Onderzoek
Student: Rik Smies 6-5-2014School: Fontys ABVKlas:
3VTBeroepsorientatie project
Jongeren in samenwerking met jongerencentrum, eigen werk
exposeren/organiseren, hun leven in beeld.
Inhoudsopgave
1 Vooronderzoek...p.21.1 Buitenschoolse educatie algemeen..p.
21.2 Buitenschools mijn doelgroepp. 31.3
Doelgroepen...p.4-5-Dagbesteding.p. 4-Taakstraf.p.
4-Vrijwiligers...p. 4-Inloop/bezoekersp. 5 1.4 Wat doen ze in
jongerencentra aan cultuur/kunsteducatie..p. 61.5 Hoe zit de
organisatie van een jongerencentrum in
elkaar?.............................p. 61.6 Problematiek die bij
jongeren kan spelen...p. 61.7 Waar je tegenaan kan lopen binnen het
jongerencentrum..p. 61.8 Vooronderzoek creatieve therapie
probleemjongeren..p. 7 2 Mijn eigen praktijkwerk..p. 72.1
Kunsttheoretische bronnen eigen werk...p. 72.2 Koppeling met de
opdrachtp. 8 3 Hoofdvraagp. 83.1 Deelvragen...p. 8 4 Criteriap. 9 5
Het Product..p. 95.1 De 6 ontwerpcriteria.p. 105.2 Het materiaal.p.
105.3 Praten over kunst.p. 12 6 Bronnenlijst...p. 13 7
Inspiratie.p. 14Jongeren in samenwerking met jongerencentrum, eigen
werk exposeren/organiseren, hun leven in beeld.
1. Vooronderzoek
1.1 Onderzoek buitenschoolse kunsteducatie algemeen:Ik heb een
onderzoek gedaan naar kunsteducatie en dan specifiek wat er
aangeboden wordt voor jongeren in de leeftijdscategorie 12 tot 20
jaar. Binnen de opleiding hebben we excursies gehad naar
verschillende instanties, bijvoorbeeld het BKKC, Museum de Pont,
Het Booijmans van Beuningen etc. Het belangrijkste thema in deze
excursies was kunsteducatie en hoe de musea of culturele centra dit
vormgeven. Erg leerzaam en het gaf me direct een breder inzicht in
wat deze instellingen nu eigenlijk aanbieden, aan verschillende
doelgroepen. Het verbaasde me dat ze zoveel deden, ook in
samenwerking met scholen en andere instellingen. Mijn gekozen
werkveld heeft betrekking op jongerencentra in de gemeente
s-Hertogenbosch. Vanuit mijn stage-ervaring weet ik, dat er op het
gebied van kunsteducatie niet zo heel veel aanbod is voor jongeren
in deze stad. In s-Hertogenbosch zijn er een aantal jongerencentra,
onder andere de Jongerencentrum de Poort en stichting Jong actief.
Hier word over het algemeen vrij weinig gedaan op het gebied van
kunsteducatie. De focus ligt meer op het jongerenwerk: begeleiding,
feestjes, algemene inloop voor de bezoekers etc. Daar zal ik later
nog verder op in gaan. Naast de jongerencentra zijn er in
s-Hertogenbosch een aantal plaatsen waar jongeren terecht kunnen
voor beeldende begeleiding, workshops, muziek, danslessen etc. Dit
is vaak wel tegen betaling. Zo is er de Muzerije, het
MIK-kunsteducatie, maar ook een aantal particuliere kunsteducatie
programmas, zoals Atelier Villa Lilla. De doelgroep is hier een
stuk jonger. Ik heb voor dit project een tweetal lessen gegeven aan
het atelier Villa Lilla. Ik kreeg de vrije hand en mocht mijn eigen
lessen opzetten. Ik heb geprobeerd mijn product hierbij te
betrekken, dus door ze te laten associren met de voorwerpen. Van de
kunsteducatie centra die ik hier boven beschreven heb, komen de
meeste jongeren vrijwillig omdat ze graag creatief bezig zijn.
Tegen betaling krijgen ze dan lessen in de kunstvorm die ze leuk
vinden. Hierin verschillen ze met een jongerencentrum, omdat een
jongerencentrum haar deuren opent voor alle jongeren die willen
komen. Ze hoeven niet te betalen en de meeste jongeren zijn vaak
nog nooit met kunst bezig geweest. Juist dit is de reden waarom ik
dit een mooie doelgroep vindt. Het is belangrijk de jongeren
enthousiast te maken, zodat ze zin hebben om mee te werken aan het
project. In mijn vakvisie komt o.a. naar voren, dat ik kunst als
een heel belangrijk aspect van de ontwikkeling van jongeren zie.
Het kan een verrijking en een verbreding van hun denkbeelden geven.
Daarnaast kan het de mogelijkheid bieden om even nergens aan
denken, problemen te vergeten, te relativeren en nieuwe inzichten
te geven. Een ander cultureel centrum, wat zich in s-Hertogenbosch
specifiek bezighoudt met de begeleiding van jonge creatievelingen
is Stichting Solos. Ik heb in het verleden nauw samengewerkt met
deze stichting. Waar het om gaat bij Solos is de begeleiding van
jonge kunstenaars die een bepaald project willen opzetten. Ze
regelen bijvoorbeeld subsidies, vergunningen en alles wat er komt
kijken bij het realiseren van een initiatief. Nog een voorbeeld van
zon ondersteunende instelling in s-Hertogenbosch is de Kunstbende.
Deze stichting organiseert elk jaar een kunstnacht waar jong talent
kan laten zien wat ze in huis hebben. 1.2 Mijn kunsteducatie
Doelgroep:Mijn gekozen doelgroep binnen het buitenschoolse
programma zijn de jongeren in een jongerencentrum. Verschillende
jongeren in de leeftijdscategorie 12 tot 18 jaar. Diverse
achtergronden en redenen van samenwerken met het jongerencentrum
varirend van taakstraf, reclassering, op vrijwillige basis, stages,
etc. Ik heb hiervoor gekozen omdat ik in mijn afgelopen stage op
het jongerencentrum de Poort heb gewerkt en ik deze doelgroep erg
interessant vind. Het viel me alleen wel op dat ze op het gebied
van kunsteducatie, vrij weinig tot niets doen voor de jongeren. Dit
niet omdat ze het niet willen, maar meer omdat ze niet weten hoe ze
dit moeten doen. Daarom wil ik met dit project een lesplan
opstellen dat ook uit te voeren is door de leiding van het
jongerencentrum. In mijn afgelopen stage heb ik gewerkt op een
jongerencentrum. Voor deze stage heb ik al onderzoek gedaan naar de
doelgroep, het jongerenwerk en de psychologische kanten ervan. De
doelgroep heb ik hieronder kort uiteengezet. Natuurlijk zijn er
verschillen per jongerencentrum, afhankelijk van de locatie. Daar
zal ik later nog iets over toelichten. Het jongerencentrum De Poort
wordt gerund door een team van jongerenwerkers. Samen met onder
andere de vrijwilligers en stagiaires regelen ze alles wat met het
jongerencentrum te maken heeft. Ze organiseren feesten en
activiteiten, en de normale inloop uren die plaatsvinden in de
avond waarbij alle jongeren welkom zijn om bijv. te poolen, te
gamen en andere leuke activiteiten te doen. Niet alleen is er
plaatst voor stagiaires en vrijwilligers, maar er komen ook
jongeren van bureau Halt en jongeren die een dagbesteding moeten
hebben. Deze worden ook actief betrokken bij het werken in de
Poort. Zo is maandag de vaste dag om samen schoon te maken, klusjes
te doen, versieren voor carnaval of andere nuttige bezigheden.
Tussen de middag samen lunchen is een mooi moment om nader tot
elkaar te komen en de groepssfeer te verbeteren. Het is een hecht
team waar iedereen wordt gewaardeerd en dat is mooi om te zien en
om deel van uit te maken. Een ander aspect waar de jongerenwerkers
zich mee bezig houden is het Ambulant werk. Dit houdt in dat de
jongerenwerkers jongeren opzoeken (in dit geval uit het gebied
Maaspoort) op de plekken waar ze hun vrije tijd doorbrengen, zoals
hangplekken buiten. Dit werken heeft meerdere doelen. Zo is het
bijvoorbeeld belangrijk om een vertrouwensband op te bouwen met de
jongeren die eigenlijk niet naar het jongerencentrum komen. Gewoon
eens een praatje maken en laten zien dat je er bent wanneer ze hulp
nodig hebben etc. Uit een onderzoek van Dr. Judith
Metz[footnoteRef:1] over het ambulant werk heb ik veel opgestoken.
Zo staat er bijvoorbeeld: [1: Metz J. Ambulant Jongerenwerk
(2011)]
Vanzelfsprekend zijn jongeren de voornaamste gebruikers van het
ambulant jongerenwerk. Aandacht voor de gemeenschap is van belang
omdat de gemeenschap zowel deel is van het probleem als onderdeel
is van en mogelijkheden biedt voor de oplossing. Door ambulant te
werken leert het jongerenwerk ook (mogelijke) steunpilaren in de
omgeving van de jongeren kennen zoals een lokale ondernemer die
jongeren een kans wil geven door het bieden van een stageplek of
een bijbaantje etc.
1.3 Doelgroepen jongerencentrum:
Een korte uiteenzetting van de verschillende jongeren heb ik
hieronder beschreven. Het is niet de bedoeling dat ik jongeren in
een hokje plaats, maar meer om de verschillen duidelijk aan te
geven. Bij jongeren zijn er meestal een aantal factoren die
meespelen in het gedrag. Zo kan er sprake zijn van de invloed van
een groep, de onzekerheden van een jongeren, de druk om zich te
bewijzen, problemen thuis of op school etc. Al deze factoren hebben
invloed op het gedrag van jongeren en ik heb me proberen te
verdiepen in de verschillen die er dus zijn, per leeftijdscategorie
en milieu etc. Zo heb ik gebruik gemaakt van meerdere bronnen, waar
ik in dit verslag nog naar verwijs en af en toe uit citeer. Bij het
jongerencentrum hebben we te maken met hele diverse jongeren die
allemaal via een ander traject bij de poort zijn gekomenJongeren
die voor dagbesteding meehelpen: Deze jongeren zijn gestopt met
school, hebben geen werk en weten nog niet goed wat ze willen doen
in de toekomst. Ze hebben een vorm van dagbesteding nodig, zodat ze
toch een bepaalde routine en structuur blijven houden. In het boek
De kleine ontwikkelingspsychologie[footnoteRef:2] word ook hier
iets over gezegd: [2: Kohnstamm M. De kleine
ontwikkelingspsychologie (2009)]
Het problematische patroon, waarbij de jongeren vaak worstelen
met zingevingsvragen en vooral zinloosheid en doelloosheid ervaren.
Er is dan sprake van een pessimistisch toekomstperspectiefBij De
Poort kunnen ze samen met de jongerenwerkers en de andere jongeren
helpen aan verschillende activiteiten. Hierdoor leren ze iets
nuttigs. Ze voelen zich goed wanneer ze bezig zijn of wanneer ze
iets hebben gedaan. Ik denk dat het ook belangrijk is dat de
jongeren een bepaalde vorm van verantwoordelijkheid krijgen.
Hierdoor voelen ze zich gewaardeerd en kunnen ze laten zien wat ze
in huis hebben. Samen praten over toekomstplannen is ook een goede
manier om te werken met de jongeren. Op een niet geforceerde manier
proberen uit te vinden wat ze nu precies willen in het leven en wat
de mogelijkheden zijn. Een voorbeeld van het geven van
verantwoordelijkheid, is het geven van de sleutel van het
jongerencentrum. Door dit te doen geven ze de jongeren vertrouwen
en verantwoordelijkheid. De jongeren voelen zich gewaardeerd en een
belangrijk deel van het jongerencentrum. Zo zullen ze ook vaker
ingrijpen wanneer hun leeftijdsgenoten iets doen wat niet mag. Dit
aspect ga ik ook gebruiken in mijn uiteindelijke product. (zie les
7 in deel 2 van dit verslag)Jongeren met een taakstraf: Deze
jongeren moeten voor hun taakstraf van Bureau Halt gedwongen een
aantal uur helpen bij het jongerencentrum. De reden voor de
taakstraf kan variren van te vaak te laat komen op school, tot
serieuzere delicten. De jongeren zijn onder de 18 jaar, want
ouderen gaan door naar justitie en er is dan geen mogelijkheid op
een taakstraf. Met deze jongeren wordt wel iets anders omgegaan,
omdat ze toch hun werkstraf goed moeten benutten. Ze krijgen vaak
in het begin de minder leuke klusjes, maar wanneer ze laten zien
dat ze dit goed doen worden er leukere dingen gedaan. Voor deze
jongeren is de taakstraf verplicht, dus ze zijn niet altijd
enthousiast over het werk. Vrijwilligers: De vrijwilligers van De
Poort zijn de jongeren en ouderen die al een langere tijd komen en
op vrijwillige basis meehelpen aan allerlei activiteiten en de
organisatie hiervan. Zo kunnen ze bardiensten draaien bij de inloop
of helpen met het organiseren van een feest. Er zijn geregeld
vergaderingen waar alle vrijwilligers bij elkaar komen om te
bespreken wat er op de planning staat. Zo kan iedereen zijn of haar
inbreng doen en word er van alles georganiseerd en geregeld.
Bezoekers: De inloop (de openingstijden van het jongerencentrum in
de avonden) bestaat eigenlijk uit alle jongeren van Maaspoort en
omstreken die vrij langs mogen komen en een plek hebben waar ze hun
gang kunnen gaan. Er zijn allerlei dingen om te doen tijdens de
inloop, mits de jongeren zich aan bepaalde regels houden. Bij een
inloop kunnen er meerdere complicaties op treden. Zo zijn er
uiteraard bepaalde jongeren die het niet zo goed kunnen vinden met
andere jongeren.1.4 Wat doen ze in jongerencentra aan
cultuur/kunsteducatieIn het jongerencentrum viel me op, dat er
eigenlijk weinig gebeurt op het gebied van kunsteducatie. Vr mijn
stage bij De Poort heb ik ook wel eens samen gewerkt met het
jongerencentrum van Jong Actief en hier was het net zo gesteld met
de kunsteducatie. Het lijkt niet vanzelfsprekend dat er lessen
worden aangeboden op dit gebied. Af en toe is er een uitzondering
wanneer er een workshop plaats vindt. De doelgroep in een
jongerencentrum wordt gekenmerkt door verschillende factoren. Zo
zijn ze nog erg vaak op zoek naar waardering bij leeftijdsgenoten.
Veel jongeren hebben wel al een sterke zelfstandigheid en een eigen
mening, zijn dus al erg autonoom. Andere jongeren daarentegen
moeten nog heel erg gestuurd worden. De verschillen tussen de
jongeren zijn aanzienlijk. De jongeren in deze leeftijdscategorie
zijn druk bezig met social-media en telefoons. Snelle contacten en
netwerken via het internet staan hier voorop. Wellicht is dit iets
om te betrekken in het eindproduct (zie les 2 en les 7 in het
lesplan)Op eigen initiatief ben ik het gesprek aangegaan met een
ander jongerencentrum in Den Bosch. Om erachter te komen hoe ze
tegenover kunsteducatie voor jongeren staan. De conclusie van het
gesprek was dat de jongerencentra zeker wel open staan voor het
aanbieden van kunsteducatie, maar ze vaak de middelen en de kennis
niet ter beschikking hebben. Daarom dat dit voor mij zon mooi
project is, waar ik zeker meer werk van wil maken in de
toekomst.1.5 Hoe zit de organisatie van een jongerencentrum in
elkaar?In een jongerencentrum heb je, zoals hierboven al uitgelegd
is, een hele brede doelgroep. Naast alle vrijwilligers, stagiaires
en taakstraffers die er mee helpen met de organisatie van het
gehele jongerencentrum, staat er een team van jongerenwerkers aan
de leiding van het centrum. Ze werken nauw samen met elkaar en
zorgen voor goed overleg. Ze werken samen met verschillende
instellingen in Den Bosch, zoals stichting Divers en andere
organisaties. Mijn eigen rol binnen het jongerencentrum was in de
tijd van mijn stage vrij informeel, samen met de stagiaires en
vrijwilligers. Vanuit de overheid en andere instanties (waaronder
ook het jongerencentrum zelf) zijn er bepaalde regels en kaders
waarbinnen je moet werken. Dit verschilt natuurlijk per jongeren.
Je gaat op een andere manier om met de bezoekers van de inloop als
dat je doet met je collega stagiaires. 1.6 Problematiek die bij
jongeren kan spelenEr zijn verschillende soorten problematiek die
kunnen spelen bij jongeren. Ik wil in mijn project geen onderscheid
maken tussen deze jongeren en normale jongeren. Ik zou het product
dan ook willen aanbieden aan alle soorten jongeren. Daarom denk ik
dat een jongerencentrum ook de perfecte locatie is hiervoor, omdat
hier van alles over de vloer komt. Maar om toch even een beeld te
krijgen van wat er aan de hand kan zijn bij jongeren, of wat er in
bepaalde situaties kan ontstaan; -Groepsdruk, of het gevoel hebben
je te moeten bewijzen aan je leeftijdsgenoten. Dit is iets waar ik
in mijn stage al tegenaan ben gelopen en denk ik onvermijdelijk
voor deze doelgroep. Dit is kenmerkend voor de doelgroep, omdat het
op die leeftijd belangrijk is dat je ergens bij hoort. In het boek
van Rita Kohnstamm Kleine ontwikkelingspsychologie[footnoteRef:3]
staat bijvoorbeeld: [3: Kohnstamm R. Kleine
ontwikkelingspsychologie 2 (2009) ]
De drijvende kracht in de adolescentie is het streven naar en
vasthouden van een positieve zelfwaardering Dit heeft weer te maken
met een aantal factoren waaronder, weten waar je graag bij wil
horen en de acceptatie van anderen Bij sommige jongeren zie ik dit
wel terug, omdat ze zich toch iets anders gedragen wanneer er
anderen bij zijn of juist niet. Het versterken van de
zelfwaardering en ergens bij horen is iets waar het jongerencentrum
ook een grote rol in speelt. -Agressie en regelovertredende
gedragsproblemen; er zijn veel verschillende vormen en oorzaken
voor agressie of regelovertredend gedrag. -Psychologische
problemen; dit kan verschillen van ADHD/ADD, Autisme, Depressie,
Angststoornissen etc. Wat voor mij centraal staat in dit project is
om de jongeren een manier te geven om zich te kunnen uiten en even
niet te hoeven denken aan problemen. -Sociale problematiek,
mogelijk veroorzaakt door een verstoorde gezinssituatie. Zo heb ik
uit: Handboek klinische ontwikkelingspsychologie[footnoteRef:4]
door Jan Bijstra het volgende citaat gehaald: [4: Bijstra J.
Relaties met leeftijdsgenoten ]
bijvoorbeeld kinderen die door hun ouders worden mishandeld,
hebben een verhoogde kans op een verstoorde sociaal cognitieve
informatieverwerking en een gebrek aan kennis over emoties en
regulering daarvan. (p.196)
1.7 Waar je tegenaan kan lopen binnen het jongerencentrumNaast
de problematiek die kan spelen bij jongeren op een jongerencentrum,
zijn er nog andere factoren waar je rekening mee moet houden. Zo
heb ik persoonlijk ervaren dat het belangrijk is om je grenzen
duidelijk te maken. Eerst zorgen dat je respect krijgt en duidelijk
regels stellen, voordat je vriendschappelijk om kan gaan met de
jongeren. Wanneer jongeren in een groepsverband zijn, ontstaat er
sneller onrustig gedrag. Daarom is het belangrijk dat de
samenwerking van de groep zich goed en snel ontwikkeld. In het
volgende citaat staat kort hoe kunst daaraan bij kan
dragen:Positieve effecten op gedrag of groepscohesie lijken haast
een vanzelfsprekend gegeven bij kunsteducatieve projecten.
Groepsbinding speelt onder andere een rol in het al dan niet
ontwikkelen van ongepast gedrag[footnoteRef:5] [5: Reitz, E.,
Prinzie, P., Dekovi, M. & Buist, K.L]
Een ander aspect wat zich meer uit in de didactische vorm, is de
motivatie van de jongeren tegenover kunst. Hierbij is een mooi
voorbeeld te geven naar de leerstijlen van Vermunt, waarin ik de
jongeren snel kan plaatsen bij een ongerichte leerstijl: de
jongeren leren vaak zonder motivatie en doen het simpelweg omdat
het gevraagd word. Nou is er wel een verschil tussen de jongeren
die zich vrijwillig aanmelden om mee te doen aan een kunsteducatie
project, tegenover de jongeren die verplicht mee moeten doen. In
dit project wil ik meer de nadruk leggen op de vrijwillige
genteresseerde jongeren. Echter kan het nog steeds voorkomen dat
jongeren ergens niet in genteresseerd zijn. Het is dan het doel van
de leiding om ze toch op de een of andere manier genteresseerd te
laten raken voor het vak.
1.8 Vooronderzoek creatieve therapie probleemjongerenIn mijn
vooronderzoek ben ik op zoek gegaan naar specifieke kunsteducatie
die ontwikkeld is voor jongeren met bepaalde problemen. Zo kwam ik
bij een aantal verschillende instanties, meestal particulier, die
zich inzetten voor jongeren. Wat me opviel is dat er vaak aandacht
word besteed aan de jongeren voorafgaande aan de lessituaties. Zo
word er gepraat met de ouders van de jongeren om te achterhalen wat
er precies aan de hand is bij de jongeren en vervolgens word er een
speciaal plan opgesteld. Ik weet niet of ik het hier mee eens ben.
Ik ben van mening dat je niet voorafgaande al een bepaald beeld
moet vormen van een jongere voordat je hem of haar hebt gezien. Het
is goed om voorbereid te zijn op verschillende vormen van
problematiek bij de jongeren, maar je moet je niet te veel gaan
verdiepen of voorbereiden. Ik denk dat dit de lessituatie alleen
maar bemoeilijkt en al een grotere barrire schept voordat je in
contact bent gekomen met de jongeren.
Praktijkwerk droomwereld2 Mijn eigen praktijkwerk In mijn eigen
praktijkwerk ben ik verder gegaan waar ik vorig studiejaar gebleven
ben. Ik ben door gegaan met het experimenteren van materialen en
technieken. Het centrale thema is nog steeds mijn eigen leven in
beeld, de droom en fantasie wereld, maar ook mijn angsten en
nachtmerries. De lichamelijkheid, verwrongen beelden, benauwende
sferen en het toevallig laten ontstaan van het beeld. Om zo min
mogelijk terug te vallen in mijn manier van werken maak ik gebruik
van collage technieken waar ik verder op teken en schilder. Dit
vond ik zo goed werken dat ik er aan vast ben blijven houden, maar
er is deze periode meer diepgang gekomen in mijn manier van werken.
Zo ben ik mijn dromen gaan tekenen en deze schetsen gaan gebruiken
voor mijn werk. De opzet is er dan al en vervolgens ga ik het beeld
laten ontstaan door de collage techniek. Ik gebruik fotos die ik
zelf maak en verknipte schilderingen om het beeld tot stand te
laten komen. Hierover schilder ik weer. De essentie van mijn werk
is om het toevallig te laten ontstaan, maar er komt meer inhoud aan
het werk naar mate ik bezig ben. Schildertechnisch ben ik aan het
experimenteren met de verf. In plaats van te werken met veel water,
breng ik de verf dikker op en neem ik langer de tijd voor een
werk.
2.1 Kunsttheoretische bronnen eigen werkIn mijn eigen werk maak
ik gebruik van verschillende bronnen. Zo haal ik veel inspiratie
uit kunstenaars die bezig zijn met de droom of fantasie wereld.
Kunstenaars uit de Romantiek zoals Fransisco Goya, maar ook
kunstenaars die meer bezig zijn vanuit de Symboliek of het
Surrealisme zoals Dali, Johannes Grutzke, Berens. Voor de echte
technische inspiratie van het gebruik van verf- en
schildertechnieken, leer ik de laatste tijd veel van o.a. Jenny
Saville, Berline de Bruyecke, Cecily Brown en Luc Tuymans. Mijn
interesse gaat verder dan alleen beeldende kunst. Zo ontleen ik
bijzonder veel inspiratie uit de Amerikaanse comics en graffiti
kunst. Artiesten als Augor, Revok en Ewok blijven me inspireren op
het gebied van kleur, compositie en vorm.Fotografie is in mijn werk
een onderdeel, maar het staat niet centraal. In deze gentegreerde
opdracht wil ik als een van de uitvoerende technieken fotografie
gebruiken. Hiervoor is een bepaalde vorm van verdieping nodig in de
fotografie. Welke bronnen ik daarvoor gebruikt heb zijn terug te
vinden in de bijlage van het lesplan. Van mijn persoonlijke
inspiratie bronnen voor mijn praktijk werk, heb ik in deze bijlage
een selectie gemaakt.
2.2 Koppeling met de opdrachtDe koppeling met de opdracht zie ik
als volgt. In mijn werk vind ik het belangrijk dat ik op een
spontane, toevallige manier het beeld laat ontstaan, maar
tegelijkertijd wil ik via mijn werk duidelijk overbrengen wat mij
bezig houd, waar ik tegenaan loop in het leven, wat mijn angsten
zijn en waar ik over droom. Het doel van deze opdracht zal ten
eerste zijn om een soort uitlaatklep te geven aan de jongeren. Dat
ze door middel van de kunst zich kunnen uiten en hun gevoel
weergeven. Het tweede doel is ze een breder inzicht te laten
krijgen in de symboliek van objecten, voorwerpen en aspecten uit
hun eigen leven en deze verwerken in hun beeld. Door fotos te maken
van dingen in hun eigen leven die betekenis hebben en deze later te
verwerken in hun eindwerk, gaan ze procesmatig op zoek naar wat ze
belangrijk vinden in het leven en hoe ze dit willen laten zien in
hun werk. De ontwikkelde lessenserie gaat over het leven van de
jongeren. Ze worden gevraagd om aspecten en objecten te selecteren
uit hun leven die een grote betekenis hebben. 3 HoofdvraagHoe maak
ik de kunsteducatie op een jongerencentrum breder en zorg ik voor
een kwalitatief lesplan dat zonder hulp van beeldende kunst
docenten uitgevoerd kan worden door een jongerenwerker. Centraal
staan de jongeren zelf, het aan bod aten komen van verschillende
technieken en het maken van een expositie en veel technieken. 3.1
DeelvragenHoe kan ik door middel van kunsteducatie en het beeldende
proces, de jongeren stimuleren, leren kennen en ze wellicht helpen
in hun problematiek. Het verschaffen van een manier waarop de
jongeren zich kunnen uiten en even nergens aan hoeven denken.
Misschien hun problemen even vergeten en hun gevoel tot expressie
laten komen. Installatie kunst en fotografie staan aan de basis,
later organiseren van een expositie in samenwerking met
jongerencentrum.- Hoe zorg ik dat de kennis kan worden
overgedragen, zelfs zonder aanwezigheid van een kunstdocent?- Hoe
maak ik ze enthousiast voor de opdracht?- Hoe leer ik jongeren
kunsttheoretische en technische aspecten? - Hoe creer je een fijne,
vertrouwde en veilige sfeer? - Hoe ga je om met deze jongeren in
het proces van het maken van beeldend werk? Wanneer ze eenmaal
vertellen over problematiek, hoe ga je hier mee om?
4. CriteriaOp basis van het vooronderzoek naar jongerencentra in
Den Bosch heb ik een tiental kenmerken genoteerd waaraan ik zal
moeten voldoen om binnen dit terrein succesvol te kunnen
werken:-Kennis van jongeren en bijkomende aspecten zoals
problematiek etc. -Goede samenwerking met jongerenwerkers binnen de
organisatie.-Ruimte voor overleg, reflectie, kritiek en
besprekingen over de samenwerking en het lesgeven.-Genoeg ruimte
geven aan de jongeren om zich beeldend te kunnen ontwikkelen,
vrijheid te nemen en hier ook actief deel van uitmaken. .-Goede
voorbereiding, planning, structuur aanbrengen in de lessen-Het
samenwerkingsverband opzoeken met de jongeren onderling, maar ook
de jongeren in contact met het jongerencentrum. -De jongeren
enthousiasmeren.-De jongeren aanspreken op hun belevingswereld.
-Duidelijk en consequent zijn. Grenzen stellen en hier ook naar
handelen.-Genoeg kennis hebben op het gebied van kunst en dit
kunnen toelichten. Link leggen naar de opdracht en eigen beeldend
werk.
Het product Het leven in beeld, symboliek en techniek
5. Het Product
5.1 De 6 ontwerpcriteriaDe ontwerpcriteria waar het product aan
moet voldoen.-Duidelijk lesplan: Uit te voeren zonder begeleiding
kunstdocent. Uitgebreide kunsttheoretische bronnen, duidelijke
instructies, een uitdagend lesprogramma, ruimte voor excursies
etc.-Bevat een breed startpunt: Het moet de jongeren direct
prikkelen en enthousiast maken over de opdracht. -Het product bevat
een duidelijke structuur en planning: In het lesplan staat met een
duidelijke structuur uitgeschreven hoe het gaat lopen, wanneer iets
gedaan wordt, duidelijke planning en tijdsindeling, met genoeg
ruimte voor discussies, reflecties, excursies etc.-Zoekt de
samenwerking: Ik vind het belangrijk dat de interactie en de
samenwerking met het jongerencentrum gezocht wordt. In de
uitwerking een vorm die we kunnen laten zien (tentoonstellen) in
het jongerencentrum. -Lessenserie biedt een breed veld met
betrekking tot kunsteducatie: Door middel van veel technieken,
bronmateriaal, excursies en onderzoek komen de jongeren tot een
eindresultaat. -Stapsgewijs werken: Het proces is het
belangrijkste. Dat de jongeren steeds meer leren over kunst en dit
kunnen toepassen in hun eindwerk. Het product moet zo duidelijk en
helder zijn, dat een jongerenwerker het kan uitvoeren zonder extra
begeleiding. Het product krijgt de volgende vorm: n uitgewerkte
les, klaar om te gebruiken door de jongerenwerker, de rest van de
lessen zal ik kort beschrijven maar niet volledig uitwerken.
Daarnaast wordt het fysieke startmateriaal in de vorm van zakjes
met voorwerpen aangeleverd. Ik wil dat de jongeren stapsgewijs tot
beeldend werk komen. Hierin leg ik de nadruk op het procesmatige
werken en reflecteren, individueel en in groepsverband. Het
hoofdthema voor de lessenreeks zal zijn: Het eigen leven in beeld.
Dit sluit goed aan bij mijn vakvisie. Ik vind het heel belangrijk
dat jongeren zich op een breed vlak orinteren over kunst en samen
praten over kunst. Niet alleen zelf wat maken, maar ook andere
kunstenaars laten zien. 5.2 MateriaalEr is een onderscheid te maken
tussen mijn lesplan/programma wat aan de jongerenwerkers zal worden
meegegeven en het product wat in de eerste les aan bod komt; beidde
presenteer ik tijdens de domeinbeoordeling. Ik wil de eerste les
beginnen met een bijzonder uitgangspunt. Het wordt een fysiek
product, in de vorm van een zakje met daarin een aantal objecten.
Een foto, een afbeelding van een kunstwerk en twee andere
voorwerpen waarbij een relatie kan ontstaan tussen de voorwerpen.
Ze worden zo geplaatst bij elkaar dat er een breed spanningsveld
ontstaat. Hier heb ik twee redenen voor. Ten eerste is het
belangrijk om de jongeren te prikkelen. Wanneer ze een uitdagende
opdracht krijgen doen ze meer hun best. Zeker wanneer het
mysterieuze en tastbare voorwerpen zijn. Ten tweede wil ik direct
vanaf het begin al inspelen op het abstracte denkvermogen van de
jongeren. Aangezien ik denk dat ze tot veel abstracter denken in
staat zijn dan vaak gedacht wordt. De eerste les werken ze in
tweetallen aan de opdracht. Zo kunnen ze met elkaar praten over de
objecten en de relatie hiertussen. Om ze toch een soort houvast te
geven heb ik vragen opgesteld die ze moeten beantwoorden over de
inhoud van de zakjes. Ik kreeg dit idee na aanleiding van een
opdracht die we een keer hebben moeten doen aan het begin van
leerjaar twee. Iedereen moest een ansichtkaart pakken, met daarop
een beeld die het best aansloot bij zijn/haar persoonlijkheid.
Vervolgens moesten we vertellen waarom dit zo was. Dit is de
perfecte manier om elkaar te leren kennen, zonder heel diep in te
gaan op de details. Deze jongeren wil ik ook op zon abstracte
manier laten nadenken, zonder te veel te vragen van hun
persoonlijke gevoelens. Voor mijn opdracht is het belangrijk, dat
de begeleider de grens ziet en daarop anticipeert, wanneer dingen
te persoonlijk of vervelend worden voor jongeren om over te praten.
De jongeren moeten niet geforceerd worden om te praten over wat hun
bezig houdt of waar ze wellicht mee zitten, maar een belangrijker
doel is om de jongeren lekker bezig te laten zijn en zich te uiten.
De groepssfeer is hierbij belangrijk. Wanneer de sfeer goed is en
er een informele houding ontstaat, dan komen de jongeren los. In
deze lessenserie wil ik stapsgewijs het proces sturen. De
lessenserie moet zo makkelijk te volgen zijn dat er geen
begeleiding nodig is van een beeldend docent. Ik zal het aanbieden
als digitale lessenserie, omdat er veel links in staan naar
digitale bronnen. Internet is dus een vereiste. Uit ervaring weet
ik dat je de doelgroep niet zomaar in het diepe moet gooien, maar
stap voor stap moet werken naar een eindproduct. Het proces zal ook
het belangrijkste zijn in dit project. Ik wil aansluiten op de
belevingswereld van de jongeren en ze vanaf het begin enthousiast
maken voor het project. Ze ook niet vertellen wat het doel van het
project is, maar ze hun eigen onderzoek laten doen. Veel praten met
elkaar zal een van de hoofdzakelijke doelen zijn.De uiteindelijke
techniek die ze gaan gebruiken staat vast, het werk moet wel een
samenspel zijn van meerdere dingen. Dit kan verschillen van een
serie fotos of een schildering met een voorwerp. Stapsgewijs komen
de jongeren tot ontdekkingen en krijgt het werk vorm. Het
kunsttheoretische aspect is hierbij van belang. Er wordt veel
gevraagd van de begeleidende persoon in dit project. De
verschillende theoretische bronnen aanhalen die ik ook vermeld in
mijn lesplan. Dit verschilt van installatie kunst tot fotografie en
collage technieken. Stap 1: De lessenserie begint met het fysieke
product, dit zal zijn in de vorm meerdere zakjes, met daarin een
aantal objecten. De voorwerpen worden geselecteerd op hun
symbolische waarde, die samen zorgen voor een spannende combinatie.
Denk aan een klein briefje, een sigarendoosje, een potje met
kruiden, een stuk behang met een bepaalde textuur, of een uitsnede
van een afbeelding van kunst. Deze voorwerpen prikkelen alle
zintuigen van de jongeren en hierop word het ook geselecteerd.De
vraag aan de jongeren zal zijn, probeer eens het verhaal te
formuleren achter de inhoud van het zakje. Wat zou het verhaal zijn
achter de objecten en wat hebben de voorwerpen (en foto of
afbeelding van kunst) in relatie tot elkaar hiermee te maken. Zou
je bijvoorbeeld een symboliek of thema aan de inhoud kunnen geven?
Dit zal een stap zijn in de richting naar hun eigen eindwerk,
aangezien ze zelf leren te associren van objecten naar een verhaal.
Iets wat later in de lessen van henzelf verwacht wordt. Ze leren
hierdoor abstract te denken. Niet in de vorm van letterlijke
voorwerpen die hun leven uitbeelden, maar de relatie tussen
verschillende voorwerpen. (Uitgebreidere uitleg vind je in het
lesplan)De jongeren zitten midden in hun ontwikkeling en zijn nog
heel erg bezig met hun zelfbeeld en de waardering van de groep.
Daarom is het belangrijk om al in de eerste lessituatie een veilige
sfeer te creren, waarin wel genoeg duidelijkheid en structuur is.
Werken in tweetallen verhoogt de kans op een veilige sfeer en zorgt
voor een minder voorzichtige benadering vanuit de jongeren. De
expertise van de jongerenwerker komt hier goed van pas. Als
jongerenwerker ben je gespecialiseerd in het omgaan met (probleem)
jongeren, maar niet op het gebied van kunst. Daarom leek het me
mooi om een plan aan te bieden waar de kunstdocent eigenlijk
overbodig is. Ik denk dat wanneer jongeren en jongerenwerkers samen
aan een project beginnen, ze allen zoekende zijn naar wat kunst nu
precies is en kan zijn. Wellicht samen tot inzichten en
ontdekkingen komen en ook dit schept een band. De koppeling met
mijn eigen praktijk werk is als volgt: Voor mijn 3d project van
vorig jaar werd ons gevraagd om een installatie te maken. Het
hoefde niet per se een driedimensionale uitwerking te krijgen.
Zolang het beeld maar bestond uit meerdere aspecten die samen een
bepaalde spanning meedragen. Dit is een van de centrale themas in
de lessenserie. Ik maakte ook de vertaalslag van mijn eigen leven
in fotografie gecombineerd met vorm en de ruimte. Wanneer ik de
lessen zelf zou geven op een jongerencentrum, zou ik mijn eigen
werk er zeker bij betrekken.Naar mijn mening kan dit bijdragen om
een connectie op te bouwen met de jongeren. Dit heb ik zelf in mijn
studie gemist bij docenten. Als student ben je constant bezig met
het vertellen over je eigen werk, terwijl je nooit iets te zien
krijgt van wat de docent maakt. Ik heb het idee dat als de docent
zich meer blootgeeft, hij/zij sneller een connectie heeft met de
student. Misschien kan de begeleider in dit project zelf ook fotos
maken over wat er in zijn/haar leven belangrijk is.
5.3 Praten over kunstHet werk van andere kunstenaars is een
belangrijk onderdeel van dit project. Haast iedere les is er een
moment van evaluatie en samen discussiren over kunst. Juist in het
geval van een redelijk onstuimige en diverse groep jongeren is dit
goed denk ik. Ze leren elkaar goed kennen in een veilige sfeer.
Deze moet echter wel eerst ontstaan, maar met de hulp van een
jongerenwerker gebeurt dit zeker. Praten over kunst is een
wezenlijk onderdeel van de gehele ervaring, omdat je zo tot nieuwe
inzichten komt.De kunsttheoretische bronnen en voorbeelden zijn
uitvoerig beschreven in het lesplan. Ik wilde een breed scala van
kunstenaars en technieken behandelen en integreren in de opdracht.
Het is goed voor jongeren om eens te zien wat voor soorten kunst er
eigenlijk bestaan en ook om echt een keer actief deel te nemen aan
een kunstproject, waar ze leren door te kijken, te praten en te
doen. Het meenemen van de jongeren naar een expositie of museum is
ook een belangrijk onderdeel. Om de jongeren te interesseren voor
kunst en te laten zien wat mogelijk is. Het bezoek moet een
interactieve dag zijn waarin er geen klassieke vorm van musea
bezoek zal zijn, maar een uitdagende, leuke dag!Het verwerken van
eigen ervaringen en wat ze tijdens de lessen hebben gezien en
besproken in een eigen product.De laatste stap zal zijn het
organiseren en uitvoeren van een expositie in het jongerencentrum
zelf. De jongeren krijgen hierbij de regie over het hele evenement.
Ouders mogen langskomen, eten en drinken word verzorgd etc. Het
gevoel van verantwoordelijkheid aan de jongeren geven is iets wat
ik heb geleerd in mijn stage en dit werkt bijzonder goed. De
jongeren voelen zich belangrijk en gerespecteerd, hierdoor gaan ze
veel meer hun best doen en willen ze er echt een geslaagd evenement
van maken. (Voor alle kunsttheoretische bronnen, zie de bijlage van
dit verslag, of de bijlage in het uitgeschreven lesplan.)
6. Bronnenlijst
Reitz, E., Prinzie, P., Dekovi, M. & Buist, K.L Adolescente
ontwikkeling (2008) Metz J. Ambulant Jongerenwerk (2011) Kohnstamm
M. De kleine ontwikkelingspsychologie (2009) Bohn Stafleu van
Loghum Kessels en Smit Tentoonstelling Maken (2007) The Learning
Company Fotografisch Museum Amsterdam Fotografie als kunst (van
1900 tot 1940) Auteur onbekend Ruimte voor beleving,
installatiekunst en toeschouwerschap De Wit J. Van der Veer G. Slot
N. W. Psychologie van de adolescentie (1995) Van der Wolf J.C.
Kinderen: Schoolproblemen en stress (1991) De Castro B.O.
Agressieve en regelovertredende gedragsproblemen Bijstra J.
Doornenbal J. Relaties met leeftijdsgenoten
Inspiratiebronnen
Jenny Saville (Over lichamelijkheid en schildertechniek)
Caballero Droomwereld
Augor (MSK) Graffiti kunst
Cecily Brown
Johannes Grutzke
18
