NARODNI MUZEJ CRNE GOREATELJE DADO

Milici Sarić VukmanovićOMAŽ

Omaž Milici Sarić Vukmanović

Bogata zbirka Vukmanović koja se nalazi u Narodnom muzeju Crne Gore rezultat je vizionarskog i altruističkog gesta bračnog para Vukmanović, koji su svoju višedecenijsku naklonost prema umjetninama velikodušno ustupili i učinili dostupnim publici. U fondu od preko 220 djela pored slika i skulptura nalazi se i nešto manja zbirka grafika i crteža, nekih od najznačajnih autora iz bivše Jugoslavije, ali i sa svjetske scene. Milica Sarić Vukmanović pored bavljenja političkim i humanitarnim radom, još od najranijih godina gajila je sklonosti prema umjetnosti. Ona je posredno inicirala formiranje ove vrlo dragocjene zbirke poklonom supru-gu - slikom Mila Milunovića, koju mu je darovala početkom 50-tih godina prošlog vijeka. Taj gest je podstakao intenzivno razvijanje uživanja u umjetničkim djelima kod oboje, a rezultirao je stvaranjem osobenog kulturnog ambijenta u njihovom domu, kroz uspostavljanje i razvijanje bliskih veza sa umjetnicima, pjesnicima koje su vremenom prerasle u dugotrajna prijateljstva. U periodu od preko dvije decenije kroz otkupe i poklone formirana je zavidna kolekcija, koja sadrži neka od remekdjela jugoslovenske umjetnosti XX vijeka. Poseban značaj daje činjenica da su djela nabavljana u vrijeme kada su nastajala, što je svojevrstan izraz dalekovidosti i istinske podrške umjetnicima koji su uglavnom bili na stvaralačkim počecima, a koji će tek u narednim decenijama zavrijediti svoje mjesto na umjetničkoj sceni, a mnogi od njih ući i u istoriju umjetnosti.

„Sa slikarstvom i skulpturom, grafika čini trijadu „klasičnih“ likovnih grana no u uslovima savremene umetnosti i ono što je klasično daleko je od toga da bude jednom za svagda zadato: problematika grafike u posleratnom periodu u nečemu je, dakako, slična problematici grafike u prethodnim periodima, ali je u isto vreme u mnogo čemu bila različita.“ Ješa Denegri1

Tehničke osobine grafičkog postupka i mogućnosti umnožavanja, čime svaki potpisani grafički list postaje autentičan original je ono što ovaj „plemeniti zanat“ razlikuje od ostalih i čini dostupnim široj publici. Kako navodi J. Denegri „umetničko delo se, po Benjaminu, oduvek moglo reprodukovati.“2 ali ono što nestaje u procesu mulitiplikovanja je „aura“ (Benjamin) čime se namjena grafike od njene prvobitne „kultne funkcije umetnosti u savremenim uslovima“ usmjerava ka „potenciranoj izložbenoj funkciji umetničkog dela“. Stoga i ne čudi da su se mnogi slikari bavili grafikom, često kao jednom vrstom kratkotrajnog eksperimenta kojim su nerijetko stvarana djela izuzetnog umjetničkog kvaliteta. U posleratnoj grafici i dalje su dominantni snažni uticaji ekspresionizma i nadrealizma -„kao stanja duha“, kroz djela Pikasoa, Braka, Šagala koji će dugo ostati uzori i generacijama mlađih umjetnika sa prostora bivše Jugoslavije, dok krajem 50-tih i početkom 60-tih postepeno dolazi do prodora uticaja umjetnika (De Kunig, Madervel, Vedova...) koji u to doba reafirmišu litografiju.

Do sada su u nekoliko navrata u Ateljeu DADO priređivane izložbe iz fonda ove kolekcije. Za ovu priliku su odabrane grafike i crteži, sa željom da se nedavno preminuloj gospođi Sarić Vukmanović još jednom izrazi zahvalnost i podsjeti na plemeniti gest učinjen Cetinju i Narodnom muzeju.

Odabrani su crteži i grafike umjetnika sa prostora bivše Jugoslavije, ali i nekih od najznačajnih stvaralaca XX vijeka među kojima su Mark Šagal, Salvador Dali, Dijego Rivera, Ordan Petlevski, Janez Bernik, Lazar Vozarević, Miodrag Dado Đurić, Milo Milunović... što je jedinstvena prilika da se publika sretne sa djelima ovih značajnih autora, i upozna sa manje poznatim segmentima njihovih umjetničkih opusa, ali i da se podsjeti na radove nastale u ovoj danas nepravedno marginalizovanoj likovnoj tehnici.

Mirjana Dabović Pejović

1 Ješa Denegri, Jugoslovenska grafika 1950-1980, MSU Beograd, 1985. str. 9 2 Ibid, str. 9

| MARK CHAGALL, slikar i grafičar || 1887. Ljosno, Vitebsk – 1985. Saint-Paul-de-Vence, Francuska |

| Revolucija | litografija | 67,5 x 52 cm |

A Homage to Milica Saric Vukmanovic

The rich Vukmanović collection in the National Museum of Montenegro is the result of a visionary and altruistic deed of the Vukmanović wedded couple, who generously bestowed on the museum the product of their love for art of several decades, making it accessible to the general public. Apart from paintings and sculptures, the total of over 220 works include a somewhat smaller collection of graphic prints and drawings by some of the most important artists from former Yugoslavia, but also from the world art scene. In addition to the political and humanitarian work Milica Sarić Vukmanović engaged in, from a very early age she cherished her fondness for art, too. She indirectly initiated the formation of this precious collection in the early 1950s by presenting her husband with a painting by Milo Milunović as a gift. This served as an impetus for the further intensive development of their love of art, resulting in the creation of a unique cultural ambience in their home through the establishment and development of close relations with artists and poets which in time grew into long-lived friendships. Through purchases and gifts, in the period of over two decades an enviable collection was created, containing some of the masterpieces of the 20th-century Yugoslav art. Of special value is the fact that the works of art were collected at the time of their creation, which stands as a specific proof of the couple’s far-sightedness and genuine support of the artists whose artistic careers were in their infancy and who were to earn a place on the art scene in the decades to follow, many of them entering the history of art itself.

“With painting and sculpture, graphic art makes up a triad of ‘classic’ arts, but in the conditions of contemporary art, even classic pieces are far from being given once and for all: in some respects, the thematic focus of graphic art in the post-war period was undoubtedly similar to the thematic focus of graphic art in the preceding periods, but it was at the same time different in many aspects.” – Jesa Denegri1

Technical features of the graphic procedure and the possibility of multiplication, where each graphic print with a signature becomes an authentic original, is what distinguishes this ’noble craft’ from the others making it accessible to the wider audiences. As Denegri states, “according to Benjamin, a work of art could always be reproduced”2 but what disappears in the multiplying process is the ‘aura’ (Benjamin) whereby the purpose of graphic art is redirected from its original “function of art as a cult in contemporary conditions” to the “accentuated function of a work of art as an exhibit.” Therefore, it is no wonder that many painters have engaged in graphic art, often as a kind of short-lived experiment with which a production of exceptional artistic quality has been created. The post-war graphic art is still dominated by strong influences of expressionism and surrealism, “as the state of the spirit”, through the works of Picasso, Braque, Chagall who were also the role-models to the younger generations of artists from former Yugoslavia, while in the late 1950s and the early 1960s the influence of artists gradually emerged (De Kooning, Motherwell, Vedova...), reaffirming lithography.

So far, selections of works from this collection have been exhibited in the DADO Atelier several times. The present selection includes graphic prints and drawings, made with a wish to once again express our gratitude to the recently deceased Mrs Sarić Vukmanović and remind the general public of the noble gift presented to Cetinje and the National Museum.

The selected works include graphic prints and drawings by artists from former Yugoslavia, but also by some of the most important 20th-century artists such as Marc Chagall, Salvador Dali, Diego Rivera, Ordan Petlevski, Janez Bernik, Lazar Vozarević, Miodrag Dado Đurić, Milo Milunović etc. Thus, the exhibition represents a unique opportunity for the audience to see the works of these renowned artists and become acquainted with the less known segments of their artistic oeuvres, but also to be reminded of works created in this unjustly marginalized art technique.

Mirjana Dabovic Pejovic

1 Ješa Denegri, Jugoslovenska grafika 1950-1980, MSU Beograd, 1985, p. 9.2 Ibid, p. 9

| MIODRAG ĐURIĆ DADO, slikar || 1933. Cetinje -2010. Eruval, Francuska |

| Kompozicija, 1966. || kombinovana tehnika na papiru | 59,5 x 47 cm |

| ORDAN PETLEVSKI, slikar i grafičar || 1930. Prilep – 1997. Zagreb |

| Zametak, 1962. | tuš u boji | 60 x 49 cm |

| ZORAN ANTONIO MUŠIČ, slikar i grafičar || 1909. Gorica – 2005. Venecija |

| Ostrva, 1959. | duboka štampa | 40,5 x 57 cm |

| LAZAR VOZAREVIĆ, slikar || 1925. Sremska Mitrovica – 1968. Beograd |

| Bez naziva | tuš na papiru | 41 x 28,3 cm |

| PABLO PICASSO, slikar || 1881–1973. Malaga, Španija |

| Majka sa djetetom, 1963. | repro. litografija | 61,3 x 43,2 cm |

| SALVADOR DALI, slikar || 1904 – 1989. Figueras, Barselona |

| Pegaz, 1950. | serigrafija | 43,5 x 58 cm |

| JANEZ BERNIK, slikar i grafičar || 1933. Gunclje, Ljubljna |

| Kompozicija, 1966. | akvatinta | 66 x 50,2 cm |

CETINJE, jul | avgust 2011.

| PIERRE AUGUSTE RENOIR, slikar i grafičar || 1841. Limož – 1919. Cagnes-sur-Mer, Francuska |

| Ležeći akt | bakropis | 15,8 x 20,8 cm |

Izdavač: Narodni muzej Crne Gore | Za izdavača: Pavle PejovićTekst: Mirjana Dabović Pejović | Prevod: Olivera Kusovac | Fotografija: Lazar Pejović | Dizajn: Branka Vujović | Štampa: DPC | Tiraž: 300