Upload
lyliem
View
212
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
OndermijntCongo zijn toekomst?
�
Inhoud
Voorwoord
3 DegeschiedenisvanCongoinvogelvlucht
5 Gécamines,ooitdenationaletrotsvanCongo
7 Degroteuitverkoop
10 Artisanalemijnbouw
18 Ookkinderenzijninzetbaar
22 Warisbusiness,businessiswar
24 Help!DeChinezenkomen
25 Multinationals,medeverantwoordelijkvoordecrisisindemijnbouw
29 Hoekanmijnbouwbijdragentotduurzameont-wikkeling?
30 NederlandsinstituutvoorZuidelijkAfrika(NiZA),CommissionJusticeetPaix,BroederlijkDelen
Deze brochure kwam tot stand in samenwerking met Broederlijk Delen, Commission Justice et Paix en Nationaal instituut voor Zuidelijk Afrika (NiZA)Coördinatie en redactie Ruth BeeckmansGetuigenissen en foto’s Colin Delfosse, Pauline Beugnies Tekstcorrectie Marieke BastiaensWettelijk depotnummer: D/2008/5.56/1Grafische vormgeving Geertrui Beullens Drukkerij Claes PrintingGedrukt op Era Pure, 100% gerecycleerd FSC papier
Met dank aan Nathalie Ankersmit, Anne-Sylvie Berck, Bart Bode, Stefaan Calmeyn, Brigitte Herremans, Silvia Schouppe, Pie Tshipanda, Sofie Vandereycken, Liesbet Van Huffelen en Judith Verweijen
Verantwoordelijke uitgever Luc Claessens, Huidevetterstraat 165, B-1000 Brussel
Colofon
Dezepublicatieistotstandgekomenmetsteunvande Europese Unie. Uitsluitend Broederlijk Delen,CommissionJusticeetPaixenhetNederlandsinsti-tuut voorZuidelijkAfrika zijn aansprakelijk voordeinhoudvandezepublicatie,dieopgenerleiwijzedestandpuntenvandeEuropeseUnieweergeeft.
Nergens terwereld lijkendebodemschattenzoonuitputtelijk tezijnals inCongo. Jevindt
erzink,koper,kobalt,uranium,goudendiamant inenormehoeveelheden.Doorheenhet
zuidenvandeprovincieKatangalooptdeCentraal-Afrikaanse‘kopergordel’die34%vande
wereldreservesaankobaltbevaten10%vandereservesaankoper.Metdeinkomstenvan
deontginningvandezerijkdommenzouCongoeenrijklandkunnenzijn,waarhetgoedis
omteleven.TochlevendemeesteCongolezenindegrootstearmoede.42%vanhenmoet
hetmetéénmaaltijdperdagstellen,60%vandekinderenonderdevijfjaarisondervoed,de
levensverwachtingbedraagt41jaaren80%leeftvanminderdan1dollarperdag.Waargaat
deopbrengstvandezegrondstoffennaartoe?Naarallehoekenvandewereld,behalvenaar
deCongolesebevolkingzelf.
De problematiek van de grondstoffen in Congo is complex en kent een lange geschiede-
nis.Belgischebedrijvenexploiteerdensinds1908demijneninKatanga,ex-presidentMobutu
spijsdezijnrekeninginZwitserlandmetdenationaliseringvandemijnindustrieenex-president
DesiréKabilaverkochtmijnvergunningenomzijnoorlogtefinancieren.Sindsdejarennegentig
leggenookmultinationalebedrijvenopstrategischeplekkeninCongohunhandopderijke
ondergrondendelaatstejarenstaannieuwewereldmachtenalsaasgierenklaaromnieuwe
mijnsitesintenemen.
Door ongelijke economische structuren wordt de armoede in Congo in stand gehouden.
BroederlijkDelen,NiZAenCommissionJusticeetPaixzijnerdaaromvanovertuigddatde
internationalegemeenschap(overheden,ngo’s)fondsenvoordewederopbouwvanCongo
ineenbodemloosvatpompt,indienzeniettegelijkertijdstrijdtvooreconomischerechtvaar-
digheid.Opnationaaleninternationaalvlakoefenenwedrukuitopalleactorendiedeontwik-
kelingvanCongomeebepalen.DeCongoleseoverheidishetaandebevolkingverplichtom
degrondstoffengoedtebeherenenomzeaantewendenindestrijdtegenarmoede.Maar
ookinternationalebedrijvenmoetenverantwoordingafleggenvoorhunactiviteiteninCongo
enervoorzorgendathuninvesteringenookaandelokalebevolkingtengoedekomen.Zijis
immersderechtmatigeeigenaarvandegrondstoffenwaarmeedewestersebedrijvenende
Congoleseelitezichverrijken.
RuthBeeckmans
�
De geschiedenis van Congo in vogelvlucht
1885 ConferentievanBerlijn,CongowordttoegekendaankoningLeopoldIIvanBelgië.Hijnoemt
hetKongoVrijstaat.
1908 BelgiëneemtKongoVrijstaatovervanLeopoldII.HetlandwordtnuBelgischKongoge-
noemd.
1960 Congowordtonafhankelijk.PatriceEmeryLumumbawordteersteministerenJosephKasa-
vubupresident.
1960 PoliticusMoïseTsjomberoeptdeonafhankelijkheiduitvandeprovincieKatanga.
1961 EersteministerLumumbawordtinKatangavermoord.
1961 VN-blauwhelmenontzettenKatanga.HetwordtweereenprovincievanCongo.
1965 PresidentKasavubuwordt afgezet.Mobutu roept zichzelf uit totpresidenten installeerteen
eenpartijstaat.HijhernoemthetlandZaïre.
1994 ErbrekenetnischeonlusteneneenburgeroorloguitinZaïre,mededoordeinstroomvan
vluchtelingenuitdebuurlandenRwandaenBurundi.
1997 TijdenseenverblijfvanMobutuinhetbuitenlandvallensoldatenvandeAlliantievanDemo-
cratischeKrachten,onderleidingvanLaurent-DesiréKabila,dehoofdstadKinshasabinnen.
KabilaroeptzichzelfuittotpresidentenhernoemthetlandDemocratischeRepubliekCongo
(DRC).
1998 RebellenkomeninopstandtegenpresidentKabila,metsteunvanbuurlandenRwandaen
Oeganda.
2001 PresidentKabilakomttijdenseenmisluktestaatsgreepomhetleven.ZijnzoonJosephKabila
volgthemop.
2002 EenvredesakkoordwordtafgeslotentussendepartijvanKabila,derebellengroepenende
politiekeoppositie.Kabilawordtpresidentenstelteenovergangsregeringin.Detransitiefase
begintenzaldurentotdeverkiezingenin2006.
2006 Eerstedemocratischeverkiezingensindsdeonafhankelijkheidin1960.JosephKabilawintde
presidentsverkiezingenindetweederondemet58%vandestemmen.
�
�
Gécamines, ooit de nationale trots van Congo
In 1885, tijdens de Conferentie van Berlijn, wordt Afrika verdeeld onder de toenmalige im-
perialistische grootmachten. De Belgische koning Leopold II wordt erkend als de soeverein
voor Kongo Vrijstaat. Leopold II regeert als een absolute despoot. Zijn roofbouwpolitiek
maakt hem wereldwijd beroemd en berucht. Onder druk van de internationale gemeen-
schap neemt België Congo over in 1908. Omdat Leopold II hierdoor de inkomsten uit zijn
kolonie dreigt te verliezen, laat hij een mijnplan uitwerken. In 1906 richt hij, onder controle
van de Generale Maatschappij van België, het mijnbedrijf Union Minière du Haut Katanga
(UMHK) op.
Stilaan begint het grootkapitaal zich in Katanga in te planten. België groeit tussen 1920 en
1960 uit tot een van de belangrijkste leveranciers van grondstoffen ter wereld. Naast de
mijnbouw zelf begint de UMHK met het verwerken van de ruwe delfstoffen. Het aantal Con-
golese werknemers in het bedrijf stijgt van 11.000 begin 1940 naar meer dan 20.000 in 1943.
De productie van koper neemt toe van 122.649 ton in 1939 naar 165.940 ton in 1942.
�
In1960wordtCongoonafhankelijk.Op11 juli1960scheurtdeprovincieKatangazichafvan
CongoonderhetleiderschapvanMoïseTsjombe.Dezemijnprovincieishetrijksteenvoorde
Belgischeholdingsinteressantstedeelvanhetland.DeafscheidingwordtnietafgekeurddoorBel-
gië,integendeel.BelgiëzoukostwatkostdeBelgischebelangenindezemijnstreekveiligstellen.
DeeersteministervanCongo,PatriceEmeryLumumba,vindtdatdemijnontginninginKatanga
nietalleendebedrijven,maarookdeCongolezentengoedemoetkomen.Indecember1961
wordthijdoordemilitaireleiderMobutuuitgeleverdaanKatanga,waarhijwordtvermoord.Het
blijftonduidelijkwiedemoordgepleegdheeft.
Mobutu,diein1965aandemachtkomt,wilhetlandeconomischheropbouwendoordeuit-
bouwvandemijnsector.TijdensdeKoudeOorlogblijvendewestersemachtenhemsteunen
omdatzijzijndictatuurverkiezenboveneenuitbreidingvandeSovjet-invloedssfeer.Demijnbouw
wordtnogbelangrijkervoordeeconomiedanonderdekolonialeperiode.Mobutuvaardigteen
aantalnieuwewettenuit:dekopervergunningenwordenvervallenverklaardenmoetenopnieuw
wordenaangevraagd;desocialeenadministratievezetelsvaninZaïrewerkzameondernemingen
mogennietlangerinhetbuitenlandgevestigdzijn;deUMHKwordtverzochteendochteronder-
nemingmeteenzetelinKinshasaopterichten;deactivawordenovergedragenaandeGénérale
CongolaisedesMinerais(Gécomin),lateromgevormdtotGénéraledesCarrièresetdesMines
(Gécamines).IndezenieuwemaatschappijparticipeertZaïrevoor60%.Deoverige40%wordt
aangebodenaaneeninternationaalconsortiumvanAmerikaanse,FranseenJapansefinanciers.
Mobutu nationaliseert de mijnbouwindustrie
�
Mobutu nationaliseert de mijnbouwindustrie
De grote uitverkoop
Tothalverwegedejaren’80ishetstaatsbedrijfGécamines,datallemijnrechteninKatangabezit,
éénvandevijfgrootstespelersopdewereldkopermarkt.Meteenproductievanbijna500.000
ton zorgt het bedrijf voor een jaarlijkseomzet vanongeveer1miljarddollar.Het bedrijf stelt
33.000werknemerstewerkenzorgtvoorsocialeenmedischevoorzieningen.Tot1990isGéca-
minesgoedvooreenderdevandestaatsinkomstenvanCongo.
Dejarenvanslechtbeheer,corruptieenleegplunderingonderMobutuendeadmi-
nistratievechaosgedurendedeoorlogenleidenechtertotdeondergang.Wanneer
presidentLaurent-DesiréKabilaaandemachtkomtin1997wordthijgeconfron-
teerdmeteentotaal ingevallenstaatsapparaateneeneconomiedievolledigplat
ligt.Omsnelgeldtevinden,ondermeeromzijnoorlogsinspanningtefinancieren,
beginthijmethetprivatiserenvanmijnbedrijven.Dubieuzeprivépartners sluiten
contractenafmetstaatsbedrijfGécaminesonderzeernadeligevoorwaardenvoor
deCongolesestaat.Velekleinemijnfirma’shalenenormemijnbouwvergunningen
binnenvoorbelachelijk lageprijzen.Nademoordopzijnvader in2001wordt
JosephKabiladenieuwepresidentvanCongo.Onderzijnbewindgaatdeuitver-
koopvanmijnvergunningenrustigvoort.In2004zijndeinkomstenvoordestaat
uitmijnbouwnogmaareenfractievanwatzeooitgeweestwaren.Hetzuidenvan
Katanga,waar zichdemeesteminerale afzettingenbevinden,blijft gespaard van
gewapendeconflicten.Dierelatievevreedzaamheidheeftnochtansnietgeleidtot
watdeKatangesemijnsectorzoukunnenenmoetenzijn,namelijkdemotorvan
duurzameeconomischegroei.Gécaminesiszogoedalsfailliet,heeftbijna2miljard
dollarschulden,kanzijn12.000werknemersnietbetalenenproduceertin2004
nogmaar15.000tonkoper.
�
�
Illunga Kallala Baudouin, er bleef niets over dan stof
Zoals vele kinderen uit Katanga die geboren werden op 14 augustus 1955, dankt Illunga Baudouin zijn naam aan de koning der Belgen, die op die dag zijn eerste bezoek aan Congo bracht. Illunga Baudouin werkte meer dan 32 jaar als specialist in pyro-hydrometallurgie bij Gécamines. Het bedrijf kende toen een bloei-ende periode, die zou duren tot 1990. Gé-camines, ondermijnd door slecht beheer en corruptie, moest herstructureren en massaal mensen ontslaan. Illunga Boudouin stond van de ene dag op de andere op straat, met een ontslagpremie van ongeveer 3.000 dollar. Als echtgenoot van twee vrouwen en vader van acht kinderen had hij een nieuwe job nodig. Hij kon niet anders dan, samen met de duizenden andere mijnwerkers die zich in dezelfde situatie bevonden, in een steengroeve te gaan werken. Maar door de uitzichtloze situatie begon hij te drinken. Hij ging steeds minder werken, hoog-stens een à twee keer per week. De rest van zijn tijd bracht hij door in zijn twee woonplaat-sen en de drankwinkel van de wijk. En dat doet hij nu nog steeds. Zijn oudste zoons sturen hem regelmatig geld op, hoewel hij blijft hopen ooit de achterstallige lonen van Gécamines nog te ontvangen. In zijn dronken momenten wordt hij razend over wat er is gebeurd: ‘Wij hadden alles om te slagen, maar toen Gécamines weg-viel, was het als de val van Babylon, er bleef niets over dan stof. Al wat de nieuwe bedrijven doen, is plunderen wat wij al die jaren hebben opgebouwd.’
Nameer dan tien jaar afwezigheid doet deWereldbank in
2001opnieuwhaarintredeinCongo.Geconfronteerdmet
totaalineengestortestaatsbedrijvenstimuleertzedeCongo-
leseoverheidomstaatsbedrijvenopeengestructureerdema-
nierverderteprivatiseren.DevoorstellenvandeWereldbank
vooreenrationeleontginningvandegrondstoffeninKatanga
botsenechter vaakopeen veto vandeCongolesepolitici.
Zijblijven,terwijldeWereldbanktoekijkt,doorgaanmeteen
willekeurigeuitverkoopvanGécamines.Omdestaatsbedrij-
venteruglevensvatbaartemaken,startdeWereldbankonder
meermeteenvrijwilligvertrekprogramma.In2003verlaten
10.500werknemersGécamines. In ruil krijgenzeeenver-
trekpremie van 1.900 tot 30.000 dollar. Dit lijkt misschien
veel ineenCongolesecontext,maardooreengebrekaan
omkaderingeneconomischemogelijkhedenzittendemeeste
ex-werknemers,dievaakaljarennietbetaaldwaren,nuvol-
ledigaandegrond.
De Wereldbankvraagt om privatisering
10
Artisanale mijnbouw
Met het ineenstorten van Gécamines in de jaren ‘90 valt de industriële exploitatie van grond-
stoffen volledig stil. Machines worden niet meer onderhouden en er wordt niet meer geïn-
vesteerd. Arbeiders beginnen handmatig ertsen te zoeken op vervallen sites van Gécamines
en gaan op zoek naar nieuwe sites. Deze artisanale mijnbouwers worden in Congo creuseurs genoemd. Artisanale mijnbouw wordt één van de enige manieren om te overleven. Net als
de rest van de Congolese economie, waar 95% van de beroepsbevolking afhankelijk is van
de informele sector, gebeurt nu ook de exploitatie van grondstoffen voor het grootste deel
in de informele sfeer. De stormloop naar de mijnen verloopt in totale chaos. Volgens het
Internationaal Muntfonds is ongeveer een vijfde van de Congolese bevolking afhankelijk van
de manuele ontginning.
De intensieve artisanale mijnbouw ontwricht de sociale structuren van de Congolese maat-
schappij. De Katangese gemeenschap organiseert zich vrijwel volledig rond de mijnen. Alle an-
dere economische, familiale en sociale activiteiten worden in de steek gelaten. Iedereen werkt
nu als creuseur: kinderen vanaf zeven jaar, jongeren, vrouwen, mannen, ouderen en zieken.
Mannen delven de grondstoffen, kinderen doen ze in zakken en dragen de loodzware last naar
vrouwen, die op hun beurt het erts oppoetsen. Mensen verlaten hun dorpen en vestigen zich
meer dan 200 km van huis in de dorpen die rond de mijnsites ontstaan. Boeren verlaten hun
akkers om aan de slag te gaan als mijnwerkers. Wat ooit één van de vruchtbaarste gebieden van
Congo was, is nu afhankelijk van de invoer van voedsel. De situatie in het onderwijs is erbarme-
lijk. Leraren die door de staat weinig of niet betaald worden, gaan aan de slag in de mijnbouw-
sector in plaats van les te geven. Kinderen verlaten de school om in de mijnen te gaan werken.
Het tekort aan andere werkmogelijkheden noodzaakt ook veel hoogopgeleide personen om in
de mijnen te gaan werken. Er werken juristen, ingenieurs, dokters, enzovoort.
11
Als voormalig kaderlid van de onderneming Gécamines in Katanga, zou ik u aan twee ele-menten willen herinneren die hun gewicht in goud waard zijn voor de ondergang van deze mijnbouwonderneming. Ik zal beginnen met te zeggen dat Congo ook lijdt onder zijn rijk-dom. Als ik het me goed herinner, heeft het platteland van Katanga enkele aanvallen van buitenaf gekend, gericht op ertsen: Moba 1 en Moba 2 in de goudregio, Shaba 1 en Shaba 2, die Kolwezi als doelwit hadden, het economi-sche hart van Congo zoals men het noemde ten tijde van Mobutu. Onder de slachtoffers in Kolwezi bevonden zich ook blanken. Dan zijn de Europeanen tussen-beide gekomen, zowel om Mobutu te steunen als om de hunnen te helpen. Nadat ze weer in veiligheid waren in België, zeiden de Europea-nen die bij Gécamines werkten: ‘Nu wij daar niet meer zijn, zal de onderneming zich nooit meer kunnen herstellen...’ De Congolese kaderleden die ter plaatse wa-ren gebleven en die bekwamer waren dan de meeste Europeanen die in het Westen liepen op te scheppen, besloten: we gaan de blanken eens tonen dat we best zonder hen kunnen. De Afrikanen gingen aan het werk (zonder de blanken) en Gécamines floreerde als nooit te-voren (450.000 ton koper per jaar). Mobutu plaatste Mulenda Mbo, een van de Congolese ingenieurs die de uitdaging waren aangegaan, aan het hoofd van de onderneming. Jammer genoeg kreeg de machtswellust ook deze ingenieur te pakken. Er moest meer, al-
tijd maar meer geproduceerd worden. Op een dag gebeurde er een ongeval in de mijn van Kamoto, de modernste en welvarendste mijn. De mijn ging ten onder. Wat volgde, was te verwachten: sommigen wilden een herstructu-rering.En de politiek ging er zich in mengen! Tussen 1990 en 1994... De Congolezen wilden van Mobutu af. Maar die was geslepen als een vos. Hij kocht twee Katangese politici om en vroeg hen om ervoor te zorgen dat Katanga Congo ‘in de as zou leggen’, zodat hij met zijn leger te hulp kon snellen en het Westen zou zeggen: ‘Mobutu is de enige die de vrede in stand houdt en wij zullen hem daarin steunen.’Concreet was er sprake van een etnische zui-vering tegen de Congolezen wier grootouders uit Kasaï (een centrumprovincie) waren geko-men om in de mijnen te werken. De Kasaïanen werden dus verjaagd. Onder hen waren bijna tienduizend werkkrachten, waaronder ingeni-eurs, ploegbazen, artsen, leraren,... Zou Gé-camines dat nog te boven komen? Tot zover het eerste element!
Het tweede element: eerst en vooral moeten we uiteraard degenen bedanken die het vuile werk hebben opgeknapt! De politicus die aan de oorzaak van de etnische zuivering stond, verklaarde dat het uur was gekomen dat de zonen van Katanga moesten profiteren van de rijkdommen. De Katangezen mochten in de sites van Gécamines afdalen, er al het koperafval verzamelen en dat verkopen... De provinciale overheid doopte deze operatie Mi-traille (metaalafval)... Ze gaf de exportlicentie aan de Katangezen en vrachtwagens vol mi-neralen reden naar Zuid-Afrika... ‘Afval’ was toch gezegd, niet? Alles wat koper was, ging de grens over, zelfs kranen... ‘Het koperafval ver-zamelen’ was er toch gezegd, niet? Akkoord, maar toen er niets meer te verzamelen viel, begonnen de mensen te graven. De artisanale ertsontginning was geboren! En Gécamines ging ten onder... Vandaag de dag wordt wat er nog rest van Gécamines verdeeld tussen de verschillende beheerders, de strijdheren en de politiek. En intussen blijft het volk lijden...
Pie Tshibanda
Operatie ‘Mitraille’, het genadeschot voor Gécamines
1�
Shambuyi Mwamba, gevangen in een mijndorp
Shambuyi (veertig jaar) is nu al vier maanden in Kisankala: een eeuwigheid in het dorpje ver-loren in het noordwesten van Katanga. Kisan-kala is een typisch mijnwerkersdorp. Het zag duizenden delvers toestromen nadat er grote lagen koper werden ontdekt. De plaatselijke autoriteiten - mijnpolitie, soldaten en privébe-wakers - leggen aan elke nieuweling hun wetten en belastingen op. Shambuyi kwam hier bij zijn familie terecht. Maar hij heeft het moeilijk met de levensomstandigheden. Er is geen stromend water, geen elektriciteit, hij moet op de grond slapen... Het leven is totaal verschillend van dat in de Katangese hoofdstad Lubumbashi. Op zijn veertigste moet Shambuyi opnieuw een job vinden, maar hij weet dat het moeilijk zal zijn om iets te vinden dat goed betaald wordt. Dus zet hij door en doet hij zijn best om steeds meer geld te verdienen. De steengroeve waarin hij werkt als creuseur, ‘Kinshasa’ genaamd, is eigendom van de president. Een ‘officiële’ ver-tegenwoordiger heft belastingen op alle produc-ten die de groeve verlaten. Shambuyi brengt
zijn grondstoffen naar een opkoper. Die deelde de laatste maanden zijn aankoopprijs door vier. Hij verkoopt het erts door aan het mijnbedrijf Arma Corporate, dat een monopolie heeft op alle ertsen die de steengroeve verlaten. Shambuyi heeft geen idee wat de prijs van de grondstoffen is. Samen met zijn ploeg graaft hij tussen de twintig en de dertig zakken delfstof per dag op. Als de delfstof gewassen is in de rivier, blijven er ongeveer zeven zakken zuiver erts over. Hiervoor krijgen hij en zijn ploegleden 100.000 Congolese frank (ongeveer 180 dol-lar), die ze dan achteraf onder hun drieën ver-delen. Omdat dit niet voldoende is voor hem, gaat hij enkele avonden per week terug naar de steengroeve om ruw koper te stelen. Dat kan hij in de stad tegen een betere prijs verkopen. Gisteren nog kregen vier personen zweepslagen omdat ze hetzelfde hadden gedaan. Shambuyi zegt weinig en besteedt al zijn tijd aan zijn werk. ‘Zijn stilzwijgen spreekt boekdelen’, zeg-gen zijn vrienden, die goed weten hoe graag hij Kisankala zou willen verlaten.
1�
Shambuyi Mwamba, gevangen in een mijndorp Uitbuiting, in alle schakels
van de mijnbouwsector
Prijzen stijgen, creuseurs blijven voor 1 dollar per dag werkenSinds2003isereenenormestijgingvandeprijzenvandegrondstoffen,voornamelijktewijten
aandegrotevraagvankoperenkobaltdoorChinaenIndia.In2003kosteentonkoperopde
wereldmarkt2.200dollarperton,in2007stijgtdekoperprijstot7.200dollarperton.
Derecenteprijsstijgingvankoperenkobaltheeftzichnietvertaaldnaareenbeter levenvoor
decreuseurs. Integendeel,hetmaaktdezakennog ingewikkeldervoordemijnwerkersende
opkopers.Destijgingvandegrondstofprijzenopdewereldmarktheeftvooreentoestroomvan
nieuwe-vaakAziatische-ondernemingengeleid.Hierdoorwordendeartisanaledelverssteeds
verderteruggedrongennaardeafgelegengebieden.Doordetransportkostendalenhuninkom-
stenzienderogen.
Delven voor 1 dollar per dag
Tussen opkoper en mijnbedrijfDe opkopers zijn de schakels tussen de mijnwerkers en de grote bedrijven. Zij proberen de
mijnwerkerszoweinigmogelijktebetalenenzoveelmogelijkvoorhunwarentekrijgenbijde
bedrijven.Sommigenverdienen,opdekapvandemijnwerkers,redelijkgoedhunbrood,maar
erzijnerookvelendieuitgebuitworden.Degrotemaatschappijenhebbenhet immersvoor
hetzeggen.Zijbepalendeprijsvandegrondstoffen.Zebiedendeopkopersvaakleningenaan
omhunactiviteitenoptestarten,waardoorzemethandenenvoetenaandemaatschappijen
gebondenzijnennietkunnenoverstappennaarbedrijvendiehogereprijzenvoorhunproducten
aanbieden.
Mijnwerkers bevinden zich vaak in een hachelijke situatie. Tijdens
het delven worden ze in het oog gehouden door verschillende
‘controle- en veiligheidsbeambten’, die hen belastingen laten beta-
len op de gevonden ertsen. Met hun waren gaan de mijnwerkers
naar opkopers. Er zijn goedkope werkkrachten in overvloed en er
is geen echte vakbond, een onmogelijke uitgangspositie dus om
over prijzen te onderhandelen. De delvers krijgen dan ook vaak
erg weinig geld voor hun werk.
1�
Maman Maîtresse, leerkracht en opkoopster
Een kleine, geïmproviseerde kopergroeve in het hartje van een arbeiderswijk van de stad Likasi. Boven de weg hangt een stofwolk, kin-deren stromen toe, zakken ertsen achter zich aan slepend. ‘Mevrouw! Mevrouw!’ Deze jonge mijnwerkers komen Jeannette begroeten, hun ‘handelsmama’, hun tussenpersoon. Elke dag koopt ze van hen en andere mijnwerkers enkele zakken koper om ze op het einde van de week door te verkopen aan Gécamines. Vóór deze kinderen haar ‘leveranciers’ werden, waren ze haar leerlingen. ‘Maman Maîtresse’ is lerares in een wijkschool. Met de kinderen aan wie ze vroeger lesgaf, drijft ze nu handel. ‘De hande-laars komen bij mij met hun zakken grondstof rond 11 uur. Ik weeg de zakken en betaal ze 100 Congolese frank per kilo. Ik ben heel toe-vallig begonnen met dit werk toen ik een ton kobalt verkocht in Kolwesi. Ik kreeg er 73.000 Congolese frank voor. Dat was heel veel geld in die tijd, en dat zette me ertoe aan verder te doen.’ Sindsdien ruilt ze, drijft ze handel en slaat ze de zakken bij haar thuis op. Elke za-terdag huurt ze voor 56 dollar een vrachtwagen om twee ton producten te vervoeren naar het filiaal van Gécamines. ‘Als het erts een goed gehalte mineraal bevat, zo’n 20%, betalen ze me 250 à 300 dollar per ton.’ Jeannette woont samen met haar drie kinderen en haar man, die ook opkoper is, in een bescheiden huis. ‘Dit werk zorgt ervoor dat ik goed kan leven, mijn kinderen gaan naar school en werken niet.’ Naast haar activiteiten als opkoopster, geeft Jeannette nog altijd les. Ze leert ongeveer veer-tig kinderen lezen en rekenen. Om zes uur ’s avonds stoppen de lessen en dan verlaat Jean-nette de klas. De leerlingen zeggen in koor: ‘Tot ziens, Maman Maîtresse.’ Later worden zij misschien haar toeleveranciers.
1�
Vital, de Eerwaarde
Met zijn bril op het puntje van zijn neus en met een diploma geneeskunde bijna op zak, heeft Vital de uitstraling van een intellectueel. Een serieuze jongen tussen de mijnwerkers, zo se-rieus zelfs dat ze hem de Eerwaarde noemen in Kambove, het dorpje in Katanga waar hij woont. ‘Als mijn makkers op de unief dat zou-den horen...’ Er is nochtans niets religieus aan zijn werk. Vital is opkoper voor een Libanese op-slagplaats voor kobalt. Vorig jaar heeft hij zijn studie geneeskunde onderbroken om carrière te maken ‘in de ertsen’, uit financiële noodzaak. Hij wil het nodige geld bijeenkrijgen om zijn stu-die voort te zetten. ‘In het begin moet je je nog bewijzen. Met het beetje spaargeld dat ik had, heb ik twee keer ertsen kunnen opkopen van de creuseurs. Ik heb ze geleverd aan de opslag-plaats van het mijnbedrijf, en dat wilde me kost wat kost geld lenen om nog grondstoffen op te kopen. Eerst weigerde ik, maar later bracht het ruwe erts me niet genoeg meer op door het lage kobaltgehalte en accepteerde ik het toch.’ Vital verdenkt de opslagplaats ervan te liegen over het kobaltgehalte van haar producten. Vier groepen van vier mijnwerkers werken voor
de Eerwaarde in de steengroeve van het dorpje Kapata. Eén groep vult ongeveer 200 zakken per dag tegen 30.000 Congolese frank (onge-veer 55 dollar). Er werken ook ‘moeders’ voor hem. Zij wassen en sorteren het erts aan het meer voor het naar de opslagplaats gaat. ‘Met de wassende moeders was het even wennen. Maar ze weten dat ik serieus ben, dat ik hen goed betaal. Het is net een klein bedrijfje, al-leen verdien ik niets.’ Vital vertelt dat hij zo’n drie ton gewassen erts per dag verzamelt en daar nauwelijks honderd dollar per dag mee verdient. Daarvan moet hij nog eens de helft aftrekken voor alle verschillende kosten en de lonen van zijn arbeiders. ‘Ze proberen me uit te buiten. Ik ga van techniek veranderen en een deel van de zakken per fiets naar de Chinese opslagplaatsen brengen. Ik verwacht veel van wat de Chinezen me kunnen bieden.’ De Eer-waarde hoopt binnen drie maanden zijn finan-ciële doelen bereikt te hebben en zijn studie geneeskunde weer te kunnen opnemen. Als hij niet met zijn neus in zijn agenda zit, droomt Vi-tal van Zuid-Afrika, van een job als chirurg. Een droom met een prijskaartje van 3.000 dollar.
Koper en kobalt? De metalen koper
en kobalt komen veelal samen voor
in gesteenten. Tijdens de verwerking
worden ze van elkaar gescheiden.
Koper wordt in zeer veel producten
verwerkt. Je vindt het bijvoorbeeld in
elektriciteitsdraden, elektromagne-
ten, muntgeld, standbeelden, enzo-
voort. Kobalt is bestendig tegen zeer
hoge temperaturen en oxidatie. Het
wordt verwerkt in vliegtuigmotoren,
herlaadbare batterijen, katalysatoren,
magneten, enzovoort.
1�
Is er toekomst voor de artisanale mijnbouw?Metdekomstvannieuwebedrijvenenhetstilaanterugopstartenvaneenindustriëlemijnbouw
steltzichdevraagnaardetoekomstvandeartisanalemijnbouw.DeCongolesestaat is ijverig
opzoeknaarnieuwe investeerdersenwilwerkmakenvandeheropbouwvande industriële
mijnsector.Ditheeft totgevolgdatdeartisanalemijnwerkersverdrevenzullenwordenvande
gronden waar ondernemingen hun activiteiten starten. De overgang van artisanale mijnbouw
naarindustriëlemijnbouwlijktevenwelnognietvoormorgentezijn.Eenmijnbedrijfopstartenin
Congokanjarendurendoordegrotehoeveelheidcomplexewerkendieeerstuitgevoerdmoe-
tenworden.Deweligtierendecorruptieenhetgebrekaanbasisinfrastructuurzijnbijkomende
hindernissen.
Maardekomstvannieuweindustriëlebedrijvenzorgtnualvoorsocialespanningenomdatniet
iederecreuseurdieverdrevenwordtbijdezebedrijvenaandeslagkan.Deartisanalemijnbouw
kanooknietdetoekomstzijnvandeCongolesemijnindustrie.Erzaleenkleineraantalmensen
aandeslagkunnendannuhetgevalis.Diegenendieuitdebootvallen,zullenalternatievenmoe-
tenwordengeboden.
IndustriëlemijnbouwkandeCongolesestaatveelgeldopleveren.Maaruitsluitendfocussenop
mijnbouw,eenexportproduct,isnietzondergevaar.HetmaaktdeCongoleseeconomiekwets-
baar.Aandeenekantwordtzenamelijkafhankelijkvandeprijzenvandeertsenopdewereld-
markt,terwijlzeaandeanderekantmeergoederenzalmoetenimporteren,waarondervoedsel.
Bijgevolgzal,alsdevoedselprijzenstijgen,debevolkingmeervoorhaaretenmoetenbetalen.De
besteoplossingisomhetvoedselweerzelfinKatangategaanverbouwen,netalsvoordekomst
vandeartisanalemijnbouw.Ditmaaktdeeconomieminderkwetsbaarenbiedtdeovertollige
creuseurseengoedalternatief.Naasthetherstructurerenvandemijnbouwindustrieishetdaarom
evenbelangrijkwerktemakenvaneendegelijklandbouwbeleid.
1�
1�
Ook kinderen zijn inzetbaar
Onder de mijnwerkers van Katanga bevinden zich meer dan 25.000 kinderen. Sommige zijn
nauwelijks zeven jaar oud. Velen van hen moeten hun echte leeftijd verzwijgen om hun werk
te kunnen behouden. Door het tekort aan andere soorten werk en aan familie-inkomsten
zijn veel kinderen wel verplicht om dit te doen. Ze moeten hun schoolgeld betalen, dat de
ouders niet kunnen opbrengen. Vaak gaan ze echter helemaal niet meer naar school en
onderhouden ze mee het gezin. Ze verdienen slechts enkele dollars per dag voor gemid-
deld tien uur arbeid. Ze graven, verzamelen het ruwe erts, maken het schoon en zeven het.
Daarna transporteren ze zakken van ongeveer twintig kilo uit de mijnen. De werkomstan-
digheden zijn moeilijk en gevaarlijk.
Kinderenzijndeeersteslachtoffersvandetalrijkeongeval-
len die in deputten gebeuren. In 2001heeftCongoeen
conventie van de IAO (Internationale Arbeidsorganisatie)
goedgekeurddieduidelijksteltdatdeergstevormenvankin-
derarbeidverbodenzijnendestaatverplichttothetonder-
nemenvanactieomdezevormentebannen.Deinspannin-
gendiedeautoriteitentotnutoegeleverdhebben,stellen
echterbitterweinig voor.Veel verderdan sensibiliserings-
campagnesishetnognietgekomen.Bovendienondergraaft
hettekortaaneconomischealternatievenalleinspanningen
omdekinderarbeidtedoenverdwijnen.Ookbuitenlandse
bedrijven die tussenpersonen gebruiken, nemen hun ver-
antwoordelijkheidnietomdatzeheelgoedwetendatdeze
tussenpersonen hun ertsen afnemen van kinderen. In de
mijnsectorgaatwinstmaximalisatiebovenkinderwelzijn.
Degevolgenvanhetinzettenvankinderenindemijnbouw
zijnontzettendgrootvoorCongo.Eenhelegeneratiegroeit
opindeharderealiteitvandemijnbouwindustrie.Wanneer
ervoorhengeenplaatsmeerzalzijnindeartisanalemijn-
bouw,zullenzijopzoekmoetennaaralternatieven.Maar
watzaldeCongolesestaatkunnenbiedenaanjongerendie
nooitnaarschoolgingen,geenberoepleerdenenopgroei-
den ineenomgevingwaarhetcontrast tussenrijkdomen
armoedezogrootwas?Omdezekinderenhunwaardigheid
terugtegeven,omhendeplaatstegevenindesamenleving
diezijverdienen,zaldeCongoleseregeringzwareinspan-
ningenmoetendoen.
1�
De arbeidersvoeten van Mboula
Verborgen achter de paraplu die haar be-schermt tegen de verzengende hitte, neemt Mboula (dertien jaar) een korte pauze. Ze heeft al meer dan tien zakken kobalt gewassen en gesorteerd deze ochtend. Mboula heeft het engelengezichtje van een dertienjarig meisje, maar de voeten van een arbeider die dagen-lang sleurt met zakken ertsen. Al bijna een jaar werkt ze aan het Musesameer, in een ertswas-serij. Ze sorteert hier ongeveer twintig zakken erts per dag voor verschillende handelaars. Vroeger verzamelde ze stenen in de groeven van Gécamines. ‘Dat bestaat hier niet meer en wassen betaalt beter.’ Met haar T-shirt bin-nenstebuiten en haar handen vol modder, trekt Mboula nonchalant een zak van 70 kilo kobalt het meer in. Niet ver van haar voeren haar drie zussen Love, Vicky en Nadine en haar broer Connais hetzelfde karwei uit: de zak verslepen, uitschudden in het water, zeven wat niet proper genoeg is, en het gewassen kobalt verzame-len om daarna weer nieuwe zakken te vullen. Mboula spreekt heel weinig Frans. Ze verzekert me er nochtans van dat ze naar school gaat. ‘Ik kan niet elke dag gaan, ze rekenen thuis op mij om wat geld binnen te brengen.’ Per zak ver-dient ze 150 Congolese frank (ongeveer 0,25 dollar). Maar ze kan niet elke dag twintig zak-ken vullen. ‘Het hangt ervanaf hoeveel ze aan-voeren, en soms ben ik te moe.’ Er zijn al twee en een half uur voorbijgegaan sinds Mboula de 22 zakken erts heeft gewassen. Ze wacht op haar loon en wordt ongeduldig. ‘Ik heb honger, ik heb geen geld om een bord rijst te kopen van die dames daar.’ Uiteindelijk arriveert de vrachtwagen om de zakken in te laden, met de tussenpersoon die hen gaat betalen. Met lege blik en uitgeput van het werk en de hitte, klim-men Mboula en haar broers en zussen in de geladen vrachtwagen. Zo hoeven ze de zeven kilometer naar huis niet te lopen.
�0
�1
Thsitshi Kanwenyi, een kind zoals alle anderen
Thsitshi is de enige naam waarbij men hem kent. Nie-mand bekommert zich om zijn echte naam of zijn wer-kelijke leeftijd. Hij is ergens tussen 1994 en 1997 gebo-ren, verloren te midden van de andere kinderen in het stof van de steengroeve van Kolwezi. Net als de anderen is hij een goedkoop en nuttig ‘werktuig’ voor de dagelijkse taken in de mijn. Thsitshi’s verhaal lijkt op dat van dui-zenden andere kinderen van Katanga. Hij ging een tijdje naar de lagere school, maar zijn ouders beslisten om hem naar zijn oom te sturen, door gebrek aan geld. Zijn oom woont in Kasoulo, een arme wijk van Kolwezi. De oude man, die het kind zelf onmogelijk kon onderhou-den, stuurde Thsitshi naar de mijn om geld te verdienen voor eten. Thsitshi werkt samen met zijn zogenaamde neef, ongetwijfeld een vriend van de familie. Hij helpt de neef bij al zijn dagelijkse taken: delven, de zakken vullen, de zakken dragen, wassen. Op het einde van de dag krijgt hij 1.000 Congolese frank, ongeveer twee dol-lar. Hij doet zijn werk zonder klagen en kijkt uit naar het einde van de dag. Dan wast hij zich en gaat samen met zijn vrienden naar de bioscoop op de hoek, de enige plek van ontspanning voor de kinderen van de wijk. Hij ziet geen toekomst voor zichzelf buiten de mijn.
��
War is business, business is war
Kobalt? De elektronische in-
dustrie slorpt een vierde van
de wereldconsumptie van
kobalt op. Het metaal wordt
gebruikt in gsm’s, laptops en
MP3-spelers, maar je vindt het
ook terug in verf. Doordat het
bestand is tegen extreme tem-
peraturen wordt het eveneens
verwerkt in vliegtuigmotoren.
Kobalt zit ook in voedings-
supplementen omdat het het
menselijk lichaam helpt om
vitamine B12 op te nemen.
DeoorlogenhebbeninCongoalaanmeerdanvijfmiljoenmensenhetlevengekost.Hetzijn
complexe conflictenmet veleoorzakenop lokaal, nationaal en regionaal niveau.Het zou iets
tekortzichtigzijnomdeconflictenenoorlogeninCongoteherleidentotdeplunderingvande
natuurlijkerijkdommenvanhetland.Maarerzijnvoldoendebewijzendatdeaanwezigheidvan
natuurlijkerijkdommendeconflictenmeevoedteninstandhoudt.Oplokaalniveau,rondomde
mijnsites,zorgtdeongecontroleerdeeconomievoorernstigesocialespanningen.Demijnindu-
striewerdeen‘survivalofthefittest’,eenhardeoverlevingseconomiewaarbevolkingsgroepen
tegenelkaarwordenopgezet,waardezwakstenverdrongenworden.Opeenhogerniveaukun-
nenwezeggendatdeopbrengstenvangrondstoffenhandeleenheelnetwerkvanwapenhandel
instandkanhouden.Zoontstaatereenvicieuzecirkelvangrondstoffen,plunderingenconflict.
Rebellengroeperingenwillenmijngebiedenondercontrolekrijgen,mineralenwordenverkocht
aanrebellenenleidersdieeenoogjedichtknijpendoenergoedezaken.
DeeersteCongoleseoorlogbegintin1997,wanneerKabiladictatorMobutuvanzijntroonstoot.
Congoligttussenverschillendeconflictzonesin: indebuurlandenAngolaenSoedanbetwisten
rebellengroeperingenhetgezagvanhunregeringen,terwijlhetookrommelt indebuurlanden
RwandaenBurundi,waar recentelijkeengenocideplaatsvond.Het iseenexplosieve situatie,
verergerddoorhetfeitdatKabilahulpnodigheeftomaandemachttekomeneneenjaarlater,
hulpominhetzadelteblijven.Diehulpkomtuitdebuurlanden,vanregeringenenrebellen,en
isnietgratis.Kabila’smedestanderswilleneenstukvandekoek.InhetgrondstofrijkeCongovalt
immersveeltehalen.
Kabilamaaktechtergeenwerkvande‘DemocratischeRepubliekCongo’diehijheeftuitgeroe-
pen.OmdathijRwandaenOegandadwingthetlandteverlaten,jaagthijdaarenbovenzijnvroe-
gerebondgenotentegenzichinhetharnas.Beginaugustus‘98barstdebomennemenrebellen,
gesteunddoorOegandaenRwanda,dewapensoptegenKabila.DetweedeCongoleseoorlog
begint.Dankzij de interventie vannieuwebondgenotenZimbabwe,AngolaenNamibiëweet
KabilahetgeweldtebeperkentotOost-Congo.
��
Westerse bedrijven profiteren mee van de ‘oorlogseconomie’
In april 2001 geeft de VN Veiligheidsraad het eerste rapport van een expertenpanel over de
plunderingvanCongovrij.MetderesultatenvanmaandenterreinonderzoekbewijzendeVN-
expertendatdecontroleoverdeimmenserijkdommenvanhetlandeenbelangrijkerolspeeltin
hetconflict.Dankzijdemedewerkingvanwesterseprivéactoren,waarondereenreeksEuropese
bedrijven,kondendeoorlogvoerendelandenopzeerkortetijdtientallenmiljoenendollarshalen
uitdeverkoopvanonderandereCongoleesgoud,diamant,houtencoltan.
Veelvandebedrijvendieinheteindrapportvanhetpanelgenoemdworden,zijnnooitvervolgd.
Dezestraffeloosheidlaatzichmoeilijkrijmenmetdebeloftenvandeinternationalegemeenschap
omdevredeinhetoostenvanCongotebevorderen.
Voorzogenaamdebloeddiamantenofconflictdiamanten-diamantenafkomstiguitconflictgebieden
waarvandeopbrengstwordtgebruiktomrebellengroeperingentefinancieren-zettenoverhe-
denenbedrijveneencertificatieschemaop.DatwordthetKimberleyprocesgenoemd.Hierdoor
wordthetmogelijkomdiamantenuitconflictgebiedentewerenopdeinternationalemarkt.Hetis
hoogtijddatookvoorandereertseneencontrolemechanismewordtopgestart.Hetspreektvoor
zichdathetstilleggenvandehandelingrondstoffenuitoorlogsgebieddeconflictennietoplost,
maarhetkandefinancieringvandeoorlogwelvooreengrootdeeldoorbreken.
Na allerlei vredesinspanningen, verdragen en wapenstilstanden spreken de buurlanden af om
de soevereiniteit van Congo te respecteren en trekken de Oegandese en Rwandese regu-
liere troepen zich eindelijk terug uit het land. Maar de strijd gaat verder in het oosten, waar
verschillende milities, gesteund door Rwanda en Oeganda, actief blijven. Ze vestigen zich in
een gebied rijk aan kostbare grondstoffen zoals coltan en tin.
Omdat de situatie in het oosten van Congo zich niet stabiliseert, stuurt de VN een vredes-
missie. Anno 2008 zijn er in die streek 17.000 VN-soldaten aanwezig. Ook zij krijgen geen
controle over de regio.
��
Help, de Chinezen komen
De grote nood aan natuurlijke rijkdommen breekt stilaan
de dominante positie van westerse bedrijven in Katanga.
Opkomende wereldeconomieën als China en India heb-
ben dringend meer grondstoffen nodig, en daar hebben
ze heel wat voor over. Zo heeft China een belangrijke
deal van enkele miljarden dollars gesloten met de Con-
golese regering. In ruil voor de aanleg van grote infra-
structurele projecten kregen Chinese bedrijven enkele
belangrijke mijnconcessies in handen. China is nu niet
meer weg te denken uit het straatbeeld van Katanga. Het
legt hier wegen aan en krijgt een steeds groter deel van
de bouwindustrie in handen. Vaak gebruikt het hiervoor
Chinese werkkrachten.
Europa en Amerika worden zenuwachtig door de invasie
van China in een gebied waar zij traditioneel de grootste
invloed hadden. De rol van China in Afrika wordt zwaar
bediscussieerd binnen de internationale gemeenschap.
Terwijl sommigen beweren dat het land nieuwe kansen
biedt voor de ontwikkeling van de Afrikaanse economie,
zijn anderen van mening dat de Chinezen nieuwe koloni-
satoren zijn. Het lijkt erop dat hun grootste bezorgdheid
is dat de westerse bedrijven de zware verliezers zijn.
Waar de discussie in de internationale gemeenschap veel
minder over gaat, is of de nieuwe contracten gesloten
met China de Congolese bevolking beterschap zullen
brengen.
��
Multinationals, medeverantwoordelijk voor de crisis in de mijnbouw
Mijnbouwcontracten doorgelichtInmei2004starteenCongoleseparlementairecommissieondervoorzitterschapvanChristophe
Lutundula,eenonderzoeknaarfinanciëleeneconomischecontractendiewerdenafgeslotentus-
sen1996en2003.Decommissiesteltinhaareindrapportdatderoofvannatuurlijkeenandere
rijkdommentijdensdetransitienoggroteredimensiesaanneemt.Hetverschil isdathetnuge-
beurtbijgratievandestraffeloosheiddiedetijdelijkegrondwetaanderegeringsledenverleent.
Hetrapportkrijgtverdergeengevolg.Metdeverkiezingeninhetvooruitzichtzienregeringsleden
waarschijnlijkbepaaldezakenlievernietaanhetlichtkomen.
In2006wordeninCongovoorheteerstinveertigjaardemocratischeverkiezingengehouden,
ondergrotebelangstellingvandeinternationalegemeenschap.Degrotehoopisdatdieverkie-
zingentoteenbeterbestuurvanhetlandleiden.ZittendpresidentKabilawintdeverkiezingen
met58%vandestemmen.Infebruari2007vormthijeennieuweregering,metalseerstemi-
nisterAntoineGizenga.Sneldaarnapresenteertderegeringeen‘GovernanceContract’,waarin
zehaarprioriteitenvoordekomenderegeringsperiodevastlegt.Eénvandezeprioriteitenishet
bevorderenvan transparantie indemijnsectorenheronderhandeling, indiennoodzakelijk,van
onevenwichtigemijncontracten.
��
In2007doeteeninternationalecoalitievanngo’seeneersteoproepvoorhetherbekijkenvande
mijncontracteninCongo.Zelanceertdaarvoordecampagne‘EenrechtvaardigdeelvoorCon-
go’.Dengo’sroependeCongoleseregeringenhaar internationalepartnersopomoneerlijke
contractenuitdeoorlogs-entransitieperiodeteverbrekenofteverbeteren.Zowillendengo’s
garanderendathetCongolesevolkeeneerlijkdeelkrijgtvandeopbrengstenvandenatuurlijke
rijkdommenvanhetland.DeoproepkrijgteenzeerbrederesponsinCongo,eldersinAfrika,in
EuropaeninNoord-Amerika.Medeonderdrukvandeinternationalegemeenschaptekentde
CongoleseministervanMijnbouw,MartinKabwelulu,op20aprileenministerieelbesluitomeen
interministeriëlecommissieopterichtenmethetmandaatomdemijncontractenuitdeoorlogs
-entransitieperiodeteherzien.
�� contracten onder de loepIn juni2007gingdezeinterministeriëlecommissievanstart.Zenam64mijncontractentussen
privépartnersenCongolesestaatsbedrijvenonderdeloep.Zegingnaofdecontracteninover-
eenstemmingwarenmetdenationalemijncodeeninternationalenormenbetreffendemijnbouw.
Deresultatenvandecommissiewarenronduitschokkend.Vande64contractenwasernietéén
aanvaardbaar.Voor38contractenadviseerdedecommissieheronderhandeling,terwijldeandere
betergeannuleerdkondenworden.Uithetonderzoekvandecommissieblijktdusdatmultinatio-
nalsdeCongolesestaatenhaarbevolkingplunderen.
Daarnaastwerdhetduidelijkdatdezeprivépartnerseenveeltelaagpercentagekapitaalinbrengen
indemijnbouw,geziendegigantischevergunningendiezekregen.Hetisduidelijkdatvelekleine
firma’sdevergunningennietkochtenomechtmetmijnbouwtestarten,maaromspeculatieve
redenen.Zoleggenzeechterbeslagopdeondergrondzonderdathetinkomstengenereertvoor
destaatofbijdraagtaandewerkgelegenheid.Daarnaastvalthetopdatdevergunningenvoorerg
langetijdwerdenafgesloten-totdertigjaar-endatdeprivépartnerseenabnormaalhoogper-
centageaandeleninhandenkregen.Hierdoorhebbendestaatsbedrijvengeeninspraakmeerin
hetdagelijksebestuurenkunnendealsmetklantenwordengeslotenzonderinspraakofcontrole
vandestaat.Hetresultaatisdatontgonnenertsenruwwordengeëxporteerdenergrotewinsten
wordengemaaktbuitenCongo.Delokalebevolkingziethiergeencentvanterug.
��
Bermuda en de Maagdeneilanden:meer dan tropische paradijzenVeelvandemultinationalebedrijvendieactiefzijninKatangazijngeregistreerdoptropischeeilan-
den.HetbedrijfKatangaMining,bijvoorbeeld,heeftzijnofficiëlezetelopBermuda.Registratiein
belastingparadijzenbespaartbedrijvennietalleenheelwatgeld,hetmaakthetookergmoeilijkom
nategaanwaarhetgelddatzeinvestereninCongopreciesvandaankomt.
Ookdesomszeercomplexestructuurvanmultinationalsbemoeilijkthetuitoefenenvaneffectieve
controle.JointventureswordenafgeslotentussenhetstaatsbedrijfGécaminesenprivébedrijven.
Die laatstezijnvaakdochterondernemingenvaneenholding,dieover100%vandeaandelen
vanhetbedrijfbeschikt.Dedochterondernemingenwordenmeestalinbelastingparadijzengere-
gistreerd,terwijldeholdingsinwesterselandenzetelen.Opdiemanierontstaatereeningewik-
keldeschakelvantussenondernemingenenaandeelhouders.Ditmaakthetlastigomtebepalen
welkelandendeverantwoordelijkheidhebbenvoormultinationalebedrijven,indiendezedewet
ofregelgevingenovertreden.
��
Mijnbusiness, een ver-van-mijn-bedshow?Mijnbouw inCongo lijkt voorveleneenver-van-mijn-bedshow.Maar alswenagaan inwelke
productencoltan,koperenkobaltuitCongozit,blijktervooriedervanonseenstukjeCongo
binnenhandbereikteliggen.
Debatterijenvanallegsm’sbevattenhetmineraalcoltan.Dekansdatdieuithetconflictgebied
Oost-Congokomtisvrijgroot.ColtanvindjeookindecomputersvanSony,Nokia,Nintendo,
Dell,PhilipsenHewlett-Packard.Bedrijvenhebbenvaakethischecodesopgesteldvoordelaatste
stappenvanhetproductieproces,maarstellenzichweinigvragenbijdeontginningvanhunba-
sisgrondstoffen.Zehebbennietaltijdeenzichtopwaarhungrondstoffenvandaankomen.Maar
hetgaatnietenkeloverfirma’sdiemineralenverwerkeninhunproducten.Ookbankenhebben
eengrootaandeelindekoper-enkobaltindustrieinCongo.Dekansisgrootdatookjouwbank
investeertingrootschaligemijnprojecteninCongo.
Alsgewonegebruikervankoper,coltanenkobaltkunnenwedusweldegelijkietsdoen.Bedrijven
zijngevoeligvoordepubliekeopinie,zekeralshetgaatomkinderarbeidenoorlog.Eenkritisch
publiekkandecultuurvaneenbedrijfveranderen.
��
De mijnbouw zou een belangrijke troef kunnen zijn voor de ontwikkeling van
Congo. Anno 2008 zorgt het slechte management van de natuurlijke rijkdom-
men echter alleen voor ellende en conflict. Om de opbrengsten uit de industri-
ele mijnbouw ten goede te laten komen aan de Congolese bevolking, moeten
vele voorwaarden vervuld raken.
Een eerlijk vergunningscontract is de basisvoorwaarde. Wat houdt dit in? Om
tot een eerlijk contract te komen moet de staat eerst weten wat ze juist ver-
koopt. Studies over de ondergrond en haalbaarheidsstudies zijn hoogst nood-
zakelijk vooraleer over te gaan tot het tekenen van een contract. Enkel op die
manier zullen eerlijke prijzen worden betaald en kunnen staatsbedrijven oor-
delen of een privépartner voldoende capaciteit heeft om tot productie over
te gaan. Het vastleggen van realistische productieschema’s belet dat privébe-
drijven mijnbouwvergunningen kopen voor speculatie. Daarnaast moeten de
staatsbedrijven erop toezien dat de verkoop van aandelen er niet toe leidt dat
privépartners het dagelijks bestuur volledig in handen krijgen. Ze moeten in-
spraak behouden in belangrijke beslissingen en mee controle kunnen uitoefe-
nen op de bedrijfsactiviteiten.
Maar een goed contract is niet voldoende. Je kan een perfect contract hebben,
zonder dat het één cent meer opbrengt voor de staat. Die moet er daarom
voor zorgen dat ze voldoende controlemechanismen opbouwt opdat de con-
tracten ook daadwerkelijk worden nageleefd. De Congolese staat zette hierin
haar eerste stappen door toe te treden tot het zogenaamde Extractive Industry
Transparancy Initiative (EITI). Dit iniatief verplicht bedrijven ertoe al hun afdra-
gen aan de staat openbaar te maken. Op haar beurt belooft de staat al haar in-
komsten uit de mijnbouw te publiceren. Op die manier onstaat er duidelijkheid
over de geldstromen in de mijnsector en wordt de kans op corruptie kleiner.
Daarnaast moeten de staatsmijnbedrijven samen met hun privépartners werk
maken van het heropstarten van een industriële verwerking van ertsen in Con-
go. In 1923 werd er meer erts bewerkt in Congo dan de dag van vandaag. Door
het exporteren van bewerkte ertsen zullen de opbrengsten voor de Congo-
lese staat gevoelig stijgen en krijgen meer mensen in Congo werk. De grootste
meerwaarde wordt dan niet langer in het buitenland gecreëerd.
Hoe kan mijnbouw bijdragen tot duurzame ontwikkeling?
�0
Nederlands instituut voor Zuidelijk Afrika (NiZA)
NiZAissinds2003actiefindeDemocratischeRepubliekCongo(DRC).Inhetkadervanzijnacti-
viteitengerichtopverbeteringvandesociaal-economischesituatieinmijnbouwgebiedeninAfrika,
werktNiZAindeDRCsamenmetvijflokaleorganisaties.NiZAondersteuntdezeorganisatiesin
hunlobby-encampagneactiviteiten,onderzoeksactiviteitenenindecapaciteitsopbouwvanhun
eigenorganisatie.DepartnerorganisatieswordenookbetrokkenbijdeactiviteitenvanNiZAop
internationaalniveau.
In KatangawerktNiZA samen met deCongoleseorganisatiesASADHOenNDS. ASADHO
is een mensenrechtenorganisatie die zich richt op het verbeteren van de leefomstandigheden
rondomdekoper-enkobaltmijnen.MetondersteuningvanNiZAverspreidtASADHOinforma-
tieovermijnbouwactiviteitenendegevolgendaarvanvoordelokalegemeenschappen.ASADHO
geeftookvoorlichtingoverdearbeidsrechtenvandemijnwerkers.Daarvoorwerkthetnauw
samenmetNDS,delokalevakbondvoormijnwerkersinKatanga.
IndeoverigedelenvandeDRCwerktNiZAsamenmetdeCongoleseorganisatiesGAERN,
CENADEPenOCEAN.GAERNrichtzichvoornamelijkophetmobiliserenvanartisanalemijn-
werkersindediamantindustrieinMbuji-MayieninOost-enWest-Kasaï.CENADEPiseenmen-
senrechtenorganisatieinKinshasadiedeafgelopenjarenonderzoekheeftuitgevoerdnaaronder
meer coltanwinning inZuid-Kivuendiamantwinning inProvinceOriental.OCEAN iseenmi-
lieuorganisatiediezichinzetvooreengoedbeheervandetropischebosseninCongo.Metde
ondersteuningvanNiZAheeftOCEANzijnactiviteitenuitgebreidendoethetonderzoeknaar
vormenvanmijnbouwwinningdieplaatsvindenindetropischebossen,zoalsdewinningvangoud
endiamanteninhetgebiedrondKisangani.
Voormeerinformatie:www.niza.nl
Commission Justice et PaixActiefintalrijkelandeninallewerelddelenpromootCommissionJusticeetPaixdebescherming
vanmensenrechten.Naastonderzoekswerkenhetorganiserenvanopleidingen,oefenthetop
politiek niveau druk uit rond mensenrechten, ontwikkeling en vrede. Dit zowel op nationaal,
Europeeseninternationaalniveau.InBelgiëwildeorganisatienaasthaarpolitiekelobbywerkook
mensensensibiliserenrondvredeenontwikkeling.DaarnaastvormtCommissionJusticeetPaix
hetsecretariaatvanhetBelgischNetwerkrondNatuurlijkeRijkdommen.Ditnetwerkverenigt
verschillendengo’sdiewerken ronddeproblematiek vannatuurlijke rijkdommen.Devereni-
gingendieeraandeelnemenzijn:BroederlijkDelen,CNCD-11.11.11,IPIS,CNAPD,Solidarité
Mondiale,ActiondesFemmespourleDéveloppement,CADTMenJusticeetPaix.
Voormeerinformatie:www.justicepaix.be
�1
Broederlijk DelenBroederlijkDeleniseenchristelijkeorganisatiediegroepenmenseninhetZuidenhuneigenplan-
nenindestrijdtegenarmoedeenonrechtlaatwaarmaken.BroederlijkDelenisactiefinCongo
sindszijnontstaanin1961.OpdeeersteplaatsondersteuntBroederlijkDelenerorganisatiesvan
kleinschaligeboeren,énorganisaties(ngo’s)diemeerdereboerengroepentegelijkbegeleiden,dit
wilzeggen,henvormingbiedenenhenhelpenomzichteorganiseren.
SpecialeaandachtgaatooknaardepositievanvrouwenenjongereninCongo.
BroederlijkDelen steundehetdemocratiseringsproces in zijn campagne ‘Congowil stemmen’
viaCongolesepartnerorganisatiesdiezichinzettenvoorpolitiekebewustmaking:aanhetCon-
golesevolkuitleggevenoverhetverkiezingsprocesenallerlei informatiedaaroververspreiden,
henbewustmakenvanhunrecht/plichtompolitiekactieftezijn,drukuitoefenenopkandidaten
enverkozenen,delokale(plattelands)bevolkingduidelijkmakendatzemondigeburgersmoeten
worden,mensen(ookgezagsdragers)ervanbewustmakendatmachtengezaggeensynoniemen
zijnvan‘zomaarkunnendoenwatjewil’,mensen(vrouwen)alfabetiserenomeenbewustepo-
litiekehoudingtekunnenaannemen,enzovoort.
BroederlijkDelenverrichtalmeerdantienjaarpolitiekwerkronddeproblematiekvandegrond-
stoffen inCongo.Decampagne‘GeenbloedaanmijnGSM!’klaagdedemedeplichtigheidvan
Belgische bedrijven aan de plundering van Congo aan, en lag mee aan de oorsprong van de
onderzoekscommissieGroteMerenvandeBelgischesenaat.Methet rapport ‘Supporting the
wareconomyintheDRC:Europeancompaniesandthecoltantrade’tildeBroederlijkDelende
problematiekoptotEuropeesniveau.BroederlijkDelenwerktookmeeaande internationale
campagnes‘FatalTransactions’,‘PublishWhatYouPay’en‘AFairShareforCongo’.
Voormeerinformatie:www.broederlijkdelen.be
Fatal TransactionsAfrikabeziteenenormerijkdomaanolie,diamanten,goud,koperenkobalt.Maarvoorlandenals
Congo,Soedan,NigeriaenTsjaadzijndezegrondstoffeneerdereenvloekdaneenzegen.Daar
zijnzedeinzetvanconflicten.Ofwordtmetdeopbrengstenervaneenoorlogbekostigd.Boven-
diengaanveelmensengebuktonderdewinningvandegrondstoffen.Zoalsdemijnwerkers,die
werkenonder lage lonenenslechtearbeidsomstandigheden.Ofde lokalebevolking,diekampt
met de gevolgen van landonteigening en ernstige milieuvervuiling. Ondertussen verdwijnen de
enormewinstenindezakkenvanolie-enmijnbouwbedrijvenendeAfrikaansepolitiekeelite.
DeinternationalecampagneFatalTransactionswildatdeopbrengstuitdehandelingrondstoffen
nietlangerleidttotgeweldenconflict.Grondstoffenmoetenbijdragenaandeontwikkelingvan
Afrikaanselanden.Datkandoorovertestappenvanfataltransactionsnaarfairtransactions.Fatal
Transactionsstrijdtdaaromvoorhetopenbaarmakenendeverbeteringenaanpassingvanolie-
enmijnbouwcontracten.Dezevormvanfairtransactionsmoetzorgenvooreeneerlijkereverde-
lingvandewinstenenderechtenvandelokalebevolkinggaranderen.AlleendanzijnAfrikaanse
grondstoffendemotorachterduurzameontwikkeling,inplaatsvandeaanstichtertotarmoede
enconflict.
Voormeerinformatieziewww.fataltransactions.org
��
De Congolese regering heeft anno 2008 enorme noden. Haar budget kan je vergelijken met
dat van Gent, een stad in Vlaanderen met 300.000 inwoners. Jaren van plunderingen, oorlo-
gen en slecht bestuur hebben Congo diep doen wegzakken. Momenteel bengelt Congo op
de Human Development Index, een ranglijst die het welzijnsniveau in landen meet, onderaan
op de 176ste plaats (van de 196). De rijkdom van de ondergrond staat in schril contrast met
de armoede die zich boven de grond afspeelt. Die is het resultaat van het leegroven van het
land door dictator Mobutu, een decennialange oorlog die Congo handenvol geld kostte, cor-
rupte politieke leiders en het ontbreken van een functionerend staatsapparaat.
Zit de toekomst vanCongo in de grond?
Deindustriëlemijnbouwindustrieligtnogvooreen
grootdeelstil.Vandeopbrengstenvloeiterweinig
naardenationalekas,ennogveelmindernaardelo-
kalebevolking.NochtansheeftCongovelemogelijk-
hedenomuithetdiepedaltegeraken.Deherstruc-
tureringvandemijnbouwsectorzoudaareengrote
bijdrageaankunnenleveren.Hetlandzoudankun-
nenprofiterenvandeenormevraagaangrondstof-
fenenprijsstijgingenopdewereldmarkt.Maarhier-
voormoetdeCongolesestaatdemijnbouwterug
ondercontrolekrijgen,eentransparantbelanstingsy-
steeminvoerenendeopbrengstengebruikenomte
investerenindeontwikkelingvanhaarland.Enkelop
dezemanierzullenkinderenuitdemijnenkunnen
wordengehouden,zullenmijnbouwersvoldoende
verdienenomhungezinnenteonderhoudenenzul-
lenboerenterughunlandgaanverbouwen.
InNederland:FatalTransactionsT.a.v.NathalieAnkersmitP/aNiZAVanDiemenstraat2001001ESAmsterdamTel.+31(0)20520.62.10
InBelgië:BroederlijkDelenT.a.v.SilviaSchouppeHuidevetterstraat1651000BrusselTel.+32(0)2213.04.38
De brochure kan u bestellen