80

OKSAJ T’AANIL...OKSAJ T’AANIL Te k’iina’ jach taj yaan yaj óolil yóolal le íik’el k’oojani’ Covid-19. Le óolale’ ma’ taan u beytal k ka’ suut múuch’ meyaj

  • Upload
    others

  • View
    2

  • Download
    0

Embed Size (px)

Citation preview

  • OKSAJ T’AANIL

    Te k’iina’ jach taj yaan yaj óolil yóolal le íik’el k’oojani’ Covid-19. Le óolale’ ma’ taan u beytal k ka’ suut múuch’ meyaj tu kuuchil xook. Le óolale’ tek beetaj le pikil ju’una’ utial u beytal u xook le mejen palaloob tu otocho’ob, cheen baale’ k’ana’an u yáantalo’ob tumen u yuumo’ob, na’tsilo’ob, sukuno’ob wa u kiko’ob. Le chan pikil ju’una’, beetaabe’ uti’al a kanik xook, ts’ib, túukul, t’áan, xoot yéetel boon. Ichil u wáalalile’ tek ts’aajo’ob ba’alo’ob ku béetal yéetel ku yúuchul ta kajal je’ bix: k’amkuch, k’ink’aaba’, tomojchi’, tip’te’, ch’achak y´´etel u meyajil kool. K’ajak teeche’ chen to’on je’ u beytal k kanaantik ek t’aan yéetel le ba’ax k óojel.

    Secretaria de Educación de Quintana Roo Ana Isabel Vásquez Jiménez Subsecretaria de Educación Básica Luz María Abuxapqui González Coordinador de la Carpeta de Experiencias 2020-2021 Felipe Alexis Jiménez Sierra Directores Preescolar Genoveva Pasos Primaria Carlos Aguilar Secundaria Raúl Polanco Educación Física Jesús Sosa

    REVISIÓN TÉCNICA EQUIPO DE AUTORES

    PREESCOLAR Silvia Ríos Violeta Perera PRIMARIA Iris Vázquez Graciela Maldonado Rita Alcocer Angélica Velásquez Iliana López Lumeda Menéndez Luis Tun Ezequiel Meneses Guadalupe García Norma Lizama Amanda Leal SECUNDARIA Isabel Farfán TELESECUNDARIA Víctor Caballero EDUCACIÓN FÍSICA Dámaris Alonzo Hilda Anaya EDUCACIÓN INDÍGENA Yolanda Caamal EDUCACIÓN ESPECIAL Gonzalo Magaña

    PREESCOLAR Ma. José Perera Laura Barrera Marisa Pacheco Zayra Mora Mónica Villarreal Yuriko Peraza Carolina Garduño Mirna Rosado Nasle Pérez Mayte Chin Neydi Sulub Nadycie Chin Angélica Mena Fany Aviléz Ma. Asunción Ac PRIMARIA Sulli Valencia Yadira Carvajal Sandra Uh David Varela Leydi Puc Benjamín Collí Mildred Pino Jonny Cupul Ronald López Emmanuel Rangel Paulino Cupul Seydi Cupul Rodolfo Cupul Avelino Chi Yareli Pinto Sergio Pérez Crystopher Sandy Rosario Pinto Norma Colin Arianna Ramos Cruz Samos Wendolin del Ángel Blanca Chan Pilar Vélez Ricardo Balam Anna Lara María Sánchez Cristian Rodríguez María Velázquez Fátima Canul Hugo Calderón

    Erik Peralta Cuauhtémoc González Gilbert Carrillo Jesús Poot Andrés Soberano Juan Terrones Óscar Cetz Alosa Torres Isaías Carrillo SECUNDARIA Luis Chi Abril Martín Mayte Cetina Isaías Osorio Saulo Aragón Aishell Pérez María Gutiérrez Carmela Gómez Olivia Valenzuela Manuel Puga Arbey Mendoza Héctor Trujeque Ignacio Trujillo José Ordaz Ricardo de León Mildred Esquivel Mario Martín Zeidy Martín Roque Asunción Alberto Balam Juan Varguez Edwin Varguez Addy Rosado Patricia Serratos TELESECUNDARIA Gilda Pacab María Mex Alfonso Tamay Dorilián Sánchez Gabriel Castillo María Flores Andrilú Aguilar Emilia Ramírez Joel Borges María Bravo

    EDUCACIÓN FÍSICA Libertad Pacheco Esperanza Sosa Daniel Villanueva Marely Bautista Araceli Rouan Janet Vallejo Enrique Torquemada Felix Flores Dario Uitzil Graciela Garrido Lucio Osorio Félix Acal Adriana García Julián Martínez Didier Delgado José López Juan Mis Carlos Ríos Cheyla Martínez Ismael Cauich Jaime Ricalde EDUCACIÓN INDÍGENA Leni Ku Sebastián Balam Cecilia Nal Federico Ek Norberto May Modesto May Ariel Mena Rodolfo Ucán Sandra Che EDUCACIÓN ESPECIAL Felipe Aké Ileana Tun Landy Chi Jorge Cahum Concepción Méndez Jonathan Ruiz Ángel Maza Fanny Itza

  • U tia’al ka’asej le meyajo’oba’ yo’olal u meyajil kool, k’abéet ojeltik máaxechi’ yéetel u

    k’aaba’ a láakobi’; u k’aaba´ u jejeláasil k’áaxo’ob, bix ku meyajta’al, ba’ax ku p’áak’al, u

    k’aaba’ le ba’alcheilo’ob k’áax, beyxan k’abéet a kanik bix ku ya’alal wa bix ku xóokol

    u xookolilo’ob ich maaya; bix ku t’áanal ba’al; bix ku t’áanal wíinike’, wa bix ku t’áanal

    ba’alcheilo’ob k’áax yéetel uláak tuukulo’ob k’abéet a kanik.

    Yaax jaats k’iin

    LUNES.

    1.- U tia’al kaasik le meyaj xooka’, ts’íibtej a k’aaba:

    ________________________________________________________________________

    2.-Ts’íibtej u k’aaba’ a láak’tsilo’ob.

    ________________________________________________________________________

    ________________________________________________________________________

    3.-Boonej u yoochel tuláakal a láaktsilo’ob; ts’íibtej u k’aaba’ob yaanal.

    MIERCOLES

    Chan ch’úupal, chan xi’ipal, ichil tuláakal le ba’ax k’abéet a kanik, je’el bix ku ts’íibtal a

    k’aaba’, bey u k’aaba’ a láaktsilo’ob; ti’ le k’iin bejlae’ yaan a kanik xan a tsikik je’el

    makalmáake’.

    Tuláakal le meyaja’ tak yáax mentik, waa tan yáax ilik ti’ le bix ku yúuchul kool k’áax, u

    tial a muk’úunkinsik u yóol a kuxtal yéetel le a’almuk’t’aano’.

    In wojel, tan ka’asik le meyajo’oba’; chenba’ale’, kin tukultik; k’abéet xan in k’áasiktech u

    tool óolal kuxtal máak.

  • Núuk le k’áat chi’oba’:

    1.-Teche’, ka tsikik a Yuumo’ob wáa.

    ________________________________________________________________________

    2.-Bix ka tsikiko’ob.

    ________________________________________________________________________

    3-Waa a k’aóol jejeláas bix ku yúuchul u tsikik máak, ts’íibtej:

    ________________________________________________________________________

    3.-Cha’antej le oochela’; ku ts’o’okole’, ka ts’íibtik ba’ax ka tukultik tun yúuchul.

    _______________________________________

    _______________________________________

    _______________________________________

    _______________________________________

    _______________________________________

    _______________________________________

    _____________________________________

    VIERNES

    Ma’alob k’iin ti’ tuláakale’ex; ti’ le k’iin bejlae’, ko’onex ilik oochelo’ob tu’ux ku yúuchul

    tsiik.

    1.- Xookej yéetel ka’a a’alej.

    Ajka’ansaje’ táan u tsikik Felipe

    Bix a beel

    chan xi’ipal. Ma’alob.

  • 2.- beet a yoochel yéetel u yoochel a Yuum; ku ts’o’okole, ka ts’íibtik bix ka tsikik.

    Teech: a Yuum

    Teech A Yuum

    Bix a k’aaba’. In k’aaba’e’ Felipe.

    Táan wa a beetik le a meyajo’ yéetel le

    a’antal televisiono’.

    Bey ajka’ansaj; táan in meentik.

  • Teech A Yuum

    Ka’ jaats k’iin (2).

    LUNES

    Ma’alob k’iin chan xi’ipal, ma’alob k’iin chan ch’úupal; ti’ le k’iin bejlae’, ko’ox k’áasik le

    tuukulo’ob k-ilaj ti’ le p’iis k’iino’ ts’o’ok u máan; bejlae, táan ka’asik uláak p’iis k’iin.

    Núuk le k’áatchi’oba’.

    1.- Bix a beel:_____________________________________________________________

    2.- Bix a k’aaba’:__________________________________________________________

    3.- Bix u k’aaba’ a najil xook:_________________________________________________

    4.- Bix u K’aaba’ a Ajka’ansaj:________________________________________________

    5.-Bix ka tsikik a Ajka’ansaj:__________________________________________________

    6.-Bix a tsiik tu najil xook :___________________________________________________

    U’uyej yéetel a’alej.

    chan xi’ipal Bix a beel

    ajka’ansaj Ma’alob.

    chan ch’úupal Ma’ ma’alobi’ ixka’ansaj

    Xokej yéetel e’esej.

  • - Juntúul ajka’ansaj

    - P’isib yéetel áanalte’

    - Junp’éel lakam

    - Junp’éel páawo’

    MIERCOLES

    Ma’alob k’iin chan ch’úupal, ma’alob k’iin chan xi’ipal ; ti’ le k’iin bejlae’ ko’ox kanik a ya’alik ich maaya, le ba’ax suuk a mentik yéetel a láak’ob.

    Ichil le ba’ax suuk a mentik, ti’ yaan le báaxalo’.

    Ilej le oochela’, ku ts’o’okole’ ka tsolik ba’ax tan u yúuchul. Wa a k’áat a boonik, bonej.

  • 1.-______________________________________________________________________

    ________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

    2.- Ba’ax báaxalil ka ba’axtik ta najil wa ta wotoch.

    ________________________________________________________________________________________________________________________________________________

    U’uyej yéetel a’alej.

    - Táan in báaxal síit’ suum - In wojel báaxal chuukil

    - Kin báaxal paywakax - kin báaxal kóoch’ak wóol.

    VIERNES

    Ma’alob k’iin xoknáal; ti le k’iin bejlae’, yaan a tsoolik ba’ax ka wilik ti’ jujunp’éel le oochelo’oba’.

    1.-__________________________ 2.-____________________________

    __________________________ ____________________________

    3.-Ts’íibtej u tsoolil bix ku báaxal le k’óoch’ak wóolo’.

    ________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

    - -

  • 4.- Ts’íibtej u tsoolil bix ku báaxal le chuukilo’.

    ________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

    5.-Boonej je’el bix a k’áate’ :

    Oox jaats k’iin (3)

    LUNES

    Ma’alob k’iin ti’ te’ex ; ti’ le k’iin bejlae ; K-ojel ya’ab ba’al táan u yúuchul Yóok’ol Kaabe ; táan ilik ya’ab k’oja’anilo’ob yo’olal le Covid-19. Le k’oja’anila’ tu meentik ka meyajnak tukáaten ta wotoche’ex jo’olal le k’oja’anil ku ki’insik máak ; le óolale’, k’abéet a kalantaba’al yéetel tuláakal a láak’o’.

    Ichil le ba’ax k’abéet a K’exik ; ti’ yaan le ma’alob janal k’abéet u beetik je’el máaxal máake’ ; k’abéet a xúunp’aktik a wukik le coocao’ yéetel a jantik le sabritaso’ ; chen ku k’aaskúunko’ob a wíinkilil.

    Le óolale’ ; u Nojoch Jaláachil Mexico ; ts’o’ok u ya’alik yaan u yantal junp’éel túumben meyaj xook ku k’aabaktik : VIDA SALUDABLE.

    1.-Xookej yéetel núukej le ba’ax ku k’áataktech’.

    Uts’ in jaantik : Ma’ uts’i in jaantik :

    ______________________________ _______________________________

    ______________________________ _______________________________

    ______________________________ _______________________________

    ______________________________ _______________________________

    ______________________________ _______________________________

    ______________________________ _______________________________

  • 2.- U’uyej yéetel e’esej.

    - Juanitae’ táan u janal - Ja’as yéetel ch’ujuk pak’áal - Anae’ táan u jaantik kay - Luise’ táan u janal yéetel u yuumo’ob

    3.-Ts’íibt ba’ax óolal k’aabéet a u’uyik t’aan, yo’olal ba’ax uts’ a jantej.

    ________________________________________________________________________________________________________________________________________________

    MIERCOLES

    Ma’alob k’iin in wéet xoknáal; ti’ le k’iin bejlae, yaan ilik u yoochel tu’ux ku chikpajal, tuláakal ba’al k’abéet uts’ jantik, u tial a ma’alob nojochtaj.

    1.-Boonej; ku ts’o’okole’ ka ts’íibtik u k’aaba’ tuláakal ba’al a k’aóol.

  • ______________ _________________ ________________ ________________

    ______________ _________________ ________________ ________________

    ______________ _________________ ________________ ________________

    ______________ _________________ ________________ ________________

    2.-Beet junp’éel koom ts’íibt tu’ux ken a wáale’ ba’ax suuk a jantik ta wotoch.

    ________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

    3.-Beet u yoochel le janal suuk a jantik.

  • VIERNES

    Chan ch’úupal, chan xi’ipal; ma’alob k’iin ti’ te’ex; ti’ le suutuka, ko’onex ilik ba’ax ku yúuchul waa ma’ jantik, janalilo’b uts’ ta wíinkilil.

    1.-A’al ba’ax ka wilik ti’ tu jejeláas oochelo’oba’.

    _________________________________ ___________________________________

    _________________________________ ___________________________________

    _________________________________ _____________________________________

    _________________________________ _____________________________________

    2.- U’uyej yéetel a’alej.

    - Ma’ binen xook jo’oljeaki’ - Bisa’aben ts’akbil - Yaanten chokwil yéetel chi’ibal pool - Ts’o’ok u ts’áaikten k’oja’anilo’ob.

  • 3. - Tsol tu beel le tsikbala’.

    A.-Bisa’abech wáa ts’akbil

    B.-Tumen k’oja’anchajen

    A.-Teresa ba’axten ma’ taalech xook jo’oljeaki’

    B.-Chokwil, xej yéetel chi’ibal pool

    A.-Ba’ax k’oja’anil tu ts’áajtech

    B.-Bisa’aben

  • Kan jaats k’iin (4)

    LUNES

    Ma’alob k’iin chan ch’úupal, ma’alob k’iin chan xi’ipal, ti’ le k’iin bejlae’, táan u bin u ts’o’okol le ya’ax meyajo’ob yo’olal ba’ax suuk meentik ta wotoche’ex; wa ba’al suuk u yúuchul Te’ex wa ka k’oja’anale’ex.

    1.-Ts’íibt ba’ax ku beeta’al wa ba’ax ku yúuchul.

  • 2.-K’áat chi’it ti’ a Yuum wa ti’ a Nool bix ku ts’áakal máak ka’ax úuche’.

    ________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

    2.- Yaan wáa u kúuchil u ts’áakal máak ta kaajil; beet u yoochel.

    MIERCOLES

    Ma’alob k’iin chan ch’úupal, ma’alob k’iin chan xi’ipal, ma’alob k’iin ti’ a Yuume’ yéetel ti’ a Nae’: bey ts’o’ok a ts’íibtik a k’aaba’ yéetel a láak’obi’, ko’ox ka’asik túun le meyajo’oba’.

    Ti’ le k’iin bejlae’ yaan xookik waa úuyik, ts’ikbalo’ob bix beeta’abi yóok’óol kaabe’.

    Le ts’íiba’ , ts’íibtan ti’ u áanalte’ Popol Vuh, junp’éel áanalte’ ts’íibtan tumen úucbech K-Ch’íiba’alo’.

    “Lela´ u tsoolil bix yanik ka’ach yóok’ol kaab, tuláakal jets’eknak, mixba’al ku juum, mixba’al ku péek, mixba’al ku k’ok’chalaankil, mixba’al yaan ka’anal.

    Lela’ u yáax tsoolil, u yáax tsikbalil.

    Ma’ ili’ yanak mix Juntúul wíiniki’, mix Juntúul ba’alche’, ch’íich’ob, kayo’ob, ixbaw, mix che’ob, mix tuunicho’ob, mix áaktuno’ob, mix taamtam lu’umo’ob ku yila’al, mix k’áax yaan: chéen túun ka’an yaan.

    Ma’ tu yila’al lu’umkabil, chéen k’áak’náab jets’eknak yanik yéetel le ka ’ano’, mina’an u xuul mank’aja’anil.

    Mix ba’al much’ukbal ku k’ok’chalaankil, mixba’al ku jilankil, mix ba’al ku juum te´el ka ‘ano’.

    Mix ba’al wa’alakbal; chéen tu juunal k’áak’náab yaan, u jaile’ jets’eknak yanik; mix ba’al ku yila’al yaan u kuxtal tu yóok’ol kaab.

    Je’el túuxake’ éek’joch’e’en, mixba’al ku péek mix ku juum.”

    Waa ts’o’ok a xookik le tsikbala’, nu’uke’ le k’áatchi ’oba’:

  • 1.-Bix u k’aaba’ le áanalte’ tu’ux ch’a’abil le t’aana’.

    ________________________________________________________________________

    2.-Ba’ax óolal ku ya’alal u tsoolil bix yanik yóok’ol kaab ka’achil.

    ________________________________________________________________________

    3.-Yaan ba’al kuxa’an ka’achil.

    ________________________________________________________________________

    4.-Boon u yoochel le ba’ax taj na’ataj ti le tsikbala’.

    VIERNES

    1.- Ma’alob k’iin chan ch’úupal, Ma’alob k’iin chan xi’ipal; ti’ le k’iin bejlae’, yaan a máansik ich kasteyan t’aan le chan ts’íiba’.

    “Lela´ u tsoolil bix yanik ka’ach yóok’ol kaab, tuláakal jets’eknak, mixba’al ku juum, mixba’al ku péek, mixba’al ku k’ok’chalaankil, mixba’al yaan ka’anal.

    Lela’ u yáax tsoolil, u yáax tsikbalil.

    Ma’ ili’ yanak mix Juntúul wíiniki’, mix Juntúul ba’alche’, ch’íich’ob, kayo’ob, ixbaw, mix che’ob, mix tuunicho’ob, mix áaktuno’ob, mix taamtam lu’umo’ob ku yila’al, mix k’áax yaan: chéen túun ka’an yaan.

    Ma’ tu yila’al lu’umkabil, chéen k’áak’náab jets’eknak yanik yéetel le ka ’ano’, mina’an u xuul mank’aja’anil.

    Mix ba’al much’ukbal ku k’ok’chalaankil, mixba’al ku jilankil, mix ba’al ku juum te´el ka ‘ano’.

    Mix ba’al wa’alakbal; chéen tu juunal k’áak’náab yaan, u jaile’ jets’eknak yanik; mix ba’al ku yila’al yaan u kuxtal tu yóok’ol kaab.

    Je’el túuxake’ éek’joch’e’en, mixba’al ku péek mix ku juum.”

  • Kasteyan t’aan:

    Esta es una explicación de cómo estaba el mundo, …….. ________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

    Jo’ jaats k’iin (5)

    LUNES

    Ma’alob k’iin xoknáal, ti’ le k’iin bejlae’, teech, k’abéet a k’áat chi’ it ti a Yuume waa u yojel u je’el tsikbal bix anchajil wa beeta’abi le yóok’ol kaabo’.

    1.-Ts’íibtej: ______________________________________________________________

    ________________________________________________________________________

    ________________________________________________________________________

    ________________________________________________________________________

    ________________________________________________________________________

    ________________________________________________________________________

    ________________________________________________________________________

    ________________________________________________________________________

  • 2.- Beet u yoochel le ba’ax taj na’ato’.

    MIERCOLES

    Chan xoknáal, ti’ le k’iin bejlae’ yaan xookik waa úuyik, ts’ikbalo’ob bix úuchij u síijil wa kuxtal wíinik wey yóok’óol kaabe’. Le óolale’ ko’onex xokik uláak xooxot t’aan ti’ le áanalteo’ ku k’aabaktik: Popol vuh, chemba ‘ale, yaan xokik ich kasteyan t’aan.

    “La creación. En la primera parte del Popol Vuh, los dioses hacen surgir del mar primordial los valles y las montañas, y crean las plantas y los animales. Deciden crear a seres que los veneren y les hagan ofrendas. Los tres primeros intentos fracasan; en el primero las criaturas son los animales de cuatro patas y las aves, pero como son incapaces de hablar deciden hacer un segundo intento. En éste forman una criatura de lodo, pero ésta se disuelve al mojarse. En el tercer intento hacen hombres de madera, pero éstos son incapaces de venerarlos, por lo que deciden castigar su soberbia con un huracán y provocan que sus animales, sus herramientas y las piedras de sus casas se vuelvan contra ellos; los monos son los descendientes de aquellos hombres de madera. En el cuarto intento logran su propósito y crean al hombre, al que forman con maíz. Estos hombres, que saben cumplir sus obligaciones con sus creadores, son capaces de ver todo, en el tiempo y en el espacio, por lo que los dioses deciden nublar su visión. Ésta es la humanidad que ahora puebla la tierra”.

    1.- wa ts’o’ok a xokik le ts’íiba’; máansej ich maaya le ta na’atajo’.

    ________________________________________________________________________

    ________________________________________________________________________

    ________________________________________________________________________

    ________________________________________________________________________

    ________________________________________________________________________

    ________________________________________________________________________

    ________________________________________________________________________

    ________________________________________________________________________

    ________________________________________________________________________

    ________________________________________________________________________

    ________________________________________________________________________

    2.-boon le ba’ax ta na’ato’ ti’ le tsikbalo’.

  • VIERNES

    Ma’alob k’iin chan xoknáal; bey ts’o’ok a chan ojeltik yéetel le chan tsibo’ob ts’o’ok

    xokik, bix menta’an le K-Yóok’ol Kaaba’, ko’ox túun ts’íibtik u k’aaba’ob’ u jejeláas k’áaxo’.

    1.-Ti’ le k’iina’, teche’, k’abéet a k’áatik ti’ a Yuume’ bix u k’aaba’ u jejeláasil k’áaxo’ob.

    __________________________________________________________________________

    __________________________________ ________________________________

    Ts’íibtej ich maya.

    Monte alto:____________________ Monte bajo:_________________________

    Cañada:______________________ Milpa:_____________________________

  • 2.- Waa a Yuume u joyel uláak k’aaba’ bix ku ya’alal ti’ k’áax; ts’íibtej:

    _____________________________ _________________________________

    3.-Boonej u yoochel junp’éel k’áax (je’el makalmáake’)

    Wak jaats k’iin (6)

    LUNES

    Ichil k’áax je’el u beytale’ a kaxtik u jejeláasil che’ob; le óolale’, k’áatchi’tej a Yuum waa

    u k’aóol bix u k’aaba’ob ti’ le je’eloba’.

    ______________________ ______________________ _______________________

    2.-Ts’íibt u k’aaba’ u jejeláasil che’ob je’el u beytal u kaxtal te k’áaxo’:

    Éesajil: chakaj

    ________________________________________________________________________

    ________________________________________________________________________

    ________________________________________________________________________

    ________________________________________________________________________

    3.-Boonej Juntúul Yáax che’.

  • MIERCOLES

    Ti’ le k’iin bejlae’, ko’onex xokik yéetel úuyik junp’éel úuchben tsikbal tu’ux ku ya’alal u

    k’aaba’ junkúul che’ yaan te k’áaxo’; u k’aaba le che ‘a’ : Yáax che’.

    Ku ya’alal ti’ ku yila’al Juntúul ko’olel ku jáasik u yóol máak ka’ach úuch.

    Ko’ox xokik:

    Le Xtaabayo’.

    Ku tsikbatiko’ob tumen úuchben maayaobo’ ka’ach úuche’,

    yaan Juntúul ko’olel jach táaj káanal u baak’el,

    sak u nook’, yéetel ch’owak u ts’óotsel u pool

    ku xa’ache’tik yéetel u lool Ya’axche’.

    Ku ya’alal ti máake’, ma’ u jóok’ol táankab,

    tumen wa ma ’e’, je’el u bisa ’al tumen Xtaabay.

    Núukej le k’áatchi ’oba’.

    1.-Ba’ax ku tsikbatiko’ob le úuchben mayaobo’.

    ________________________________________________________________________

    ________________________________________________________________________

    2.- Bix u ts’óotsel u pool.

    ________________________________________________________________________

    3.-ba’axten ku ya’alal máak ma’ u jóok’ol táankab.

    ________________________________________________________________________

    4.-A k’aóol u uláak tsikbal je’el bix le je’ela’; Ts’íibt u k’aaba’:

  • VIERNES

    1.- Chan ch’úupal, chan xi’ipal; ti’ le k’iin bejlae, ko’onex k’áasik le tsikbalo’ ti le

    Xtaabayo’; le óolale; yaan ka’a ilik; chemba ’ale’, bejlae, yaan a máansik ti’ kasteyan

    t’aan.

    Maaya

    Le Xtaabayo’.

    Ku tsikbatiko’ob tumen le úuchben maayaobo’ ka’ach úuche’,

    yaan Juntúul ko’olel jach táaj káanal u baak’el,

    sak u nook’, yéetel ch’owak u ts’óotsel u pool

    ku xa’ache’tik yéetel u lool Ya’axche’.

    Ku ya’alal ti máake’, ma’ u jóok’ol táankab,

    tumen wa ma ’e’, je’el u bisa ’al tumen Xtaabay.

    Kastelan t’aan.

    La Xtabay.

    ________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

    2.- Boonej u yóochel le Xtaabayo’.

  • 3.- Kaxant le ta’aka’an t’aano’ob:

    Ko’olel. Sak. Nook’. Xtaabay. Xa’ache’. ya’axche. Chowak. Pool.

    e p o o l k’ s x

    y k e k a s n a’a

    a’a j o’o áa

    k m o c

    x y a l x y o h

    c a j óo

    e a k’ e’

    h b ts’ b u’ l k k’

    e’ a áa n t X l a

    íi a o l m x a ch

    a’a t b o’o

    k p’ u p

    x X c h o w a k

    Uk jaats k’iin (7)

    LUNES

    Ma’alob k’iin chan ch’úupal, ma’alob k’iin chan xi’ipal, ma’alob k’iin ti’ a Yuume’ yéetel ti’ a

    Nae’. Ti’ le k’iin bejlae, yaan k’aóoltik u k’aaba’ u jejeláasil ba’alcheilo’ob kaja’ano’ k’áax;

    le óolale’, wa ma’ a wojeli’; u’uy waa beet u k’áat chi’ ti’ a Yuume:

    1.- Ts’íibtej u k’aaba’ ba’alcheilo’ob k’áax a k’aóol.

    Éesajil: kéej: venado

    ________________________________________________________________________

  • 2.-Le ken a ts’o’okse a ts’íibtik u k’aaba’ le ba’alcheilo’oba ’, k’áat ti’ a Yuume waa u joyel

    junp’éel t’aan waa chan tsikbal ucha’anti’ te k’áaxo’.

    ________________________________________________________________________

    ________________________________________________________________________

    ________________________________________________________________________

    ________________________________________________________________________

    ________________________________________________________________________

    ________________________________________________________________________

    ________________________________________________________________________

    ________________________________________________________________________

    ________________________________________________________________________

    3.- Beetej u yoochel yéetel boonej le ta na’ato’ ti le tsikbalo’ beeta’alteech.

  • MIERCOLES

    1.- nup tu’ux ka tukultik yéetel junp’éel julte’ u k’aaba’ le ba’alcheilo’ob k’áax

    Kitam

    Jaaleb

    Panch'el

    Báalam

    Kéej

  • 2.- Boonej u yoochel le ba’alcheilo’ob ts’íibtan u k’aaba’.

    T’u’ut’. Baats’

    3.-ts’íibtej junp’éel tsikbal yo’olal le ba’alcheilo’ob k’áax.

    ________________________________________________________________________

    ________________________________________________________________________

    ________________________________________________________________________

    ________________________________________________________________________

    ________________________________________________________________________

    VIERNES

    1.- Ti’ le k’iina’, yaan a kanik, bix ku ts’íibtal yéetel u ya’alal u xookolilo’ob ich maaya.

    Jun: 1 wak: 6 buluk: 11 waklajun: 16

    Ka’a: 2 u’uk: 7 ka’alajun: 12 u’uklajun: 17

    Óox: 3 waxak: 8 óoxlajun: 13 waxaklajun: 18

    Kan: 4 bolon: 9 kanlajun: 14 bolonlajun: 19

    Jo’o: 5 lajun: 10 jo’olajun: 15 junk’áal: 20

    2.- Ts’íibt u k’aaba’ le u xookilo’oba’ je’el bix ku ye’esal techo’ te yoochelo’.

    3:_______________ 7:___________________ 10:___________________

    8:_______________ 16:__________________ 20:___________________

  • 3.-Bey ts’o’ok a wilik bix ku ts’íibtal u k’aaba’ le xookilo’oba’; k’áanan xan a kanik, bix ku

    ts’íibtiko’ob ka’ach úuch’ tumen le mayaobo’.

    Ts’íibt u k’aaba’ maayáaj xookolo’ob: jun tak junk’áal.

    Waxak jaats k’iin (8)

    LUNES

    Ma’alob k’iin Xoknáal, ti’ le k’iin bejlae’, ko’ox ka’a ilik bix ku ts’íibta’al le u xookilo’ob

    maaya; le óolale, yan a Kaxant le ta’aka’an t’aano’ob:

    1.- Wak. waxak. buluk. kanlajun. Bolon. kan. U’uk. Junk’áal.

    j ée

    m w s k’ s b

    u b e a úu

    s o u

    n n a k k l t’ l

    k’ m a a o y s u

  • 2.- Bix ka tukultik ku ts’íibta’al le u xookilo’ maaya. Ts’íibtej:

    Éesajilo’ob.

    20:________junk’áal___________________ 22:________ka’a ti’ ka’ak’áal_________

    25:_________________________________ 27:______________________________

    29:_________________________________ 21:______________________________

    28:_________________________________ 23:______________________________

    30:_________________________________ 26:______________________________

    MIERCOLES

    Ti’ le k’iin bejlae’ , bey ts’o’ok ilik le u xokilo’ob ich maaya, ko’ox núukik le ba’ax ku

    k’áataktecho’, chemba ’ale’ , k’abéet a ojéeltik bix ku ts’íibtal.

    U tia’al u t’áanal wíinike’, wa ba’alcheilo’ob; ku ts’íibtal tu xuul le t’aana’: túul.

    Wa yaan a ts’íibtik jejeláas ba’al k’abéet a ts’aik’ tu xuul: p’éel

    Éesajilo’ob:

    Juntúul chan xi’ipal ku bin maan.

    In Suku’un tu ts’onaj juntúul nuxi’ kéej.

    áa o x n l u’u l k

    l a ts’ b u’ i’ k k’

    w y áa n t a j a

    íi x o l m x a ch

    a’a a’ b o’o

    k p’ u p

    k a n l a j u n

  • Yanten wakp’éel jats’uts’ áanalte’.

    In Yuume’ tu jo’osaj ka’ap’éel tuunich te ch’e’eno’.

    1.-Wa ts’o’ok a kanik bix ku ya’alal le xookilo’oba, meentej le ba’ax ku k’áataktecho’.

    Boonej:

    Jo’op’éel ba’at u’ukp’éel lo’oche’

    Lajunp’éel máaskab óoxlajun luuch

    Juntúul k’eej kantúul kitam.

  • Jo’otúul t’u’ul óoxtúul jaaleb.

    VIERNES

    1.- A k’aóol waa u k’aaba’, núukulilo’ob yéetel ku meyajta’al le k’áaxobo’ob.

    2.-Ts’íibt u k’aaba’ wakp’éel u k’aaba’ u núukulilo’ob meyaj kool.

    Éesajil: máaskab . (Machete)

    1.- 2.- 3.-

    4.- 5.- 6.

    3.-Beetej u yóochel le núukulilo’ob meyaj ta ts’íibtaj; boonej yéetel ts’íibtej u k’aaba.

  • Bolon jaats k’iin (9)

    LUNES

    Xooke’ le ts’íiba’ yéetel a Yuum waa yéetel a Na’; ku ts’o’okole’, ka beetik le ba’ax ku k’áataktecho’.

    BA’AX K’A’ABET U BEETA’AL TI’ JUMP’ÉEL JOLCH’AK.

    Tu ka’ansajten in noole’ uti’al u

    chúunul u meyajil koole’, yáax

    táanalile’ k’a’abet u jóoksa’al u

    sakabil, uti’al u tse’elel tu láakal

    ba’al mejen ba’alche’ob yóok’lal

    ma’ u loobiltik kolnáal, le je’ela’

    uti’al u k’áatik ti’ yuumtsilo’ob u

    páajtalil u beetik u kool, ti le je’ela’

    yaan u ts’aik ojéeltbil tu’ux u xu’uk’

    le k’áax kéen meyajta’ako’, ti’ le

    je’ela’ yaan u beeta’al u jolch’akil

    yéetel u p’i’isil, wa ti’ jump’éel laab

    kaaje’ yóok’lal u yojéelta’al tumen

    u aluxil kaja’ani’.

    Norberto May Pat

    Núukej:

    1.-Le ken u chúunul u meyajil koole’ , yáax táanalile’ ba’ax k’abéet u meenta’al:

    2.-Bix u k’aaba’ le nojoch wíinik tu ts’íibtaj le ts’iikbala’

  • 3.- K’áatchi’it ti’ a Yuume’, ba’ax Uinalil ku yúuchul u koolol k’áax.

    4.- Boonej junp’éel kool k’áax.

    MIERCOLES

    Ma’alob k’iin chan ch’úupal, ma’alob k’iin chan xi’ipal, joljeak k-ilaj bix ku meyajta’al

    junp’éel kool; bejlae’ yaan a k’áat chi’it’ ti’ a Yuume’, bix ku meyajtik le koolo’; ts’o’okole’;

    ka ts’íibtik:

    1.-In Yuume’ le kéen u ka’asej u kool u k’áax, yáax taanile’ ku:_____________________

    ________________________________________________________________________

    ________________________________________________________________________

    ________________________________________________________________________

    ________________________________________________________________________

    ________________________________________________________________________

    ________________________________________________________________________

    2.- le kéen u ts’o’oksej u kool; ku míistik wáa tu bachpachil.

    ________________________________________________________________________

    3.- waa ku míistik; ba’ax óolal ku beetik.

    ________________________________________________________________________

    VIERNES

    Ma’alob k’iin chan ch’úupal, ma’alob k’iin chan xi’ipal; ti’ le k’iina’, chen k’áat chi’ ken a

    Beetej ti’ a Yuum wa ti’ a Nool.

    1.-Ba’ax Uinalil k’abéet u kóolol k’áax.

    ________________________________________________________________________

    2.-Chen tu jun ku meyaj a Yuum; wa ku kaxtik máak áantik u ti’al le koolo’.

  • ________________________________________________________________________

    3.-Le kéen xi’ik tóokik le koolo’, ku bisik máak u tial u yáantal wa; wa chen tu jun.

    ________________________________________________________________________

    4.-Beet junp’éel ts’iib tu’ux ka tsolik ba’ax núukulilo’ob ku bisik a Yuum le kéen xi’ik

    tóokik u kool.

    ________________________________________________________________________

    ________________________________________________________________________

    ________________________________________________________________________

    ________________________________________________________________________

    Lajun jaats k’iin (10)

    LUNES

    Ma’alob k’iin chan ch’úupal, ma’alob k’iin chan xi’ipal, ma’alob k’iin ti’ a Yuume’ yéetel ti’ a

    Nae’. Ti’ le k’iin bejlae, yaan a K’áatchi’it ti’ a yuumo’ob bix u xokilo’ob le k’iino’obo’:

    u súutukil k’iin, ja’ask’aab k’iin, chumuk k’iin, áak’ab, wináal, yéetel ja’ab.

    1.-Nu’uke ba’ax u biilal u xo’okol k’iin ti’ a láak’tsilo’ob.

    2.-K’áatchi’itbix u xo’okol k’iin ka’ach úuchij tumen úuchben yuumo’ob.

    ________________________________________________________________

    ________________________________________________________________

    3.-Ts’íibt ba’ax ti’ ku k’a’abetkúunsa’al u xo’okol k’iin

    ____________________________________________

    ____________________________________________

    4.-Boon u yoochel yéetel ba’ax ka p’isik wa ka wilik u máan le k’iino’.

  • MIERCOLES

    Ma’alob k’iin chan ch’úupal, ma’alob k’iin chan xi’ipal, ma’alob k’iin ti’ a Yuume’ yéetel ti’ a

    Nae’. Ti’ le k’iin bejlae, yaan ts’íibtik u k’aaba’ ba’ax je’el u beytal u pa’ak’al ichil le

    koolo’.

    Waa ma’ a wojeli’, K’áatchi’it’ ti’ a Yuume.

    1.- Ba’ax je’el u beytal in p’aakik ichil in kool k’áax.

    2.-ku p’a’ak’al waa ixi’im.

    ________________________________________________________________________

    3.- Boonej le yoochela’ je’el bix a k’áate.

  • VIERNES

    Ma’alob k’iin chan ch’úupal, ma’alob k’iin chan xi’ipal, ti’ le k’iin bejlae’, yaan ka’asik ilik,

    bix ku meyajta’al le k’áaxo’obo’; bix ku kóolol; ba’ax ku p’áak’al. Le óolale’, il a wil le

    yoochelo ’oba’; ts’o’okole’, meentej le ba’ax ku yalak ti’ teech.

    1.-Ts’íibtej ich maaya ba’ax meyaj ku yúuchul te yochelo’oba’.

    _____________________ _____________________

    ____________________ ____________________

    2.- ts’íibtej ba’ax ka tukultik ku yúuchul ti’ jujunp’éel le óochelo’oba’.

    a).-_____________________________________________________________________

    ________________________________________________________________________

    b).-_____________________________________________________________________

    ________________________________________________________________________

    c).-_____________________________________________________________________

    d).-_____________________________________________________________________

  • Buluk jaats k’iin (11)

    LUNES

    Ma’alob k’iin chan ch’úupal, ma’alob k’iin chan xi’ipal,ti’ le k’iin bejlae’, laylie yaan ilik ba’ax

    ku p’áak’al ich kool.

    1.-Ts’íibt u k’aaba’ le ba’axo’ob ku pa’ak’al ich le koolo’:

    __________________ _____________________ ________________

    __________________ _____________________ _________________

    2.-Ts’íibt kóom tuukulo’ob yéetel le oochelo’oba’ ts’o’ok a wilika’.

    _________________________________________________________________

    _________________________________________________________________

    _________________________________________________________________

    _________________________________________________________________

    _________________________________________________________________

    _________________________________________________________________

    _________________________________________________________________

    _________________________________________________________________

    _________________________________________________________________

  • 3.-Ba’ax ula’ak’ ba’al je’el u beytal u p’a’ak’al ich kool; waa a wojel, ts’íibtej:

    _________________________________________________________________

    _________________________________________________________________

    _________________________________________________________________

    _________________________________________________________________

    MIERCOLES

    Ma’alob k’iin xoknáal, ti’ le k’iin bejlae’ yaan a kanik bix ku ts’íibta’al, chen Juntúul

    waa ya’ab, ti’ le ba’ax ku ya’alaltecho’

    1.- Ts’íibt ich maaya u k’aaba’ le óochelo’oba’, yáaxe’ tu jun, ts’o’okole’, ka

    ya’abkúunsik.

    Ya’abkunsaje’ le t’aano’oba’

    Éesajil:

  • VIERNES

    1.-Ti’ le k’iin bejlae’; yaan ka’aj ilik bix u ts’íibtal le t’aano’oba.

    Ts’íibtej le ba’ax ku k’áataktecho’.

    Ya’abkunsaje’let’aano’oba’.

    Naj__naj____Éesajil:___najo’ob___.

    Che’ _________ ____________.

    Lool _________ ____________.

    K’iin _________ ____________.

    Áak _________ ____________.

    2.-k’áatchi’itej ti’ a Yuume’, ba’ax óolal ku ts’íibtal u ts’o’okol le t’aano’ob

    yéetel -o’ob.

    Ts’íibtej:

    __________________________________________________________________

    __________________________________________________________________

    __________________________________________________________________

    3.-Ts’íibte’ex yéetel a’ale’ex uláak t’aano’ob.

    Junp’éel ya’ab

    _____________________ _______________________

    _____________________ _______________________

    ______________________ _______________________

    ______________________ _______________________

    ______________________ _______________________

  • Ka’ lajun jaats k’iin (12)

    LUNES

    1.-Ma’alob k’iin chan ch’úupal, ma’alob k’iin chan xi’ipal, ti’ le k’iin bejlae’, ko’ox ilik u

    jejeláas boonilo’ob; Teech yaan a ts’íibtik yaanal: ya’ab waa Juntúul; tu ts’o’okole’ , ka

    bonik.

    ___________________________

    __________________________

    __________________________

    _______________________

  • 2.- boonej le ba’ax ku k’áataktech.

    Nalo’ob. (jo’op’éel) K’uumo’ob (wakp’éel)

    Áanalte’ob (kanp’éel) Chan xi’ipal.

  • MIERCOLES

    1.- Chan ch’úupal, chan xi’ipal; yéey junp’éel chan xook te’ áanalte’o’ maaya

    t’aan ku t’aan yo’olal le u kool k’áaxo’; xokej, ku ts’o’okole ka ts’íibtik.

    ________________________________________________________________

    ________________________________________________________________

    ________________________________________________________________

    ________________________________________________________________

    ________________________________________________________________

    ________________________________________________________________

    ________________________________________________________________

    ________________________________________________________________

    ________________________________________________________________

    ________________________________________________________________

    ________________________________________________________________

    ________________________________________________________________

    ________________________________________________________________

    2.-Núuk le k’áat chi ’oba’.

    a).-Bix u K’aaba le tsikbalo’.

    ________________________________________________________________

    b).-Ba’ax úuchik.

    ________________________________________________________________

    c).- Ba’alcheilo’ob ku chikpajal te tsikbala’, waa wíiniko’ob.

    ________________________________________________________________

  • 3.-ts’íibtej le ba’ax ta na’ato’ waa máansej kasteyan t’aan le ts’íibo’ ts’o’ok a

    ts’íibtik ich maaya.

    ________________________________________________________________

    ________________________________________________________________

    ________________________________________________________________

    ________________________________________________________________

    ________________________________________________________________

    ________________________________________________________________

    ________________________________________________________________

    ________________________________________________________________

    ________________________________________________________________

    ________________________________________________________________

    ________________________________________________________________

    ________________________________________________________________

    ________________________________________________________________

    VIERNES

    1.-Múuch’ ts’íibte’ex , u tsoolil le xooko’ob uts chaj a wiche’ex ti’ le áanalte’obo’

    ta xak’alte’exo’ , tia’al a xooke’ex uláak’ k’iin.

    U k’aaba’ áanalte’

    U wáalalil U k’aaba’ le xooko’

  • 2.-Núukej le k’áat chi ‘oba’.

    a).-K’abéet waa, a kanik a t’aan ich maaya.

    ________________________________________________________________

    b).- Ba’ax ka tukultik; uts; waa ma’.

    ________________________________________________________________

    C.-Ba’ax ku tukultik a Yuum.

    ________________________________________________________________

    ________________________________________________________________

    d).-Ta wotoch; máaxo’ob ku t’aano’ob maaya; a Yuum; a Na’; a Nool; a Chiich;

    máaxo’ob:

    ________________________________________________________________

    ________________________________________________________________

    Oox lajun jaats k’iin (13)

    LUNES

    Ma’alob k’iin xoknáal, bey ts’o’ok ilik bix ku meyajta’al u kool k’áax, bey xan ba’ax

    ku p’áak’al; ti ’ le k’iin bejlae’ yaan a kanik u uláak tuukul ti’ le úuchben

    mayaobo’; le óolale’; ko’ox xokik le t’aana´’.

    “Úuchben ch’i’ibalo’obe ’ ku ts’áaik u yóolo’ob uti’al u yiliko’ob bix u péek le eek’o’obo’, le ujo ’ yéetel le k’iino’. Yéetel lelo’ tu beetajo’ob junp’éel tsolk’iin uti’al u yojéeltiko’ob ba’ax k’iin jach ma’alob uti’al u meyajta’al kool wa u jeel meyajo’ob k’a’ana’an ti’ob.”

    K’áat chi’ it’ ti’ a Yuume’ yéetel ts’íib u núukil:

    1.- A k’aóol waa ba’ax le tsolk’iino’.

    ______________________________________________________________

  • 2.-Bix ku xo’okol le tsolk’iino’.

    __________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

    3.-Wa ku k’áaxal ja’ tan u yúuchul tsolk’iin; ba’ax ku ya’alal.

    ______________________________________________________________________________________________________________________________________

    MIERCOLES

    Ma’alobk’iinxoknáal,utialkáasejlemeyajo’obtilek’iinbejlae’,yaanaxookikyéetel

    aYuum,wayéetelaNa’;letsibo’ob’ts’íibtanichkasteyant’aan:

    a)Tsolk’iin, el calendario maya de 260 días:

    Este calendario era el más usado por los pueblos mayas, y regía los tiempos para la agricultura, sus costumbres familiares y las ceremonias religiosas, ya que la vida del hombre y la mujer maya estaba predestinada por el día del “Tzolkin”, que correspondía a la fecha de su nacimiento.

    b)Jaab, el calendario maya de 365 días:

    Este calendario servía para medir el año solar, es decir, cuantificaba el recorrido que la Tierra hace alrededor del Sol en 365 días. En este calendario los mayas dividieron el año en 18 meses a los que llamaron “Uinal”, y cada uno tenía 20 días, sobrando 5 días a los que llamaban “Uayeb”. Cada Kin se escribe usando un número del 0 al 19, y un Uinal representado por un glifo (exceptuando los días Uayeb, que se acompañaban del 0 al 4).

    1.-ts’íib ich maaya le ba’ax ta na’ato’ ti le ka’ap’éel ts’íiba’.

    a)_______________________________________________________________

    ________________________________________________________________

    ________________________________________________________________

    ________________________________________________________________

    ________________________________________________________________

  • b)_______________________________________________________________

    ________________________________________________________________

    ________________________________________________________________

    ________________________________________________________________

    ________________________________________________________________

    c)Ti’ le ka’ap’éel tsolk’iina’; máakal máak ka tukultik, ku meyaj u tial u yúuchul

    p’áak’al.

    VIERNES

    Ma’alob k’iin Yuume ’ex, ma’alob k’iin chan ch’úupal, ma’alob k’iin chan xi’ipal;

    K-ojel, jach ya’ab meyaj yaante’ex; chemba ’ale’ k’abéet beetik le meyajo’oba’

    ta najile’ex yo’olal le k’oja’ano’ Covid-19.

    Ti’ le k’iin bejlae’ yaan kanik bix u k’aaba’ jujuntúulil u wináalilo’ob le ja’abo’ ,

    wa u p’iis k’iino’obo ti’ le mayaobo’.

    ila ile’ex le yoochela’, tu ts’o’okole’ ka núukik le k’áatchi’obo’

  • 1.-Jayp’éel uináalilo’ob ka wilik.

    _________________________________________________________________

    2.-Wa ts’o’ok a wilik le yoochela’; ba’ax Uinalil síijech.

    _________________________________________________________________

    3.-boonej u yochel le uináalilo’ síijech.

  • Kan lajun jaats k’iin (14)

    LUNES

    Ma’alob k’iin chan ch’úupal, ma’alob k’iin chan xi’ipal; ki’imak in wóol tumen

    táan in tsiikike’ex ti le k’iina’.

    Ti’ le k’iin bejlae’, yaan ka’aj ilik le u uináalilo’ob le maayaobo’.

    Núukej le k’áat chi’oba’.

    1.-Ba’ax uináalil síijil a Yuum.

    ________________________________________________________________

    2.- Ba’ax uináalil síijil a Na’.

    ________________________________________________________________

    3.- Ba’ax uináalil síijil a Nool.

    ________________________________________________________________

    4.- Ba’ax uináalil síijil a Chiich.

    ________________________________________________________________

    5.-Yaantech wáa íits’in, suku’un, waa kiik; ts’íib ba’ax uináalil síijo’ob.

    ________________________________________________________________

    6.-Boonej u yochel le uináalilo’ síijo’.

  • MIIERCOLES

    Bix a beel chan ch’úupal, bix a beel chan xi’ipal; ti’ le k’iin bejlae’ yaan a ts’íibtik

    mejen ko’on ts’íibo’ob yéetel le uináalilo’ ti le ja’abo’ ich maaya.

    Éesajil:

    Tene’ síijen u k’iinil óoxlajun ti’ tu Uinalil Kankin .

    Yo nací el 13 de mayo.

    1.-Ten síijen_______________________________________________________

    2.-In Yuum síijil_____________________________________________________

    3.-In Na’ síijil_______________________________________________________

    4:_Boonej u yoochelo’ a Miats’il

  • VIERNES

    1.-Ma’alob k’iin chan ch’úupal, ma’alob k’iin chan xi’ipal, bey ts’o’ok ilik ba’ax uináalilo’ob

    síijech wa síijo’ a láak’obe’, ko’ox ilik ti’ u le k’iin bejlae’ junp’éel k’aay ts’íibta’an tumen

    Ajka’ansaj Wilfrido Dzul Tzakun.

    U k’iin u k’aaba’ René

    Tu ya’alaj juntúul chan ch’íich’e’ u Ki’imakkúuns a wóol René

    K’iin a k’aaba’ bejla’e’ René yaan a tumen u k’iin a k’aaba’ bejla’e’

    ts’áaik k -uk’ej u síisil ki’imakkúuns a wóol René

    u ch’ujukil waaj uti’al k jaantej. táan k- k’ayikech tumen

    k-yaabilmech.

    Bik tu’ubuk wale’ René (ka’atéen)

    tumen táan u káajal k- u’uyik wi’ij

    yaan a ts’áaik k uk’ej u síisil

    u ch’ujukil waaj uti’al k- jaantej.

    (ka’atéen)

    Wilfrido Dzul Tzakum

    Núukej:

    1.-Ba’ax yaan u ts’aik uk’bij Rene

    _________________________________________________________________

    2.-Ba’ax óola l ku k’áayaj.

    _________________________________________________________________

    3.-Boonej le ba’ax ta na’ato’ ti’ le k’áayaj.

  • Jo’ lajun jaats k’iin (15)

    LUNES

    In Wéet Xonáale’ex, ti’ le k’iin bejlae’, yaan ilik u uláak tuukulo’ob yaan ti’ob

    ti’ le úuchben mayaobo; ichil le je’ela´, yaan xan u tuukulil u ts’áabal u Níib

    óolal ti’ tu Yuumilo’ob K’áax , u tia’al u kaláantabal u p’aak’aalo’ob máak.

    Ichil le je’ela’, yaan kaajo’ob tu’ux ku menta’al u payalchi’, wajil kool wa ch’a’a

    cháak.

    Lelo ’oba, payalchi’ob ku menta’al u tial Yuumtsilo’ob k’áax; lela’ ku menta’al

    tial ka kanáantak u kool máak.

    K’áat chi’ite’ a Yuum wa a Nool:

    1.- Ka mentik waa payalchi’ yo’olal ka kanáantak le a koolo’.

    _________________________________________________________________

    2.-Máax ku mentik le paayalchi’ob.

    _________________________________________________________________

    3.-Ba’ax janalil ku meenta’al.

    _________________________________________________________________

    4.-Máaxo’ je’el u beytal u bino’ob.

    _________________________________________________________________

    5.-Boonej u yoochel bix ka tukultik ku meenta’al le payalchi’ob.

  • MIERCOLES

    Ma’alob k’iin in wéet xonáale’ex, ti’ le k’iina’, ma’ jach ya’ab le meyajo’ob ken a

    beetike’ex.

    1.- Ti’ le k’iina’ yaan a k’áat chi’ite a Nool wa ti’ a Yuume’ bix ku menta’al le

    ch’a’acháako’.

    Ts’íibtej:

    Le ch’a’a cháako’:___________________________________________________

    _________________________________________________________________

    _________________________________________________________________

    _________________________________________________________________

    _________________________________________________________________

    _________________________________________________________________

    _________________________________________________________________

    _________________________________________________________________

    _________________________________________________________________

    _________________________________________________________________

    2.-Boonej le ba’ax ta náato’.

  • VIERNES

    Ma’alob k’iin in wéet xonáale’ex, ti’ le k’iina’ yaan xokik junp’éel tsikbal yo’olal u

    Yumilo’ob k’áax.

    1.-Xooke’ex, ku ts’o’okole’ ka núukik le k’áat chi’obo’.

    “Le ba’al kéen in tsikbalta’, jach ucha’an, ti’ u ja’abil 1990 ikil u beeta’al u ka’anal

    beejil nupik Cancún yéetel Nizuk, yanchaj u talamil tumen ma’ tsi’ik yuumil

    báalomo’obi’ u yuumilo’ob k’áax.

    Ti’ tuláakal meyaj ku beeta’al ikil koole’ ku ye’esikuba’ob chan aluxo’ob, u aj-

    áantajilo’ob báalamo’ob, chéen ba’ale’ le ajmeenpak’o’ob yéetel le ajmeeya

    ma’ u yojelo’obi’, le beetike’ yáax k’iin ka jo’op’ u líik’sal u pak’ilo’ob le ka’anal

    bejo’ ma’ jáan beychaji’ tumen ka jsáaschaje’ tu láak’ k’iine’ juta’ano’ob. Le

    ajmeyajo’obo’ tu yáax tukultajo’obe’ chéen loloobxi’ipalaal jutej, ka jo’op’ u

    kaxta’alo’ob; u ka’ap’éel k’iine’ utskíinsa’ab le pak’o’obo’, chéen ba’ale’ ti’ u

    yóoxp’éel k’iine’ ka sáaschaje’ lúubsa’an tuka’atéen. Jo’op’ u tukulta’al máaxo’ob

    jach yaan u muuk’o’ob beyo’, tumen ma’ chika’an u yáantikuba’ob yéetel nukuch

    nu’ukulo’obi’. Jo’op’ u ch’úuktalo’ob ich áak’ab, ka yaanchaj túun u ja’ak’ óolil ka

    ila’ab mejen nuuxo’ob ku meen k’aaso’ob, yéetel u k’abo’ob tak u yúuchben

    nu’ukulobe’ ku jutiko’ob le meyajo’.

    Bey ojéelta’abik mejen aluxo’ob túuxta’ano’ob u ye’es u ts’íikil le báalamil

    k’áaxo’obo’ tu’ux ku líik’sa’al le ka’anal beyo’.

    Uti’al u káajal u meyajil ich k’áaxe’ ma’ unaj u tu’ubul u tsi’ikil yuumil k’áaxo’obi’

    yóok’lal u jóok’ol tu beel le meyajo’.

    2.-Tsikbalte’ ba’ax ta na’ata’ yóok’lal le xooka’.

    _________________________________________________________________

    _________________________________________________________________

    _________________________________________________________________

    _________________________________________________________________

    _________________________________________________________________

  • 3.-Beet u yoochel le ba’ax ta na’ato’; ku ts’o’okole ka bonik.

    Wak lajun jaats k’iin (16)

    LUNES

    Ma’alob k’iin in wéet xonáale’ex, ti’ le k’iina’ yaan tsikbaltik ba’ax ku menta’al

    yéetel le ba’al ku p’aak’alo’ te koolo’. Ku kóonol wa; chen te’ex ka jantike’ex wa;

    ba’ax ka betike’ex yéetel.

    Le óolale’, ko’ox a chan k’áat chi’it a Yuum:

    1.-Wa ku p’akik naal, bu’ul, p’aak’ wa k’úum ; ku konik wáa.

    _________________________________________________________________

    2.-Wa ku konik; tu’ux ku konik; tu méek’tan kaajil, wa ti’ je’el máaxake’.

    ______________________________ ___________________________________

    3.-Wa chen naal tu p’aak’aj le a Yuumo’; ku mentik wáa pibilnaal

    _________________________________________________________________

    4.- U’uy ti’ a Yuum bix ku meenta’al le pibil naalo’: ts’íibtej:

    _________________________________________________________________

    _________________________________________________________________

    _________________________________________________________________

    _________________________________________________________________

    _________________________________________________________________

    _________________________________________________________________

    _________________________________________________________________

    5:_Boonej le ba’ax ta na’atajo’ ti le tsikbal beeta’al teecho’ tumen a Yuum.

  • MIERCOLES

    Chan ch’úupal, chan xi’ipal, ti le suutuka’, yaan a k’áat chi’it’ ti’ a Na’ wa a

    Chiich, ba’ax jananilo’ob suut u mentiko’ob yéetel le ixi’imo’, yéetel le bu’ulo’ wa

    yéetel jejeláas yicho’ob p’ak’al ku yanta’al tu koolo’ob.

    1.-Na’, ba’ax jaanalil ka mentik yéetel le naalo’ le ken u taasik in Yuun.

    _________________________________________________________________

    2.-Máaxo’ob ku oxo’ontiko’ob le naalo’.

    _________________________________________________________________

    3.-U’uy ti’ a Nae’ bix ku beetik le chakbinaalo’; ts’íibtej

    _________________________________________________________________

    _________________________________________________________________

    _________________________________________________________________

    4.-Boonej le yoochela’.

  • VIERNES

    Ma’alob k’iin chan ch’úupal, ma’alob k’iin chan xi’ipal, ti’ le k’iin bejlae’, ko’ox ilik le u

    jejeláasik janalilo’ob ku menta’al ta najile’ex.

    Núukej:

    1.-Ba’ax janalilo’ob ku meentik a Na’ u tial a jantike’ex.

    ________________________________________________________________________

    ________________________________________________________________________

    2.-Wa ku beetik bu’ulil k’éek’en; ku manik bu’ul wa, wa leti’ u p’akmaj.

    ________________________________________________________________________

    3.-Ts’íibtej u tsoolil bix ku meenta’al le bu’ulil k’éek’en. (Receta)

    Ba’ax ku bisik:____________________________________________________________

    ________________________________________________________________________

    ________________________________________________________________________

    Bix ku meenta’al:__________________________________________________________

    ________________________________________________________________________

    ________________________________________________________________________

    4.-Boonej le yoochelo’ob ka tukultik ma’alob u tial u toj óolal a wíinkilil.

  • Uk lajun jaats k’iin (17)

    LUNES

    Ma’alob k’iin chan ch’úupal, ma’alob k’iin chan xi’ipal; ichil le k’iin bejlae’

    ko’one’ex xookik k’ak’alt’aano’ob. In wojel chan talan; chemba’ale’ k’abéet kanik bix ku

    xookol yéetel bix ku ts’íibtal.

    1.-Xookej ku ts’o’okole Núukej:

    2.-A wojel u láak k’ak’alt’aan.

    ________________________________________________________________________

    3.-Máansej le k’ak’alt’aano’ ti’ kasteyan t’aan.

    ________________________________________________________________________

    ________________________________________________________________________

    ________________________________________________________________________

    ________________________________________________________________________

    ________________________________________________________________________

    ________________________________________________________________________

  • 4.- Xokej le u láak k’ak’alt’aan ti’ a Yuum wa ti’ Nae’.

    JA’AJA’LIL

    Je’ex u je’ebel u juum

    jajalkij a ja’ja’che’ej

    ja’ach’

    ju’ulja’ta’an

    jek’ata’an

    juch’a’anuju’unilja’aja’lil.

    Ajka’ansaj Luis Alfredo Canul

  • MIERCOLES

    Ma’alob k’iin xoknáal; ko’ox ka’asik le meyajo’ob ti’ le suutuka.

    1.-Ts’íibt yóok’ol jarat’ts’íib, tuláakal ba’ax ka tukultik yóok’lal

    ba’axten ku tsi’ikil Yuum k’áax.

    ________________________________________________________________________________________________________________________________________________

    Beet jump’éel ts’íib tu’ux ka tsolik ba’axten unaj u tsi’ikil Yuum k’áax.

    _______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

  • VIERNES

    Ma’alob k’iin chan ch’úupal, ma’alob k’iin chan xi’ipal, tak bejlae’, ts’o’ok ilik jejeláas tuukulo’ob; le óolale’, ti’ le k’iina’, ko’onex k’áasik le ba’ax ts’o’ok iiliko’

    Nuuk le k’áat chi’ioba’.

    1.- A Yuum ku beetik kool k’áax wáa.

    ________________________________________________________________________

    2.-Ba’ax uináalil ku yúuchul kool k’áax.

    ________________________________________________________________________

    3.-Ya’ab wíinik wáa ku meyajtiko’ob le kool k’áaxo’ ta kajal.

    ________________________________________________________________________

    4.-Boonej u yoochel a kaajal.

  • Waxak lajun (18)

    LUNES

    Ma’alob k’iin Yuume ’ex, ma’alob k’iin chan ch’úupal, ma’alob k’iin chan xi’ipal;

    K-ojel, laylie’ jach ya’ab meyaj yaante’ex; le óolale’ , ko’onex ts’ail k-óol u tial

    beetik le meyajo’ob ich maaya.

    1.-ilej le yoochela’; ku ts’o’okole’ ka ts’íibtik ba’ax ka tukultik tuun yúuchul.

    ___________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

  • 2.-Teche’kawu’uyikutsikbalilti’aNool

    _______________________________________________________________

    3.-ba’axtsikbalilts’o’okau’uyik.

    _______________________________________________________________

    4.-Ts’o’okau’uyikutsikbaltilesinsimito’.

    _______________________________________________________________

    5.-Tsoole’bixkatukultikuwíinkilil;kuts’o’okole’,Beetejuyoochel.

    ____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

  • MIERCOLES

    Ma’alob k’iin Yuume ’ex, ma’alob k’iin chan ch’úupal, ma’alob k’iin chan xi’ipal;

    K’aame’ex junp’éel ki’imak óol.

    Xok le jaats ts’íiba’:

    “...le jmeno’obo’ u yoojelo’ob ba’ax k’iin kéen úuchuk wa chéen k’uchuk u

    k’iinil u jaanta’al biin yuum k’iin tumen ba’aba’al, chéen ba’al biine’ yaan biin

    máake’ ma’ biin táan u ch’a’a nu’uktik le t’aan ku ts’aabalo’, yaan biine’ jach

    ko’, ku biin ich kool.

    Wáaj ku biin ichil u kool biine’ chéen kéen u yile’

    táan biin u káajal u éek’joch’e’ental, le ba’alilche’obo’

    ku káajal u kaxantiko’ob tu’ux kun weenelo’ob, le

    ba’alilche’ob suuk u jóok’olo’ob ts’oone’ ku káajal

    biin u chíikpajalo’ob, le beetike’ wáaj yaan máak ich

    k’áaxe’ k’a’abet u kanáantikubáaj ma’ u janta’al

    tumen le nukuch báalamo’obo’.”

    Núukej le k’áat chi’oba’:

    1.- Tu’ux ku yúuchul le ba’ax ku tsikbalta’alo’.

    __________________________________________

    2.- Bix le kúuchil tu’ux ku yúuchul le ba’ax ku tsikbalta’alo’.

    ________________________________________________________________

    3.- Máaxo’ob, yéetel ba’axo’ob sen yani’i’

    _____________________________________________________________

    4.-Ba’axten ku ya’alal k’abéet u kanantikuba’al máak te k’áaxo’.

    ______________________________________________________________________

  • VIERNES

    Ma’alob chan ch’úupal, ma’alob k’iin chan xi’ipal; Xokej le junxóota’ ti’ le áanalte’ o “J-nool Greogorioe’, juntúul miatsil maya, el abuelo Gregorio un sabio maya”

    BOLON K’ÁATCHI’OB

    Je’el bix te’exe’, tene’ yanji xan in nool. Le chan t’at’aj ich sak éek’

    oot’el nuxi’a’, kajakbal ka’ach ti’ jump’éel xa’anil naj k’axan ichil

    ch’ol pak’al, tu’ux seen ku ts’áajik u yich u kúulul che’ob, je’el bix

    mango, sak ya’, oon, chakal ja’as, kayumito, ts’almuy yéetel u

    yicho’ob uláak’ che’ob. In noole’, seen báaj uuts. Lekúun xi’ikon

    xíiximbaltej, leti’e’ ku síikto’on uti’al k jaant yéetel tuláakal u jaajil u

    yóol u yich che’ob.

    Jump’éel áak’aab, táan u wenel in wéet áabiltsilo’obe’, leti’ tu káajal

    u jayab, tin k’áatchi’itaj:

    _ U’uy in nool, ba’ax túun le nikte’ilobo’

    _ Nikte’ilo’ob u yich pak’alo’ob, je’el bix u neek’ a wicho’ob,

    nikte’ilo’ob ichil loil u táan a wich. Ti’o’olal le níikte’ilo’ob, ki’ibok

    icho’ob jejeláas u boon, pak’alo’obe’ ku paktko’ob, ku t’aanko’ob,

    ku ki’ ki’iki’imaktiko’ob u yóol yéetel ku ts’akiko’ob u pixan

    wíiniko’ob.

    ... _ Nool, ba’ax túun le ch’íich’o’ob ku xik’nalo’ob je’el bix le

    péepeno’obo’,

    _ Ch’íich’o’obe’ jáalk’ab xik’nalo’ob, kéen t’uchlako’ob yóok’olal y k’ab

    kúulche’e’obe’,

    Ku síikto’on k’aayo’ob yéetel payalchi’ob:

    Yáaxt’aanilo’ob way yóok’olkaabe’.

    Ajka’ansaj Jorge Miguel Cocom Pech.

  • 1.-Múul tsikbalt yéetel a Yuum wa yéetel a Na’, ba’ax máan ta wóole’ex ikil a wu’uyike’ex le xooko’. A’ale’ex ba’ax tu k’a’asajte’ex.

    _________________________________________________________________

    __________________________________________________________________________________________________________________________________

    2.-Ts’íibtej ich kasteyan t’aan le chan tsikbala’

    9 Preguntas:

    _________________________________________________________________

    _________________________________________________________________

    _________________________________________________________________

    _________________________________________________________________

    _________________________________________________________________

    _________________________________________________________________

    _________________________________________________________________

    _________________________________________________________________

    _________________________________________________________________

    _________________________________________________________________

    _________________________________________________________________

    ________________________________________________________________________

    ________________________________________________________________________

    ________________________________________________________________________

    ________________________________________________________________________

    _______________________________________________________________________

    ________________________________________________________________________

    ________________________________________________________________________

  • Bolon lajun jaats k’iin (19)

    LUNES

    Ma’alob k’iin in wéet xoknáale’ex; ti’ le k’iin bejlae’, yaan a xokik t’aano’ob ts’íibtan tumen úuchben ch’i’ibalo’ maayaobo’; xokej, ku ts’o’okole’ ka ts’íibtik ba’ax ta na’ataj.

    1.-Xookej:

  • 2.-Ts’íibtej le ba’ax ta na’ato’ ti’ le t’aan ta xooko’. ________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

    3.-k’áat chi’ite’ a Yuum wa u yojel ba’ax u k’áat u ya’ale’.

    _____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

    4.-Beet u yoochel le ba’ax ta na’ato’ ti’ le t’aano’.

  • MIERCOLES

    Ma’alob k’iin in wéet xoknáale’ex; ti’ le k’iin bejlae’, ko’ox xokik u láak t’aan, ku ts’o’okole’ ka ts’íibtik ba’ax ta na’ataj.

    1.-Xookej:

  • 2.-Ts’íibtej le ba’ax ta na’ato’ ti’ le t’aan ta xooko’.

    ________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

    3.-k’áat chi’ite’ a Yuum wa u yojel ba’ax u k’áat u ya’ale’.

    _____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

    4.-Beet u yoochel le ba’ax ta na’ato’ ti’ le t’aano’.

  • VIERNES

    Ma’alob k’iin in wéet xoknáale’ex; ti’ le k’iin bejlae’, u ts’o’ok xook keen a meentej; le óolale’ xooke’ le chan t’aano’, ku ts’o’okole’ ka ts’íibtik ba’ax ta na’ataj.

    1.-Xookej:

  • 2.-Ts’íibtej le ba’ax ta na’ato’ ti’ le t’aan ta xooko’.

    ________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

    3.-k’áat chi’ite’ a Yuum wa u yojel ba’ax u k’áat u ya’ale’.

    _____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

    4.-Beet u yoochel le ba’ax ta na’ato’ ti’ le t’aano’.

  • Junk’al jaats k’iin (20)

    LUNES

    Ma’alob k’iin xoknáalex; ti’ ichil le k’iina’ ko’onex núukik le k’áatchi’o’obo’.

    1.-Ts’íibt u chíikulil (X), uti’al a núukik le k’áatchi’o’oba’.

    U tuukulil Mantats’ Chéen wa ba’ax k’iin

    Ku biinetik in beetik.

    Kéen a xook u tsikbal ts’íibil

    juntúul noole’ ka wilik wáaj u

    noj tuukulil.

    Je’el wáaj u páajtal a wilik

    ba’axo’ob ku ya’alik le

    máaxo’ob ku táakpajal ti’

    jump’éel tsikbale’

    Je’el wáaj u páajtal a sutik le

    tsikbalo’ob ichil ts’ajobono’

    Je’el wáaj u béeytal u

    bilalchajaltech tuláakal u

    nu’ukulil ts’ajobono’obe’

    Je’el wáaj u béeytal a beetik

    jump’éel ts’aj jobon

    chúuka’ane’

  • 2.-K’áat chi’itej a láak’o’obo wa u yojlo’ob ba’ax la na’ato’; wa u yojelo’ob, Ts’íibtej

    ________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

    MIERCOLES

    Ma’alob k’iin chan ch’úupal, ma’alob k’iin chan xi’ipal; joljeak tin wa’alik tech ka k’áatchi’itej a láak’obi’ wa u yojelo’ob ba’ax le na’ato’ob; wa ts’o’ok a kanik ko’ox xokik u láak’obi’

    1.-Xokej yéetel nuup’e’ u yóochel le ba’ax ka tukultik u jaajil le na’ato’.

    Yóok’ol junp’éel jayame’,

    ti’ nikikbal u chakil p’aaki’.

    Ba’axi’:

    U báak’paache’ che’,

    ichile’ bak’.

    Ba’axi’:

    Tu yiit junp’éel k’o’ope’,

    ku pirinsuut juntúul

    sebu’i’.

    Ba’axi’:

  • Kéen áak’abchajake’, xnuk

    tuuxe’ ku júukik u mejenilo’ob.

    Ba’axi’:

    2.-A wojel wáa u láak na’ato’; ts’íibtej:

    _______________________________ ______________________________

    _______________________________ ______________________________

    _______________________________ ______________________________

    _______________________________ ______________________________

    3.-Ts’íibtej ich kasteyan t’aan le na’ato’ ta ts’íibta’al.

    _______________________________ ______________________________

    _______________________________ ______________________________

    _______________________________ ______________________________

    _______________________________ ______________________________

    VIERNES

    Ma’alob k’iin xoknáalex, ti’ le k’iin bejlae’, yaan ka’a ilik bix ku ts’íibta’al yéetel bix ku ya’alal le na’atobo’;

    1.-Xokej yéetel a’alej:

    Le máax beetiko’, ma’ tu

    yokoli’, le máax ku yokolo’, ma’ tu yilik.

    Ba’axi’ :

  • 2.-Ts’íibtej ich maaya le na’atobo’ ts’o’ok a xokik.

    Ataud. Elote

    ______________________________ ________________________________

    ______________________________ ________________________________

    ______________________________ ________________________________

    ______________________________ ________________________________

    Campana. Tierra.

    ______________________________ ________________________________

    Yaan u koj yéetel u tso’otsel u pool, chéen ba’ale’, ma’ wíiniki’. Ba’axi’:

    Juntúul xunáan yéetel junp’éel u koje’, ku beetik u yáalkab tuláakal máak.

    Ba’axi’:

    Je’el tu’uxak ku yokol, je’el tu’uxak ku jóok’sa’al.

    Ba’axi’:

  • ______________________________ ________________________________

    ______________________________ ________________________________

    ______________________________ ________________________________

    GLOSARIO

    Maya Español

    A'alajba'alob Bombayucateca

    Ajk'óochbesajil Responsable

    Amaytsolob Recuadro

    Baatsil Compañero,amigo

    Babalmeyaj Actividadrecurrente

    Beetoochel Dibujar

    Beet Hacer

    Boxoot'el Moreno-a(colordepiel)

    Buul Juegodeazar

    Ucháakilt'aano'ob Lluviadepalabras

    Chanch'úupal Niña

    Chanxi'ipal Niño

    Chichanwooj Minúscula

    Chíikulil Señalización,señal

    E'esajilbáaxal Escenificaciónespontánea

    Éetail Amigo

    Éets'juum Sonidoonomatopéyico

  • Jaats Sección,apartado

    Jaarat' Línea

    Jayalche'ilts'íib Pizarrón

    Kuxtaljets'óolal Vivirenpazoenarmonía

    Jets'óol Armonía,paz,tranquilidad

    Jíil Fila,enfilar

    Juumilwooj Vocal

    K'aaba’ Nombre,título

    Ka'ak'aaba' Apellido

    Ka’aja’abxook Segundogrado

    K'a'ak'atts'íib Crucigrama

    K'a'amxookil Leerenvozalta

    Ka'ansajxook Maestro(a)

    K'a'ayju'un Cartel

    K’a’ajbesajilba'alo’obucha'antak Efemérides

    K'amkuuch Derechosyobligaciones(prácticacultural)

    Kananloobilo'ob Señalamientospreventivos

    Kanti'itsyóok'olkaab Puntoscardinales

    K'atáal Horizontal

    Kaaxant Indagar,investigar

    Keetoochel Memorama(juego)

    Keet Comparar

    Kinp'isikinkaambal Autoevaluación

    K'óochbesajil Responsabilidad

    Ukúuchiláanalte'ob Biblioteca

  • Kúuchil Lugar,sitio

    Láak'tsil: Familia,pariente

    Máaben Caja

    Máanichtal Ignorar

    Masak'wooj Consonante

    Mola'ayil Institución

    Múuch'áantajil Solidaridad,trabajoencolectivo

    Nojk'aaba' Título

    Nojóol Valor(virtud)

    Nojochju'un Rotafolio

    Nojochwooj Mayúscula

    Oocheltsikbal Historieta

    Pa'ajo'olt Analizar,reflexionar,Inventar

    Pa'apoolil Rompecabezas(juego)

    Pat Moldear,fabricar,inventar

    Patk'abiláanalte' Libroartesanal

    Payaltaan' Invitaciónoral

    Payalte',payalte’ts’íib Invitaciónescrita

    Péeksil Verbo

    P'e'es Marcar

    Pikilkuxtalxook Diarioescolar

    Pikilkuxtal Diariopersonal

    Pikilju'un Libreta,cuaderno

  • Upikilju'unilnajilxook Periódicoescolar

    Pimpinju'un Papelcascarón,cartón.

    P'isk'iin Semana

    Sakoot'el Pielclara(color)

    Usuumilwoojo’ob Tendederodeletras

    Ta'aka’ant'aano'ob Sopadeletras

    Utáaxnojpikilju'unilnajilxook Periódicomural