-stwa obiektu antropogenicznego w procesie jego tworzenia i eksploatacji zilustrowano na rys. 1.

Działania stanowiące istotę inżynierii bezpieczeństwa obiektu antropogenicznego będziemy nazywali działaniami uodparniającymi obiekt na określone zagrożenia [2, 3, 4,5].

Z punktu widzenia czasu podjęcia tych działań można wyróżnić dwa etapy uodpornienia obiektu budowlanego:• uodpornienie pierwotne – polegające na uodpornieniu

obiektu w czasie jego tworzenia (na etapie programo-wania, projektowania i realizacji);

• uodpornienie wtórne – polegające na uodpornieniu ist-niejącego obiektu.

Formy działań uodparniających obiekty antropogeniczne

Inżynieria bezpieczeństwa obiektów antropogenicz-nych jest związana z inżynierią materiałową, inżynierią środowiska, informatyką, mechaniką w procesach projek-towania, budowy i eksploatacji obiektów antropogenicz-nych. Uodpornienie obiektów antropogenicznych, w zależ-ności od rodzaju obiektu, może być realizowane (na etapie uodpornienia pierwotnego i uodpornienia wtórnego) przez działania w zakresie [2, 3, 4,5]:• rozwiązań przestrzennych;• rozwiązań funkcjonalnych;• rozwiązań konstrukcyjno-materiałowych;• doboru wyposażenia instalacyjno-techniczego;• rozwiązań organizacyjnych.

Najczęściej koszty uodpornienia pierwotnego określone-go obiektu są niższe od kosztów uodpornienia związanych z uodpornieniem wtórnym dotyczącym obiektu istniejącego.

Problemy nowoczesnych technologii wspomagających szeroko rozumiane systemy bezpieczeństwa

Jak podkreśla Z. Mierczyk [14] z problematyką badaw-czą inżynierii bezpieczeństwa obiektów antropogenicznych, wypełniających środowisko naszego życia są ściśle związa-ne współczesne technologie wykrywania i prognozowania rozwoju zagrożeń, teleinformatycznego przetwarzania in-formacji, ochrony i przeciwdziałania zagrożeniom oraz li-kwidacji ich skutków. Rozwój nowoczesnych technologii, wspomagających szeroko rozumiane systemy bezpieczeń-stwa, ma charakter interdyscyplinarny i obejmuje między innymi takie dziedziny nauki, jak chemia, inżynieria mate-riałowa, mechanika, elektronika, informatyka, automatyka i robotyka, telekomunikacja, inżynieria środowiska.

Potrzeba podejmowania działań w tym zakresie wyni-ka z konieczności wyposażenia służb państwowych stoją-cych na straży bezpieczeństwa w wyspecjalizowany sprzęt techniczny i systemy informacyjne wspomagające moni-torowanie, identyfikację i przeciwdziałanie zagrożeniom bezpieczeństwa obywateli, w tym procesy informacyjno--decyzyjne ratownictwa i zarządzania kryzysowego oraz skuteczne kierowanie działaniami ratowniczymi i reagowa-niem kryzysowym. Wspomniane współczesne technologie obejmują obszary [14]:

WPROWADZENIE

16

• Bezpieczeństwa technicznego dotyczącego przede wszystkim projektowania, budowy, eksploatacji i utyli-zacji obiektów oraz infrastruktury przemysłowo-komu-nalnej. Odnosi się to praktycznie do wszystkich dzie-dzin techniki, takich jak energetyka jądrowa, energety-ka konwencjonalna, transport, przemysł, budownictwo itp. Główne kierunki zainteresowań inżynierii bezpie-czeństwa w obszarze bezpieczeństwa technicznego obejmują zagadnienia dotyczące czujników (sensorów), urządzeń pomiarowych i systemów monitorowania bez-pieczeństwa obiektów i środowiska naturalnego oraz automatyzacji zarządzania w przypadku wystąpienia zagrożeń kryzysowych (awarie przemysłowe, klęski żywiołowe, terroryzm).

• Bezpieczeństwa cywilnego dotyczącego zagadnień ochrony przed skutkami różnych zagrożeń, decydują-cych o standardach życia i zdrowia ludności. Współczesne potrzeby w dziedzinie bezpieczeństwa

wymagają harmonijnego współdziałania wszystkich in-stytucji państwowych, organów władzy i administracji państwowej oraz dostosowania ich metod pracy w obliczu nowych zagrożeń, z uwzględnieniem konieczności dyspo-nowania nowoczesnymi, zintegrowanymi systemami kiero-wania i zarządzania na wypadek kryzysu [14].

Podsumowanie

Inżynieria bezpieczeństwa obiektów antropogenicz-nych wymaga:• Wiedzy interdyscyplinarnej, ogólnotechnicznej i spe-

cjalistycznej w zakresie znajomości podstawowych me-tod i narzędzi stosowanych przy rozwiązywaniu zadań inżynierskich związanych z szeroko pojętym bezpie-czeństwem obiektów technicznych – w procesach ich projektowania, realizacji i eksploatacji;

• Znajomości współczesnych technologii i narzędzi ba-dawczych umożliwiających wykrywanie i prognozowa-nie rozwoju zagrożeń, teleinformatycznego przetwarza-nia informacji, ochrony i przeciwdziałania zagrożeniom oraz likwidacji ich skutków;

• Umiejętności diagnostyki stanu zagrożenia obiektów technicznych z wykorzystaniem współczesnych tech-nologii i narzędzi badawczych;

• Znajomości zasad inżynierii bezpieczeństwa przyjmo-wanych w prawodawstwie europejskim i krajowym.

Literatura

1. P. Barciak, Bezpieczeństwo i jego istota. Strefa Wiedzy Bezpieczeństwo.28.10.2013

2. J. Baryłka, Bezpieczeństwo człowieka w obiektach bu-dowlanych, Postępy Cybernetyki – Kwartalnik Nauko-wy Polskiego Towarzystwa Cybernetycznego, 1983, (6), wyd. PAN.

3. J. Baryłka, Bezpieczeństwo obiektów budowlanych. I Ogólnopolskie Seminarium nt. „Problematyka tech-niczno-prawna projektowania, realizacji i eksploatacji strzelnic”, GUNB, Warszawa, 1999.

4. J. Baryłka, Zasady inżynierii bezpieczeństwa obiektów budowlanych. I Ogólnopolskie Seminarium nt. „Prob-lematyka techniczno-prawne projektowania, realizacji i eksploatacji strzelnic”, GUNB, Warszawa, 1999.

5. J. Baryłka, Zagadnienie bezpieczeństwa obiektów bu-dowlanych. XI Międzynarodowa Konferencja Nauko-wo-Techniczna na temat „Inżynieria i Zarządzanie w Sytuacjach Kryzysowych”, Warszawa, Rynia, 2000.

6. K.Gołaś, Pojęcie bezpieczeństwa. Geostrategia i Bez-pieczeństwo, Materiały, Myśl Geopolityczna, Najnow-sze, Teoria i Metodologia Geopolityki / 13.06.2013.

7. J. Kaczmarek, A. Skowroński, Bezpieczeństwo: świat – Europa – Polska, Wrocław, „Alta 2”, 1996.

8. R. Klamut, Bezpieczeństwo, jako pojęcie psycholo-giczne, Zeszyty Naukowe Politechniki Rzeszowskiej nr 286, Ekonomia i nauki humanistyczne z. 19 (4/2012).

9. T. Kołodziński, Wprowadzenie do zarządzania bezpie-czeństwem, www.uwm.edu.pl/kis [email protected]

10. L. Korzeniowski, Zarządzanie bezpieczeństwem. Ry-nek, ryzyko, zagrożenie, ochrona, Zarządzanie bezpie-czeństwem, red. P. Tyrała, PSB, Kraków 2000.

11. S. Koziej, Bezpieczeństwo: istota, podstawowe katego-rie i historyczna ewolucja, Bezpieczeństwo Narodowe, II – 2011 / 18.

12. S. Leszczycki, Problemy ochrony środowiska człowie-ka, Ossolineum, Wrocław, 1974.

13. A. Masłow, Motywacja i osobowość, Instytut Wydawni-czy PAX, Warszawa 1990.

14. Z. Mierczyk, Wstęp do pracy, Ochrona przed skutka-mi nadzwyczajnych zagrożeń. T. 1, praca zbiorowa pod red. Z. Mierczyka, WAT, Warszawa, 2010.

15. K. Obuchowski, Psychologia dążeń ludzkich, PWN, Warszawa 1967.

16. K. Obuchowski, Człowiek intencjonalny, PWN, War-szawa 1993.

17. Praca zespołowa pod red.: R. Milewskiego Podstawy ekonomii, PWN, Warszawa 2004.

18. W. Pokruszyński, Teoretyczne aspekty bezpieczeństwa, PSP, Józefów 2010.

19. M. Pomykała, Bezpieczeństwo – w poszukiwaniu defi-nicji, „Zeszyty Naukowe Politechniki Rzeszowskiej: Zarządzanie i Marketing” 2010/17.

20. J. Stańczyk, Współczesne pojmowanie bezpieczeństwa, Instytut Studiów Politycznych PAN, Warszawa 1996.

21. M. Sieradzka, Konsument w świetle ustawy o prawach konsumenta – czy zmiany idą w dobrym kierunku, Uzyt-kownik/Documents/Downloads/prezentacja_02_mal-gorzata_sieradzka.pdf

22. R. Zięba, Insytualizacja bezpieczeństwa europejskie-go: koncepcje – struktury –funkcjonowanie, Warszawa, Scholar, 1999.

23. J. Ziarko, Uwagi o przedmiocie nauki o bezpieczeń-stwie, „Problemy bezpieczeństwa”, 1/2007.

24. Historia praw konsumenta w UE, https://www.biznes.gov.pl/-/historia-praw-konsumenta-w-ue.

WPROWADZENIE

Streszczenie

W artykule omówiono specyfikę wymagań i związanych z nimi rozwiązań w zakresie systemów zabezpieczenia prze-ciwpożarowego w budynkach użyteczności publicznej, takich jak specjalne placówki szkolno-wychowawcze dla dzieci niewidomych i słabowidzących. Charakter ośrodka sprawia, że bezpieczeństwo pożarowe nabiera szczególnego znaczenia i stanowi jeden z głównych warunków funkcjonowania placówek tego typu. W związku z czym, niezbędne jest zastoso-wanie wysokiej jakości niezawodnych systemów przeciwpożarowych oraz zaplanowanie bardzo sprawnej organizacji w razie konieczności ewakuacji podczas wystąpienia zagrożenia pożarowego. W oparciu o analizę istniejących systemów zabezpieczenia przeciwpożarowego, z uwzględnieniem nowoczesnych technik sygnalizacji pożaru, oddymiania i syste-mów wczesnej detekcji oraz regulacji prawno-organizacyjnych zasad organizacji ewakuacji, zaproponowano udoskona-lenia w zakresie systemów zabezpieczenia przeciwpożarowego oraz usprawnienia metodyki przeprowadzania ewakuacji w tak trudnym obiekcie jakim jest ośrodek oświatowo-wychowawczy dla osób niepełnosprawnych.

Słowa kluczowe: bezpieczeństwo pożarowe, specjalne ośrodki oświatowo-wychowawcze

Abstract

The article discusses the specifics of the requirements and related solutions for fire protection systems in public buildings, such as special school and educational institutions for the blind and visually impaired. The nature center makes fire safety is of particular importance and is one of the main conditions for the functioning of the institutions of this type. Because of that, it is necessary to use a quality reliable fire protection systems and planning a very efficient organization, if necessary, evacuate during a fire hazard. On the basis of made analysis of existing fire protection systems, including modern techniques of fire alarm systems, smoke and early detection and regulation of the legal and organizational principles for the organization of evacuation, suggested improvements in fire protection systems and facilitate the taking of escape in such a difficult object which is the educational center -wychowawczy for the disabled.

Keywords: fire safety, special educational centers.

BEZPIECZEŃSTWO POŻAROWE OBIEKTÓW W ASPEKCIE WYMOGÓW SPECJALNYCH OŚRODKÓW OŚWIATOWO-WYCHOWAWCZYCH

FIRE SAFETY FACILITIES IN TERMS OF THE REQUIREMENTS OF SPECIAL EDUCATIONAL CENTERSdr inż. Joanna Szulżyk-Cieplak1, prof. dr hab. inż. Klaudiusz Lenik1, dr hab. inż. Gabriel Borowski1, mgr inż. Dawid Łoboda, specjalista ds. BHP2

1 Politechnika Lubelska, Wydział Podstaw Techniki, Katedra Podstaw Techniki2 Specjalny Ośrodek Szkolno Wychowawczy dla Dzieci Niewidomych i Słabo Widzących, RadomArtykuł recenzowany

1. Wprowadzenie

Pożar należy do jednych z najpoważniejszych nie-bezpieczeństw, na jakie narażeni są ludzie przebywający w budynkach. Ochrona przeciwpożarowa obiektów jest, więc bardzo ważnym zagadnieniem. Do najważniejszych aktów prawnych regulujących kwestie związane z ochroną przeciwpożarową należy Ustawa z dnia 24 sierpnia 1991 r. o ochronie przeciwpożarowej [8] oraz Rozporządze-nie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 7 czerwca 2010 roku w sprawie ochrony przeciwpożaro-

wej budynków, innych obiektów budowlanych i terenów [5]. W myśl wymienionych przepisów ochrona przeciw-pożarowa polega na „realizacji przedsięwzięć mających na celu ochronę życia, zdrowia, mienia lub środowiska przed pożarem, klęską żywiołową lub innym miejscowym zagrożeniem. w miejscach pracy i obszarach użyteczno-ści publicznej”. Zgodnie z art. 4 ust. 1 Ustawy o ochronie przeciwpożarowej zarządca obiektu, którym w przypadku placówki oświatowej jest jej dyrektor, w celu zapewnie-nia ochrony przeciwpożarowej obiektu zobowiązany jest w szczególności do:

18

− rygorystycznego przestrzegania wymagań technicz-no-budowlanych oraz technologicznych i instalacyj-nych,

− wyposażenia budynku w wymagane urządzenia prze-ciwpożarowe i gaśnice,

− zapewnienia konserwacji oraz naprawy urządzeń prze-ciwpożarowych i gaśnic w sposób gwarantujący ich sprawne i niezawodne funkcjonowanie,

− zapewnienia osobom przebywającym w budynku bez-pieczeństwa i możliwość ewakuacji,

− przygotowania budynku do prowadzenia akcji ratowni-czej,

− zapoznania pracowników z przepisami przeciwpożaro-wymi (instrukcją bezpieczeństwa pożarowego),

− ustalenia sposobu postępowania na wypadek powstania pożaru, klęski żywiołowej lub innego miejscowego za-grożenia.Dyrektor placówki jest także zobligowany do przepro-

wadzania różnorodnych form szkolenia w zakresie bezpie-czeństwa i higieny pracy (ćwiczebne alarmy przeciwpoża-rowe). Wymogi dotyczące szkolenia w zakresie znajomości przepisów przeciwpożarowych określają zapisy Ustawy o ochronie przeciwpożarowej [8]. Natomiast Rozporządze-nie MSWiA w sprawie ochrony przeciwpożarowej budyn-ków, innych obiektów budowlanych i terenów [5] wskazuje na obowiązek opracowania instrukcji bezpieczeństwa po-żarowego i zapoznanie z jej treścią wszystkich użytkow-ników obiektu, dla którego została opracowana W 1997 r. Ministerstwo Edukacji Narodowej wydało „Wytyczne w zakresie ochrony przeciwpożarowej oraz wzór instrukcji bezpieczeństwa pożarowego dla obiektów szkół”, w któ-rych zostały określone m.in. zasady zaznajamiania pracow-ników szkół z przepisami przeciwpożarowymi, zgodnie z którymi obowiązkowym szkoleniem należy objąć wszyst-kich pracowników szkoły.

Spełnienie wymagań uregulowań prawnych oraz cią-głe doskonalenie działań organizacyjno-prawnych, dbałość o sprawność systemów zabezpieczeń przeciwpożarowych oraz ćwiczenia w doskonaleniu przebiegu akcji ewakuacyj-nej zapewnią bezpieczeństwo przebywających w obiekcie osób na możliwie najwyższym poziomie.

2. Przegląd literatury

Budynki użyteczności publicznej, do których należą m.in. placówki oświatowe, powinny posiadać zabezpiecze-nia i odpowiednie systemy w zakresie ochrony przeciwpo-żarowej służące do wykrywania i zwalczania pożaru lub ograniczania jego skutków, które powinny być okresowo kontrolowane i konserwowane. Do urządzeń przeciwpoża-rowych należą: − stałe i półstałe urządzenia gaśnicze i zabezpieczające:

wodne (tryskaczowe, zraszaczowe), gazowe (CO2, Fm-200, Argonit), pianowe;

− systemy detekcji i sygnalizacji pożarowej: dźwiękowe systemy ostrzegawcze umożliwiające przekazywanie ostrzegawczych i ewakuacyjnych komunikatów głoso-wych, system sygnalizacji pożarowej służący do auto-

matycznego i ręcznego wykrywania pożaru, alarmowa-nia o zagrożeniu, uruchomiania określonych sekwencji pracy urządzeń zabezpieczających i wreszcie przekazy-wania informacji za pośrednictwem systemu monitorin-gu do straży pożarnej;

− instalacje oświetlenia ewakuacyjnego, które załącza-ją się w momencie zaniku napięcia podstawowego, oświetlając drogę ewakuacyjną i wskazując bezpieczny kierunek wyjścia;

− hydranty i zawory hydrantowe służące do gaszenia wczesnego pożaru;

− systemy oddymiania przeznaczone do usuwania, oraz zmniejszania stężenia dymu, gorącego powietrza oraz niebezpiecznych, toksycznych, lotnych związków z za-grożonej strefy. [2, 3, 5]Zgodnie z zapisami Ustawy o ochronie przeciwpoża-

rowej [8] wszystkie urządzenia przeciwpożarowe muszą posiadać świadectwa dopuszczenia. Stosowny dokument wydają jednostki badawczo-rozwojowe Państwowej Straży Pożarnej, wskazane przez ministra właściwego do spraw wewnętrznych. Dokonując więc zakupu urządzeń przeciw-pożarowych, należy sprawdzić czy zostały one dopuszczo-ne do użytku na terenie Polski.

Ochrona przeciwpożarowa to nie tylko zapobieganie pożarom, ale również dbanie o zabezpieczenie warunków ewentualnej ewakuacji osób przebywających w obiekcie. Za przygotowanie dróg ewakuacyjnych i procedur związa-nych z akacją ewakuacyjną odpowiada zarządca budynku (dyrektor placówki oświatowej). Budynek powinien być przygotowany do przeprowadzania akcji ratowniczej oraz powinny zostać ustalone procedury postępowania na wy-padek pożaru. W celu nabrania dobrych nawyków postępo-wania w sytuacjach trudnych i sprawnego przeprowadzenia ewakuacji w sytuacji zagrożenia należy przeprowadzać okresowe ćwiczenia z ewakuacji Zgodnie z obowiązujący-mi przepisami [5] w budynku, w którym występuje strefa pożarowa przeznaczona dla ponad 50 osób, będących jej stałymi użytkownikami, powinno się co najmniej raz na 2 lata przeprowadzać praktyczne sprawdzenie organizacji oraz warunków ewakuacji. W przypadku obiektów, w któ-rych cyklicznie zmienia się jednocześnie grupa powyżej 50 użytkowników, w szczególności: szkół, przedszkoli, in-ternatów, domów studenckich, praktycznego sprawdzenia organizacji oraz warunków ewakuacji należy dokonać – co najmniej raz na rok, jednak w terminie nie dłuższym niż miesiące od dnia rozpoczęcia korzystania z obiektu przez nowych użytkowników. Ćwiczenie należy przeprowadzać w czasie, gdy obiekt normalnie funkcjonuje tj. przy maksy-malnej liczbie osób w nim przebywających.

Do najważniejszych celów praktycznego sprawdzenia ewakuacji (PSE) należą sprawdzenie organizacji ewakuacji i sprawdzenie warunków technicznych obiektu. Niezbędne jest wyznaczenie osób funkcyjnych, w tym koordynatora ćwiczeń, których zadaniem będzie pomoc w odpowiednim przeprowadzeniu i udokumentowaniu PSE tj. ogłoszenie alarmu, obsługa środków łączności, pomiaru czasu. W naj-prostszym przypadku przeprowadzenie PSE sprowadza się do pomiaru czasu potrzebnego na opuszczenie budynku


19

przez znajdujące się w nim osoby. W takim przypadku do przeprowadzenia ćwiczeń wystarczy jedna osoba wyposa-żona w stoper. Bardziej zaawansowaną formę stanowi PSE, w którym sprawdza się zachowanie ludzi w poszczegól-nych fazach ewakuacji. Pożądane jest ciągłe monitorowa-nie ćwiczeń i ich rejestracja. Dodatkowy element stanowić mogą środki pozoracji np. zadymienia, zamiar wprowadza-nia utrudnień w obiekcie np. zablokowanie drzwi ewaku-acyjnych lub wyłączenie oświetlenia korytarzy. Właściwe przygotowanie ćwiczeń w tym przypadku wymaga powo-łania, poza koordynatorem, zespołu kilku osób, najlepiej pracowników związanych, na co dzień z obsługą budynku, do pełnienia funkcji obserwatorów. Obserwatorzy biorący udział w ćwiczeniach powinni zwrócić uwagę na następu-jące elementy:− czy sygnał o ewakuacji dotarł do wszystkich ludzi prze-

bywających w monitorowanym przez nich obszarze,− czy wszyscy użytkownicy przystąpili do ewakuacji,− czy ewakuacja odbywała się zgodnie z wyznaczonymi

drogami i kierunkami oraz czy nie wykorzystywano do jej celów dźwigów lub innych niż przewidziane przejść i wyjść,

− czy zadziałały wszystkie urządzenia techniczne służące do zapewnienia bezpieczeństwa ludzi przebywających w obiekcie, tj. oświetlenie awaryjne, wentylację poża-rową itp.

− odnotować czas w jakim opuszczono obsługiwany przez nich odcinek,

− odnotować wszelkie nieprawidłowości [6].

3. Zastosowane metody badawcze

W oparciu o Instrukcję bezpieczeństwa pożarowego dla Specjalnego Ośrodka Szkolno- Wychowawczego dla Dzieci Niewidomych i Słabo Widzących i istniejące sce-nariusze ewakuacji oraz protokoły z przeprowadzonych PSE w obiekcie w latach 2010 – 2011, a także przegląd istniejącego wyposażania ośrodka w zakresie środków ochrony przeciwpożarowej, dokonano oceny skuteczności systemów zabezpieczenia przeciwpożarowego obiektu i or-ganizacji akcji ewakuacyjnych. Mając na uwadze wyniki analizy zastosowanych działań organizacyjno-prawnych w zakresie ochrony przeciwpożarowej obiektu zapropono-wano usprawnienia systemów zabezpieczenia ppoż. i orga-nizacji przebiegu ewakuacji użytkowników i pracowników ośrodka.

4. Wyniki badań i ich omówienie

Stan wyposażenia obiektu w systemy zabezpieczenia przeciwpożarowego

W budynku SOSW są zainstalowane i eksploatowane system oddymiania i ręczny system dźwiękowy informu-jący o zagrożeniu. System oddymiania jest zainstalowany tylko w części administracyjnej obiektu. W całym obiekcie nie zainstalowano żadnego systemu sygnalizacji pożaru, poza ręczną sygnalizacją dźwiękową (dzwonki przycisko-we). Obiekt posiada instalację hydrantów wewnętrznych

φ25 z wężem półsztywnym w części administracyjnej i φ25 z wężem płasko składanym w pozostałej części obiek-tu. W budynku rozmieszczono podręczny sprzęt gaśniczy zgodnie z wymogami określonymi w instrukcji bezpieczeń-stwa pożarowego i oznaczeniem graficznym na planach ewakuacyjnych.

Omówienie organizacji i przebiegu ewakuacji w obiekcie SOSW

Ćwiczenia ewakuacyjne przeprowadzono w porze dziennej oraz nocnej w oparciu o istniejący scenariusz przeprowadzania ewakuacji. Koordynację i nadzór nad ćwiczeniami prowadziła Państowa Straż Pożarna, nato-miast zabezpieczenie medyczne wykonało miejscowe po-gotowie ratunkowe.

W przypadku ewakuacji „dziennej” ćwiczeniami objęto budynek szkoły, internaty oraz budynek Pracowni Wczes-nego Wspomagania Rozwoju Dzieci wraz z częścią admi-nistracyjną.

Alarm ogłoszono przy użyciu dzwonka elektrycznego (trzy sygnały). Dozorca otworzył drzwi główne budynku oraz bramy wjazdowe na teren placu wewnętrznego obiek-tu w celu udostępnienia wjazdu służbom ratowniczym. Po ogłoszonym alarmie w sposób zorganizowany rozpoczęto ewakuację podopiecznych. Ewakuacja z uwagi na stopień upośledzenia dzieci była znacznie utrudniona. Po opusz-czeniu obiektu przez użytkowników sprawdzono pomiesz-czenia i stwierdzono, że wszystkie osoby opuściły budy-nek. Po wyjściu osób na zewnątrz dokonano sprawdzenia stanu ilościowego pracowników, wychowawców i pod-opiecznych.

Ćwiczeniami ewakuacyjnymi w porze nocnej objęto in-ternat i część wspólną korytarzy wraz z wyjściem głównym ośrodka. W chwili przed ogłoszeniem ewakuacji przyby-ły na miejsce ćwiczeń służby ratownicze: PSP i Pogoto-wie Ratunkowe. W celu ogłoszenia alarmu, na polecenie Inspektora BHP, portier uruchomił sygnału dźwiękowy za pomocą dzwonka elektrycznego (3 krótkie sygnały). In-spektor BHP powtarzał sygnał alarmu przy użyciu mega-fonu przenośnego w każdym segmencie na korytarzu przed ciągiem drzwi wejściowych do pokojów (treść komunikatu głosowego: „W związku z wystąpieniem zagrożenia prosi się wszystkich wychowawców o natychmiastowe wypro-wadzenie wychowanków z budynku internatu do miejsca zbiórki” Komunikat podawany był kolejno od segmentów najbliżej położonych przy miejscu wystąpienia zagrożeń do segmentów najdalszych i w takiej kolejności następowała ewakuacja prowadzona przez wychowawców. Wychowaw-cy po usłyszeniu komunikatu wybudzili dzieci i ustawili je do wyjścia w korytarzu. Po zebraniu wszystkich wycho-wanków na korytarzu udali się oznaczonymi drogami ewa-kuacyjnymi do miejsca zbiórki (rys. 4.1). Po opuszczeniu segmentów wychowawca dyżurny sprawdził czy zostały opuszczone wszystkie pomieszczenia, a następnie zamknął drzwi do każdego z nich. Po zakończeniu ewakuacji, na miejscu zbiórki, policzono wychowanków oraz wycho-wawców i potwierdzono zgodność stanu osobowego.


20

Rys. 1. Przebieg ćwiczeń ewakuacji w internacie SOSW w porze nocnej

Ewakuacja z uwagi na stopień upośledzenia dzieci była znacznie utrudniona, stopień trudności potęgowało również to, że na dyżurze nocnym w trzech segmentach pokoi in-ternatowych było jedynie trzech wychowawców. Wystąpiła niebezpieczna sytuacja, w której jeden z wychowawców po wyprowadzeniu dzieci na korytarz z pierwszego segmen-tu, pozostawił je aby pobiec do drugiego segmentu w celu wyprowadzenia wychowanków. W czasie ewakuacji w in-ternacie przebywało troje dzieci na wózkach inwalidzkich wymagających przeniesienia na rękach. Przy trzyosobowej obsadzie wychowawców ewakuacja w czasie pozorowane-go zagrożenia była niemożliwa. W celu usprawnienia ewa-kuacji dzieci upośledzonych ruchowo skorzystano z pomo-cy strażaków.

5. Analiza wyników

Mając na uwadze charakter placówki, której podstawo-wą działalnością jest opieka, szkolenie oraz wychowywanie dzieci niepełnosprawnych należy stwierdzić, że stosowane systemy zabezpieczenia przeciwpożarowego nie w pełni stanowią ochronę budynku. Ograniczony ich zasięg, obej-mujący jedynie budynek administracyjny i dydaktyczny (bez internatu) nie w pełni zabezpiecza przed zagrożenia-mi osoby tam przebywające. Potwierdzeniem tego faktu są uwagi i decyzje wydane przez PSP po próbnych ćwicze-niach z ewakuacji i przeprowadzanych kontrolach, do któ-rych należy m.in. zalecenie wykonania instalacji sygnaliza-cji alarmowej na wypadek pożaru wraz z monitoringiem.

Przeprowadzone praktyczne ćwiczenia z ewakuacji w obiekcie wykazały szereg mankamentów i zastrzeżeń w zakresie sprawności i skuteczności zarówno ze strony kie-rownictwa ośrodka jak i ze strony PSP. Stwierdzono problem braku odpowiedniej ilości personelu oraz rozwiązań tech-nicznych. Realizowanie skutecznej ewakuacji w porze noc-nej jest praktycznie niemożliwe, ponieważ w internacie pełni dyżur 1 wychowawca na 46 wychowanków, którzy są uloko-wani w 16 pokojach znajdujących się w czterech odrębnych

korytarzach. Schody w klatach schodowych nie są przystoso-wane do wózków, inwalidzkich, co stanowi duże utrudnienie przy konieczności ewakuowania dzieci z dysfunkcją ruchu. Zwrócono również uwagę na fakt, iż opuszczone sale wy-chowawców oraz pracowników zostały zamknięte na klucz, co uniemożliwiło sprawdzenie pomieszczeń.

Spośród zaleceń w sporządzonym protokole dotyczą-cym praktycznego sprawdzania organizacji i warunków ewakuacji w SOSW wymienić należy: − przeprowadzić uzupełniające przeszkolenie w zakre-

sie procedur ewakuacyjnych określonych w instrukcji bezpieczeństwa pożarowego dla pracowników portierni i wychowawców,

− zwiększyć obsadę liczbową wychowawców na dyżu-rach nocnych w internacie;

− zwiększyć cykliczności ćwiczeń ewakuacyjnych z włą-czeniem jednostek PSP i służb porządkowych typu: Straż Miejska i Policja,

− liderzy poszczególnych grup wychowawców powinni znać stan osobowy wychowanków i uczniów każdego dnia i podać aktualny stan portierowi, jako osobie która pierwsza nawiązuje kontakt ze służbami PSP,

− osoba zgłaszająca zdarzenie (pożar) powinna w zgło-szeniu podać ilość osób przebywających w danym mo-mencie w obiekcie podkreślając niepełnosprawność osób oraz ilość kadry, daje to wyobrażenie dyżurnemu o stanie zagrożenia osób.

− należy wyposażyć portiera w służbowy telefon komór-kowy oraz urządzenie rozgłośnieniowe (megafon) do kontaktu ze służbami ratunkowymi i personelem na wy-padek zaniku napięcia w sieci elektrycznej,

− każda osoba (pracownik administracji, wychowawca) po opuszczeniu pomieszczenia powinna zamykać drzwi do pomieszczeń, co pozwoli na opóźnienie rozprze-strzeniania się rozwoju pożaru i zadymienia, przy czym drzwi nie należy zamykać na klucz.Opracowanie usprawnienia systemu zabezpieczenia

przeciwpożarowego w SOSW


21

W celu usprawnienia i zapewnienia wysokiego poziomu bezpieczeństwa pożarowego należy zaprojektować i wyko-nać w obiekcie system sygnalizacji pożarowej w części dy-daktycznej i internacie oraz system oddymiania w części dydaktycznej.

Propozycje rozwiązań i zastosowania:− System wczesnej detekcji dymu VESDA zapew-

niające skuteczne działanie w każdych warunkach. Urzą-dzenia systemu są określane jako ssące systemy bardzo wczesnej detekcji dymu. Urządzenie VESDA zasysa po-wietrze z monitorowanego pomieszczenia w sposób cią-gły, po czym za pośrednictwem lasera wykonuje detekcje w celu stwierdzenia wystąpienia cząsteczek dymu. Montaż urządzenia nie jest skomplikowany i nie wymaga specjal-nego przygotowania pomieszczenia do tego celu.

− System sygnalizacji pożarowej firmy CSP firmy Satel. Na system składają się nowoczesne konwencjonalne urządzenia przeznaczone do instalacji w mniejszych obiek-tach (np. szkołach). System posiada możliwość wyjścia do systemów transmisji informacji o pożarze oraz uszkodze-niu – podłączenie CSP do specjalistycznych systemów mo-nitoringu pożarowego pozwoli na automatyczne wezwanie służb ratowniczo-gaśniczych. Niewątpliwą zaletą systemu są niewysokie koszty wdrożenia i utrzymania.

Natomiast w zakresie usprawnienia i skuteczności ewa-kuacji należy podjąć następujące działania:− ze względu na liczbę i szczególny charakter przebywa-

jących w obiekcie wychowanków, w tym konieczność ewakuacji dzieci z dysfunkcją ruchu, zwiększyć obsadę liczbową wychowawców na dyżurach nocnych w inter-nacie,

− wyznaczyć osoby do kontaktu z ratunkowymi służbami PSP,

− zobowiązać wychowawców pełniących dyżury nocne w internacie do rygorystycznego przestrzegani spisy-wania przed godz. 22.00 obecnych w internacie wycho-wanków,

− przeprowadzać co najmniej dwa razy w roku praktycz-ne ćwiczenia z ewakuacji,

− szczegółowo omawiać z pracownikami SOSW przygo-towane scenariusze ewakuacji, a po zakończeniu kory-gować nieprawidłowości oraz usuwać napotkane prze-szkody organizacyjne,

− zapewnić ścisłe przestrzeganie zasad bezpieczeństwa zapisanych w Instrukcji bezpieczeństwa pożarowego i stosowanie się do procedur określonych w scenariu-szach ćwiczeń z ewakuacji przez organizujących akcję ewakuacyjną.

6. Wnioski

W artykule omówiono problematykę zabezpieczenia przeciwpożarowego obiektów użyteczności publicznej na przykładzie Specjalnego Ośrodka Szkolno-Wychowawcze-go dla Dzieci Niewidomych i Słabo Widzących. W oparciu o istniejący stan wyposażenia obiektu w systemy zabez-pieczenia przeciwpożarowego, wnioski płynące z prze-prowadzonych ćwiczeń ewakuacyjnych oraz wymagania prawne w zakresie ochrony przeciwpożarowej obiektów i budynków, wskazano usprawniania zarówno w zakresie systemów zabezpieczających, jak i przebiegu akcji ewaku-acyjnej w przypadku wystąpienia zagrożenia pożarowego.

Zaproponowane systemy zwiększające poziom bezpie-czeństwa przeciwpożarowego obiektu oraz zasady i etapy postępowania w czasie ewakuacji można z powodzeniem stosować w innych ośrodkach i placówkach dla dzieci nie-pełnosprawnych, a wykorzystanie przytoczonych rozwią-zań może przyczynić się do podniesieniu stopnia bezpie-czeństwa osób przebywających w tego typu obiektach.

Literatura

1. Duda A., Korga S., Gnapowski S., The role of e-lerning in educational processes, Advances in Science and Technology, nr 24, vol. 8, 2014.

2. Kociołek K.T., Poradnik Inspektora ochrony przeciw-pożarowej, wyd. Tarbonus, Tarnobrzeg 2010.

3. Laurowski T., Vademecum ochrony przeciwpożarowej, wyd. KaBe, Krosno 2006.

4. Lis R., Lenik Z., The base of the methodical design and implementation of engineering education process, Advances in Science and Technology, nr 16, vol. 6, 2012.

5. Rozporządzenie MSWiA z dnia 7 czerwca 2010 roku w sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków, in-nych obiektów budowlanych i terenów (Dz. U. z 2010 r. Nr 109, poz. 719).

6. Siemiątkowski P., Ochrona przeciwpożarowa w prakty-ce, wyd. KaBe, Krosno 2011.

7. Skiepko E., Instalacje przeciwpożarowe, wyd. Medium, Warszawa 2009.

8. Ustawa z dnia 24 sierpnia 1991 r. o ochronie przeciwpo-żarowej (tekst jednolity: Dz. U. 2002 Nr 147 poz. 1229 z późn. zmian.).


ROLA PAŃSTWA W GOSPODARCE RYNKOWEJ.FINANSOWANIE WYDATKÓW OBRONNYCH

THE ROLE OF COUNTRY IN THE MARKET ECONOMY.FINANCING OF DEFENSE EXPENDITURES

prof. dr hab. Lech KOŚCIELECKI, płk dr hab. Konrad STAŃCZYK, dr Mariusz TOMCZYK

Akademia Obrony Narodowej, WarszawaArtykuł recenzowany

Streszczenie

Współcześnie państwo odgrywa istotną rolę w organizowaniu i funkcjonowaniu systemu gospodarki rynkowej. Rola ta sprowadza się do kompromisu pomiędzy zapewnieniu jak najlepszych warunków do funkcjonowania rynku, co impli-kuje konieczność minimalizacji zakresu ingerencji w działanie mechanizmów rynkowych, a koniecznością korygowania negatywnych skutków oddziaływania mechanizmu rynkowego, związanego np. z nadmiernym bezrobociem, nadmierną rozpiętością dochodów itp. Oddzielnym, jednak nie mniej istotnym zagadnieniem jest konieczność zapewnienia przez państwo wykonywania usług publicznych i związaną z tym koniecznością zapewnienia na ten cel określonych środków finansowych. Współcześnie, jednym z priorytetowych rodzajów tych usług jest usługa określana mianem „obrona narodo-wa”, która realizowana jest przez państwo w ramach wydatków obronnych.

W artykule tym autorzy przedstawiają różne aspekty interwencjonizmu państwowego, odnosząc się do wybranych osiągnięć historii myśli ekonomicznej przy uwzględnieniu konieczności ponoszenia przez państwo wydatków obronnych.

Słowa kluczowe: gospodarka rynkowa, interwencjonizm państwowy, bezpieczeństwo narodowe, wydatki obronne

Summary

Today the role of country in organising the market economy system is significant. Every country have to create their own compromise between providing the best development conditions, which is connected with less interference in market mechanism and the necessity of correction of the negative market results like unemployment etc. Another important factor in market economy are public services and providing fund sources for them. „National security” is the one of the most important type of public services and it is funded by polity under defence expenditures.

In this article authors present different aspects of national interventionism, refer to selected achievements of the history of economic thought with consideration of compulsory funding of defence expenditures by country.

Key words: market economy, national interventionism, national security, defense expenditures

1. Wprowadzenie

Gospodarowanie zawsze odbywa się w określonych warunkach materialnych, społecznych, instytucjonalnych a także politycznych. Całokształt tych warunków oraz me-chanizmów działania tworzy gospodarkę [7]. Dla gospo-darki nie ma bardziej fundamentalnej kwestii niż rola, jaką odgrywa w niej państwo. Problematyka państwa w gospo-darce rynkowej jest wielowątkowa, a równocześnie bar-dzo kontrowersyjna. Jednym z istotnych, ekonomicznych aspektów działalności państwa są te, które związane są z bezpieczeństwem narodowym, a ściślej z wielkością

środków finansowych przeznaczanych przez państwo na jego zapewnienie.

Celem tego opracowania jest zaprezentowanie koniecz-ności, oraz możliwego zakresu aktywnego oddziaływania państwa na przebieg procesów gospodarczych w środowisku gospodarki rynkowej, z uwzględnieniem obowiązku ponosze-nia przez państwo wydatków obronnych.

2. Państwo jako podmiot gospodarki rynkowej

Pojęcie państwa nie zawsze jest używane w sposób jednoznaczny. Jednak najczęściej oznacza złożoną, zróżni-

23

cowaną wewnętrznie, wieloszczeblową strukturę admini-stracyjną społeczeństwa zamieszkującego określone tery-torium, dysponującą władzą ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą [7]. Inna definicja, akcentuje to, iż państwo jest formą organizacji społeczeństwa globalnego, które jest związane terytorialnie i hierarchicznie oraz pełni wy-znaczone przez stopień rozwoju społecznego funkcje. Po-wszechnie przyjęło się określać państwo, mając na myśli centralne oraz lokalne instytucje i urzędy publiczne, któ-rych działalność związana jest z funkcjonowaniem danego systemu społeczno-gospodarczego. Wydaje się słusznym stwierdzenie, że państwo musi odgrywać istotną rolę w zor-ganizowanym społeczeństwie, które z kolei potrzebuje rzą-du. Kluczowym pozostaje pytanie o zakres roli państwa w gospodarkę. Stosunek państwa do gospodarki jest kształ-towany przez różne przyczyny, ma różny zasięg i formę. Sprawia, że jego charakterystyka może być dokonywana z różnych punktów widzenia. Bierność państwa w określo-nej sferze stosunków gospodarczych jest nie tyle dowodem braku interesu państwa do ingerowania w sprawy gospo-darcze, co wyrazem świadomie przyjętej postawy. Problem polega na znalezieniu optymalnego poziomu interwencji państwa w gospodarce rynkowej, usytuowanego pomiędzy dwiema skrajnościami: gospodarką centralnie planowaną, w której wszystkie istotne decyzje gospodarcze należały do państwa, a zalecanym przez Adama Smitha leseferyzmem, który ograniczał rolę państwa do kilku podstawowych funkcji [15].

Analiza historii gospodarczej świata dowodzi, iż ża-den inny system gospodarczy nie zapewnił nigdy tak spektakularnego rozwoju gospodarczego oraz wzrostu do-brobytu, jaki stał się udziałem społeczeństw opierających swe życie gospodarcze na solidnych podstawach systemu rynkowego. Główną zaletą systemu rynkowego opar-tego na prywatnej własności, wolności gospodarczej i konkurencji, jest jego efektywność. Jednak wbrew powszechnie panującej opinii współczesne rozwiązania gospodarcze oparte o model gospodarki rynkowej nie są pozbawione wad. Rozwarstwienie społeczne, prze-jawiające się występowaniem bardzo bogatych i skraj-nie biednych, występowanie tzw. efektów zewnętrznych (np. zanieczyszczenie środowiska, hałas, tłok), wysoka konkurencja, która może sprzyjać rozwojowi społecznie niepożądanych dóbr, skłonność do proliferacji produkcji to najczęściej dostrzegane i najdotkliwsze w skutkach dla społeczeństwa wady.

Z tego względu istotne jest określenie podstawowych zadań państwa funkcjonującego w środowisku gospodarki rynkowej, które polegać winny na [1]:1. Tworzeniu makro- i mikroekonomicznych warun-

ków zwiększających efektywność gospodarki (przy założeniu niesprawności rynkowego mechanizmu alo-kacji zasobów).

2. Zapewnieniu infrastruktury instytucjonalnej (regu-latory prawne, reguły i porządek społeczny) sprzyjają-cej długofalowej efektywności inwestycji.

3. Wyrównywaniu dostępu do podstawowych dóbr we-dług przyjętych kryteriów sprawiedliwości społecznej

Państwo jest więc szczególnym podmiotem systemu ekonomicznego w tym sensie, że motywy działalności pań-stwa różnią się od motywów działalności przedsiębiorstw i gospodarstw domowych [9].

W systemie rynkowym specyfika roli państwa polegać więc winna, z jednej strony na zapewnieniu jak najlep-szych warunków do funkcjonowania rynku, co implikuje konieczność minimalizacji zakresu ingerencji w działanie mechanizmów rynkowych, z drugiej zaś państwo winno korygować negatywne skutki funkcjonowania mechanizmu rynkowego, związanego np. z nadmiernym bezrobociem, nadmierną rozpiętością dochodów itp.

Państwo tworzy więc warunki funkcjonowania gospo-darki rynkowej m.in. przez ustalenie zasad dotyczących [13]:1. Prowadzenia działalności gospodarczej,2. Emitowania pieniądza oraz innych papierów wartościo-

wych,3. Funkcjonowania systemu cen,4. Obrotu gospodarczego,5. Nierynkowej alokacji zasobów w gospodarce,6. Budowy programów społecznych (ubezpieczenia,

ochrona zdrowia itp.).Aby spełniać liczne funkcje publiczne i socjalne, pań-

stwo musi dysponować określonymi dochodami, których przejmowanie i rozdysponowanie w istotnym stopniu kory-guje proporcje podziału dochodów i alokacji zasobów, jakie ukształtowałyby się bez jego ingerencji. Realizacja zadań państwa – podobnie jak innych zadań publicznych – wyma-ga więc zgromadzenia odpowiednich środków pieniężnych w celu sfinansowania ich wykonania

Państwo w zasadzie nie prowadzi działalności produk-cyjnej będącej źródłem dochodów, musi więc sięgać do dochodów innych podmiotów, ograniczając tym samym możliwości zaspokajania ich indywidualnych potrzeb kon-sumpcyjnych i inwestycyjnych.

Procesowi gromadzenia środków publicznych towa-rzyszą procesy ich rozdysponowania, przyporządkowane wykonywaniu konkretnych zadań publicznych (społecz-nych, gospodarczych) przyjętych do realizacji w danym roku budżetowym przez podmioty sektora finansów pub-licznych.

Przeznaczenie środków publicznych na określone cele i w ustalonej wysokości znajduje odzwierciedlenie w wy-datkach określonych w ustawie budżetowej (uchwale bu-dżetowej – dotyczy jednostek samorządu terytorialnego) lub w planie finansowym jednostki sektora finansów pub-licznych.

Skala i ranga realizacji zadań realizowanych przez pań-stwo, a co za tym idzie i wielkość środków pieniężnych przeznaczanych na ten cel skłaniają do sformułowania tezy: im więcej zadań publicznych realizuje państwo, tym więk-sze obciążenia musi nałożyć na przedsiębiorstwa i gospo-darstwa domowe [5].

Warto przy tym również zaznaczyć, iż mechanizm rynkowy nie jest idealnym sposobem zaspokajania po-trzeb prywatnych (indywidualnych). Potencjalny kon-sument chętnie płaci za dane dobro, jeżeli z tego zakupu


24

osiąga indywidualne korzyści, natomiast jeżeli korzyści z zakupu płyną dla wielu obywateli, czy całego społeczeń-stwa, jak jest w przypadku np. „usługi obronnej” to konsu-ment nie jest zainteresowany przeznaczaniem swoich do-chodów na ten zakup. Oznacza to, że mechanizm rynkowy nie zaspokaja potrzeb zbiorowych i w takich szczególnych sytuacjach mechanizm ten zawodzi albo jest nieefektywny. Z konieczności wykorzystuje się więc instytucje państwa i administracyjny mechanizm zaspokajania potrzeb zbioro-wych, gdzie państwo (lub podmioty publicznoprawne) nie występuje jako zwykła jednostka, lecz przejawia swą moc rządzenia i stosowania przymusu czyniąc użytek ze swej możliwości sprawowania władzy i uruchamiając władze publiczne do realizacji swej polityki. Tym samym państwo jako podmiot życia gospodarczego, z konieczności speł-nia w środowisku gospodarki rynkowej określone funkcje, z których najważniejsze to funkcja: alokacyjna, regulacyj-na, stabilizacyjna i redystrybucyjna.

3. Funkcje państwa w gospodarce rynkowej

Jednym z przejawów aktywności państwa w sferze finan-sowego zabezpieczenia realizacji zadań publicznych jest tzw. alokacyjna funkcja państwa związana z niedoskonałościami mechanizmu rynkowego, tzn. mechanizmu różniącego się od warunków doskonałej konkurencji.

Istota funkcji alokacyjnej polega na tym, że państwo wykorzystuje narzędzia alokacji części zasobów w gospo-darce rynkowej. Skutkiem alokacji części zasobów, który-mi dysponuje gospodarka, przez państwo jest dostarczanie towarów i usług obywatelom, społecznościom lokalnym oraz całemu społeczeństwu. Dostarczanie towarów i usług finansowane jest z funduszy publicznych i następuje m.in. w związku z koniecznością realizacji zadań stawianym państwu. Trudno byłoby bowiem na zasadach rynkowych organizować np. administrację państwową, wymiar spra-wiedliwości, obronę narodową, bezpieczeństwo publiczne, służbę dyplomatyczną, utrzymanie i budowę infrastruktury energetycznej i komunikacyjnej, ochronę sanitarną, ochro-nę zasobów naturalnych realizację świadczeń społecznych itp. Natomiast niewykonanie tych zadań w tych dziedzi-nach mogłoby zagrażać właściwej egzystencji społeczeń-stwa i państwa. Funkcja alokacyjna dotyczy więc ingeren-cji państwa dotyczącą rozdziału i gospodarowania dobrami publicznym.

Z funkcją alokacyjną państwa ściśle wiąże się funkcja redystrybucyjna.

Wpływ redystrybucji na gospodarkę polega na tym, że z jednej strony państwo, zabierając część wypracowa-nych zysków przedsiębiorstw oraz ustalając cła i inne opła-ty wpływa bezpośrednio na koszty i opłacalność produkcji, natomiast z drugiej strony, przez opodatkowanie dochodów osobistych, państwo wpływa na wielkość dochodów po-zostawionych w dyspozycji podatników, a przez to tak na ich silą nabywczą, jak i na ich motywację do pracy. Oba te wpływy zależą od skali redystrybucji – od systemu podat-

kowego i polityki podatkowej, w więc m.in. od rozkładu ciężaru opodatkowania między podatki bezpośrednie i po-średnie, od dopuszczalnych wyjątków od zasady równego traktowania podatników (np. przez zróżnicowanie zasad opodatkowania w zależności od wielkości ich dochodów, rodzajów prowadzonej działalności, czy przez ulgi i zwol-nienia podatkowe), od zasad określających możliwości za-liczania różnych wydatków w koszty produkcji lub koszty pozyskania dochodu i od innych elementów systemu podat-kowego. Podobne wpływy mają cła [8].

Fenomen funkcji państwa w gospodarce opiera się na dawno poczynionej i wciąż aktualnej obserwacji zacho-wań ludzkich: ten kto ma władzę pobierania dochodów od innych oraz władze wykorzystywania pobranych do-chodów na finansowanie potrzeb indywidualnych lub zbiorowych innych podmiotów, ten może kształtować ich zachowania [4]. Realizacja zadań państwa – podob-nie jak innych zadań publicznych – wymaga zgromadzenia zatem odpowiednich środków pieniężnych w celu sfinan-sowania ich wykonania (utrzymanie jednostek i instytucji wojskowych, policji, sądów itp). Państwo w zasadzie nie prowadzi działalności produkcyjnej będącej źródłem do-chodów (z wyjątkiem przedsiębiorstw państwowych, które nie są zaliczane do sektora finansów publicznych, oraz go-spodarki pozabudżetowej), musi więc sięgać do dochodów innych podmiotów, ograniczając tym samym możliwości zaspokajania ich indywidualnych potrzeb konsumpcyjnych i inwestycyjnych.

Funkcja redystrybucyjna polegać więc będzie na zła-godzeniu nierówności społecznych wynikających z różnej wielkości dochodów przez m.in. ustalanie wysokości pła-cy minimalnej, rodzaju i wysokości podatków, regulacji cen czynszu i udostępnianiu dóbr bezpłatnych (oświata, opieka lekarska, bezpieczeństwo narodowe i wewnętrz-ne). Państwo szczególnie zaangażowane w redystrybucję dóbr często nazywane jest „państwem opiekuńczym”. Jego funkcjonowanie wymaga poważnych wydatków budżeto-wych, co nie zawsze jest zgodne z zasadami efektywności ekonomicznej, ale jest zgodne z koniecznością zapewnienia zabezpieczenia społecznego obywateli.

Funkcja regulacyjna państwa polegać będzie na two-rzeniu i utrzymywaniu przez państwo warunków uczciwej konkurencji w gospodarce, co wiąże się z przeciwdziała-niem wobec monopoli i usuwaniem wad strukturalnych w gospodarce. W takich sytuacjach państwo interweniuje odpowiednim ustawodawstwem lub za pomocą odpowied-nich instytucji (np. Urząd Ochrony Konkurencji i Konsu-mentów).

Funkcja stabilizacyjna – polega na łagodzeniu skut-ków trudności pojawiających się okresowo w gospodarce. Efekty w dłuższym horyzoncie czasowym można osiągnąć rozwijając szkolnictwo, promując rozwój nauki i techniki, tworząc dogodne warunki dla działalności gospodarczej. Krótkookresowe, doraźne skutki daje zwykle regulacja popytu przez państwo, np. przez podniesienie wydatków państwa.


25

4. Zasługi J.M. Keynesa w budowaniu podstaw interwencjonizmu państwowego

W teoretycznej analizie roli państwa w gospodarce rynkowej można wyróżnić dwa nurty: liberalny i inter-wencjonistyczny. W nurcie liberalnym (bardzo żywot-nym również współcześnie) postuluje się ograniczenie roli państwa w gospodarce do niezbędnego minimum. Przyjmuje się, że rynek jest najdoskonalszym mechani-zmem alokacyjnym w gospodarce i to właśnie samoczyn-nie działający mechanizm rynkowy umożliwia efektywne wykorzystanie wszystkich czynników produkcji i naj-lepiej rozwiązuje wszelkie problemy gospodarcze. Za-chowania rynkowe poszczególnych uczestników rynku ostatecznie określają wielkość i strukturę podaży i popytu oraz zapewniają ich wzajemne dostosowanie – poprzez działanie tzw. „niewidzialnej ręki rynku”. Przedstawiciele tego nurtu uważają, że państwo powinno zapewnić obro-nę narodową, stać na straży porządku i ładu publiczne-go, powinno chronić konkurencję, zapewniać społeczeń-stwu swobodę działania oraz tworzyć taką infrastrukturę instytucjonalno-prawną, która zapewniałaby niczym nie-skrępowane działanie sił rynkowych. Zatem w świetle tej koncepcji państwo powinno być silne, ale równocześnie jego ekonomiczne funkcje powinny być sprowadzone do niezbędnego minimum, powinno pełnić rolę „stróża noc-nego”. Wielki kryzys lat trzydziestych XX w. pokazał, że samoczynnie działający mechanizm rynkowy nie funkcjo-nuje w sposób doskonały. Wówczas narodził się nurt in-terwencjonistyczny, który był reakcją na niedoskonało-ści rynku. Wolny rynek nie zapewniał ani stabilizacji, ani racjonalnej dystrybucji dochodów. Prawdziwy przełom przyniosła teoria J.M. Keynesa (1883–1946), mówiąca o konieczności aktywnego uczestnictwa państwa w roz-wiązywaniu problemów rynkowych [6].

Keynes zaproponował rozwiązanie w postaci zapew-nienia dodatkowego popytu. Dzięki niemu byłoby moż-liwe podniesienie poziomu produkcji i zwalczenie rece-sji. Jeśli rządu nie było stać na wypełnienie luki w za-gregowanym popycie, powinien zapożyczyć się na ten cel, zwracając pieniądze zebrane z podatków dopiero w okresie pomyślnej koniunktury. W modelu Keynesa oszczędzanie przestawało być cnotą w okresie kryzysu a wydawanie pieniędzy, nawet jeśli się ich nie miało, stało się uzasadnione. Opozycjoniści głęboko sprzeciwiali się takim zachowaniom argumentując, że politycy zyskali potwierdzenie dla działań, które w systemie demokratycz-nym lubili podejmować: zwiększać wydatki, a nie szukać oszczędności. Keynes proponował rozwiązania, z który-mi sympatyzowały społeczeństwa (i związki zawodowe): podnoszenie płac, zasiłki dla bezrobotnych, tworzenie przez rząd miejsc pracy (poprzez roboty publiczne), dota-cje za powstrzymywanie się od produkcji itd.

Istotne miejsce w metodologii Keynesa zajmują tak-że następujące cztery założenia.

Pierwsze dotyczy preferowania podejścia makroe-konomicznego zamiast skupiania uwagi na elementarnych podmiotach gospodarowania. Stąd wynika operowanie

w analizie wielkimi agregatami procesów i strumieni wy-stępujących w gospodarce narodowej.

Drugie założenie dotyczy ograniczenia analizy funk-cjonalnej na rzecz analizy przyczynowo-skutkowej, zanie-dbanej mocno po triumfie metod ekonomii matematycznej.

Trzecie założenie — bardzo spopularyzowane przez zwolenników Keynesa — odnosi się do przyjęcia w anali-zie okresów krótkich. Nie chodzi tu oczywiście o ironicz-ne powiedzenie Keynesa, że w długim okresie wszyscy bę-dziemy martwi, ale o rozpatrywanie zjawisk w przedziale czasu uznanym za dostateczny dla zaobserwowania zjawisk i wyciągnięcie pewnych praktycznych wniosków.

Taka sugestia znajduje potwierdzenie także w założe-niu czwartym — poszukiwaniu rozwiązań służących konkretnej polityce gospodarczej, którą miała się stać polityka pełnego zatrudnienia [13].

O miejscu i roli teorii inwestycji w systemie ekono-micznym Keynesa najlepiej świadczy jego wypowiedź, że istotę keynesizmu można zawrzeć w jednym zdaniu: przy danej psychice społeczeństwa ogólny poziom produkcji i zatrudnienia zależy od wielkości inwestycji. Oczywiście inwestycje nie są jedynym czynnikiem określającym pro-dukcję i zatrudnienie, ale jest to czynnik najbardziej skłon-ny do nagłych i poważnych zmian. Do pełnego rozwinięcia teorii inwestycji Keynes wykorzystał nie tylko koncepcję skłonności do inwestowania, lecz także oryginalną teorię krańcowej wydajności kapitału i zmodyfikowaną teorię pieniądza i procentu.

Skłonność do inwestowania opiera się na skłonności do oszczędzania i jest określana przez zbiór czynników. Pod-miot może bowiem swój dochód albo wydać na konsump-cję, albo zaoszczędzić. Decyzja o oszczędzaniu i inwesto-waniu wiąże się z przewidywaniem korzyści i nakładów związanych z takim działaniem. Stosunek przewidywanej dochodowości inwestycji do jego ceny podaży, albo lepiej — stosunek przewidywanego dochodu z jednostki danego typu kapitału do kosztu jej wytworzenia, Keynes nazywał krańcową efektywnością kapitału [2]. Jeszcze lepiej można zrozumieć to pojęcie, jeśli uświadomimy sobie sytu-ację decydenta, który może ulokować zaoszczędzone środ-ki w produkcję lub w banku. Kalkulacja musi więc obej-mować przewidywane korzyści z obu możliwości. Zgod-nie z zasadą ekwimarginalności optymalny wybór określa równość krańcowych korzyści z obu form inwestowania. Powiemy przeto, iż krańcowa wydajność (efektywność) kapitału odpowiada stopie dyskontowej, przy której obec-na wartość przewidywanych przychodów z danego obiektu kapitałowego w ciągu jego trwania równa się cenie podaży tego obiektu.

Keynes nie ograniczał się do krótkiego okresu i podkre-ślał znaczenie niepewności, towarzyszącej decyzjom inwe-stowania, tym większej, im dłuższego okresu one dotyczą. Niepewność rodzą: zmiany w wielkości i strukturze kapi-tału, wahania w natężeniu popytu efektywnego, zmiany w gustach konsumentów oraz jednostkach płac liczonych w pieniądzu. Ogromne znaczenie w długim okresie ma postęp techniczny, nieraz bardzo gruntownie zmieniający warunki produkcji i wymiany. Wszystko to wywołuje trud-


26

no wytłumaczalne zjawisko fal optymizmu i pesymizmu, nadających długim okresom szczególny charakter i oddzia-łujących także na przebieg cyklu gospodarczego. Keynes pisał, że w praktyce przewidywania na temat rentowności inwestycji opierają się na pewnej konwencji, a mianowi-cie przekonaniu, że obecna sytuacja będzie trwała długo. W zbiorze czynników oddziałujących na krańcową efek-tywność kapitału na pierwszym miejscu stawiał Keynes te, które kształtują stopę procentową [13].

Keynes nie był zwolennikiem gospodarki centralnie za-rządzanej przez państwo, ale i nie zalecał postawy wynika-jącej z hasła medyków — „Primum non nocere!” — „Prze-de wszystkim nie szkodzić!”. Jego zdaniem państwo może skutecznie oddziaływać na podaż pieniądza, prowadząc od-powiednią politykę bankową. Ograniczając kreację pienią-dza, może zwiększyć preferencję płynności i podwyższyć stopę procentową, a tym samym zahamować proces inwe-stycji i wzrost zatrudnienia, jeżeli gospodarce grozi inflacja. Koniunkturę można nakręcić poprzez działania odwrotne. Dobrym narzędziem jest także polityka fiskalna, zwłaszcza oparta na wyważonej progresji podatkowej. Podobnie jak ekonomika dobrobytu, również doktryna Keynesa zaleca-ła preferowanie ulg podatkowych wobec warstw biedniej-szych, które silnie oddziałują na zagregowany popyt efek-tywny [13]. Oczywiście Keynes nie zalecał przekroczenia progu opodatkowania, grożącego poważnym osłabieniem motywu zysku.

Bezpośrednią interwencję państwa, w formie podej-mowania własnych, autonomicznych inwestycji, Keynes umieszczał raczej na końcu swej recepty leczenia schorzeń gospodarki. Zdawał sobie sprawę z tego, że taka terapia może się przerodzić w ciągły proces i zmienić poważnie układ sił wewnętrznych, naruszając nawet fundamenty własności prywatnej i motywacje podmiotów gospodar-czych. Niemniej Keynes pozostał zdecydowanym zwolen-nikiem wkraczania państwa w sytuacji kryzysowej i za-lecał inwestycje publiczne, które zapewnią szybki wzrost popytu efektywnego i redukcję przymusowego bezrobocia. Postulował nawet finansowanie programu inwestycji pub-licznych z deficytu budżetowego, który rodzi wprawdzie dług wewnętrzny państwa, ale nie zakłóca funkcjonowa-nia naturalnego mechanizmu gospodarki. Należało jednak pamiętać, aby podejmowane inwestycje miały społecznie użyteczny charakter i jednocześnie nie dawały bezpośred-nich efektów podażowych. Keynes celowo pomijał możli-wości sterowania przez państwo zmianami w wielkościach typowych dla długich okresów, pozostawiając niejako to pole dociekań swoim krytykom, z czego nie omieszkali oni skorzystać. Model gospodarki zbudowany przez Keynesa pozwolił skupić uwagę na sprawach najistotniejszych, wy-nikających z potrzeb systemu borykającego się z kryzysem o wyraźnych cechach kryzysu strukturalnego.

5. Empiryczne znaczenie teorii J.M. Keynesa

Teoria Keynesa na tyle podobała się władzom, że była stosowana jeszcze po II wojnie światowej, aż do lat 70. XX wieku – do czasów tzw. kryzysów naftowych. Jej wdra-

żanie uzasadniano również względami politycznymi. Czy teorię Keynesa można stosować również współcześnie? Raczej niekoniecznie, jeśli tak to nie w pełnym zakresie. Żyjemy w zupełnie innych warunkach niż 80 lat temu. Sko-ro rzeczywistość się zmienia, to i one ewoluują. Większą rolę obecnie przykłada się do zagadnienia koordynacji po-lityk gospodarczych i wspólnego wydobywania gospodarki światowej z recesji (unikając w ten sposób wojen waluto-wych). Ponadto, czasami okazuje się, że to nie rynek sam z siebie „powoduje” kryzysy finansowe i recesje. Niekiedy głównym ich czynnikiem sprawczym są władze. Dochodzi zatem do paradoksu: rządy czasami tak bardzo starają się poprawić ludziom poziom życia, zapobiec występowaniu recesji, że same doprowadzają do ich powstania. Współ-czesne państwo może w szerszym niż niegdyś stopniu stosować mechanizm rynkowy do realizacji celów pub-licznych. Można więc twierdzić, że zmienia się sposób od-działywania państwa na gospodarkę, a w szczególności ma miejsce transformacja bezpośredniej, uzyskiwanej głównie przez własność państwową kontroli państwa nad gospodar-ką w kontrolę pośrednią, uzyskiwaną poprzez oddziaływa-nie regulacyjne. Najbardziej widocznym przejawem tych przemian jest prywatyzacja sektorów użyteczności publicz-nej, takich jak telekomunikacja, energetyka czy transport kolejowy, wraz z równoczesnym powstawaniem agencji regulacyjnych, które mają wymuszać prokonkurencyjne zachowania na przedsiębiorstwach działających w sprywa-tyzowanych sektorach i nadzorować wypełnianie przez nie minimum zadań publicznych. Przemiany te zmieniają więc typ ingerencji państwa w procesy gospodarcze: zmniej-szają bezpośrednie oddziaływanie własnościowe i admi-nistracyjne oraz wyposażają instytucje publiczne (agencje regulacyjne) w narzędzia oddziaływania pośredniego (re-gulacyjnego). Państwo nie traci zatem możliwości realizo-wania ważnych celów publicznych, takich jak zapewnienie powszechnego dostępu do usług telekomunikacyjnych lub niezawodności dostaw energii elektrycznej. Jest jednak zmuszone osiągać je, posługując się bodźcami ekonomicz-nymi wbudowanymi w mechanizmy regulacyjne. Współ-cześnie, wyjaśnianie funkcji państwa oraz projektowanie ich w taki sposób, aby ich pełnienie przyczyniało się do wzrostu dobrobytu jak najszerszych grup ludności, jest pod-stawowym zadaniem nauk ekonomicznych. Ludzie oczeku-ją, że ekonomiści będą w stanie zaprojektować i wdrożyć narzędzia, które rozwiążą (lub przynajmniej zmniejszą) od-wieczne problemy biedy, deprywacji potrzeb materialnych i powracających kryzysów. Warto jednak pamiętać, że eko-nomia zajmuje się gospodarowaniem, które z natury jest procesem społecznym (w pojedynkę nikt nie jest w stanie zapewnić sobie wysokiego poziomu życia) [14]. Zbiorowy efekt gospodarowania nie zasadza się wyłącznie na cechach jednostek, lecz w znacznej mierze jest pochodną zdolności do społecznego współdziałania – zależy od przebiegu po-nadjednostkowego procesu, w którym bodźce płynące od ludzi do ludzi wzmacniają ich wysiłek, kreatywność i osta-tecznie społeczną produktywność. Ekonomia nie jest i nie może być nauką ścisłą, gdyż skuteczność formułowanych przez nią zaleceń zależy między innymi od wzorów spo-


27

łecznej interakcji. Decyzje i wybory jednostek wzajemnie się warunkują i choć indywidualnie wydają się być całko-wicie dowolne, to w efekcie agregacji (składania) tworzą zjawiska masowe, wobec których te same jednostki stają jak wobec niezależnych faktów materialnych.

Zawarte w pracach J.M. Keynesa tezy wywarły i nadal wywierają ogromny wpływ na teorię ekonomii. Keyne-sizm nie jest jednak nurtem jednorodnym. Możemy w nim wyróżnić neokeynesizm i postkeynesizm. Niezależnie od różnic charakteryzujących poszczególne nurty, keyne-sizm był teoretycznym uzasadnieniem interwencjonizmu państwowego aż do początków lat siedemdziesiątych. Od tego okresu obserwuje się nawrót popularności koncepcji liberalnych. Nowe zjawiska w gospodarce kapitalistycznej, takie jak nasilenie inflacji, wzrost deficytu budżetowego, długu publicznego, osłabienie tempa wzrostu gospodarcze-go podważyły podstawy teorii Keynesa. W teorii ekonomii zaczęły dominować poglądy oparte na zasadzie wolności gospodarczej zwane neoliberalizmem. Koncepcje neolibe-ralne wyrażają wiarę w skuteczność mechanizmu rynkowe-go i niechęć do aktywnej roli państwa w gospodarce.

Doświadczenia początku lat XXI w., skutkujące, m.in. występowaniem kryzysów gospodarczych państw na skalę międzynarodową wskazują, że w procesach gospodarczych nie można opierać się wyłącznie na prawach gospodarki rynkowej. Współczesna gospodarka rynkowa potrzebuje współregulatora, którym może być tylko państwo, repre-zentowane przez rząd. Mechanizm rynkowy, nadzwyczaj sprawny w zapewnianiu efektywnego działania przedsię-biorstw i w stymulowaniu ogólnego rozwoju gospodarcze-go i społecznego, zawodzi w takich sprawach, jak należyte wykorzystanie zasobów społecznych, bo tworzy masowe bezrobocie lub społeczny podział dochodów, gdyż tworzy wielkie obszary nędzy. Pozostaje jednak problem określe-nia zakresu i sposobu działania tego współregulatora.

6. Państwo kreatorem wydatków obronnych

Konieczność świadczenia określonych usług publicz-nych przez państwo (np. związanych z bezpieczeństwem i obroną narodową) związana jest z określonymi wydatkami, co implikuje potrzebę prowadzenia publicznej gospodarki finansowej. Jej zakres jest sporny i z reguły określony w dro-dze kompromisu politycznego, zależnego od bardzo wielu czynników, jak np. w stosunku do wydatków obronnych za-leżnych od stopnia zagrożenia państwa w stosunku do stanu gospodarki w danym okresie [13].

Armia jako organ zbrojny państwa utrzymywała się zawsze kosztem zewnętrznych źródeł ekonomicznych, stanowiących rezultat społecznej działalności wytwórczej. Różnorodne formy nabywania lub dostarczania z zewnątrz środków dla armii były i pozostają nadal ciągiem działań gospodarczych, które w swej treści stanowią proces eko-nomiczny. Sens i istota tego procesu pozostają te same; od innych społecznych procesów ekonomicznych wyróżnia go to, że jest pochodnym celów i zadań militarnych [3].

Tak więc, na realizacje zadań związanych z zapewnie-niem bezpieczeństwa, głównie poprzez utrzymanie odpo-

wiednich sił i środków stanowiących o istnieniu Sił Zbroj-nych państwa, niezbędnym jest zgromadzenie i rozdyspo-nowanie odpowiednich zasobów w ramach określonego funduszu, z którego zadania te mogą być realizowane. Tym samym, bezpieczeństwo zewnętrzne kraju jest w dużej mierze zależne od sytuacji ekonomicznej państwa, która ma istotny wpływ na wielkość środków finansowych prze-znaczanych, w ramach wydatków obronnych i pochodzą-cych w głównej mierze z budżetu państwa, na funkcjono-wanie sił zbrojnych [13].

Głównym funduszem publicznym, zestawiającym prognozowane dochody i wydatki rządu na dany rok bu-dżetowy, wykorzystywanym w celu finansowania zadań państwa, również tych związanych z funkcjonowaniem Sił Zbrojnych jest budżet państwa. To właśnie z tego zasobu, poprzez funkcjonujący w państwie system dochodów bu-dżetowych, traktowany jako źródło zasilające zasób, doko-nywane są wydatki, określane jako wydatki obronne.

Wydatki obronne to zatem środki pieniężne przezna-czone na obronność, czyli na jedną z dziedzin działalności państwa związaną z przeciwdziałaniem wszelkiego rodza-ju zagrożeniom i służącą zapewnieniu jego bezpieczeń-stwa [13]. Muszą, więc mieć one swoje niekwestionowane miejsce w całości budżetu państwa, choć ich wielkość jest w zasadzie kompromisem, zależnym od szeregu czynni-ków zarówno ekonomicznych, politycznych, społecznych, istniejącej sytuacji w kraju i zagranicą, oraz pojawiających się bądź potencjalnie możliwych do wystąpienia zagrożeń.

W Polsce wydatki obronne są wydatkami prawnie zde-terminowanymi i kształtowane są ustawą z 2001 r. o prze-budowie i modernizacji technicznej oraz finansowaniu Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej [16]. Zgodnie z zapisami tej ustawy, na finansowanie potrzeb obronnych z budżetu pań-stwa przeznacza się corocznie wydatki w wysokości nie mniejszej niż 1,95 % Produktu Krajowego Brutto z roku poprzedniego (2% od 2016 roku). Jednocześnie ustawa ta nakazuje kształtować udział wydatków majątkowych na po-ziomie nie niższym niż 20 % wydatków obronnych ogółem. Takie rozwiązanie ma niewątpliwie uniwersalne znacznie, gdyż wyznaczenie wydatków w sposób dyrektywny, unie-zależnia ich wielkość od woli politycznej podmiotów spra-wujących władzę i uwzględnienia ponadto aktualną sytua-cję gospodarczą kraju. Z ekonomicznego punktu widzenia logicznym wydaje się więc powiązanie wielkości wydat-ków obronnych od aktualnego stanu gospodarki rynkowej, gdyż Produkt Krajowy Brutto jest miarą wielkości gospo-darki i jest najczęściej stosowaną miarą poziomu rozwoju gospodarczego. Warto jednak mieć świadomość, że miary ekonomiczne nie zawsze winny być decydujące. Bezpie-czeństwo i niepodległość oraz niepodzielność granic pań-stwowych jest dobrem, o które należy zabiegać wszelkimi możliwymi środkami, w zależności od istniejących potrzeb i występujących zagrożeń.

7. Wnioski

Rola państwa jest istotna zarówno dla całej gospodarki, społeczeństwa, jak i pojedynczego obywatela. Współcześ-


28

nie Polska, w zakresie rozwiązań dotyczących gospodarki musi rozwiązywać kwestie tworzenia nowego ładu praw-nego oraz dostosowywać go do standardów obowiązu-jących w Unii Europejskiej. Ponadto państwo musi two-rzyć i wspomagać rozwój instytucji obsługujących rynek, zwłaszcza instytucji finansowych. Nie bez znaczenia jest też rola państwa w planowaniu i przeprowadzaniu reform. Pojawiające się w międzyczasie negatywne zjawiska w go-spodarce, takie jak: inflacja, duże bezrobocie, gwałtowny spadek stopy życiowej większości obywateli oraz pojawie-nie się dużych obszarów ubóstwa przy równoczesnym po-głębianiu się różnic dochodowych i majątkowych to ważne dziedziny życia z którymi przeciętny obywatel nie jest so-bie sam w stanie poradzić. Wiele z nich będzie występo-wać z różnym natężeniem w przyszłości. Duża aktywność państwa w ograniczaniu skali tych negatywnych zjawisk jest pożądana. Natomiast cel ogólny państwa polega na za-pewnieniu wzrostu gospodarczego, zapobieganiu nadmier-nemu bezrobociu i dążeniu do wewnętrznej równowagi płatniczej. Realizacja celu ogólnego możliwa jest poprzez rozwiązywanie problemów cząstkowych dotyczących po-szczególnych dziedzin życia społecznego i ekonomiczne-go. Państwo realizuje politykę interwencjonizmu w rolni-ctwie, przemyśle, na rynku pracy, finansuje i organizuje politykę socjalną, politykę regionalną, stymuluje badania naukowe. Zakres interwencji państwa w poszczególne dziedziny jest różny i zmienia się, a decydują o tym ogólne założenia polityki społeczno – ekonomicznej oraz hierar-chia celów. Państwo powinno więc tworzyć różnego rodza-ju zapory prawno – instytucjonalne, które ograniczałyby negatywne następstwa funkcjonowania rynku, tworzyłyby osłonę socjalną dla najuboższych warstw ludności. Działa-nia państwa powinny prowadzić do dynamicznego rozwo-ju gospodarczego kraju w warunkach niskiej stopy inflacji i możliwie najmniejszego bezrobocia. Współcześnie, nie bez znaczenia są też problemy związane z zapewnieniem bezpieczeństwa państwa i jego obywateli. Sygnały płynące ze Świata, dowodzące o rozprzestrzenianiu się aktów ter-roryzmu oraz zmieniająca się architektura bezpieczeństwa w Europie są niejako sygnałem ostrzegawczym, nakazują-cym państwu zwrócenie uwag na te kwestie. Zwiększenie wydatków finansowych, płynących na realizację tych ce-lów wydają się więc w pełni uzasadnione.

Dlatego mimo tego, że stosunek oddziaływania wolne-go rynku do interwencji państwa powinien być znacznie

większy, to rola państwa w gospodarce jest znacząca, a in-gerencja państwa w gospodarkę nieunikniona.

Literatura

1. Hausner J., Zarządzanie publiczne, Wyd. Scholar, War-szawa 2008.

2. Keynes J. M., Ogólna teoria zatrudnienia, procentu i pieniądza, PWN, Warszawa 2003.

3. Koch M., red. nauk., Ekonomika wojskowa, Wyd. MON, Warszawa 1979.

4. Kosikowski C., Ruśkowski E., Finanse publiczne i prawo finansowe, Dom Wydawniczy ABC, Warszawa 2006.

5. Kościelecki L., Stańczyk K., Propedeutyka finansów, AON, Warszawa 2014.

6. Markowski K., Rola państwa w gospodarce rynkowej, PWE, Warszawa 1992.

7. Milewski R., Kwiatkowski E., Podstawy ekonomii, PWN, Warszawa 2005.

8. Osiatyński J., Finanse publiczne. Ekonomia i polityka, PWN, Warszawa 2006.

9. Owsiak S., Podstawy nauki finansów, PWE, Warszawa 2002.

10. Płaczek J., red. nauk., Budżet obronny Polski na począt-ku XXI wieku – fakty i oczekiwania, AON, Warszawa 2010.

11. Płaczek J., red. nauk., Ekonomika bezpieczeństwa pań-stwa w zarysie. Zarządzanie bezpieczeństwem, Difin, Warszawa 2014.

12. Stankiewicz W., Historia myśli ekonomicznej, PWE, Warszawa 1998.

13. Stańczyk K., Finanse publiczne jako środowisko rea-lizacji funkcji państwa dotyczącej obrony narodowej, „Zeszyty Naukowe AON” 2009, nr 4.

14. Surdej A., Nowoczesne prawo a gospodarka rynkowa, Instytut Obywatelski, Warszawa 2011.

15. Tanzi V., Gospodarcza rola państwa w XXI wieku, „Ma-teriały i studia” NBP 2006, nr 204.

16. Ustawa z dnia 25 maja 2001 r. o przebudowie i modernizacji technicznej oraz finansowaniu Sił Zbroj-nych Rzeczypospolitej Polskiej, art. 7 (DzU 2001, nr 76, poz. 804).


Streszczenie

Artykuł prezentuje wybrane problemy funkcjonowania narodowego przemysłu zbrojeniowego, w tym proces jego konsolidacji. Przedstawia korelację procesów produkcji specjalnej z systemem planowania i realizacji priorytetowych programów zbrojenia. Sformułowano w nim wnioski, które być może pozwolą uruchomić mechanizmy wspierające naro-dowy przemysł zbrojeniowy w implementacji innowacyjnych technologii na rzecz Sił Zbrojnych RP i gospodarki cywilnej oraz zwiększą ich dotychczasowy udział w realizacji usług logistycznych w obszarze zaopatrywania jednostek organiza-cyjnych resortu obrony narodowej wykonujących zadania w kraju i poza jego granicami.

Słowa kluczowe: przemysł zbrojeniowy, konsolidacja, modernizacja techniczna

Summary

This article presents selected operating issues of the national arms industry, including the process of its consolidation. It shows a correlation between special production processes and the planning and implementation system of the priority armament programs. The conclusions drawn in the article may allow to initiate mechanisms supporting national arms industry in the implementation of innovative technologies for the national Armed Forces and civilian economy as well as increase their previous participation in delivery of logistics support in the area of procurement for the organizational unites of the Ministry of National Defence, performing tasks within the country and abroad.

Keywords: arms industry, consolidation, technical modernization

MIEJSCE I ROLA NARODOWEGO PRZEMYSŁU ZBROJENIOWEGO W SYSTEMIE OBRONNYM PAŃSTWA W ŚWIETLE DOŚWIADCZEŃ I WYZWAŃ XXI WIEKU

THE PLACE AND ROLE OF THE NATIONAL ARMS INDUSTRY IN THE NATIONAL DEFENCE SYSTEM IN THE LIGHT OF THE EXPERIENCES AND CHALLENGES OF THE TWENTY-FIRST CENTURY

gen. bryg. dr inż. Roman Polak

Wydział Logistyki Wojskowej Akademii TechnicznejArtykuł recenzowany

1. Wstęp

Podstawowym celem niniejszego referatu jest prezen-tacja wybranych problemów funkcjonowania narodowego przemysłu zbrojeniowego w ramach podsystemu niemili-tarnego państwa. Opracowanie koncentruje się na przed-stawieniu jego miejsca i roli w zapewnieniu materialnych podstaw realizacji zadań obronnych w świetle „Strategii Bezpieczeństwa Narodowego Rzeczypospolitej Polskiej 2014”. Ważną część prezentowanych rozważań stanowią zadania narodowego przemysłu zbrojeniowego w zakresie modernizacji technicznej Sił Zbrojnych RP. Realizacja celu podstawowego wymagała wykonania kilku zadań szczegó-łowych takich jak:− przedstawienie zasad funkcjonowania narodowego

przemysłu zbrojeniowego,

− wskazanie korelacji procesów produkcji specjalnej z sy-stemem planowania modernizacji technicznej sil zbroj-nych,

− przedstawienie procesu realizacji priorytetowych pro-gramów uzbrojenia sił zbrojnych i przełożenie go na zdolności produkcyjne narodowego przemysłu zbroje-niowego,

− określenie możliwości usprawnienia konsolidacji naro-dowego przemysłu zbrojeniowego. Opracowanie oparte jest na analizie, przywołanych

w dalszej części referatu, dokumentów normatywnych, głównie wspomnianej strategii bezpieczeństwa narodowe-go oraz dociekaniach teoretycznych zawartych m.in. w ma-teriałach z konferencji naukowych organizowanych w Woj-skowej Akademii Technicznej, poświęconych technolo-giom obronnym i podmiotom gospodarczym je stosującym.

30 PROBLEMY OBRONNOŚCI PAŃSTWA

Wykorzystane zostały także opracowania dotyczące pro-jektów badawczych realizowanych w Wojskowej Akademii Technicznej, a także doświadczenia wynikające z realizo-wanego w tej uczelni procesu dydaktycznego, w szczegól-ności prowadzonego od kilku lat kursu specjalistycznego i studiów podyplomowych związanych z problematyką pozyskiwania uzbrojenia i zabezpieczenia cyklu życia wy-robów obronnych. Posiłkowano się ponadto publikacjami autora niniejszego referatu, dotyczącymi przedmiotowej problematyki. Autor referatu wcześniej odpowiadał w Mi-nisterstwie Obrony Narodowej za proces pozyskiwania uzbrojenia, następnie przez kilka lat był doradcą prezesa polskiej grupy zbrojeniowej, a obecnie kieruje w Wojsko-wej Akademii Technicznej wspomnianymi przedsięwzię-ciami dydaktycznymi.

Problematyka podjęta w referacie została ograniczona podmiotem, przedmiotem i czasem rozważań. Zakres pod-miotowy stanowi potencjał narodowego przemysłu zbro-jeniowego, ograniczony do jego zasadniczej części, czyli spółek skarbu państwa skupionych w Polskiej Grupie Zbro-jeniowej. Oznacza to, że analizie i ocenie nie będą podle-gać prywatne przedsiębiorstwa zbrojeniowe. Natomiast przedmiotem referatu jest funkcjonowanie narodowego przemysłu zbrojeniowego postrzegane przez pryzmat obo-wiązującego prawa oraz procesu modernizacji technicznej sił zbrojnych. Zakres czasowy ze względu na charakter re-feratu został w zasadzie ograniczony do prezentacji rozwią-zań obecnych, bez dogłębnej analizy i oceny poprzednich programów konsolidacji narodowego przemysłu zbrojenio-wego i programów modernizacji technicznej sił zbrojnych.

Podstawowe metody badań użyte w pracy to: analiza wspomnianej literatury przedmiotu, analiza i synteza lo-giczna oraz wnioskowanie.

2. Zadania narodowego przemysłu zbrojeniowego w świetle „Strategii Bezpieczeństwa Narodowego Rzeczypospolitej Polskiej 2014”

Zapisy tego dokumentu są zbieżne ze strategiami Orga-nizacji Traktatu Północnoatlantyckiego (NATO) i Unii Eu-ropejskiej (UE) oraz dokumentami strategicznymi tworzą-cymi nowy system zarządzania rozwojem kraju, w szcze-gólności ze średniookresową strategią rozwoju kraju oraz koncepcją przestrzennego zagospodarowania kraju. Stra-tegia stanowi, iż Rzeczpospolita Polska zapewnia bezpie-czeństwo państwa i obywateli poprzez stwarzanie warun-ków trwałego i zrównoważonego rozwoju potencjału spo-łecznego i gospodarczego państwa.

W oparciu o obowiązującą strategię bezpieczeństwa narodowego można uznać, że w skład systemu obronnego państwa wchodzi podsystem militarny, czyli Siły Zbrojne RP oraz podsystem pozamilitarny. Ten ostatni złożony jest ze wszystkich ogniw wykonawczych administracji pub-licznej, z wyjątkiem Sił Zbrojnych RP, innych instytucji państwowych, a także z przedsiębiorstw, na które się na-kłada lub którym zleca się wykonywanie zadań obronnych w warunkach obowiązujących przepisów prawnych. Wśród przedsiębiorstw istotnym elementem podsystemu niemili-

tarnego państwa są podmioty narodowego przemysłu zbro-jeniowego, którym poświęcony jest niniejszy referat.

Omawiana strategia stanowi, iż bezpieczeństwo Polski w najbliższych latach będzie zależało od zdolności zwięk-szenia strategicznej odporności kraju na różnego rodza-ju zagrożenia, m.in. w zakresie produkcji zbrojeniowej. Za słuszną należy uznać publicznie wyrażaną intencję, iż przemysłowy potencjał zbrojeniowy Polski, – jako istotny element gospodarczej sfery bezpieczeństwa – powinien być w maksymalnym stopniu angażowany w proces mo-dernizacji technicznej Sił Zbrojnych RP, a w szczególności w realizowane przez resort obrony narodowej priorytetowe programy modernizacyjne. Działania te powinny być uzu-pełnione przez mechanizmy wspierania rozwoju podmio-tów sektora zbrojeniowego, w tym wyrównywania różnic w rozwoju produkcji i potencjału obronnego w skali eu-ropejskiej pozwalającej na zwiększenie konkurencyjności polskiego przemysłu zbrojeniowego [3].

Istotą działań gospodarczych w sferze bezpieczeństwa powinno być wzmocnienie konkurencyjności i innowacyj-ności krajowego przemysłu zbrojeniowego oraz związanego z nim sektora naukowo-badawczego. Administracja rządo-wa powinna tworzyć warunki prawne, zachęty inwestycyj-ne oraz mechanizmy instytucjonalno-koordynacyjne dla rozwoju przemysłowego potencjału zbrojeniowego, w tym dla zwiększenia jego innowacyjności. Ze strony podmiotów przemysłu zbrojeniowego konieczne jest lepsze rozpoznanie potrzeb głównych użytkowników sprzętu wojskowego, dy-wersyfikacja i uatrakcyjnienie oferty rynkowej w zakresie nowoczesnych wyrobów, a także poszukiwanie możliwości racjonalizacji asortymentu i kosztów produkcji oraz rozwi-janie współpracy z zagranicznymi partnerami [4]. Działania obydwu stron muszą być ukierunkowane na osiągnięcie wy-sokiej, jakości produkcji zgodnie z oczekiwaniami Sił Zbroj-nych RP oraz na uzyskanie takiego stopnia konkurencyjno-ści, który pozwoliłby na partnerską współpracę z firmami europejskimi i światowymi koncernami zbrojeniowymi.

Rozwój krajowego przemysłu zbrojeniowego musi się odbywać w równowadze ze zobowiązaniami międzynaro-dowymi Polski, w tym związanymi z budową europejskiego rynku uzbrojenia. Państwo winno wspierać konkurencyj-ność, przejrzystość i efektywność europejskiej bazy tech-nologiczno-przemysłowej sektora obronnego, chroniąc jed-nocześnie własny podstawowy interes bezpieczeństwa i ko-rzystając w tym celu z wszystkich dostępnych instrumentów prawnych i politycznych. Przesłankami dla potrzeby ochro-ny tego interesu są między innymi konieczność zapewnienia ciągłości działań państwa w warunkach nagłego lub realnego zagrożenia jego bezpieczeństwa, bezpieczeństwo informacji oraz bezpieczeństwo dostaw sprzętu wojskowego i zabezpie-czenie możliwości jego operacyjnego użycia.

3. Miejsca i rola narodowego przemysłu zbrojeniowego w modernizacji technicznej Sił Zbrojnych RP

Zasadniczym zadaniem narodowego przemysłu zbroje-niowego jest stworzenie niezbędnych warunków material-

31PROBLEMY OBRONNOŚCI PAŃSTWA

nych do funkcjonowania Sił Zbrojnych RP w okresie wzro-stu zagrożenia bezpieczeństwa państwa i wojny. Wyposaże-nie sił zbrojnych wraz z ich wyszkoleniem jest czynnikiem determinującym bezpieczeństwo państwa. Współcześnie o przewadze militarnej decyduje przewaga technologiczna kraju. Można powiedzieć, że walka o przewagę techno-logiczną w przyszłości toczy się dzisiaj w uczelniach, in-stytutach i nowoczesnych zakładach produkcyjnych dzia-łających na rzecz obronności kraju. Broń przyszłości to nowoczesne technologie. Dzięki nim możliwa powinna być realizacja przez przemysł obronny nowoczesnych progra-mów uzbrojenia, a efektem dodatkowym rozwój innowacji w całej gospodarce [7]. Niezadowalająca konkurencyjność polskiej gospodarki jest wyzwaniem dla bezpieczeństwa. Innowacyjność, rozwój oparty na wiedzy, e-biznes oraz tworzenie korzystnych warunków organizacyjnych, finan-sowych i prawnych dla działalności gospodarczej stwarzają szansę szybkiej poprawy sytuacji. Przemysł jest kluczo-wym czynnikiem budowania dobrobytu i mocnej pozycji Polski na arenie europejskiej i międzynarodowej. Można, zatem i trzeba powtórzyć za przytoczonymi przed chwilą zapisami obecnej strategii bezpieczeństwa narodowego, że jednym z największych wyzwań jest i będzie utrzymanie silnej krajowej bazy przemysłowej. Konkurencyjna, no-woczesna i przyjazna środowisku gospodarka umożliwia obniżenie cen i kosztów oraz tworzenie nowych, lepszych dóbr i usług.

W kontekście przedstawionych rozważań, należy pod-kreślić, że zamówienia resortu obrony narodowej na nowo-czesne uzbrojenie zdecydowanie w ostatnich latach wzro-sły. Jest to efekt tego, że budżet obronny kształtowany jest począwszy od 2002 r. na mocy specjalnej ustawy wskaźni-kiem w stosunku do PKB, wynoszącym, co najmniej 1,95% [9]. Stosowany w Polsce od wielu lat mechanizm kształto-wania budżetu obronnego, przy jednoczesnym przestrzega-niu zasady kierowania nie mniej niż 20% jego wielkości na rozwój sił zbrojnych, spowodował kilkakrotny wzrost w ciągu ostatnich lat nakładów na modernizację technicz-ną armii. Tym samym kilkakrotnie wzrosły i nadal będą wzrastać zamówienia resortu obrony narodowej na wyroby przemysłu zbrojeniowego.

Efektem tego jest możliwość realizacji dużych progra-mów operacyjnych (uzbrojenia). Obecnie, zatem zasadni-czą część planu modernizacji technicznej Sił Zbrojnych RP stanowią wydatki i zadania dotyczące wieloletnich progra-mów operacyjnych (uzbrojenia), które mają najistotniejsze znaczenie dla procesu ich utechnicznienia i osiągnięcia określonych zdolności operacyjnych. We wrześniu 2013 r. Rada Ministrów uchwaliła program wieloletni obejmujący priorytetowe zadania modernizacji technicznej Sił Zbroj-nych RP [10]. Celem ustanowienia tego programu jest za-pewnienie bardziej elastycznych możliwości finansowania zadań, w tym możliwości zaciągania zobowiązań na poczet przyszłych okresów, bez ograniczeń właściwych dla rocz-nego budżetu państwa, a także finansowania innych zobo-wiązań z niewykorzystanych środków na realizację tego programu. Resort obrony narodowej powinien skuteczniej niż do tej pory zabiegać o możliwość wykorzystania środ-

ków budżetowych po zakończonym roku kalendarzowym. Takie możliwości, z punktu widzenia prawa o finansach publicznych, istnieją i trzeba aktywnie z nich korzystać w przypadku realizacji priorytetowych programów uzbro-jenia. Jest to tym bardziej uzasadnione, że podjęta niedaw-no przez Parlament RP decyzja o zwiększeniu od 2016 roku wydatków na obronność Polski do poziomu minimum 2% PKB spowoduje, że budżet obronny w nadchodzących la-tach otrzyma dodatkowo kilka miliardów złotych.

Powstaje pytanie, komu powierzać realizację tak waż-nych i kosztownych programów. Jak wykazują analizy, większość zamówień obronnych państwa europejskie lo-kują u rodzimych producentów. Nie koliduje to z forso-waną przez Europejską Agencję Obrony ideą tworzenia wspólnego europejskiego rynku uzbrojenia. W Polsce po-winniśmy postępować podobnie. [1] Wydaje się, że moż-na byłoby w przypadku niektórych nowych programów, zastosować „przećwiczone” już w praktyce rozwiązanie w odniesieniu do kołowych transporterów opancerzo-nych ROSOMAK. Realizację tego programu powierzono polskiemu przedsiębiorstwu (ówczesnym Wojskowym Zakładom Mechanicznym w Siemianowicach Śląskich), które wcześniej zapewniło sobie pozyskanie nowoczesnej technologii zagranicznej. W podpisanej umowie zagwa-rantowano znaczący udział w tym przedsięwzięciu wielu polskim firmom. Po początkowych trudnościach, program ROSOMAK jest obecnie sztandarowym przedsięwzię-ciem w zakresie modernizacji technicznej Sił Zbrojnych RP. Oznacza to, że nawet brak nowoczesnych technologii nie powinien wykluczać udziału narodowego przemysłu zbrojeniowego w realizacji priorytetowych programów uzbrojenia. Przeciwnie, kierowanie w takiej sytuacji za-mówień do polskich producentów, jako koordynatorów poszczególnych programów, stwarza realne szanse na po-prawę innowacyjności nie tylko sektora zbrojeniowego, ale też całej polskiej nauki i gospodarki.

Bazując na doświadczeniu można pokusić się o posta-wienie tezy, iż jedną z głównych przyczyn swego rodza-ju oporu w powierzaniu koordynacji priorytetowych pro-gramów uzbrojenia firmom narodowym są rozwiązania prawne. Znowelizowana na początku 2013 r. ustawa pra-wo zamówień publicznych zobowiązała Radę Ministrów do uregulowania zasad kwalifikowania zadań dotyczących modernizacji technicznej sił zbrojnych, jako szczególnie istotnych dla bezpieczeństwa państwa (zadanie tak zakwali-fikowane z reguły powierza się wykonawcom narodowym). Było powszechne oczekiwanie, zarówno ze strony środo-wiska wojskowego, jak i narodowego przemysłu zbroje-niowego, że to właśnie decyzjami Rządu określany będzie wykaz sprzętu wojskowego o podstawowym znaczeniu dla bezpieczeństwa państwa. Tymczasem Rada Ministrów zle-ciła to zadanie właściwym ministrom. W przypadku MON reguluje to wewnętrzna decyzja, która ustala zasady wypra-cowywania propozycji w tym zakresie, z udziałem wielu jednostek i komórek organizacyjnych resortu oraz dodatko-wo z udziałem wieloosobowego zespołu. Skutkiem takich rozwiązań może być nieuzasadnione, z wielu względów, zawężanie omawianego wykazu, a tym samym ogranicze-

32

nie roli narodowego przemysłu zbrojeniowego w systemie obronnym państwa.

Ważnym problemem do rozwiązania jest odpowiedź na pytanie, w jaki sposób zapewnić stosowanie obowiąz-ku uwzględniania w zarządzaniu programami uzbrojenia całego cyklu życia wyrobów obronnych. Mechanizm ten jest, jak się wydaje, możliwy do zastosowania, poprzez zawieranie już na samym początku realizacji poszczegól-nych programów modernizacji technicznej SZ RP, z wy-branym ich wykonawcą/ koordynatorem, umowy ramowej na zabezpieczenie całego cyklu życia sprzętu wojskowego, a następnie na tej bazie szczegółowych umów na realiza-cję poszczególnych etapów tego cyklu. Tymczasem brak jest praktycznie wdrożonego, systemowego podejścia do zabezpieczenia całego cyklu życia systemów uzbrojenia. Nadal planuje się pracę badawczą lub zakup sprzętu, a nie wszystkie zadania związane z całym okresem jego życia.

Konieczne jest, co dostrzega wspomniana strategia bez-pieczeństwa narodowego, zwiększenie nowoczesności i in-nowacyjności potencjału naukowo-badawczego w obszarze bezpieczeństwa i obronności państwa poprzez aktywizację współpracy naukowo-przemysłowej (w tym międzynarodo-wej) środowiska naukowo-badawczego. Potrzeby zintegro-wanego systemu bezpieczeństwa narodowego wymagają interdyscyplinarnego podejścia do badań naukowych i prac rozwojowych z zakresu bezpieczeństwa narodowego, mię-dzy innymi poprzez wspólne finansowanie badań nad tech-nologiami podwójnego zastosowania, możliwych do ko-mercyjnego wykorzystania również w sektorze cywilnym [5]. Kluczowe dla zwiększenia potencjału naukowego jest zapewnienie wieloletniej perspektywy stabilnego finanso-wania badań naukowych i prac rozwojowych w obszarach uznanych za priorytetowe ze względu na bezpieczeństwo narodowe. Należy uznać za słuszny i uzasadniony postu-lat sformułowany w najnowszej strategii bezpieczeństwa narodowego o potrzebie ustalenia proporcji nakładów na badania naukowe i prace rozwojowe z obszaru obronności państwa w relacji do wysokości PKB w poszczególnych la-tach budżetowych w drodze ustawowej. Słusznym wydaje się też zamiar zwiększenia nakładów na badania i rozwój w dziedzinie bezpieczeństwa, w tym obronności, poprzez poszukiwanie pozabudżetowych źródeł finansowania oraz szerokie wykorzystywanie dostępnych instrumentów (prawnych, finansowych, organizacyjnych), ułatwiających krajowym podmiotom prowadzenie działalności naukowo--badawczej.

Zwiększeniu nowoczesności i innowacyjności poten-cjału produkcyjnego oraz naukowo-badawczego w obsza-rze bezpieczeństwa i obronności państwa sprzyjać powinna integracja działalności instytucji reprezentujących środowi-ska naukowe oraz przedsiębiorstw przemysłu zbrojeniowe-go. Podwalin takiej integracji można upatrywać w swoistej umowie ramowej o współpracy zawartej w dniu 6 maja br. w Radomiu przez: Polską Grupę Zbrojeniową S.A., Poli-technikę Warszawską, Warszawski Uniwersytet Medycz-ny, Wojskową Akademię Techniczną, Agencję Rozwoju Przemysłu S.A oraz niektóre podmioty lokalne. Rolę lide-ra przyjęła Polska Grupa Zbrojeniowa S.A., która będzie

koordynować działania i podejmować inicjatywy w reali-zacji wspólnych zadań, a także egzekwować realizację za-dań określonych dla stron porozumienia. Istotą podpisanej umowy jest konsolidacja i budowanie platformy efektyw-nej współpracy między środowiskiem naukowym i prze-mysłowym. Porozumienie zakłada również współpracę na rzecz upowszechniania dostępu do wiedzy i najnowocześ-niejszych badań oraz budowania rynku pracy. Podpisane porozumienie powinno pozwolić na realizację projektów badawczo-rozwojowych, które będzie można wykorzystać przy produkcji m.in. nowoczesnych systemów uzbrojenia, ale także w sektorze cywilnym. Podpisane porozumienie wpisuje się w proces wielotorowych działań i kierunek rozwoju, polegający na rozszerzaniu możliwości transferu wyników badań naukowych i prac rozwojowych do prze-mysłu. Pozostaje też w ścisłym związku z działaniami po-legającymi na zaangażowaniu w programy rozwojowe Sił Zbrojnych RP, które wymagają szerokiej współpracy nie tylko z uczelniami o profilu technicznym, ale i przemysłem zbrojeniowym.

Wzorując się na rozwiązaniach w wielu innych pań-stwach, można ponadto postawić tezę o potrzebie wdroże-nia w życie umowy o partnerstwie strategicznym pomiędzy stroną rządową a narodowym przemysłem zbrojeniowym [8]. Partnerstwo strategiczne pomiędzy stroną rządową a najważniejszym krajowym producentem i dostawcą uzbro-jenia dla sił zbrojnych jest czymś normalnym i powszech-nym w UE. Wszystkie państwa UE posiadające znaczący potencjał narodowego przemysłu obronnego, starają się za-pewnić jak najlepsze warunki współpracy swoich resortów obrony i resortów gospodarczych z rodzimym przemysłem obronnym. W polskich warunkach partnerstwo takie, jak się wydaje, powinno mieć charakter umowy pomiędzy zainte-resowaną stroną rządową a potentatem uzbrojenia na rynku krajowym, czyli Polską Grupą Zbrojeniową S.A. Mogłaby to być umowa o partnerstwie strategicznym. Powinna ona bazować na obowiązującej strategii bezpieczeństwa naro-dowego RP. Umowa o partnerstwie strategicznym byłaby, zatem swoistym dokumentem wykonawczym w stosunku do tej strategii. Bez takiego dokumentu wspomniana stra-tegia w dużym stopniu będzie jedynie odzwierciedleniem intencji władzy państwowej wobec narodowego przemysłu zbrojeniowego, a nie podstawą konkretnych działań wspie-rających.

4. Analiza i ocena procesu konsolidacji narodowego przemysłu zbrojeniowego

Wraz ze zmianą sytuacji politycznej i gospodarczej w okresie ostatnich kilkudziesięciu lat w kraju, zmieniła się sytuacja i położenie ekonomiczne przedsiębiorstw realizu-jących zadania (produkcję) na rzecz wojska, policji, straży granicznej. To właśnie ta zmiana wymusiła i dalej wymu-sza przekształcenia na rynku uzbrojenia, którym przedsię-biorstwa będące w grupie firm zajmujących się produkcją uzbrojenia muszą sprostać. Na światowym i europejskim rynku związanym z uzbrojeniem możemy zaobserwować łączenie się firm w konsorcja, grupy producentów, propo-


33

nujące szerszą, bogatszą ofertę rynkową, tym samym mo-gących konkurować na rynku wewnętrznym, ale i coraz szerzej wychodzić z ofertą na rynki zagraniczne. Proces konsolidacji tych podmiotów nasilił się w USA i Europie Zachodniej w ostatniej dekadzie ubiegłego wieku.

Natomiast w Polsce za początek konsolidacji, a zarazem jej pierwszy etap, można uznać przyjęcie przez Radę Mini-strów w dniu 14 maja 2002 r. „Strategii przekształceń struk-turalnych przemysłowego potencjału obronnego w latach 2002-2005” i związane z tym powołanie Grupy Bumar. Powstała w ten sposób grupa była holdingiem operacyj-nym, w którym Bumar sp. z o.o. była spółką dominującą, w rozumieniu kodeksu spółek handlowych, w stosunku do pozostałych spółek. Misją Grupy Bumar był rozwój wyod-rębnionej, zorganizowanej części przemysłowego poten-cjału obronnego RP, w celu zapewnienia siłom zbrojnym nowoczesnego uzbrojenia oraz osiągnięcie i umocnienie wysokiej pozycji zrzeszonych w grupie spółek na global-nym rynku wyrobów obronnych i cywilnych oraz na rynku specjalistycznych usług. Spółki zależne wchodzące w skład Grupy Bumar prowadziły samodzielną działalność gospo-darczą, polegającą na realizacji zadań określonych w ich statucie lub akcie założycielskim oraz wytycznych spółki dominującej. Grupa liczyła dwadzieścia spółek, które za-trudniały ogółem około 13 tys. pracowników, a jej obroty zbliżały się do poziomu 1,5 mld USD w skali roku.

Drugi etap konsolidacji polskiego przemysłu zbrojenio-wego rozpoczął się w połowie 2007 r., kiedy to Rada Mini-strów przyjęła „Strategię konsolidacji i wspierania rozwo-ju polskiego przemysłu obronnego w latach 2007-2012”. Bazowała ona na ówczesnej strategii bezpieczeństwa naro-dowego, która wskazywała na potrzebę stworzenia konsor-cjum polskiego przemysłu obronnego. Nowa strategia kon-solidacji zakładała rozszerzenie Grupy Bumar (przemia-nowanej później w Polski Holding Obronny) o wojskowe przedsiębiorstwa remontowo-produkcyjne oraz firmy zbro-jeniowe nadzorowane przez Agencję Rozwoju Przemysłu (m.in. Huta Stalowa Wola). Jednocześnie zakładano osiąg-nięcie trwałej rentowności i bezpieczeństwa finansowego we wszystkich obszarach działalności biznesowej poprzez rozwój rodzimej myśli innowacyjnej, jak również pozyska-nie transferów technologicznych, a ponadto dynamiczną ekspansję handlową na dotychczasowych i nowych ryn-kach eksportowych uzbrojenia. Trzeba jednak obiektywnie zauważyć, że realizacja tych ambitnych zamiarów od po-czątku napotykała poważne bariery. Pokonanie ich okazało się niezmiernie trudne, a po utracie wsparcia rządowego, po prostu niemożliwe.

Nadszedł, więc czas na trzeci etap konsolidacji polskie-go przemysłu zbrojeniowego, tym razem bez stosownej strategii rządowej, a opartej jedynie na bieżących decy-zjach Rady Ministrów. W drugiej połowie 2013 r. powoła-no nową spółkę skarbu państwa pod nazwą Polska Grupa Zbrojeniowa, która ma w zasadzie identyczne zadania kon-solidacyjne jak to było w poprzednim etapie [6].

Obecnie polskich producentów i dostawców systemów uzbrojenia można podzielić na dwie części:1. Polska Grupa Zbrojeniowa

2. Pozostałe przedsiębiorstwa (głównie prywatne).Polska Grupa Zbrojeniowa (PGZ S.A.) to, według stanu

organizacyjnego z połowy 2015 r., kilkudziesięciu produ-centów uzbrojenia stanowiących głównie spółki akcyjne Skarbu Państwa, w tym m.in.:− Huta Stalowa Wola;− PIT-RADWAR;− Przemysłowe Centrum Optoelektroniki (PCO);− Przedsiębiorstwo Sprzętu Ochronnego MASKPOL;− Zakłady Metalowe MESKO − Zakłady Mechaniczne BUMAR-ŁABĘDY;− Zakłady Mechaniczne TARNÓW;− Fabryka Broni ŁUCZNIK;− Zakłady Mechaniczne ROSOMAK;− Wojskowe Przedsiębiorstwa Remontowo-Produkcyj-

ne (lotnicze, łączności, motoryzacyjne, inżynieryjne, inne);Niektóre z wymienionych spółek posiadają pakiety

większościowe akcji wielu spółek mniejszych i nadzorują ich działalność.

Polska Grupa Zbrojeniowa między innymi produkuje:− sprzęt pancerny, (KTO Rosomak, wozy zabezpieczenia

technicznego WZT-4);− systemy obrony powietrznej (głównie radary);− sprzęt optoelektroniczny i pomiarowy (celowniki, ka-

mery, peryskopy, systemy kierowania ogniem);− uzbrojenie pokładowe i indywidualne żołnierzy (BE-

RYL, PM-98 moździerz LM-60D);− amunicję i materiały wybuchowe (amunicja, rakiety

przeciwlotnicze, PPK Spike, PPZR Grom);− ponadto modernizuje i remontuje sprzęt eksploatowany

w SZ RP. Analizując rynek producentów krajowych należy

stwierdzić, że funkcjonowanie obecnego ich potencjału ukierunkowanego głównie na zaopatrywanie Sił Zbrojnych RP jest w dłuższej perspektywie niemożliwe, z uwagi na ograniczoność rynku wewnętrznego. Ograniczone są i będą nadal możliwości eksportu polskiego uzbrojenia, gdyż uza-leżnione jest to od wielu czynników jakimi mogą być:− zawansowany technologicznie produkt;− konkurencyjność cenowa produktu;− wysoka, jakość;− niskie koszty wytwarzania.

W Polsce armia kupuje rocznie uzbrojenie warte około półtora miliarda dolarów, zaś na badania i rozwój wydaje równowartość ok. 100 milionów USD. Dla porównania: − USA – na zakupy uzbrojenia przeznaczają rocznie oko-

ło 125 miliardów USD, a na badanie i rozwój około 95 mld USD;

− kraje UE – na zakupy uzbrojenia przeznaczają około 40 miliardów USD, a na prace badawcze około 17 mld USD. Największy koncern zbrojeniowy USA – Lockheed

Martin osiąga roczne przychody w branży wojskowej po-nad 40 mld USD, drugi – Boeing o 5 mld USD mniej. Naj-większy europejski koncern zbrojeniowy – BAE Systems sprzedaje uzbrojenie warte rocznie około 25 mld USD, drugi EADS osiąga wyniki dwa razy mniejsze. Na tym tle


34

sprzedaż największych polskich przedsiębiorstw z sektora obronnego jawi się bardzo skromnie:− PIT-RADWAR – ok. 200 mln USD,− ZM BUMAR ŁABĘDY – ok. 150 mln USD,− PZL Świdnik – ok. 120 mln USD,− ZM MESKO – ok. 120 mln USD,− HSW Stalowa Wola – ok. 100 mln USD.

Reasumując, dotychczasowy proces konsolidacji pol-skiego przemysłu obronnego nie przyniósł rezultatów na miarę potrzeb i oczekiwań. Poprzednie strategie konso-lidacji (w ramach Grupy Bumar, a następnie Polskiego Holdingu Obronnego) zostały zrealizowane tylko częścio-wo. W międzyczasie przyspieszone zostały działania na rzecz wspólnego rynku uzbrojenia UE. Zaimplementowa-na w 2013 r. do polskiego prawa dyrektywa obronna UE stwarza lepszą sytuację dla dużych, skonsolidowanych firm zbrojeniowych w UE, zaś podmioty mniejsze, będące do-piero na początku procesu konsolidacyjnego będą zmusza-ne do realizacji zadań pomocniczych w ramach ważniej-szych kontraktów zbrojeniowych.

5. Postulowane zasady funkcjonowania narodowego przemysłu zbrojeniowe w świetle doświadczeń i wyzwań wynikających ze współczesnych konfliktów zbrojnych

Udział Sił Zbrojnych RP w misjach bojowych w Ira-ku i Afganistanie, a także analiza konfliktu zbrojnego na Ukrainie wskazują na szczególną i bardzo ważną rolę na-rodowego przemysłu zbrojeniowego w zaopatrywaniu sił zbrojnych. Należy oczywiście proces ten realizować w ra-mach obowiązującego prawa unijnego i narodowego, jed-nakże szeroko stosując zasady szczególne przewidziane dla uzbrojenia o istotnym znaczeniu dla bezpieczeństwa pań-stwa. Dlatego konieczna jest wspomniana umowa o part-nerstwie strategicznym pomiędzy stroną rządową a naro-dowym przemysłem zbrojeniowym. Dla przykładu, umowa o partnerstwie strategicznym zawierać powinna deklarację MON o powierzeniu polskim producentom realizacji plano-wanych na najbliższe lata programów uzbrojenia. Takie po-stępowanie zapewni zachowanie i rozwój krajowych kom-petencji produkcyjnych, naukowych i modernizacyjnych, rozwój własnych środowisk intelektualnych, badawczych i produkcyjnych, środków technicznych, a także wzrost innowacyjności polskich ośrodków i polskiej gospodarki. W sytuacji braku możliwości produkcji niektórych ele-mentów programu, polski producent zawierałby stosowną umowę z partnerem zagranicznym. Postulat ten sprowadza się faktycznie do sformalizowania deklaracji Kierownictwa Państwa wielokrotnie wyrażanej na forum publicznym oraz do wdrożenia w życie strategii bezpieczeństwa.

W przedmiotowym dokumencie należałoby też na przykład umieścić zapisy zobowiązujące narodowy prze-mysł zbrojeniowy do zabezpieczenia eksploatacji impor-towanego sprzętu wojskowego dostarczanego do MON w ramach pilnych potrzeb operacyjnych SZ RP w każdym miejscu jego użytkowania (w rejonie misji zagranicznych), a w przypadku większych zamówień do wdrożenia jego

produkcji w kraju. Dzięki temu wyeliminowane zostałoby niewłaściwe rozwiązanie funkcjonujące od czasu zmiany ustawy offsetowej. Zakupy uzbrojenia dla potrzeb polskich kontyngentów wojskowych realizowane w ramach tzw. pil-nej potrzeby operacyjnej są zwolnione z obowiązku offse-towego, na skutek, czego narodowy przemysł obronny nie czerpie żadnych korzyści (chodzi głównie o nowe techno-logie) z tytułu dostaw dla polskiej armii uzbrojenia zagra-nicznej produkcji, często o dużej wartości.

Partnerstwo strategiczne powinno uwzględniać zobo-wiązanie właściwych merytorycznie jednostek i komórek organizacyjnych MON i narodowego przemysłu zbrojenio-wego do stałych roboczych kontaktów w zakresie proble-matyki dotyczącej sprzętu wojskowego. Wyeliminowanie wielu niepotrzebnie wprowadzonych przez MON barier w zakresie takich kontaktów jest niezbędne dla przywróce-nia normalnej, standardowej współpracy pomiędzy zainte-resowanymi stronami.

Jest sprawą oczywistą, że niektóre zapisy umowy o partnerstwie strategicznym MON – narodowy przemysł zbrojeniowy z założenia miałyby charakter ramowy, a nie konkretnych szczegółowych procedur postępowania. Zna-czenie jej, nawet w takim przypadku, byłoby jednak ol-brzymie. Zawierałaby ona, bowiem wytyczne dla jednostek i komórek organizacyjnych MON oraz spółek przemysłu zbrojeniowego do szczegółowych uregulowań konkretnych problemów. Dzisiaj za każdym razem zainteresowane pod-mioty MON i firmy muszą uzyskiwać akceptację dla kon-kretnych rozwiązań, przez co w wielu przypadkach bezpo-wrotnie tracą okazję na uzgodnienie i wdrożenie wzajemnie korzystnych rozwiązań.

Wydaje się, ze przy ograniczonych możliwościach we-wnętrznego rynku uzbrojenia, narodowy przemysł zbroje-niowy powinien poszukiwać wszelkich możliwości świad-czenia różnych usług zewnętrznych na rzecz sił zbrojnych. Dotyczy to zwłaszcza zabezpieczenia zagranicznych misji bojowych, ale także warunków stałej dyslokacji jednostek wojskowych w garnizonach. W tym celu tworzone być po-winny łańcuchy logistyczne pozyskiwania wyrobów obron-nych, które byłyby całokształtem koniecznych rozwiązań systemowych (instrumentów, linii zasilania w zasoby, podsystemów logistycznych) umocowanych w logistyce wojskowej. Umocowania te muszą być tak skonstruowane, aby zapewniać racjonalne pozyskiwanie wyrobów obron-nych i utrzymywanie wymaganego poziomu zdolności i gotowości bojowej sił zbrojnych. Uwzględniać powin-ny uwarunkowania gospodarki rynkowej, sprzężenia we-wnętrzne i zewnętrzne z otoczeniem bliższym i dalszym oraz obowiązujące parametry dotyczące ilości, rodzaju, ja-kości, czasu, pozyskiwanych wyrobów obronnych na całej długości łańcucha od momentu wejścia do systemu, aż do czasu wyjścia z niego (uwzględniając wszystkie fazy życia wyrobu obronnego).

Tego typu usługi w wielu państwach NATO realizo-wane są w formie outsourcingu. Dotyczy to w niektórych przypadkach zaopatrzenia sił zbrojnych w warunkach stacjonarnych, a prawie zawsze zaopatrzenia kontyngen-tów wojskowych funkcjonujących poza krajem. Działania


35

poza granicami kraju w ostatnich latach są szczególnie złożone, ponieważ coraz częściej mamy do czynienia z rozprzestrzeniającym się terroryzmem oraz klęskami humanitarnymi w różnych regionach świata, do których w ramach zobowiązań koalicyjnych kierowane są moduły bojowe z poszczególnych państw. W drugiej połowie XX w. Udział Polski w międzynarodowych misjach wojsko-wych miał charakter działań podtrzymujących pokój. Były to z reguły pokojowe misje Organizacji Narodów Zjedno-czonych (ONZ), a zatem to Sekretariat ONZ zabezpieczał prawie w całości kontyngenty z poszczególnych państw pod względem logistycznym. W ostatnich latach było ina-czej, misje zagraniczne miały najczęściej charakter dzia-łań bojowych, a kontyngenty wojskowe zgodnie z obo-wiązującymi dokumentami zaopatrywane były w układzie narodowym. W takiej sytuacji państwo musi zapewnić wysłanemu na misje kontyngentowi odpowiedni poziom zapasów logistycznych, przy uwzględnieniu, że w obsza-rze operacji dostępność środków materiałowych i miejsc do ich składowania może być ograniczona, a narodowy poziom zapasów musi umożliwiać zapewnienie wymaga-nej zdolności do realizacji zadań.

Wprawdzie obecnie działalność misyjna Sił Zbrojnych RP ma mniejszy zakres i zgodnie z deklaracją różnych gremiów decyzyjnych tak ma być w przyszłości, wnioski wynikające z udziału polskich jednostek w działaniach bojowych zwłaszcza w Afganistanie, niewątpliwie nale-ży uwzględnić, m.in. w odniesieniu do systemu zaopatry-wania kontyngentów wojskowych poza granicami kraju. W szczególności chodzi o przeniesienie wzorców z innych armii, które w szerokim zakresie korzystają z usług wyspe-cjalizowanych firm cywilnych w zakresie zabezpieczenia logistycznego wojsk, przekazując tym samym część zadań logistyki wojskowej [2].

6. Wnioski

W referacie skoncentrowano się na przedstawieniu miejsca i roli narodowego przemysłu zbrojeniowego w za-pewnieniu materialnych podstaw realizacji zadań obron-nych w świetle „Strategii Bezpieczeństwa Narodowego Rzeczypospolitej Polskiej 2014”, w tym na jego zadaniach w zakresie modernizacji technicznej Sił Zbrojnych RP. Rozważania te oparto o analizę dokumentów normatyw-nych oraz opracowania powstałe głównie w Wojskowej Akademii Technicznej, dotyczące badań nad nowoczesny-mi technologiami obronnymi oraz kształtowania systemu pozyskiwania uzbrojenia dla Sił Zbrojnych RP. Zaprezen-towane zostały wybrane problemy funkcjonowania narodo-wego przemysłu zbrojeniowego, wskazano korelację pro-cesów produkcji specjalnej z systemem planowania i reali-zacji priorytetowych programów uzbrojenia oraz określono możliwości usprawnienia konsolidacji narodowego prze-mysłu zbrojeniowego. Wydaje się, więc, że sformułowany we wstępie cel główny i cele szczegółowe referatu zostały osiągnięte. Za w pełni użyteczne i wystarczające dla prze-prowadzonych analiz i ocen należy też uznać metody badań użyte w opracowaniu.

Na podstawie przedstawionych problemów i propozy-cji można sformułować wnioski, które być może pozwolą uruchomić mechanizmy wspierające narodowy przemysł obronny w implementacji innowacyjnych technologii na rzecz Sił Zbrojnych RP i gospodarki cywilnej oraz zwięk-szą ich dotychczasowy udział w realizacji usług logistycz-nych w obszarze zaopatrywania jednostek organizacyjnych resortu obrony narodowej wykonujących zadania w kraju i poza jego granicami:− Wzrostu innowacji polskiej gospodarki należy upatry-

wać w powierzaniu narodowym przedsiębiorstwom przemysłu zbrojeniowego realizacji nowych progra-mów uzbrojenia, przy zapewnieniu przez nie współ-pracy międzynarodowej w odniesieniu do technologii niedostępnych w kraju.

− Należałoby uszczegółowić określony w strategii bez-pieczeństwa narodowego wymóg wspierania rozwoju podmiotów sektora zbrojeniowego, w tym wyrówny-wania różnic w rozwoju produkcji i potencjału obron-nego w skali europejskiej pozwalającej na zwiększenie konkurencyjności polskiego przemysłu zbrojeniowego.

− Należy zwiększyć wsparcie ze strony spółek narodowe-go przemysłu zbrojeniowego w realizacji zabezpiecze-nia Sił Zbrojnych RP w usługi w formie outsourcingu, począwszy od świadczenia usług transportowych, po-przez serwisowanie sprzętu wojskowego i zabezpiecze-nie jego eksploatacji w każdym miejscu i na każdym etapie cyklu życia. Ogólnie stan polskiego przemysłu zbrojeniowego z po-

łowy 2015 r. można przedstawić następująco: strategia kon-solidacji tego sektora jest niejednoznacznie sprecyzowana i często zmieniana oraz zbyt słabo ukierunkowana na udział polskiego przemysłu zbrojeniowego w programach mię-dzynarodowych.

Wydaje się, że żaden z dotychczasowych trzech etapów konsolidacji nie sformułował właściwych rozwiązań w za-kresie racjonalnej współpracy międzynarodowej, realizacji polityki licencyjnej oraz zabezpieczenie środków finanso-wych na wieloletnie programy rozwojowe i modernizacyj-ne. Każda z dotychczasowych trzech spółek dominujących w konsolidowanej grupie zasadnicze działania kierowała na bezpośrednie zarządzanie poszczególnymi jej podmiotami (na integrację kierowania badaniami, produkcją, sprzedażą, zaopatrzeniem logistycznym, a nawet finansami i kadrami – w skali całej grupy), zamiast tworzyć większe podmioty w ramach grupy, stabilizować ich kondycję ekonomiczną, poszukiwać zagranicznych rynków zbytu głównych pro-duktów i tym samym umożliwiać pozyskiwanie środków finansowych na badania i rozwój.

Zasadniczym jednak warunkiem rozwoju narodowego przemysłu zbrojeniowego w najbliższej przyszłości jest po-wierzanie polskim firmom koordynacji priorytetowych pro-gramów uzbrojenia. Powtórzmy na koniec wcześniej sfor-mułowaną tezę. Oznacza to, że nawet brak nowoczesnych technologii nie powinien wykluczać udziału narodowego przemysłu zbrojeniowego w realizacji priorytetowych pro-gramów uzbrojenia. Przeciwnie, kierowanie w takiej sytu-acji zamówień do polskich producentów, jako koordynato-


36

rów poszczególnych programów, stwarza realne szanse na poprawę innowacyjności nie tylko sektora zbrojeniowego, ale też całej polskiej nauki i gospodarki.

Literatura:

1. Ernst & Young, Analiza rynków obronnych w Unii Eu-ropejskiej, Warszawa 2009, (opracowanie na zlecenie Polskiego Holdingu Obronnego, niepublikowane)

2. Klecha R., Logistyka misji wojskowych – doświadcze-nia i wnioski, w: Logistyk(a) jutra, red. naukowa: Jan Figurski J., Niepsuj J., Ząbkowski T., Wojskowe Cen-trum Edukacji Obywatelskie, Warszawa 2012

3. Strategia Bezpieczeństwa Narodowego Rzeczypospoli-tej Polskiej 2014

4. Mierczyk Z. (red.), Nowoczesne technologie systemów uzbrojenia, praca zbiorowa, WAT, Warszawa 2008

5. Najgebauer A. (red.), Technologie podwójnego zastoso-wania. Wybrane technologie Wojskowej Akademii Tech-nicznej, praca zbiorowa, WAT, Warszawa 2012

6. Polak R., Modernizacja techniczna Sił Zbrojnych rze-czypospolitej Polskiej, Bellona, Warszawa 2015

7. Polak R., Wpływ realizowanych programów uzbrojenia na rozwój innowacji w polskiej gospodarce, w: Gospo-darka materiałowa i logistyka nr 5 , 2013

8. Polak R., Narodowy przemysł obronny – stan obecny i perspektywy, Zeszyty naukowe „Systemy logistyczne wojsk” nr 36, WAT, 2010.

9. Ustawa o przebudowie i modernizacji technicznej oraz finansowaniu Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 25 maja 2001 r., Dz.U. z 2001 r. nr 76, poz. 804 z późn. zm.

10. Uchwała nr 164 Rady Ministrów z dnia 17 września 2013 r. w sprawie ustanowienia programu wieloletnie-go „Priorytetowe Zadania Modernizacji Technicznej Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej w ramach progra-mów operacyjnych”, M.P. z 2013 r., poz. 796


1. Wprowadzenie

Obecnie, ze względu na wysokie ceny działek budow-lanych i zajętość terenu, wielorodzinne budynki miesz-kalne w dużych aglomeracjach miejskich zazwyczaj są głęboko posadowione, zaś ich część podziemną stanowią kondygnacje garażowe. Takie rozwiązanie funkcjonalne istotnie zwiększa ilość miejsc postojowych na terenie za-budowanej działki a tym samym umożliwia lepsze wyko-rzystanie obszaru zabudowy zurbanizowanych terenów. Wiele ze zrealizowanych już w naszym kraju inwestycji budowlanych wykonanych zostało w ten sposób, że prak-tycznie po obrysie działki budowlanej wykonano część podziemną budynku wraz z wielokondygnacyjnymi sta-nowiskami garażowymi.

Streszczenie

W artykule przedstawiono sposób oceny przyczyn pojawiania się wód gruntowych i opadowych w garażach pod-ziemnych. Rozwiązania polegające na budowie głęboko posadowionych obiektów budowlanych są szczególnie często wykorzystywane na terenach silnie zurbanizowanych, gdzie w części podziemnej budynku zlokalizowane są stanowiska postojowe dla samochodów zmniejszając w ten sposób zajętość terenu. Często obiekty te posadowione są w miejscach złożonych warunków gruntowych przy wysokim poziomie wód. W takim wypadku istotne jest właściwe projektowanie i wykonawstwo w celu zabezpieczenia części podziemnej przed napływem wód do wnętrza części podziemnych ze szcze-gólnym uwzględnieniem jakości robót budowlanych.

Słowa kluczowe: jakość robót budowlanych, zawilgocenie

Summary

The paper describes how to assess reasons for the emergence of groundwater and rainwater inside underground garag-es. Building solutions involving constructions of deep-erected buildings are particularly often used in highly urbanized areas, where the underground parts of buildings are located parking spaces for cars thus reducing the occupancy of those areas. Often, these buildings are sited in complex ground conditions with the high levels of water. In this case, it is essential to proper design and construction in order to protect the underground part against the inflow of groundwater as well as rainwater inside underground stories, especially taking into account quality of construction works.

Keywords: quality of construction works, moisture

WPŁYW JAKOŚCI ROBÓT BUDOWLANYCH NA STAN ZAWILGOCENIA UŻYTKOWANEGO GARAŻU PODZIEMNEGO

EFFECT OF QUALITY OF CONSTRUCTION WORKS ON MOISTURE STATE OF MAINTAINING UNDERGROUND GARAGE

ppłk dr inż. Ryszard Chmielewskidr inż Leopold Kruszka

Wojskowa Akademia [email protected]ł recenzowany

Wszystkie obiekty budowlane zaliczane są do odpo-wiedniej kategorii geotechnicznej, w zależności od warun-ków gruntowych i złożoności konstrukcji nośnej. W obo-wiązującym obecnie Rozporządzeniu Ministra Transportu, Budownictwa i Gospodarki Morskiej z dnia 25 kwietnia 2012 r. w sprawie ustalania geotechnicznych warunków posadawiania obiektów budowlanych (Dz. U. z 2012 poz. 463) rozróżnia się trzy kategorie geotechniczne [1]: pierw-szej (I), drugiej (II) lub trzeciej (III). Obiekty budowlane realizowane w istniejącej zabudowie miejskiej, obiekty wysokie których głębokość posadowienia bezpośredniego przekracza 5,0 m oraz obiekty zawierające więcej niż jed-ną kondygnację podziemną powinny być zaliczane do III kategorii geotechnicznej niezależnie od warunków grunto-wych. Pomimo zapisów rozporządzenia projektanci często

38 BUDOWNICTWO

zaliczają tego typu obiekty do kategorii II. Przyczyny takie-go postępowania należy upatrywać w tym, że bezpośred-nio z przyjętej kategorii geotechnicznej wynika wymagany zakres badania warunków geotechnicznych. W przypadku budowy głębokiego wykopu nie wystarcza tylko opraco-wanie dokumentacji lub ekspertyzy geotechnicznej. Na po-trzeby projektowania i wykonawstwa głębokiego wykopu niezbędne jest zazwyczaj opracowanie dokumentacji geo-logiczno-inżynierskiej zgodnie z zapisami ustawy z dnia 9 czerwca 2011 roku Prawo geologiczne i górnicze (Dz. U. Nr 163, poz. 981).

Niewątpliwie, w zależności od głębokości posadowie-nia obiektu budowlanego, wykop w mniejszym lub więk-szym stopniu narusza naturalny stan podłoża gruntowego, wpływa na położenie podziemnych wód gruntowych, od-działuje na pobliskie otoczenie [2,3]. Dlatego istotne jest właściwe zaprojektowanie i wykonanie głębokiego wyko-pu, a także przyjęcie rodzaju jego obudowy, adekwatnego do istniejących warunków geotechnicznych oraz zależne od metody prowadzenia ziemnych robót budowlanych.

W ocenianym przez autorów niniejszego artykułu obiekcie budowlanym jako obudowa części podziemnej zastosowane zostały ściany szczelinowe, które obecnie są w Polsce najczęściej stosowanymi obudowami głębokich wykopów. Wynika to zarówno z parametrów statyczno--wytrzymałościowych tych ścian, jak i ich sztywności i du-żej nośności w podłożu gruntowym, oraz szerokiej gamy możliwości ich wykorzystania w konstrukcjach ścian tu-neli, kondygnacji podziemnych budynków i fundamentów. W budownictwie ogólnym najczęściej wykonuje się ściany szczelinowe do głębokości kilkunastu metrów w zależności od ilości kondygnacji podziemnych oraz warunków grunto-wo-wodnych [4,5].

W niniejszym artykule przedstawiona została metodyka ustalenia przyczyn powstawania przecieków wód grunto-wych do wnętrza garażu podziemnego w zespole wieloro-dzinnych budynków mieszkalnych w okolicach Warszawy.

2. Ocena warunków gruntowo-wodnych w miejscu posadowienia budynku

Na podstawie dostępnej dokumentacji geologicznej określono, że teren na którym zlokalizowany jest zespół przedmiotowych budynków mieszkalnych to obszar zbudo-wany z kompleksu wodnolodowcowych piasków, głównie drobnych, miejscami przykrytych cienką warstwą wodno-lodowcowych zastoiskowych pyłów piaszczystych. Zgod-nie z tą archiwalną dokumentacją na głębokości około 18 m występuje warstwa glin zwałowych o miąższości około 5 metrów.

W dokumentacji geologicznej dla budynków wydzielo-ne zostały trzy warstwy: pierwszą stanowiły nasypy niebu-dowlane, drugą – twardoplastyczne pyły piaszczyste, nato-miast trzecią – średnio-zagęszczone i zagęszczone piaski wodnolodowcowe. Swobodne zwierciadło wody gruntowej wahało się na głębokości 4,5÷ 5,6 m p.p.t., przy czym zało-żono możliwość podwyższenia poziomu wód gruntowych o 0,7 m. Te obiekty zaliczono do drugiej kategorii geotech-

nicznej zgodnie z ówczesnym rozporządzeniem z 1998 roku w sprawie ustalania geotechnicznych warunków po-sadawiania obiektów budowlanych. Obecnie, zgodnie z no-wym rozporządzeniem z 2012 roku, obiekty te należałoby zaliczyć do trzeciej kategorii geotechnicznej. W celu wyko-nania fundamentów w dokumentacji geologicznej zaleco-no, okresowo na czas budowy, obniżenie zwierciadła wody gruntowej o około 1,5 m.

Na podstawie oceny warunków gruntowo-wodnych na wykonaną w technologii ścian szczelinowych część pod-ziemną budynku działało ciśnienie hydrostatyczne wód gruntowych o wartości 1,5 m słupa wody, okresowo mogą-ce się zwiększać do 2,2 m słupa wody. Oznacza to istnienie dużego ciśnienia hydrostatycznego wody gruntowej na po-ziomie posadowienia przedmiotowych obiektów budowla-nych. Należy w tym miejscu podkreślić iż obecnie nie jest znana dokładna głębokość drążenia ścian szczelinowych oraz czy ściany te sięgają do nieprzepuszczalnych warstw iłów trzeciorzędowych.

3. Ocena stanu zawilgocenia części podziemnej budynku

Jednym z zasadniczych uszkodzeń części podziemnej budynku, będącym przedmiotem niniejszego opracowania, są zawilgocenia ścian i posadzek w garażach na kondygna-cjach podziemnych „-1” oraz „-2” – fot. 1. Zawilgocenia te występują zarówno na ścianach konstrukcyjnych mono-litycznie połączonych z płytą fundamentową, jak również na ścianach posadowionych na tej płycie. Te zawilgocenia sięgają do wysokości dochodzących lokalnie na poziomie „-2” do 50 cm (licząc od poziomu posadzek).

Fot. 1 a, b) Przykłady występującego zawilgocenia ścian we-wnątrz garażu podziemnego

a)

b)

39

Widoczne ślady wilgoci na ścianach występują zarówno na poziomie „-2” jak i na poziomie „-1”, przy czym obecnie na poziomie „-2” pomimo braku opadów atmosferycznych w korytkach systemu odwodnienia ACO posadzki wystę-puje zwierciadło wody – fot. 2.

Fot. 2. Widoczne zwierciadło wody w odkrytej kratce ACO na poziomie „-2”

Wykonane na poziomach „-2” kratki ACO są zamonto-wane w sposób niezapewniający szczelności w połączeniu z posadzką, co stanowi istotny błąd wykonawczy polega-jący na niezachowaniu zasad sztuki budowlanej. Ponadto, spadki w korytkach tego systemu odwodnienia zaprojekto-wano (błąd projektowy) i wykonano (błąd wykonawczy) jako „zerowe” (stwierdzono to na oznaczeniach w części rysunkowej dokumentacji projektowej), co w połącze-niu z powyższymi nieszczelnościami, powoduje migrację wody w warstwy podłogowe. W celu określenia sposobu przedostawania się wód do wnętrza garażu budynku wyko-nano miejscowe odkrywki – przewierty warstw podłogo-wych w pobliżu styków zewnętrznych ścian szczelinowych z płytą fundamentową na poziomach „-1” i „-2” – fot. 3. W wykonanych odkrywkach stwierdzono, że pod posadzką na poziomie „-2” znajduje się warstwa poślizgowa z cien-kiej folii ogrodowej. W dokumentacji projektowej na po-ziomie „-1” nie zaprojektowano żadnej warstwy izolacyjnej (należy podkreślić iż rozporządzenie Ministra Infrastruktu-ry z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicz-nych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie nie przewiduje wykonania warstwy izolacji przeciwwodnej dla stropów międzykondygnacyjnych, w tym kondygnacji podziemnych – garażowych), natomiast dla poziomu „-2” w dokumentacji projektowej przyjęto warstwę z folii ter-mozgrzewalnej, która – jeżeli byłaby szczelnie wykonana i zgodnie ze sztuką budowlaną wywinięta na ściany do odpowiedniej wysokości – zapobiegłaby zawilgoceniu dol-nych części ścian tego poziomu.

Fot. 3. Widok wykonanych miejscowych odkrywek, a) odkrywka na poziomie „-2” (widoczny na fot. b przeciek wody od strony po-łączenia ściany szczelinowej z płytą denną – wada wykonawcza), b) poziom „-1” – zaciekająca woda spod posadzki – oznacza to nieskuteczność powierzchniowego odprowadzenia wód oraz nie-szczelności na dylatacjach posadzki – wada wykonawcza

Na podstawie wykonanych odkrywek oraz obecno-ści wody stojącej w korytkach odwodnienia na poziomie „-2” można stwierdzić, że woda do wnętrza warstw pod-łogowych przedostaje się poprzez nieszczelności zarówno korytek odwodnienia z posadzką (błąd wykonawczy) jak i poprzez nieszczelności styku pomiędzy zewnętrzną ścia-ną szczelinową i płytą fundamentową (błąd wykonawczy), co jest widoczne na fot. 3 a). Precyzyjne ustalenie miejsc przedostawania się wód gruntowych do wnętrza tego gara-żu podziemnego wymagałoby praktycznie rozbiórki całej posadzki – stąd dodatkowo wykonano „in situ” pomiary kamerą termowizyjną – fot. 4.

a)

b)

kierunek napływu wody

BUDOWNICTWO

40

a)

b)

Na podstawie badan termowizyjnych określono miej-sca na okoliczność lokalizacji miejsca o najniższych za-rejestrowanych temperaturach, zobrazowanych kolorem niebieskim, przegród budowlanych spowodowane przez przeciekającą i migrująca wodę.

Woda znajdująca się pod posadzką w warstwach podło-gowych w wyniku obciążania przejeżdżającymi samocho-dami jest dodatkowo „rozpychana” na boki i wtłaczana we wszystkie ściany na obu kondygnacjach garaży podziem-nych. Woda jest obecna nie tylko na przestrzeni warstw podłogowych garaży – w wyniku migracji pod posadzką oraz poprzez ściany widoczna jest również wewnątrz klatek

Fot. 4 a, b) Przykłady wyników badań termowizyjnych przegród budowlanych garażu podziemnego budynku (po prawej stronie za-mieszczono widok w świetle widzialnym)

schodowych. Woda migrując pod posadzkami może prze-dostawać się również do podszybi dźwigów osobowych poprzez styk ścian podszybia i jego dna oraz przy wejściu do kabin tych dźwigów.

Kolejnym przykładem błędów wykonawczych są nieszczelne przejścia instalacji, w tym kanalizacji desz-czowej – dotyczy to zarówno przyłączy do budynków, jak również przejścia przewodów instalacji przez płyty stro-powe – fot. 5. Wykonawca powinien przestrzegać zasad sztuki budowlanej w tym zakresie, łącznie z wymagania-mi podanymi przez producentów instalacyjnych wyrobów budowlanych.

Fot. 5). Przecieki wody przez strop nad kondygnacją –„2” (błąd wykonawczy), a) przy przejściu instalacyjnym, b) w miejscu przerwy technologicznej

a)

b)

BUDOWNICTWO

41

Zasadniczymi przyczynami przedostawania się wód pod posadzkę garażu podziemnego są błędy wykonawcze: nieszczelne osadzenie korytek ściekowych odwodnienia oraz niewłaściwie wykonane i zabezpieczone połączenia na styku ścian i płyty fundamentowej – przerwy technolo-giczne przy zewnętrznych i wewnętrznych ścianach kon-strukcyjnych co jest wyraźnie widoczne m.in. w odkrywce na fot 3a) oraz na fotografiach termowizyjnych – fot.4a,b). Wody gruntowe, które przedostały się pod posadzkę gara-żu pod wpływem obciążeń samochodami wprowadzane są dodatkowo we wszystkie ściany w pomieszczeniach garażu oraz spływają do przegłębień fundamentu pod separatory i podszybia dźwigów osobowych (wind). Dodatkowymi błędami wykonawczymi są niewłaściwie zabezpieczone przyłącza instalacji do budynku oraz przejścia instalacji we-wnątrz pomieszczeń garażowych. Zgodnie z dokumentacją projektową (w opisach przekrojów przegród) pod posadz-ką w garażach na poziomie „-2” pod posadzką powinna się znajdować izolacja przeciwwodna w postaci foli termoz-grzewalnej wyłożonej na ściany zewnętrzne. W żadnym z istniejących budynków na poziomie „-2” takiej izolacji nie stwierdzono. Jest to istotna usuwalna wada fizyczna będąca wynikiem błędu wykonawczego.

We wszystkich pomieszczeniach garaży powinny być nadane spadki nawierzchni posadzki w kierunku elemen-tów systemu odwodnienia. Spadki te o projektowanym na-chyleniu 0,5% (projektowane wartości spadków widoczne są na rysunkach w dokumentacji projektowej) wykonano niestaranie (błędy wykonawcze), o czym świadczą wy-stępujące w wielu miejscach zastoiska (kałuże) wody. Jest to niezgodne z zapisami ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 roku o odpadach (Dz. U. z 2001 r. nr 62 poz. 628 z późn. zm.), gdzie jednoznacznie stwierdza się: § 107. 1. Posadz-ka w garażu powinna mieć spadki do wewnętrznego lub zewnętrznego wpustu kanalizacyjnego. Dodatkowo, zgod-nie z cytowaną w wyżej wymienionym rozporządzeniu normą PN-EN 12056-1 Systemy kanalizacji grawitacyjnej wewnątrz budynków – Cześć 1: Postanowienia ogólne i wy-magania w ppkt. 3.1.8 zdefiniowano: „system kanaliza-cyjny – system składający się z urządzeń kanalizacyjnych oraz innych elementów składowych zbierających i odpro-wadzających grawitacyjnie ścieki. (…)” – w opisywanym przypadku jako składowa zbierająca i odprowadzająca ścieki jest nawierzchnia z właściwymi spadkami, których wykonawca robót budowlanych w przedmiotowych budyn-kach nie wykonał poprawnie.

Zgodnie ze sztuką budowlaną oraz przepisami zwią-zanymi z rozporządzeniem Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (Dz. U. z 2002 r. nr 75 poz. 690 z późn. zm.) [2] normami (PN EN 12056 – 1÷5, PN EN 1253, PN EN 124) spadki powierzchni podłogowych muszą być wykonane w takich sposób, aby była możliwość odprowadzenia wód za po-mocą tych spadków do wpustów umieszczonych w najniż-szych miejscach. Aby możliwe było odprowadzanie wody do wpustu bez tworzenia się kałuży, niezależnie od rodzaju odwadnianych powierzchni, należy zastosować następują-

ce spadki minimalne. Odnośnie parkingów, miejsc posto-jowych (garaży), minimalne spadki w zależności od typu nawierzchni powinny wynosić:

– bruk kamienny łączony 2,5%,– asfalt odlewany chropowaty 2,0%,– asfalt odlewany gładki 1,5%,– beton chropowaty 2,0%,– beton próżniowy gładki 1,5%.Projektant przewidział mniejsze spadki 0,5% (błąd

projektowy) zarówno do korytek ACO jak i dla spadków do kratek ściekowych na kondygnacji „-1”. Należy w tym miejscu podkreślić, iż producenci wyrobów budowlanych warstw nawierzchniowych podają w kartach technologicz-nych zalecane spadki nawierzchni.

Dodatkowo, pojawiające się zastoiska wody świadczą o błędach wykonawczych spadków nawierzchni na oby-dwu kondygnacjach garaży podziemnych w przedmioto-wych budynkach.

4. Propozycja sposobu usunięcia przecieków w garażu podziemnym

4.1. Styki ścian zewnętrznych garażów z płytą fundamentową

Na podstawie wykonanych odkrywek stwierdzono, że przecieki wody gruntowej do wnętrza pomieszczeń gara-żowych występują m. in. na stykach zewnętrznych ścian szczelinowych z płytą fundamentową garażu. Uszkodzenia tego typu występują lokalnie – jakkolwiek ze względu na zasady sztuki budowlanej związanej z usuwaniem przecie-ków wód gruntowych w częściach podziemnych budynków celowym jest wykonanie uszczelnień na całości obwodu tego połączenia.

W celu uszczelnienia styku należy w odległości 20 cm od muru usunąć warstwę betonu posadzki z płyty funda-mentowej tak aby uzyskać dostęp do styku ściana – płyta fundamentowa. Następnie na długości styku należy wyfre-zować bruzdę o przekroju poprzecznym 2 cm x 2 cm aby w następnej fazie można było wykonać „fazkę” z zapra-wy cementowej zmodyfikowanej wypełniając tą wyfrezo-waną bruzdę z „wyobleniem” styku. Po związaniu zapra-wy w bruździe można przystąpić do iniekcji styku ściany z fundamentem używając do wysokociśnieniowej iniekcji żelu uszczelniającego wprowadzanego w styk za pomocą zaworów zwrotnych (pakerów) wkręconych w uprzednio wywiercone w ścianie pod kątem otwory – rys. 1.

Rys. 1. Sposób wysokociśnieniowej iniekcji styku ściany z płytą fundamentową – widok po zdjęciu wierzchnich warstw podłogo-wych

BUDOWNICTWO

42

Następnie należy wykonać izolację z wiążącej hydrau-licznie zaprawy uszczelniającej na posadzce i ścianie do wysokości min. 30 cm nad obecny poziom posadzki.

Dodatkowo, ze względu na konieczność kompleksowe-go uszczelnienia systemu odwodnienia, w miejscy dylatacji konstrukcji budynków należy wkleić taśmę uszczelniającą w kształcie litery W.

Ponieważ wzdłuż połączenia ścian poziomu „-1” z płytą stropową także występują zawilgocenia ścian, stąd przed-stawioną powyżej technologię należy zastosować również na tym poziomie, pomimo iż woda pochodzi tylko z nie-szczelności korytek odwodnienia i dylatacji posadzki.

Należy nadmienić, iż wykonanie powyższej izolacji lokalnie tylko w miejscach gdzie woda migrująca pod po-sadzką pojawiła się na ścianach może okazać się niesku-teczne, gdyż po takiej naprawie woda może pojawić się obok miejsc naprawionych. Dotyczy to wszystkich kon-dygnacji garażowych przedmiotowych budynków.

4.2. Zawilgocenia ścian konstrukcyjnych i działowych wewnątrz garaży

Dla usunięcia tej wady, będącej efektem braku skutecz-nego odcięcia dopływu wody pod posadzkę, należy wyko-nać izolację poziomą i pionową styku posadzki betonowej z wewnętrznymi ścianami konstrukcyjnymi oraz murowa-nymi ścianami pomieszczeń na kondygnacjach garażowych (pomieszczenia techniczne, gospodarcze, pomieszczenia ogólnodostępne) – po obu ich stronach poprzez:– usunięcie posadzki, oczyszczenie płyty fundamentowej

i ściany,– izolację poziomą – iniekcyjną przeponę na całej grubo-

ści ścian w technologii jak w pkt.4.1 przy czym należy wykonać obustronne „bruzdowania” styku płyty stropo-wej i ścian,

– izolację z wiążącej hydraulicznie zaprawy uszczelniają-cej na posadzce i ścianie do wysokości min. 30 cm nad obecny poziom posadzki,

– odtworzenie posadzki.Od strony wewnętrznej przedsionków do dźwigów oso-

bowych i klatek schodowych zakres robót naprawczych po-winien obejmować:– ze względu na wymagana szerokość usunięcia warstw

posadzkowych zalecane jest usunięcie całości okładzin z płytek ceramicznych wraz z cokolikami,

– skucie tynku do wysokości 55 cm,– wycięcie posadzki w pasie 20 cm, oczyszczenie płyty

fundamentowej i ściany do trwałego podłoża,– wykonanie izolacji ściany i posadzki w technologii wy-

żej opisanej,– wykonanie nowych wypraw z tynku cementowego,– malowanie ścian 2 x farbą emulsyjną z jednokrotnym

gruntowaniem,– odtworzenie okładzin ceramicznych.

Podobnie jak w punkcie 4.1 wykonanie izolacji tylko w miejscach gdzie woda migrująca pod posadzką pojawi-ła się na ścianach może okazać się nieskuteczne, gdyż po takiej naprawie woda może pojawić się obok miejsc napra-

wionych. Stąd wskazane jest wykonanie napraw na całej długości ścian murowanych znajdujących się na kondygna-cjach garażowych.

Od strony klatek schodowych i przedsionków należy zastosować masy tynkarskie umożliwiające odparowanie wilgoci, która obecnie występuje w ścianach, czyli tak zwa-ne tynki renowacyjne (hydrofobowe).

Konieczne jest wykonanie poziomej izolacji przeciw-wodnej na pełnej grubości wszystkich ścian konstrukcyj-nych, np. poprzez opisaną powyżej wysokociśnieniową iniekcję żelową.

4.3. Powierzchnie posadzek w garażu na kondygnacjach podziemnych „-2” oraz „-1”

W związku z brakiem właściwej izolacji (przewidzianej w projekcie jako foli termozgrzewalnej, która na etapie wy-konawstwa nie została położona) pod warstwami posadz-kowymi, na poziomie „-2”, brakiem właściwych spadków (błąd wykonawczy) oraz nieszczelnym osadzeniem kory-tek odwodnienia typu ACO (błąd wykonawczy) należy:– usunąć warstwy posadzkowe, warstwę betonu należy

usunąć poprzez jej ręczne skucie (bez użycia młotów wyburzeniowych), gruz należy wywieźć i zutylizować,

– wykonać uszczelnienia styków ścian i płyt fundamento-wych zgodnie z punktami 4.1 i 4.2,

– ułożyć izolację przeciwwodną w postaci foli termoz-grzewalnej (jak przewidziano to w dokumentacji pro-jektowej),

– odtworzyć warstwy posadzkowe z nadaniem właści-wych spadków oraz wykonaniem szczelnego osadzenia korytek odwodnienia.W wypadku kondygnacji „-1” w obydwu budynkach

zalecane jest wykonanie nowej nawierzchni w postaci szczelnej posadzki żywicznej. Posadzkę należy ułożyć na betonie o wilgotności poniżej 4%, – należy częściowo skuć (bądź sfrezować) istniejącą nawierzchnię, a następnie ją uzupełnić, tak aby uzyskać właściwe spadki w kierunku kratek ściekowych. Wilgotność betonu naprawczego po-winien kontrolować wykonawca posadzki i przystąpić do nakładania warstwy żywicznej dopiero wtedy, gdy wilgot-ność betonu osiągnie wartość poniżej 4% (czyli po około 10 dniach od zakończenia pielęgnacji mokrej). Można to zrobić wcześniej nawet przy dużej wilgotności, ale należy wtedy zastosować specjalną żywicę gruntującą do wilgot-nych podłoży. Dla nałożenia zapraw naprawczych do żel-betu wymagana jest wytrzymałość podłoża betonowego na odrywanie nie niższa niż 1,5 MPa, co odpowiada klasie wytrzymałościowej betonu B25. Zastosowana posadzka żywiczna powinna jednocześnie pełnić rolę izolacji prze-ciwwodnej, co jest bardzo ważne ze względu na:– ochronę stali zbrojeniowej stropu przed korozją chlor-

kową;– zapobieganie reaktywności alkalicznej kruszywa w be-

tonie i „spęcherzeniu” posadzki żywicznej;– zapobieganie uszkodzeniom mrozowym.

Ze względu na małą sztywność na zginanie płyt stropo-wych i możliwość ugięć, sztywne, standardowe posadzki

BUDOWNICTWO

43

epoksydowe mogłyby ulegać zarysowaniu. Dla zapew-nienia wodoszczelności posadzka żywiczna powinna być elastyczna i mieć zdolność do przekrywania drobnych po-wstających rys w betonie. Uszczelnić należy więc wszyst-kie dylatacje posadzek oraz styk posadzki ze ścianami. Dodatkowo należy wymienić wszystkie wpusty odwodnie-nia, zapewniając szczelność połączenia nowych wpustów z płytą stropową i posadzką zgodnie ze sztuką budowlaną i wymaganiami producentów tych wyrobów budowlanych.

4.4. Przecieki wód opadowych do podszybi dźwigów osobowych

Nieszczelności systemu odwodnienia mogą powo-dować powstawanie przecieków do podszybi dźwigów osobowych. W celu zapewnienia bezpieczeństwa użyt-kowników dźwigów osobowych wymagane jest całkowite odcięcie dopływu wody poprzez wykonanie przeciwwod-nej izolacji poziomej za pomocą iniekcji zgodnie z pkt. 4.1 oraz izolacji na ścianach i dnie szybu w postaci tzw. „wanny”. Izolacja ta powinna stanowić ciągłą przeponę na posadzce i ścianach do wysokości min. 0,5 m nad pozio-mem posadzki. Izolacja taka może wymagać wykonania warstwy dociskowej, ograniczając w ten sposób wyso-kość podszybia co wiąże się z uzyskaniem dodatkowego zezwolenia od Urzędu Dozoru Technicznego na eksploa-tację istniejących dźwigów.

5. Podsumowanie

W artykule przedstawiono metodykę ustalenia przyczyn powstania usunięcia przecieków wód gruntowych do wnę-trza garażu podziemnego wraz z propozycjami usunięcia tych przyczyn. W trakcie prowadzonej oceny technicznej szczególną uwagę zwrócić należy na miejsca położone naj-niżej, tj. podszybia dźwigów osobowych. Obecność wody gruntowej i opadowej w podszybiach stwarzać może bez-pośrednie zagrożenie bezpieczeństwa zdrowia lub życia użytkowników budynków mieszkalnych podczas korzysta-nia z tych dźwigów. Stąd zarządcy nieruchomości na zasa-dzie art. 70 ust. 1 Prawa budowlanego powinni kontrolować podszybia pod kątem obecności wód gruntowych i w wy-padku stwierdzenia zalewania podszybi bezzwłocznie wy-łączyć z użytkowania dźwigi osobowe w tych budynkach i zastosować się do zasad podanych w instrukcji montażu i eksploatacji urządzenia dźwigowego ujętych w dokumen-tacji techniczno-ruchowej tych urządzeń.

W przedstawionym przypadku wystąpiły zarówno błędy wykonawcze jak również niewłaściwe rozwiązania (błędy)

projektowe. Pierwsze nich wynikają zazwyczaj z niestaran-ności pracowników budowlanych oraz braku właściwego nadzoru, czyli jakości robót budowlanych. Natomiast grupa błędów projektowych to z reguły wykonywanie projektów metodą „kopiuj-wklej” bez uwzględnienia warunków miej-scowych bądź ich niewłaściwa interpretacja. Rzadko błędy te wynikają z braku wiedzy technicznej.

Na zakończenie należy zaznaczyć iż realizacja budyn-ków w głębokich wykopach w warunkach zwartej zabudo-wy jest związana z pewnym stopniem ryzyka zawodowe-go. Doniesienia literaturowe oraz doświadczenia własne autorów niniejszego artykułu wskazują, że stany awaryj-ne związane z przenikaniem wód gruntowych do wnętrza obiektów budowlanych, a nawet katastrofy budowlane związane z głębokim posadowieniem obiektów budowla-nych, spowodowane są:■ błędami projektowymi spowodowanymi nieprawidło-

wym lub niedostatecznym rozpoznaniem podłoża grun-towego,

■ błędami projektowymi w ocenie obciążeń,■ błędami projektowymi w algorytmach projektowania,■ nieprawidłowym wykonaniem robót budowlanych,■ nadzwyczajnymi zjawiskami powstałymi w czasie eks-

ploatacji, nie uwzględnionymi w projektowaniu.Wszechstronna analiza projektowa posadawiania

budynków z kondygnacjami podziemnymi często nie uwzględnia wszystkich negatywnych czynników, które mogą wystąpić podczas realizacji prowadzonej w terenie intensywnie zurbanizowanym, i uzbrojonym oraz o bardzo zróżnicowanych warunkach wodno-gruntowych.

Bibliografia

1. Rozporządzenie Ministra Transportu, Budownictwa i Gospodarki Morskiej z dnia 25 kwietnia 2012 r. w sprawie ustalania geotechnicznych warunków posa-dawiania obiektów budowlanych (Dz. U. z 2012 poz. 463),

2. Siemińska-Lewandowska A., Głębokie wykopy, WKŁ, Warszawa 2010.

3. Instrukcja Instytutu Techniki Budowlanej, Ochro-na zabudowy w sąsiedztwie głębokich wykopów, Nr 376/2002.

4. Grzegorzewicz K., Obudowa ścian głębokich wykopów, Seminarium „Głębokie wykopy na terenach wielko-miejskich”, IDiM PW i IBDiM, Warszawa 2002.

5. Kłosiński B., Projektowanie obudów głębokich wyko-pów, Seminarium „Głębokie wykopy na terenach wiel-komiejskich”, IDiM PW i IBDiM, Warszawa 2002.

BUDOWNICTWO

Streszczenie

Badania nieniszczące wykonywane są celem wykrycia niebezpiecznych nieciągłości i zalecenia ich likwidacji przed oddaniem konstrukcji do eksploatacji. Rygorystyczne wymagania stawiane są w normie ISO operatorom wykonującym badania. Zlecenie na badanie zawiera określony przez projektanta zakres badania i wymagania jakościowe, będące pod-stawą do doboru metody i techniki badania. Dla złączy spawanych do każdej metody badania istnieje norma badawcza i norma akceptująca. Organizowane są liczne, krajowe i międzynarodowe konferencje badań nieniszczących, na których referowane są najnowsze osiągnięcia i doświadczenia.

Kluczowe słowa: badania nieniszczące, kwalifikacje personelu, metody badań

Abstract

The purpose of nondestructive testing is the detection of dangerous imperfections and recommendation to their removing before the structure is put into operation. Rigorous requirements are set-in ISO standard- to ndt operators. Every order on nondestructive testing includes defined by structure designer the scope of testing and quality requirements, which is the base to the selection of testing method. In case of welded joints examination and acceptation ISO standard is in use. Numerous country and international conferences are organized to present the newest achievements in the field of nondestructive testing.

Key words: nondestructive testing, personnel qualification, examination method

ROLA BADAŃ NIENISZCZĄCYCH W ZAPEWNIENIU BEZPIECZEŃSTWA KONSTRUKCJI

IMPORTANCE OF NONDESTRUCTIVE TESTING IN ASSURING THE SAFETY OF STRUCTURESmgr inż. Jan Kielczyk

Energomontaż-Północ, Technika Spawalnicza i Laboratorium, Sp. z [email protected]

Wprowadzenie

Jednym z warunków bezpiecznej eksploatacji konstruk-cji jest brak niebezpiecznych nieciągłości. Celem wykrycia i usunięcia tych nieciągłości stosuje się badania nieniszczące.

Przegląd literatury

Badania nieniszczące są częścią składową kontroli ja-kości i pełnią ważną rolę w zapewnieniu bezpieczeństwa konstrukcji. Umożliwiają wykrycie, lokalizację, określenia rodzaju i wymiarów nieciągłości niebezpiecznych dla kon-strukcji. Mogą być stosowane we wszystkich fazach pro-dukcji, najczęściej przed odbiorami końcowymi, a często również w fazie eksploatacji. Jednym z elementów podnie-sienia wiarygodności wyników badania jest poprawa kwali-fikacji personelu badawczego. W roku 1996 opublikowana została norma PN-EN 473, która po modyfikacjach w roku 2012 ukazała się pod numerem PN-EN ISO 9712 i tytułem

Badania nieniszczące-Kwalifikacja i certyfikacja personelu badań nieniszczących.

Personel dopuszczony do badań nieniszczących powinien posiadać doświadczenie przemysłowe, uzyskane pod kwali-fikowanym nadzorem, przejść odpowiednie przeszkolenie i zdać egzamin przed niezależną, akredytowaną jednost-ką certyfikacyjną spełniającą wymagania normy ISO/IEC 17024. Certyfikat ważny jest 5 lat, jeśli nie wystąpiła istotna przerwa w wykonywaniu badań i wykonywane są badania okulistyczne nie rzadziej niż raz w roku. Istnieją trzy pozio-my kwalifikacji-poziom 1,2 i 3, przy czym personel kwalifi-kowany na poziom 1 nie może być odpowiedzialny za wybór metody lub techniki badania, która ma być stosowana, ani za ocenę wyników badania. Certyfikacja obejmuje biegłość w następujących metodach: badanie emisją akustyczną (AT), prądami wirowymi (ET), termograficzne w podczerwieni (TT), szczelności (LT), magnetyczno-proszkowe (MT), pe-netracyjne (PT), radiograficzne (RT), tensometryczne (ST), ultradźwiękowe (UT) i wizualne (VT). W Polsce jednostka-

45BUDOWNICTWO

mi certyfikującymi są m. in. UDT-CERT, TÜV-Akademia Polska, Instytut Spawalnictwa.

Punktem wyjścia do badań nieniszczących złączy spa-wanych jest norma PN-EN ISO 5817 (2014) Spawanie. Złącza spawane ze stali, niklu, tytanu i ich stopów (z wy-jątkiem spawanych wiązką) – Poziomy jakości według niezgodności spawalniczych. Dla złączy spawanych łu-kowo w aluminium i jego stopach jest to norma PN-EN ISO 10042.

W celu umożliwienia stosowania do szerokiego zakresu produkcji spawalniczej ustanowiono trzy poziomy jakości. Są one oznaczane symbolami B, C i D. Poziom jakości B

Metoda badania Norma badawcza Poziom jakościwg. ISO 5817 Poziom akceptacji Norma akceptująca

RT ISO 17636B 1

ISO 10675C 2D 3

UT ISO 17640B 1

ISO 11666C 2D 3

MT ISO 17638B 2x

ISO 23278C 2xD 3x

PT ISO 3452-1B 2x

ISO 23277C 2xD 3x

VT ISO 17637B B

ISO 5817C CD D

odpowiada najwyższym wymaganiom wobec spoin ukoń-czonych. Poziomy jakości odnoszą się do jakości produkcji a nie przydatności użytkowej wytwarzanego wyrobu.

Zaleca się, aby wybór poziomu jakości dla dowolnego zastosowania uwzględniał znaczenie projektu, następne procesy obróbki (np. napawanie), rodzaj naprężeń (statycz-ne, dynamiczne), warunki eksploatacji (np. temperatura, środowisko) oraz konsekwencje awarii. Ważne są także czynniki ekonomiczne, które zaleca się, aby obejmowały koszt nie tylko spawania, ale również kontroli, badania i napraw.

Norma PN-EN 1090-2 Wymagania techniczne dotyczą-ce konstrukcji stalowych dla klas wykonania od EXC1 do EXC4 przyporządkowuje odpowiednie poziomy jakości normy PN-EN ISO 5817.

W wyniku badania uzyskujemy wskazanie będące podstawą klasyfikacji złączy spawanych. Postać i wymiar wskazania (za wyjątkiem metody VT) nie są identyczne z rzeczywistymi wadami, dlatego powstały osobne normy, określające poziomy akceptacji w oparciu o wskazania. Norma PN-EN ISO 17635 podaje zależność między po-ziomami jakości a poziomami akceptacji. Poniższa tabela podaje te zależności dla wybranych 5 metod badawczych.

Przy udzielaniu zleceń na badania nieniszczące prefe-rowane są laboratoria akredytowane, posiadające system jakości w oparciu o normę PN-EN ISO/IEC 17025.

System ten wymaga m. in. szacowania niepewności dla każdej metody badania. Stosowane są pojęcia prawdopo-dobieństwa wykrycia wady (POD-probability of detection) czy wiarygodności badania. Dla zwiększenia wiarygodno-ści stosuje się czasem dwie metody (np. RT+UT) do zbada-nia odpowiedzialnych elementów konstrukcji.

Każdego roku odbywają się w Polsce liczne seminaria i konferencje, np. Krajowa Konferencja Badań Nieniszczą-cych (KKBN) i Krajowa Konferencja Badań Radiograficz-nych (KKBR). Najbardziej prestiżowe konferencje mię-dzynarodowe to organizowane, co 4 lata Światowa Kon-ferencja Badań Nieniszczących (WCNDT-ostatnia w roku 2012 w Durbanie-RPA, wygłoszono 477 referaty, następna w Monachium w roku 2016) i Europejska Konferencja Ba-dań Nieniszczących (ECNDT-ostatnia w roku 2014 w Pra-dze, wygłoszono 470 referatów).

Literatura

PN-EN ISO 9 712 Badania nieniszczące-Kwalifikacja i cer-tyfikacja personelu badań nieniszczących;

PN-EN ISO 17635 Badania nieniszczące spoin-Zasady ogólne dotyczące metali;

PN-EN ISO 5817 Spawanie Złącza spawane ze stali, niklu, tytanu i ich stopów (z wyjątkiem spawanych wiązką) Poziomy jakości według niezgodności spawalniczych

Zakłady Remontowo Budowlane WAM, działają już oficjalnie pod marką SINEVIA Sp. z o.o. Od momentu powstania Spółka przeszła daleką drogę począwszy od wyłącznych usług na rzecz wojska po coraz szerzej rozwijaną działalność budowlaną na rynku cywilnym – mówi Robert Kościelny Prezes Zarządu SINEVIA.

Nasza historia rozpoczyna się jeszcze za czasów przedsiębiorstw budżetowych, czyli 4 gospodarstw pomocniczych działających przy Rejonowych Zarządach Infrastruktury służących dla wojska. Do 2010r. istniały one jako cztery od-rębne podmioty. Głównymi zadaniami jakie wówczas wykonywaliśmy były zadania o charakterze infrastrukturalnym. Po przekształceniu Zakładów w jedno i podpisaniu aktu założycielskiego Spółki, firma formalnie rozpoczęła działal-ność 30 czerwca 2011r. pod nazwą Zakłady Remontowo Budowlane WAM. Proces całkowitej integracji tych odrębnych jednostek trwa około 2 lata, ale już dziś mogę powiedzieć, że udało się stworzyć spójny organizm, który działa zgodnie z oczekiwaniami, a z roku na rok pozwala wypracować coraz większy zysk. Następnym krokiem na drodze przemian był październik 2013 roku – wprowadziliśmy markę SINEVIA, która od 29.07.2015r. zastąpiła dotychczasową nazwę firmy.

Dzięki naszej bogatej historii i doświadczeniu dzisiaj jako SINEVIA wykonujemy projekty jakich nie podjęłaby się żadna inna firma budowlana. Budujemy m.in. strzelnice, składy amunicji oraz inne obiekty o przeznaczeniu specjalnym, prace na poligonach czy lotniskach wojskowych. Na dzień dzisiejszy budownictwo specjalne stanowi ponad 50 proc. na-szych zleceń, około 30 proc. to mieszkaniówka przeznaczona dla wojska, reszta stanowi projekty dotyczące rynku cywil-nego. Firma może się pochwalić koncesjami z zakresu bezpieczeństwa oraz obrotu bronią. Posiadamy również koncesję, która pozwala nam na prowadzenie działalności ochroniarskiej. Spółka otrzymuje wiele nagród przede wszystkim została wyróżniona w Budowie Roku 2013 oraz w Budowie Roku 2014, otrzymała Orły Polskiego Budownictwa, Nagrodę Spe-cjalną Firmy 25-lecia Wolności RP oraz Kryształową Cegłę. Możemy się poszczycić również rekomendacją na działalność w 2015 roku w ramach Narodowego Programu Promocji „Polska Przedsiębiorczość” oraz posiadamy dwa certyfikaty: Przedsiębiorstwo Fair Play oraz Firma Godna Zaufania.

W przyszłości chcielibyśmy założyć własną działalność deweloperską. Naszym atutem byłaby kompleksowość, bo działalibyśmy jednocześnie jako deweloper i wykonawca.

BUDOWNICTWO WOJSKOWE I NIE TYLKO

Karol Biela

okladka_gazetka.indd 1 2015-10-01 08:59:23