Omer Seyfettin Asilzadeler

7/29/2019 Omer Seyfettin Asilzadeler

1/171

www.cizgiliforum.com Sayfa 1

mer Seyfettin - Asilzadeler

Tarayan Yaar Mutlu

ASLZADELER(Bu ciltteki Hikyeler)Efruz Bey.............................................5

Asiller Kulb (Asilzadeler).............58Bilgi Bucanda.................................. 93Ak Hava Mektebi............................130

Gayet Byk Bir Adam .165meler................................................172Sivrisinek............................................188

Ashab- Kehfimiz................................195

NKILP ve AKA BASIMEV istanbul -1975EFRUZ BEY

FANTEZ KOMAN

Bu kk roman Efruz Beyefendinin kendisine hediye ediyorum.Sevgili Efrus!

Hayatndan u birka levhay yasarken ihtimal biraz mbalacgrndm. Ne yapaym? Bu benim mizacm... Bunun iin kzma. Beniaffet! Hem emin ol kir maksadm ne seni tahkir,, ne de maskara etmek...Hakikati grld gibi} edebiyat yapmadan yasmak istedim.'Muvaffakoldum mu? Bilmiyorum. Fakat okuyunca samimiyetimin derecesini

herkesle beraber sen de anlayacaksn. Herkes seni -bizzat kendi kadar-tanr, Efrus'cuum, bugn hi kimse sana yabanc deildir; nk sen"hepimiz" deilsen bile "hepimizden bir para" sn...

HRRYETE LYIK BR KAHRAMAN

Ahmet Bey kaleme girince arkadalarna yle bir bakt. Gld. Boyunkrd. Ban sallad. Nasl, grdnz m? dedi. Yirmi drt saat evvel

Allah'tan ziyade Abdl-hamit'ten korkan ktiplerin henz benizlerine kangelmemiti. Hepsi, yeni gemi bir frtnann kapal yerlere savurduu


2/171


sonbahar yapraklar gibi solgundu, ilerinde korkun bir "phe"arpyor, soramadklar bir "acaba?", sklmez bir hkrk strabyleboazlarna tkanyor, dalgn dalgn birbirlerine bakyorlard. AhmetBey koltuuna oturdu. Parlak beyaz kolluklarn yenlerinden frlatan

husus bir hareketten sonra fesini kard. Masasnn stne koydu. Birelik yay gibi kuruldu. Kabard:Yoksa hl haberiniz yok mu? diye tekrar gld. Btn kalem ondanbir "Babli kukusu" ile korkard. Bir sene evvel iki bin be yz kurumaala "birade-i seniye" (1) gelen bu beyi mirleri hafiye, madunlar"Jn Trk" sanrlard. Kendisi Galatasaray'dan, Mlkiye'den.. bazan daairet mektebinden birinci ktn, mabeynin emri zerine diplomasiylealtn maarif madalyas verilmediini sylerdi. mirlerinin itikadnca bu

"altn madalyayla diploma" mabeynde, baktip paa hazretlerininekmecesindeydi. Eer bu diploma

(1) Birade-i seniye : Padiah emriyle.

Ahmet Beyin elinde olsayd hemen Avrupa'ya kaacak, yedi dveldenhangisini isterse birisinin hizmetine girecek, maazallah... Efendimizi

rahatsz edecekti! Fakat hariciye dairesinin koridorlarnda dlekliklerine

ramen yine dedikodu yapmaktan ekinmeyen zppeler Ahmet BeyinGalatasaray'dan kovulduunu anlatrlar, her tarafa yayarlar, arkasndanalay ederlerdi. Pek genti. Pek yakklyd. Pek kibard. Pek zengindi. Peklimdi. Pek edipti. Kimin nesi olduunu kimse bilmiyordu. Ama herkesonun grnen ekline inanyor, ihtiramda kusur etmiyordu. Son numarabir moda gazetesinden canlanarak hayata frlam canl bir resim kadarkt. Sa gzne takt soanrengi tek gzln dzelterek : Hepiniz korkuyorsunuz, be! dedi, yoksa haberiniz yok mu?

ekirdekten yetime tam bir Babli mahsul olan kse mmeyyiz, sankihi bilmiyormu gibi sordu : Neden haberimiz olacak? Ne var?Ahmet Bey, en mkl mevkilerle en tehlikeli zamanlarda yapt asabbir hareketle gzln tuttu. Yava yava doruldu. Ayaa kalkt.Mmeyyize dik dik bakt. Acaba bu bir "istibdat" taraftar myd? Lkin necesaret!...

Hrriyetin iln olunduunu daha duymadnz m? diye haykrd.

Kalem halk, bu zavall iki cami arasnda kalm beynamazlar neyapacaklarn ardlar. Biraz cesurlar bu korkun Jn Trk'n ceplerinde


3/171


boucu gazlar karan kk kk mthi -komprime-bombacklar varsanyorlard. Bazan byk altndan "cehennem leblebileri" dedii bubombalardan ya kzp bir tanesini ortaya atarsa... Bir anda Babli dnyayznden silinecek, bir mezar, harabe olacakt! Lkin eski buruukistanbulinli* kse mmeyyiz, yle denemeden kuru grltye papubrakr takmndan deildi.ri, -hem o vakte gre- ahane burnunu kaldrd : Sizin gibi bu sabahki gazeteleri biz de okuduk olum, dedi.Ahmet Bey, yine hiddetle sordu :

Hi bir ey anlamadnz m?Ne anlayacaz? Hrriyetin ilnn...

Hangi gazetede? Hepsinde.Mmeyyiz sska sar elleriyle titreyerek masasnn sol gzn ekti. kigazete kard. Tehlikeli bir eymi gibi yavaa nne koydu : te Sabah* ile kdam...lnat taraflarn bile okudum. ylehrriyetedair bir ey yok.Hrriyetin ilnn ilnat sahifesinde aramasnda ne nkte olduunuanlamayan Ahmet Bey bunu mmeyyizin hakaret etmek istemesine yordu.

llerin payansz skununa haykran erkek bir aslan gibi kkredi : Siz artk bu devre lyk adamlar deilsiniz. lnat stunlarnda hrriyetiln aryorsunuz. Hayr, hayr, hayr... En baa baknz. Orada bir teblivar. te .bu tebli hrriyet iln ediyor.

* istanbulin : Tanzimat'tan Merutiyet'e kadar kullanlan yakas kapal,yrtmal bir eit redingot."

* Sabah, ikdam : O zaman yaymlanan iki gazetenin ad.

Ktipler nlerine bakyorlar, her ihtimale kar bu tehlikeli mnakaay hiiitmiyor gibi davranyorlard. Mmeyyiz krmz uha klfndan gmgzln kard, takt. Sabah' at. Teblii buldu. Okudu. Sonra AhmetBeye dnd. Kanun-u Esas hakkndaki teblii mi sylemek istiyorsunuz?

Evet. Fakat bu teblide hrriyete dair bir ey yok.


4/171


Siz hrriyeti ne sanyorsunuz? te Kanun-u Esas... Kann-uEsas hrriyet, demektir.Kse mmeyyiz geni bir nefes ald. Astar paralanm kaln kahve rengiperdeli byk pencerelerden scak bir yaz havas, mseddes (1) eklinde

ince uzun bir kibrit kutusunu andran karanlk kaleme giriyor; sigara,kt, mrekkep, nefes kokularnn rutubete karmasndan hsl olmuar bir havay, slak tavuk kokusuna benzeyen bu ar havay tebahhurettiriyordu.

Ahmet Bey terliyor, yerinde duramyordu.Gryordu ki hl kalem phedeydi. Halbuki o ta yerinden, yanimabeyinden haber almt. Bu sahiydi. Fakat nasl olduunu bilmiyordu.Herkesten ismini, mnasebette bulunduunu saklad hamisi paa dngece "ubudiyetini arzederken" (2) kendisine :Yarn hrriyet iln olunacak, demiti, Efendimiz emretti. O kadarnne gemek.. Bu Jn Trk rezillerinin zapt kabil olamayacananlatmak istedik. Kr etmedi. Allah akbetimizi hayreylesin...

(1) Mseddes : Altgen.(2) Ubudiyetini arzederken : Balln bildirirken. Kulu, klesi

olduunu bildirirken.

O ana kadar tamamyle mabeyne mensup geinen Ahmet Beyvelinimetinin konandan karken o kadar "hrriyetperver"di ki yanndaNamk Kemal'le Mithat Paa halis istibdat taraftar kalrlard. Sokak tenhaidi. Evine doru yrd. Nianta'nn daha bir eyden haberi yoktu.Komu konaklarda vur patlasn, al oynasn, saz lemleri devam ediyor;

uzak yakn piyano sesleri iitiliyordu. Ahmet Bey o gece hi uyuyamad.Byle li, byle mesut bir gn bu kadar hasretle, bu kadar itiyaklabeklediinin imdiye kadar niin farkna varmadna ayordu. Bumjdeyi ilk haber alan kendisi olduu iin sonradan duyacaklara karruhunda byk bir faikiyet (*) duyuyordu. Btn istanbul halkna, btnTrkiye'ye, hsl herkese bugn faikti. Yarn hrriyeti kabul eden btnOsmanllar arkasndan geleceklerdir. Bunlar dne dne sabah daretti. Siyah bonjurlarn giyindi. "Tam resm olmayaym." dedi. Beyaz

eldivenler takt. Her gnknden daha k oldu. Soluu kalemde ald.


5/171


(*) Faikyet : stnlk.

Arabada gelirken kdam' batan baa okumutu. Kanun-u Esas

tebliinden baka bir ey yoktu. Fakat, kendi kendine.... Kanun-u Esas demek kfidir! diyordu.Kalemdekiler daha Kanun-u Esas tebliinden bu mesut manaykaramamlard. nk... nk... Evet, haberleri yoktu! Halbuki o, ite,tam yerinden haber almt. Bir senedir gayet byk bir adama mensupgrnmekle zmnen tehdit ettii kse mmeyyize tekrar sordu :Demek mmeyyiz Bey, siz bunun hrriyet olduunu anlayamadnzha?

"O vakitki Babli zihniyetinden hari" hi bir eye ihtimal veremeyenmmeyyiz :Bu tebliden ben hrriyet gibi eyler anlamam, dedi, Kanun-u Esaszaten vardr. Onun tatbikini tekrar tebli etmek yeni bir tensikat hareketinedellet etse gerektir. Fakat baka eye... Asla...

Mmeyyiz, Kanun-u Esasinin zaten mevcut olduunu, her sene resmsalnamenin (*) en bana basldn sylyorken kalemin mdr girdi.

Bu iman, esmer, fikri son derece mahdut bir beydi. Kaleme bugnnaslsa erken uramt.

(*) Salname : Yllk.

Zira yaz k Bykada'da oturduu iin le paydosundan on dakika evvelgelir, le paydosu daha bitmeden kalkar giderdi. Mabeyne mensup bir

adama mensup bir kadnn st kardeine men-supluk sayesindedevamszl bir kusur saylmyordu. Ahmet Bey onunla,dier ktiplerdendaha ziyade teklifsizdi. Onu da yoklad. Zavallnn haberi yoktu. Hattagazete okumak deti olmad iin teblii bile grmemiti. "Hrriyet lafniitince kzard. Sonra sarard. Morard. Beyazlaan dudaklar titremeebalad. Ahmet Beye yzn evirerek : Rica ederim, byle eylerden bahsetmeyelim. Bizim vazifemiz hereyden mukaddestir! dedi.

Maiyeti ktipler mdrlerinin ne mkemmel, ne gaffaradam olduunuzaten bilirlerdi. Onlara da dnerek :


6/171


lerinize baknz, beyler! emrini verdi, ben mirinizim, benimgibi vazifeperver olunuz. nsann en byk saadeti vazifesininihmalsiz icrasdr!Haftada bir iki defa gnde on dakika kaleme gelen bu herifin vazifedenbahsetmesi Ahmet Beyin cann skt. Ayaakalkt, ite hepsi uyuyorlard.Lkin yarn... Hepsi uyanacaklard. Kendisi iin bu budalalarn arasndabir dakika geirmek artk b: r asr kaybetmee msaviydi. Fesini giydi.Tek gzln tekrar elledi. Jimnastikle kabarm gsn daha ziyadekabartarak, kollarn bir idman taliminde imi gibi husus bir ahenklesallayarak kapya doru yrd. kmadan durdu. Btn kaleme : Acele etmeyiniz. Yarn grrsnz! diye haykrd. Dar atld.Babli'nin koridorlar her vakitkinden daha tenha.gibi duruyordu.

Hariciye tarafna geti. Orada biraz hayat vard. Kaplar nnde kalembeyleri dolayorlar, "detleri vehile" Franszca konuuyorlard : J no kuruva pa...(1) Set n blag.(2) Didon...(3) Se biyen, s ne pa posibl.(4)Ahmet Bey birisini aryormu tavrn taknd. Aralarnda gezindi. Hepsinekulak misafiri oldu. Konutuklarn iitiyor, amma pek iyi -yani hi-

arlamyordu. "Hrriyet" in Franszcasn hatrlamaa alt. Bu kelimeyiok iitmiti. Ama zeksnn tuhaf bir hususiyeti vard. ok iittii eyipek abuk unuturdu, "leblebi" gibi bir isimdi... 'Leblebi, leblebici, lbada... Hayr!

(1) J no kuruva pa (Franszca: Je ne crois pas): inanmam.(2) Set n blag (Franszca: C'est un blague): Bu bir yalan.(3) Didon (Franszca: Dit-on): Sylendine gre.

(4) Se biyen, s ne pa posibl (Franszca: C'est bien, de n'est paspossible): Doru, imkn yok.

Elleri cebinde hrriyetin Franszcasn byle derin derin ararken"kahramanlk, gsteri" damarlarnn birdenbire kabardn duydu.Kendini dinledi. Yanaklarndan balayan bir scaklk akaklarna, bana

kyor, salarnn arasna dalyor, sonra ensesinden sanki kaynam birsu gibi belkemiinin hizasndan akyor.. Belinden aasn


7/171


tututuruyordu. Ah, bir eyler oluyordu. Sarho gibi gzleri dumanlanyor,kalbi gsn atlatacak gibi arpyor, eneleri kilitleniyordu. Evet...imdi, urada : Yaasn hrriyet! diye barsa ismi tarihe geecekti. Dnyor, tir tir

titriyordu. Babli'de birinci defa bumukaddes kelimeyi nlatmak...Birden, kendisini tutamad. Gzleri daha ziyade dumanland. Adetkarard. Kendi iradesinin haricinde, ne olduu bilinmez bir kuvvet iinegirmi, onu kmldatyordu. Ellerini kalalarna koydu. Gsn iirtti.Gzn dumanlar iinde saysn gremedii bu mstebitler ordusunakar avaz kt kadar bir nara att : Yaasn hrriyet!Bir an herkes sustu... Kalem kaplarndan v-cutsuz balar grnd.

Yapt deliliin dehetinden birdenbire d kopan Ahmet Bey narasntekrarlaynca koridorlardan herkes kat. Bunu ma-beyn tarafndankurulmu bir tuzak sanyorlard. Ahmet Bey Babli'de birinci defa olarakbu kelimeyi haykrabildii iin ruhunda yle bir byklk, yle birfevkaldelik duydu ki hkmetin btn ordusu nne ksa "bir hamledeyere geireceim." sand.Artk katiyen ne yaptnn farknda deildi.Dahiliye tarafna, Sadaret'e kotu. Merdiven balarnda, meydanlarda,

nazr odalarnn nlerinde haykrd : Yaasn hrriyet!Kapclar onu delirmi zannyle polise gnderiyorlard. Ahmet Beyintutulmadn, boyuna "Yaasn hrriyet!" narasn bastn gren ktipleryava yava onun etrafnda toplanmaa baladlar. O couyor, deliriyor,bir arteziyen iddetiyle tayor, fkryordu : Geliniz, vatandalar, geliniz! Benim yanma kounuz. Hrriyetinkollarna atlnz. Eski idareye lanetler: Lanetler olsun...

yle kfrler savuruyor, yle dehetli laflar sylyordu ki... Yarm saatiinde btn Babli yerinden oynad. Bu zelzele sokaa aksetti. Kprygeti. Beyolu'nu kartrd.

Bir saat sonra...Evlerine kaan vkelnn daima topland byk meclis salonundayd.Etrafna mstearlar, mdrler, ray Devlet azalar filan toplanmt.

Ahmet Bey kendini kaybettike kaybediyor, kendini birdaha bulamayacakderecelere geliyor, bu iln ettii hrriyetin yegne faili kendini sanyordu.


8/171


Hem... Bunda asla phesi yoktu. te btn hkmetin erkn rka yaknbir vaziyette karsndayd. Yirmi drt saat evvel hi dnmedii, aklnabile getirmedii hrriyeti imdi tamamyle benimsiyor, onun iin almgrnyor, kendine hakik bir kahraman ss veriyordu.

Herkes de buna inanyordu.Herkes inandka onun iddiasnda artk hi bir phesi kalmyor, hakikatenkendisinin bir kahraman olduuna imanediyor, bu imann hayaline ikaettii tedailerle(1) korkun bir roman uyduruyordu, meclis odasnn ii,d dolmutu. Herkes bir def ack olsun onu uzaktan grmek istiyordu.

(1) Tedai : arm.

Halkniin olduunu bilmeden avluda toplanyor, istanbul'un otuz senedirhi bir maskaralkla bozulmam sknu tehlikede kalyordu. AhmetBeyin sesi kslmt.Meclis iindekiler :Ey kahraman- hrriyet! stibdad nasl devirdin? Bize anlat! diyehaykrtlar.Ama, Ahmet Bey yalnz "hrriyet" in lafn biliyordu. Bunun nasl istihsal

olunduundan, mstebidin nasl Kanun-u Esasi'yi verdiinden filan himalumat yoktu. Avrupa'da Jn Trkler bulunduunu biliyordu. Lkinbunlar kimdi? Haberi yoktu. Hatta bir "Jn Trk" ismi bile tanmyordu.Fakat ite herkes, bu binlerce hkmet memuru, bu mstear, bu mdrler,mmeyyizler, hulefalar(2), ktipler ondan "Jn Trklerin kimlerolduunu" sormuyorlar; kendisinin, bizzat kendisinin hrriyeti naslistihsal ettiini anlamak istiyorlard.

(2) Hulefa : Eskiden dairelerde kalem bandan sonra gelengrevliler.

Hissi, idraki, bir saat evvelkinden tamamyle baka bir mahiyette kendinegeliyor, yava yava dnmee, hkmetmee balyordu. Oturduukoltuktan kalkt. Hemen ona yol atlar. Alanyoldan ar ar yrd.Ar ar oradaki masann zerine kt. Salonun kapsndan hl

birbirlerini ezerek giriyorlar, scaa ramen kalabalktan dmemek iin


9/171


pencerelerin camlarn indiriyorlard. Bir elini kalasna dayad. tekieliyle tek gzln smsk tutarak bara bara anlatmaa balad : Vatandalar! Bize "Jn Trk" derler. Bizi kimse tanmaz. Bizim kimseismimizi bilmez. te bu Jn Trklerden birisi benim! Ben onlarn

reisiyim! Benim ismimi kimse bilmez. Beni kimse tanmaz.Kapnn yanndan bir ses haykrd : Ben sizi tanrm efendim. Kim o? Kim o, kim o?...Salondakiler bu mesudun kim olduunu sorarak o tarafa baktlar. Bu birodac idi. Ahmet Beyin kalemindeki Arapkirli saf bir ihtiyard. Bu kadarbyk bir adam tand iin son derece seviniyor, tekrar :

Ben sizi tanrm! Sizin isminiz Ahmet Beydir!' diye haykryordu. Ahmet Bey masann zerinden topuklarm kaldrd, daha ziyade ykseldi.Protesto etti : Hayr, yalan sylyor. "Ahmet" benim mstear ismimdir. Asl ismimdeil. Beni kimse tanmaz.Odac "Bir senedir tandn" haykrdka Ahmet Bey doduundan beritad, babasnn koyduu bu "Ahmet" ismini inkr ediyordu.Hrriyet hikyesini dinlemek isteyen ekseriyet birdenbire hiddetlendi.

Odacy tokatlayarak dar attlar.Ahmet Bey szne devam etti : Bu cahil adam, benim mstear ismimi asl ismim sanyor. Fakatkabahati yok. Bugne kadar kalemdeki beyler de, mmeyyizler de, mdrde, hatta nazr da, hatta istanbul ahalisi de.. Hatta ben, hatta evimdekiailem de beni "Ahmet Bey" tanyorlard. Halbuki... Yanlyorlard. Ben bunam altnda asl ahsiyetimi, asl ismimi saklyordum. Bizimcemiyetimizin merkezi Patagonya'dayd. Fakat her sene kongremizi

istanbul'un tenha birkesinde, Sulukule'de biringene evinin eek. ahrnda yapardk.Dndk, tandk; bizim istediimiz, kan dklmeden hrriyeti eldeetmekti. Ben bir proje yaptm. Sulukule'den ta Yldz Saray'na kadar birtnel kazmak. Sonra bu tnelden geerek bir gece mstebidi saraynn birodasnda yapayalnz yakalamak... Kafasn tabanca altna alarak hrriyetiiln ettirmek... Yz muhalif reye kar on bin be yz muvafakat reyiylebenim projem kabul olundu.

Ta masann dibinde duran kse mmeyyiz kendisini zaptedemedi :


10/171


Affedersiniz Ahmet Bey, dedi, pardon, mstear isminizi syledim.Kahraman Bey! Kongrenizde on bin alt yz za olduu anlalyor. Bukadar kiiyi iine alacak bir ahr Sulukule'de deil, istanbul'da bile yok.Sakn rakamda bir yanllk olmasn...

Hayr, hayr... Fakat... Ne fakat be?...Nasl olur bu?Mmeyyiz vaziyeti tayin edememiti. Hl Ahmet Beye madunmuamelesi ediyordu. Kahraman, kzard.Hayr, hayr, dedi, itiraza lzum yok. Kongre iin btn azanntoplanmas icap etmez. On kii, be kii, hatta iki kii kfi... Dierleri

reylerini bunlara havale ederler. Karbonari gibi nice siyas cemiyetlervardr ki kongrelerini binlerce zaile yapmlardr. Hasl.. Lafuzatmayalm. Susunuz, dinleyiniz.Mmeyyiz sararan yzn ekiterek gld. Cevabn katiliindenyumuamt : Zaten dinlemek, anlamak iin soruyoruz. Hayr, siz asla hrriyete alamayacaksnz. tiraz, suali braknz.Yoksa imdi sizi deminki -mnasebetsiz kapc gibi dar attrrm. Hem

kapdan deil ha...craattanholanan salondakiler merakla sordular : Kapdan deilse, nereden, nerden attracaksnz? Pencereden, evet... Pencereden! Alt yedi metrelik birykseklikten avluya atlnca itirazn ne demek olduunu anlar. Hrriyetserbestlik demektir. Kanun-u Esasi demektir. Buna ait bir sze itirazetmek "istibdat" cinayetinden baka bir ey deildir. stibdadn cezasbtn hr milletlerde birdir.

Nedir? Nedir? diye bartlar. 'dam!Ses seda kesildi. Btn salonun stnde bir lm havas dalgaland. Ksemmeyyiz daha beter sarararak nne bakt. Dar kaacak bir yol yoktu.Ahmet Bey cevabnn yapt uhrev skn iinde hikyesine devam etti : ... Evet benim projerh kabul olundu! Tneli kazmaa baladk.kardmz topraklar Su-lukule deresine atyorduk. Bu topraklar denizsyakn araziyi be metre kadar bytt. Bu kadar byk bir tebeddlkarsnda bile hafiyeler bizim vcudumuzdan phe etmediler. Tuhaf

deil mi?


11/171


... istanbul'un bir sahili denize doru byyordu da bunu kimsegrmyordu. Halbuki Nil nehrinin getirdii kumlarla, amurlarlaskenderiye sahillerinin gittike denize doru genilediini maarif btnmektep ocuklarna retiyordu, nihayet yirmi senede bu tneli

tamamladk. Yirmi sene! Bu size uzun gelir deil mi?Hayretten kimse tasdik edemedi.

... Hayr, bir inklp, bir ihtillci iin bu zaman, yirmi dakika kadarksadr. Ne eziyetler ektik. Salarmz aard. airlerin hayatta bahar farzettikleri genliimiz dar, gne grmez bir delik iinde kazma vurmaklageti. Dilerimiz dkld...Feci, yorgun, perian bir tavrla bu yirmi senelik uramay; Sulukule'nin,Yenibahe'nin, Fatih'in, hatta Halic'in.. Beyol'nun, Nianta'nn,

altndan gecen nihayetsiz tnelin nihayetsiz karanlklarn Ahmet Beyanlattka masann dibinde kse mmeyyiz fenalayordu. Ah imdihrriyet olmasa, eski istibdat zaman olsa ona ka yanda olduunusoracak; "Yirmi drt yandaym!" cevabn alnca, projesini kayandayken yaptn tekrar soracakt... te dayand u geni masannstnde dimdik duran bu gen kazmayla deil, daha bir topluine ile birtopraa dokunmamt. Bunu gryordu. Elleri pek pembe, pek temizdi.deta bir kadn eli gibi. Salar simsiyaht. Beyaz olan yalnz dileriydi.

Hem iinde bir tane eksik yoktu. Demek bu Jn Trk tneli drt yandakazmaa balamt. Sual boazndan dilinin stne geliyor, dudaklarnadayanyordu. Fakat kse mmeyyiz yutkundu. Sualini karnna indirdi.nk artk hrriyet devri iine girilmiti. Bir kahramana itirazvar sualsormak tehlikeli bir kabahatti. Kulanda bu korkun kelimenin nladnduydu.

dam! dam!Pencere ile avlunun arasndaki mesafe gznn nne geldi. ini ekti.

Sustu. Mstear ismi Ahmet Bey olan kahraman hikyesini anlattkasalonun iindekiler titriyorlar; hayret, takdir sedalar karyorlard. Hikimsenin inanmamazlk aklna gelmiyordu. Cumhur... Bu dinleyen,dinleyerek susan yn asla kse mmeyyiz gibi rakama ehemmiyetvermiyor, "zaman, mekn" umdeleriyle dnmyordu; en atmasyonvakalar, en esassz bir masal, en byk bir hakikat gibi dinleyip inanmakistidadn haizdi. Evet.. Bu tnel nihayet bir gece bitmiti. Masannzerinde canl bir heykel gibi muhteem bir vaziyet alan kahraman

hikyesinin burasna gelince gsne vurdu :


12/171


-- tevatandalar! dedi, bir gece .kazmamz vurunca yldzla dolu semaygrdk. Buras sarayn bahesiydi! Ben bam kardm. Etraf dinledim.Biraz ileride nbetiler geziyordu. Mabeynin mkemmel bir haritasyanmzda hazrd. Tekrar tnele ekildik. Husus bir ihtill aletiyle

mevkiimizi tayin ettik. Mstebidin yatt kkten yz metre uzaktaydk.Arkadalarma veda ettim. "Haydi siz gidin. Beni yalnz brakn." dedim.Onlar tnele girdiler. Yeraltndan Sulukule'ye doru gitmee baladlar.Siz o vakit, o gece, o saat, o saniye kimbilir ne kadar rahat, ne kadar

asude, scack yatanzda ml ml uyuyordunuz. Halbuki... Ben neheyecanlar geiriyordum.Btn salon bir kulak kesilmi; nefes almyor, dinliyor, vakanndehetinden herkesin dizleri titriyordu. Kahraman, hareketlerini,

vcuduyle tekrarlayarak yerde nasl srne srne gittiini, iki dakikaiinde yirmi tane nbeti neferini nasl zehirli hanerle ldrdn,nihayet mstebidin yanna giriverince nasl tabancasn alnna dayaypsakalndan tuttuunu anlatt.... Mstebit: "Aman, Jn Trk! Benden ne istersen iste, vereyim. Yalnzcanma dokunma!" deyince ben: "Senden bir ey istemem. Yalnz imdihrriyeti iln edeceksin. Yoksa karmam." dedim. Can korkusuyle hidnmedi. Huzuruna giremeyen mabeyncilere sakal elimde yazd

iradeyi gnderdi. te bu sabah gazetelerde okuduunuz tebli benim onayazdrdm satrlardr..Kahraman anlattka hikyesi kulaklardan geerek azlardan kyor.,azdan aza yaylarak kapdan, Babli'nin avlusundan dar savruluyor-du. O gece bu vakay istanbul'da duymayan kalmad. Sokaklara frlayanbinlerce ktip Jn Trk'n kahramanlm anlatyor, iitenler .henziitmeyen-lere -kendilerinden de baz eyler kartrarak- tekrarlyorlar..kadnlar evlerde, ihtiyarlar mahalle kahvelerinde, askerler klalarnda,

yirmi drt saat evvel btn dnyaya hkmeden mstebidin nasl sakal eleverdiini tahayyl ediyorlard.Ahmet Bey o akam Nianta 'ndaki annesinin evine byk bir zaferalayyle gitti. Babli'ye getirttii arabann atlarn karmt. kindiyedoru hrriyetin sahiden ilnna inanan tbbiyeliler, hukuklular,darlfnunlular, medreseliler Babli'ye mlerdi. Hepsi, AhmetBeyin arabasna kouldu.Yaasn hrriyet! Yaasn hrriyet' Nakaratyle ekmeye baladlar.

Babli cad-desi clus gn gibi donanmt. Kprden geer-


13/171


ken Ahmet Bey :

Artk Kpr paras alnmayacak, bu vahliktir, hrriyete yakmaz,diye haykrd. Mektepliler kendi hrriyet mabutlarnn bu narasndancotular. Galeyana geldiler. Para toplayan memurlar boyunlarndaki

kutularla beraber denize frlattlar. Memur barakalarn paraladlar. Alaykprnn ortasna gelmeden Aziziye karakolunu (1) boaltan askerler,takm kumandanlar, yani onbalar nlerinde olduu halde Galata'yadoru kayorlard. Jn Trk'n arabasn eken mekteplilerlemedreselilere katlan halk on bini gemiti. Bu muazzam ayalin baKaraky'e geldii halde Zlfikar(2) gibi iki kuyruklu ucunun biri Bahe-kap'snda, biri henz Yenicami muvakkithanesinin (3) nndeydi. Birkadakika iinde btn Gala-ta'da dkknlar kapand. "Patrida"(4) lan olan

Trkiye'yi ateinden yanacak derecede iddetli bir muhabbetle sevensevgili sadk "yerli Yunanl" kardeiklerimiz de hemen Jn Trk'nalayna katldlar. Yahudiler Balat'tan ayr bir alay yapm kouyorlar,hrriyet nmayiine yetimek istiyorlard. Belki istanbul imdiye kadarbyle sevinli, byle umum bir hareket grmemiti. Alay Beyolu'nageldi. Fakat byd. Byd. Byd. O kadar byd ki Caddeikebir bukalabal almad. Skann, zlenin, ezilenin haddi hesab yoktu. Bu antuyandan aran sefarethaneler tuhaf bir aknlkla bayraklar ekmiler,

daha ne olduunu iyice anlayamadklar bu hdiseyi selmlyorlard. Genmekteplilerin kaln enseli, ince fikirli, son derece hrriyetpervermedreselilerin sevin gzyalar dkerek ektikleri arabada kk dalaryaratm

(1) Akay'n bulunduu yerdeki eski karakol.(2) Zlfikar : Hz. Muhammed'in Hz. Ali'ye armaan ettii ucu atallkl.

(3) Muvakkithane : Vaktin tayin edildii yer.(4) Patrida : Vatan, yurt.

bir Allah yavrusu gibi kurulan Ahmet Bey Rus sefarethanesinin nnegelince insandan atlarna "!" manasna gelir garip bir ses kard : Durrrr...Araba durdu. Alay durdu. Naralar, alklar durdu. Bu lhut(1) sktiinde Jn Trk'n, hrriyet mabudunun sadas iitildi :


14/171


Ey vatandalar! Bizi dnyada en ok seven mukaddeskomumuzun, sevgili arlk Rusya'snn sefarethanesi nndeyiz...Onlar selmlayalm. Eski hain istibdat idaresi en sevgili kardelerimizolan Ruslar, hrriyetperver Rus arn bize dman bildirmiti. Hayr,

hayr, hayr... Hi bir devlet kendi komusuna dman olamaz.Olamaz. Bu mantka muhaliftir. Her ne kadar mantk yoksa da, yinemuhaliftir. Bizim dmanlarmz olsa olsa spanya, Portekiz, sve,Norve, Monako, Liberya, Arjantin, Panama hkmetleridir.Biz bunlarn hcumundan korkmalyz. Dnyann en bykhrriyetperveri olan Carn hkmeti hr bir Trkiye'ye dman olamaz...... Bu nutuk uzad. Kendi memleketimizi bizden daha ok sevdiklerindenhi kimsenin phe edemeyecei sadk yerli Yunanl kardelerimiz

ellerinden kvlcmlar kacak derecede bu nutku alklyorlar : Zito, zito, zito!..(2) diye avazlar kt kadar haykryorlard.ngiltere seferathanesinin nnde de Ahmet Bey bir nutuk syledi.Btn Osmanllar anlad ki bizim en hakik dostumuz, hatta mttefikimizRusya imi...... Alay Harbiye Mektebinin nne gelince o kadar oalmt ki... bir tekhareket imkn kalmad. Hava kararyor, akam oluyordu. Ahmet Bey

(1) Lhut : Tanrsal.(2) Yaa, yaa, yaa!

sabahtan beri hi bir ey yemediinin imdi farkna vard. Arabannstnden dedi ki : Artk alaymz hareket edebilmek istidadn kaybetti. Bari bana bir

kiilik yer anz da evime gideyim.Mektepliler hep bir azdan bardlar : Asla, ey "kahraman- hrriyet!" Asla! Senin ayan topraa lykdeildir. Caddeler, sokaklar seni grmek isteyenlerle dolu... Onlarnbalarna basarak yr. istediin yere git...Arabann iinde biraz doruldu. Nianta tarafna bakt. Hakikaten yer higzkmyordu. Kmldamayan bir halk srs btn yolu doldurmutu.Sabahleyin bol bol getii sokak imdi bir buuk metre kadar ykselmi,

krmz tula kaplanm gibiydi. Kalkt. Dnmedi. Bir eliyle tekgzln tutarak bu krmz, fakat yumuak tulalar stnde yrmee


15/171


balad. Alklayan eller ayaklarn okuyordu. Yumuak tulalarnaltndan birtakm canl yuvarlaklar kmldyor, nihayetsiz bir uultusemaya ykseliyordu : Ya., a.. sn.. Hr... riyet!

Ahmet Bey de kalka evinin nne geldi. Ama kapya inmek ihtimaliyoktu. Halk skm kmldayamyordu. kinci kat pencerelerinden bakanhizmetiler beylerini herkesin banda, elleri stnde yryor grncekoup Hanmefendiye haber verdiler. Hanmefendi otuz senedir istanbul'daoturduu halde Trke konumasn renmemi bir erkezdi. Kzlarnlaflarn iyice anlayamad. Lkin sevgili Ahmet'inin ismini duyunca"Acaba bir kaza m oldu?" diye .pencereye kotu. Balk istifi gibi sokaadolan halkn balan zerinde gezinen olunu grnce ard. Pancuru

aralk etti : Ayol mmeti Muhammed'imin banda yrmeye byle utanmyormusun, Ahmet?..Ahmet Bey ban kaldrd.Mstear isminin hl kullanlmas birdenbireonu hiddetlendirdi. eri girmek istediini unuttu. Affedersin anne! Benim adm Ahmet deil... dedi.Zavall kadn yanllk olmasn diye oluna dikkatli dikkatli bakt. Hayr,hi phesi yoktu. te oydu!Tam kendisiydi. Dourduu, meme verdii,

bytt, ismini koyduu olu... Ahmet Beyciiydi. Kzd : Halt etmisin. Adn senin Arae... Deil ite... Hayr, Ame, Ame... Ahmet deil, ite. Sus, aknl m kaybettin? erime fenalk gelecek. Hayr, Ahmet deil diyorum. Sen benim asl ismimi bilmezsin...Bu mnakaa ana oul arasnda deta iddetlice bir kavga halini ald.

Zavall kadn olunun ismi "Ahmet" olduuna evdeki btn hizmetileri,ihtiyar dadsn, ahit getirip penceredengsteriyor, rahmetli babasnneyh Efendisi, doduu vakit kulana avaz kt kadar ezan okuyarak"Ahmet" ismini koyduunu, hatta ezann iddetinden kkken kulaaryp da akl bali oluncaya kadar aktn anlatyordu. Ahmet Beybtn hatralara, ahitliklere karg inkrnda inat etti. O kadar ki, annesininsinirleri tuttu. Zavall kadn olunun ismi kaybolur, yahut deiirse onubtn btn elden karacakm gibi bir vehme kaplyor, hakl olduunu

ispata alyordu. Fakat muvaffak olamad.26


16/171


ASLZADELERHayyyy... diye bir lk kopard. Arkasndaki hizmeti kznkucana dt. Bayld. Ahmet Beyin zerinde gezindii yumuaktulalarn altndaki canl yuvarlak talardan kan fsltlar, sakin bir gl

dalgas gibi, birbirine karyor; "mthi Jn Trk'n hakik isminiannesinin bile bilemedii" uzaklara, istanbul'un t en cra kelerineyaylyordu. Ahmet Bey annesini merak etti. Aile iinde "deli sarayl"hretini tayan bu kadncaz en ufak eye hiddetlenir; elleri, enelerikitlenir, baylnca saatarca aylmazd. Ahmet Bey son gayretle,kapnn nndekilerin! .biraz ra-hk edip aaya inmee alt. Olacak ideildi. Nmayiiler bir granitin ecza-y ferdiyesi(1) gibi skmlard.Eve nasl girecekti? Galatasaray'n jimnastik dersleri onu mahir akrobat

yapmt. Sinemalarda aktrlerin, hrsz, apa rolne kanlarnduvarlardan atladklarn, en st pencerelerden binalara daldklarngrdke hep iinden: "Ben daha eviim, benolsam bu kadar yavatrmanmam!" iler, yanndakilere kendisinin bir el ile barfikste tam mihverdndn sylerdi. te imdi mnasip bir frsat... Herkes onunevikliini, marifetini grecekti. Akrobatl, cambazl hretinehret, anna baka bir an ilve edecekti. Diyeceklerdi ki :

Aman bu Jn Trk! Dz duvar kedi gibi kyor. Yksekten,tehlikeden hi korkmuyor, ne cesaret, ne cesaret!Evet, mademki frsat dmt. Cesaretini gstermek lzmd. Sokadolduran bu kalabaln sebebini anlamayan, kalabaln kafalarnda gezenbeyini gayet elenceli bir palyao gibi seyrederek glen Anadollu arszevltla :

(1) Ecza-y ferdiye : Btn oluturan ayr ksm-

Kz dadm ar, diye haykrd. Evltlk hemen penceredenkayboldu. Bir dakika sonra tekrar ayn pencerede grnd. Dad gelmiyor.Niin? Hanmefendiyi koku ile ovuyor.

Mehvei ar. Mehve ablam da Hanmefendinin kollarn ovuyor.


17/171


Peykeri ar. Peyker ablam da Hanmefendinin ayaklarn ovuyor. Pesend'i ar. Pesend ablam da hepsinin eline kolonya dkyor.

Despina nerede? Bilmem. Git abuk, bak...Evltlk yine pencereden kayboldu. Aradan ok gemedi. Yine aynpencereden grnerek haykrmaa balad. Geliyor mu? Salarn dzeltiyor. Gelecek... . kinci kat pencerelerinin birinden Despina grnd. eytan, maskara,

gzel bir Rum kz... Hrriyetin ne olduunu apkn pekl biliyordu.Sokakta grltden, barmalardanhi bir ey anlamayan Boluluahbaya demin hrriyetin manasn: "Sizin hanmlar da bizim gibiolacak artk! Hrriyet bu demek!" diye anlatmt. "Tuh, tuh, tbe... Susgopein kz..." diye hrriyeti anlamayan koca Trk hl bu grltleri, bukalabal bir yangn sarayor, "Ate buralara gelinceye kadar ben yemeiverir, bulaklar bile ykarm" dncesiyle hi istifini bozmuyordu. Ne istiyorsunuz Beyefendi?

Gryorsun ya, ieri gireceim. Sokak kapsna inecek yer yok.Ne yapaym? Git amar iplerinden getir. Sarkt. Ben trmanarak pencereyekaym.Bu kadar alayl bir manzara Despina'y glmekten katltyordu. Simdi, simdi kk Bey, diye kahkahalarla srayarak ipi getirmeegitti. Ahmet Bey pazlarn elleriyle yokluyor, altndaki cumhura bakyor,mektepte imtihanlara girerken duyduu heyecana benzer bir rperme

kalbini biraz fazla arptryordu. Sabahtan beri yorgunluktan, alktanhisleri krlemiti. Altndaki cumhur bir eyler baryor, fakat artk omanasn anlamyordu. Kulaklar derin imekli bir uultu ile dolmutu. Hrriyet! Yaasn! Jn Trk!Bu kelimelerin anlalmaz bir surette karmasndan hasl olma biruultu... mthi, muazzam bir grlt...

Despina elinde ip, ikinci kattan grnnce Ahmet Bey : En st kata, en st kata k! diye haykrd.


18/171


Dsezeksiniz, beyim. Haydi sen karma. En st kata k diyorum.Ahmet Beyin, frsat dnce muvaffakiyetinin zamisini elde etmekdetiydi. En st katn pencereleri dururken ikinci kattan girmek hakika ten

abesti. apkn Despina'y drdnc katn pencerelerinde bekliyorken,tavan arasnn penceresinden ipi sarkttn grnce yle sevindi ki... Sarkt, sarkt... iste. Biraz daha...Ahmet Bey ipin ucunu tuttu. Despina yukardan haykrd : pi nereye balayaym? Orada bir yer yok mu?

Pancurun demir mandal var. Pekl. te ona bala.p balandktan sonra cumhurun alklar arasnda yava yava Ahmet Beykmaa balad. Kollarnn mthi kuvvetini gstermek iin ayaklarn hiipe dokundurmuyordu. kinci kat gemiti. Birdenbire Despina'nnlyle beraber demir mandal koptu. Ahmet Bey ahalinin tepelerineyuvarland. Bu yuvarlantan phesiz balar ok acyan, beyinlerisarslan halk hi bir ikyet sadas karmad. Bilkis yine olanca

kuvvetleriyle : Yaasn Jn Trk, yaasn! diye haykrtlar.Ahmet Bey ban yukar kaldrd : Despina, Despina... diye avaz kt kadar haykrd. ittiremedi.Tavan arasnn penceresinden yar beline kadar sarkan, ellerini rpanRum; kz alk hezeyana uram srayp duruyordu. Elini sallad : Despina, Despina... Be!Efendisinin harikulade vaziyetinden galeyana gelen kz ince sesiyle

haykrd : Ti ehi vire Beyimu? Tekrar ip sarkt.Ne yapazaksnz? Greceksin... Kala, kala... pleri balkona bala. Ucunu aa uzat. Kala, kala...

Tavan arasnn balkonundan eve girmei pek ho bulan kz yine tekrarkeskin bir kahkahayla halkn grltsn nlatt. Ahmet Bey Despina'-nn


19/171


sarktt ipi tutunca trmanmaa balad. Birinci, ikinci kat hizasna kadarkt. Mthi bir grlt : "Yaasn! Yaasn Jn Trk!" Grlts camlar sarsyordu. FakatAhmet

Bey ite ne vakitten beri ipe kmamt, idman kamt. Sileri acyor,kollar kesiliyordu. Aklna tekrar aa kayp ikinci katn penceresindenieri girivermek geldi. Ama muvafk deildi. Tkrdn yalamakt, itemademki ipi balkondan sarkttrmt, oradan girmeliydi. Maksadndanyar yerde dnmek azimsizlikti. Halbuki kendisi? Jn Trk!... Ulv birkuvvet btn vcudundan tat. Dilerini skt. Son bir gayretle ipe sarld.Santimetre santimetre ykseliyordu. Soka dolduran halk : Y'aasn, yaasn! diye haykryor, kar tarafnda alan pancurlardaki

oluk ocuk kafalar da alklara karyor, yar beline kadar sarkanDespina ince sesiyle : Gayret Beyimu, gayret... diye onu teci ediyordu. Neyse zorlabalkonun kenarna yapt. Kollarn kendisine uzatan Despina'y,kucaklad. Mevkiinin sevinciyle bu siyah, bu glen gzlerde derin bir akgneinin yakc aydnlm grr gibi oldu. Halk, Jn Trk'nmuvaffakiyetinden deliriyor, couyor, tayordu. Bu-beyaz yanaklarnstndeki ice kumral kalarn arasn pmek istedi. Birden iinden ilh

bir ada : Senin akn hrriyettir! Ne yapyorsun? dedi. Evet, ne yapyorum? diye mrldand. Despina kollarndan kurtularakcevap verdi : ok byk ayp yapyorsun, herkes karsnda byle... Haydi, sen aa in. Bas stne!Kz aa savunca balkona yasland. Artk ta-mamyle akam olmu,

sakin semada yldzlar, bu nmayiin azametinden mahzuz oluyor gibi,prlanta gueleriyle titremee balamlard. Haydi vatandalar! Yarna, yarna! diye haykrd; yarna... imdievlerinize gidiniz. oluu-nuzu ocuunuzu tebrik ediniz. Onlarasyleyeniz ki artk bedbaht olmalarnn ihtimali yoktur. nk hrriyetgnei dodu. Bu gnein altnda btn sefaletlerin, rezaletlerin nasleriyeceini size mufassalan anlatacam. Yarn. Yarn. Evet yarn. Zirabugn ok yorgunum. Hem yarn size yle bir ey syleyeceim ki.. Bunu

igitince hayatnzn en byk bir saadetini idrak etmi olacaksnz.Ne syleyeceksin? Ne syleyeceksin?


20/171


Size imdiye kadar kimsenin bilmedii hakik ismimi syleyeceim.Evet, yarn bunu iiteceksiniz !Bu vaat, bu mjde halk arasnda yle mthi, yle korkun, yle tarifolunamaz derecede iddetli bir sevin husule getirdi ki... Manas

anlalmaz bir uultu, dar bir nehrin yatana akm bir umman, bir tufangrltsn ykseltiyor, her taraftan alan pancurlardan kadn, kz, erkek,ocuk baslar uzanyor, bu umum tahassse her taraftan itirakolunuyordu. Bu uultu byyor, dalgalanyor, anatn(1) deitiriyor,yava yava bir musiki haline giriyordu.Ahmet Bey balkondan ayrlamyordu.

(1) Anat : 1. Anlar, zamanlar. 2. Nans.

Ruhundaki azametin gklere smayacak derecede iriletiini, deta btnkinata inklp ettiini duyuyor, kendini bu ulviyet karsnda bir noktagibi ufack gryordu, ipten syrlarak kanayan ellerine, kabark gsne,yukar kvrlm siyah .byklarna bakyor, burnunun glgesindepembe, manev bir nurun parladn fark ediyordu. Byk .sokaktan genicaddeye kadar uzanan manzaraya dalyor, hangi imparatorun bu kadarsadk tebaas olabileceini dnyordu. Hayr, hayr... Onun imdi

imparatorlarn fevkinde bir kuvveti vard. Ne dese u halk, u biribiriniezen, baran, haykran, teganni eden halk ne dese hemen yapacakt!mparatorlar deil, hatta hi bir peygamber hayatnda bu kadar sadk, bukadar meftun bir mmete sahip olmamt. Allah'la Tur- Sina'da (1)gren Musa'nn mminleri ka kii idi? Kz olan kz anasndan babaszdoan, douuyle mucizelerin en byn gsteren sa'nn ka mminivard? Topu topu on iki kii deil mi? Bu on iki kiinin iinde de bir hainkt. Zavall peygamberin armha .gerilmemek iin eklini deitirerek

gen yanda ge kamasna sebep oldu. Halbuki imdi btn istanbul,yani bir milyon kii ona tbiydi, ondan doan gnee tapyorlard. Sokaktauultu byyor, bydke musikileiyordu. Ahmet Bey bir an, eskidentand bir ahengin ykselir gibi olduunu zannetti.Evet, evet... Bu havay tanyordu. Halk, hayr halk deil; halkn "deha"sesi otuz sene evvel hrriyet ryasndan kalma bir namenin, vezninibozmadan, gftesini deitiriyor, dzeltiyor, baryordu :

(1) Tur- Sina : Sna yarmadasnda Allah'n tecell ettii ve Musaile konutuu da.


21/171


Kalkn, ey ehli vatan! Biz de sodan olalm. Bu "Jn Trk" n uruna Bizde kurban olahm...Gk iyice karard. Havagazlar, gelip gitme kesildii iin yaklamamt.Sokaktaki kalabalk sey-reklee seyreklee caddeye akt. Ahmet Bey

balkonun trabzanna dayad kolunun uyutuunu duydu. Derintefekkrlerden uyanan dalgnlara has cevval bir mahmurlukla doruldu.Balkon kapsn at. zerinde yatak ynlar duran sandklarn arasndangeti. Merdiven kapkaranlkt. Parmaklklar tutarak indi. kinci katagelince annesinin odasna doru yrd. Hl aylmam olacakt.Zavallnnkollarn, gsn kolonya ile ovan hizmetilere kapdan sordu: Daha almad m? Kzlar :

Hayr... dediler. Annesinin hizmeti ktlna kran girmi gibiKastamonu'dan getirttii arsz evltlk ilve etti : ... Hep kulana "smi Ahmet Beymi.aka yapm." diye bardk.Duymad.Ahmet Bey, bu tedavi tarzna fena halde hiddetlendi. Kan beynine frlad.Yz kzard. Yumruklarn skarak : Bir daha bana "Ahmet Bey" dediinizi duyarsam vallahi hepinizidver, bu evden kovarm! diye haykrd.

Baygn annesinin uzand krmz kadife kanepenin ba ucunda ayaktaduran ihtiyar dads, byle birden bire deien beyinin haline feci fecibakt : yle ise artk size ne diyelim? Asl ismimi syleyiniz. Asl isminiz ne?Bunu henz Ahmet Bey de bilmiyordu. __ ? Yarn sylerim, dedi, aceleden patlyor musunuz? Daha dnyada

kimse asl ismimi renmedi!nce, beyaz Msr hasr deli sofadan yrd. Yatak odasna girdi,esvaplar, kitaplar, ktlar hsl her eyi bu geni odadayd.Havagaz lambasn yakmlard. Ak pencerenin yanndaki am kumakaplanm alak koltua kendini att. Bir an dald. Kmldamad. Anszntek gzl dt. Onu yerden alrken karsnda Despina'y grd. Haberiolmadan ieri girmiti. Servi,(1) Msy, servi...

Haydi git, yemek filn istemem, diye onu kovdu.


22/171


(1) Servi : Sofra kurma anlamnda bir szck.

ite bir anda halkn mabudu oluvermiti. Bunu hissediyordu. Evvel srf

bo bir tefahurdan, emelsiz bir cakadan, dipsiz bir gsteriten ibaret olan"hrriyetperverlik" iddiasn "halk" denen yn sahih sanmt. O imdiyekadar btn tandklarm deta bir sanat edindii "sat" sayesindealdatrd. Mesel her ay annesinin verdii on be lira ile kalemden aldiki bin be yz kurutan baka on para bir geliri olmad halde kendinebir zengin, bir milyoner ss verir; tantklarnn hepsi de onu zengintanrlard. Zamanenin ne kadar byk adam varsa hepsini tanr veevlerine gider, sofralarnda kalr... gibi grnrd. Kalemde daima yle

sze balard :"... Baktip Paann konanda o gece sabaha kadar elendik. Bir saatuyumamm, kalknca..."Yahut:

"... Tam yatacaktm. Kap alnd. Mabeynden bir yaver gelmi,Darssaade aas(1) beni istemi!Gidemem, hastaym... diyecektim, amma.. Beni ok sever. Hatrnkrmak istemedim.. Bu soukta kalktm gittim. Yanma eyi... Evet,

neyse.... onu yanma aldm. Dar frladm..."Yahut da :"... Fehim Paa arabasn o gn bana vermiti. Margrit'e iki yz elli liralkbir ek gnderdim. Hemen geldi. Arabaya, sahibinin metresiyle binerekyle bir elendik ki... Tarif edemem..."lh, ilh, ilh..."Halbuki bunlarn hi birisinin asl yoktu. Yalnz byk adamlara mensupgrnmekle kanmaz; cesur, sair, edip, feylesof, lim, dervi, pehlivan,

tanburac, damac filan... grnmek ister, hem de grnrd. Kalemdekklerin yannda hep kendine "Esraralt (2) bir Jn Trk" ss verir, birsatrn grmedii halde Namk Kemal'in btn eserlerini okuduunusyler, aklnda kalmayan baz iirlerini bile ezberden okurdu. Hatta ehitMithat Paann kanl gmleinin evinde sakl olduunu rast geldiine birsr olmak zere syler, bu srr saklayacaklarna peinen yeminler ettirirdi.Herkesi inandrmakta son derece mahirdi. nk grnmek, caka


23/171


(1) Darssaade aas : Osmanl saraylarnda harem dairelerininen byk mirleri olan hadm, kzlar aas.(2) Esraralt : Srlarla dolu.

satmak istedii eyin aslna hi ehemmiyet vermezdi. Onun ehemmiyetverdii ey: Yalnz yle grnmekti... te btn kuvvetini bu tarafa sarfettii iin muvaffak olurdu. Grnmek istedii eylerden birisi dezenginlikti. Zengin olmay aklndan bile geirmezdi. Haddizatndazenginliin de onca hi bir ehemmiyeti yoktu. Yalnz zengin grnmekehemmiyeti vard. Bir zengin gibi hareket eder, daima asl olmayan yzbin liralardan, eklerden, madenlerden, apartmanlardan bahsederdi. Gayet

hasis olan annesinin ne kadar irad olduunu da bilmiyordu. Babas nesivar nesi yok, bu kadna brakmt. Lisan gibi tabiatn da deitirmeyenbu kyl erkez, sinei skp yan karacak derecede muktesitti. Daimasofrada kendisine :

Ah, parann bereketi kalmad. Boaza yetitiremiyorum, diyeszlanrd.. Anne! Yemekte para, masraf laf etme! diyen Ahmet Bey yarn mirasakonunca satn alaca gm takmlar, verecei ziyafetleri dnerek

dalar giderdi, lmi, fazl, kuvveti, kibarl, kl, hsl her eyi birazkabuk, biraz renk, biraz boya idi. Neye kymet verilirse o kymete sahihtensahip olmaa almaz, okymet kendisinde eskiden varm gibigrnmee urar, muvaffak da olurdu.Fakat bu son muvaffakiyeti...... O kadar bykt ki... imdi dnrken kendisi bile ayordu. Evet,byk bir cesaret gstermi, Babli'de, daha herkes korkuyla phedenuyuuk dururken :

Yaasn hrriyet!... diye haykrmt. Sonrasn pek iyi hatrlyordu.orap sk gibi gitmiti. O "Cemiyet" in de "fert" gibi, belki ferttenziyade hayalperver bir isterik olduunu bilmezdi. Fertlerin inanamayacane kadar kaba yalanlarvard ki cemiyet bunlara hemen kaplr, fakat...Fakat abuk ayrlr; hayali, fertten abuk, inkisara urard.imdi koltuunda derin bir hlyaya dalan Ahmet Bey cemiyetin ruhundakibu oynak temaylden haberi olmad iin hl dardan gelen sesleri,nmayi grltlerini dinleyerek halkn kendine verdii ehemmiyete kendi

de ehemmiyet veriyor; hayalinde anla, erefle, altnla erevelenmipembe, nihayetsiz bir ufuk alyordu.


24/171


Varn ne olacakt?smi duyulunca hreti bir anda, telgraflarla dnyann her kesineyaylmayacak myd?Fakat ismi?

Evet, sabah olmadan ismini, asl kendi ismini bulmalyd. Dnmeyebalad. Aklna "Edebiyat Cedide" (1) romanlarnda okuduu isimlergeliyordu; "Blent, Nevin, Nahit, Fahir, kran, adan, Kmuran, Sha,Neriman, falan..." hayr, bunlar beenmiyordu. yle bir isim olsun ki...hi iitilmemi, hi kullanlmam olduktan baka kendi mevcudiyetine,byklne, ehemmiyetine uysun! ki saattan ziyade arad. Bulamad.Ne kadar isim varsa hepsi kullanlmt. Kullananlarn hepsini kendindenaa, kendini onlarn hepsinden yukar, yksek gryordu.

Yeni bir kelime uydurmalym... dedi. Amma bu nasl olacakt.Bestekr Verdi'nin (2) ismini hatrlad. Tokatlyan'da anlatrlarkeniitmiti. Bu bestekr, kiralndan mkfat olarak ismini istemi, kralda'ona kendi isminin her kelimesinden yalnz birer harf vermiti.

(1) Edebiyat- Cedide : 1896'dan 1901'e kadar sren edebyal devri.Servet-i Fnun edebiyat diye de anlr.(2) Verdi: italyan kompozitr (1813-1901).

"Viktor Emanuel (Ruva d'tali)" v, e, r, d, i, ite "Verdi" ismi! "Verdi" ismibyle domutu. Halbuki o kimin isminden harf alabilirdi. Abdlha-mitHan Hazretlerinden mi? Hayr! H., onu yarin belki yerindendrecekti. Korkar gibietrafna baknd. Dolabn aynasnda kendisinigrd. Fesi bile hl banda duruyordu. kard. Karki kanepeye frlatt.Parmaklaryle alabros salarn dzeltti. Hl sokakta nmayiilerin,hrriyetilerin sadalar dalgalanyordu. Tek gzln eline ald.

Gsndeki cebinden ektii ipekli mendille silmeye balad. Mutlaka birhkmdar isminden mi harf alnabilirdi? Birka hkmdarn isminden depekl alnabilirdi?. Mesel Avrupa hkmdarlarnn isimlerinden...Ayaa kalkt. Lavabonun yanndaki kkakaju yazhaneye oturdu.Yazhanenin sanda yksek bir turnant(1) vard. Raflar eski "Frou Frou"nshalaryle dolu idi. Ahmet Bey Trke cina roman tercmeleriyle buak Paris gazetelerinden daima alrd. Romanlar sabahleyin okur,Culotte-Rouge'un, ans Genc'in yatmazdan evvel resimlerine bakard. Son

okuduu cina romanlardan bir tanesi turnantn ta stnde idi.


25/171


(1) Turnant (Franszca: Tournante): Dner koltuk.

Uzand. Onu ald. Kabn at. Bo sayfaya cebinden kard krmz

mrekkepli birkalemle aklna gelen Avrupa hkmdarlarnn isimleriniyazd: Nikola, Vilhelm, Edvard Viktor Emanuel, Alfons, Yorgi Jorj,Fransuva Jozef, Albert, Hakon... Bu isimlerin balarndan birer harftoplad. Yazde : Nveveayjfjah..Yazdna bakt. Telffuz etti. Bard. Houna gitmedi. Bu harflerinbirka defa yerlerini deitirdi : Hafyavjevn,

Fanvejavah, Vajnohfa, Jafnahevv...Yava yava okudu. Ar okudu. Hzl okudu. Bard. Hayr, hayr...Beenmedi. Houna gitmedi. Vay anasn, dedi, beni ya Hintli ya erkez sanacaklar, hep Hintli, heperkez ismi kyor.Sonra hrriyetin mehur iirinden birer harf almay dnd. Onu da

tecrbe etti: Hrriyet, msavat, adalet, uhuvvet! Yazd : Humma...Hastalk ismi! Beenmedi. A'y ortaya ald : Ham... Yzn buruturdu.Bir kere daha deitirdi : Amh...Geceyars geti. O hl romann kenarlarna isimler yazyor, balarndanbirer harf topluyordu. Mehur kahramanlarn, mehur inklplarn

isimlerinden kard kelimeler biribirinden mnasebetsiz, biribirindenbiimsiz oluyordu. Nihayet bu usul' brakt. Yazhanenin stndekiromanlarda rast geldii baz kelimelere bakmak iin daima bir "Lgat-Osmaniye" dururdu. Ona el att. nne at. Kartrmaya balad. Gzanszn bir kelimeye takld, kald :Efruz...Manasn okudu :"Ziyalandrc, ruen edici olan."

Tekrarlad : Efruz,


26/171


Efruz, Efruz,Hotu. Ahenkliydi. Hele manas tamamyle kendine uyuyordu,istibdat, zulm karanln o aydnlatmam myd? Bundan baka, evet,

imdiye kadar hi kimse bu ismi tamamt. Efruz, Efruz...Gece gndz terkip dzmek iin lgatlerde Arapa, Acemce kelimearayan airler, edipler nasl olup bunu bulamamlar, kendilerine mahlasdiye kullanmamlard. Buna ayordu. Bu, tama-myle byklk, ulviyet,ykseklik, harikuladelik ismiydi. Efruz Bey, Efruz Beyefendi, Efruz Paa, Efruz Han, Efruz Sultan,Efruz ah...

Ayaa kalkt. Bir aa, bir yukar gezinmeye balad. smini telffuzediyordu. Asl kendi ismini telffuz ediyordu.Efruz Bey, Efruz Bey...... Artk sabah oluyor, yldzlar silinen gklerin meneke rengindekiziyalar camlar parlatyordu. Efruz Bey yirmi drt saattir ne yemi, neimi, ne de uyumutu. Vcudunda his yorgunluk duymuyordu.Sinirlerinde, hayalinde yle iddetli bir faaliyet vard ki., oturamyor,duramyordu, bu sefer asl ismini renen halk kimbilir nasl onu

alklayacakt : Yaasn Efruz Bey! diye baracaklard, isminin aksiyle istanbul'unyedi tepesi, dnyann btn tepeleri, dalar, nehirleri, bataklklar, glleri,lleri, ormanlar, yanardalar, hatta, hatta cmudiyeleri nlayacakt.Zihni o derece hayal ile dolu idi ki... Fikirlerini seemiyor, bugn neyapacan tayin edemiyordu. Hakikaten ok yapacak ey vard. Fakatbunlar neydi? Bunlar henz tasavvur bile edemiyordu. Durdu.Yorulmam bir azmin btn kuvvetiyle gerildi. Ellerini kalalarna

koydu. Avaz kt kadar bard : Y'aasm Efruz Bey!Btn ev halk, annesi, dads, hizmeti kzlar, evltlk "Ne oluyoruz?"diye yataklarndan frlayarak onun odasna kotular. Efruz Beyi bu kadarerken giyinmi, dar kacak gibi hazrlanm grnce ardlar.Bilmiyorlard ki o bu sabah daha giyinmemi, fakat dn gece hisoyunmamt. Kenar gm yollu beyaz bir yemeni ile salarn smskbalam olan annesi :


27/171


Ahmetiim, neye bardn? Sana bir ey mi oldu? dmzkopardn. Ne var? diye boynuna sarlmak istedi. Efruz Bey hiddetlihiddetli haykrd : Hl bana, hl bana "Ahmet" diyorsunuz ha?

Ne diyelim? Asl ismimi syleyiniz. Asl ismin "Ahmet" deil mi? Sen deli mi oldun? Sen deli olmusun, anne! Benim ismim "Ahmet" mi?Bu kadar byk bir iman, bir katiyet karsnda aalayan, az alpiinden dili birka santimetre dar kan zavall kadn gzlerini krparaktekrar sordu : Ya ne?

Efruz... Ne? Efruz...Pek uzun sren birka saniye iinde anne, kzlar, dad, hepsi biribirlerinebaktlar. Sofu kadn byle isim deitirmeyi en byk bir cinayetsayyordu. Sarayda "kap yoldalar" ndan bazsnn gzel isimleri olurdu.Yeni gelen halayklara vermek iin bu gzel isimlilerden birisinin ismi al-nr, kendisine baka bir isim verilirse, ismin eski sahibi kz yllarca alar,

bedbaht olurdu. Hatta bir arkadan hatrlyordu. On bir senelik isminialp yeni gelen bir kza verdikleri iin inat etmi, gnlerce yemekyememi, alkla kendini ldrmt. Efruz Bey... Hem bu nasl isimdi? Olum, sep Mslmansn, byle gvur isini taknmaya utanmazmsn? Bu gvurca deil Farisice...Nece olursa olsun, hi byle isim iitilmemi!Efruz Bey o kadar kati sylyordu ki, annesi, dads, kzlar, nasl olduunu

bilmedikleri halde, onun asl isminin "Efruz" olduuna inanr gibioluyorlard.... Ortalk tamamyle aydnlanmt. Hrriyetiler hezeyana uram birlgn srs halinde sokaa birikmilerdi. Bu sefer ellerinde all beyazlhrriyet bayraklar da vard. Baryorlard.Efruz Bey cam ak pencereden ban kard. Bu vatanperverlere bakt.Be on bin kii vard. Aralarna irili ufakl mektep ocuklar da karmt. kalabalk bando, dn halkn gftesini deitirdii mar alyor,

ocuklar, bykler, hepsi avazlar kt kadar haykryordu :


28/171


Kalkn ey Osmanllar! Biz de sodan olalm, Bu Jn Trk'n uruna Biz dekurban olalm...Zavalllarn asl kendi isminden haberleri yoktu. Bu umum cehalete acd.Azck daha gzleri yaaracakt, eliyle skt iareti etti.

Btn bandolar, baranlar sustular.Ne istiyorsunuz vatandalar?EFRUZ BEY

43

Halk bir azdan cevap verdi : Seni, seni... Ben kimim? Jn Trk'sn, Jn Trk'sn...

smim ne? Bilmiyoruz, ismin ne? ismin ne? Efruz...Efruz...Halk bu ismi iitince hakikaten ldrd. Sanki hepsi sarhotu. Elakrtlar, yaasn sadalar arasnda tekrarladklar bu isim pek holarnagidiyordu.

Efruz Bey her sabahki tra detini bile yapamad. Yalnz lavabonun

nndeki aynaya yaklat. Siyah bir pomatla abuk abuk byklarnkvrd. Merdivenleri drder drder atlayarak aa indi. Kapy at. Darkt. Dar kar kmaz halk onu yakalad. Omuzlarna ald.Hareket balad.Harbiye Mektebi, Taksim Bahesiyle, Caddei-kebir; her taraf hrriyetbayraklaryle donatlmt. Sokak balarnda yeni bandolar cemiyetetaklyor, halk dn bozduu gfteyi bugn bir kat daha bozuyor,haykryordu :

Kalkn ey hr kardeler Biz de adan olalm, Efruz Beyin uruna Gelinkurban olalm...... lk defa Babli'de bararak iln ettii bu hrriyeti idare etmek iin birmerkez lzmd. Efruz Bey alkla bartan baka bir ey dnmeyenhalkn elleri stnde bunu dnd. Kpr'y geerken daha byle birmerkez kararlatramamt. Yenipostahane binas aklna geldi. Bu mu-kld. Hem birka gn posta muamelesi durabilirdi. Hkmetin haricindebir yer aklna gelmiyordu. Dyunu Umumiye dairesi..(1)' pek gzeldi.

Ama altndan apanolu kmak ihtimali vard. Byk bir yer., demirkapsyle, kemerli pencere-leriyle gznn nne "Sahavet Han" geldi.


29/171


Emretti. Btn halk hann yolunu tuttu. Hann iinde ne kadar tccar varsasokaa atld.

(1) Dyunu Umumiye dairesi : Genel Borlar idaresi anlamnda olup

Osmanl imparatorluunun son zamanlarnda yabanc devletlerden alnanborlara karlk gelirleri toplayan yabanclarn kurduklar idareninistanbul'daki merkezi.

Efruz Bey kendisine muavin semekte gle urad. Herkeshrriyetperverdi. Aralarndan bazlarn seip ayrmak msavata muhalifbir hareketti. Sahavet Hanna bir saat iinde yerleildi. Efruz Bey

tellllarna hatipleri artt, binden ziyade hatibin hizmetine hazrolduunu anlad. Bunlar yzer yzer hana toplad, istanbul'un drt birtarafna saldrd. lk teebbs ettii icraat zabta ile polis tekiltn lv,hapishaneleri boaltmak oldu. Fikrince polis hrriyetin en birincimniiydi. lmin tand ahlkta kanun: hrriyetti. Bir insan ne kadar hrolursa o kadar dnr, ne kadar dnrse o kadar ahlkl olurdu.Hkmeti de kaldrmay kurdu. Ama bu birdenbire yaplamazd. Sabrlzmd.

... Efruz Bey merkez ittihaz ettii handa istanbul'un drt bir tarafna tazetaze hatipler gnderir, terfi edeceklere tavsiyenameler yazar, hr-riyetperverlere vesikalar verirken ismi, hreti, dnk ifaat yaylyor,mbalalanyordu. leden bir saat sonra kan ilveler bir gn evvelkinmayiler esnasnda alnan resimleri basyor, "Sulukule - Yldz"tnelinin haritas onar kurua her sokakta satlyordu. Bu tnelin JnTrklerdenalnmas iin Beyolu'nda levantenlerden (1) mrekkep bykbir anonim irket teekkl etti. Yenimahalle'de, Zincirlikuyu'da,

Yenibahe'de, Sulu-kule'de, Edirnekaps'nda arazi fiyat birdenbire frlad.Hele Sulukule'de Jn Trk tnelinin varl duyulduktan sonra arn onparaya olan arsalarn metre murabba(2) iki yz liraya kt. Fakatingeneler bu tebeddle ehemmiyet vermediler.

(1) Levanten : Yakn Douda uzunca kalp yerlemi ya da evlenereksoyu karm Avrupal.

(2) Murabba : Kare.


30/171


"Sulukule - Yldz" tnelinin istanbul'da ani olarak uyandrd iktisadhareketin o kadar ehemmiyeti yoktu. Duyulan eylerin doru olduunatpk halk gibi inanan Yldz Saraynda da imdi byk bir heyecan hkm

sryordu. Mstebit daha sabahleyin erkenden en sadk mhendislerini,bahvanlarn, kuularn toplatm, sarayn bahesinde Sulukuletnelinin deliini arattryordu. Btn tarhlar bozuldu. Sk aalar kesildi.Bu delii bulmak mmkn deildi. Mstebit oturduu kkn kkbahesini kapatmak iin binlerce elik levha satn almaya en sadkyaverlerini gnderdi. Kknn pencerelerine mitralyzler koydurttu.Mabeyin tnelin deliini ararken halkn merakllar da oradaki deliibulmaya alyorlard.

Yldz'a giden tneli bize gsteriniz? diye bahi vermeye kalkyorlar,bu tekliften bir ey anlamayanlar hcum edenleri sarho sanarak ellerindenbiraz mangiz koparmak hlyasyle keriz atyorlar., "hampur..."ekiyorlard.... Sahavet Hannn n ikindiye doru maher gibi olmutu. Lkin bumaher, dnk gibi karman orman deildi. Snflara, milliyetlere greayrlmt. Mektepliler, softalar, papazlarla kumru gibi az aza penhocalar... Krtl temsileden hammallar, Rumlar, Arapl temsil eden

Tahtakaleliler, Ermeniler, Yahudiler, Arnavutluu temsil eden bozac,mahallebici, esnaf... bahvan Bulgarlar, Tophane kahvelerinin canldemirba eyas makamnda olan byk kalpakl, gm kamal -bilaistisna asil, bey olan- erkezler.. hep ayr kmeler halinde gelmilerdi.Efruz Bey kacak, Sultan Ahmet Meydannda "hrriyet nutku" nverecekti. Be alt saat iinde etrafnda yirmi kadar mukarreple(1) birkayz kadar yaver peyda oluvermiti. Mukarrepleriyle beraber aa indi.Beygirsiz byk bir lastikli araba kendisini bekliyordu. Tam binecei

srada dehetli bir arbede koptu. Mukarrepler, yaverler meseleyi anlamakiin halkn iine kotular. Niin bu hr kardelerin boaz-boazageldiklerini anlamayan Efruz Beye Araplar, Arnavutlar, Rumlar,

Bulgarlar, Krtlerle erkezlerin arabay ekmek iin kavga ettiklerini,erkezlerin : Efruz Bey bizim cinsimizdendir. Arabasn ekmek bizimhakkmzdr!, diye kamalarna davrandklarn anlattlar. Efruz Beyleden beri byk adamlara mahsus "az lf sylemek" seciyesini iktisap

etmiti.


31/171


Pekl, ben nc katn penceresine kyorum. Bana baksnlar. Benidinlesinler, dedi.

Mukarrep : Yakn kii.

ismini bilmedii samim mukarreplerinden bir ikisiyle geri dnd. Hanagirdi, merdivenleri drder, beer aarak yukar kt.nc katn penceresine!ki dakika sonra Efruz Bey pencereden grnd. Yine bir alk tufankoptu. Bir eli kalasnda, bir eli tek gzlndeydi. Kvrkbyklarnyukar kaldrarak kalabala bakyordu.

Biraz grlt geveyince sze balad : Vatandalar! iinizde baz cahiller bana erkez diyorlarm!Hayr. Ben erkez deilim. Ben hi bir milletten deilim. Ben EfruzBeyim! Ben hrm! Ben herkesle msaviyim! Siz daha hrriyetianlamamsnz! Hrriyet demek Kanun-u Esa-s demektir! Kanun-u Esas"bil tefrik-i cins mezhep" demektir! "bil tefrik-i cins mezhep" nedemektir? Biliyor musunuz?

Hayr.

Hayr, hayr! Bilmiyoruz! diyebartlar. Pekl, Syleyeyim. "Hi bir cins, hi bir mezhep yok!" demektir.Sktun aknlndan istifade eden Efruz Bey btn kuvvetiyle hrriyetfelsefesini barmaya balad : ... nsan "hr" olunca msavi olur. Msavi olunca karde olur. Dinfark, millet fark kalmaz. Hrriyet karsnda byle eylerin hiehemmiyeti yoktur. Hele "milliyet" kadar budalalk olamaz. Sakn byle

bir iddiada bulunmaynz, insanlarn hepsi hrdr. Kardetir. Msavidir.Artk ayrlmaya mana var m? Biribirlerinizin lisann bilmiyorsanz"ispiranto" dilini reniniz. Haydi hepiniz birlesiniz. Seviiniz, "biltefrik-i cins mezhep" bayrann altna gelmeyenler mstebitlerdir. Onlarbizim dmanlarmzdr. Braknz onlar mabetlerine gitsinler. Bizimcinsimiz,bizim mezhebimiz birdir: insanlk... Haydi pnz. Vahfikirleri, batl itikatlar vahlere, yamyamlara braknz. Meden olmayaalnz...

Bu nutuk biraz fazla uzad.


32/171


Efruz Bey, izdiva, aile, milliyet, hukuk, falan gibi ne kadar itimamessese varsa hepsinin birtakm batl cahilane mnasebetsizliklerolduunu birok delillerle anlatt. Halk ikna etti. Hi bir milliyetibenimsemeyen yerli istanbullular Rumlarn, Araplarn, Arnavutlarn,

Yahudilerin, Krtlerin, Bulgarlarn, Ermenilerin boazlarna atldlar.Hepsini pmeye baladlar. Yz binlerce pcn aprtsndan haslolan byk bir akrt btn havay sarsyordu.Efruz Bey, yalnz kendi cinslerinden olduunu inkr ettii ince kafalerkezleri kandramamt. Onlar Rum, Bulgar, Yahudi, hsl hi birmilleti pmeye tenezzl etmeyerek : Kendi cinsini inkr eden ingeneden alaktr! diye sylene syleneTophane tarafndaki kahvelerine dndler. Hi bir ey olmam gibi yine

birbirlerine kabadaylklarn, cesaretlerini, domam olak derisindenkalpaklarn, memleketteki atlarn, Kafkasya'daki eerlerini, gmlkamlarn anlatmaya baladlar.Efruz Beyin arabasna "bil tefrik-i cins mezhep" btn insanlarkouldu.T geceyarlarna kadar nmayi, nutuk, hutbe grltleriyle istanbulinledi.

Boazii'nden, Terkos'tan, Polonez kynden, ekmece'den bile mealeli

alaylar geldi.Her tarafta : Yaasn Efruz Bey! Sadas ykseliyordu.istanbul kadnlar on iki saat iinde bu muhterem kahramann isminibozdular : Afaroz Bey... yaptlar.Bu gece sabahlara kadar her evde, cra mahalle kahvelerinde AfarozBeyin hikyesi anlatld. Hatta bu kahramann padiahzadelii de sylendi.

"Sultan Murat'n hapishaneden kap ismini deitirerek yaam birehzadesi!" dendi. Bin -yz yirmi drt senesi temmuzunun on birinci,on ikinci, on nc gecesi doan erkek ocuklarn isimleri "Efruz"yazlp "Afaroz" okundu. Bu gn, bu gece esnasnda doan kzocuklarn isimleri Efruz Beyinkine son derece benzetildi, "Firuze"konuldu.

Efruz Beyin artk "nfuzu, iktidar" son noktasna gelmiti. Mstebit,kendisini grmek iin sarayna aryor, o :

Ben gidemem! O benim ayama gelsin... diye kstaha haberyolluyor; kendini hakikaten bu inklbn yegne mili, yegne msebbibi,


33/171


yegne kahraman sanyordu. Etrafnda yzlerinin ekillerini, isimlerinihl hatrlayamad birtakm mukarrepler kaynayor. Asker, sivil, birokhrriyet-perverler arkasna taklyor, arabasna kouluyor, o ne dese birpapaan gibi tekrarlyorlar, bir aygr-gibi baryorlard.

Efruz Bey, nc gnn de alk, gapa, (1) -nmayi, azil, nasp, hitapiinde., -halkn mabudu., olarak- tpk rya gibi geirdi. Gzlerinde yinebir-duman vard. Sanki sarhotu. Hi bir ey grmyor, grdklerinihatrlayamyordu.Gece yarsndan sonra hrriyetperverler arabasn evinin nne ektiler.Sanda solunda bandolar mthibir ahenkle uulduyordu. Artk pekyorgundu. Mukarreplerini selmlad. imdi biraz istirahat edelim. Yarn erken gelirsiniz! dedi.

Hayr, biz gitmeyiz efendim... diyen mukarreplerine sordu : Fakat niin? Sabaha drt be saat var! Biz burada hem mzka alarz, hem nutuklarveririz.

Efruz Bey bunu muvafk grmedi. Ama., ben uyuyamam, dedi, biraz uyuyup yarn erkenkalkmalym?

(1) gapa : Alk.

Pekl... susalm, sizi yle bekleyelim. Can skld. Hayr canm, diye bard, gidin baka yerde nmayi yapn, beni birazrahat brakn..Kahramann fkesinden korkan mukarrepler : Bastne, bastnediye eilerek, "yaasn,yaasn!" diye

haykrarak uzaklatlar. Efruz Bey kapy ald. Tekrar ald. Yine ald...nihayet duyurdu. Bodrum katnda uyuyan a Durmu az bir tarafta,burun bir tarafta, bir elinde amdan kapy at. Annesinin hem uak, hema diye kullandbu hissiz herife kzd : Ulan, bu ne uyku!Durmu eliyle gzlerini ovuturarak : Daha sabah namaz okunmad ki... dedi. Sana namaz soran yok.

Peki efendim. Hrriyet neye derler?


34/171


Bilmem efendim. Tuh Allah beln versin.amdan elinden ald. Yrd. Kendi gibi hrriyeti vaz'edenin evinde hlonun ne olduunu bilmeyen vard. "Ay..." diye mrldand. ki gndr

dnyay ykan nmayilerin ne olduunu bile merak etmemiti. Hasrdemeli merdivenleri kt. Odasna girecei zaman Despina'y grd.Yz kzarmt. Geziniyordu. Ne bekliyorsun? dedi, Sizi bekliyorum!.Tatl tatl yrei arpt. Ama pek yorgundu! Parman kaldracak haliyoktu. Kzn glen uh gzlerine dikkatle bakt. amdann ulesi be-beklerinde altn alevler parlatyordu.

Burnunu kad. Tek gzln yerletirereksordu : Annem uyuyor mu? Evet...Annesiyle ayn katta yatarlard. Odalar kar karya idi. Dadmla br kzlar beni beklediini biliyorlar m? Biliyorlar. Yarn anneme sylemezler mi? Zaten hanmefendi, sizi bekleyeyim, dedi.

Ne? Hanmefendi dedi. Annem mi? Evet.Efruz byn tuttu. Dnd. Bu ne tebeddld? "Deli Sarayl" denenannesinden ylmt.. Bu kadn son derece kskant. On drt yandan beriolunu hizmetilerden kskanrd. "Hangi amlar bardak oldu" dedi. itebu mutlaka hrriyetin tesiriydi. Demek ki annesi bu gzel Despina'y ona.

oda hizmetisi tayin etmiti. Kapy at. Gel bakalm, dedi. Kz ieri girince : u gece kandilini yak! diye gerindi. Kandil yaklrken kznhareketlerine bakyor,imdiye kadar onun gzelliine dikkat etmediine ayordu. Ah yorgunolmasayd... Artk her gece beni bekliyecek misin? Hayr.

Niin? Bu gece isi var da...


35/171


Ne ii? Size bir telgraf var. Azeleymi. Hanmefendi "gelinceye kadarbekle. Eline ver!" dedi. Nerede o telgraf

ste...Kzn cebinden karp uzatt kd ald.u mumu da darda sndr... dedi.Odasnda l gz gibi yanan kandilinin banda yalnz kalnca telgrafat Pek merak etmiyordu. Okudu. Bir ey anlamad :

NANTAI'NDAKAHRAMAN-I HRRiYET

EFRUZ BEY KARDEMZE

Bas mesail-i muallka-i mhimme-i li-ye-i inklbiye ve merutiyetibera-y tezkr ve mzakere Nuruosmaniye'deki muvakkat kulb terifinizehemmiyetle rica olunur, efendim.ttihat ve Terakki istanbul Heyet-i Merkeziyesi Tuhaf ey! Bu ne demek? dedi... Bu cemi-.yet, bu kulp neredenkm?

Fakat hayretinde son derece samimydi. ki .gn evvel hrriyetperver gibi"unvan" satarken tutulduu cereyan iinde kendini kaybetmi, hatta birgazete bile okumamt. Hemen herkesin mevcudiyetini duyduu ttihat veTerakki Cemiyetinden onun henz haberi yoktu. Bu gn zarfnda o,yalnz sylemi, fakat asla dinlememiti!Etrafndakiler, arabasn ekenler, alklayanlar, hatta yaverleri,mukarrepleri bile onu, ite bu.. daha henz ismini bilmedii ttihat veTerakki Cemiyetine mensup sanrlard. Telgraf bir kere daha okudu.

Dudan bkt, tek gzln kard, dnr gibi gzlerini ufaltt. Bunlar mutlaka bizimkiler olacak! Fakat benden habersiz naslkulp falan ayorlar. Ne ise... yarn grrz! dedi.Acele soyundu. Al pijamalarn giydi. Karyolasna uzand. Daha gzlerinikapar kapamaz uyumaya, tatl, doyulmaz ryalar grmeye balad."Bizimkiler" diye hi ehemmiyet vermeyerek kendi hrriyetperverlerisand ttihatlar ilk gn onun hareketinden, hretinden bir eyanlayamamlar, fakat ertesi gn Selanik'teki Merkez-i Umumlerinden bu

Efruz Beyin salhiyetini, kim olduunu sormulard. Daha ertesi gnMerkez-i Umumden gelen cevap "komitann bu namda bir mensubu


36/171


olmad gibi istanbul'da vasi salhiyeti haiz hi bir ferdi bulunmadna,bu Efruz Bey denilen ahsn sratle tevkif olunarak sknetin, asayiintehlikeden kurtulmasna" dairdi.Efruz Bey bu sabah pek erken uyand. Ge yatnca erken uyanmak onun

detiydi. Kahvaltsn yapt. Tra oldu. Giyindi. Atsz arabasn oktankapnn nne getirmilerdi. Kendini alklayanlar selmlad. Bindi : Kulbe ekin... dedi.almaya balayan bandolarn ar grltleri iinde mukarrepler sordular : Bizim kulbe mi efendim? Sizin kulp hangisi? Bizim kulp ite...__ ?

gndr en ziyade gzne grnen, bahriye korvet ktipliindenvatanperverlii iin tart olunduunu vakit bulup kendine anlatan gen birmukarrep bilgiliini gstermek iin arkadalarnn arasndan ilerledi.Arabaya yaklat. ttihat ve Terakki kulb efendim... dedi.Efruz Bey nmayiler iinde hrriyet, msavat, adalet uhuvvetkelimeleriyle iittiini hatrlad halde bu kelimeleri ilk defa duyuyordu.

Bozuntu vermedi. Evet bizim ttihat ve Terakki kulbne! diye ban sallad. Alesta...... Ama abuk.Gen mukarrep avaz kt kadar bir nara bast : Yaasn ttihat ve Terakki!Bando grltlerini sndren halkn sadas bu sz tekrarlad. Yine biralk tufan koptu. Efruz Bey bir ey anlamyor, anlam grnerek

dnmeye lzum grmyordu. Her gnk alayla bayraklar, alklar,nutuklar, hitabeler, iekler, elenkler arasnda, kulp denen yere geldi.Buras mavi soluk boyal eski b:r konakt. Arabadan tek gzlntutarak, kurula kurula indi.

Fakat daha kapdan girer girmez ard.nk kendini karlayacaklar sanyordu. Kr bykl bir adam neistediini sordu : Ben Efruz Beyim!

Kim olursan ol... Ne istiyorsun? Buras ttihat ve Terakki kulb deil mi?


37/171


Evet. Git, kime lazmsa haber ver, ben geldim. Kr bykl adam, onu batanaa bir szd. Pekl, hele sen uraya gir, diye onu eski kaba hasr deli, pis, kk

bir odaya soktu. Mukarrepleri, alay, bandolar darda kalmt."Yaasn ttihat ve Terakki" avazeleri, iinde bulunduu odann kirlibadanal duvarlarn sarsyordu. Oturacak bir yer yoktu. Gezine gezinebekledi. Bir saat kadar bekledi. Alay, bandolar uzaklatlar. Grltkesildi. Artk hiddetleniyordu. Bu nasl hareketti? Kendisine, Efruz Beyekar ha... Hiddeti kabaryor, kabaryor topuklarnn hizasna kyorkenkr bykl herif geldi. Haydi bakalm... diye onun nne takld.Geni bir merdivenden kard. Bir odaya soktu. Buras kke bir evvelzaman salonuydu. Duvarlar naklyd. Ortada yeil rtl byk bir masavard. Bu masann etrafnda tanmad birka kii toplanmt. Ne selmverdiler, ne de ayaa kalktlar. Yalnz hayrete benzer bir nazarla kendisinibatan aa szyorlard. Sabredemedi. Hiddetle, hiddetinin btnceldetiyle onlara :Siz kimsiniz? Beni ne sfatla arabiliyorsunuz? diye kabard.Kendilerinin "Heyet-i Merkeziye" olduunu syleyerek heyecanl sualine

hi cevap vermeyen bu adamlarn en genci onu deta istintak etti : Asl isminiz ne? Efruz. Mstear isminiz var m? Var. Nedir? Ahmet... Babanzn ismi?

Mustafa Tevfik... Sa m? Hayr, be sene evvel ld. Neciydi? Defterdard. Mutasarrflklarda gezdi. Nerede oturuyorsunuz.Nianta'nda...Bu mavi gzl, iri boylu bir zatt. Tatl tatl glmseyerek soruyordu.

Efruz Bey manyatizma olmu gibi, iradesinin haricinde bir itaatle cevaplarveriyordu. gn evvelki hayatnn her tarafn ona sylettiler. Sonra


38/171


onun "hi bir eyden haberi olmadn" srf gsteri, srf nmayi, srfsatiin bu kadar grltye sebebiyet verdiini anlaynca hepsi birdenkahkahalarla glmeye baladlar. Olur i deil...

Olur i deil... diyorlard.Kendilerine mensup tahlifli (1) bir jandarma neferiyle onu hapisane-i

umumye gnderdiler.Bu idar hapis keyfiyeti vaka ok srmedi. Efruz Bey yine serbestbrakld., ama daha braklmadan "halk" denen ktle atmasyonlarna al-danp gn tapt mabudunu saniye iinde unutmutu.Foyas meydana ktktan sonra Efruz Bey de byk gnn mhim birbahar ryas gibi kolaylkla unuttu.

Acaba sahiden rya m idi? phesiyle dnrken hi bir eyhatrlayamaz oldu. Unuttuu bu tatl ryasnda kendi arabasn ekencokun hrriyetilerin arasna katld. Atlara binmi, elleri krbal ikihatibin, Selim Srr (2) ile Rza Tevfik'in (3) peinde gnlerce kotu. Yaasn, yaasn! diye barmaktan sesi ksld.Alktan avularnniine kan oturdu. Yaralar ald. Yorgunluktan hastaland. Fakat sesininkskl, ellerinin yaralar, hastal... Her ey, her ey, anl, hretli,erefli, kahramanl gnler her ey, her ey gayet parlak bir hayal imei

abukluuyle geti. Yalnz bu nur, bu emel, bu hlya, bu

(1) Tahlifli : Yeminli.

(2) Selim Srr (Tarcan): isve jimnastiini yurdumuza sokan eitimci,yazar, politikac (1874-1957).(3) Rza Tevfik (Blkba): air, filozof ve politikac (1869-1949).

mit kyametinden ona emsalsiz, iitilmemi bir yadigr kald!Bu neydi? Biliyor musunuz? smiydi! smi... Asl kendi ismi : Efruz Bey.Vakit gazetesi, 10.12.1919 - 23.12.1919

ASLLER KULB

Moner, asalet olmazsa bu memleket batar. Evet, ben de bu fikirdeyim.


39/171


Ben de bu fikirdeyim. Ben de. Ben... diye balayp lafn, her nedense, tamamlamayan Efruz Beyyalnz "bu fikirde" deil, hatta fazla olarak bizzat kendisi hlis bir

"asilzade" idi. Kkten, silsileden, anadan, babadan, ecdattan, tatan,topraktan asildi... Asalet yalnz kannda deil; etlerinde, sinirlerinde, lenfalarmda, rie (1) lerinde, bbreklerinde, hatta kemiklerinde, kemiklerininiindeki iliklerinde kaynyordu. aya davet ettii bu drt asil dostunabugne kadar kendi asaletinden hi bahsetmemiti. Drdn de mekteptentanyordu, ikisi galiba Nianta'nda oturuyordu. Hepsi zengindi.inde en beendii "Azizsscufz-zrtaf" di. Bu, ismini kendi gibiistanbul'da hi kimsenin bilmedii gayet mehur, gayet byk bir Arap

eyhinin oluydu. Bu eyh bir prensten bykt. Hemen hemen bir kralayaknd. Azizs-scuf babasnn sarayn, altn mahfeli fillerini, iiciva dolu havuzlarda yzen daacndan sandallar, Hint'ten, "ran'dan,Turan'dan, Kafkasya'dan getirilmi kzlar anlatrken Efruz Bey kendinihayal bir Elhamra (2)'nnsemav bahelerinde sanrd.

(1) Rie : Akcier.(2) Elhamra : Araplarn ispanya'y zaptettikleri zaman Endls'te

kurduklar sarayn ad.

te bu, bir kral kadar byk eyhin olu tekrar : Asalet olmazsa bu memleket batar! diyordu. Bunda phe mi vard?Bunda phesi olan birtakm avam gruhu, reziller, fakirler, baldrplaklard. Efruz Bey, ay fincann kk masann zerindeki tabaakoydu. Ayaa kalkt. Gzlerini byltt. Sa kann ucunu biraz kst : Ben asil olduum iin tamamyle bu fikirdeyim, dedi, arlarn,

karncalarn, hsl cemiyet halinde yaayan btn hayvanlarn birbeyleri var. Hayvandan baka hi bir ey olmayan avam insanlarn dabeyleri olmal. Olmazsa...Dizanterici Salih Paazade Nermin Bey lafn kesti : Merutiyet denilen hezeyan olur. Fakat asalet merutiyete zt mdr, Sr?

(1) Sr (ingilizce: Sir) : Bey, beyefendi.


40/171


Bu suali soran Mzekki Bey byklarn ngilizvari tra ettirmi, iriyar,Trke dahil olduu halde on lisann yazlarn yazar, lkin hi birininkitaplarn okuyamaz bir genti. Dnyada ne kadar futbol kulb varsa

hepsinin fahr zasndand. Babas Sabir Paa henz ne srlm, ne detekade sevkedilmiti. Nermin Bey : phesiz. Efruz Bey : Zannetmem!..Mnakaalarda ka taraf olursa o kadar tarafa tarafgir olmak sanatn bilenKmuran Kara Tanburin Bey de : Asaletle merutiyet birbirine hem zttr, hem deildir! dedi.Annesinin otuz sene evvel Msr arsndan alnan gelinlik takmlaryle

denmi bu yarm alaturka, yarm alafranga odaya Efruz Bey "salonum!"der, her perembe leden iki saat sonra kibar, asil dostlarn kabul ederdi.Perembe "kabul gn" idi. Evine asillerden, paazadelerden bakasnkabul etmezdi. Kibar, zengin, asil bir aile iinde alafranga terbiye alarakbymeyenler salonlara kabul edilmeye lyk deildiler. nk bunlar nekadar yksek mevkilere geseler, hatta mebus, milyoner olsalar, yine-"dab muaeret" denilen kaidelere, usullere kendilerini uyduramazlar,izgili pantalonun altna sar potin giymek nezaketsizliini irtikp

ederlerdi. Hele balarndan feslerini karp kapnn yanndakiportmantoya brakmamalar, salona, sokaa kar gibi fesle girmeleritahamml olunur rezaletlerden deildi. ay tpk ehzadeba'ndakiayhanelerdeki Trklerin tavry-le ierlerdi. Likr kadehini tutmasn,biskit almasn bilmezlerdi, l emek yemesini, ay imesini, reveransyapmasn bilmeyen insan myd? Halbuki bir salona ancak medensaylabilecek alafranga beyler girebilirdi. Efruz Beyin ocukluundaGalatasaray Sultanisinde tand arkadalarnn hemen hepsi byle

"distenge",(1)byle meden idiler. Hususuyle bugnkdavetli arkadalar;hepsi asildi. Bir krala yakn bir prens, dierleri de kont, markisaylabilirlerdi. Hepsi terzi Mir'de giyinirlerdi. Kk parmaklarndakiuzun trnaklarla o kadar bedi (2) bir tarzda salarnn yanlarn,burunlarnn ularn kasrlard ki... Kendilerini grp asaletlerinehkmetmemek mmkn deildi.

(1) Distenge (Franszca: distingue) : Sekin.

(2) Bedi bir tarzda : Zevkli bir tarzda.


41/171


Salon sahibinin ikram ettii Havana sigaralarn iiyorlar, elleri ceplerinde,ihtiyar koltuklara uzanmlar, asil bir dalgnlkla mnakaalarna devamediyorlard. Dizanterici Salih Paann olu

merutiyetin esaslarndan biri "msavat" olduka: "asalet" iin bir hakkalmayacan ispata alyordu. Tek gzlnn zinciri, yaka, koldmeleri, yzkleri, saat kordonu, kravat inesi, hsl dilerininkuronlarndan, potinin dmelerini ilikleyecek lete varncaya kadarstnde madenden ne varsa hep altn olan Nermin Bey mteassp birasalet taraftar idi. nce, sar, narin yznn, mphem bakl gzlerininyle baygn, yle nezih bir hali vard ki... Buna ancak "asalet" denebilirdi.Babas ok zengindi; okuyup yazmas yoktu. Bununla beraber doktordu,

ilalarndan yarm kutusu istanbul halknca krk elli lira ederdi. Bu bykadamn nereden,ne vakit geldii pek malum deildi. YalnzNianta'ndaki kanesi, Boazii'ndeki ifte-korulu yallar, atanalar,Beyolu'ndaki apartmanlar biliniyordu. Hrriyetin iln akabinde kimolduu imdi tamamyle unutulan bir gazeteci "Dizanterici Salih Paavaktiyle ne idi?" unvanl gayet merak verici bir hikyeye balam, birinciksmn neretmiti. Bu makalede otuz sene evvel Salih Paann Tunus'tadilencilik ettii, istanbul'da evvel falcla girierek sonra dizanteriye ila

vermeye balad, dizanteri ilc sayesinde saraya mensup birakaasyle(1) bir haremaasnn yirmibe senelik memelerini iyi ettii,mahareti duyulunca saraya alnp o gnden itibaren dizanteri tedavisinesiyaset kartrd ifa olunuyordu. Ertesi gn herkes makalenin mabadnbekledi. Fakat bu mabat kmad. Salih Paa birka kutu ila bahanesiylebu gazetecinin azn kapatm, o da yapaca mnasebetsizmverrihlikten vazgemiti. Daha sonra dier serseri gazeteciler de SalihPaayabentler uydurup antajlar yapmaya kalkmlard.

(1) Akaas : Eskiden saraylarda hizmet gren hadmaalarnnbeyaz rktan olan.

Paann davas hepsini mahkemeye srkledi. Hakikati tafsiltiylebilmedikleri iin mahkm oldular. Tabi sustular.Mzekki Bey :

Asalet iin ilk lzm olan ey merutiyettir! dedi. te size ingilterebyk bir misal! Merutiyet sayesinde ingiltere, nfusu yz milyona


42/171


.yakn Hindistan'a hkimdir. Daha hesaba, gelmez binlerce mstemlekeyehkimdir. Demek bir kere merutiyet sayesinde ngiltere,Hindistan'n, M-.sr'n, daha birok yerlerin efendisi olmu, dnyann en yksek "asalet"mevkiini almtr. Asl ngiltere'ye gelince merutiyet sayesinde orada her

ey asillerin, lordlarn elinde demektir. Hatta arazi bile... skoya, rlanda,Britanya, hsl btn ngiltere birka bin lordun maliknesi demektir.Halk arasnda zekasyle, dehsyle hkmette ykselenler yeni batan lordolurlar. Asalet kesbederler. Sonra yksek mevkilere geerler. Eerngiltere'de merutiyet olmasayd, iki yz elli senedenberi "avam" denilenherifler ayaa kalkar, lordlarn canna okurlard.Mzekki Bey eski devirde olduu gibi yeni devirde de babasnn daimaikbal mevkiinden inmeyeceini bilirdi. Her ey gibi merutiyet telkkisini

de deitiriyor, deta bu tarzn istipdattan daha mthi bir idare olduunuzannettirecek tarih misaller getiriyordu. Babas ngiliz taraftaryd. Sefarettercman her hafta evlerine gelir, siyasetin yeni safhalarndan onlaramalumatlar telkin ederdi. Hakikatte Mzekki Bey ingiltere'yi vatanndanziyade severdi. Bunu hi saklamaya lzum grmez, herkese ekinmeden : Biz ngilizler sayesinde yayoruz, derdi, yoksa ne Abdlhamit(1)bizi rahat brakrd, ne de ttihatlar'5' etesi... Bamz skya geldi mihemen. onlara koacaz.Tabi onlar severiz.

Efruz Beyin en houna giden onun bu haliydi.Ne karakter, ne karakter! Sanki anadan doma bir ngiliz... derdi.Fakat Azizsscuf Mzekkiden pek hazzetmez : Yalnz kendini asil zannediyor diye omuz; silkerdi.Misafirlerinin asalet, merutiyet mnakaasn dinleyen Efruz Beymerutiyete hi ehemmiyet vermiyor, hep asalete ait szlere dikkatediyordu. Otuz Bir Mart inklbndan sonra onun ruhunda da birden derinbir inklp tutumu, yine birden snmt. Byle politika grltlerinin,

akaklarn, adilik, cahillik olduunu anlamt. imdi ne merutiyettaraftaryd, ne de istipdat. Ben kibarm, ben asilim. Byle eylerle uramak bana yakmaz!diyordu.

Kahramanlklarn, verdii nutuklarn, nmayilerini mevkilerini -hi vakiolmam gibi- unuttu. O kadar unuttu ki memlekette siyas bir tebeddlolup olmadnn bile farknda deildi. Hep Beyolu'nda geziyor,Tokatlyan'da arkadalaryle buluuyor, k, mkemmel, temiz bir hayat

geiriyor,, yeni metreslerden, son klardan dem vuruyordu.Politika avama, di adamlara mahsustu.


43/171


Bu di, bu ne olduklar belirsiz adamlar birbirleriyle boazlaa boazlaanihayet didinmelerinden vazgeecekler, memleketi idare etmek iinmutlaka bir gn asilleri aracaklar, "gelin! Bize emredin..." diyeyalvaracaklard.

Rusya'da arn meclisindeki azalar, ayanlar hep asildi. Almanya'da asilolmayan hatta bir svari zabiti olamazd. te merutiyet iln olunalhemen hemen iki sene oluyordu. Hl Trkiye uyanmamt. Hl asilleraranmyordu. Hl "bizim kylmz arazi sahibidir. Anadolu'da hiarazisiz esir yoktur. Esir olmaynca tabi arazisiz as.l do olmaz" diyemantk yaplyordu.Kendisi, dostlar asil deil de ne idiler?..Beyolu arkadalarndan bir Yusuf Pinko vard ki, hlis muhlis asil bir

prens, hatta bir krald. Arnavutluk'taki atsz atosunda hl dedesiByk iskender'den kalma heybeler, uvallar bulunduunu grenlersylyorlard. Hele u Azizsscu-fzzrtaf... Bir prenslie, bir kralladeil, hatta bir imparatorlua lykt. smindeki o tarihyet,(1) okadimiyet(2) ne ahenkli, ne derin, ne ulviydi!.. Onu daha kkken,Galatasaray'n ilk snflarndan tanyordu. Asaletten, tarih kdemdenanlamayan Trkler onunla alay ederler, "Hac Zrt" diye lakap takmayacesaret ederlerdi. Sonra Eblhda Efendi Hazretleri tarafndan bu kadar

asil bir prensin, ne olduu belirsizler iinde bulunmas mnasipgrlmemiti. Mektepten kartld. Husus muallimler tutuldu. Mabeyne(3) alnd, istanbullu ocuklar onun hakknda bin trl iftirauydurmulard. Szde Aziz bir kle imi. Efendisi Avrupa'ya gidecei iinonu leyl olarak mektebe koymu. Avrupa'dan gelmeyip Jn Trklere (4)kart mabeyinde iitilince emlki haczedilmi. Bu yama esnasndakk kle Aziz de Eblhda Efendi hazretlerine dm...

(1) Tarihyet : Tarihsellik.(2) Kadimiyet : Eskilik.

(3) Mabeyn : Sarayda vklnn ve padiah yaknlarnn bulunduudaire.

(4) Jn Trkler : Yeni Osmanllar ya da Gen Osmanllar. Osmanlimparatorluunu iinde bulunduu durumdan kurtarmak iin kurulmugizli dernek ve onun yeleri (1865).


44/171


Efruz Bey bu yalanlarn di birisine inanmazd. Merutiyet falan laflarn brakalm, dedi. Byle di eyler konumakbize yakmaz. Mademki biz asiliz. Dncelerimiz de, musahabelerimizde asilce olmal.

Evet. Evet. Evet, evet, dediler.Hepsi bu fikirdeydi. Efruz Bey ayaa kalkt. Ellerini pantolonununceplerine soktu. Ayaklarn biraz at. Gzel laf syleyecei zaman daimabu vaziyeti alrd. Bu memlekette asalete o kadar ehemmiyet verilmiyor. Niin? Bunahepiniz cevap veriniz.

Azizsscufzzrtaf : Millet bozulmu da ondan... Nermin Bey : Merutiyet sebebinden. Mzekki Bey : Merutiyet daha iyice anlalmadndan! Kara Tanburin Bey de : Henz mkemmel tarih, hukuk kitaplar yazlmadndan ! dedi.Efruz Bey ban sallad. Hayr... Bunlar cidd sebepler deildi. Aslsebebi, hi biri bulamyordu. Vaka asildiler. Fakat asaletin ruh, itimamahiyetini bilmiyorlard.

Baknz, ben bu sebebi size syleyeyim. Biz asil olduumuz haldeismimize ehemmiyet vermiyoruz. Ecdadmzn namlarn tamyoruz.Asalet unvanlar kullanmyoruz. Biz kendi kendimizi tanmazsak halk bizitanr m? Doru. Evet, doru. Hakikaten doru. Hakikaten ok doru...

Efruz Bey en doru sebebi bulabildii iin sevindi. Gzleri parlad.Tek gzl decekti. Hzla, cebinden kard eliyle bu mhim aletituttu :

Evvel kendimizi, sonra birbirimizi bilelim. Birbirimizeunvanlarmzla hitap edelim. Toplanalm. Birleelim. Kuvvetlenelim.Birlemekten kuvvet doar! phesiz. Evet, phesiz.

Evet, seksiz phesiz. Evet, katiyyen seksiz phesiz...


45/171


Efruz Beyi tasdik ederken misafirlerin drd de sari, mihaniki yeni birhareketle ayaa kalkmt. Ortadaki fesrengi ipek rtl yuvarlak masannbana toplandlar. Mhim bir mzakerenin mukaddemesini hissedenEfruz Bey :

Altmza birer sandalye ekelim! dedi. Hepsi birer sandalye ald.Oturdular. Dirseklerini masann kenarna dayadlar. Konumak iin birruhu aran ispirtiz-macar gibi cidd oturuyorlard.Efruz Bey :

Evvel kendimizi biliyor muyuz bakalm! dedi.lerinden "kendisini bilmeyen" kmad. Hepsi prensti. Hepsi silsilelerini,cedlerini, tarihlerini tanyorlard. Mzekki Bey bundan alt yz sene evvelbirinci Sultan Osman'a Britanya adasndan sefaretle gnderilen ceddinin,

ingiltere'de eski cedlerini bile tanyor, su gibi ezberden sayyordu. SultanOsman'n yanna gelen "Lord Conson Sgovat" isminde cedd tam iki binsenelik bir ailenin son goncasyd. O vakit "hukuk-u dvel" (1) kavaidinihkmetin hariciye nezareti kabul etmediinden, Sultan ok beendiilordu tekrar memleketine gndermemi ve... gzlerinin nnde atr atrsnnet ederek Mslman yapmt. Amel bir surette hidayete erdirilen buzata, maatteessf tarihlerin ismini sylemedii bir prenses, Prens Orhan'nkk st kardei verilmise de Britanya hkmeti bu ltf bir tecavz

addetmiti. Trkiye'ye hemen iln harp etti. O vakit Osmanllarn daha hisahili yoktu. ngilizler, Trklerin sahile inmelerini belki yarm asrbeklediler. Nihayet sahile gelen Trklerin donanmalar yoktu. Donanmatesis: etmelerini yz elli sene beklediler. Sonra bir gn Edremit nnde ilkrast geldikleri bir Trk yelkenlisini hatrdlar. indeki Rum balklar esiraldlar. Bu iki yz senelik harp halinden bugnk tarihler gibi o vakitkihkmet adamlarnn da haberleri yoktu. ngiltere intikamn alm farzetti. Kendik kendine, tek bana bir sulh aktederek mua-hedenameyi

Rodos aklarnda yine tek bana imzalad. Bu muahedenamenin aslimdi kiraln ktphanesinde saklyd. Dnyada yegne tek bir devlettarafndan tek bana yaplm bir muahede olduu iin tarih nazarndabaha biilmez derecede bir vesikayd. Lorda, Trkler, evvel "Damat ConPaa" demilerse de "Con" kelimesinden mana karamayan halk bunu"Civan Paa" ya tebdil etmiti.Mzekki Bey :te, dedi, onun iin bizim ailemize "Civanzadeler" denir.

Efruz Bey sordu :


46/171


(1) Hukuk-u dvel : Devletler hukuku.

Niin bu kadar eski, bu kadar asil ailenizin ismini tamyorsunuz?Mzekki Bey ban sallayarak :

ki sebepten! dedi. "Civanzadeler" desem "Razakizade" gibi pekkaragzvar oluyor. ok alaturka bir isim. Sonra kendime "MzekkiCivan", yahut "Civan Mzekki" desem byklarm tra ettiim iin halkbundan kt bir lakap telmihi karp aile ismim olduunu anlamayacak.Kmuran Kara Tanburin Bey : "Mzekki do Civan" deyiniz. Ezzrtaf : Evet, mesel "Marki Mzekki do Civan..." dedi.Mzekki Bey : Fakat azizim, marki diyorsunuz. Halbuki ben prensim, diye reddetti.Nermin Bey itiraz etti :Nasl prens oluyorsunuz? Ceddiniz lord imi! Hi hkmdarlketmemi. Hayr. Prensim! Ceddim lord damat Con Paa, sonradan pek bykbir imparator olan Orhan'n st kardeini alm. Orhan ilk zaptettiieyalete ceddimi hkmdar yapm. Bundan emin misiniz? Ben sylemiyorum azizim, tarih sylyor. Efruz Bey :

O halde mkemmel bir prenssiniz! Hatta biraz daha alsanzceddinizin eyaletini bile elde edebilirsiniz, dedi.Mzekki do Civan'a prens unvan verilince Kmuran Bey asln, ecdadmanlatmak iin acele etti. Bu bey Rusya'nn Orenburg beldesindendi. Babasorada kk bir kyn mescidinde mezzinlik eder, civardaki alktanlen mterakki (1) meden

(1) Mterakki : ilerlemi.

tatarcklar ykar, kefinler, gmer, bylece geinip giderdi. Babas bir gnalktan lnce ksz kalan Kmuran', yedinci defa Hicaz'a gitmek zereolan katmerli bir hac yanna hizmeti gibi ald.Bu adam da, istanbul'da Trk haclarna otel olan seltin camileri(1)avlularndan birinde mermerlerin, poyrazn tesiriyle hastaland. Alt defatahamml ettii bu seyahat hayatna bu sefer dayanamad. ld. Cennete gitti. Kmuran'n o vakit ismi "Cihanyan" idi. Kk Cihanyan a kalnca

dilenmeye balad. Sonra onu zabta bir phe zerine tuttu. Darlacezeyekoydu. Kk Cihanyan gayet zekiydi. Tatar olduuna inanlmayacak


47/171


derecede gzeldi. Orada bir ktip, haline acd. Darafaka'ya naklettirdi.Orada bir muallim, zeksna hayran oldu. Meccanen Galatasaray'a geirtti.Galatasaray'a gelirken Cihanyan kendi ismini deitirdi. "Kmuran" yapt.O vakitten beri zeks sayesinde her eyi buluyordu. Bilhassa en lzmolan iki eyi: Para, iltimas... Ben Kara Tanburin ailesindenim! dedi, fakat Prens Mzekki do Civangibi cedlerimi birer birer sayamam.

Efruz Bey sordu :

isimlerini bilmiyor musunuz? Biliyorum. O halde? Fakat o kadar ok ki... Saymak mmkn deil!

Demek son derece eski? Son derece! On bin sene evvel... Efruz Bey tekrar sordu : Bundan on bin sene evvel mi? Hayr.

(1) Seltin cami : Padiahlar adna yaptrlan byk cami.

Hicretten mi?

Hayr. Milttan m? Hayr. Tufandan m? Hayr.Baka tarih bir mebde tanmayan Prens do Civan hayretle : Ya neden ? dedi. Hilkatten!

Hilkatten mi? Evet, hilkatten on bin sene evvel ilk ceddim nurdan bir stun iinde"kutlu Yeim da" zerine inmiti. Yeil, alacal bir geyik oralardageziniyor, arkasna den apkn bir bozkurt onu kovalyordu. CeddimKara Gk Kaan bu kurdu ldrd. Geyii tuttu. Nur stunu ile gkten indiineli azna bir ey koymamt. Karn zil alyordu. lh bir sevkitabi ilegeyiin memelerine sarld. O saatta bu memelerden mavi bir st gelmeebalad. Ceddimin karn doydu. Dnya zerinde bir kendi, bir bu

alageyik vard. Gezmek iin bu alageyiin zerine biner, geceleyinstnde yatar, acknca stn emerdi. Yava yava ilh, nst(1) her


48/171


ihtiyacn bu geyikle teskin etmee balad. Nihayet geyik gebe kald.Dokuz ay on gn sonra sabahleyin be, leye doru , akam st birtane olmak zere defada dokuz Kaanzade dourdu. Dikkat ediniz. Be,,bir, dokuz! Bu drt say ite bunun iin btn insanlarca mukaddestir!Fakat bu prenslerin hepsi boynuzluydu. Ceddim sekizinin boynuzunukrd. Yalnz bir tanesini boynuzlu brakt. Boynuzlar krlan prenslerhemen ldler. Tek kalan boynuzlu yaad. Babasndan kendine miraskalan alageyik ile birleti. Evltla-

Nst : Dnya ve insanlkla ilgili.

rnn tesini berisini krmad iin hanedan oald. Hkmet tekil etti.

Bu aileye "Kara Tanburin" denir ki, btn ark kavimlerince mukaddestir.Ouzlar, Cengiz

Documents

Omer Seyfettin Asilzadeler