Upload
others
View
8
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
110ONGIZATEA GIPUZKOAKO BASERRIETAN
JUAN CRUZ ALBERDI COLLANTES
ONGIZATEA GIPUZKOAKO BASERRIETAN
INFORME TÉCNICO N.º 110
Vitoria-Gasteiz, 2007
NEKAZARITZA, ARRANTZAETA ELIKADURA SAILA
DEPARTAMENTO DE AGRICULTURA,PESCA Y ALIMENTACIÓN
JUAN CRUZ ALBERDI COLLANTES
Argitaraldia: 1.a, 2007ko urria
© Euskal Autonomia Erkidegoko AdministrazioaNekazaritza, Arrantza eta Elikadura Saila
Internet: www.euskadi.net
Argitaratzailea: Eusko Jaurlaritzaren Argitalpen Zerbitzu NagusiaServicio Central de Publicaciones del Gobierno VascoDonostia-San Sebastián, 1 - 01010 Vitoria-Gasteiz
ISBN: 978-84-457-2636-5
ALBERDI COLLANTES, Juan CruzOngizatea Gipuzkoako baserrietan / Juan Cruz Alberdi Collantes. - 1. argit. - Vitoria-Gasteiz :
Eusko Jaurlaritzaren Argitalpen Zerbitzu Nagusia = Servicio Central de Publicaciones del GobiernoVasco, 2007
p. ; cm. - (Informes técnicos ; 110)ISBN 978-84-457-2636-5
1. Envejecimiento de la población-Gipuzkoa. 2. Ancianos-Gipuzkoa-Situación social. 3. Ancianos-Protección, asistencia, etc.-Gipuzkoa. I. Euskadi. Departamento de Agricultura, Pesca yAlimentación. II. Título. III. Serie314.47(460.154)308-053.9(460.154) 364.65-053.9(460.154)
Hiru bat hamarkada igaro dira landa garapenerako lehendabiziko politikak martxan jarrizirenetik Euskal Autonomi Erkidegoan. Mendi Nekazaritzako programak, Mendi
Nekazaritza Elkarteen sorrera ekarri zutenak, 1986an abiatzen hasi ziren nekazal zonaldeekegitura gabeziak zuzentzeko helburuarekin. Gabezi hauen oinarrian aurreko hamarkadetanindustrializazioaren ondorioz nekazal herriek jasandako despopulaketa egongo litzateke.
Baserriak eta herri txikiek gazte asko galtzen dute nekazal zonaldeen gizarte eta ekoizpenegitura kolokan geldituz. Populazio galerarekin batera zahartze prozesuari ematen zaiohasiera. Gurasoak, haien anaia edo izebaren bat eta hauekin batera seme edo alabaren batgelditzen dira baserrian gainontzeko gazte guztiak hirietara jotzen duten bitartean.
Garai horretako gizon-emakumeak, hiru lau hamarkada ondoren, zaharkiturik aurkitzendira. Emigrazioaren ondorioz familiaren sarea, baserriaren ekonomiaren oinarria, hautsitadago kasu askotan eta zahartasuna nabariagoa da nekazal zonaldetan hirietan baino. Egoerahau errepikatzen da nekazal zonalde gehienetan, baita Euskal baserrian ere.
Egun martxan dauden nekazal eremuen garapen politikak populazioaren bizi kalitatearenhobekuntza dute helburu. Beraien ekimenak, ordea, nahiko partzialak dira eta ekonomiarendibertsifikaziora eta promoziora zuzendu ohi dira. Ekimen hauen beharra alboratu gabenekazal gizartearen ongizatearen zaintza erronka nagusienetarikoa bihurtu da zahartasuna-ren ondorioz eta zentzu honetan gutxi dira gauzatu diren iniziatibak.
Lan honen bitartez Gipuzkoako baserria eta herri txikietan bizi den populazio helduarenongizate maila eta problematika ezagutzera eman nahi dugu. Horretarako, azken urte haue-tan gai honen inguruan egindako lan ezberdinak bildu ditugu, batzuk Landa GarapenElkarteak bultzatuak, beste batzuk herri kontseiluko gizarte zerbitzuak, baina denak elka-rrizketaren bitarteaz oinarritutako metodologi eredu bat erabiliz eta zaharren ongizate beha-rrak ezagutzera zuzenduak. Egin dugun bildumaren bitartez Gipuzkoako nekazal guneekaurkezten duten egoeraren isla zabala ematen da.
EGILEA
AURKIBIDEA
LEHENDABIZIKO ATALA
GIPUZKOAKO GIZARTE ZERBITZUEN ANTOLAMENDUA ............................................9
1. Gerontologi Planaren lanerako estrategia ..............................................................................11
2. Sendian Programa ..................................................................................................................18
3. Gipuzkoako Adineko Pertsonen Kontseilua ..........................................................................20
4. Hurbiltzen Programak helburu dituen guneak .......................................................................23
5. Aldundiaren konpetentzipean dauden baliabideak ................................................................24
6. Udalei dagozkien eskumenak ................................................................................................26 BIGARREN ATALA
OIARTZUNGO BASERRITARRAK ZAHARTASUNA ETA GIZARTE ZERBITZUEN AURREAN ...........................................................................27
1. Sarrera ...................................................................................................................................29
2. Baserri / landa inguruneko biztanleriaren deskribapena .......................................................31
3. Baserri / landa inguruneko biztanleria eta gizarte zerbitzuak ...............................................34
3.1. Etxez etxeko laguntza zerbitzua .....................................................................................34
3.2. Petra Lekuona Zaharren Egoitza ..................................................................................35
3.3. Aiton-etxe eguneko zentroa ...........................................................................................35
3.4. Beste gizarte zerbitzuko baliabideak: zerbitzuak eta dirulaguntzak .............................36
3.5. Baserri biztanleriak dituen gizarte zerbitzuetara jotzeko errezeloak ............................36
4. Adina, osasun arazoak eta menpekotasuna ...........................................................................37
4.1. Adinekoa eta famili sarea: elkarlaguntza ......................................................................37
4.2. Jarraipena behar duten adinekoak ................................................................................37
4.3. Ezinduak ........................................................................................................................39
5. Menpekotasuna dutenen zaintzaileen egoera ........................................................................41
5.1. Familia sareari esker, aiton-amonak eta ezinduak etxean .......................................42
5.2. Zerbitzuen inguruan azaldutako iritziak .......................................................................43
6. Garraioa, etxebizitza eta egungo bizimodia ..........................................................................45
6.1. Garraio arazoak ............................................................................................................45
6.2. Etxebizitzak eta oinarrizko azpiegitura: bizi baldintzak ...............................................46
6.3. Gaurko bizimodua, baserritarrentzat gero eta urrunago ..............................................47
7. Detektatutako beharrak eta hobetze proposamenak ..............................................................47
7.1. Etxean jarraitu ahal izateko zerbitzuak: etxeko laguntza zerbitzua indartzea eta paseo programa finkatzea .......................................................................................47
7.2. Egoitza aukerak: etxean jarraitu ezin dutenentzako .....................................................49
7.3. Etxebizitzak eta oinarrizko azpiegitura: bizi baldintzak. ...............................................49
8. Emakume zaintzaeleen papera: ezinbestekoa zaharraren bizi kalitatea mantentzeko. Ondorio giza .........................................................................................................................50
HIRUGARREN ATALA
UROLA KOSTAKO BASERRIAK, ERREPIKATZEN DEN ERREALITATE BATEN AURREAN .................................................................................................................53
1. Emaitza orokorrak .................................................................................................................56
2. Emaitza kualitatiboak ............................................................................................................61
3. Ondorioak ..............................................................................................................................63 LAUGARREN ATALA
ZERBITZU EZA ETA BAKARDADEA: LEZOKO BASERRITAR ADINEKOEN KEXKA ..67
1. Metodologia ..........................................................................................................................70
2. Azterketa ...............................................................................................................................71
2.1. Lezoko biztanleria datuak .............................................................................................71
2.2. Landa eremuko biztanleriaren ezaugarriak ..................................................................74
3. Landa eremuko biztanleen beharrak .....................................................................................80
4. Proposamenak .......................................................................................................................81
5. Elkarrizketako zati adierazgarrienak, egoera eta proposamenen justifikazioa ......................83
6. Antzeko egoera baten aurrean. Ondorio gisa ....................................................................91 BOSTGARREN ATALA
USURBILGO BASERRITARREN ONGIZATEAREN EGOERA ETA ESKAKIZUNAK..............93
1. Usurbilgo baserriak ...............................................................................................................96
2. Ikerketa-mugaketa .................................................................................................................97
3. Emaitzen azterketa ................................................................................................................99
3.1. Lortutako datu kuantitatiboen ondoriak ........................................................................99
3.2. Gizarte zerbitzuen ezagupena eta balorazioa .............................................................107
4. Usurbilgo baserritarren egoera ............................................................................................108
4.1. Gizarte zerbitzuen inguruko iritziak ............................................................................109
4.2. Garraio arazoak ..........................................................................................................110
5. Proposamenak .....................................................................................................................111
6. Ondoriak ..............................................................................................................................116
SEIGARREN ATALA
2000 BIZTANLETIK BEHERAKO ADINEKOEN BIZIKALITATEAREN ADIBIDEA. ALEGIA ...................................................................................................................................119
1. Metodologia ........................................................................................................................121
2. Ezaugarri sozio-demografikoak ..........................................................................................123
3. Kultura eta aisia ...................................................................................................................129
4. Osasun egoera, autonomi maila eta oztopo arkitektonikoak ...............................................132
5. Baliabideen ezagutza, erabilpena eta beharra ......................................................................135
6. Gizarte zerbitzuen dotazio beharra ......................................................................................136
7. Probintzian dauden antzeko beharrak ..................................................................................146
ZAZPIGARREN ATALA
DISPERTSIOA ETA ZAHARTASUN MAILA ALTUA: GIPUZKOAKO NEKAZAL POPULAZIOAREN BIZI KALITATEAREN BALDINTZATZAILEA. ONDORIOAK ...............147
1. Egoera baserritarren ahotan .................................................................................................150
2. Sortzen diren proposamen arrunten deskribapena ...............................................................155 BIBLIOGRAFÍA ...................................................................................................................165
LEHENDABIZKO ATALA
GIPUZKOAKO GIZARTE ZERBITZUEN ANTOLAMENDUA
11
Europako Kontseiluak dependentzia "laguntza beharra edo eguneroko bizitzako
ekintzetarako asistentzi beharra" bezala definitzen du, zehatzago azalduz, autonomia fisikoa,
psikikoa edo intelektuala galtzearen ondorioz, asistentzi edo laguntza adierazgarriak behar
dituzten pertsonak eguneroko ekintzak bete ahal izateko, gehien
bat zaintza pertsonalean zuzenduak.
Definizio honek hiru faktoreen bateraketa planteatzen du, dependentziaz hitz egiten
dugunean:
1. Muga fisiko, psikiko edo intelektualak izatea, pertsonaren zenbait gaitasun
bermatuz.
2. Pertsonaren ezintasuna eguneroko ekintzak burutzerakoan.
3. Asistentzi edo laguntza beharrak
Nabarmena da erlazio estua dagoela dependentzia eta adinaren artean, gaitasun
funtzionalean mugak dituzten pertsonak gora egiten baitute adin handiko populazio taldeak
hartuz gero. Tasa hauen igoera ez da erritmo jarrai batean ematen, adin zehatz batetik aurrera
igotzen baita argi eta garbi. Ez da harritzekoa dependentzia zahartze demografikoaren
ondorio bat bezala ulertzea.
Bestalde, gizartearen zahartze prozesuaren azelerazioak arazoari dimentsio berri bat
ematen dio, bai kuantitatiboki baita kualitatiboki ere, aldaketa sakonak ematen ari baitira
familiaren estruktura eta baita zaintzailearen biztanlerian. Bestalde, hirugarren adineko
pertsonek babes gehiago eskaini behar zaiela adierazterakoan, agian, gehiegi azpimarratzera
eraman gaitu adinduen dependentzia.
Erlazio argi bat dago osasuna eta dependentzia egoeren artean. Erlazio honek
eramaten du "eremu soziosanitario" kontzeptuari. Azpimarratu beharra dago eremu honetan
ematen dela asimetria handiena, hau da, osasun zerbitzu eta gizarte zerbitzuen artean, hauen
bien arteko distantziak oztopatzen du pertsona dependientearen babesa. Bi zerbitzu hauek
organizatzea eta koordinatzea ezinbestekoa da erantzun eraginkor eta integrala eman nahi
bada.
Bizi itxaropena luzatu egin denez eta, ondorioz, menpekotasunezko egoerak ugaldu,
beren etxean bizitzeko adineko pertsonei aukera bat ematea da gizarte politika gidatzen duten
oinarrizko printzipioetako bat. Gainera, bai adineko gehienek eta bai familiartekoek horixe
bera eskatu izan dute askotan. Horra hor zergatik eman behar zaion berebiziko garrantzia
sare naturala indartzeari.
Laguntza informala, adinekoen beharrak betetzen dituzten senideek osatutako sareari
deitzen diogu. Eta horixe da, hain zuzen, adineko ezinduen aldeko laguntza hezurduraren
JUAN CRUZ ALBERDI COLLANTES
12
bitarteko nagusietako bat. Horregatik, bada, sare naturalak egile eta hartzaile izan behar luke
etorkizuneko programetan.
Gipuzkoako Foru Aldundiko Gizarte politikarako departamenduak zuzentzen duen
erakundea da Gizartekintza.Gizartekintza barruan honako plangintza ezberdinak aurki
ditzazkegu:
Haur eta gazteak zaintzeko plana
Hurbiltzen programa
Sendian programa
Alzheimer programa
Gipuzkoako gerontologi plana
Gipuzkoako ezgaitasun plan estrategikoa
Gipuzkoako gizarte zerbitzuen mapa
Mendekotasuna duten adinako pertsonei arreta emateko eredua
Adineko pertsonentzako egoitza zerbitzuen katalogoa
1. GERONTOLOGI PLANAREN LANERAKO ESTRATEGIA
Gipuzkoako gerontologi planak
Eusko Legebiltzarrak onartutako 1994. urteko Euskadiko Gerontologia Planaren
xedapen eta proposamenak jasotzen ditu eta hura gero lurraldeko egoera berezira areago
moldatu eta doitzen du.
Plana Gipuzkoako Foru Aldundiko Gizartekintza Departamenduak egin du, SIIS
Dokumentazio eta Ikerketa Zentroaren laguntzarekin. Gizartekintzaren protagonismoa ez da
arlo honetan finantza arrazoiez bakarrik zuritzen – nahiz INSS nahiz Osakidetzak askoz ere
diru gehiago jartzen baitute horretarako -, ondoko arrazoi sakon honengatik baizik: azken
babes sare denez, gizarte zerbitzuen esku hartzea ez dela soilik ezintasuna arintzen saiatzen,
oso zeregin garrantzitsua betetzen baitu bestelako babes sistemak aurrera eramaten dituzten
lanak osatzen eta sustatzen.
Adineko pertsona ezinduak zaintzea erronka garrantzitsu eta zaila da Gipuzkoarentzat,
eta zeregin horretarako gizarte itun bat eta prozesuaren buru izango den erakunde bat behar
dira. Gizartekintzaren zeregina ez da bere programak, zerbitzuak eta prestazioak hobetzera
mugatzen, beste erakunde batzuen gidari ere izan behar du:
Adineko pertsonei gizarte zerbitzuak eskaintze dizkieten gainerako udal
administrazioen, zaintza duin eta bateratuak ematea lortzeko.
GIPUZKOAKO GIZARTE ZERBITZUEN ANTOLAMENDUA
13
Gizarte babesa xede duten beste erakunde publiko batzuena: osasun erakundeena
−dementziaren sindromea duen pertsona zaharra baita, hain zuzen ere, gizarte eta
osasun arloen koordinazio beharraren adibiderik nabarmenena− etxebizitzaz,
ogasunaz, pentsioez eta abarrez arduratzen diren erakundeena eta besterena.
Gizarte mugimenduarena eta elkarteena, laguntza eskainiz eta beren elkartasun
lanerako ildoak irekiz.
Ekimen pribatuarena, aldez aurretik erabakitako printzipio eta helburuekin bat
datozen jarduerak bultzatuz eta sustatuz, eta beti ere alor horretan egiten den
jarduera ikuskatuz.
Gizpukoako Gerontologia Plana hiru informazio multzotan dago antolatuta:
Lehenengoan, Gipuzkoako adineko pertsonen egungo egoera aztertzen da.
Bigarrengoan, planaren oinarrian dauden printzipioak eta bere helburu orokorrak
jasotzen dira.
Hirugarrengoan, azkenik, lanerako proposatzen diren neurriak ematen dira, bi
estrategiatan oinarrituta: beren ingurunean txertatzea eta etxebitzitzaren ordezko
zerbitzuak eskaintzea.
Alzheimer gaixotasunak zaharrengan eta haien senitartekoengan bai maila
kuantitatiboan bai kualitatiboan gaur duen eraginaz jabetuta, zeihartasunez arreta
berezia eskaintzen zaio arazo honi plan osoan barrena.
Beren ingurunean edukitzea: komunitatean txertatzeko estrategia
Diskrimizaioaren aurka borrokatzea eta elkartasuna eta gizarte kohesioa sendotzea
Helburuak:
Gizarte diskriminazioa murriztea eta jendea txertatzen laguntzea.
Pertsonek duintasunez bizitzeko eskubidearen eta edonork behar duen intimitatea
gordetzeko eskubideen errespetua sustatzea.
Beren bizitzaren amaieran dauden pertsonen duintasuna errespetatu eta babestea.
Gizartea adin ezberdina duten pertsonek osatzen dutela eta gizartearen garapena
bultzatzeko eta bitartekoez baliatzeko eskubidea pertsona horiek guztiek dutela
aitortzea eta onartzea.
Adineko pertsonen irudi egiazkoagoa eta ez hain estereotipatua eskaintzea.
Alzheimer bezalako dementziak eta bestelako gaixotasunak neurodejeneratioak
dituzten pertsonenganako konpromiso soziala sendotzea.
Erretiroaren malgutasunaren alde jokatzea.
JUAN CRUZ ALBERDI COLLANTES
14
Komunitatearen baliabide orokorrak egokitzea, haietaz baliatzeko zailtasun handiak dituzten pertsonen ezaugarriak kontutan edukiz eta eskakizunei erantzunez
Helburuak:
Komunitatearen baliabide publiko eta pribatuen irismena hedatzea, beren formak
eta edukiak pertsona talde jakin batzuen premia eta nahietara moldatzeko
malgutuz eta egokituz.
Baliabide horiek eskuragarri izan daitezen bermatzea, dauden oztopoak kenduz
eta garraioa erraztuz, batez ere herri txikietan.
Adineko pertsonek komunitatearen baliabide orokorrak erabil ditzaten sustatzea
eta ohiko ingurunean gehiago parte har dezaten eta areago txerta daitezen lortzea.
Adineko pertsonen parte hartzea areagotzea eta dituzten giza baliabideei probetxu
gehiago ateratzea.
Helburuak:
Adineko pertsonen bakartasuna saihestea, horretarako gizarte jarduerak eta
pertsonen arteko harremanak sustatuz.
Adineko pertsonek herritarren bizi baldintza orokorrak hobetzeko eta beren
interes pertsonalak babesteko ere ekarpenak egitera bultzatzea.
Adineko pertsonek dituzten giza baliabideei onura handiago ateratzea sozialki,
gaur egun etekin handirik ez zaielako ateratzen, horrela, gainera, beren buruak
aintzat hartuko dituztelako eta hobeto gizarteratuta egongo direlako.
Gizarte zerbitzuetako sistema publikoaren jardunbidean adineko pertsonei parte
hartzen laguntzea.
Gizartekintzaren alorrean dauden berariazko baliabideen gainean administrazio
publikoek hartutako neurrlak egokitzea.
Helburuak:
Adineko pertsonak gizartean ahalik eta ondoen txertatzeko bideratutako
programak, zerbitzuak eta prestatzioak Gerontologia Planaren helburua eta
oinarri orokorretara egokitzea. Helburua, zehazki, honako programa hauetan
aldaketa batzuk egitea edo sustatzea litzateke:
• Neguko egonaldien Tarteko programan .
• Gizarte termalismoko programan.
• Kultur ingurubiretan.
• Aldundiaren gizarte zentroetan.
GIPUZKOAKO GIZARTE ZERBITZUEN ANTOLAMENDUA
15
• Erretiratuen etxe eta elkarteetan.
• Zentroen eta elkarteen zaintzarako eta jarduerak egiteko laguntzetan.
Adinekoak beren ingurunean edukitzea: beren etxeetan edukitzeko estrategia
Oinarrizko Gizarte Zerbitzuak indartzea
Helburuak:
Oinarrizko gizarte zerbitzuek eragina duten eremuan bizi diren adineko pertsonen
egoera eta premiak zein diren ondo jakitea.
Jendeari jakinaraztea, informazioa hartu behar dutenen ezaugarriak gogoan
hartuta, gizarte babeseko sistemak zein premiei erantzun diezaiekeen, kasu
bakoitzean zein baldintza bete behar diren, nola lor daitezkeen baliabideak eta
zein bide dauden erreklamatzeko.
Adineko pertsonentzako gizarte zerbitzu guztietako leihatila bakarra egongo
balitz bezala lan egitea.
Herrietan komunitateko garapen planen barruan, adineko pertsonei buruzko
lanerako planak proposatzea.
Kasu partikularrei erantzuteko, banakako laguntza planak egitea, adineko
pertsonaren premiak eta behar diren baliabideak osotasunean hartuta, erraz
ebaluatuko diren helburuak jarriz eta, plan horiek egiteko, familia edo lanbidea
dela eta, zerikusi duten pertsona guztiak tarteko eginez.
Banakako planenjarraipena egitea, etenik gabekoa eta behar dena.
Gizarteko laguntza sareak bultzatu eta koordinatzea.
Dementzia duten adinekoen babes juridikoa eta ekonomikoa bermatzea.
Zaintza sare informalari laguntzea
Helburuak:
Zaintzaile informalen egoera eta premiak sakon aztertzea eta horien jarraipena
aldian behin egin ahal izateko ikerketa bideak urratzea.
Sare informalaren protagonismoa sustatzea eta erantzukizun hori bere gain
hartzeko behar dituzten gizarte, osasun eta ekonomia alorretako neurri
lagungarriak hartzea.
Zaintzaileen bizimodua hobetzea, ahal den neurrian zaintzak sortzen dien zama
arintzearren, batik bat Alzheimer gaixotasuna duten pertsonez arduratzen diren
zaintzaileen kasuan.
Sare informalean emandako laguntzaren kalitatea hobetzea, zaintzaileen
prestakuntzaren bidez.
JUAN CRUZ ALBERDI COLLANTES
16
Gizonezkoek zaintza lanetan gehiago parte har dezaten bultzatzea.
Zaindutako pertsonen gaitasunak eta autonomia ahalik eta gehien garatzea.
Sare informalari emandako laguntza lurralde osora zabaltzea.
Sare informaleko zaintzaileei laguntzea bakoitzaren egoeraren araberako
neurriak hartuz, laguntza psikologikotik hasi eta laguntza teknikoak emateraino,
familian eragina izan dezakeen gainbehera progresiboa saihesteko.
Bizi baldintza materialak hobetzea
Helburuak:
Errenta apalenak dituzten adineko pertsonen egoera ekonomikoa hobetzea, ahal
dela diru sarreren eskasiak ez ditzan egoitzako leku bat eskatzera behartu.
Adinekoek etxebizitza duin, bizitzeko moduko eta mugimenduetarako erraza
lortzeko aukera izan dezaten sustatzea.
Zahartuz doan jendearen beharrei gero eta hobeto egokitzea etxebizitzak,
zaharren bizi baldintzak hobetzeko eta etxeko istripuak saihesteko.
Etxea egokitzea eta ibi1tzeko oztopoak kentzea. Istripu arriskua murrizteko etxea
egokitzea. Ingurunea aldatzea behar bezala ibiltzeko ez dezan adimen ezintasuna
murriztu.
Etxeko laguntza
Helburuak:
Etxeko laguntza zerbitzua adineko jendearen beharretara egokitzea, horretarako
zerbitzuaren estaldura handituz, kalitatea hobetuz, laguntza motak ugarituz eta
toki batzuetatik besteetara dauden aldeak txikituz.
Larrialdiko telefono bidezko laguntzaren estaldura zabaltzea, Alzheimer arineko
kasuak sartuz eta telefono bidezko laguntza sistema osagarriak sustatuz.
Adineko pertsonen etxeetan ikasleak hartzeko programa sendotzea eta gauetan
laguna edukitzeko programa sustatzea.
Familiei laguntzea, adineko pertsonak zaintzen lanik handiena egiten dutelako,
nahiz heziketa arloan zaintzaile gisa beren egoera hobetzeko, nahiz familiako
laguntzaren osagarri eta bateragarri diren laguntza zerbitzuak bere esku
edukitzeko aukera emanez.
Alzheimerra duten gaixoei etxean eskaintzen zaizkien zerbitzuak osatzea gizarte
osasun ikuspegitik.
GIPUZKOAKO GIZARTE ZERBITZUEN ANTOLAMENDUA
17
Etxetik kanpoko zaintza
Helburuak:
Etxetik kanpoko zaintza zerbitzuen estaldura zabaltzea.
Ezintasun handiko pertsonei eguneko zaintza ematea zentro espezializatuetan,
eguneko zentroetan edo horretarako toki egokia duten gerontologia zentroetan.
Dementzia duten adinekoak zaintzen diren Eguneko Zentroan arian arian
espezializatzea.
Gaueko arreta zentroak sortzea Alzheimerra duten gaixoen eta beren
senitartekoen egoera arintzen laguntzeko.
Zaintza modalitateak zabaltzea, ezintasun maila ezberdinak eta, hortaz, gaixoek
eskatzen dituzten zaintza maila ezberdinak kontuan edukiz.
Erretiratuen etxeak egokitzea eta komunitatearen baliabide publiko eta
pribatuetara sartu eta irteteko bideak, maila guztietan, hobetzea.
Komunitatearen baliabiderik normalizatuenak erabiltzeari lehentasuna ematea.
Ahalik eta gehien malgutzea horrelako lekuen funzionamendu arauak, ahal den
neurrian adineko pertsonen eta beren zaintzaileen premietara moldatzeko.
Zaintzaren kalitatea hobetzea eta pertsonen autonomia ahal den guztia indartzea.
Etxearen ordezko hautabideak
Egoitzetako zerbitzuak
Helburuak:
Gizartekintzaren mendean dauden adineko pertsonentzako egoitza, eguneko
zentro eta horrelakoetan gizarte eta osasun arloan eman beharreko zaintza
ematea, osasun sistemaren eta gizarte zerbitzuen artean koordinatuta.
Egoitzetako zerbitzua beharra dutenei ematea.
Aurrez ezarritako gutxieneko ezintasun maila batetik gorako adineko pertsonak
zaintzera zuzentzea, batez ere, egoitzen zerbitzua.
Baliabide horren izaera normalizatzailea indartzea.
Zentroetan partaidetza bideak sustatzea, bereziki Alzheimerreko gaixoen
senitartekoen batzordeak sortzea bultzatuz.
Egoitzetan ematen den zaintzaren kalitatea hobetzea.
Baliabide hauen gizarte eta ekonomi aprobetxamendu hobea lortzea.
JUAN CRUZ ALBERDI COLLANTES
18
Etxebizitza komunitarioak, apartamendu babestuak eta adineko pertsonak familietan hartzea
Helburuak:
Norberaren etxearen ordezko bizilekuen aukerak ugaritzea, gizartean onargarria
den mailarekin etxean bizitzen ezin jarraitu izateak egoitzako leku bat hartu
beharra derrigor ekar ez dezan.
Egoitzan bizitzearen ondorioz kulturalki pertsona ezindu bihurtzen ari diren
pertsona autonomoak egoitzatik kanpora bizitzera joateko prozesuan alde
jokatzea.
Zaintza kostuak merketzea lortzea eta aurre hartzearen, integrazioaren eta
normalizazioaren printzipioetara eraginkortasun handiagoz hurbiltzea.
Erakunde publikoen ondare baliabideak gizarte erabilpenerako gehiago
aprobetxatzea.
Famili harreren kalitatea eta familietan hartutako adineko pertsonen segurtasuna
hobetzea.
Etxebizitza behar duenean, berez dagokion tokian ematen saiatzea, horretan ere
normalizazioaren printzipioari jarraituz.
Gizarte elkarbizitzako unitateak eta etxebizitza balioanizdunak
Helburuak:
Gizarte elkarbizitzako unitateak eta etxebizitza balioanizdunak ezintasun arin eta
txikiak dituzten adineko pertsonen beharrei ongi erantzuten dien edo ez aztertu
eta ebaluatzea.
Ebaluazio horren emaitzak ikusirik, beste herri batzuetan ere horrelakoak sor
litezkeen aztertzea, komunitate mailan txertatuagoak egon daitezen eta bizitza
normal eta integratzailerako duen balioa bultzatuz.
2. SENDIAN PROGRAMA
Sendian programa ere Gizartekintzatik zuzentzen da. Programa honen helburu
nagusia honako hau da: Familian ezintasunen bat duen adineko pertsona batekin bizi diren
familiei laguntza ematea, adineko pertsona hobeto zain dezaten, familiako gorabeherei aurrea
har diezaioten eta elkarrekin bizitza normala egin dezaten.
GIPUZKOAKO GIZARTE ZERBITZUEN ANTOLAMENDUA
19
Helburu orokor hori gogoan edukiz, Sendian programan prestazio batzuk sartzen
dira, elkarren artean zerikusi dutenak.
Helburu nagusia
Familian ezintasunen bat duen adineko pertsona batekin bizi diren familiei laguntza
ematea, adineko pertsona hobeto zain dezaten, familiako gorabeherei aurre har diezaioten eta
elkarrekin bizitza normala egin dezaten.
Programako prestazioak
Familiakoen prestakuntza: Adineko pertsona bat zaintzen ari diren familiei gai
espezifikoak ematea da, zaintza lanak hobeto eta segurtasun eta konfidantza
handiagoez egin ditzaten.
Elkarlaguntza taldeak: Helburua leku bat eskaintzea da antzeko egoera bizi
duten familietakoei, han beren esperientziak eta arazoak truka ditzaten,
zailtasunez hitz egin, elkarri lagundu, sentipenak elkarri adierazi, e.a.
Laguntza psikologikoa: Egoerari aurre egiteko eta hobeto egokitzeko tratamendu
psikologikoa izateko aukera ematea da, batzuetan izaten dituzten estres eta
egonezin sentipenak gogoan edukiz.
Asteburuetan adinekoak egoitzetan eta eguneko zentroetan zaintzea: Zaintza
lana utzi eta atsedena hartzeko aukera ematen die familiei zerbitzu honek,
denbora apur bat beretzat ere izan dezaten zaintzaileek, adineko pertsona ongi
zainduta dagoen bitartean.
Laguntza teknikoak: Ezintasunen bat duen adineko pertsona etxean zaintzeko
behar diren bitarteko teknikoak, egin behar diren egokitzapenak edo behar
dituzten tresnak dira laguntza horiek.
Laguntza ekonomikoak: Diru laguntza horren helburua da, adineko pertsona
zaintzeko, lan ordaindu bat edukitzea erabat edo zati batean baztertu duten
familien diru beharrak konpentsatzea, edota zaintza lan horietan kanpoko baten
laguntza behar dutenena horrek dakarren gastua ordaintzen laguntzea. Baremo
baten arabera ematen da laguntza, familien irabaziak eta familiako kideak
kontuan hartuz.
Boluntarioak: Arlo horretan boluntarioak egiten ari diren lana koordinatu eta
sustatzea da. Ohiki bisitak egiten dituzte edota zaintzailea une jakin batzuetan
ordezkatu.
Pizgam fiskalak: Eduki ditzaketen zerga salbuespenen berri ematea da familiei.
Hori guztia tramitatzen laguntzen dituzte.
JUAN CRUZ ALBERDI COLLANTES
20
3. GIPUZKOAKO ADINEKO PERTSONEN KONTSEILUA
Berariazko foro bat da, adineko pertsonekin zerikusia duten entitate, elkarte eta
erakundeek parte hartzekoa. Helburutzat dauka elkarlanean aritzea herritarren sektore horrek
ongizatea lortzeko abian jartzen diren politika eta jardueren plangintza eta haien jarraipena
egiten.
Organo kide anitzekoa eta aholku-emailea da, Gipuzkoako Foru Aldundiko Gizarte
Politikarako Departamentuari atxikia, adineko pertsonekin zerikusia duen gizarte politika
diseinatzen, abianjartzen eta harenjarraipena egiten lagundu beharko duena.
Helburuak
Adineko pertsonekin zerikusia duen gizarte politika diseinatzen, abian jartzen eta
haren jarraipena egiten laguntzea.
Adineko pertsonekin hain diskriminatzailea ez den gizarte integratzaileago bat
lortzen laguntzea.
Gizartea adin desberdinetako pertsonek osatzen dutela aitortzen eta onartzen
eragitea, belaunaldien arteko lankidetza bultzatuz.
Adineko pertsonen irudi egiazkoagoa eta ez hain estereotipatua eskaintzea, haien
alderdi onak eta elkartasunerakoak azpimarratuz.
Gizarte estereotipo en aurkako kanpaina bereziak.
Mendekotasun eta/edo bazterketa egoerei aurre egiteko politikak bultzatzea.
Adineko pertsonen giza baliabideez gehiago baliatzearen alde egitea, haien
autoestimua eta parte hartze nahiz gizarteratze maila hobetuz.
Gizarte Politikarako Departamentuarekin lankidetzan aritzea Gizarte Zerbitzuen
Legearen esparruan, adineko pertsonen taldearen jardun eremuan.
Lurralde Historikoa gizarte arlo horrekin zuzenean lotutako politikari
zenbateraino egokitzen zaion jakitea eta horren berri ematea.
Gipuzkoako Gerontologia Planak dauzkan estrategiei lotutako kontuak aztertzea
eta horietaz eztabaidatzea.
Irizpenak ematea eta txostenak egitea plan estrategikoei buruz, urteko
aurrekontuei buruz, eta Departamentuari galdatzen dizkioten gaiei buruz.
2006ko helburuak, adibide gisa
Plangintza egiterakoan aholku ematea eta haren jarraipena egitea
Adineko pertsonei arreta ematerakoan GFAk −eta zehazkiago Gizarte Politikarako
Departamentuak− jarraitu behar zituzten ildo nagusien gainean aholku emateko sortu
zen Gipuzkoako Adinekoen Kontseilua.
GIPUZKOAKO GIZARTE ZERBITZUEN ANTOLAMENDUA
21
Ildo nagusi horiek Gerontologia Planean ezarri ziren. Plana argitaratu eta gero
hitzartu zuten Kontseiluaren egitekoa izango zela Planaren garapenari jarraipena egitea
eta Departamentuak adineko pertsonentzako arretan egiten dituen jardueren garapenaz
aholku ematea.
Gipuzkoako Lurralde Historikoko laguntza zerbitzuetan oreka bat lortu ahal izateko,
Hurbilízen Plana prestatu zen, eta hor ere Kontseiluak aholku ematen du eta haren
jarraipena egiten, adineko pertsonei dagokienez.
Bakarrik bizi diren adinekoei buruzko azterketa
Azken hamarraldietan gure gizarteak demografia aldaketa handia izan du. Bizi
itxaropena handitzeak eta jaiotza tasa jaisteak populazioaren zahartze nabarmena eragin dute.
Gertakari horren ondoriorik ageriena izan da adineko pertsona gehiagok behar dutela
luzaroko laguntza eguneroko lanak egiteko. Haietako asko bakarrik bizi dira. Eta haietako
asko emakumeak dira.
Egoeraren erradiografia bat lortzeko, bakarrik bizi diren adineko pertsonei buruzko
azterketa bat bultzatu du Kontseiluak.
Aztertze aldia dagoeneko bukatu da, eta aurki egongo gara datuak eta ondorioak
eskaintzeko moduan.
Hausnarketa prozesua bukatutakoan, orduantxe egin beharko dira proposamenak
antzeman diren beharrei irtenbidea emateko.
Zerbitzuetarako eta informaziorako sarbidea
Zerbitzuetarako eta informaziorako sarbidea herritar ororen oinarrizko eskubidea dela
uste dute Gipuzkoako Adinekoen Kontseiluak eta Gipuzkoako Ezinduen Kontseiluak.
Eskubide ahula da, ordea, herritarrak mugaren bat baldin badu zerbitzu edo informazio
horietarako sarbidean.
Herritarren zeregina da, oro har, eta administrazioarena, bereziki, sarbide horretan
zailtasunen bat duten guztiei hura erraztea.
Horregatik guztiagatik, Gipuzkoako Adinekoen Kontseiluak eta Gipuzkoako
Ezinduen Kontseiluak, Lurralde Antolaketa eta Sustapenerako Departamentuarekin batera,
ahaleginak batu dituzte jendeak sarbideaz gehiago jakin dezan eta denentzako kalitate-
osagaitzat jo dezan. Eskubide hori bermatzeko, ordea, funtsezkoa da herritarrak, oro har,
jakinean egon daitezen sarbide horretaz, horren beharraz eta dituen onurez, eta haien jakitun
izan daitezen.
JUAN CRUZ ALBERDI COLLANTES
22
Zaharren Aldeko Agiria garatzea
Agirian printzipio eta eskubide batzuk ezartzen dira, eta zenbait arlo garatzen dira
gomendioen bidez. Kontseiluak erabaki zuenez, adinekoek ohi duten irudia hobetzearren,
lehentasunezkoa da gomendioak hedabideei zabaltzea. Horregatik, eskuliburu bat prestatzen
ari dira gai horren ardura dutenei zabaltzeko.
Eskualde kontseiluak sortzea
Eusko Legebiltzarraren Gizarte Zerbitzuen 1996ko urriaren 18ko 5/1996 Legeak
ezartzen duenez, herri-agintariek eragin behar dute herritarrek gizarte zerbitzuetan parte har
dezaten, hirugarren adinari dagozkionetan, besteak beste.
Lege horretako 19. artikuluak dioenez, lurralde, udalerri edo udalaz gaineko
kontsulta eta partaidetza organoak sor daitezke, udalerriko edo eskualdeko erakundeetako
gizarte zerbitzuen antolamendu, plangintza eta jarduerari buruz kontsultak jaso eta aholkuak
emateko.
Kontseiluaren iritziz, eskualde kontseiluak egotea funtsezkoa da adineko pertsonek
beren inguruan aurrera eramaten diren jardueretan parte har dezaten sustatzeko. Horregatik,
bada, ekimen horretaz interesa agertzen duten eskualdeetan halako kontseiluak sustatzearen
alde lan egingo du.
Emakumearen gizarte partaidetzari buruzko azterlana
Erretirodunen eta Pentsiodunen Elkarteko kide diren etxe guztietara inkesta bat bidali
zen 2005aren erdialdean, eta han agertzen zen zentro bakoitzak zenbateraino parte hartzen
zuen Zuzendaritza Batzordean eta jardueretan.
Inkesta haren emaitzak oso esanguratsuak izan dira, izan ere, erakusten baitzuten
zentroan egiten diren jardueretan gehiena emakumeek parte hartzen dutela, baina erabaki-
organoetan, berriz, ia ez dagoela emakumerik. Horregatik erabaki zen beste inkesta pertsonal
bat bidaltzea erretirodunen elkarteetako kide diren emakumezkoei, erabaki-organoetan
zergatik ez duten parte hartzenjakiteko.
Solidarioen sariak sustatzea
Adinekoen Kontseilua sinetsirik dago adinekoen taldeak daukan giza gaitasunaz.
Gaitasun horren puska handi bat erretiratuen eta aurretik erretiratuen elkarteetan dago.
Horregatik sustatzen ditu solidarioen sariak, gaitasun hori gizartean isla dadin, zentroetako
jardueren bitartez.
GIPUZKOAKO GIZARTE ZERBITZUEN ANTOLAMENDUA
23
Solidarioak Sariaren helburu orokorra da egungo erretirodunen etxeak birmoldatzea,
adinekoen behar berrietara egokituz. Hona hemen berariazko helburuak:
Adinekoen gizarte partaidetza areagotzea, gizarte mailan emankor gertatzen diren
jardueretan parte har dezaten bultzatuz.
Bereizkeriaren aurka egitea eta elkartasuna eta gizarte kohesioa sendotzea.
Adinekoek XXI. mendean duten betekizun berriaren alde
egitea.
Sariaren helburua da gogoa piztea goian aipatutako helburuen ildo bereko ekintza
batzuk gauza daitezen, eta horrela helburu orokorra lortzen laguntzea.
Departamentuen arteko plana adinekoentzat:
Jarduera horren bidez Kontseiluak erakutsi nahi du adinekoenjarduerek ez dutela
zertan gizarte zerbitzuen kontua bakarrik izan. Gaur egungo adinekoak zinema aretora eta
antzokira joaten dira, kirolen batean aritzen dira, bidaiatu egiten dute...
Helburu hori aurrera eramanez, agiri batean bildu nahi ditu GFAk adinekoen
inguruan gauzatzen dituen jarduera guztiak.
4. HURBILTZEN PROGRAMAK HELBURU DITUEN GUNEAK
Hurbiltzen programaren helburua Gipuzkoako landa eremuko gizarte zerbitzuak
aztertzeaz gain, arlo horretan jarduteko proposamenak egitea da:
Populazio dentsitate urria, Euskadiko Autonomia Erkidegoko beste gune
batzuekin alderatuta.
Jendez husteko joera nabarmena
Nekazaritza enpleguaren indize handia, bestelako enplegu motekin alderatuta.
Gune horietan, nekazaritza sektorearen bilakaeraren sentsibilizatzea, bereziki
nekazaritza arloko politika bateratuaren erreformaren barman.
Mendi ingurunean edo gutxietsitako guneetan egotea.
Gune horietako ingurumen sentsibilizatzea eta, bertan, naturaren, kulturaren eta
paisaiaren aldetik baliotsuak diren alderdiak egotea.
Helburuak
1) Landa eremuko udalerrietako gizarte zerbitzuak sendotu eta idartzea.
a. Laguntza eredu egonkorra, malgua eta behar berri eta\edo bereziki egokitutakoa
izatea.
JUAN CRUZ ALBERDI COLLANTES
24
2) Plangintza, programazioa eta inforrnazioa bultzatzea.
a. Lanerako sistema eta mekanismoak hobetzea.
3) Beren ingurunean bizitzen jarraitzeko balioko duten jardunei lehentasuna
ematea.
a. Komunitatean txertatzea.
i. Bereizkeriaren aurka egitea eta elkartasuna eta gizarte kohesioa sendotzea.
ii. Landa eremuko gizarte baliabide orokorrak landa eremuko adineko
pertsonen eta ezinduen ezaugarri eta eskakizunei egokitzea eta erabil ditzaten
saiatzea.
iii. Adineko pertsonen eta ezinduen parte hartzea areagotu eta dauden giza
baliabideei sozialki probetxua ateratzea.
b. Etxean bizitzen jarraitzea.
i. Arretarako sare inforrnala indartzea.
ii. Landa eremuko adineko pertsonen eta ezinduen bizitzeko baldintza
materialak hobetzea
iii. Etxeko zaintza bultzatu eta laguntzea.
iv. Etxetik kanpo emandako eguneko zaintza hobetzea.
4) Etxekoen ordezko diren egoitzetako hautabideak gehitu eta landa eremuko
adineko pertsonen eta ezinduen beharrei egokitzea.
a. Egoitzetako zerbitzuak egokitu eta hobetzea.
b. Etxebizitza komunitarioak, apartamendu babestuak eta famili harrea gehitzen
saiatzea.
5. ALDUNDIAREN KONPETENTZIPEAN DAUDEN BALIABIDEAK
Adineko pertsonentzako programa edo zaintza zerbitzuak
Egoitzak, eguneko zentroak, egoitzetako atseden programak, programak. Ezinduei
zuzendutako beste edozein errekurtso espezializatu:
Zahar egoitzak: Zentru espezializatuak dira, balioanitzak, non laguntza eta
pertsonari arreta integral a ematen zaion, bizi kalitatea ahalik eta hoberen izan
dezan. Epe mugatu edo betirako eskaintza egitea posible izaten da, pertsonaren
beharretan oinarrituta.
Eguneko zentruak: Eguneroko bizitzako jarduerak egiteko beste batzuen
Laguntza behar duten adinekoentzako laguntza zentroak dira. Batez ere, beren
familiekin bizi diren adinekoentzat dira. Zentro horietan, adinekoek behar duten
zaintza jasotzen dute egunean hainbat ordutan, arreta pertsonalizatu oso baten bitartez.
GIPUZKOAKO GIZARTE ZERBITZUEN ANTOLAMENDUA
25
Atseden programak: Sendianen barnean dauden atseden programak dira.
Adinekoa etxean zaintzen duen familiari atsedenaldi bat izateko aukera eman
nahi zaio. Horretarako, adinekoa behar bezala zainduko duen egoitza bateam
denboraldi batez sartzeko erreztasunak ematen dira. Egoitzako egonaldia
Gehienez urtean 31 egunekoa izango da.
Opor programak: Bidaiak eskeini,. prezio baxuagoan eta talde hauei zuzenduak.
Prestakuntza ekonomikoak, Dirulaguntzak
Gizarte Ongizate Fondoa
Dirulaguntza bi motatakoa izan daiteke:
Elbarritasun pentsioa: % 45 edo gehiagoko elbarritasun maila dutenei zuzendua,
urtero jaso daiteken diru laguntza.
Zahartzaro pentsioa: Diru sarrera txikiak dituzten pertsonei zuzendutako
laguntza da.
Pentsio ez kontributiboa
Hauek ere bi motatakoak izan daitezke:
Elbarritasunarena: Ordainketa periodiko baten bidez, oinarrizko behar
nagusian bermatzea du bere helburu nagusia. Laguntza hau, elbarri edo gaixo
kronikoei zuzendua dago, %65 edo gehiagoko maila batean.
Erretiroarena: Urtean hamalau ordainketen bidez, oinarrizko behar nagusien
bermatzea du helburu nagusia.
Oinarrizko errenta
Bizikidetza unitate independienteak osatzen duten, 25 urtez gorako pertsonei
zuzendutako diru laguntza da. Gutxienez, laguntza eskatu aurreko, urte beteko epean, ego
era honetan bizi behar du, eskaria egin duenak.
Diru laguntza hau, pertsonaren oinarrizko beharrei aurre egiteko, zuzendua dago.
Kasu hauek kontsideratzen dira bizikidetza unitate independienteak:
Bakarrik bizi diren pertsonak.
Ezkontza loturak edo baliokideak, eta lotura familiarrak dituzten pertsonak.
Hauen barnean beste unitate bezela kontsideratzen dira:
Tratu txarrenjasaleak.
Adingabeak, bere gain dituzten pertsonak.
JUAN CRUZ ALBERDI COLLANTES
26
Loturarik ez duten pertsonak, baina bizilekua partekatu dutenak harrera moduan,
beharrak honela behartu dituelako.
6. UDALEI DAGOZKIEN ESKUMENAK
Herritarrei beren gizarte eskubide eta baliabideei buzurko informazioa, baloraketa eta
orientazioa ematea eta, era berean, udalaren gaindiko prestazioak tramitatzea, gizarte
zerbitzuen sistemakoak direnean.
Adineko pertsona autonomoentzako ondoko programa hauek jarri eta aurrera eramatea
Etxez-etxeko Laguntza Zerbitzua:
Helburu bezala, pertsona bere etxean ahalik eta denbora gehien mantentzea
izango da. Eskaera egiten duten pertsonek arazoak izaten dituzte, eguneroko
eginbeharrak ondo betetzeko, horregatik laguntza alde honetatik errazten da.
Langile bat kontratatzen da, etxeko lanak edo/eta banakako arrera emateko. Ordu
finko batzuk izaten dira eguneko eta asteko.
Familia Harrera:
Norbere etxean, familikoa ez den adineko pertsona bat hartzea da, bere gabezia
estaltzeko egokia den giroa emateko asmoz. Harrera behin-behinekoa ( 15 egun
edo hilabete) edo betirako izan daiteke.
Familia eta adineko pertsonaren artean kontratu bat sinatzen da, bertan
bakoitzaren betebehar eta eskubideak zehazten dira.
Adineko pertsona 60 urte baino zaharragoa izan behar du eta Gipuzkoakoa izan
edo bertan bizi behar duo Familia hartzaileak, adineko pertsonaz arduratzeko
prest egon behar du eta 25-60 urte bitartekoa izan behar du.
Tele-alarma Zerbitzua:
SOS deiak-ekin, 24 orduz konektatua dagoen tresna da. Telefonoan jartzen den
tresnaz aparte, lepoko bat ere erabiltzen da helburu berdinarekin, pertsonak
jarrita eraman dezakeena.
Udaletxeko laguntza ekonomikoak:
Diru sarrera mugatuak dituzten pertsonei zuzendua dago.
Honako laguntza hauek ematen dira:
• Gizarte Larrialdietarako laguntzak: oinarrizko beharrak asetzeko laguntzak dira.
• Ura, zaborra eta estolderiaren hobariak.
• Kiroldegirako hobaria.
BIGARREN ATALA
OIARTZUNGO BASERRITARRAK ZAHARTASUNA ETA GIZARTE
ZERBITZUEN AURREAN
29
Oiartzungo herriak, hamar mila biztanle eduki arren eta Gipuzkoako hiri gune
nagusiaren ondoan egon arren, baserri gehien duen herria da probintzi honetan, ruraltasuna
nabaria diren gune eta auzo ugari mantenduz.
Oiartzungo baserria, bestalde, era honetako ustiategian ohikoak diren ezaugarriaren
adibidea da. Mendi komunalak, artzantzaren eta basoaren garapena muinotan eta erriberan
garatzen diren belardi eta soroekin tartekatzen du, mendeetan zehar baserriaren garapena
eremu honetan bultzatuz.
Oiartzungo gizartea nekazal ihardueraren inguruan antolatu da tradizionalki.
Maiorazgoa, familiaren gotorlekua, eta auzolana, bizilagunen arteko harremanak estutuz,
gizartearen ezaugarri nagusienetarikoak izan dira industrializazioa iritsi arte. Iharduera
honekin gizartea eraldatzen hasten da eta baserriaren nekazal iharduera gutxitzen da,
denbora partzieleko nekazaritza bultzatuz.
Egungo baserri gehienek nekazal iharduera mantentzen dute baina gutxi dira
iharduera hauetaz bizi direnak. Adineko populazia da baserriaren ohiko iharduerari eusten
diona baina bere ekonomi aportazioak zeharo txikitu dira. Jarraian jasotzen den ikerketan
populazio haundiko herrietan garatzen den baserritarren ongizate egoera aztertzen da.
1. SARRERA
Diagnostiko honen abiapuntua kezka baten inguruan sortu da, Behemendi
Donostialdeko Landa Garapen Elkarteak eta Oiartzungo Gizarte Zerbitzuek konpartitzen
duten kezka bat. Bi erakunde hauek bultzatuta, eta Oarsoaldea S.A. Eskualdeko Garapen
Agentziak bideratuta, 2005. urtearen bukaeran eta 2006.ko hasieran diagnostiko hau garatu
izan ahal da.
Diagnostikoaren abiapuntua –aipatutako kezka- hurrengo galdera hauetan laburtu
daiteke:
Zeintzuk dira gaur egungo Oiartzungo baserri inguruko biztanleriaren
bizibaldintzak, bereziki adinekoenak eta ezinduenak?
Askotan sakabanaturik eta herriaren erdigunetik urruti bizi den herritar talde
honek, ba al du gaurko gizarte zerbitzuei buruzko informazio nahikorik, eta
hara jotzea ´normaltzat` hartzen al du, edo karidade izatearen konzeptua dirau?
Eta azkenik, egokiak al dira dauden gizarte zerbitzuak eta horien irizpideak
herritar talde honen oinarrizko gizarte beharrak atenditzeko? Hiriko
pentsamolde batetik diseinatuta al daude? Nahikoak al dira?
JUAN CRUZ ALBERDI COLLANTES
30
Datuak jasotzeko, alde batetik metodologia koantitatiboa (Udal Erroldaren
biztanleria datuak) eta bestalde kualitatiboa (gidoia bat jarraitzen duten elkarrizketak)
erabiliko da. Aztertutako biztanleriaren parte hartzerako estrategia txiki bat ere planteatu
da: eztabaida talde bat, menpekotasuna dutenen zaintzaz arduratzen direnekin; eta
elkarrizketatuei diagnostikoaren emaitzen itzultzea, emaitzen inguruan dituzten iritziak
jasotzeko.
Datu koantitatiboak lortzeko, iturri estatistikoetara joko da (EUSTAT, INE,
Nekazal Errolda), bainan hortik ezin izan da eguneratutako informaziorik lortu. Nekazal
erroldaren azken datuak 1999koak dira, eta azken “censo de población y viviendas” (INE,
Eustat) dituen datuak 2001ekoak dira. Beraz, informazio estadistikorako erabili ahal izan
den eguneratutako iturri bakarra Oiartzungo Udal Errolda izan da, eta hortik ere bakarrik
adina, sexua eta bizikidetza datuak atera ahal izan dira. Datu hauek baserri inguruko
biztanleriaren deskribapenean erabili dira.
Txosten honetan garatutako informazio gehiena, beraz, 170 elkarrizketan lortutakoa
da. Elkarrizketak bi atal zituen: (1) oinarrizko datuak jasotzeko inkesta labur bat −izikideen
adina, sexua, diru sarrerak, osasun egoera−; (2) eta gai ataletan banatutako elkarrizketa
bat, gidoi bat jarraituz.
Elkarrizketan erabilitako gidoia honako gai hauek jasotzen zituen:
1. Etxebizitzaren egoera: modu duinean bizitzeko baldintzak;
etxearen egokitzapen beharrak; noizbait laguntza publikorik eskatu bai/ez.
2. Garraio modua, edo garraio beharrak; auzoko taxi zerbitzuaren erabilera;
zerbitzuetara iristeko, edo oinarrizko errekaduak egiteko, garraiorako laguntza
sarea.
3. Bizikideen osasun egoera / osasun arazoak / osasun zerbitzuekin harremana.
4. Menpekotasuna duten pertsonen egoera, mugitzeko oztopoak, laguntza eta
zerbitzu publikoen ezagutza eta erabilera; balorazioa.
5. Orokorrean, adineko pertsonen egoera: bizikidetza edo bakardadea, familiaren
edo lagunen babesa, harremanak izateko esparruak, mugikortasuna, eta
adinekoei zuzendutako gizarte zerbitzuen egokitasuna. Beharrak.
6. Mugikortasunerako arkitektura / hirigintza oztopoak: etxe barneko eta
ingurukoak; landa bide/auzoetan oinez ibiltzeko edo paseatzeko oztopoak -
espaloiak, bankuak, aterpea duten tokien beharra-.
7. Senideen zaintza lanaren zama bere gain hartzen dutenen osasun egoera eta
beharrak; gizarte zerbitzuekin harremanetan egon bai / ez; laguntza lortu, edo
oztopoak topatu: zeintzuk.
GIPUZKOAKO GIZARTE ZERBITZUEN ANTOLAMENDUA
31
8. Gizarte ongizate zerbitzuak (orokorrak, adinekoentzat, elbarrituentzat):
zerbitzu publikoen ezagutza, erabilpena, eskuratzeko oztopoak eta landa
eremuko beharrei erantzuna emateko egokitasuna.
Datuen analisiarako gizarte agenteekin ere egon da: osasun zentroko langileekin;
etxez etxeko zerbitzuaren langileekin; Oiartzungo apaizarekin; Oiartzungo emakume
elkarteekin eta herriko EBELeko kideekin (emakume nekazarien elkartea).
Landa eremuan baserrietan edo bakarkako etxeetan bizi den biztanleriaren
bizibaldintzak aztertu dira, herritar hauek gaur egun edo etorkizun hurbilean izango duten
gizarte zerbitzuen beharra ezagutu ahal izateko. Bereziki sakabanatuta edo isolaturik
dauden baserriei lehentasuna emango zaie, orokorrean zerbitzuetatik eta kaleko bizitzatik
urrutien gelditzen direlako.
170 elkarrizketa egin dira. Horretaz gain, Udalaren padroiaren bitartez, beste 309
baserri eta bakarkako etxeen biztanleriaren datuak eskuratu ahal izan dira (adina, sexua eta
bizikide kopurua, hain zuzen ere), landa inguruko biztanleriaren deskribapen orokorra
eman ahal izateko. Biztanleria honen deskribapena egiteko, bi lagin hauen datuak elkartu
dira. Diagnostikoaren beste atal guztiak, 170 elkarrizketen bitartez jasotako datuetan
bakarrik oinarritzen dira.
2. BASERRI / LANDA INGURUNEKO BIZTANLERIAREN DESKRIBAPENA
Oiartzungo lur azalera oso zabala da, eta Gipuzkoa osoan baserri-kopuru handiena
duen herria da, Donostia, Bergara eta Azpeitiarekin batera (Alberdi, Cendoya,
Amundarain, 2004). Nekazal erregistroan 285 baserri agertzen. Horiei gaur egun inongo
nekazal izaerarik ez duten baserri eraikuntzak gehitzen badiegu, esan daiteke Oiartzunen
400 baserri baino gehiago daudela. Horietatik ia heren bat bi bizitzatan banatuta dago, eta
gutxi batzuk bizitza gehiagotan. Bestalde, azken hamarkadetan etxe berri batzuk ere eraiki
dira, gehienbat baserritarren seme-alabentzako, askotan baserriaren ondoan.
Guztira, Oiartzungo landa ingurunean bareiatuta dauden 500 bizitzatik gora
elkartzen dira. Horietatik, 479en kasutan, gaur egun bizi direnen adin eta sexu datuak lortu
ahal izan dira, eta horietan oinarritzen da egin den biztanleria honen deskribapena: 170
bizitzetan elkarrizketak egin dira, eta beste 309 bizitzen biztanleria datuak Udal Erroldaren
bitartez lortu izan ahal dira.
JUAN CRUZ ALBERDI COLLANTES
32
Aipatu denez, herritarren talde honen gehiengoa baserrian bizi da, hau da, gaur
egun edo iraganean nekazal lanarekin nolabaiteko lotura izan duten bizitzetan. Guztira
1564 herritarren ezaugarri demografikoak islatzen dira, Oiartzungo biztanleria guztiaren
%16a. Ez dira landa ingurunean izaten diren urbanizazio txikiak kontuan hartu −etxebizitza
taldeak−, ezta landa ingurunean lauzpaseitik gorako bizitza dituzten eraikinak.
Honetaz gain, Oiartzunen badira Udal erroldaren arabera hutsik dauden 100 bat
baserri edo etxe. Batzuk konponduta daude eta asteburuko landa etxe moduan erabiltzen
dira −ez dago inor erroldatuta bainan etxea nolabait erabiltzen da−; beste batzuk, gehienbat
herritik mendi aldera urrutien daudenak (Añarbealdera, adibidez), aspalditik abandonatuta
eta hondatuta daude; eta beste gutxi batzuk gaur egun bakarrik borda moduan erabiltzen
dira –abereak edo nekazal tresnak edukitzeko toki moduan-.
Adina, sexua eta bizikidetza: 80 urtetik gorakoen taldea bikoiztu landa ingurunean,
eta gehiengoa emakumeak. Landa inguruneko biztanlerian emakumeen eta gizonen
kopurua parekoa da, biztanleria orokorrean gertatzen den bezala. Balantza desorekatzen da
80 urtetik gorakoen artean, emakumeak gizonak baino bizi-itxaropen luzeagoa dutelako.
Adin talde horretan, hiru kidetatik bi emakumeak dira, bai biztanleria orokorrean bai landa
ingurunekoan. Guztira, Oiartzunen 80 urtetik gorako 316 pertsona bizi dira: 215 emakume
eta 101 gizon. Bainan 80 urtetik gorakoen presentzia bikoiztu egiten da landa ingurunean:
Oiartzungo 80 urtetik gorakoen artean, hirutatik bat landa ingurunean bareiatuta bizi da,
nahiz eta ingurune honek biztanleria orokorraren %16a bakarrik osatu.
Adina
Adinaren aldetik, beraz, biztanleria orokorrarekin desberdintasun nagusi bat
topatzen da: baserri / landa inguruko biztanleriak, orokorrean baino adineko gehiago eta
gazte gutxiago ditu.
Landa inguruneko biztanlerian, lau pertsonetatik batek ba ditu 65 urte baino
gehiago. Beraz, hirugarren adinak herritar honen laurdena osatzen du, guztien %23a, hain
zuzen ere (365 pertsona). Oiartzungo biztanleria orokorrean (landa ingurunean eta kalean
bizi dena), berriz, 65 urtetik gorakoen taldea %14a osatzen du.
Gazteen aldetik, Oiartzungo biztanleria orokorra Gipuzkoako udalerrien
gazteenetariko bat da, Urnieta, Zumaia, Zarautz eta Azpeitiarekin batera. 20 urtetik
beherako biztanleria %20ra iristen da. Baserri ingurunea bakarrik aztertua, berriz,
portzentai hau %16ra jeisten da.
GIPUZKOAKO GIZARTE ZERBITZUEN ANTOLAMENDUA
33
Bizikidetza
Bizikidetzari dagokionez, baserri inguruko datuak bakarrik atera ahal izan dira,
Udal erroldatik bizitza bakoitzaren datuak banan banan atera behar direlako.
Baserri inguruko bizikidetzaren tamaina, batez beste, hiru kidena da. Bainan
gertuago aztertuta, hau ez da nagusitzen den bizikidetza tamaina. Baserri ingurunean
egoera guztiak ematen dira.
Lau kide:
Lau baserri/etxetik batean lau pertsona bizi dira: guztien %23tan, 106
baserri/etxetan.
Kasu askotan famili bereko bi belaunaldi bizi dira eta, gutxiagotan, hiru.
Bi kide:
Bost baserri/etxetik batean bi pertsona bizi dira: guztien %21etan, 100
baserri/etxetan.
Talde handiena 65 urtetik gorako bikotearena da (41 bizitza). Beste askotan bi
pertsona heldu dira (37 bizitza), gehienbat bikoteak. Gelditzen diren
bizikidetza gehienak honako estruktura dute: adineko bat adin ertaineko seme-
alaba batekin, gehienbat seme batekin.
Hiru kide:
Bost baserri/etxetik batean hiru pertsona bizi dira: guztien %20tan, 97
baserri/etxetan.
Mota askotako famili bizikidetza topatzen dira talde honetan, gehienbat bi
belaunaldikoak. Hogei bizitzatan 65 urtetik gorako bikote bat seme edo alaba
heldu bakar batekin bizi da, gehienetan seme batekin. Beste 19tan adinekoa
bakarra da, eta seme-alaba batekin eta horren bikotearekin bizi da. Beste 20
kasutan bikote gaztea edo adin ertainekoa haur bakar batekin bizi da.
Bost kide edo gehiago:
Bost baserri/etxetik batean bost pertsona edo gehiago bizi dira: guztien
%19tan, 93 baserri/etxetan (5 kide: 42 baserri/etxetan; 6: 25 baserri/etxetan; 7
edo gehio: 26 baserri/etxetan).
42 baserrietan bost pertsona bizi dira, 25etan sei dira, eta beste 26etan gehiago
dira. Kasu askotan hiru belaunaldi bizi dira.
Pertsona bakar bat:
Sei baserri/etxetatik batean pertsona bakar bat bizi da: guztien %17tan, 83
baserri/etxetan.
Horietatik 41 dira 65 urtetik gorakoak: 66-79 urte arteko 15 emakume eta 17
gizon; eta 80 urtetik gorako 12 emakume eta 3 gizon.
JUAN CRUZ ALBERDI COLLANTES
34
BIZIKIDETZA BASERRI INGURUNEAN
Bakarrik bizi
17%
Lau kide
23%
Hiru kide
20%
Bi kide
21%
Bost kide edo gehio
19%
Laburbilduz, Oiartzungo baserri ingurunean bizi den biztanleria herriaren
biztanleria orokorra baino zaharragoa da. Sei baserri/etxetatik batean pertsona bakar bat
bizi da, eta horien erditan 65 urte baino gehiago ditu. Bestalde, bizikidetza handiak ere
ematen dira, eta berez bost baserrietatik batean bost kide edo gehiago famili unitatea
osatzen dute. Hiru belaunaldi elkarrekin bizitzea ez da salbuezpen bat Oiartzungo
baserrietan: sei baserri/etxetatik batean bizikidetza eredu hau ematen da. Beste batzuetan,
adinekoak seme-alabak oso gertu izaten dituzte, baserri zaharraren ondoan eraiki duten
etxe berrian, edo herrian bertan.
3. BASERRI / LANDA INGURUNEKO BIZTANLERIA ETA GIZARTE ZERBITZUAK
Atal honetan baserri inguruko biztanleriak gizarte zerbitzuekin duen harremana
aztertu nahi da. Atal honetan, gizarte zerbitzu eta baliabide bakoitzaren kobertura maila
aztertuko da, hau da, zenbat pertsona (biztanleria orokorrean / landa ingurunekoa) dira
zerbitzu hauen onuradun, eta berez, noraino heltzen da gizarte zerbitzuen eta laguntzen
kobertura.
3. 1. ETXEZ ETXEKO LAGUNTZA ZERBITZUA
Udalak kudeatutako zerbitzua da, eta bere garapenerako badu hitzarmen bat Foru
Aldundiarekin. 2005. urtean zehar Udal zerbitzu honek guztira 53 pertsona atenditu
zituen, Talde horretan, emakumeek %54a osatzen dute eta gizonek %46.
Baserri ingurunean, berriz, gizonen taldea nagusitzen da, nahiz eta ingurune
honetan adineko emakumeen kopurua gizonena baino handiagoa izan. 80 urtetik gorakoen
GIPUZKOAKO GIZARTE ZERBITZUEN ANTOLAMENDUA
35
artean, biztanleria orokorrean bezalaxe, hirutatik bi emakumeak dira. Beraz, baserri
ingurunean gizonen kobertura maila altuagoa da.
Emakumezko eta gizonezko onuradunak bereizten baldin badira, ezintasun maila
desberdinak agertzen dira:
Emakumeen taldea: bostetatik lau ez dira bakarrik baliatzeko gai.
Gizonen taldea: hirutatik bi ez dira baliatzeko gai.
Beraz, gizonezko onuradunak gehiagotan izaten dira bakarrik baliatzeko gai diren
pertsonak. Sakontzen eskalak ez du gizonezkoen artean askotan ematen den “ezintasun
funtzionala” neurtzen, hau da, gizarte eta genero arrazoiengatik –eta ez arrazoi fisiko edo
psikikoengatik- bere burua zaintzen ez dakiten pertsonen egoera.
Baserri inguruko onuradunen artean, sexuen araberako desberdintasuna handitzen
da:
Emakumezko onuradun guztiak ez dira bakarrik baliatzeko gai.
Gizonezko onuradunen ia erdia (10etik 4) bakarrik baliatzeko gai dira.
3. 2. PETRA LEKUONA ZAHARREN EGOITZA
Petra Lekuona Zaharren Egoitzaren kudeaketan Oiartzungo Udalak eta Oiartzungo
Elizak parte hartzen dute. Adinekoentzako plaza guztiak –bi izan ezik- Gipuzkoako Foru
Aldundiarekin hitzartuta daude. Beraz, onuradunen dirusarreren arabera ordaintzen den
zerbitzua da. Oiartzuarrek ´ospitala` deitzen dioten herrian dagoen zaharren egoitza
honetan 22 gizon eta 30 emakume bizi dira. Egoitzak Fundazio moduan kudeatzen da.
Oso gutxi dira Oiartzungo baserri inguruko emakumeak: hiru bakarrik.
Hauen batezbesteko adina 88 urte dira. Denak dira alargunak. Sartzeko momentuan, bat
bakarrik elbarritua zegoen, eta beste bat bakarrik bizi zen baserrian.
2005 urtean 17 Oiartzuar zaharren egoitzan sartzeko eskaera egin zuten, eta
horietatik 13 zai zerrendan daude (bi dira baserritar).
3. 3. AITON-ETXE EGUNEKO ZENTROA
Altzibar auzoan kokatzen den Aiton-Etxe Eguneko Zentroa pribatua da, eta 31
plaza ditu, horietatik 8 administrazio publikoarekin hitzartuak, hau da, onuradunen
dirusarreren arabera kobratzen direnak. Beste guztiak zerbitzu osoa ordaintzen dute.
Hemen ez dago baserritarrik.
JUAN CRUZ ALBERDI COLLANTES
36
3. 4. BESTE GIZARTE ZERBITZUKO BALIABIDEAK: ZERBITZUAK ETA DIRULAGUNTZAK
Zerbitzu hauek Udalaren Gizarte Zerbitzuen bitartez eskatzen dira.
Telealarma: 45 pertsona zerbitzu honen onuradunak ziren. Sistema hau 9
baserrietan ezarrita dago.
Gipuzkoako Foru Aldundiko Taxi-Bonoa: taxia ordaintzeko laguntza hau
ezindueei eta herri gunetatik oso urruti edo barreiatuta bizi direneei zuzenduta
dago. 2005. urtean horrelako 5 eskaera egin dira, 2 onartu dira.
Oinarrizko Errenta: 2005 urtean 69 kobratu dute dirulaguntza hau. 14
onuradun baserri / landa ingurunean bizi dira.
3. 5. BASERRI BIZTANLERIAK DITUEN GIZARTE ZERBITZUETARA JOTZEKO ERREZELOAK
Egindako elkarrizketetan gai honen inguruan galderak egin dira. Baserri / landa
inguruko biztanle askok errezeloa agertzen dute gizarte zerbitzuetara jotzeko orduan, eta
gehien gehienek ez dakite non dagoen Gizarte Zerbitzuen bulegoa. Gizarte Zerbitzuak
oraindik karidade moduan konzeptualizatzen dira, “mixeri gorrian” daudenentzako
azkeneko baliabidea:
Beharrak betetzeko eskaria lehendabizi familiko emakumeei.
Baserritarrek beren kabuz edo familiaren laguntzarekin moldatu behar direla
filosofian bizi dira. Beharrak badira, bereziki adinekoen eta ezinduen zaintza
beharrak, eta laguntza harreman handia dago, gehienbat familiko emakumeek
antolatzen eta ematen duten laguntza familikide guztien onurarako.
Zaintza eta etxeko lanak egiteak emakume asko zahartzaroan aktibo
mantentzen ditu, eta beraiei egokitutako “egin beharra” denez, hainbatetan
egunerokotasunari ere bizi-ildo bat ematen dio.
Egoera batzuetako ez dago zerbitzu egokirik: Etxez Etxekoa murritza.
Etxean menpekotasuna duen norbaiten zaintzaz arduratzen direnak kexu dira,
ez baitago beraien beharretarako egokia den zerbitzurik. Etxez Etxeko
Laguntza Zerbitzuak aste barneko egunetan goizez ordubeteko laguntza
eskeintzen du, eta hainbat kasutan horrek ez du zaintzailearen edo
menpekotasuna duenaren beharra betetzen. Beraz, ez da eskatzen.
Gizarte baliabideen irizpideak: elkarbizitza oztopo bihurtzen da.
Baserri ingurunean bizi diren gehienek baserriaren jabetza dute, eta
baserriarekin lotuta dauden lurrak edo beste nekazal azpiegiturak ere badituzte.
Baserritarren mentalidadean guztia da baserria, eta jabetza saltzea ez da
GIPUZKOAKO GIZARTE ZERBITZUEN ANTOLAMENDUA
37
komenigarria. Adinekoen artean aurrezkiak izatea ere normala da, larritasun
handiko momentu baterako erreserbatuak, edo seme-alaben etorkizuna
ziurtatzeko. Ondasun hauek laguntzek edo zerbitzuek dituzten ekonomi
baremoak askotan gainditu egiten dituzte.
Administraziotik datorren ´kontrolari` beldur.
Adinekoek bereziki edozein administrazio publikoaren kontrolaren beldur dira.
Hainbat laguntza eta gizarte baliabideak eskatzeko ezinbestekoa da bizikideen
ekonomi kontu guztiaren informazioa ematea.
Baliabideen inguruan Informazio zehatza falta da.
4. ADINA, OSASUN ARAZOAK ETA MENPEKOTASUNA
Baserri ingurunean menpekotasuna duten pertsonak hiru atal ezberdinetan banatu
ahal dira:
Eguneroko bizitza bakarrik eramateko zailtasunak dituztenak, bainan
momentuz mugikortasuna eta nolabaiteko autonomia dutenak.
Mugitzeko ezintasun fisikoa dutenek; beraz, mugitzeko laguntza behar
dutenek.
Nolabaiteko ezintasun psikikoa dutenek.
4. 1. ADINEKOA ETA FAMILI SAREA: ELKARLAGUNTZA
Diagnostiko honen hasieran aipatu denez, baserri inguruko biztanleria Oiartzungo
biztanleri orokorra bainan zaharragoa da. Landa auzo batzuetan zahartze prozesu hau
bereziki nabarmena da. Karrikan, adibidez, adinekoen kopurua oso nabarmena da: auzo
honen 25 baserrietan elkarrizketak egin dira, eta guztira 82 pertsonen adin, sexu eta osasun
datuak jaso ahal izan dira: horietatik ia erdia 65 urtetik gorakoak dira (35), eta 19 dituzte
80 urte baino gehiago. Auzo honetan ´kalean` bizi diren asko ere adinekoak dira.
Baserri inguruko adineko gehienak familian bizi dira. 65 urtetik gorakoen artean
(guztira 365) %23a bakarrik bizi da, eta 80 urtetik gorakoen artean (guztira 99) %15a da
bakarrik bizi dena. Beste guztiak senideekin bizi dira, batzuk bikotearekin, beste batzuk
seme-alaba batekin, eta ez dira gutxi hiru belaunaldiko bizikidetzan kokatzen direnak
(bizikidetza guztien %30a).
Adinekoa izatea ez da dependientea izatearen sinonimoa. Baserri inguruko
adinekoak, emakumeak eta gizonak, baserriko lanetan aktiboki aritzen dira, hori bai, sexu
lan banaketa zorrotza mantenduz.
JUAN CRUZ ALBERDI COLLANTES
38
Emakumeak gehienbat baserrian bertan lanean aritzen dira, baratza lantzen, oiloak
eta beste abere txikiak zaintzen, elikagaiak jasotzen eta famili osoko otorduak prestatzen,
etxeko lanetan eta famili zaintza lanetan, orokorrean.
Adineko gizonak ere, ahal duten bitartean, baserrian edo baserriko zelaietan aktibo
aritzen dira, gehienbat kanpoaldean edo ikuiluan, artaldea edo behi talde txikia zaintzen,
zelaiak garbi eta indartsu mantentzen, batzuk ere baratza lantzen…. Lan guzti hauek
onuragarriak dira baserria, baserriko lurrak eta bertan bizi den familiaren onurarako.
Osasun arazoak izanda ere, adineko baserritarrak baserri eta famili zaintza lanetan
aritzen jarraitzen dute. Normal normala da belaunetan protesiak dituen adineko gizon bat
baratzan aritzen jarraitzea, edo bizkarra erabat okertua duen adineko emakume bat
guztientzat sukaldatzea.
Oso gutxi dira nolabaiteko osasun ekintza parte hartzeko ohitura dutenek. Alde
batetik, Oiartzunen horrelako ekintza oso gutxi antolatzen dira –adinekoentzako gimnasia
polikiroldegian, Gazte Izanak antolatzen dituen ibilaldiak-. Bestalde, eta biztanleria
orokorrean, emakumeak izaten dira gehienbat horrelako ekintzetan parte hartzen dutenek,
eta 65 urtetik gorako baserriko emakume gehienak ez dute gidatzeko karnetarik. Beraz,
horrelako zerbaitera astero herrira jeistea senideen konpromisua eskatzen du, eta amon
gehienek iadanik etxean gelditzeko ohitura hartua dute.
4. 2. JARRAIPENA BEHAR DUTEN ADINEKOAK
Talde honetan kokatzen dira eguneroko bizitzan oraindik hainbat ekintzetan
−janzteko, jateko, ibiltzeko− moldatzen direnak, bainan adinarengatik nolabaiteko
jarraipena eta laguntza behar dutenak −beraiei etxeko lanak egin, janaria prestatu, lagundu
medikura…
Bakarrik bizi diren 80 urtetik gorako adinekoak ere, gehienetan, familiko emakume
baten laguntza izaten dute, askotan (arreba, alaba, erraina, iloba…). Adin talde hartan, hiru
pertsonetatik bi emakume dira. Gizonek, orokorrean, bai famili bai eta instituzioen babes
handiagoa izaten dute. Berez, bakarrik bizi diren eta laguntzarik ez duten 80 urtetik
gorakoen artean, bostetatik lau emakumeak dira.
Adineko gizonen artean laguntza beharra askotan funtzionala da, ez fisikoa edo
psikikoa. Hau da, fisikoki ondo daude, bainan bizitza osoan ez dira etxeko kontuetaz
arduratu, beti familiko emakume batek lan hori egin duelako. Hori dela eta, batzuk ez
dakite beren otorduak prestatzen, etxea garbitzen, edo ez dute higiene pertsonala egiteko
ohitura iraunkorrik.
GIPUZKOAKO GIZARTE ZERBITZUEN ANTOLAMENDUA
39
Nolabaiteko jarraipen beharra duten adineko guztiak ez dute beti daukaten laguntza
beharra onartzen. Emakumeak, bereziki, daukatenarekin moldatzeko ohitura dela eta,
askotan ez dute laguntzarik onartzen. Hainbat kasutan, eta bereziki famili harremanak onak
ez direnean, ez dute senideen edo etxez etxeko zerbitzuaren laguntza nahi, azken hau beren
bizitzaren kontrola galtzearen beldur daudelako. Elkarrizketak egiterakoan, beldur hau
behin baino gehiagotan azaldu da. Etxez etxeko laguntza zerbitzua zer den azaltzerakoan,
batek behin eta berriro zerbitzu hau onartzea erresidentziara ingresatzera behartzearekin
lotzen zuen.
Talde honen beharrak hurrengo puntuetan laburbildu ahal dira:
Garraio beharra.
Jarraipen beharra.
Ezgaitasun funtzionala duten eta etxez etxeko laguntza jasotzen duten
gizonekin estrategia berezi bat landu.
Auzoetan ere adinekoentzako osasun fisiko eta psikikoa lantzeko aukerak sortu
beharko litzateke.
4. 3. EZINDUAK
Ezindu fisiko eta psikikoak egoera bereziki bulnerablean bizi dira, besteen laguntza
ezinbestekoa dutelako. Ezindu psikikoak bizitza gehienetan baserri ingurunean ematen
dute, familia eta auzokoen babesean. Ezindu fisikoak modu autonomoan mugitzeko
dituzten zailtasunak baserri eta landa ingurunean bereziki larriak dira, ez baitago ez
igogailurik bizitzatik jeisteko, ez garraio zerbitzu publikorik, eta noski, arkitektura eta
natura oztopo guztiak dituzte. Landa auzoko kale asko ez dute espaloirik, edo toki gutxi
batzuetan dute, eta aterpea dute lekuak ere gutxi dira.
Ezindu psikikoak
Pertsona hauek gehien gehienetan familiko emakumeen kargu bizi dira. Aztertutako
hamairu baserrietan badago pertsona bat psikikoki ezindua, hau da, ezindu fisikoek
bezala, 13 baserrietatik batean: gaitasun psikiko murriztuarekin jaio direnak −ezintasun
txikia edo handia−, istripu baten ondorioz burutik ezinduak gelditu direnak (gizonak), edo
dementzia senil / altzheimerra duten adinekoak. Emakumeen eta gizonen kopurua
berdintsua da. Zaintzaileak gehienetan 65 urtetik gorako emakumeak dira, amak, eta
ezindu hauek bizitza guztia baserrian ematen dute. Dirudienez inguru babestu batean bizi
dira gehienak, presaka ez dabiltzaten adineko pertsonaz inguraturik, auzokoekin
harremanetan, baserriko lan txiki batzuetaz arduratzen (oiloei jateko ematea, sukaldean
JUAN CRUZ ALBERDI COLLANTES
40
laguntzea, eta abar). Bainan denak ez dira adinekoak, eta bere zaintzaileak berriz
gehienetan bai. Beraz etorkizunean arrizku egoeran egongo dira.
Egun osoko ´bigilantzia` behar duten ezinduen zaintzaileak “noizbait libratzeko”
beharra adierazten dute. Aipatutako hamar kasuetatik bi Etxez Etxeko laguntza zerbitzua
dute, eta laguntza hori oso modu positiboan baloratzen dute, gehienbat denbora luzez
atenditzen duten langileak beti berdinak direlako. Hau dirudienez oso garrantzitsua da
ezindu psikikoen kasuetan, pertsona hauek inguruan gertatzen diren aldaketekin erraz
astoratu egiten direlako. Beste askok ez dute laguntza mota hau eskatzen, ordubeteko
zerbitzua ez baita beraientzako egokia, edo behar dutena laguntza ekonomikoa delako. Bainan horrelakorik lortzeko famili guztiak oso dirusarrera txikia izan behar ditu. Beraz,
praktikan, oso gutxitan lortzen dute.
Ezindu fisikoak: mugikortasunean ezindu larriak
Atal honetan oso ezinduak diren pertsonen egoera islatu nahi da, hau da, mugitzeko
dependienteak direnak −´oheratuak` paraplejikoak izateagatik edo adinaren eraginez,
gurpilezko aulkian daudenak, beso edo anka batean paralisia dutenak, erabat itsuak
direnak−. Guztira, dependentzia fisiko handia duten 13 pertsona (8 gizon eta 5 emakume)
topatu dira bisitatutako 170 baserri/etxetan. Hau da, 13 baserri/etxetatik batean badago
menpekotasun fisiko handia duen pertsona bat. Gehienak adinekoak dira, bainan ez
guztiak.
Azpimarratzekoa da gurpilezko aulkian edo ´oheratuak` daudenak ez dira inoiz
beren baserri/etxeetatik ateratzen, eta batzuetan bere zaintzaileak ere adinekoak izaten dira.
Ez dute kanpora ateratzeko aukerarik, etxeko arkitektura oztopoak direlako (eskailera
estuak baserri edo etxeko lehenengo pisura igotzeko, komuna eta ateak egokitu gabe...).
Egoera honetan dauden asko ez dute Udalaren Etxez Etxeko Laguntza zerbitzurik. Batzuk
zerbitzua eskatu izan dute eta itxaron zerrendan egon behar zutela esan zaienean beste
irtenbide bat bilatu dute. Beste batzuk ez dute zerbitzua eskatu, ematen den ordu kopurua
eta ordu banaketa (ordubete goizez) beren beharretarako egokia ez zelako. Adibidez,
amona batek ez zuen zerbitzua eskatu aitona garbitzeaz eta berarentzako sukaldatzeaz
arazorik gabe arduratzen delako, eta behar duena ez da laguntza mota hori, baizik eta
astean behin edo bitan goiz osoa libratzea enkarguak edo bere gauzak egiteko, edo
aitonarekin kalera ateratzeko garraio zerbitzu berezi bat. Orokorrean, familien eta ezinduen
beharretara egokitzen den zerbitzua eskatzen dute, eta ez beraiek dagoen zerbitzura
egokitu.
Mugitzeko arazoak dituzten pertsonen zaintzaile gehien gehienak emakumeak dira,
adinekoak edo adin ertainekoak, emazteak, alabak edo errainak (baserrian gelditu den
GIPUZKOAKO GIZARTE ZERBITZUEN ANTOLAMENDUA
41
semearen emaztea), eta batzuetan arrebak, ilobak, eta bilobak. Adineko emakume batzuk
egun osasun arazo fisikoak dituzte –bizkarhezurreko lesioak eta artikulazio desgaste
arazoak- izan zuten edo gaur egun duten zaintza zama fisikoaren eraginez.
Ezinduen behar orokorrak (fisikoak eta psikikoak)
Bakarrik atera ezin direnentzako, urtetan eta modu ez iraunkorrean martxan
egon den Udalaren Paseo Programa finkatu beharko litzateke: pertsonal finkatu
eta ibilgailu adaptatu bat eduki mugikortasun arazoak dutenek atera ahal
izateko.
Ezinduen bizibaldintza minimoak ziurtatzeko, eta etxean jarraitzeko beste
baliabiderik ez dagoenean, famili batzuk pribatuki norbait kontratatzea erabaki
dute. Horrelako kontratazioentzako –dauden baliabide publiko nahikorik ez
direnean-, dirulaguntzak izan beharko lirateke.
5. MENPEKOTASUNA DUTENEN ZAINTZAILEEN EGOERA
Menpekotasuna dutenen bizibaldintzak gehienetan senide baten edo batzuen
eguneroko laguntzari esker bermatuta daude. Sexu lan banaketa oso bizirik dirau gure
gizartean, bereziki menpekotasuna dutenen zaintza lanetan. Hau da, dohainik egindako
zaintza lanaren ardura bere gain hartzen dutenek oraindik ere emakumeak dira, aztertutako
ia kasu guztietan. Hala eta guztiz, mentalidade aldaketa bat sumatzen da: zaintzaileek
genero desberdintasun honetaz konzienteak izaten dira, eta ez dira gutxi frustrazio eta
kexua adierazten dutenek. Bai instituzioen bai beste senideen aldetik laguntza gutxiegi
izateaz kexu dira. Adin ertaineko batzuk beren lanaldia murriztu behar izan dute adineko
gurasoetaz arduratzeko. Beste batzuei zaintzaren loturak depresiora eta giza isolamendura
bultzatu ditu.
Egia da batzuk nahiago dutela adineko gurasoak etxean zaindu, ´hospitalera` edo
eguneko zentrora bidali baino lehen, bainan erabaki hau ez da beti modu librean
aukeratutakoa, eta alabek eta emazteek sumatzen duten karga morala ere handia da.
Gurasoak erresidentziara sartzea famili abandonu moduan interpretatzen da. Gainera,
zaintza ´emakumeen kontua` dela ideia oso bizirik dirau Oiartzungo baserri ingurunean.
Baserrian gelditu den alaba edo errainaren ´betebeharra` dela uste dute adineko eta baita
ere zaintzaile askok. Idei honek duen presio morala saihestezina da, eta zaintza zama
zertxobait arintzeko beste baliabide bat bilatu dutenek errudun sentimendua izatea aitortzen
dute.
JUAN CRUZ ALBERDI COLLANTES
42
Menpekotasuna dutenen zaintzaileekin eztabaida talde bat antolatu genuen, horien
zailtasunak eta beharrak hobeto aztertzeko, eta denak modu indibidualean bizitzen dituzten
egoeren faktore amankomunak bilatzeko. Eztabaida talde horren laburpena ondorengo
eraskinean islatuta dago.
Atal honetan 2006 ko otsailaren 2an Oiartzunen antolatu zen eztabaida talde honen
emaitzak laburbilduko dira. Eztabaidan sortutako ideiak islatu nahi dira, eta adierazitako
esaldiekin azaldu. Zaintzaileen iritzia oso garrantzitsua da, beraiek baitira
egunerokotasunean beharrak ikusten eta osatzen dituztenak. Hamaika parte hartzaileetatik
bakar bat gizona zen, eta beste guztiak emakumeak. Datu honetan argi ikusten da sexu lan
banaketa oraindik oso bizirik dirauela, eta ekonomikoki eta sozialki hain gutxi baloratzen
den famili zaintza lana, momentuz, emakumeei egozten zaie.
5. 1. FAMILIA SAREARI ESKER, AITON-AMONAK ETA EZINDUAK ETXEAN
Nolabaiteko ezintasuna duten pertsonak, gehienbat adinekoak edo ezindu fisiko eta
psikikoak, baserrian bizi baldintza onetan bizitzen jarraitu ahal izaten dute familia sareari
esker. Zaintza harremana bi motatako beharrak betetzen ditu: behar materialak (etxeko
lanak egitea, errekaduak…) eta behar emozionalak: elkar entzutea, besteari bidean
laguntzea, eta bakardadetik urrundu. Adineko gutxi ezinduak sentitzen dira, eta nahiz eta
osasun arazoak izan, ahal duten bitartean aktibo jarraitzen dute, eta baserri ingurunean
jarraitu nahi dute.
Baserri askotan bi edo hiru belaunaldi bizi dira. Bakarrik bizi diren adinekoak ere
alaba, arreba edo emakumezko iloba baten laguntza izaten dute eguneroko bizitza
gutxieneko kalitate batekin emateko. Adin ertaineko eta adineko emakumeak ardura
nagusia asumitzen dute, bainan ahal badute seme-alaben, anai-arreben eta senarren
laguntza izaten dute. Hainbat kasutan adinekoak / ezinduak ezin dira inoiz bakarrik utzi,
eta senide desberdinen artean txandakatzen dira baldintza hori ziurtatzeko. Kontuan
hartzekoa da 50 edo 60 urteko emakume gehienak hiruzpalau seme-alabak izan dituzte,
hau da, familia oraindik giza talde handia da. Hala ere, zaintzaren antolatzailea beti da
emakume bat, zaintzaile nagusia, denbora gehien dedikatzen duena.
Parte hartzaile askoren hitzetan, zaintzaileek barneratua duten ardura sentimendua
islatzen da. Noizbait gizarte zerbitzuei jo duten zaintzaileak ez dute laguntza mota hau
eskatu erabat estutua sentitu arte, hau da, bizitzako eginbeharrak eta gurasoen zaintza
erabat elkarezina bihurtu direnean. Nolabaiteko errudun sentimendu batekin laguntza
eskatu dute, adinekoek eskaria beraiei –alabei- egiten zietelako, eta moralki ere
GIPUZKOAKO GIZARTE ZERBITZUEN ANTOLAMENDUA
43
emakumeak gurasoak hil arte zaindu behar dutela oso barneratutako idea delako. Eskatuta
ere, gehienak ez du behar zuen laguntza lortu, batzuei etxez etxeko zerbitzuaren zain
zerrendan gelditu behar zirela esan zaielako. Beste batzuei zerbitzua emateko baietza eman
diete, bainan ordubeteko etxez etxeko laguntza ez zuen beraiek zuten beharra konpontzen,
eta gainera aiton-amonentzako ere denbora gutxi da lasai aritzeko.
Eztabaidan, gertatzen ari den balore aldaketa bat ere islatu da: zaintzaileek ere
´emakume izateagatik tokatu zaidala` gero eta gutxiago onartzen dute, eta asko haserre dira
rol horrekin, baita instituzioekin laguntza aukera gutxiegi emateagatik, edo dirulaguntzak
jasotzeko ´mixeri gorrian` egon behar izateagatik. Gaur egun, gehienek gurasoak
zaintzearen ardura bere gain hartzen dute, bainan senideen laguntzarekin. Frustrazioa
adierazten dute, haurrak hasi ondoren eskuratu behar zuten askatasuna sakrifikatu behar
izan dutelako.
Zaintzaile batzuentzako, bizitzen duten loturak eta ardurak depresioa eta ansiedadea
sortu die. Famili barneko harremanak, gainera, ez dira beti onak. Zaintzaile batzuk ez dute
batere rol hori aukeratu, eta adineko askok ere ez du bere ´zaintza beharra` onartzen. Adin
ertaineko emakume batzuk zaintza ardura hori bakardadean bizitzen dute, eta ez dakite
nora jo itota sentitzen direnean. Esan behar da, zaintzaile rola asumitzen duten asko etxeko
andreak dira, eta zaintzaren loturarekin iadanik izan dezaketen etxean isolatzeko joera
handitu egiten da. Ez dira gutxi, gainera, gidatzeko karnetarik ez dutenak, isolamendua
handitzen duen faktore bat.
Parte hartzaile askok honako haserre hau adierazi dute: adineko gurasoak etxean
jasotzea eta zaintzeagatik, ez dute laguntza publikoa lortu, edo lortu dutena ordaindu behar
izan dute, baserrian bizi diren guztien dirusarrerak kontuan hartzen direlako eta zerbitzuak
dohainik izateko baremo minimoa oso bajua delako.
Instituzio publikoekin haserre agertu dira: familiak izaten duen zama ez dutela
kontuan hartzen (senideek zaintzan txandakatu behar, emakumeen lotura handia) eta
gainera adinekoei / ezinduei laguntzen dien familiari laguntza publikoa ukatzen diote.
5. 2. ZERBITZUEN INGURUAN AZALDUTAKO IRITZIAK
Parte hartzaile guztiak puntu honetan ados daude: gaurko adineko baserritarrak, bai
gizonak bai emakumeak, baita baserrian bizi diren ezindu psikikoak, baserriko hainbat lan
eta kontuekin ´entretenitzen dira`. Bizitza guztiko ohitura dute beren kabuz beren denbora
eguneroko arreta eskatzen duten ekintzekin antolatzen. Askorentzat, eguneko zentro batera
sartzea, herrira pisu batera bizitzera joatea, edo ´hospitalera` sartzea nolabait bizitzaren
zentzua hausten du, toki hauetan ez baitago naturaren bizitzarekin harremanik, ez dira
abereak edo landareak zaintzen, ez behintzat Oiartzunen dauden instalakuntzetan.
JUAN CRUZ ALBERDI COLLANTES
44
Etxez Etxeko Laguntza Zerbitzua
Etxez etxeko zerbitzuaren inguruan iritzi asko eman ziren.
Orokorrean, etxean jarraitu ahal izateko zerbitzu egokiena dela uste dute, bainan
baita ere, eta bere futzioa modu egokian betetzeko, dagoen behar guztia kubritu beharko
litzatekeela, eta orokorrean hedatu beharko litzatekeela, uste dute.
Zerbitzua ezagutzen dutenek (izan dutelako edo momentuan dutelako), tratuaren
aldetik, oso positiboki baloratzen dute. Kasu batzuentzako –bakarrik bizi direnentzako eta
oraindik autonomia dutenentzako- egokia baloratzen dute, baita familiarekin bizi diren
batzuentzako.
Hainbat aspektuetan, hala ere, zerbitzuaren baldintzekin ezadoztasuna adierazi da.
Arazo desberdinak islatu ziren parte hartzaileen hitzetan: egoera askotarako murritzegi
izatea, merkatuaren prezioa baino gehiago kobratzen hastea, ematen diren orduak goiz
batean konzentratu ezin izatea, momentu zehatz batzuetarako –adinekoen edo zaintzaileen
operazio baten ondoren- erabili ezin izatea, zerbitzua izateko luzez itxaron behar izatea…
Sendian
Sendian Programa ez da ia ezagutzen. Nolabaiteko dirulaguntza badagoela
zaintzaileentzako uste dute, bainan hori kobratzeko ´miseri gorrian` egon behar zarela uste
dute. Egia da Sendianeko dirulaguntza jasotzeko oso dirusarrera txikiak izan behar direla
famili unitatean (bi pertsona 900 eurotik behera, hiru pertsona 1150 eurotik behera....).
Eguneko zentroa
Aukera hau aipatzerakoan, lehenengo komentarioa da “bainan hori pribatua da,
ezta?”. Eguneko zentroak 31 plaza dituela eta horietatik 8 kontzertatuak direla
aipatzerakoan, gutxiegi direla komentatzen da. Gehienek ez dute tokia ezagutzen, bainan
hala ere horrelako aukera existitu behar duela, eta plaza publiko gehiago izan behar zituela
komentatzen da.
Hala eta guztiz, gutxi dira eguneko zentroaren aukera noizbait kontuan izan
dutenek. Alde batetik, zaharrak haurtzaindegi batera sartzea moduan ikusten dute. Ahal
duten heinean, aukera hau ez dute ezta planteatu ere egiten, eta moralki ere ez da ondo
ikusten.
GIPUZKOAKO GIZARTE ZERBITZUEN ANTOLAMENDUA
45
Arazo nagusia ikusten da Eguneko Zentroaren ekintza ereduan: ekintzak ez dute
baserri eta nekazal munduarekin inongo loturarik, eta orduan ez da baserritarrentzako
egokia.
´Ospitala`: azkeneko aukera eta familiaren ´abandonua`
Adinekoa erresidentziara ingresatzea azken aukera moduan ikusten da, eta moralki
ere ez da ondo ikusten. Familiak hori saihesteko ahalik eta guztia egin behar duela uste
dute gehienek. Batek izeba ingresatua du, eta joaten den bakoitzean izebak berriro etxera
eramateko eskatzen dio. Petra Lekuona Erresidentzia ezagutzen dutenek ematen den
zerbitzuarekin kritikoak agertzen dira. Espazio amankomun gutxi direla eta adinekoak
modu egokian atenditzeko langile falta dagoela uste dute. Langileek euskara ez jakitea
bereziki gaizki iruditzen zaie.
Pisuak autonomia dutenentzat: erdibideko aukera ez dago
Oiartzunen ez daude autonomia dutenentzako pisu tutelatuak, bainan hala ere
eztabaidan aukera hau agertzen da, batek horrelako proiektu bat Bretainian ezagutu
duelako. Aukera honen inguruan sortu den eztabaida hurrengo iritzietan islatzen da:
bakarrik bizi direnentzako eta oraindik autonomia dutenentzako aukera izan daiteke;
espazio diskrezionala (pribatua) eta zerbitzu amankomunen kombinazioa da aukera onena;
herriaren erdigunean izan beharko litzatekeela.
Garraioa
Adinekoak garraiorako erabat dependienteak direla aipatzen da. Gainera, 60 urtetik
gorako hainbat zaintzaile ere ez du gidatzeko karnetarik. Taxiaren kostua oso handia dela
aipatzen da, eta azkenean bai adinekoak bai zaintzaileak etxean isolatzeko, eta beste batzuk
errekaduak egitera, eramaten du. Astean behin taxiz jeistea eta igotzea 12-16� ko gastua
ekar dezake. Herrian taxi adaptaturik ez izatea ere aipatzen da.
6. GARRAIOA, ETXEBIZITZA ETA EGUNGO BIZIMODIA
6. 1. GARRAIO ARAZOAK
Aurreko atalean adineko baserritar batzuk dituzten garraio arazoak islatu dira.
Arazo hau bereziki larria da baserrian bizi den inork gidatzeko karnetarik ez
duenean, eta baserria herriaren erdigunetik urrun dagoenean. Garraio modurik ez izatea bi
arrizku sortzen ditu: (1) bakartze fisikoa eta geografikoaren arrizkua; (2) eta bakartze
soziala, pertsonala, eta osasun arazoak: bakarrik larriadietarako osasun zentrora jeistea.
JUAN CRUZ ALBERDI COLLANTES
46
Beraz, baserrien %8tan bertan bizi den inork ez du gidatzen, eta baserrien erdietan
badago oraindik gidatzeko garaian dagoen karnetarik gabeko emakume bat. Deigarria da
azken datu hau: 60 urtetik gorako emakume gehienak ez dute gidatzeko karnetarik, eta beraz,
baserria ez bada herritik oso gertu gelditzen, ´kalera` jeisteko edo erosketak egiteko
senideetaz edo auzokideetaz dependienteak dira. 80 baserrietan badago gidatzen ez dakien
85 urtetik beherako emakume bat. Hauetatik batzuk oinez jeisten dira, eta erosketak eginda
berriro igotzeko taxia hartzen dute. Beste batzuk oso gutxi jeisten dira, senideen laguntza ez
dutelako eta derrigorrez taxia hartu behar dutelako. Baserriaren kokapenaren arabera, taxi
bidaia garestia ateratzen da. Kontuan hartu behar da baserrian bizi diren adin hartako
emakumeak askotan pentsio txikia dute –alargunarena- edo bikotean bizi dira, bainan biak
senarraren pentsioarekin bizi behar dira, belaunaldi hartako emakume askok ez baitu
kotizatu.
Beharrak: Taxia hartzeko dirulaguntza bat behar da: karneta ez dutenentzat, Taxi
adaptatu baten beharra herrian: udalaren eskuhartze behar da. Gidatzen ikasteko
diruzlagundutako ikastaro berezi bat, 50 urtetik gorakoentzat.
6. 2. ETXEBIZITZAK ETA OINARRIZKO AZPIEGITURA: BIZI BALDINTZAK
Etxebizitza moduan erabiltzen diren Oiartzungo baserri gehienek gutxieneko
bizibaldintza batzuk betetzen dituzte: azpiegitura arazo larririk ez, bainugela eta sukalde
egoki bat, ur beroaren instalazioa sukaldean eta bainugelan, eta ondo ixten duten lehioak
eta ateak. Izan ere, erdia berritu egin dira azken hogeitahamar urteotan, beste laurden bat
zaharra da bainan gutxieneko bizibaldintza hauek betetzen ditu, eta azken laurdena
berritzeko beharrak ditu, bainan gutxitan izaten dira eraikuntzaren azpiegitura arazo
larriak. Azken hauen behar nagusia lehioak eta ateak aldatzea edo teilatua berritzea da.
Hiru faktore baldintzatzen dute baserri eraikuntzaren egoera: (1) bizilagunen
gaitasun ekonomikoa; (2) bizi direnen adina; (3) eta orokorrean bizilagunak jabetzarekin
duten harremana.
Bistatutako 170 baserri eta landa etxeen %52 goitik behera berritu dira azken 30
urteotan, edo epe horretan eraikitako etxe ´berriak` dira. Baserri batzuen kasutan,
berrikuntza lanak aprobetxatu dira baserria bizitza desberdinetan banatzeko, gehienentan bi
bizitza.
Beste %25en kasuan, baserriak zaharrak dira bainan ez dira egoera txarrena. Izan
ere, berrikuntza lan orokorrak ez dira egin, bainan urtetan zehar bai egin dira
mantenimendu konponketak, eta beraz oraindik gutxieneko bizibaldintzak betetzen dituzte:
ur beroaren instalakuntza zaharra bainan egoera onean dago, baita instalazio elektrikoa,
GIPUZKOAKO GIZARTE ZERBITZUEN ANTOLAMENDUA
47
lehioak eta ateak ondo ixten dute, eta eraikuntzaren oiarrizko azpiegitura ez du arazo
larririk (teilatua, egurrezko habeak, eta abar…).
Gelditzen den baserrien %23tan berritzeko lanak beharrezkoak dira. Gutxi batzuen
kasuan, badirudi egurrezko azpiegitura arazo larriak dituela. Bainan gehienetan arazoak ez
dira “larriak”. Izan ere, baserri askotan lehioak eta ateak oso zaharrak dira eta ez dute ondo
itxen, eta gutxi batzuetan ez dira kristalezko lehioak, bakarrik kontralehioak.
6. 3. GAURKO BIZIMODUA, BASERRITARRENTZAT GERO ETA URRUNAGO
Adineko baserritar askok oso gutxi jeisten da ´kalera`, eta gero eta gehiago dira
baserrian gelditzen direnak. Orokorrean, nekazaritza bizi eredu moduan desagertu den
heinean, baserritarren topalekuak ere desagertu dira.
Adineko emakume askorentzat harreman esparru bakarra familia da, etxekoak.
Batzuk lagunik ez dutela, eta etxetik oso gutxitan ateratzen direla adierazi dute: mezara,
urtean behin Arantzazura, auzoko jaietan afari batera... Emakume Taldeak antolatzen
dituen ikastaroetan ere ez dute ia parte hartzen, beraien aisialdi beharretarako herrira
jeisteko ohiturarik ez dutelako, eta garraiatzeko modu propiorik ere ez izateagatik. Gainera,
65 urteko emakumeen erdia (%46a) ez du pentsio propiorik, hau da, bizitza guztian lan
egin dute familiaren zaintzan, etxeko eta baserriko lanetan, edota kontraturik gabeko
lanetan, eta ez dute nahikorik kotizatu.
Orokorrean, egungo bizi modua ez die erakartzen, aisialdia kontsumoarekin oso
lotua dagoelako. Adineko baserritarrek ez dute ez kontsumitzeko ohiturarik, ezta mundu
´azkarrean` ibiltzeko gogorik. Garberara edo beste antzeko tokietara joaten dirua alferrik
galtzea da, gehienentzat. Ahal duten bitartean, baratzan aritzea eta etxeko abere batzuetaz
arduratzea dira bere ´entretenitzeko` asmo nagusiak. Adineko emakumeak, horretaz gain,
familirako sukaldatze lana egiten dute, askotan hiru belaunaldientzako. Jarduera hauek
adineko baserritarrak aktibo mantentzen ditu, eta asko dira oso gustoko egiten dutenek.
7. DETEKTATUTAKO BEHARRAK ETA HOBETZE PROPOSAMENAK
Atal honetan islatzen dira atal bakoitzean agertutako bermoldatze edo hobetze
beharrak, eta horien erantzuna emateko konponbide proposamenak.
7. 1. ETXEAN JARRAITU AHAL IZATEKO ZERBITZUAK: ETXEKO LAGUNTZA ZERBITZUA INDARTZEA ETA PASEO PROGRAMA FINKATZEA
Etxez Etxeko Laguntza Zerbitzua eta Paseo Programa adinekoek eta
menpekotasuna dutenek baserri ingurunean, beren etxean, bizitzen jarraitu ahal izateko
JUAN CRUZ ALBERDI COLLANTES
48
baliabide egokienak dira. Nahiz eta zerbitzu biak momentuz murritzak izan, (bata
ordutegiaren eta ordukopuruaren aldetik, eta bestea urtearen erdian bakarrik martxan
dagoelako), oso zerbitzu apreziatuak dira, eta zahartzen ari den gizarte batean oinarrizkoak
dira.
Etxez Etxeko Laguntza Zerbitzua: detektatutako arazoak eta hobetze proposamenak
Arazo 1: Hainbat onuradun zai zerrendan itxaron behar dute denbora luzez.
Arazo 2: Zerbitzua ordu bete ingurukoa da, eta astelehenetik ostiralera goizez
bakarrik ematen da. Hau da, adineko pertsonen egoera askotan etengabeko
norbaiten presentzia behartzen du, eta ordubeteko edo hiru laurdeneko zerbitzu
bat ez du zaintzaile hauek duten behar betetzen.
• Hobetzeko proposamena: Etxez Etxeko Laguntza zerbitzua indartzea.
Bestalde, egoera bereziki larrietan –oheratutako pertsonak edo arazo psikiko
larriak-, beste zerbitzu aukerarik egokirik ez dagoenean, agian dirulaguntzen
bitartez beste konponbide bat bilatu beharko litzateke.
Arazo 3: Zerbitzu publiko honen prezioa merkatuko prezioa gainditzea.
• Hobetze proposamena: baremo ekonomikoaren arazoa gai horretan esku
hartze duten beste erakundeekin aztertzea –Gipuzkoako Foru Aldundia-, eta
ahal bada perspektiba sozial batetik konpensatu, errealitateari eta merkatuan
dauden prezioei egokituz.
Arazo 4: Etxez Etxeko Laguntzaileek duten denbora murritza batzuetan
onuradunen janaria erosten eta prestatzen eman behar izaten dute, eta beste
helburuak bete ezinean dabiltzate. Baserrian bizi diren hainbat onuradunei
erosketa egin behar izaten diete (gidatzen ez dakiten adinekoak) eta janaria
prestatu ere.
• Hobetze proposamena: Zaharren egoitzarekin edo eguneko zentroarekin
akordio batera iritsi, janaria hortik jaso ahal izateko, eta onuradun batzuei
eramateko.
Paseo Programa: detektatutako arazoak
Arazo nagusia programa hau finkoa ez izatea da, hau da, azken urteotan behin
eta berriro martxan jarri da, bainan urtean 6 hilabetez bakarrik. Beharra, berriz,
finkoa da, programa honen bitartez gaur egun finkoa den gizarte zerbitzu behar
GIPUZKOAKO GIZARTE ZERBITZUEN ANTOLAMENDUA
49
bat betetzen duelako, urtetik urtera berritzen dena, eta hainbat gizarte
isolamendu egoerak leuntzeko lagungarria dena.
• Hobetze proposamena: Programa hau nolabait finkatu beharko litzateke,
bazterketa sozialaren arrizkuan dauden baserri inguruko hainbat
pertsonentzako lagungarria izaten delako.
Arkitektura oztopoak ezintasun fisikoa dutenen baserrietan
Hobetze proposamena: Pertsona hauen isolamendua saihesteko, famili hauei
informazio kanpaina berezi bat zuzendu beharko litzaieke, etxebizitzak
egokitzeko aukerak aipatuz -Sendian Programa edo Udalaren laguntzak.
Eguneko Zentroa
Arazoa: bi arazo aipatzen dituzte: hitzartutako plaza gutxi izatea, eta baserri
inguruko adinekoen bizimodua kontuan ez izatea: ekintzak ez dute baserri eta
nekazal munduarekin loturarik, eta ez dira ekintza intergenerazioanak
antolatzen.
• Hobetze proposamena: Oiartzungo landa ingurunean egotea eta naturarekin
lotutako ekintzak izatea ere egokitzat jo zuten, hau da, baserritarrek dituzten
ohiturak eta jakindura baloratu eta programan txertatu.
7. 2. EGOITZA AUKERAK: ETXEAN JARRAITU EZIN DUTENENTZAKO
Autonomia dutenentzako beste egoitza aukera
Arazoa: Oraindik autonomia fisikoa eta psikikoa duten eta bakarrik bizi diren
hainbat pertsonentzako ez dira bitarteko egoitza aukerak.
• Hobetze proposamena: oraindik autonomia dutenentzako bainan baserrian
gizarte eta osasun arrizkurik gabe bizitzen jarraitzen ezin dutenentzako
erdibideko aukera bat: toki bat, non bakoitzak bere espazio diskrezionala
duen (pribatua), eta zerbitzu amankomun batzuk: jangela edo janaria
ekartzeko zerbitzu amankomun bat, adibidez.
7. 3. GARRAIOA, ETXEBIZITZA ETA EGUNGO BIZIMODIA
Garraio Arazoa
Landa ingurunean kotxerik edo gidatzeko karnetarik ez izatea gizarte isolamendua,
osasun jarraipen falta, eta beste arazo praktikoak sortzen ditu.
JUAN CRUZ ALBERDI COLLANTES
50
Hobetze proposamen nagusia: Oiartzungo Udal Taxi-Bonoa. Udalak Udal Taxi-
Bono dirulaguntza bat sortzea, Foru Aldundikoa konplementatzen duena. Hau izan da
aspaldi Aia herrian hartutako estrategia bareiatuta bizi diren adinekoen isolamendua
saihesteko.
Konponbide proposamen osagarria: 50 urtetik gorako emakumeentzako gidatzen
ikasteko ikastaro berezia antolatzea.
Taxi egokiturik ez izatea herrian
Konponbide proposamena: Udalak herrian taxi egokitua izatea sustatzea Udal
Taxi-Bono bat sortuz gero, ziuraski pertsona hauek ateratzeko aukera gehiago izango
lukete, eta orduan bereziki beharrezkoa litzateke horrelako azpiegitura izatea herrian.
Etxebizitza Arazoa
Etxebizitzak konpontzeko dauden dirulaguntzen inguruan informazioa ez dago
hedatuta.
Hobetze proposamena: biztanleria orokorrari gizarte baliabideen inguruan
informazio triptiko bat helaraztea.
Gizarte baliabideen informazioa herritarren artean hedatu behar
Orokorrean, baserri inguruko biztanleriak badu gizarte baliabide batzuen berria:
Etxez Etxeko Laguntza Zerbitzuarena eta Telealarma Programarena. Beste baliabide
batzuk gutxi ezagutzen dira, bainan ez dira erabat ezezagunak: Eguneko Zentroaren kasua.
Bainan Udalaren Gizarte Zerbitzuetatik bideratzen diren beste hainbat zerbitzu eta
dirulaguntzak, berriz, ia erabat ezezagunak dira: Gizartekintzako Taxi-Bono Sistema,
Sendian, Kotizatu Gabekoen Pentsioak, Oinarrizko Errenta eta Giza Larrialdietarako
Laguntzak. Gida.
Hobetze proposamena: Oiartzungo Udalak ere horrelako baliabide gida bat
argitaratzea eta herriko baserri eta etxe guztietara bidaltzea.
Gaurko bizimodua
Adineko “baserritarrak” ahalik eta gutxien mugitzen dira. Auzoetara jeistea herrira
jeistea baino errazagoa litzateke, bainan landa auzoetan oso ekintza gutxi antolatzen dira,
eta elkartzeko toki egokituak ere gutxi dira.
GIPUZKOAKO GIZARTE ZERBITZUEN ANTOLAMENDUA
51
Hobetze proposamena: Hau guztia dela eta, auzoetan dinamizazio programa bat
existitzea interesgarria litzateke. Adineko baserritarrek, elkarrizketetan, ez dute behar hau
zuzenki adierazten, bainan bai esaten dute hainbat auzoetan elkartzeko toki gutxi dagoela
8. EMAKUME ZAINTZAELEEN PAPERA: EZINBETEKOA ZAHARRAREN
BIZI KALITATEA MANTENTZEKO. ONDORIO GIZA
Oiartzungo baserriak, hiriaren inguruan egon arren, nekazal zonaldeetan ohikoa
den zahartasunaren indikatzaile altuak aurkezten du. Horren ondorioz, etxebizitza
gehienetan adineko pertsona bat bizi da, ohikoak dira populazio guztia jubilatzeko
gainditzen ditunak eta ugariak dira larogehi baino urte gehiago duen populazioa.
Nekazal guneko zaharrak, ordea, ez ditu herriko zerbitzuak erabiltzen eta
etxebizitza familiarra usteko erabat kontrakoa da. Horrela, oso gutxi dira ongizate
zerbitzuek emanten dituzten prestaziotaz baliatzen direnak
Jubilatu eta gero nekazaria aktiboa mantentzen da baina urteak aurrera egin ahala
bere ahalmen fisikoa gutxitzen doa progresiboki nahiz eta iharduera hau bere denbora
librea bete. Beste horrenbeste emakumeetaz esan dezakegu. Hauek, nekazal funtzioetan
laguntzeaz gain etxeko lanetaz arduratzen dira, baserrian bizi diren gainontzekoei zerbituz.
Bere ingurua okupatuak mantentzen ditu eta handik kanpo ez dira gustura sentitzen.
Arazo baten aurrean, zaharrak baserrian bizi edo bizi ez den familiarengana jotzen
du, bereziki emakumeengana. Hauen laguntza eskatzen du, bereziki gizonezkoak, behar
funtzionalak betetzeko bereziki. Familiko andreek zaharren nahiak asetzeko arduratzen
dira. Gizarte zerbitzuengana jotzea ez da sartzen beraien planen artean. Egoera horretatik
oso urrun ikusten dira eta hil ala biziko egoera batean ez badira aurkitzen ez dute jotzeko
intenziorik. Oiartzungo baserritarra, hiriaren ondoan bizi arren, gainontzeko nekazal
zonaldeen konportaera berdina azaltzen du, hau da, gizarte zerbitzuen bazterketa, baserriko
funtzioak aktibo eta entretenitua mantentzeko eta familiko emakumeak laguntzaile nagusi
bezala.
Familiko emakumea da adinekoen nahia betetzen duena. Emakume hauek bere
egoera kritikatu egiten dute baino beraiek dira labore hori asumitzen dutenak eta beste
aukerak, gizarte zerbitzuetara jotzea alegia, baztertzen dituztenak. Pentsamendua orokorra
da eta bere egoera arintzeko bailiogarriak izan daitezken bestea aukerak, eguneko zentroa
adibidez, ez dira kontuan hartzen.
Baserriko adinekoen zaintza asumitzen dituzten emakumeek beraien egoeraz kexu
dira baina ez dute exigentzia haundirik egiten: gehienetan goiz bat edo beste erosketak
egiteko libratzea edo administraziotik gizarte laguntzak emateko orduan onarpena izatea
JUAN CRUZ ALBERDI COLLANTES
52
eskatzen dute. Ala eta guztiz ere jasotzen duten bazterketa geografikoarekin hautsi egin
beharko litzateke atal honetan ekimenak bultzatuz: bono taxia, gidaltzeko karneta, beraie
zuzendutako iharduerak….
Euskal baserriaren berezitasuna familiaren laguntzaren sarearen garrantzian datza.
Beste nekazal zonaldeekin alderatuz, baserrian izandako exodoa ez da hain haundia izan,
seme-alabak baserrian edo inguruan bizi dira eta etxekoen harremana egunerokoa da.
Egoera hau hiri inguruan dauden nekazal zonaldeen ohikoa da baina ez gainontzeko gune
ruraletan.
Baserriko emakumeen pentsamendua aldatzen ari da, ala era. Emakumea
izateagatik egotsitako xama da eta kexu dira. Bestalde, hiriko indibidualitatea baserriko
biztanlea bereganatzen ari da eta hemen pertsona bakoitzak bere irtenbidea bilatu behar du,
gizarte zerbitzuekin kontatuz, besteak beste. Familiaren inplikazioa mantendu nahi bada,
bere eginkizuna eramangarriagoa egin beharko da zaharraren eta emakumearen lana
arinduz eta bere eskakizunak kontuan hartuz: adinekoak eta zaintzaleak motibatu eta
inzentibatu egin behar dira.
HIRUGARREN ATALA
UROLA KOSTAKO BASERRIAK, ERREPIKATZEN DEN ERREALITATE
BATEN AURREAN
55
2005. urtean, URKOME Landa Garapen Elkarteak bere Gestio Plana definitzerako
garaian, mahai gainera azaldu ziren kezka desberdinak sakon aztertzeko konpromezua
hartu zuen. Mahairatu ziren kezka horien artean, Gizarte Ongizate beharren inguruko
kezka bat azaldu zen.
Hausnarketan parte hartu zutenen artean “susmatzen” edo “intuitzen” zen, landa
ingurunean hainbat jendek ez duela Gizarte Ongizateko zerbitzua erabiltzen, nahiz eta
beraien egoera oso kezkatzekoa izan zenbait kasutan; alegia, badaudela Gizarte Zerbitzuak
eskatu ez arren zerbitzu hauen beharra dutenak.
Baliabide mugatuak izanik, Urola Kostako hiru herri desberdin (Aia, Azpeitia eta
Errezil) hartu dira lagin bezala eta bertako landa inguruneko azterketa egin da. Hiru herri
hauen landa inguruneko emaitzen ondorioak Urola Kostako landa ingurunearen
errealitatearen adierazgarri hartu dira.
Aia, Errezil eta Azpeitiko landa eremuko baserrietan eta etxeetan bizi diren
adinekoen bizi baldintzak aztertu dute, adineko hauek gaur egun edo etorkizun hurbilean
izango duten gizarte zerbitzuen beharra ezagutu ahal izateko.
Guztira Aia, Errezil eta Azpeitian 220 baserri eta etxebizitza bisitatu dira eta
elkarrizketatutako adinekoak 282 izan dira.
AIA ERREZIL AZPEITIA
Bisitatutako baserriak 76 53 91
Elkarrizketatuak 97 72 113
65 urtetik gorako adinekoengan, herrigunetik oso sakabanatuta dauden baserrietan
bizi direnengan eta bakarrik bizi direnengan arreta berezi bat jarri nahi izan da. Hala ere
60-65 adin tartekoen egoera ere aztertu da, bereziki bakarrik bizi diren adinekoen egoera.
Lagina aukeratzeko garaian kontuan hartu dira honako aldagai hauek: sexua, adina,
bizikidetza eta ze bailaratan edota auzotan bizi diren. Emakumezko eta gizonezko kopuru
antzekoak elkarrizketatzen saiatu dira eta baita adin desberdinetako pertsonak, eta bailara
desberdinetan bizi diren adinekoak ere. Azken finean, eskualdeko landa ingurunearen
errealitatera gehien gerturatzen zen lagin bat aukeratzea izan da helburua.
JUAN CRUZ ALBERDI COLLANTES
56
1. EMAITZA OROKORRAK
Landa inguruneko biztanleria, biztanleria orokorra baino zaharragoa da. Orokorrean
baino adineko gehiago eta gazte gutxiago dituelako. Emakumeen eta gizonezkoen kopurua
antzekoa da. Baina balantza 80 urtetik gorakoen artean desorekatzen da. Emakumeen bizi
itxaropena luzeagoa denez, adin honetatik aurrera emakumezkoak nagusitzen dira.
AIA ERREZIL AZPEITIA L.I. GUZTIRA
Kopurua % Kopurua % Kopurua % Kopurua %
Biztanleria orokorra 1.767 611 1.908 4.286
60 urtetik gorako adinekoak
400 23% 148 24% 441 23% 989 23%
Elkarrizketatutako adinekoak 97 24% 72 49% 113 26% 282 29%
* L.I.: Landa Ingurunea
Aia, Errezil eta Azpeitiko landa ingurunean guztira 4.286 pertsona bizi dira eta
horietatik %23a, 60 urtetik gorako adinekoak dira. Urola Kostako landa inguruneko
adinekoen artean 65-69 urte bitarteko adin tramua da nagusitzen dena, % 23
portzentaiarekin. Baita Urola Kosta eta Gipuzkoako adinekoen artean ere.
Eustateko 2001eko datuen arabera, Urola Kostako landa inguruneko adinekoen
artean %9a bakarrik bizi da. Urola Kostan bakarrik bizi diren adinekoen portzentaia % 14a
da eta Gipuzkoan altuagoa, % 16a.
UROLA KOSTA L.I. UROLA KOSTA GIPUZKOA
Kopurua % Kopurua % Kopurua %
Bakarrik bizi diren adinekoak
158 1.802 23.595
60-69 70 44% 632 34% 7.406 37%
70-79 66 42% 744 41% 10.084 43%
80-89 19 12% 389 23% 5.410 18%
>=90 3 2% 37 2% 695 2%
Bakarrik bizi diren adinekoen adin tramoari dagokionez, taulan argi ikus
daitekeenez 60-79 urte bitarteko adinekoak dira gehiengoak. Landa inguruneko adinekoak
UROLA KOSTAKO BASERRIAK, ERREPIKATZEN DEN ERREALITATE BATEN AURREAN
57
baserriko lanetan aktiboki aritzen dira baina sexu lan banaketa ordea oso nabarmena da.
Emakumeak gehienbat baserrian bertan aritzen dira; etxeko lanetan, familia zaintza lanetan
eta familiako kide guztientzat otorduak prestatzen. Gizonezkoak aldiz gehienbat
kanpoaldean aritzen dira, batez ere zelaian eta ikuiluan; zelaiak garbi mantentzen, abereak
zaintzen... Kasu askotan osasun arazoak izanda ere, beren lanetan aktiboki jarraitzen dute.
Ezintasun fisikoren bat duten adinekoak aztertu ahal izateko bi taldetan banatu
ditugu; mugikortasun arazo larriak dituztenak eta mugikortasun arazo arinak dituztenak:
1. Mugikortasun arazo larriak: osasun arazoak izateagatik gurpildun aulkian
daudenak edota eguneroko ekintzetarako norbaiten laguntza behar dutenak.
2. Mugikortasun arazo arinak: hezur eta artikulazioen arazoak direla medio
ibiltzeko zailtasunak dituztenak( muletak, bastoia...).
Mugikortasun arazo arinak dituztenak eguneroko bizitzan oraindik hainbat
ekintzetan (esaterako janzteko edo garbitzeko) jarraipena eta laguntza behar dute baina
askok muleta edota bastoiei esker beste ekintzetarako nolabaiteko autonomia dute. Aldiz
mugikortasun arazo larriak dituztenak, beren kabuz baliatzeko gai ez direnez momentu oro
beste pertsona baten beharra dute. Ahultasun egoera berezian daude eta gaur egun edota
etorkizun hurbilean bazterketa arriskuan egon daitezke.
Azpimarratzekoa da gurpildun aulkian edo oheratuak daudenak ez direla ia inoiz
baserritik irteten. Ez dute euren baserritik irteteko aukerarik, baserri askotan arkitektura
oztopoak daude eta mugikortasun arazoak dituzten pertsonak bertan bizitzen jarraitzeko
baserriak ez daude horretarako prestatuta.
Argi dago beraz, mugikortasun arazoak dituztenak modu autonomoan mugitzeko
dituzten zailtasunak landa ingurunean bereziki larriak direla. Urola Kostako landa
inguruneko adinekoen artean, %13ak ezintasun fisikoren bat dauka. Ezintasun fisikoren bat
duten adinekoen artean mugikortasun arazo arinak dituztenak nagusitzen dira % 81a
portzentaiarekin. Mugikortasun arazo larriak dituzten 7 adineko horietatik inork ez du
etxez etxeko laguntzarik jasotzen. Kasu gehienetan pertsona hauen zaintzaileak
emakumeak izaten dira, emazteak, alabak edo errainak, (gehienetan baserrian bizi den
semearen emaztea) arrebak, ilobak...
Bestalde, azpimarratzekoa da kasu batzuetan mugikortasun arazo larriak dituzten
adineko hauen zaintzaileak ere adinekoak izaten direla eta gaur egun osasun arazo fisikoak
JUAN CRUZ ALBERDI COLLANTES
58
dituzte zaintza zama fisikoaren eraginez. Beraz, etorkizunean talde hau ere arrisku egoeran
egon daiteke.
Etxean menpekotasuna duten zaintzaileak kexu dira, ez dagoelako beraien
beharretara egokitutako zerbitzurik. Etxez etxeko laguntza zerbitzua ordutegi aldetik
murritza da eta kasu askotan laguntza honek ez du zaintzaileen beharra betetzen. Bestalde,
Foru Aldundiko Sendian programaren baremo ekonomikoak oso bajuak dira eta etxez
etxeko laguntza zerbitzuarekin ez da nahikoa.
UROLA KOSTAKO LI.
Kopurua %
Ezindu fisikoak guztira 36
60-64 0 0%
65-69 0 0%
70-74 6 17%
75-79 7 19%
80-84 11 31%
85-89 11 31%
>90 1 3%
Ezindu fisikoen adinari dagokionez denak 70 urtetik gorakoak dira eta gehiengoa
,%65a, 80 urtetik gorakoa.
Etxebizitxa egoeraren inguruan bisitatu diren 220 baserrien egoera aztertzeko
baserriak hiru taldetan banatu dira:
1. Etxebizitza berria edota azken hogeitahamar urteotan berrituak izan direnak.
2. Etxebizitza zaharrak baina bizitzeko egoera onean daudenak.
3. Oso zaharrak daudenak eta berritzeko premia daukatenak.
Bisitatu diren 220 baserri horietatik baserri gehienek ( %95ak) gutxieneko bizi
baldintza batzuk betetzen dituzte. Honela, erdia baino gehiago azken hogeitahamar
urteotan berrituak izan dira edo epe horretan eraikitako etxe berriak dira.
Beste batzuk zaharrak daude baina gutxieneko bizi baldintzak betetzen dituzte
berrikuntza lan orokorrak egin ez diren arren mantenimendu konponketak egin direlako.
Beraz, bizitzeko egoera onean daude. Aldiz, bisitatu diren 220 baserri horietatik, 10 baserri
UROLA KOSTAKO BASERRIAK, ERREPIKATZEN DEN ERREALITATE BATEN AURREAN
59
oso zaharrak daude eta berritzeko premia daukate. Baserria edota etxebizitzaren egoera
baldintzatzen duten faktoreak hauek dira:
1. Bertan bizi direnen adina: berritu ez diren baserrietan gehienetan adinekoak bizi
dira, ekonomi gaitasun handirik ez dutenak edota duten adinarengatik berritze
lanetan hasteko gogorik ez dutenak.
2. Bizilagunen gaitasun ekonomikoa: baserri batzuk azken hogeitahamar urteotan
ez dira berritu bertan bizi direnek gaitasun ekonomikorik ez dutelako.
3. Bizilagunak, baserriaren jabeak ala maizterrak diren: beste gutxi batzuk ez dira
baserriaren jabeak, maizterrak dira eta horregatik ez dute baserria berritu ere
egin azken urteotan.
AIA ERREZIL AZPEITIA GUZTIRA
Kopurua % Kopurua % Kopurua % Kopurua % Bisitatutako
baserriak Baserriak
guztira 76 53 91 220
Kide bakarra bizi da 4 5% 4 8% 14 15% 22 10%
Bi kide 14 18% 14 26% 26 29% 54 25%
Hiru kide 10 13% 5 9% 11 12% 26 12%
Lau kide 13 17% 4 8% 6 7% 23 10%
Bost kide edo gehiago 35 46% 26 49% 34 37% 95 43%
Bisitatuko diren 220 baserrietan nagusitzen den bizikidetza eredua bost kide edo
gehiagokoena da. Esaterako Errezilen, bisitatu diren 53 baserrietatik ia 26 baserrietan
(%49a) bost kide edo gehiago bizi dira. Aian % 46a eta Azpeitian %37a. Baserri hauetako
askotan, hiru belaunaldi bizi dira.
Bi kide bizi diren baserriak ere badaude. Guztira % 25a. Talde honetan bizikidetza
mota desberdinak topa daitezke. Baserri batzuetan 60 urtetik gorako adinekoa,bikotea, bizi
da senar-emazteak, edota familiartekoak. Beste batzuetan aldiz, 60 urtetik gorako adinekoa
bizi da seme alaba batekin, gehienetan seme solteroarekin.
Urola Kostako landa inguruneko herrietan bizitzeko ezinbestekoa da gidabaimena
eta kotxea edukitzea. Baina badira 60 urtetik gorako hainbat adineko ,gizonezkoak nahiz
emakumezkoak, gidatzeko baimenik ez dutenak. Gidabaimena ez izateak hiru arrisku
sortzen ditu:
JUAN CRUZ ALBERDI COLLANTES
60
1. Bakartze fisikoa eta geografikoa: mota guztietako baliabide edo zerbitzuetara
iristeko zailtasunak sortzen ditu. Adineko askok ez dute gidabaimenik eta beste
pertsonen menpe egoten dira.
2. Bakartze soziala eta pertsonala: adineko pertsonengan, adinak berez sortzen
dituen zailtasunak jasaten badituzte, bakarturik egote horrek are eta eragin
handiagoa dauka.
3. Osasun arazoak: gidabaimenik ez dutenez adineko asko larrialdietarako bakarrik
jaisten dira osasun zentrora.
Urola Kostako landa ingurunean 60 urtetik gorako adinekoen artean %74ak ez
dauka gidabaimenik. Aiako kasuan portzentaia altuagoa da, % 84a. Gidabaimenik ez
dutenen artean arazoa bereziki larria da honako kasu hauetan:
1. Adinekoa bakarrik bizi denean.
2. Baserrian bizi den inork gidabaimenik ez duenean.
3. Baserria herriaren erdigunetik urrun dagoenean.
Aiako kasuan, bonotaxia zerbitzua dago martxan eta momentu honetan % 13a da
erabiltzaileen portzentaia. Zerbitzu hau etxebizitza edo baserri gune sakabanatuetan bizi
diren adinekoentzat edota mugikortasun arazoak dituzten pertsonentzat taxian ibiltzeko
Udalak edota Foru Aldundiak emandako diru laguntza ekonomikoa da, hilero 30 edo 60
euroko laguntza.
Urola Kostako landa ingurunean gidabaimena ez dutenen artean %8a bakarrik bizi
da. Azpeitiko kasuan portzentaia altuagoa da, % 14a. %8a, baserrian bizi den inork ez
dauka gidabaimenik. %53ak, beraien seme-alabek badute gidabaimena baina beraien
dependentzia dute tokietara joateko.
Gizarte zerbitzuen ezagutza mailari dagokionez Aia, Errezil eta Azpeitian
elkarrizketatuak izan diren adinekoen artean gehien ezagutzen diren baliabideak etxez
etxeko zerbitzua eta eguneko zentrua dira. %29ak, ez du gizarte laguntzailea ezagutzen.
Azpeitiko kasuan portzentaia %58a da. Beraz, Azpeitiko adinekoen artean erdiak baino
gehiagok ez ditu Gizarte Laguntzaileak ezagutzen. Errezilen aldiz portzentaia %8a da eta
Aian % 11a.
Etxez etxeko zerbitzua ia adineko gehienek ezagutzen dute, %96ak. Hiru herrietako
portzentaia berdintsua delarik. Telealarma, elkarrizketatuak izan diren adinekoen artean
UROLA KOSTAKO BASERRIAK, ERREPIKATZEN DEN ERREALITATE BATEN AURREAN
61
gutxien ezagutzen den baliabidea da. %39ak ez du ezagutzen. Azpeitian portzentaia
altuagoa da, %49. Eguneko zentrua, etxez etxeko zerbitzuarekin batera, gehienen
ezagutzen den baliabidea da. Errezilgo kasuan ezagutzen dutenen portzentaia %100a da.
Ondorioz, esan dezakegu herri handietako landa ingurunean gizarte zerbitzuen ezagutza
maila txikiagoa dela.
Orokorrean landa inguruneko adinekoen biztanleriak badu gizarte baliabideei
buruzko informazioa esaterako: etxez etxeko laguntza zerbitzua eta eguneko zentrua. dota
batzuren kasuan ezagutzen ez dituztenak: telealarma zerbitzuaren kasua. Hala ere edozein
kasutan elkarrizketatutako adinekoek zerbitzua ezagutu arren baldintzak ez dituzte
ezagutzen eta kasu gehienetan baliabide hauen inguruko informazio zehatzagoa jakiteko
beharra adierazi dute.
2. EMAITZA KUALITATIBOAK
Emaitza kuantitatiboak lortzeaz gain elkarrizketaren bitartez entrebistatutakoak era
guztietako iritziak eman zituzten ongizate zerbitzu eta beraien egoeraren inguruan. Atal
honetan hauen konpilazio eta gogoeta egiten dugu. Elkarrizketetan jasotako iritziak aztertu
ondoren emaitza hau da:
Baserritarren filosofia hauxe da: adinekoa beren kabuz edota familiartekoen
laguntzarekin ( gehienetan etxeko alaba edota erraina) moldatu behar direla.
Adineko baserritarrentzat garrantzitsuena etxean bizitzen jarraitzea da.
Adineko asko, eta kasu batzuetan baita beraien familiartekoak ere,
administrazio publikoaren kontrolaren beldur dira. Badakite hainbat baliabide
eskatzerako garaian konbibentzi unitateko kide guztien ondasunak kontuan
hartzen dituztela eta ez daude ados. Ondasun hauek kasu batzuetan zerbitzuak
jasotzeko baldintza ekonomikoa gainditzen dute.
Etxez etxeko zerbitzua norbere etxean jarraitu ahal izateko baliabide egokiena
dela uste dute norbere etxetik atera gabe etxean bertan bizitzen jarraitzeko
aukera ematen duelako.Hala eta guztiz, adineko asko dira kanpoko pertsona bat
beren etxera sartzeko oztopoak jartzen dituztenak. Adineko eta hauen
familiarteko batzuk zerbitzu honek dituen baremo ekonomikoekin oso haserre
agertu dira. Diru sarreraz gain etxebizitza eta jabego gehiago dutenen kasuan
ordua 16 eurotik gora ordaindu behar dute eta askoek nahiago izaten dute modu
pribatuan pertsona bat kontratatzea non ordua 9 euro inguru diren. Ezindu
JUAN CRUZ ALBERDI COLLANTES
62
fisikoen atalean menpekotasuna duten zaintzaileak kexu dira zerbitzu honek ez
baitie beraien beharra betetzen. Beraien iritziz egunean ordu batzuekin arazoa
ez die konpontzen.
Telealarma zerbitzua asko baloratzen den zerbitzu bat da etxez etxeko
zerbitzua bezala baliabide honek etxean jarraitzeko aukera ematen baitu eta
hori beraientzat oso garrantzitsua da. Baliabide hau ezagutzen ez zutenek
informazioa jaso ondoren baliabide egokia dela baloratu dute eta askoek
interesa adierazi dute.
Eguneko zentruaren inguruan iritzi desberdinak jaso ahal izan ditugu. Batzuk
ez dute inoiz eguneko zentrua aukera moduan planteatu ere egiten. Moralki ere
ez da ondo ikusten. Adinekoak bertara eramatea “abandono” modura ikusten
baitute. Beste batzuk,baliabide egokia dela uste dute baina aukeran nahiago
dute etxean bertan jarraitu eta ez dute beraien burua bertan ikusten. Askoen
iritziz baserritarren izaera ez datorrelako bat eguneko zentruaren izaerarekin.
Aldiz, adinekoen artean gutxiengoa dira eguneko zentrua aukera moduan
ikusten dutenak eta etorkizun hurbil batean beren burua bertan ikusten dutenak.
Bonotaxia denek positiboki baloratzen duten baliabide bat da. Erabiltzaile
direnak oso gustora azaltzen dira eta informazioa ez zutenek eta beharra
daukatenak baliabide honen nondik norakoak azaldu ondoren berehalako
interesa agertu dute.
Zaharren egoitzei dagokionez, gehiengoak azken aukera moduan ikusten du.
Etxean bizitzen jarraitzeko aukera eskeintzen ez duenez ez dute aukera hau
planteatu ere egiten. Honela, hori ekiditeko familiartekoek ahalegin guztiak
egin behar dituztela uste dute. Aukera hau planteatzen duten adinekoak, nahiz
eta beraien gustoko planteamendua ez izan, bakarrik bizi direnak edota
inguruan inolako laguntzarik ez dutenak dira. Hau da, beste aukerarik geratzen
ez zaien adinekoak. Orokorrean zaharren egoitzak ez dira aukera moduan
ikusten, baizik eta "abandonatu" modura ikusten dira.
Aldagai batzuen arabera erabaki da elkarrizketatuak izan diren adinekoen artean
zeinek daukan beharra.Hau da, gaur egun jasotzen ez dutenak eta beharra dutenak.
Aldagaiak hauek izan dira:
Adina.
Ezintasuna: mugikortasun arazoak izatea.
UROLA KOSTAKO BASERRIAK, ERREPIKATZEN DEN ERREALITATE BATEN AURREAN
63
Bakarrik bizitzea.
Herrigunetik urrun bizitzea.
Gidatzeko baimena.
Egindako bisitetan jasotako informazioa eta inpresioa.
Honen ondorioz Urola Kostako landa ingurunean elkarrizketatuak izan diren
adinekoen % 5ak gizarte zerbitzuen beharra dauka ( zentsu zabalean) eta ez du inongo
zerbitzurik jasotzen. Errezil eta Azpeitiko kasuan portzentaia altuago da, bietan %7a. Aian
aldiz % 1a da baliabideen beharra duten adinekoen portzentaia. Beharra duten adinekoen
adinari dagokionez %58a, 80 urtetik gorakoa da, % 43a bakarrik bizi da, mugikortasun
arazoak dituztenen portzentaia %57a da eta beharra duten adinekoen artean %86ak ez
dauka gidabaimenik eta ia gehienak herrigunetik urrun bizi dira.
3. ONDORIOAK
Urola Kostako adibidea Gipuzkoako herri txiki eta nekazarien adierazgarria da.
Errezil edo Aia Euskal Autonomi Erkidegoan egin diren sailkapenetan nekazal herriaren
izaera eman zaio beti eta beraiek dira, ehunekotan, nekazari kopuru altuenetarikoak
aurkezten dutenak. Guzti horrek, adierazgarriak diren zenbait ezaugarrietan islatzen da.
Lehendabiziko, populazioaren zahartasunari dagokio. Ohikoa denez, baserria eta
herri txikietan bizi den populazioa inguruko hiritar herrietan baino zaharragoa da eta
errealitate hau 80 urteko populazioaren kopuruan islatzen da bereziki.
Bestetik, erretiroarekin, kalean ez bezala, ez da hausten bere bizitza laborala. Orain
baserriko lanetan aritzen da eta aktibitate hauetan arituko da bere osasuna usten dion
bitartean. Aktibitatea progresiboki jaisten joango da bere osasun arazoak adinaren ondorioz
gehitzen diren bitartean baina erabateko elbarritasuna izan arte ez ditu jarduera hauek
utziko. Baserria bere entretenimendua bihurtzen da.
Bestalde, kaleko eta baserriko adinekoen gabeziak antzekoak dira eta adinaren
ondorioak dira gehien bat. Elbarritasun motak, ehunekoak, adinak eta abar, antzekoak dira.
Ezin da esan hango edo hemengo populazioa arazo ezberdinak edo arinagoak dituenik,
erabiltzen ditugun adibideetan berdintsuak direlako. Baserrietan kopuru gehiago izan
dezakegu zaharren kopurua handiago delako. Errezil, Aia edo Alegiaren adibideak egoera
hau islatzen dute.
JUAN CRUZ ALBERDI COLLANTES
64
Adina badin bada osasunaren galeraren arrazoi nagusiena baserri eta nekazal
guneetan bizitzea badu bere berezitasuna, dispertsioaren ondorioz, eta horrek kaleko eta
baserriko zaharren ongizatearen ezberdintasun nagusienak azpimarratzen ditu. Adineko
baserritarrek, eta bereziki emakumeek, ez dute gidatzeko baimenik. Horren ondorioz,
etxetik ateratzeko zailtasunak dituzte eta bere bizitza baserriaren hurbiltasunean burutzen
dute. Etxetik ez dira ateratzen, beraien giza erlazioa zeharo murriztuta gelditzen da,
sendagilearengana gutxitan joaten dira eta beraien mendekotasuna gehitzen da gida
baimena duen hirugarren pertsona baten sai egon behar dutelako. Arazoa areagotzen da
etxeko zahar guztiek gida baimenik ez dutenean eta, zenbait kasutan gertatzen den bezala,
beraien zaintzaz arduratzen den alaba edo erraina automobilik erabiltzeko aukera ez
dutenean. Osasun egoera ona izan arren mendekotasuna areagotzen da.
Dispertsioaz gain, baserriaren arkitektura egitura ez da egokia elbarritasun arazoak
daudenean. Solairu ezberdinetako banaketa, eskailerak eta antzeko oztopoak elbarriaren
zaintza sailtzen dute. Elbarritasuna konplikatzen denean elbarriak etxea utzi behar du.
Bestela, etxeko solairu batetik ez ateratzeko arrisku handia dauka, adibide honetan garbi
geratu den bezala.
Etxea ez usteko arriskua nabariago da baserritarren artean. Orokorrean herrietan
ematen diren gizarte zerbitzuak baztertu egiten dituzte eta baserrian bukatu nahi dute bere
bizitza. Arazoen aurrean familiara jotzen dute, bereziki emakumeengana, bere zaintzaz
arduratzeko exijitzen eta, konprobatu den bezala, ia kasu guztietan senitartekoak dira
eskaera bereganatzen dutenak. Horren ondorioz, nekazal gunetik egiten diren ongizate
eskaera kopurua hirietan baino txikiago da eta zaharra bere etxean bizitzen jarraitzeko
nahia beteta ikusten du.
Horretaz gain, Urola Kostako adibidea ongizate mailan herri txiki eta handien
arteko ezberdintasunak baserritarren zaintzaren inguruan agerian usten du. Adibideak
adierazten duenez herri txikietako ongizate zerbitzuen informazio sarea eta hurbiltasuna
nabaria da. Kasu honetan baserritarrek ongizate zerbitzuak ezagutzen dituzte, harremanak
dituzte haien arduradunekin eta hauek baserritarren egoeraren berri dute. Herri txikietan
ematen den hurbiltasuna nekazal guneko populazioaren alde jotzen du. Azpeitia bezalako
herri batean ordea ez da hau gertatzen. Baserritarrek problematika berdina dute baina
informazio sarea eta arreta askoz laburragoa da eta arreta faltaren kasu gehiago ematen da.
Ongizate zerbitzuak baserrira iristeko zailtasun gehiago dute herri txiki batean baino.
UROLA KOSTAKO BASERRIAK, ERREPIKATZEN DEN ERREALITATE BATEN AURREAN
65
Urola Kostako adibideak, ordea, atal garrantzitsu bat usten du jorratu gabe, hau da,
adinekoen zaintzaileen egoera. Zaharren zaintza noren esku gelditzen den argi esan arren
Baserriko alabak rol hori bereganatzeagatik jasotzen duten bizi kalitate galera ez da
aipatzen eta hau da, zalantzarik gabe, egun baserriaren ongizatea duen erronka
nagusienetarikoa, hau da, adinekoen bizi kalitatea ziurtatu senitartekoen rol hau
eramangarriagoa eginez. Oiartzungo adibidea arazo honetan zentratuko da.
IV ATALA
ZERBITZU EZA ETA BAKARDADEA: LEZOKO BASERRITAR ADINEKOEN
KEXKA
69
“[…] La Universidad de Lezo es una población de 1263 habitantes, constituida la
mayor parte por caseríos quedando reducido el casco a una superficie de 250 metros de
norte a sur y 120 de este a oeste. Está situada en pendiente hacia la parte sur y la falda del
monte Jaizquibel. Sus calles están perfectamente conservadas, adoquinadas la mayor parte.
Sus edificios y habitaciones como son de edificación antiquísima dejan algo que desear
respecto a condiciones higiénicas por más que algunas se han reestructurado. Existe
alcantarillado y pozos negros. Los excrementos de éstos son conducidos a determinadas
horas de la noche en buenas condiciones de higiene a los caseríos donde se utilizan como
abono. Las cuadras se dedican a ganado vacuno, siendo pocas en el casco. En los caseríos
cada uno tiene la suya”( Archivo municipal de Lezo. Sección A, Negociado 14, Libro 1, Expediente 2) .
XX. mendearen hasierako Lezoko izaera ruraletik egun ia desagertuta azaltzen
zaigu. Pasaiko Badia industrializatzen heinean Lezoko hiri aldea zabaldu eta Donosti-
Oreretako konurbazioarekin batu egiten da. Baserri gunea eta nekazal iharduerak, ala ere,
mantendu egiten dira, hirigunetik Gaintxurisketa aldea doan gune zabalean baina hiri
funtzioak eta hiri izaera zeharo zabaldu da.
Hiri izaeraren bizi eredua graduala da baina bueltarik ez duena eta nekazal
enpleguen etengabeko galera sortzen duena, Pasaiko Badia bezalako zonalde
industrializatu eta urbanizatuak. Hiriaren hazkundearen aurrean baserri asko desagertzen
dira baina hiriaren konzentzazioa kaiaren inguruan nekazal zonalde zabal bat mantentzeko
aukera ematen du. Bertan baserria da nagusi eta nekazaria bere biztanleen iharduera
nagusiena, laurogei hamarkadaren hasieran. Garai honetako baserria, ala ere, ez du
zerikusirik aurreko hamarkadetan izandakoarekin. Titularra gelditzen da etxean
gainontzeko familiarrak hirira emigratzen duen bitartean.
Lezon, egun, 65 baserri ditugu, hauetariko 3 hutsik. Nekazal zonaldea aurreko
hamarkadetan zuen azalera berdina du, lurren erabilerak mantendu egiten dira, baita
ganaderitza zentsuak ere. Egungo baserriak bere funtzio nagusienetarikoa mantentzen du,
etxebizitzarena baina hiritasunaren zabalpena eta baserriko biztanleen apustua kaleko
enpleguaren alde, batez ere gazteen artean, nekazaritzaren galerara darama.
Behemendi Nekazal Elkarteak Landa Inguruko biztanleriaren beharrak asetzen
dihardu. Lezoko landa inguruko beharrak ezagutzeko asmoarekin ikerlan hau bultzatu du.
Bertan landa biztanleriak Gizarte Zerbitzuekin duen harremana, erabilera, oztopo, arazo eta
asebetetzea aztertzea da helburu. Azterketa honek 3. Adineko eta elbarritasunen bat
dutenen taldea izan du aztergai nagusia, kolektibo honen ahultasuna eta gizarte zerbitzu
beharra nabaria delako.
JUAN CRUZ ALBERDI COLLANTES
70
Erabilitako metodologia kuantitatiboa, Lezoko errolda eta Eustateko datuak izan
dira. Metodologia kualitatiboa berriz, elkarrizketak, bai gaiarekin lotura duten herriko
eragile nagusiekin eta baita landa inguruko 3.adinekoekin edo hauen familiekin ere.
Ingurunearen behaketa ere burutu da.
1. METODOLOGIA
Herriko testuinguruan kokatu da, oinarrizko gizarte zerbitzuen baliabide, programa,
eskualdeko baliabide eta herriko biztanleriaren informazioa jasoz. Metodologia
kuantitatiboa Lezoko Errolda eta Eustateko datuak izan dira. Metodologia kualitatiboa
berriz, inkesta bidezko elkarrizketa irekiak eta herriko eragileekin elkarrizketak. Landa
biztanleriaren lagina, 3. adina, 65 urtetik gorako pertsonak edota adin horren inguruko edo
arriskuan egon daitekeen biztanleria da.
Lehenik bailaraz bailara etxeetara gutun bat bidali zaie Gizarte Langile bat beraien
beharrei buruz galdezka joango dela abisatuz. Ondoren inkesta bat oinarritzat hartuz
elkarrizketak egin dira, etxean aurkitutakoari, familiartekoa, zaintzailea edo 3. Adinekoari.
Ahalik eta elkarrizketa irekienak egin dira, hauen behar esplizitu eta inplizituak jakiteko.
Bestalde gaiarekin zerikusia duten herriko eragileekin elkarrizketa bilera ere egin
da ; Aiton Borda jubilatu elkartea, Etxez Etxeko laguntza zerbitzua, Osasun Pastorala eta
Osasun zerbitzuko mediku eta erizainekin.
Bailaraz bailara 62 elkarrizketa egin dira, 103 pertsonen adierazle direlarik.
Burutugabeak etxean ez zeudelako, bizileku aldaketagatik edo eta ez dutelako ireki nahi
izan 18 izan dira. Hauetatik 6 biztanlek etxebizitzaz aldatu dute; Lezoko erdigunera,
ondoko herriren batera familiartekoengana edota beste bizikidetza unitate batera (adib.:
etxebizitza babestura…)
Osasun zentroan aipatu zuten, Lezon adin batetik aurrera, batez ere bakarrik bizi
den jendearen, berririk gabe geratzen direla bat-batean . Oinarrizko Gizarte Zerbitzuen
onuradunak landa eremuan honako hauek dira:
Telealarma: guztira 23 onuradun daude Lezon, horietatik 2 landa eremukoak
dira.
Oinarrizko Errenta: Altan 37 espediente daude, hauetatik 2 landa eremukoak
dira.
Erantzunaren zain dauden 3 espedientetatik 1 landa eremukoa.
Elbarritasun eta jubilazio pentsioa ez kontributiboak: pentsiodun 20
pertsonatatik 3 landa eremukoak dira.
ZERBITZU EZA ETA BAKARDADEA: LEZOKO BASERRITAR ADINEKOEN KEXKA
71
Etxez Etxeko laguntza Zerbitzua: 33 espediente ireki, hauetatik 3 landa
eremuan.
Minusbaliotasuna onartutako pertsonak: 432 pertsona dira, hauetatik 29
landa eremuan bizi dira
2. AZTERKETA
2.1. LEZOKO BIZTANLERIA DATUAK
Lezoko 2006ko Urriaren 18 udal erroldaren datuen arabera Lezon 5998
biztanle daude. Horietatik 434 biztanle landa ingurukoak dira, hots; %7.2a da landa
ingurukoa.
ADINA BIZTANLEGOA PORTZENTAIA
0-15 913 %15,2
16-30 1132 %18,9
31-45 1604 %26,7
46-60 1362 %22,7
61-75 644 %10,7
76-90 329 %5,5
91-105 14 %0,2
Lezoko 61 urtetik gorako biztanleria, %16,4 a da.
JUAN CRUZ ALBERDI COLLANTES
72
Lezoko biztanleria
31-45
27%
46-60
23%
0-15
15%
91-105
0%76-90
5%61-75
11%
16-30
19%
0-15 16-30 31-45 46-60 61-75 76-90 91-105
Kontuan hartzekoa da 46-60 urtekoen kopuru nabarmena, laster hauek izango
baitira 3. Adinean sartuko direna . Egun lezoar 65 urtetik gorako biztanleria ondorengoa
da; biztanleriaren %13a da.
65 urtetik gorako biztanleria sexuaren arabera
Emakumeak 451 %57.7
Gizonezkoak 331 %43
Guztira 782
Bertan emakume gehiago daudela ikusten da, Lezoar biztanleriaren %57,7a dira, 65
urtetik gorakoen artean.
Landa eremuan 434 biztanle daude. Horietatik 65 urtetik gorakoak 122 pertsona
dira, hots; %28. Esan daiteke hiri gunearekin alderatuz Landa eremuan “gainzahartze”
prozesua nabaria dela, Hurbiltzen azterketan aztertutako landa herrien gisan. 61 urtetik 75
urtera 89 pertsona daude landa eremuan. 76-100 urte arte 50 pertsona daude landa
eremuan.
ZERBITZU EZA ETA BAKARDADEA: LEZOKO BASERRITAR ADINEKOEN KEXKA
73
Landa eremuko biztanleriaren %32a, 61 urtetik 100 urte artekoa da. Biztanleriaren
%43a, 31-60 urte artekoa da. %14a 16-30 urte arteko da. Bestalde 0-15 urte artekoen
kopurua landa eremuko biztanleriaren %11a da. 65 urtetik gorakoen biztanleria, landa
eremuko biztanleriaren %28a da.
65 urtetik gorako biztanleria landa eremuan
Emak
ume
Gizon Guztira
Herriondo 14 11 25
Donibanealdea 12 7 19
G.Iturrin 9 11 20
G.Sagasti 5 8 13
G.Goikoa 11 8 19
G. Errekalde 15 11 26
Guztira 122 pertsona daude 65 urtetik gorakoak landa eremuan. Gaintzurixketa
Errekalde bailaran daude 3. Adineko gehien. Ondoren G. Herriondo bailara dator,
Gaintzurizketa Iturrin eta Donibanealdea bailara, Gaintxurizaketa Goikoa eta azkenik G.
Sagastin.
JUAN CRUZ ALBERDI COLLANTES
74
Elkarrizketatuen artean landa eremuan bizi diren 3. Adinekoen jaioterria honako
hau da:
Biztanleriaren %57a Lezon bertan jaiotakoa da, %26a Lezo inguruko herrietan
jaiotakoa da. Eta %1a beste herri batzuetako da. Hizkuntza berriz elkarrizketatu gehienak
euskara dute, 5 pertsonak izan ezik.
2.2. LANDA EREMUKO BIZTANLERIAREN EZAUGARRIAK
Landa eremuaren ezaugarriak honako hauek dira:
Biztanleriaren sakabanaketa, nahiz eta dentsitatea ez izan haundia: Lezoko landa
eremua zabala da. Donibanealdea eta Herriondo bailara herri erdi gunetik gertu dauden
bailaratatik Gaintxurizketa Errekalde bailararaino zabaltzen da. 122 etxe/bas/pisu inguru
daude landa inguruan.
Zerbitzuekiko urruntasuna, zerbitzuak herri erdi-gunean kokatuak daude. Lezoko
ekipamenduak; kiroldegia, Osasun Zerbitzuak, Aiton Borda Jubilatu Elkartea, Kutxa,
merkatua, ile-apaindegia, janari dendak eta Oinarrizko Gizarte Zerbitzuak hainbaten
artean, herri edo erdi gunean kokatuak daude. Landa ingurutik herri erdi gunera, zerbitzu
hauetara,1 eta 6 km arteko distantziak daude gutxigorabehera. Landa eremuan ez dago
zerbitzurik ezta ekipamendurik 3. Adinekoentzat.
Zahartze prozesu nabaria, “gainzahartzea” ere nabaria delarik.
Landa eremuko biztanleen %28a 65 urtetik gorakoa da. Lezo herri osoaren
biztanleriaren %13 a da 65 urtetik gorakoa. Landa eremuan 65 urtetik gorakoen
portzentaia altuagoa da Lezo osoan baino.
57% 26%
11% 5%
1%
Lezo
Inguruko
herriak Gipuzkoako
beste herriak Nafarroa
Beste
Elkarrizketatuen jaioterria
ZERBITZU EZA ETA BAKARDADEA: LEZOKO BASERRITAR ADINEKOEN KEXKA
75
Lezoar biztanleria osoan 91 urtetik aurreko 14 pertsona daude horietatik 5 landa
eremuan bizi dira. Landa eremuan 76 urtetik gorako 50 pertsona daude; landatarren
%11,5a. Adin tartea 76 urtetik 99 urteraino zabaltzen da.
76 urtetik aurrera gaixotasun, ezintasun eta laguntza beharra areagotzen da. Ildo
honetan osasun zerbitzuko profesionalek gaixo kronikoak eta baserrietara bisitak areagotu
direla adierazten dute.
Elkarrizketatutako Adinekoen %72ak du gaixotasunen bat. Osasun arazo ohikoenak
honako hauek dira:
Hezurretako gaixotasunak: belaunetako eta kaderetako desgastea, artrosi Minbiziak. Ikusmen arazoak: katarak… Diabetes. Sintron beharra Alzheimer Bronkitis Zirkulazio arazoak Bihotzeko arazoak Gaixotasun psikikoak Depresioak
Elkarrizketatuen artean laguntza behar izaten dutela esan dutenen kopurua 30
pertsonakoa da. Janzteko, otorduak prestatzeko, medikuetara joateko, dutxatzeko,
enkarguak egiteko eta hauek etxera ekartzeko, pastilak har ditzaten edota etxeko lanetarako
behar izaten dute laguntza.
Bizilekuaren tipologia berezia, ingurune maldatsuetan eta oztopo arkitektoniko
ugariekin aurkitzen diren etxebizitzak dira.Honako etxebizitza motak daude:
Baserri agroturismoak %1,6
Baserria pisutan banatua %15
Baserria %71,3
Villa %4
Beste %6,5
JUAN CRUZ ALBERDI COLLANTES
76
Irisgarritasunari dagokionez 62 etxetatik 13k solairu berean dute egokitua
bizimodua. 21 etxek sarreran eskailerak ditu.
Komuna egokitu beharra 14 etxek azaldu dute. Oinarrizko azpiegiturei dagokionez
(ura, elektrizitatea, sukaldea…), hauen faltan dagoen etxe bat dago, bakarrik bizi diren
senar-emazte adinduekin. Badago beste kasu bat, Gizarte Zerbitzuetatik ezagutzen dena,
baina ezin izan da elkarrizketatu ez zegoelako etxean.
Familia eredua familia zabala eta nuklearra da. 3. Adineko gehienak familia
nuklearra edo zabalean biltzen dira. Adinekoen %75,5 familian bizi da. Familia da elkar
laguntzarako euskarria.
Senar- emazteak bakarrik bizi direnak %20,33a dira. Gehienek dute laguntza 2
kasuetan izan ezik. Bakarrik dauden 8 pertsonak daude.
Famili sailkapena: landa eremuan nahiz eta erroldatuta pisutan egon, familiak
askotan beste gisa batera funtzionatzen du. Horregatik famili egituren sailkapena ezaugarri
hauei egokitu da.
Familia zabalean, kontutan hartu dira baserria pisutan banatuta dutenak, nahiz eta
pisu ezberdinetan erroldatuak egon famili zabal gisa bizi direnak.
Senar emazteak bakarrik bizi direnak dira, ondoan familiarik gabekoa. Kasu bat
dago senar emazte eta koinatu bizi direnak
Bakarrik bizi direnen artean 2 kasuk familia nahiko gertu edo laguntzera etorria
dute.
3. Adinekoen familia egitura eta biztanleak
F.Kopurua 65< perts. 80<perts. 3.Adineko biztanleri %
F.zabala 20 31 10 %33,71
F.nuklearra 25 39 10 %41,73
Senar-emazteak 9 19 1 %20,33
Anai-arrebak 4 10 2 %10,7
Bakarrik 8 8 2 %8,56
ZERBITZU EZA ETA BAKARDADEA: LEZOKO BASERRITAR ADINEKOEN KEXKA
77
20 familia zabal daude, hauetan 65 urtetik gorako 31 pertsona biltzen dira, landa
eremuko Adineko biztanleriaren %33,71a. Bertan 80 urtetik gorako 10 pertsona
daude.Hauen zaintza familiartekoek egiten dute. Kasu batean Etxez Etxeko zerbitzua
daukate.
25 familia nuklear daude, hauetan 65 urtetik aurreko 39 pertsona biltzen dira,
landa eremuko biztanleria osoaren %41,73a osatzen dute. Bertan 80 urtetik gorako 10
pertsona daude.
9 senar-emazteak bakarrik osatutako familia daude. Landa eremuko 3.Adineko
biztanleria osoaren % 20,33a osatzen dute. Hauetatik familiarekin hartu eman asko ez
dutenak 2 kasu daude. Beste bizi unitate bat beharko lukeen kasu bat dago. Beste seirak,
familiartekoak dituzte herrian edo ondoko herriren batean.
Anai arrebak bakarrik direnak 4 familia daude. Hauetan 2 pertsona daude 80
urtetik aurrerakoak.
Bakarrik bizi diren 8 pertsona daude. Egoera ezberdinak daude: bakardade egoeran
daudenak, famili gertu dutenak, zaintzaile formal bat duena, familia laguntzera etorri
zaizkiona. Hauetatik 2 bakardade egoeran daudela ikusi da.
Zaintzaile nagusiak emakumeak dira. Zaintzaile nagusiak; alabak eta erreinak dira
eta emazteak ondo daudenen artean. Hauek askotan gainkarga dutela ageri da.
“[…] Gu nekatuta gaude…lotua zaude” askotan aipatutakoa da. Ezinean aurkitzen
direla adierazi dute, lan handia dela, arratsalderako nekatuta daudela, ez dutela denborarik
beraientzako, askotan ezinean aurkitzen direla, komunean moldatzeko oztopoak dituztela,
laguntza teknikoen informazio falta nabaritu da, desahogatzeko eta hizketan egiteko
beharra ageri geratu da.
Gainkargatutako emakumeak detektatu dira, hauetatik 7 auto-laguntza talde batean
parte hartzeko prest azaldu dira.
Zaintzarako mugak ezartzeko zailtasunak ere ageri dira. “[…] aita hospitalean
zegoen…boda nuen…zaintzaile bat aurkitu nion…ezagun bat…hala ere ezetz…que tenia
que estar yo […]”.
Aiton-amona eta seme-alaben zaintzaile izaten dira emakumeak kasu batzuetan.
Ilobak ere badaude laguntzan parte hartzen dutenak Etxetik kanpora lanera joaten diren
alabak ere badaude.
JUAN CRUZ ALBERDI COLLANTES
78
Osasun Zerbitzuetako profesionalek ere adierazi dute “falta de autoestima,
depresión…las cuidadoras somatizan todo […].”*
Bizimoduan, lehenengo sektoreko jarduerak garrantzia du. Landatarren bizitza
baserri lanetan emandakoa da kasu askotan
Egun elkarrizketatutako biztanleriaren %71ak nekazaritzarekin zerikusia duten
jarduerak ditu; etxerako baratza, ardi batzuek, terrenoa garbitzeko behi eta txahalak edota
oilo eta koneju batzuek etxerako. Aisialdian entretenimendurako baliagarri zaizkien
jarduerak izaten dira. Salmentarako %3,1 jarduten du, berdura saltzen, esne edota
ganaduarekin. 65 urtetik gorakoen seme-alabak eta elkarrizketatutako gutxi batzuek
nekazaritzatik bizi dira.
Gizarte zerbitzuen ezagutza eza, informazio falta. Elkarrizketatutako % 11,34 hartu
emana izan du gizarte zerbitzuekin. Baliabideren bat dutenak edo izan dutenak honakoak dira:
Telealarma dutenak: 2
Eguneko Zentrora familiarteko bat eramaten dutena eta eraman zutenak:2
EE laguntza zerbitzua eduki zutenak, guraso eta senar-emazteen zaintzarako:3
Laguntza teknikoren bat jaso duena:1
Bestalde tratamendu psikologikoa jasotzen duten 4 pertsona daude.
Biztanleriaren %88.66 ez du izan harremanik oinarrizko gizarte zerbitzuekin edo ez
ditu ezagutzen baliabide guztiak. Egia da elkarrizketetan esaten zuten modura “beharra
denean ezagutzen direla” baina kasu batzuetan adineko ezinduak zeudenean; “ez nekien
holako laguntzak zeudenik” edota laguntza teknikoez informatzerakoan informazio falta
eta esker ona azaldu dute.
Ezagutzen dituzten baliabideekiko duten iritzia ona da; ezagunenak Etxez Etxeko
laguntza zerbitzua eta Zaharren Egoitzak dira.
Etxez Etxeko laguntza zerbitzu ordu gehiago edota laguntzak lehenago iristea
eskatu ohi dute. Baita zerbitzu batzuek garestiak direla ere aipatu dute. Bestalde
zerbitzuarekin gustura azaltzen dira.
Bestalde “[…] paper asko eskatzen dituzte […]” eta “[…] garestia da […]”
bezalako aipamenak askotan azaldu dira.*
Adinduen egoitzetaz jasotako iritziak askotarikoak dira: “[…] kaiola batean sartzea
da […] mendia…bota faltan […]”
ZERBITZU EZA ETA BAKARDADEA: LEZOKO BASERRITAR ADINEKOEN KEXKA
79
“[…] a poder ser etxean hobekio […]”
“[…] zeinekin lagundu ezin bada hartuko nuke […]”
Pentsioei dagokionez, IMI a baino gehiago edo gutxiago kobratzen duten galdegin
zaie, %50ak erantzun du, emaitzak honako hauek dira:
IMIa baino gehiago: %43.4
IMIaren inguruan: %3.8
IMIa baino gutxiago: %40
Ez du pentsiorik: %13a. Hauek emakumeak izan ohi dira.
Adinekoentzat bizi alternatiba baliabide eza; Egoitza, Eguneko zentro edota
etxebizitza babesturik ez dago Lezon.
Eguneko zentrora eta Zaharren Egoitza ,Orereta, edo Oiartzun inguruko herrietara
joan behar dute.
Etxebizitza babestuak berriz Aia eta Astigarragan daude.
Egun 27 pertsona daude Lezotik kanpo 3 pertsona landa ingurukoak dira.
Landa eremutik hauetako bizi unitate batera dagoen aldaketa handia da eta gainera
herri aldaketa dute Lezoarrek.
Kasu bat dago horrelako baliabide egoki bat behar duela orain.
Eguneko Zentruaren proiektuarekiko interesa azaldu da, askok galdetu dute zertan
den Lezo herrian egin behar duten eguneko Zentroa.
Aisialdiaren antolaketa
Aisialdiko gustuak askotarikoak dira; etxe inguruan ibiltzen direnak, baratzean,
etxeko-lanetan, TV eta errebistekin entretenitzen direnak, feria eta eskurtsioetara joaten
direnak, Karrikako bertso eskolara, Insersoko bidaietara, Jubilatuen urteroko bidaiara…
Gehienak baserri inguruan entretenitzen dira. Mezetara joatea askok gustukoa dute.
Baita paseatzera Oiartzun edo Oreretara joaten direnak badira. Oreretako merkatura joaten
direnak enkarguak egitera ere badira.
Aiton Borda Jubilatu elkartekoekin harremana dutenak badira, gehienak
eskurtsioetara eta bazkarietara joaten dira jubilatuekin.
JUAN CRUZ ALBERDI COLLANTES
80
Harremanik ez duenik Aiton Bordarekin ere bada, gutxiago dira inoiz ez dutenak
izan. Harreman sozialetarako bilgunerik ez dute:
“Lehen kooperatiba zeon […] han bazkariak ta egiten genitaun […] oain geo ta
banatuago bizi gea […].”
3. LANDA EREMUKO BIZTANLEEN BEHARRAK
Arestian aipatutako ezaugarri eta jasotako informazioarekin honako behar
orokorrak ondorioztatu dira.
Garraio beharra, bakartze geografikoaren aurrean
Elkarrizketatuko 65 urtetik gorakoen %71 ez du gidabaimenik. Sendia dutenak,
askotan familiartekoekin moldatzen dira. Hauek familiartekoen denbora librearen baitan
egon ohi dira.Badaude noizean behin taxia erabiltzen dutenak ere. Taxi bidai baten tarifa 6
� tik 10� bitartekoa da, landa ingurunetik Lezo herri-erdi gunera.
Taxia erabiltzen dutenak badaude medikutara joateko, Sintron egitera, herrira edo
Oreretara erosketak egitera jaisten direnak, Perrenea ingurukoek asko erabiltzen dute eta
bestela ospitalera joatea tokatuz gero erabili dutenak ere badira.
Oinez ere moldatzen direnak badira; Donibanealdea eta Herriondo bailarako
gertuko baserrietan. Gidabaimenik ez dutenak eta bere kabuz moldatzen direnek, adierazi
dute garraioa eskertuko luketela.
Zaintzaileen gainkargaren aurrean, zaintzaileen zaintza eta babes beharra
Datuetan ikusten den moduan 76 urtetik aurrerako 50 pertsona daude. Adin
honetatik aurrera gehienek behar dute laguntza, medikura joateko, tratamenduan arreta…
Zaintzaileak senitartekoak izaten dira.
Elkarrizketatuetatik 30 pertsonak laguntza behar dute eta laguntza hau
familiartekoek ematen diete. Kasu gehienetan emakumeak, hauekin izandako
elkarrizketetan gainkarga nozitzen dutela agerian geratu da.
Egokitutako zerbitzuen beharra
Biztanleriaren gehiengoa familia du inguruan, eta bertan bizitzeko nahia adierazten
du. Lehen sektorearekin lotutako bizimodua izan dute ere. Honen aurrean Etxez Etxeko
zerbitzua ikusten da egokiena eta baita landa inguruan etxebizitza babestua ere.
ZERBITZU EZA ETA BAKARDADEA: LEZOKO BASERRITAR ADINEKOEN KEXKA
81
Gizarte zerbitzuei buruzko informazio beharra
Laguntza tekniko, tele-alarma edota oinarrizko gizarte zerbitzuen baliabideen
ezagutza eza nabaria izan da.
Gizarte zerbitzu eta osasun zerbitzuen artean koordinazioa areagotze beharra
Bai Gizarte Zerbitzuen aldetik eta baita Osasun Zerbitzuen aldetik koordinazio
gehiagoren beharra agertu dute.
Harreman sozialetarako esparru eta auzoen dinamizaio beharra
Harreman sozialetarako esparruak eta auzoak dinamizatu behar dira, zerbitzuak
herri-gunean baitaude kokatuak.
4. PROPOSAMENAK
Detektatutako beharren aurrean honako proposamen hauek luzatzen dira:
Udal taxi bonoa:
• Programa hau, joan etorrietan taxi-zerbitzua erabili ahal izateko, bale/bono
moduan banatzen diren dirulaguntzetan gauzatzen da.
• 122 pertsona daude 65 urtetik gorakoak; 88 Pertsona dira gidabaimenik
gabekoak. Hauetatik 8 pertsonak ez dakigu gidabaimena baduten. 34
Pertsonak badute gidabaimena.
Batzuek diputazioko bono taxi baremoetan sartuko lirateke eta egon
daitezke kasuak baremo ekonomikoak gaindi ditzaketenak.
• Ezaugarriak: Lezora gestioak egitera etortzeko izango litzateke; Aiton
Borda, Podologoa, Kutxa, Arratsaldetako Bingoa, medikura, ile-apaindegira
… eta Lartzabalgo Anbulatoriora.
• Prezioa/ bonotaxiaren kopurua ezartzekoa izango zen, taxilariarekin hitz
eginez eta Lezoko ibilbide ezberdinen tarifa kontuan hartuz.
• Garraio egokitua behar dutenentzat Oiartzungo furgoneta egokituari
eskatuko zitzaion zerbitzua edo gaur egun Lezon dauden taxilarien
ibilgailua egokitzeko eskaintza egiteko aukera dago.
Sare informala indartzeko beharraren aurrean zaintzaile nagusien zaintza eta
babesa; sendian programaren bitartez eta herriko baliabideak erabiliz:
• Kasuen azterketarekin jarraitu.
JUAN CRUZ ALBERDI COLLANTES
82
• Kasuen detekziorako Osasun zerbitzuen eta Gizarte Zerbitzuen arteko
koordinazioa areagotzeko protokoloa lantzea:
Detektatutako kasuak gizarte Zerbitzuei ohartarazteko protokoloa:
Informe/Orri bat formalizatu.
Telefono dei zuzenekin.
Zerbitzu bat hasten den bakoitzean EE laguntzailea, erizaina eta
medikuen arteko bilera bat; eginbeharrekoak, pausuak eta antolamendua
zehazteko.
Erizain eta medikuei dauden baliabideei buruzko informazioa erraztu eta
eman, etxeetan hauek laguntzen berri erraztasun handiagoz eman
dezaten.
• Kurtsoak (AFAGI) bitartez (edota Osasun zerbitzukoen bitartez); gaiak
honako hauek izan daitezke: Zaintzailearen zaintza, Komunikazioa,
Autonomia areagotzeko ekintzak, Laguntza teknikoak, Heriotza eta dolua,
Alzheimer, Dementzia, Minbizia, Herentziak, Jubilazioa, Bornout
Sindromea.
• Laguntza psikologikoa.
• Boluntarioekin kontaktatzea .
Boluntarioak bilatu.
Denboraren kutxa landu daiteke: eskaintza eta eskaria arteko trukea da.
Dirua erabili beharrean denbora kontatzen da.
• Babeserako taldea (Afagi, Gizartekintza).
• Segimendua eta balorapena.
• Autolaguntzarako taldea: zaintzaileen sobrekarga lantzeko, hizketarako,
ikasteko, desahogatzeko…15ean behin taldea bildu eta laguntzarako gaiak
landu, talde elkarrizketa bidez.
• Laguntza teknikoak zabaltzea.
Gizarte Zerbitzuen gerturatze beharraren aurrean ; dauden programa eta
laguntzei buruz informazioa bidaltzea gutun bitartez. Auzoetan panel
informatiboak eta seinalizazioa ezartzea.
Adinekoentzat baliabide ezaren aurrean dauden ekipamenduekin etxebizitza
alternatibak eskaintzea, landa bizimodura egokituak. Lehen ere Gizarte
Langileak egin zuen proposamenarekin bat eginez Apaiziartza etxebizitza
babestu moduan egokitzea.
ZERBITZU EZA ETA BAKARDADEA: LEZOKO BASERRITAR ADINEKOEN KEXKA
83
Llanda inguruan ekipamendu eta zerbitzu ezaren aurrean, dauden baliabideei
erabilera anitza emanez, ekintzak auzoetan burutzea, Uralde eraikinean 3.
Adinekoentzat bilgune bat lortzea.: Auzoen dinamizaziorako eta zerbitzuak
gerturatzeko asmoz,
• Uralden, 15 egunean behin 3. Adinekoentzat bilgune bat lortzea; memoria
lantzeko, eskulanak lantzeko, kantak, errealitatera orientazioa, 3. Adinekoen
balorea areagotzeko (lehengo kontuen bilduma, jolas tradizionalak
erakustea… ) eta era berean etorkin gazteak eta auzokoak elkargune bat
integrazioa bultzatzeko.
• Ekintza intergenerazionalak: herriko ikastetxean eta ludotekan zahar eta
ikasleak gai komunak lantzea (erlegintza baratzagintza, taila, ipui/kondairen
kontaketa, jolas tradizionalak, arrantza…). Baita Uralden ere 3. adineko eta
haurren arteko ekintzak bideratzea.
Harreman sozialak bultzatzeko eta bakardade egoerak saihesteko, “paseo
programa” aztertzea.
• Paseo programarako detektatutako kasuak 5 izan dira; alargundu berria,
bakardade egoeran daudenak eta gaixotasunen bat dutenak. Kaleko kasuekin
osatu eta honen bideragarritasuna aztertu daiteke.
Landa eremuko biztanleen ezaugarrien aurrean, Etxez Etxeko Laguntza
Zerbitzuaren egokitasuna dela eta, Etxez Etxeko Laguntza Zerbitzuaren
indartzea bultzatzea:
• Formakuntza eskainiz.
• Langile arteko koordinaketa bidea, hilean behin/bi hilean behin bilera bat;
kasuen informazioa koordinatzeko, gertaera garrantzitsuak kontatzeko eta
talde lana bidez zerbitzua hobetzeko.
5. ELKARRIZKETAKO ZATI ADIERAZGARRIENAK, EGOERA ETA PROPOSAMENEN JUSTIFIKAZIOA
Elkarrizketen zati adierazgarrienak hauek izan dira
Garraioa
3. adineko batek adierazitakoa: “Kotxean sartzeko ez naiz moldatzen…atzetik
bultza egiten naute […] ke vergüenza.”
Osasun zentroan jasotakoa: “[…] necesitan siempre que alguien les traiga […].”
JUAN CRUZ ALBERDI COLLANTES
84
84 urteko amona bati garraioaz galdetzerakoan: “[…] paciencia zer in ber dut […]
bakoitza bere martxan lanean dabil eta nigatik ezin utzi lana […].”
“[…] garraioa…faltan botatzen det […] beti laguna behar […].”
“[…] podologoa ez gea joaten […] ez geralako gauza […] taxin ibili beharko
genuke egunero […]”
Gaintxurizketa Errekalde bailarako elkarrizketatutako adinduak esandakoa: “[…]
topoz moldatzen nintzen […] toporako malda dauka […] kosta egiten da […] luzatu […]
urteak joan hala gaizki […].”
“No hay dinero para taxi […] esperar a que te vengan […]” posible duenean
joaten da herrira.
Behar sozialak
Zaintzaile nagusien egoera
Zaintzaileek adierazitakoa:
• “[…] oso egoistak bihurtzen dira […].”
• “[…] familia gutxi gara eta babes gutxi […].”
• Zaintzaileen beharrei buruz galdetzerakoan osasun zentroko langileek,
zaintzaileen babes beharra azpimarratu zuten “[…] grupos de autoayuda
[…].”
• “[…] falta de autoestima, depresion… somatizan todo […].”
• “[…] las cuidadoras necesitan apoyo […].”
• Baserri askotan zaintzaileak ordainsaria dirutan eduki beharko lukeela
aipatu da
• “[…] andreak zaintzen du ama…horretarako pentsioa beharko luke […].”
• “[…] iake berak ein behar duen berari ordaintzea zeozer.” gurasoek ez
zuten nahi kanpoko jendea etxean.
Kanpoko laguntza jasotzeaz galdetu zaienean:
• “[…] ez du admititzen laguntza behar duela amonak […].”
• “…orain arte gurasoek seme-alabek zaindu dituzte eta seme-alabek
gurasoei… orain bizimodua erabat aldatu da emakumeak kanpoan lan
egiten du…Euskal herrian gurasoak zaintzea ohitura izan da… umetatik
ikusitakoa…”
ZERBITZU EZA ETA BAKARDADEA: LEZOKO BASERRITAR ADINEKOEN KEXKA
85
• “[…] gu nekatuta gaude […] lotuta zaude […] obligazioa gainera. Goizean
ilunabarrean egon behar […] oso lotua […] estimatuko balu sikiera […].”
• 2 Kasuetan lana utzi egin behar izan zuten […] zaharrak zaintzeko […]
beraien soldatak eta emakume bat hartzeak ez zielako konpentsatzen […].
• Larunbatetan eguardian Errekalde tabernara jokora […]. Igandean
Elortegira joaten da gizona, emakumeak beste ohitura batzuek ditu
• Gizona gaizki eduki zuen (Alxheimerrrekin), andre adinduak esana: “[…]
bizi nola bizi […] ez bera eta ez ondokoak […].
Harreman sozialetaz galdetu denean:
• “Bizilagunekin gutxi egoten naiz […]” bakardade kasu batzuek badaude.
Gizarte Zerbitzuen erabilera eta harremana
Gizarte Zerbitzuen ezagutza, hauekin izandako harremana eta iritziaz
galdetzerakoan:
• “[…] paper asko eskatzen dituzte […]”
• “ Baserritarra kanpoan ohitutako jendea dela […] kasu batzuetan urte asko
herrira jaitsi gabe pasatakoak […]”
• “[…] oso ondo moldatzen naiz […]”
• “[…] ez gea behartu, jeneralean ezagutzen dira, ailegatzen denean […]”
• “[…] holako erraztasunak zeola […] ez nekien […]”
• “[…] entzun izan dut […] lagunak eta kontatua […]”
• “[…] baserritar jendeak gutxiago eskatzen du laguntza […] igual ez
dutelako ezagutzen […] itxiagoak dira […] apurua ematen die […] kalean
ere gertatzen da erdaldunak errazago eskatzen dute laguntza […]”
• “[…] 80 urteko izeba osabak ditut Lezon […] kosta egiten zaie laguntza
jasotzea […] gu ondo gaude esaten dute beti […]”
• “[…] gu moldatzen gea […]”
• “[…] kanpokoa ekartzea etxera kosta egiten da [...] ahal dudan bitartean
nik […] hala ere […] gaur egungo bizimodua aldatu egin da […]” (80
urteko amona familia duena).
• “[…] laguntzak interesatzen zaizkie baina orain dela gutxi terrenoak saldu
dituztela eta dirua kobratu dutela adierazi dute […]”
• […] Beharrik ez dugenez zerbitzu asko ez dituzte ezagutzen […]”
• “[…] zeinekin lagundu ezin bada hartuko luke […]”
• “[…] ez gea behartu asistentarekin.”
JUAN CRUZ ALBERDI COLLANTES
86
• “Ikusi bai, EE laguntza zerbitzua kaletik […] ez dugu ezagutzen ez garelako
behartu.”
Etxez etxeko zerbitzua
Zerbitzuaz galdetzerakoan:
• “[…] oso ondo dago […]”
• “ Oso garestia […] egunean ordu bat 333 � ta piko […]”
• “[…]ezagutzen dutenean oso gustura egon ohi dira zerbitzuarekin […]”
• “[…] ez dute nahi arrotzik etxean […]”
• “[…] norbait ekartzekotan konfiantzazkoa […]”
• “[…] oso ondo iruditzen zait […]”
• “[…] te miran los fondos…mandame una chica […] dena aurkeztu behar
[…] tienes que pagar tanto […] por eso no necesito ayuda del
ayuntamiento cojo a la persona que quiero […]”
• “[…] nahio alabak egitea […] ke diran […]”
Egoitzaz duten iritzia eta hauen egokitasuna landa inguruko biztanleriarentzat
aztertzerakoan jasotakoak honako hauek izan dira:
• “[…] kaiola batean sartzea da […] mendia […] natura, kanpoa bota faltan
[…].” Komentario hau sarritan esan da.
• “[…] a poder ser etxean hobekio […]”
• “[…] garestia den inpresioa […]”
• “[…] 300.000 pezeta balio omen dute […].”askotan aipatu da, lagun,
bizilagun edo herriko jendearen artean entzundako kontua da.
• “[…] ospitalean bezala […] (ospitalean egongo balira bezala ezagutzen
dute) han ezin da gauean kamamila eskatu […]”
• “[…] zeinekin lagundu ezin bada hartuko nuke […]” askotan aipatutakoa da.
• “bizitzera ez-gauza gean arte holaxe ibili nahi […] gauza ez bagara nahi ta
nahiez joan behar […]”
• “[…] eguneko zentroa, Errenterira joango bazen […] bidean mareatu
egingo zen […] baserri inguruan zeozer […] ondo etorriko zen […] egunez
pixka bat libratzeko […].” Alzheimer duen gaixoa du etxean.
• 70 urte inguruko zaintzaileak esaten du Eguneko Zentru eta Egoitzaz
galdetu zaionean: “[…] horiek segurasko guentzat tokatuko dia […] orain
ZERBITZU EZA ETA BAKARDADEA: LEZOKO BASERRITAR ADINEKOEN KEXKA
87
arteko edukazioa bestea zen […] etxean […] orain bizimodua aldatu da
[…] emakumea lana egiten […]”
• Bakarrik bizi diren 3 anai arrebak… Eguneko Zentruei buruzko iritzia “[…]
oso ondo […] holakoak beharko ditugu […]”
• Zaintzaile batek adierazitakoa: “nik nahiago dut etxean […] etxean beste
zea bat da[…] (Hernaniko Zaharren egoitza ezagutzen du) Hura da ez
zeanean ezertaz konturatzen […] han don panorama ikustea […] ni
behintzat ne aita ta ama ez nituzke eamango […] aita han sartu ta erotuko
litzake […]”
• “[…] izan ta ere ez ginateke joango […].” Familia dute.
• “[…] bakoitza bere etxean hobe beste erremediorik ez baldin bada.”
• Beraungo gerontologikoan eduki zuen senarra: […] pila bat ordaindu
zemtroa 300.000 pta hilean, orain dela 3 urte […] lehenengo zifra hori zen,
gero badirudi semea udalera joan eta gauzak aldatu zirela.
• “[…] ondo moldatu nintzen […] etxean ezin bazu moldatzen zara”
Eguneko zentroen inguruan esandakoa
Eguneko zentroez duten iritziaz, beharraz eta esperientziaz galdetu denean:
• Aita Eguneko zentroan duen zaintzailea, Lezon bertan egoteaz galdetu
zaionean: “Bai, […] más a mano […]”
• “Gustoa dago hasieran sartu zenean ez zekien zer zen beste zeozer zela
pentsatzen zuen […]”
• Askotan jasotako erantzunak honakoak izan dira:
“ Bai, […] nahiz eta orain beharrik ez izan […]”
“[…] oraindik ez behintzat kalean bizi bagina […]”
“[…] batek daki auskalo zerta behartuko gean […]”
Osasun Zentroko langileek adierazitakoa: “[…] azken urteotan
baserrietara bisitak areagotu egin dira… gaixo kronikoak […].”
Eguneko Zentro bat izatea gustatuko ote zitzaien galdetzerakoan
jasotako erantzuna: “Bueno […] bai, bai […]. Eguneko bakarra ez
erabat egoteko ere [… ]”
Adinduek Eguneko Zentroaz duten iritzia: “[…]estaría bien […]
quedarse allí […] no […] no quiere nadie.”
JUAN CRUZ ALBERDI COLLANTES
88
Bide eta azpiegiturak
“[…] caminos no acondicionados […]”
“[…] acceso a caseríos 44,42 […] las ambulancias tiemblan […]”
“[…] argiak falta […] farola ondatua […] herriko plaza baldin bazen honez
gero […] konpondu zuten […]”
Gaintzurizketa Errekaldean jasotakoa: “[…] auzoa abandonatua […] de la
mano de Dios […]”
Aisialdiaren antolaketa
Larunbatetan eguardian Errekalde tabernara jokora […] Igandean Elortegira
joaten da gizona, emakumeak beste ohitura batzuek ditu.
“Paciencia […] bakoitza bere martxan lanean eta nigatik ezin utzi lana […]”
“[…] paseoa gustatu..bai baino […]”
“[…] jubilatuen eskurtsioetara […] bide luzea da batzuetan […] ez zait
gustatzen […]”
“[…] beti etxean sartuta bizi izan gara […] horta ohituak […]”
“[…] etxe inguruan entretenitzea gustatzen zaie […]”
“[…] baserri ingurura gehiago jo […] masifikatutako gauza horietatik ahal
baldin bada alde […]”
“[…] ferira Itziarrera […]”
“Aiton Bordara joaten nintzen […] ia zahartu gera eta gogo gutxi […]”
“[…] baserri inguruan entretenitu […] egur taila eginaz […]”
“[…] lehen larunbatean mezetara joaten ninzten […]”
“[…] etxe inguruan entretenitzen gea […]”
“[…] igandetan mezetara joaten gara […]”
“[…] jubilatuena joan izandu gera, kotxearekin […] baina oain ezinagatik
[…] eskaileretan[…]”
“[…] baratza begiratu, etxe inguruan paseatu […]”
“[…] konpreta joan Errentrerira […]”
“[…] merkatura joan […]”
“[…] Errenterira edo Oiartzunea joaten naiz paseatzera […]”
“[…] ibiltzera joaten naiz asko […]”
“[…] TV, rebistak […]
ZERBITZU EZA ETA BAKARDADEA: LEZOKO BASERRITAR ADINEKOEN KEXKA
89
“[…] Larunbatetan eguardian Errekalde tabernara jokora […] Igandean
Elortegira joaten da gizona, emakumeak beste ohitura batzuek ditu […]”
Jubilatuena joan diren galdetu zaienean:
Batzuek “[…] behin ere ez joan […]”
Besteak bai: “[…] eskurtsioetara eta bazkarietara […]”
“Ganadua zaindu behar badute ezin bazkari eta eskurtsioetara etab. joan […]
gehienez egun bat.”
“Beti etxeran sartuak bizi izan gara horta ohituratuak”
Jubilatuen eskurtsiotara ez direneak joaten aipatzen dute:
“[…] bidea luzea dela […]”
“[…] Orain arte lan egite […] zelaian eta ganaua kontzen […]”.
Elkarte edo elkartzeko lekuren batetaz galdetuz:
“[…] lehen kooperatiba zegoen…han gizonak elkartzen ziren […] bazkariak
antolatzen zituzten bai emakume eta gizonezkoentzat […] orain oso banatuta
bizi direla dio […]”
Eguneko Zentro baten beharraz galdetu zaiotenean Lezon:
“[…] igual bai […]”
“[…] ni ez nintzateke joango…beste batzuek igual joango lirateke.”
Pentsioez
“Laguntzen digute umeen […] seme alabek.”
Gizarte Zerbitzuen erabilera eta harremana
Gizarte Zerbitzuen ezagutza, hauekin izandako harremana eta iritziaz
galdetzerakoan:
“[…] paper asko eskatzen dituzte […]”
“Baserritarra kanpoan ohitutako jendea dela […] kasu batzuetan urte asko
herrira jaitsi gabe pasatakoak […]”
“[…] oso ondo moldatzen naiz […]”
“[…] ez gea behartu, jeneralean ezagutzen dira, ailegatzen denean […]”
“[…] holako erraztasunak zeola […] ez nekien […]”
“[…] entzun izan dut […] lagunak eta kontatua […]”
JUAN CRUZ ALBERDI COLLANTES
90
“[…] baserritar jendeak gutxiago eskatzen du laguntza […] igual ez dutelako
ezagutzen […] itxiagoak dira […] apurua ematen die […] kalean ere gertatzen
da erdaldunak errazago eskatzen dute laguntza […]”
“[…] 80 urteko izeba osabak ditut Lezon […] kosta egiten zaie laguntza
jasotzea […] Gu ondo gaude esaten dute beti […]”
“[…] gu moldatzen gea […]”
“[…] kanpokoa ekartzea etxera kosta egiten da... ahal dudan bitartean
nik…hala ere…gaur egungo bizimodua aldatu egin da […]” 80 urteko amona
familia duena.
“[…] laguntzak interesatzen zaizkie baina orain dela gutxi terrenoak saldu
dituztela eta dirua kobratu dutela adierazi dute […]”
“Beharrik ez dugenez zerbitzu asko ez dituzte ezagutzen […]”
“[…] zeinekin lagundu ezin bada hartuko luke […]”
“[…] ez gea behartu asistentarekin
“Ikusi bai […] EElaguntza zerbitzua kaletik […] ez dugu ezagutzen ez
garelako behartu.”
Nekazal ustiakuntza/ baserriaren egoera
Nekazaritzarekin lotura estua izan duen biztanleria da, honen egoeraz
galdetzerakoan hainbat kexu azaldu dira:
“Aspaldi […] asko egin behar da alperrik baserrian […]”
“[…] guk ez dugu ezer agintzen […] esnea nahi dutena pagatzen dute[…]”
“[…] ganaduak kendu genituen […] lana egin ta benefiziorik ez […]”
Herriondo bailaran egindako elkarrizketa askotan: “Arau subsidiarioekin kexu
[…] gero N1 pasa […] berde guzti hau kenduta […] disgustu izugarria […]
pena izugarria gero pareta eta hormigoia besterik ez […]”
“Lehen dirulaguntza gehio […]”
“[…] dirulaguntzak baserritar ttikiei eman behar da […] beti haundiai eman
[…] harrek ez du laguntza beharrik […] sagar landarea […] 100 ereiten
baituzu […] gratis […] hortako lekua behar da […]”
“Baserria kontu behar […] heldu dia etxeak, pabeloiak..oraingo udalak
daukan planarekin baserritik ezin bizi […]”
“[…] baserri bizitza zaila, baserrian esneekin ibiliak […] beraiek familia
baserritik hazi […] semeak gero igeltsero joan ziren […] orain ustiakuntza
handia behar da […]”
ZERBITZU EZA ETA BAKARDADEA: LEZOKO BASERRITAR ADINEKOEN KEXKA
91
“[…] Laguntza emanez gero bizi daiteke baserritik […] laguntzarik gabe
zaila.”
“[…] udalari belar fardoengatik gehiago ordaintzea […]”
“[…] agrariako testuak ulerkorragoak izatea […]”
6. ANTZEKO EGOERA BATEN AURREAN. ONDORIO GIZA
Espero zitekeen bezala, Lezoko eta Oiartzungo herriak muganteak izanik
baserritaren gizarte egoera eta nahiak antzekoak dira. Zahartasunaren indikatzaileak
herrian baino altuagoak, are gehiago, Oiartzungo bataz bestekoak baino altuagoak. Adina
altuaren ondorioz osasun arazoak gehitu egiten dira baina, beste zonaldetan bezala,
baserrien aislamendua da gainditu behar duten erronka nagusiena. Aislamenduak gizarte
harremanak mugatzen ditu, bizi kalitatea murriztu eta bestearekiko dependentzia gehitu,
batez ere gehienek gidaltzeko karnetarik ez dutela kontuan hartzen badugu.
Lezoko baserritarra, bitartean, baserriko lanetan pasatzen ditu bere orduak. Kasu
gehienetan seme-alabekin bizi da. Besteetan, bikotearekin eta bakar batzuk bakarrik bizi
dira. Kasu gehienetan, bakarrik bizi arren, beste familiarrek maiz bisitatzen dituzte. Sare
informala da zaharren atentzioaz arduratzen dena, ia kasu guztietan andrea, alaba edo
erraina eta bakar batzuk dira gizarte zerbitzuetaz baliatzen direnak. Lezoko baserritarra,
beraz, beste zonaldeetan aurkitu dugun konportaera berdina azaltzen digu modu honetan.
Jaso ditugun adierazpenak azaldutako egoeraren adibideak dira, neurri handi batez
topikoak bihurtuz. Mugitzeko ahalmena murrizten den arabera baserritik ateratzeko
berezko zailtasunei pasatzen duten lotsa gehitu behar zaio dute zerbitzu publikoak
eskatzeko orduan. Dirua ere oztopoa da eta taxi zerbitzua oso kasu gutxietan erabiltzen
dituzte.
Zaharren izaera agerian gelditzen da egindako adierazpenetan. Zaharrek ez dute
kanpoko laguntza admititzen, ez dute beraien egoera onartzen, ez dute beraien burua
gizarte zerbitzuen esku edo hauen prestazioetaz baliatuz eta familiako andreak egin behar
dira kargu.
Aisiraldiaren inguruan egiten dituzten adierazpenak agerian usten dute baserria dela
beraien tailerra eta bertako laboretan egiten dituzte ordu gehienak. Ala eta guztiz ere
JUAN CRUZ ALBERDI COLLANTES
92
beraien azalpenetan ateratzea gustukoa dutela agerian gelditzen da. Egindako irteerak maiz
aipatzen dute.
Egindako hobekuntza planteamenduak beste zonaldeetan egin diren antzekoak dira.
Bazterketa fisikoa arintzeko bono taxiaren eskaera da gehien planteatutako proposamena.
Baserritik irteerak antolatzeko paseo programa da aitatutakoa, hau da, herritik eta taldeka
goiz edo arratsalde baterako irteerak antolatu. Baserritarrak gizarteratzeko auzoak lokalak
eta ekintzekin egokitu, beraiek bizi gunetara zerbitzuak hurbildu alegia.
Zaintzaileen zaintza da aztertu beharreko beste ikasgaia. Proposamena Foru
Aldundiak antolatzen duen Sendian programan oinarritzen da: ikastaroak, tailerrak,
eztabaida taldeak, laguntza emozionala…., zaintzaileari zuzenduta. Bere egoera ulertu eta
bere lana onartu behar da gizarte mailan dagokion onarpena errekonozituz.
Ekimen gehienak Udalaren iniziatiba eta errekurtso ekonomikoetan oinarritzen dira.
Foru Aldundiak bere ildoak markatuak ditu eta, agerian gelditzen den bezala, ez dira
baserritarren egoerara egokitzen. Udalek beraz, zerbitzuen zabalpena bereganatu behar
dute eta hau ez da lan erraza.
V ATALA
USURBILGO BASERRITARREN ONGIZATEAREN EGOERA ETA ESKAKIZUNAK
95
Diagnostiko honen abiapuntua kezka baten inguruan sortu da, Behemendi
Donostiako Landa Garapen Elkarteak eta Usurbilgo Gizarte Zerbitzuek banatzen duten
kezka bat. Bi erakunde hauek bultzatuta 2006 urtearen bukaeran eta 2007ko hasieran
diagnostiko hau garatu izan ahal da.
Jaiotza tasaren beherakada, familiaren ezegonkortasuna eta emakumea lan
merkatuan sartzea, hauek guztiak dira gizartean gertatutako aldaketa garrantzitsuak. Eta
kasurik gehienetan biztanleriaren zahartzeaz ematen den menpekotasunaren
areagotzearekin bat eginez gero, arazo soziosanitario nagusietakoa izango da itxuraturik,
ondorio garrantzitsuak baititu bai norbanakoarentzat bai gizarte osoarentzat, eta familiari
eta arazo hauetan ari diren bestelako erakundeei ere ahalegin handia eskatzen die,
menpekotasun egoera horiei behar duten arreta eskaintzearren. Gauzak horrela, famili
babesik gabeko pertsonen arreta ziurtatzeko baliabideak garatu behar izan dira, eta argi
ikusi ahal izan da baliabideak behar direla familia eta gizarte sareak menpekotasuna duten
adinekoei arreta eskaintzeko gai izan daitezen lortzeko.
Famili prestakuntza, are zehatzago, zaintzaileen prestakuntza da lantresnarik
positiboenetako bat aipatutako gaitasun hori lortzeko unean, bai zahartzearekin lotutako
gaiei dagokienean, baita, eta batez ere, adinekoen artean menpekotasun sortzaile nagusi
diren egoerei dagokienean ere.
Diagnostikoaren abiapuntua hurrengo galdera hauetan laburtu daiteke:
Zeintzuk dira gaur egungo Usurbilgo baserri inguruko biztanleriaren bizi
baldintzak, bereziki adienkoak eta ezinduenak?
Askotan sakabanatuak eta herriaren ingurunetik urruti bizi den herritar talde
honek, ba al du gaurko gizarte zerbitzuei buruzko informazio nahikorik, eta
hara jotzea normaltzat hartzen al du, edo karidade izatearen kontzeptu dirau?
Eta azkenik, egokiak al dira dauden gizarte zerbitzuak eta horien irizpideak
herritar talde honen oinarrizko gizarte beharrak atenditzeko? Hiriko
pentsamolde batetik diseinatuta al daude? Nahikoak al dira?
JUAN CRUZ ALBERDI COLLANTES
96
1. USURBILGO BASERRIAK
Azkeneko lau belaunaldien ikerketa zorrotzaren ondoren, nekazari askoren
jaioterria Aia edo Zizurkil izan dela, eta, herrira, ezkontza bidez edo maizter etorri zirela
lur jabe handien baserrietara. Horien aldean, bestalde, badira familia bakan batzuk
sortetxean bertan bizi izan direnak, mendeak joan mendeak etorri, abizena bera ere aldatu
gabe.
Usurbilgo lurretan 256 baserri izan ziren. Gaur egun 200 bat etxe gelditzen dira
zutik, nekazaritzarako sortuak izan zirenen artean.
Ez du ematen urte gutxitan desagertuko direnik, baina horien eragina udalerriaren
ekonomian gero eta eskasagoa izango da. Zenbakiek diote Usurbilen hirurogeita hamar
direla euren burua nekazari jotzen dituztenak, eta horietan gehienek erretiroa hurbil dute,
pasata ez badute dagoeneko. Beste hainbeste gertatzen da abeltzaintza-rekin, baserrien
erdietan baino ez baita abererik, gehienetan norberaren kontsumorako eta lehen izandako
jardueraren erakusgarri. Usurbilgo baserriak hustu ahala etxe bihurtuko dira, gero eta
estimatuagoak neurriengatik eta eraikuntzaren kalitateagatik, gero eta eskurago daudelako,
eta ezin direlako hobeto kokatu. Baina ematen du azkenetara iristen ari direla haien
inguruan egituratutako bizimodua eta sortzen ikusi zituen nekazari gizartearen ziklo
historikoa, zeinetan nekazari familiak ziren Usurbil-go bizitzaren protagonista nagusi eta
haien baserriak, bizikidetzaren hainbat arloko zutabe: antolaketa politikoa, ekonomia,
bizilagunen arteko harremanak eta lurraldearen eta aberasta- sunen kudeaketa. (Usurbilgo
baserriak eta baserritarrak. Noaua!)
Diagnosi honekin batera 1996.urtean burutu zen lanaren eguneratzea burutzea
egokia zela pentsatu zen, hau dela eta, elkarrizketak egiterako garaian lehen egindako
lanaren kopian oinarrituta aldaketak adierazi dituzte elkarrizketatuak.
1996. urtean 119 baserri bisitatu ziren, eta haiek burutzen zituzten lanak ezagutu
ziren, bai nekazaritzari dagokionez eta baita abeltzantzari. Oraingoan egin den
azterketatxoan 64 baserri izan dira aztertuak. Baserri hauek aukeratzerako garaian bertan
65 urtetik gorako pertsonak bizi izatea zen hautatzeko premisetako bat, beraz, besteak ez
dira sartu azterketa honetan. Gehienetan baserri jarduerak mantentzen dira orain dela
USURBILGO BASERRITARREN ONGIZATEAREN EGOERA ETA ESKAKIZUNAK
97
hamar urte bezala, etxeko zaharrenak bizi direlako oraindik, baina hauek falta direnean,
gehienek baserri aktibitatea utziko dutela aipatu behar da.
Nekazaritzari eta abeltzantzari dagokionez, bere egoera tamalgarria dela esan
daiteke. Gaur egun, ia inork ez du lan hauetan jardun nahi, gutxi batzuk bizi dira lan
hauetatik, eta hauek diotenez buru gogorrak direlako eta ez dutelako etsi nahi jarraitzen
dute. Abeltzantzarekin zenbait laguntza jasotzen dituzte baina hau ez dela bidea
azpimarratzen dute, gaiak edo produktuak balio duena ordainduko baliete ez luketela
laguntzen beharrik izango diote. Gehienek ardiak eta behiak erabiltzen dituzte zelaiak garbi
mantentzeko, esnetako behiak ia ez dira geratzen.
Nekazaritzan aritzen direnak gehiago dira, baina hauek ere beraien etorkizuna
beltza ikusten dute, ez baitu jarraipenik. Gazteek etxetik kanpo egiten dute lan eta ez zaie
denbora askorik gelditzen baserriko lanekin jarraitzeko.Familia askok asteburuetan ekiten
diete baserriko lanei, guztien artean lanak banatuz, baina hauek ere gutxitzen doaz. Gure
baserrietako aiton amonen lanarengatik ez balitz etxeko produktu gutxi egongo lirateke.
Nekazaritzako ustiakuntza etxerako produktuak ekoizteari lotua dago, gero eta gutxiago
dira beraien produktuak saltzen dituztenak.
2. IKERKETA MUGAKETA
Usurbilgo biztanleen udal-erroldako datuen arabera, herriak 2006ko abenduan
5.755 biztanle zituen, horietatik 897 biztanle 65 urtetik gorakoak dira. Kopuru hori
Usurbilgo biztanleri guztiaren %15,40 da.
Lehenik baserri edo baserri ingurunetan bizi direnen datuak aztertu dira, adinekoei
lehentasuna emanez, hau da, 60 urte edo gehiago dituzten pertsonen datuak atera dira.
Datuak aztertu ondoren, populazioaren %15,40 65 urtez gorakoak direla ikusi da.
Metodologia kuantitatiboa
Landa eremuko adinekoei buruzko datuak lortzeko iturri estatistikoetara jo da:
Udal errolda. Eustat. Hemen jaso den informazioa honako hau izan da: adina, sexua, ze auzoetan
bizi diren eta familia mota.
JUAN CRUZ ALBERDI COLLANTES
98
Metodologia kualitatiboa
Ikerketaren datu bilketarekin hasi aurretik, diagnosiarekin zerikusia duten datu
ezberdinen bilketa burutu zen; hala nola, Hurbiltzen programa, Gipuzkoako plan
gerontologikoa eta 1996.urtean Usurbilen baserrien inguruan burutu zen lana aztertu ziren.
Beste herrietatik jasotako informazioa ausnartu. Herriak honako hauek dira:, Oiartzun,
Ataun edo Goierri aldea, Bermeo, Alegia eta Urola kosta.
Bestalde, zenbait programa berritzaile ere ikusi dira, hala nola, Asturiaseko
“Rompiendo distancias”, Gipuzkoako adineko pertsonen kontseilukoek dituzten planak eta
Denboraren Bankuak beste herrietan izan duen arrakastaren berri izan da.
Azkenik jasotako datu guztiak bateratu ondoren, datuak interpretatu eta aztertu egin
dira, eta hausnarketa baten ondoren, ondorioak atera dira.
Elkarrizketetan honako arlo hauei buruzko informazio kualitatiboa jaso da:
Familia. Etxebizitzaren egoera. Ekonomia maila. Osasun egoera. Garraio zerbitzuak. Gizarte zerbitzuak.
Elkarrizketak 30-45 minutu inguru iraun dute, nahiz eta batzuk luzatu. Guztiei
galdeketa (eranskina) berbera pasa zaie eta galdeketaren ondoren baserri lanei zegokion
galdeketa eguneratu da, horretarako lehendik egina zegoen lanaren kopiarekin joan eta
aldaketak egin dira.
Guztira 122 baserri daudela esan daiteke, horietatik 80 baserri bisitatu dira, baserri
horietatik hirutan uko egin diote inkesta erantzuteari. Beste guztietan harrera ezin hobea
egin dute.
USURBILGO BASERRITARREN ONGIZATEAREN EGOERA ETA ESKAKIZUNAK
99
3. EMAITZEN AZTERKETA
3. 1. LORTUTAKO DATU KUANTITATIBOEN ONDORIAK
Elkarrizketatuen konbibentzi mota
Gehiengoa ezkonkidearekin bizi dira, ezkonkideekin bizi direnen kasu gehienetan
bikotearekin bakarrik bizi dira, ondorengoak seme-alabekin. Bestalde, bikoterik gabe bizi
direnen gehiengo handi bat seme-alabekin bizi dira eta hauek egiten dira adinekoaren
kargu. Bi kide bizi diren baserrietan, bikoteak bizi dira gehienetan, hau da senar-emaztea,
edo ta, ama edo aita bere seme-alabaren batekin, kasu askotan seme ezkongabearekin.
0
5
10
15
20
25
30
Konbibentzi mota
B a k a r r i k
Ezkonk idearek in
Ezkonkide + seme
a l aba
Ezkonk ide+ana ia r reba
Ezkonkide+semealaba
+ana i a r r eba
Seme-a l abek in
A n a i - a r r e b e k i n
Besteak
JUAN CRUZ ALBERDI COLLANTES
100
Diru sarrerak
Diru sarrerei dagokionez, gehiengo batek minimoa baino gehiago irabazten dute.
Talde honetan gehiengoa gizonezkoa da, lana baserritik kanpo ere egin izan dutenak,
aipagarria da askok Mitxelin enpresan egin izan dutela lan. Minimoa baino gehiago
irabazten duten emakumeak alargunak dira. Ezer ere ez irabazten ez dutenak emakumeak
dira guztiak, hauek bizitza guztian baserrian edo etxean egin izan dute lan, kotizatu gabe.
Minimoa edo minimoa baino gutxiago irabazten dutenak berriz, emakumeak dira
gehienak. Hauen kasua ezberdina da, emakumeak gaztetan etxetik kanpo lan egin izan
zuten eta ezkondu eta gero etxean geratzen ziren. Kasu askotan derrigortuta, Mitxelinen lan
egiten zuten emakumeen kasu, behin ezkondu eta gero etxera bidaltzen zituzten. Gizonen
kasuan minimoa irabazten dutenen gehiengoak Agrariarako kotizatu izan dute.
Hamalau pertsonen datuak falta dira, batzuek ez zekiten zenbat irabazten zuten edo
ez zuten erantzun nahi izan.
11%
34%
43%
12%
Ezer ez
Minimoa
baino
gutxiagoMinimoa
baino
gehiagoEz dute
erantzun
USURBILGO BASERRITARREN ONGIZATEAREN EGOERA ETA ESKAKIZUNAK
101
Ezindu fisikoak
Elkarrizketatutako gehiengoak ez du ezintasun fisikorik, gehiengoak oraingoz ongi
moldatzen dira eta adinarekin batera etortzen diren atxake txiki batzuk kenduta ez dituzte
mugikortasun arazo aipagarririk. Ezintasun fisikoren bat dutenak %21ekoa da. Hauetariko
batzuk ezintasun larriak dituzte eta beste batzuk arinagoak. Landa inguruneko adineko
gehiengoak aktiboki aritzen dira baserriko lanetan eta horrela jarraitzeko asmoa izaten dute
ahal duten bitartean. Kasu askotan osasun arazoak izanda ere lanetan jarraitzen dute. Kide
anitzeko familietan emakumea etxeko lanetaz arduratzen da gehienetan eta gizona kanpoko
lanetan, zelaiak garbitzen, baratzan... Bi kideetako familietan bai emakumeak eta gizonak
kanpoko lanetan jarduten dute.
20%
80%
Ezindu fisiko
guztiak
Fisikoki ongi
Mugikortasun arazoak dituztenak
Mugikortasun arazoak dituztenen artean gehiengoak arazo arinak dituzte, eta beste
%36ak mugikortasun arazo larriagoak. Arazo arinak dituztenak garraioak erabiltzeko eta
etxeko garbiketa egiteko laguntza behar izaten dute, hezur eta artikulazio arazoak direla
medio ibiltzeko zailtasunak dituztelako, eta beste batzuk erortzeko arrisku nahiko handia
dutelako. Arrisku honek familikoengan adindua bakarrik uzteko beldurra zor arazten diete.
Mugikortasun arazo larriak dituztenak, oheratuak, gurpil aulkian edota eguneroko
ekintzetetako norbaiten laguntza behar dutenak dira. Hauek gaur ez bada ere etorkizunean
bakardadean bizitzeko arrisku handi bat dute, ez baitute kanpoko jendearekin harremanak
mantentzeko erraztasunik, ia ez dute baserritik ateratzeko aukerarik, etxekoek ezin
JUAN CRUZ ALBERDI COLLANTES
102
dutelako arduratu edo oztopo arkiteknonikoak daudelako. Pertsona hauek, momentu oro
zaintzaile baten beharra dute.
8%
13%
79%
Mugikortasun
arazo larriak
Mugikortasun
arazo arinak
Mugikortasun
arazorik ez
Ezindu fisikoen adin tramoa
Ezintasun fiskoa duten gehiengoak 80 eta 84 urte bitartekoak dira, hau dela eta 80
urte inguru inflexio puntu bat ematen dela esan daiteke. Gehiengoak hezurretako edo
sistema zirkulatorioko arazoak izaten dituzte eta honek eragiten diete mugitzeko
zailtasunak.
0
1
2
3
4
5
6
7
8
9
65-69
70-74
75-79
80-84
85-89
90<
Kopurua
USURBILGO BASERRITARREN ONGIZATEAREN EGOERA ETA ESKAKIZUNAK
103
Menpekotasuna
Menpekotasunari dagokionez, gehiengoa emakumea da, hau da, laguntza behar
dutenen gehiengoa emakumezkoa dela ondorioztatu da. Honen arrazoia zera da, adin
horretan bizirik daudenen gehiengoa emakumea dela eta elkarrizketatuen artean ere
emakumeak gehiago izan direla, hau dela eta, menpekotasuna jasateko probabilitate
gehiago dute emakumezkoek gizonezkoek baino, gehiago bizitzen direlako, eta gehiago
bizitze horrek ere gaixotzeko probabilitateak ere handitzen dituelako.
0
10
20
30
40
50
60
Menpekoak Ez Menpekoak
Emakumeak
Gizonak
Menpekotasun mota
Lau menpekotasun mota ezberdin aurki ditzazkegu:
Menpekotasun ekonomikoa: Pertsonak kotizatzeari uzten dioenean ematen da,
eta kide “aktibo” bat izatetik kide “inaktibo”, “pasibo” edo “dependiente” bat
izatera pasatzen denean.
Menpekotasun fisikoa: Norbanakoak bere gorputz funtzioen kontrola eta
kanpoko elementu fisikoen interakzioa galtzen duenean gertatzen da (Mitchell
eta Kemp, 1996).
Menpekotasun soziala: Pertsonen eta garrantzitsuak diren erlazioen galerari
lotua dago.
Menpekotasun mentala: Norbanakoak arazoak konpontzeko eta bakoitzaren
aukeraketak egiteko gaitasuna galtzen denean ematen da (Del Ser y Peña-
Casanova, 1994).
Guztira 21 pertsona dira, horietatik; 14 emakume eta 7 gizonezko
JUAN CRUZ ALBERDI COLLANTES
104
Elkarrizketatu direnen %18,75ak nolabaiteko menpekotasuna agertu du.
Menpekotasuna agertu dutenen artean %66,7 emakumezkoa da, aurreko atalean aipaturiko
arrazoiengatik hain zuzen ere. Menpekoen artean arazo gehien zortzen dizkieten lanak
honako hauek dira: erosketak egitea eta garraio publikoa erabiltzea. Bi ekintza hauek
elkartu daitezke, kalera jaisteko modurik ez badago erosketak ezin egin. Kasu askotan
gerta daiteke bazkaria prestatzeko gaitasuna izatea baina sujetuak beste gauzak egin ezin
dituenez lan hau ere bertan behera uztzi dezake, ez gaitasun sentimenduagatik. Normalean
bakoitzaren eguneroko garbitasunerako ez dute arazo handiegirik izaten, oheratuen kasua
ez bada, baina bainatzerako orduan zenbait arazo gertatzen dira; alde batetik bainera kasu
askotan ez delako gomendagarria eta besteetan pertsona mugitzeko zailtasunak daudelako.
Kasu gehienetan pertsona hauen zaintzailea emakumezkoa da, eta berarekin bizi
denagizonezkoa bada, familiako beste emakumearen kargu izaten dira beharrak asetzerako
garaian, hala nola, erosketak egin, medikuarengana eraman, bazkaria prestatu,
medikazioaren ardura...
Egun osoa pertsona hauen zaintzaz arduratzen direnak arnas pixka bat behar dutela
aipatzen dute, beraientzat eta bere familiari dedikatzeko. Zaintzaile hauek kasu askotan
kexu izaten dira eskaintzen diren zerbitzuek ez dituztelako beraien beharrak asetzen, etxez-
etxeko laguntzaren ordutegiak ez baitiete ezer soluzionatzen. Zenbaitek etxetik kanpo lanik
ezin dute egin adinduaz arduratu behar delako eta lan hau egiteagatik ez dute inongo
konpentsaziorik jasotzen, Sendian programak ematen duten laguntzak baremo ekonomiko
oso baxua direlako, etxez etxeko laguntza ez delako nahiko eta askotan Eguneko Zentruko
ordutegiaren menpe egon behar dutelako.
0
2
4
6
8
10
12
14
16
Emakume Gizon
Erosketak egiteko
Bazkaria prestatzeko
Etxeko lanak
Medikazioaren ardura
Garraioa erabiltzeko
Kotxea erabiltzeko
Bainua
Norbere garbitasuna
USURBILGO BASERRITARREN ONGIZATEAREN EGOERA ETA ESKAKIZUNAK
105
Ez menpekoak izanik egunerokotasunean dituzten arazoak
Autonomoak direnak ere zenbait zailtasun izaten dituzte egunerokotasunean, arazo
hauek garraioarekin lotuak daude, eta emakumeen kasuan arazo hau hirukoiztu egiten da,
garraio publikorik ez delako iristen edo ezin dutelako kotxea gidatu. Gizon-emakume hauei
irtenbide bat eman behar zaie, kaleko jendeak dituzten erraztasun berberak izan ditzaten,
medikura jaisteko, erosketak egiteko eta kaleko ekintzetan parte hartzeko orduan.
Ez menpekoak guztira 91 dira, horietatik 52 emakumeak eta 39 gizonezkoak.
0
5
10
15
20
25
30
Emakume Gizon
Erosketak egiteko
Bazkaria prestatzeko
Etxeko lanak
Medikazioaren ardura
Garraioa erabiltzeko
Kotxea erabiltzeko
Bainua
Norbere garbitasuna
Laguntza asistentziala
Laguntza jasotzen dutenetatik gehiengoak laguntza informala jasotzen du (alaba
edo erraina) eta beste gutxi batzuk profesionala. Profesionala jasotzen dutenak era berean
informala ere erabiltzen dute. Profesionala jasotzen dutenetatik, bik laguntza publikoa dute
eta seik laguntza pribatua erabiltzen dute. Behin hola, gizarte zerbitzuetan laguntza eskatu
zutenak eta espero zutena eman ez zitzaienez oso kexu agertzen dira eskatzen diren baremo
ekonomikoekin. Ez daude ados konbibentzi unitateko kide guztien ondasunak kontuan
hartzea, hori dela eta zenbait zerbitzu jasotzeko baldintza ekonomikoak gainditzen
dituztelako. Horregaitik, askok pribatuki kontratatzen dituzte zerbitzuak.
JUAN CRUZ ALBERDI COLLANTES
106
Estatu espainiarrean egindako azterketa batek zera dio; gizarte zerbitzu publikoek
neurri handi batean biztaleria marjinalean ematen diren kasuetara bakarrik iristen dela: oso
adinduak, bakartasun egoeran eta errekurtso ekonomiko oso baxuak dituztenei, hau da
elkarrizketatutako askoren iritzia ere.
Azken azterketa honek azaltzen duen bezala, adindu dependienteek jasotzen
dituzten laguntza formal gehienak ez dituzte gizarte zerbitzu publikoek hornitzen, ezta ere
irabazteko asmorik ez duten entitate edo asistentziasko zerbitzuen enpresak. Adindu
dependienteen gehiengoaz arduratzen diren zerbitzu formalak etxe langile edo neskameak
dira, bide batez, gizarte zerbitzu publikoek egera honetan daudenen %3a bakarrik babesten
dute eta bolondresek ez dira %1era iristen. Etxeko zerbitzu hau, gehien bat inmigranteak
izanik, kasu askotan familiak eskaini ezin duen denboraz hornitzen duenez, arreta gehiago
merezi du, formakuntzari dagokionez bereziki.
0
5
10
15
20
25
Informala Publiko
Laguntza mota
Progesionaletan
Laguntza mota
Progesionaletan
Baserri eta etxebizitzen egoera
Elkarrizketatu direnen gehiengoa egoera onean aurkitzen dira, asko guztiz
eraberrituak daude eta beste batzuk nahiz eta zaharrak izan modu onean zaintzen dituzte.
Azpimarratzekoa da, berritzeko premian dauden baserriko bizi lagunek hiru ezaugarri
dituztela, alde batetik oso adin altukoak izaten dira, gaitasun ekonomikorik ez dute eta
maizterrak izaten dira.
USURBILGO BASERRITARREN ONGIZATEAREN EGOERA ETA ESKAKIZUNAK
107
3. 2. GIZARTE ZERBITZUEN EZAGUPENA ETA BALORAZIOA
0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
100
Etx
ez-e
txek
o zer
bitzua
Tele-
alar
ma
Eguneko Z
entrua
Bono T
axia
Ald
i bat
erak
o egonal
diak
Laguntz
a te
knik
oak
Sen
dian p
rogra
ma
Term
alis
moa
Imse
rsoko
bid
aiak
Dip
u.diru
laugntz
ak
Ezagutzen
duten
portzentaia
Ezagutzen
EZ duten
portzentaia
Gizarte Zerbitzuen ezagutzari dagokionez era guztietako erantzunak izan dira,
gehien ezagutzen dituzten zerbitzuak; etxez etxeko zerbitzua, eguneko zentrua, imsersoko
bidaiak eta tele-alarma zerbitzuak izan dira.
Etxez-etxeko zerbitzua da eskeintzen diren zerbitzuetan ezagunena, %87,5ak
ezagutzen du. Tele-alarma zerbitzua ere ezagutzen zuten %63,3ak, zerbitzu honen
inguruan telebistan edo irratian entzun izan dutelako.
Eguneko Zentrua , Etxez-etxeko zerbitzuarekin batera ezagunena da, %82,5ak
ezagutzen du.
Bono taxia zerbitzua ordea oso jende gutxik ezagutzen du, %14,17 besterik ez du
ezagutzen.
Sendian programari dagokionez gutxi batzuk dute honen berri %4,16ak besterik ez,
eta programa honetan eskaintzen diren beste bi zerbitzuak agian zerbait gehixeago
JUAN CRUZ ALBERDI COLLANTES
108
ezagutzen direla esan daiteke, hala nola, Aldi baterako egonaldiak %22,5ak, eta Laguntza
teknikoak %20ak ezagutzen dituztelarik.
Bestalde, Gizarte zerbitzuek tramitatzen dituzten zerbitzuak; Termalismoa,
Imsersoko bidaiak eta Diputazioak ematen dituen diru laguntzen ezagutza proportzioa
aldakorra da. Gehien ezagutzen dena Imsersoko bidaiak dira %70arekin, ondoren
diputazioak eskaintzen dituen diru laguntzak %27,5arekin eta azkenik termalismoa
%14,16ak ezagutzen duelarik.
Orokorrean landa inguruneko adineko biztanleriak badu gizarte zerbitzuen
ezagutza, esaterako: etxez-etxeko zerbitzuarena eta Eguneko Zentruarena. Baina badaude
beste zenbait zerbitzu edo baliabide ia ezagutzen ez direnak, hala nola: Sendian programa,
bono-taxia...
Kasu askotan elkarrizketatuarekin batera zaintzailea egoten zen, edo beste
batzuetan zaintzailea bakarrik eta hauek izan dira azken finean gehien eskertu dutena
informazio hau, kasu askotan laguntza gehien behar dutena hauek baitira.
Zerbitzu hauen balorazioari dagokionez, balorazio ezberdinak egin dira. Etxez
etxeko laguntzari dagokionez, erabiltzaileak oso gustura daude eskaintzen den zerbitzu
motarekin eta langilearekin. Zerbitzu hori behar dutenen artean baina erabiltzen ez dutenen
artean berriz kontrako iritzia dago. Zerbitzuak ez dituela bere beharrak behar bezala
betetzen eta eskatzen zaizkien diru kontuak ez zaizkie bidezkoa iruditzen diote. Beharra
duenak ordaintzearen aurka ez dira erabat agertzen baina familiako kideen diru sarrerak
zenbatzearen aurka azaltzen dira guztiz. Batzuek pribatuki kontratatu dituzte laguntzaileak
eta gustura daude. Beste batzuei Etxez-etxeko zerbitzua izateko aukera izan arren nahiago
izan dute pribatuki kontratatu.
Eguneko zentruari dagokionez, begirunez hartzen da, irtenbide ona dela iruditzen
zaie baina ez nahikoa, adindua etxean mantentzeko laguntza gehiago eskatzen dituzte.
4. USURBILGO BASERRITARREN EGOERA
Elkarrizketetan jasotako iritziak aztertu ondoren emaitza hau da:
Gure baserrietako adinduentzako garrantzitsuena etxean bizitzen jarraitzea da.
Baserritarrek diote adinekoa beren kabuz edo familiartekoen laguntzarekin
moldatu beharko dutela (gehienetan emazkumezkoa).
Baserrietan bizi diren adineko gehiengoak ez dute kaleko ekintzetan parte
hartzeko ohiturarik, alde batetik garraio faltagatik eta beste batetik ohitura
faltagatik. Erraztasunak eman beharko lirateke pertsona hauei ekintza
ezberdinetan partehartzeko.
USURBILGO BASERRITARREN ONGIZATEAREN EGOERA ETA ESKAKIZUNAK
109
Gehienetan famili artekoen artean moldatzen dira, baina laguntza puntuala
behar dutenean nora jo ez dakitela geratzen dira.
Zaintzaileak emakumezkoak izaten jarraitzen dute, nahiz eta kasuren batean
adinduarekin bizi direnak gizonezkoak izan. Zaintzaren kargu emakumea
gelditzen da beti.
4. 1. GIZARTE ZERBITZUEN INGURUKO IRITZIAK
Famili artekoak ez daude ados administrazioak eskatzen dituzten betebehar
guztiekin, hala nola, konbibentzi unitateko kide guztien ondasunak kontutan
hartzearekin, zerbitzua jasotzen duena adinekoa dela azpimarratzen dute.
Etxez-etxeko zerbitzuari dagokionez, zerbitzu hau behar dutenek nahikoa ez
dela diote, egunean ordu gutxi batzuk ez dietela lana gehiegi errazten, baina
bada zerbitzu hau erabiltzen duten talde bat oso gustura aurkitzen dena. Talde
honetan aurkitzen direnak bakarrik bizi diren pertsonak dira, autonomoak baina
asteko garbitasun orokorra egiterako garaian arazoak dituztenak, eta hauei bai
asetzen dizkietela beharrak. Gustura agertzen ez direnak zaintzaileak dira
gehienak, beraiek diotenez eguneroko gauzak egiteko laguntza handirik ez dute
behar, beraiek etxean egoten baitira ia egun osoa, momentu puntualetako
laguntza eskatzen dute edo ordu gehiagoko laguntza bat, pertsonataz
arduratuko direnak eta ez hainbeste etxeko garbiketaz. Bestalde, zenbaitek
gogoratu dute langileak euskaldunak izan behar dutela, gure aiton-amon askok
ez baitakite gazteleraz hitz egiten, eta hauentzat arazo bat da besteekin
komunikatzeko garaian.
Tele-alarma zerbitzua oso baloratua dago. Baliabide honek etxean jarraitzeko
aukera ematen diete, askotan bakarrik bizi diren adinekoei seme-alabek
jartzeko eskatzen diete beraiek ere lasaiago egoteko, modu berean adinduak
arazoren bat badu abisatzeko modu egokia deritzote. Hala eta guztiz ere zenbait
akats dituela ere esaten digute batzuek, adibidez, etxetik kanpo irten ezkero ez
duela funtzionatzen eta baserrietan bizi direnek baserri inguruko baratzera
irteteko joera handia dute, beste batzuei molestatu egiten diete eta ez dituzte
erabiltzen. Zaintzaile baten esanetan dementzia dutenen kasuan ez duela balio
dio, hauei botoiai sakatzea ahaztu baitzaieke.
Eguneko zentruaren inguruan iritzi positiboa izan dute orokorrean nahiz eta
batzuek moralki guztiz ongi ez iruditu, adinekoa baztertzea dela iruditzen zaie,
baina adindu gazteenen artean egokia iruditzen zaie, askok familian antzeko
kasuren bat izan dutelako. Hala eta guztiz ere nahiago izaten dute etxean bertan
JUAN CRUZ ALBERDI COLLANTES
110
izan, beldur baitira adinekoak izango duen jarreraz. Batzuek diote baserritarren
izaera ez datorrelako bat eguneko zentruaren izaerarekin.
Bono taxia erabiltzen dutenek positiboki baloratzen dute baliabide hau.
Informazioa ez zutenek eta beharra daukatenak interesa agertu dute.
Zaharren egoitzei dagokienez, gehiengoak ez dute aukera bezala ikusten eta
gutxi batzuk azken aukera moduan ikusten dute. Beste aukerarik geratzen ez
zaien adinekoak bakarrik planteatzen dute aukera hau. Orokorrean zaharren
egoitzak pertsonak baztertze modura ikusten dira, norbera bere kabuz badoa ez
zaie gaizki iruditzen baina behartuta eramatea oso gaizki ikusia dago.
Momenturen batean lehendik zerbitzua eskatu zutenak, zerbitzu hauek ez
dituzte begirunez ikusten, beraiek diotenez beti berdinak dira zerbitzu hauen
onuradunak eta behingoz batek laguntza behar dutenean ez zaiela ematen
aldarrikatzen dute. Gizarte zerbitzuek laguntza emateko baino informazioa
emateko bakarrik erabili daitezkela diote. Laguntza emango duten zerbitzurik
ez dagoela diote.
Laguntza teknikoen inguruko iritzia positiboa da, nahiz eta informazio
zabalago bat faltan bota.
Zerbitzuen aldaketen beharra ikusten dute, zerbitzu irisgarriago batzuek sortuz,
eta zaintzaileei laguntzak gehiago eskeiniz.
Azpimarratzekoa da jubilatu etxeek ekintza ezberdin ugari prestatzen dituztela
baina agian belaunaldi arteko ekintzak prestatzea falta zaie, modu honetan
adinduen eta gazteen arteko ezberdintasunak ez direla horren nabariak ikus
daitezke.
Zaintzaile batzuek adindua paseatzeko zerbitzuren bat sortzea positiboki
baloratuko lukete, kanpo espazioarekin kontaktua galdu ez dezaten.
Genero rolei estuki loturik bizi izan diren gizonezkoak, nabarmen zenbait
behar agertzen dituzte, hala nola, etxeko lanetan eta eguneroko zenbait ekintza
instrumentaletan.
Baliabideen inguruan informazio zehatzagoa falta da.
USURBILGO BASERRITARREN ONGIZATEAREN EGOERA ETA ESKAKIZUNAK
111
4. 2. GARRAIO ARAZOAK
Gehiengoak garraio falta aipatzen du, garai batean behintzat txoko alden trena
gelditzen zen, egun ez dago ez trenik ezta autobusik ere auzo honetan. Beste
auzoetan ere ez dago garraio publiko irisgarririk. Adineko askok diote ongi
moldatzen direla familiarekin, baina senitartekoen iritzia batzuetan kontrakoa
da. Garrantzitsua izango litzake hauei egokituriko garraio publiko edo
ekonomikoren bat proposatzea beraien autonomia sustatzeko.
5. PROPOSAMENAK
Gure herritarren beharrak eta iritziak aztertu ondoren zenbait ekintza edo programa
proposatuko dira, beraien eta guztien beharrak ahal den neurrian asetzeko. Proposatuko
diren ekimenak ez daude baserritarrei bakarrik zuzenduta, herri mailan ere aplikatu
daitezken programak dira.
Tarte honetan gainetik aipatuko da zertan datzan programa bakoitza, eranskinetan
zabalago azalduta datoz.
Denboraren bankua
Denboraren bankua, ez da egun ezagutzen den banku horiek bezalakoa, diruan
oinarritu beharrean lan-ordua aintzat hartzen duen zerbitzuen trukatze sistema da.
Denboraren bankuak truke antzeko sistema bat erabiltzen du, baina ez da zertan bi
pertsonen artean eman behar, hau da, zerbitzua eskeintzen duenak txanpon bat jasoko luke
ordainetan (orduak, minutuak...). Txanpon hauek aurrerago erabili daitezke, beste
erabiltzaile baten zerbitzuak edo produktuak eskatzeko.
Helburu nagusia
Emakumezko eta gizonezkoen arteko lankidetza zerbitzuak gizartean sustatzea,
familia eta norbanakoen artekoak, maila eta adin ezberdinekoen artekoak eta, bertakoak
diren eta bertara heldu direnen artekoak. Lankidetza hau, trebetasunak eta denbora
trukatzeko emango litzateke. Hau guztia, ez da berria, aspaldian ere ematen zen, gehien bat
emakumeen artean. Oraingo honetan, baina, era antolatu eta eskuragarriago batean egin
nahi da.
JUAN CRUZ ALBERDI COLLANTES
112
Erreferentzi gunea sortu nahi da, lana eta denboraren eskaintza eta eskariarentzako
topalekua. Denbora modu paritario eta elkarrekikoan trukatzea da helburua, egin
beharrekoak lan merke, izkutuko edo ordaindu baten estalgarria izan daitezen ekidinez.
Truke guztiek dute balio bera, denak balio du burutzeko behar den denbora, alegia
Horrelako zerbitzuak aurretik ez egotea. Dirua, merke aterako litzateke. Lan Intergenerazionala burutuko genduke adin guztiko pertsonak parte hartuko
bailute. Herritarren harremanak bultzatu. Indibidualismoa alde batera utzirik, talde lana izango da.
Adineko ezinduak zaintzen dituzten familientzako prestakuntza ikastaroa bat
Gaixotasuna agertzen denean, ezustekoren batean edo aurrea hartzeko gaitasuna
agortu denean, menpekotasunaren fenomenoa ere azaldu egitzen da.
Pertsona zahar horiek behar dituzten zaintzen artean, gizarteak jartzen dituen
baliabide formal batzuk daude (eguneko zentroak, etxeko laguntzak, instituzionalizazioak,
telealarma...), baina horiek guztiak familiaren zaintzari laguntzeko jarritako baliabideak
besterik ez dira, familia baita ezintasunen bat duten kideen euskarri soziologiko eta
psikologiko naturala. Beharrezkoa da familiaren lanari, osagarri gisa, eransten zaizkion
gizarte baliade formalak baloratzea.
Familia ardatza, besteen mende geratu diren pertsona zaharrei orain arte familiaren
laguntza izan baita ardatz, arrazoi batzuk direla medio, aurrerantzean ez da nahikoa izango.
Guztira, menpekotasuna duten pertsona zaharren %45 beren familiekin bizi da, eta
hori diru asko aurreztea da herriarentzat. Sare publikoan zaintzen dira prozesu luzeko
menpekotasuna eduten zaharrak, eta hori ez da bakarrik desegokia politika sozialaren
ikuspegitik, baizik eta, gainera, gastu handiak dakartza berarekin.
Premiazko da familiei laguntzeko neurri eraginkorrak hartzea, informazio,
prestakuntza eta aholkularitza programen bidez. Ezinbesteko gauza bat da prestakuntza,
hau da, zaintza zerbitzuak ahalik eta ondoen emateko eta arrazionalizatzeko teknikak
ikastea eta, era berean, gaixotasunen bilakaera, korapiloak, alarma sintomak, aztertzeko
baliabideak, lege problematika, laguntza psikologiko eta protesikoak.. ulertu eta ezagutzea,
gaixotasun prozesuak ulertzeko elementu horiek guztiek murriztu egingo baitute
menpekotasuna duten adinekoak, eta horrela ez dute duintasunik galduko eta ahal den
autonomiarik handiena izango dute.
USURBILGO BASERRITARREN ONGIZATEAREN EGOERA ETA ESKAKIZUNAK
113
Gizartean aldaketak bultzatu nahi izanez gero, horretarako behar diren bitarekoak jarri
behar dira; aldaketa benetan gertatzeko beharrezkoa da horretarako egoerak sustatzea eta
aldaketa horietarako prestatzea jendea. Eta horrek esan nahi du beharrezkoa dela beste kultura
bat zabaltzea, arazo horiei guztiei, elkartasunez eta ez karga sozial bat gehiago balitz bezala,
erantzuteko balioko duen, horrela ez daitezen hain ahul izan menpekotasunen aurrean.
Paseo programa
Bakardadea arintzeko paseoak dira. Etxetik irten eta taldean ibiltzeko aukera
eskeintzen du. Zerbitzu honek modu berean besteekiko kontaktua mantentzen laguntzen du
eta aisialdi aukerak eman.
Garraio irisgarri publiko eta ekonomikoa
Zenbaitek medikuarengana joateko, erosketak egiteko e.a. garraio publikoaren
beharra dute. Herrian bizi direnak eskuragarri dute horrelako zerbitzuak baina, herritik
urrun bizi diren pertsonak ezin dute zerbitzu hauek kalekoak bezala erabili, eta guztiok
eskubide berdinak baditugu, zergaitik behar hauek dituzten pertsonei bizitza ez diegu
errazten? Horretarako bono-taxia zerbitzuarekin batera beste nolabaiteko aukera bat eman
beharko zaie, bono-taxia erabiltzeko baremo ekonomikoa kontutan hartzen baita eta lehen
aipatu bezala guztion eskubidea da garraio publikoa erabiltzeko aukera izatea.
Honetaz gain, herriko ezinduek erabiltzen duten udal-garraioa ere beste moduren
batera antolatu daiteke, zerbitzua zabalduz.
Udal bono taxi zerbitzua
Proiektuaren sorrera hiru arrazoi nagusietan oinarritu daiteke:
Usurbilgo errealitatearen azterketa eginez auzo eta leku asko ditu Usurbilek
garraiorik iristen ez direnak. (Urdaiaga, Aginaga, Zubieta, Txikierdi eta
Kalezarko hainbat toki).
Landa inguruan egin den ikerketaren arabera adineko, elbarritu eta karnetik
gabe dauden pertsonak dira isolamendu arriskuan dauden taldeak.
Foru Aldundiak bideratzen duen Bono-taxi programa oso herritar gutxiengana
iristen da, ezarritako baldintza ekonomikoak oso motxak dira eta gehiengoa ez
da sartzen.
Helburuak
Garraio faltak sor dezaken isolamenduari aurre egin.
Foru Aldundiaren Bono-taxi programaren osagarri izan.
JUAN CRUZ ALBERDI COLLANTES
114
Herritarren garraiatze moduak zabaldu eta errestu.
Landa inguruko adineko, elbarritu eta karnetarik gabeko pertsonen garraio
beharrei erantzun.
Ezinduan autonomia gehitu.
Norentzat?
Landa inguruan bizi edo herrian garraio publikorik erabiltzeko arazoak izan eta
egoera hauetan daudenentzat:
• 65 urte baino gehiago izan.
• 65 urte baino gutxiago eta mugikortasun arazoak dituen elbarritua izatea
Foru Aldundiaren ziurtagiriaren arabera.
• Usurbilen erroldatua izatea.
• Norberaren izenean erregistratuko kotxerik ez izatea.
• Garraio publikorik ez izatea (distantzia).
• Urteko diru-sarrerak baremo ekonomiko zehatz bat ez gainditzea.
Detektatu diren kasuekin kontaktuan jarri
Zenbait kasuetan baserritarrak errezeloak izaten dituzte gizarte zerbitzuetara
gerturatzerako garaian, agian kasu horietan zerbitzuak beraiengana gerturatu beharko
lirateke.
Trenaren eta autobusaren aprobetxamendua
Txoko-aldetik trena ia ordu erdiro igarotzen da eta ez da gelditzen inongo
momentun. Agian, posible izango litzateke, nahiz eta igarotzen den momentu oro ez
geratu, goizean bi aldiz eta arratsaldean beste bi aldiz geratzea. Autobusaren egoera ere
antzekoa da Saikola inguruan adibidez, bertarako Usurbil alderako bidean markesina bat
jarri beharko litzateke
Bazkari eta garbitegi zerbitzua
Norberak bazkaria prestatzeko ezintasuna dutenentzat zuzendua dagoen zerbitzua.
Bazkaria etxea eraman eta arropak garbituko dituztenak. Diagnosian zenbati kasu topatu
dira, gehien bat gizon ezkongabeen kasuan, askotan besteen beharra baitute eguneroko
bazkaria prestatzeko.
USURBILGO BASERRITARREN ONGIZATEAREN EGOERA ETA ESKAKIZUNAK
115
Eguneroko beharrei aurre egiteko ikastaroa
Genero rolei estuki loturik bizi izan diren gizonezkoak, nabarmen zenbait behar
agertzen dituzte, hala nola, etxeko lanetan eta eguneroko zenbait ekintza instrumentaletan.
Hauei lanak beste pertsona batek egin beharrean, ahal den neurrian norberak egiteko
pautak eta trikimailuak erakutsiko litzaieke.
Biztanleria orokorrari gizarte baliabideen inguruan informazio triptiko bat helaraztea
Orokorrean, horrelako neurri bat komenigarria litzateke, biztanleria guztia, eta kasu
honetan gizarte zerbitzuetara jotzeko joera gutxi duen baserri inguruko biztanleriak
bereziki, diren gizarte baliabideak ezagutzeko. Informazio falta bereziki nabaritu da
etxebizitzak konpontzeko gaian, baina baita ere beste hainbat gizarte baliabideen inguruan.
Bestalde, ez jakintasun handia dagoela ikusi da zenbait zerbitzuen inguruan, hala nola,
bono-taxia eta laguntza teknikoen inguruan.
Egoera kaxkarrean dauden bideen konponketa ziurtatu behar da
Zenbait herri bide konpontzeko beharra ikusten da, zenbaiteri bizitza asko erraztuko
bailieke. Fermindegitik Galardi alderako bidea, Teillegindegi eta Gorostidik igarotzen dena e.a.
Gaikako bilketa baserri inguruetara gerturatzea:
Gaur egun horrenbeste azpimarratzen den joera hau baserri ingurunetan ezin da
aurrera eraman ez baitago gaika bilduko duen kontainerrik eskura.
Auzoetan dinamizazio programa bat hedatzea
Baserri inguruko adineko biztanleria ez du kurtsiloetan eta hitzaldietan parte
hartzeko ohiturarik. Beraz, programa hau baserri inguruko biztanleriaren interesak eta
moduakjaso beharko lituzke. Auzoko elkarteen eta auzoko beste giza sareen kolaborazioa
bilatu beharko litzateke, batez ere osasun ekimenetara animatzeko, baita eskualdeko landa
garapen elkartearena. Horrelako programa baten azaleko zirriborro bat prestatu da,
etorkizunean planteatu daitezkeen iniziatibeei abiapuntua emateko:
Helburu nagusia
Landa inguruneko biztanleriaren ongizatea eta parte hartzea bultzatzea.
JUAN CRUZ ALBERDI COLLANTES
116
Helburu zehatzak
1. Auzoetan dauden elkarte komunitarioen hobekuntza eta erabilera aukerak.
Auzoko elkarteen lokalen erabilera eta kolaborazio aukerak aztertu. Udalak
baldin baditu erabili gabeko lokalak, horren erreforma ere aztertu daiteke.
2. Adinekoei eta haien senideei zuzendutako osasun ekimenak:
a) Adinekoentzako gimnasia tailerra, memoria tailerra, eta beste ongizate
tailerrak. Interesak aztertu lehenik.
b) Adinarekin lotua dauden arazo fisiko eta psikikoen inguruan hitzaldiak eta
prebentzio tailerrak: hipertentsio eta bihotz arazoak.....
3. Adinekoak harreman esparruak berreskuratzeko kultur ekintzak indartu.
4. Belaunaldi arteko ekintzak.
6. ONDORIAK
Gaur egun herrialde garatuetako osasun eta gizarte zerbitzu sistemen erronka
garrantzitsuenetako bat hauxe da: eguneroko bizitzan moldatzeko besteen laguntza behar
duten eta beraz, menpekotasun egoeran dauden pertsonen bizimodua hobetzea.
Menpekotasun edo dependentzi arazo hori nabarmen handituz joan da hainbat faktorek
eraginda: adin handikoen eta oso adin handikoen ugaltze bizkorra, bizi itxaropena luzatzea,
borondatezko laguntzen beherakada, pertsona bakarreko familien kopurua gehitzea, eta
abar. Menpekotasuna arrisku berria bada, dagokion bezala tratatu eta finantzatu beharko da
Dependentzia arrisku soziala da. Gaixotasunen gainetik ere, norbanakoaren
sentipenak dira egungo bizitza nola garatuko den mugatuko duena. Autonomia pertsonala
galtzearen ondorio nagusienak pertsonalak eta sozioekonomikoak dira. Pertsonalari
dagokionez, norberaren autokontzeptu eta ongizateari buruzko kontzeptu txarra izateagatik
dator. Bestalde, arrazoi sozioekonomikoetan, beharrezko zerbitzu edo prestazio zaintzak
familiak bete behar dituzte, honek ohituretan, beharretan eta senideen arteko aldeketak
sortuz (Pearlin, 1994), edo profesionalengandik, honen ondorio ekonomikoak banakoak eta
familiak edo Estatuak jasan behar dituzte.
Bizi itxaropena luzatu egin denez eta, ondorioz, menpekotasunezko egoerak
ugaldu, beren etxean bizitzeko adineko pertsonei aukera bat ematea da gizarte politika
gidatzen duten oinarrizko printzipioetako bat. Gainera, bai adineko gehienek eta bai
familiartekoek horixe bera eskatu izan dute askotan. Horra hor zergatik eman behar zaion
berebiziko garrantzia sare naturala indartzeari. Laguntza informala, adinekoen beharrak
betetzen dituzten senideek osatutako sareari deitzen diogu. Eta horixe da, hain zuzen,
adineko ezinduen aldeko laguntza hezurduraren bitarteko nagusietako bat. Horregatik,
bada, sare naturalak egile eta hartzaile izan behar luke etorkizuneko programetan.
USURBILGO BASERRITARREN ONGIZATEAREN EGOERA ETA ESKAKIZUNAK
117
Egia baldin bada ere, gaur egungo adinduak itxura gaztea, dinamikoa eta
osasuntsua eskeintzen dutela, litekeena da etorkizun hurbil batean itxura hau egokiena ez
izatea. Hemendik bost bat urteetara adinduen populazio gehienak 75-84 urte bitarte izango
baitute. Aldaketa honek bakarrik adinduen itxura ederki aldatuko du. Seguraski adinduen
barruko distribuzio berri honek, aginte publikoei eta bestelako gizarte eragileei adin
altuagokoei lehentasunez begiratzera behartuko die.
Usurbilgo adibideak sare informalaren garratzia usten du agerian. Zaharrak
zahartzen baino baita zaindariak ere eta belaunaldi berrien plangintzan hauen xama
bizkarrean eramatea ez dirudi dagoenik. Botere publikoek eremu ruralekiko politika
aldatuko beharko dute dagoen sare naturala indartuz eta batera duten eta izango duten
xama arinduz.
VI ATALA
2000 BIZTANLETIK BEHERAKO ADINEKOEN BIZIKALITATEAREN
ADIBIDEA. ALEGIA
121
Gure gizartean, azken urte hauetan izan diren aldaketen artean, dudarik gabe,
zahartzaroaren fenomenoa dago. Adineko pertsonen kopurua eta proportzioa ere
nabarmenean handitu da eta hauen egoera, premiak eta itxaropenak aldatu egin dira,
horrela pertsona hauen inguruan dauden babeserako neurriak ez dira nahikoak edo
eraginkortasun galdu dute. Zahartzaro fenomeno honek pertsona ezinduen edo
minusbaliatuen kopurua dezente handituz eta hauen beharrak aldatuz.
Ondoren aurkeztuko den lana, zahartzaro fenomenoak Alegiko herrian sortu dituen
gizarte behar hauek ezagutzeko gauzatua izan da. Etorkizunean, behar hauei erantzun
egoki bat eman ahal izateko. Ikerlan honek bi hilabete iraun ditu eta bertan adineko
pertsonak jasaten dituzten bizi-baldintzak aztertu dira. Beharrean dauden edo etorkizunean
egon daitezkeen, 60 urtetik gorako Alegian erroldaturik daude adineko pertsonak, beraien
familia eta ingurunea, izan dira aztergai.
Hurrengo atalean, ikerketaren datuen hausnarketa sakon bat egiten saiatu da, honela
galdetegia egin zaien pertsona guztien datuak aztertu ondoren, eta Alegiar adinduen
kolektiboaren ezaugarriak zeintzen diren agertzen da ondorioetan.
Alegiko adineko pertsonen beharrak, nahiak eta kezkak, zeintzuk diren aztertu,
beraien errealitate soziala ezagutuaz, eta bide batez, gaur egun beraientzako eskeintzen
diren baliabideen informazioa eskeini eta etorkizunean sortu daitezkeen beharrak
aurreikusiaz.
Alegia Oriako aranaren erdialdean kokatzen da, 1700neko populazioarekin
kontatzen du eta hauek ia bere osotasunean hiri inguruan bizi dira. Guzti hauetatik %23 a
60 urte baino zaharragoa da eta %16,7 64 urte baino. Alegiaren herriaren azterketa
Gipuzkoan dauden neurri ertañeko herrien ezaugarriak emango dizkigu ezagutzera. Rural
bezala sailkatutako herriak izan arren (2000 biztaleko populazioa baino gutxigo dutelako)
hiri ezaugarriak dituzte eta baserrian eta herrietan bizi den populazioaren arteko
ezberdintasunak finkatzea lagundiko liguke.
1. METODOLOGIA
Lehenik, Alegiko herrian bizi direnen adinekoen datuak aztertu dira, horretarako
erroldatik 60 urte edo gehiago dituztenen pertsonen datuak atera dira, adin hau bait da 3.en
adinari eskeintzen zaizkien edozein baliabide eskatzeko betebeharreko baldintza. Datuak
aztertu ondoren, populazioaren %23ª (382) 60 urtez gorakoak direla ohartu da.
Ondoren, herritarrei egiten ari den ikerketari buruzko informazioa izan dezaten,
denentzako gutuna prestatu eta banaz-bana korreoz bidali zaie. Jarraian, telefonoz
JUAN CRUZ ALBERDI COLLANTES
122
bakoitzari galdeketa egiteko eguna eta ordua jarri zaie, batzuk bulegoan zitatuz eta beste
batzuk beraien etxean, bakoitzaren nahia eta/edo ezintasunaren arabera.
Erroldako datuetan, telefono aurkibidean, edo onuradunen espedientetan (izango
balu),telefono zenbakia lortu ezin izan den kasuetan beste gutun bat bidali zaie,eguna eta
ordua emanez.
Egunak pasatzen joan diren einean ohartu da ezinezkoa dela galdeketa 60 urtez
gorako populazio guztiari egitea, denbora faltagatik, beraz falta direnen artean aukeraketa
bat egin da: 70 urtez gorakoak, bakarrik bizi direnak, baserrian bizi direnak… honela 60
urtez gorako pertsona batzuk galdeketatik kanpo geratu dira.
Elkarrizketa bakoitza 30 minututan kalkulatua izan da, kasu batzuetan gutxiago edo
gehiago iraunez, bertan 4 ataletan banatutako galdeketa (3.Eranskina) egin zaie: datu
soziodemografikoak; kultura eta aisia; osasun egoera,autonomi maila eta oztopo
arkitektonikoak; baliabideen ezagutza, erabilpena eta beharrak kontutan izanik.
Jasotako datu guztiak bateratu ondoren, datuak interpretatu eta aztertu egin
dira, eta hausnarketa sakon bat egin ondoren, ondorioak atera dira. Hurrengo taulan,
galdetegia bete dutenak eta bete ez dutenen datuak agertuko dira, adin tarteetan banatuta
eta sexua kontuta izanik:
ADIN TARTEAK GUZTIRA GALDETEGIA BETE DUTENAK GALDETEGIA BETE
EZ DUTENAK
Emakumezkoa Gizonezkoa
60-65 96 12 10 74
66-70 82 23 19 40
71-75 82 26 31 25
76-80 58 23 17 18
81-85 39 17 14 8
86-90 21 8 4 9
91> 4 3 0 1
DENERA 382 112 95 175
2000 BIZTANLETIK BEHERAKO ADINEKOEN BIZIKALITATEAREN ADIBIDEA: ALEGIA
123
Begi bistan diren datuak kontutan izanik, aztertu beharreko populazioaren %54 ri
egin zaio galdeketa. Honen arrazoiak aurreko puntuan argitu diren bezela, denbora falta
zela eta aukeraketa bat egin behar izan genuen aztergai genuen populazioaren artean,
honela lehentasuna 70 urtez gorako jendeari eman genion eta hauen artean baserrian bizi
zirenak, bakarrik bizi zirenak… aukeratu genituen, behar gehien izan ditzaketen
populazioa delako, bainan bestelako ezaugarriak dituztenei ere galdeketa egin zaie.
Taulako datuak interpretatuz eta adin tarteak kontutan izanik, esan genezake 60-65
arteko populazioa dela galdeketa gutxien bete dituztenak. Beste adin tarteen datuak
ikusirik, aipatu beharra dago galdeketa %50ak baino gehiagok bete dutela, adin tarte
batzuetan gehiago izanik % 69 (71-75), %81(81-85), eta %75 (91>), beraz, esan genezake
ikerketa honetako datuak nahiko ondo egokitzen direla Alegi herriko errealitatera.
Aipatu, telefonoz eguna jarri zaienen artean (165 pertsona), partizipazio maila oso
altua izan dela, jendeak oso ondo erantzun du. Deitu zaien guztietatik 7 pertsonek ez dute
interesik agertu eta nahiago izan dute ez parte hartu. Telefonoz harremanetan jarri ezin izan
dugunei, gutuna bidali diegu eguna eta ordua jarriaz eta hauen artean erantzuna nahiko
eskasa izan da, 67 pertsonetatik 42 bete dute galdetegia eta 25 pertsona ez dira agertu.
Galdeketak egiteko, gizarte zerbitzuetako bulego bat erabili da. Bertan egin dira
elkarrizketa gehienak, beti ere, adinduari eman zaio galdeketa egiteko tokia aukeratzeko
modua, gehienak udaletxera gerturatzeko inongo arazorik ez dute agertu, bainan 28
galdeketa beraien etxebizitzetan egin dira, horrela nahiago izan dutelako, ezintasun
fisikoren batek kanpora ateratzeko mugatzen duelako, beraien etxean gustorago sentitzen
direlako, momentu horretan erdi gaixo zeudelako, e.a.
2. EZAUGARRI SOZIO-DEMOGRAFIKOAK
Ondorengo taulan, Alegiko 60 urtez gorako populazioaren sailkapena egin da, adin
tarteetan banatuaz, 60 urtetik 91 baino gehiago dituztenak kontutan izan dira, herrian 93,94
eta 96 urte dituenik ere badagoelako.
Kopurua kontutan izanik, aurreko puntuan aipatuta bezela Alegiko biztanleriaren
%23 a izango lirake 60 urtez gorakoak, adin taldeetan sailkatuta, populazioaren % 5,81,
60-65 urtekoak dira, %4,96, 66-70 tartekoak, %4,96, 71-75 urte bitartekoak (aurreko
tartearen kopuru berdina). Argi ikus daiteke pertsona kopuru handiena adin tarte
gazteenetan biltzen dela. Jarraituz, %3,39, 76-80 adinekoak, % 2,36, 81-85 bitartekoak,
%1,27, 86-90 urtekoak eta azkenik, %0,24, 91 edo gehigokoak. Adindu kopuru handiena
lehenengo hiru tarteetan ageri zaigu, tarteen arteko desberdintasun handiegirik nabaritu
gabe, 1go eta 2. Tarteen arteko diferentzia 14 pertsonekoa da. Bestalde pertsonen kopuru
JUAN CRUZ ALBERDI COLLANTES
124
jeitsiera nabaria da 3 eta 4.go tarte bitartean, bainan hala ere esan genezake 76 tik 91 baino
gehiagokoen populazioa nahiko altua dela, populazioaren %7,38 a.
SEXUA ADIN TARTEAK GUZTIRA
Gizona Emakumea
60-65 96 47 49
66-70 82 44 38
71-75 82 40 42
76-80 58 27 31
81-85 39 15 24
86-90 21 5 16
91 > 4 1 3
DENERA 382 179 203
Emakumearen bizi itxaropena altuagoa dela garbi ikus daiteke taula honetan. 60
urtez gorako populazioaren %53- a emakumeak osatzen dute, osotasunean begiratuta
desberdintasuna ez da oso nabaria, baina urteak aurrera doazen einean emakumearen pisua
nabarmenduz doa, honela 60 tik 65 urte bitartera emakumeak %51-a osatzen dute, 81
urtetik 85era, % 61,5 eta 91 urtetik gorakoak % 75-a.
Ondoren aurkezten den taulan, ikus genezake 60 urtez gorako populazioaren egoera
zibilari buruzko ezaugarriak, adina eta sexua kontutan izanik.
2000 BIZTANLETIK BEHERAKO ADINEKOEN BIZIKALITATEAREN ADIBIDEA: ALEGIA
125
EMAKUMEA GIZONA
Ezkongabea Ezkondua Alarguna Banandua Ezkongabea Ezkondua Alarguna Banandua
60-65 0 12 1 0 2 10 0 0
66-70 1 16 6 0 4 13 1 1
71-75 2 16 11 0 6 21 3 0
76-80 3 9 10 0 1 15 1 0
81-85 1 5 8 0 3 10 1 0
86-90 2 1 5 0 1 1 1 0
91> 0 0 3 0 0 0 0 0
GUZTIRA 9 59 44 0 17 70 7 1
Ikertu den populazioaren gehiengoa ezkondua dago, 129 pertsona, hau da, % 62.3-
a. Gizonezkoen kasuan, ezkonduen porzentaia garbi dago, altuagoa dela, azterturiko 95
gizonezkoetatik, 70 ezkonduak dira, % 73.6. Ezkongabe aurkitzen direnen porzentaia
berriz, % 17,8 koa da, tasa asko jeisten da. Galdeketa egin duten gizonezkoen artean, 7 dira
alargun egoeran aurkitzen direnak, % 7,36-a. Azkenik, aipatu gizonezkoen artean, pertsona
bat dagoela banandu egoeran.
Emakumezkoen kasuan berriz, begi bistan diren datuak desberdinak dira,
ezkonduen porzentaia, %52.6-a da, gizonezkoekin konparatuta asko jeisten da, ezkongabe
eta alargun aurkitzen diren datuekin parekatu ditzazkegu, % 8 eta % 39.28. Argi ikus
dezakegu emakume alargunaren porzentaia asko igotzen dela. Urteak gehitzen doazen
einean emakumea alargun geratzen dela ikus genezake eta aldaketa hau argi ikusten da 75
urte ingurutik aurrera.
JUAN CRUZ ALBERDI COLLANTES
126
Beraz, aurreko guztia kontutan izanik, esan genezake edadea gehituz doan einean
nabarmentzen dijoazela demografikoki talde desberdinak. Horrela 60 tik 70 urte bitartean
emakume eta gizonezkoen populazioaren artean ez bada ageri horrelako diferentzi
handirik, eta gehiengoak ezkonduak badira, oreka hau urteak pasatzearekin batera hautsi
egiten da eta 80 urtetik gorako pertsonen artean, emakume gehiago aurki genitzazke edade
tarte berdinean eta hauen artean, alargun egoeran aurkitzen direnen nagusitasuna nabaria
da.
Ondorioz, esan genezake, adineko populazioaren artean ezin genezakela demografi
errealitate homogeno batetaz hitzegin, baizik eta azpipopulazio adesberdinak ageri
zaizkigula, edade eta sexuaren arabera.
Pentsioari buruzko galdera egiterakoan, guztiek erantzun dute jubilatuak daudela, bi
gizonezkoen kasuan ezezik, batek oraindik lanean jarraitzen du, orain bajan aurkitzen da,
bainan autonomoa denez oraindik lanean jarraitzeko asmoa duela deritzo. Bestea berriz,
langabezian aurkitzen da, subsidioa jasotzen du, bainan oraindik behar dituen urteak
kotizatu ez dituenez lanean jarraitu beharra du.
Alegian azterturiko populazioaren %80,19 pertsonek jasotzen dute pentsioa. Garai
batean lan egin dutenak eta kotizatu izanagatik gaur egun dagokien pentsionistak % 57
dira, hauetatik %43.47 gizonezkoak dira eta %13,52 emakumezkoak, garbi ageri da
gizonezko eta emakumezkoen diferentzia. Alarguntasun pentsioa jasotzen duten
emakumeak % 18.35 dira, gizonik ez dago alarguntasun pentsioa jasotzen duenik eta
geratzen den %4.34 pentsio ez kontributiboa edo SOVI bat jasotzen du, hauetatik %0.96
gizonezkoak dira eta beste % 3.38 gizonezkoak.
Aipatu beharra dago, azterturiko populazioaren % 18,84 ez dutela inongo pentsiorik
jasotzen eta multzo honetan egongo lirake ezkonduta dauden emakumeak.
Gizonezkoen artean aurrejubilatu egoeran aurkitzen diren 4 pertsona ere topatu
dira, momentu honetan langabezi egoeran daude, prestazio ekonomikoa jasoaz, eta 2 urteak
amaitzean pentsiodunak izatera pasako dira, kasu askotan kotizatu duten %100 kobratu
gabe, 65 urte bete ez dituztelako eta legeak agintzen duen moduan, urte bakoitzarengatik
%8 kentzen dute.
Herrian egoera honetan jubilatu diren zenbait gizonezko aurkitzen dira,18
pertsona,gehienak Arzabalza edo papeleraren batean lan egin dutenak eta hauetatik %12 ez
dago ados geratu zaion pentsioarekin. Bestalde beste zenbait gizonezko, arazo fisiko edo
psikologiko bat dutela eta, lehenago jubilatu beharrean aurkitu dira, honela gizonezko
pentsiodunen artean % 26.6 lortu zuten bere garaiean inkapazitate totala edo absolutoa
ematea.
2000 BIZTANLETIK BEHERAKO ADINEKOEN BIZIKALITATEAREN ADIBIDEA: ALEGIA
127
Gizonezkoek egin dituzten lanen artean, aipatu, gehienak Arzabalza fabrikan lan
egin dutela, gaur egun itxita dago, eta itxiera zela eta zenbait jendek empresak eskeintzen
zienarekin geratu behar izan zuten. Bestalde inguruko papeleratan lan egin duen
gizonezkoak ere badira, Sosa fabrikan, Becker-en, Voith-en, Emuan, herri inguruko
empresatan. Beste zenbait autonomo lanetan arituak dira, taxista, mekaniko, pintore,
komertzioan… eta gizonezko askok fabrikan eta baserrian lan egindakoak ere badira.
Emakumearen egoera ekonomikoa aztertzerakoan, beraien errealitatea
konplexuagoa dela esan genezake.Emakumearen egoera zibilak zerikusi handia du lana
egiteko garaiean. Askok, ezkongabe egoeran zeudenean lan egin zuten, gehienak kotizatu
gabe, baserrian, neskame, komertzio edo ostatuan, bainan ezkondu eta gero lana utzi eta
etxeko lanetan aritu dira, beste zenbaitek ezkondu eta gero jarraitu dute lanean, beharrak
horrela agintzen zuelako, bainan ez zuten kotizatzen, “garai haietan ez ginen gauz hoietaz
ohartzen, momentuko dirua interesatzen zitzaigun” eta gaur egun ez dute pentsiorik
jasotzen, gizonaren pentsioarekin bizi dira.
Pentsioa jasotzen dutenen emakumeen artean, %13,52, gehienak ezkongabe
egoeran aurkitzen diren emakumeak dira, bainan hauetatik 15 pertsona ezkonduak daude.
Alarguntasun pentsioa jasotzen dutenen artean, %18,35, batzuk bere pentsio
propioa zuten bainan alargun geratzean aukeratu egin behar izan zuten. Alargun diren
guztiak jasotzen dute alarguntasun pentsioa.
Ondorengo taulan agertuko dira populazioaren elkarbizitza unitateko ezaugarriak,
adina kontutan izanik:
60-65 66-70 71-75 76-80 81-85 86-90 91> GUZTIRA
Bakarrik (alargunak) 0 1 4 6 4 3 0 18
Bakarrik (ezkongabeak) 0 1 4 2 2 2 0 11
Senar-emaztea (bakarrik) 9 15 22 10 4 2 0 62
Senar-emaztea, seme-alabekin 13 13 14 14 11 0 0 65
Alarguna, seme-alabekin 1 3 6 5 4 2 3 24
Anai-arreba edo senideren batekin 2 6 9 4 4 2 0 27
JUAN CRUZ ALBERDI COLLANTES
128
Datuak aztertu ondoren, ikus genezake Alegiko herritar gehienak beraien senar-
emazte eta seme-alabekin bizi direla, %31,40, bainan ez dago alde handirik bakarrik bizi
diren senar-emazteengandik, % 29,95. Bakarrik bizi diren senar-emazteak, 37 dira eta
hauetatik 4 ek, ez dute seme-alabarik eta beraien adina 73 tik 80 urte bitartera doa.
Beste elkarbizitza unitate motari buruz, seme-alabekin bizi diren alargunak edo
batera bizi diren anai-arrebak, 3. multzo handiena suposatzen dute, % 24,63.
Bakarrik bizi direnen porzentaia %14 ekoa da, hauen artean %8,6 alargunak dira eta
beste %5,31 ezkongabeak. Bakarrik bizi diren alargunei buruz azpimarratu beharra dago,
gehiengoak badituztela seme-alabak, 2 kasuetan ezezik, bainan momentuz ondo aurkitzen
direnez, nahiago dute bakarrik bizi, nahiz eta kasu batzuetan laguntza puntuala behar izan.
Adina kontutan izanik, azpimarratu beharra dago, 86 urtetik 90 urte bitartera, 7
pertsona direla bakarrik bizi direnak, nahiz senar-emaztearekin bizi, eta bi pertsona anai-
arreba edo senideren batekin. 91 urtetik gorako guztiak seme-alabekin bizi dira.
Orokorrean, elkarbizitza unitateko kideen arteko harremana ona da.
Familikoekin harremanik ba al duten galdetzean, gehiengoak baiezkoa diote. Seme-
alabak dituztenak, %80 dira eta beraiekin harreman ona dutela ziurtatzen dute, gehienean
seme-alabak dira gurasoen etxera joaten direnak, telefonoz ere kontaktua mantentzen dute
eta beste zenbait kasuetan gurasoak dira seme-alaben etxera joaten direnak bainan
proportzioa bajuagoa da. Maiztasunari dagokionez, gehienak astean behin jasotzen dute
seme-alaben bisita, generalean asteburuetan, badira ere egunero bisitatzen dituztenak
bainan hauek herrian bertan bizi direlako. Anai-arrebakin kontaktua mantentzen dute,
bainan gehienetan asteburuetan edo ospakizun berezietan elkartzen dira.
Seme-alabak ez dituztenek berriz, orokorrean anai-arrebekin dute harremana eta
anai-arrebak ez dituzten kasuetan, adin handia dutelako eta inguruan zituzten anai-arrebak
hil zaizkielako, billobekin mantentzen dute kontaktua. Badira bi pertsona familikoekin
harreman txarra dutenak eta nahiago dutenak harremanik ez izan, kasu hauetan beraien
lagunekin mantentzen dute kontaktua.
Alegiko herrian jaio eta bizi direnak dira galdeketa egin zaien pertsona gehienak, %
59,90, eta beste %40,10 Alegitik kanpo jaiotakoak dira, gehienak ezkondu eta Alegira
etorri ziren bizitzera, bada bakarren bat lehenagotik etorri zena, bainan guztiek, urte asko
daramakite Alegian bizitzen. Alegitik kanpo jaio direnen artean gehienak Gipuzkoan
jaiotakoak dira, 54 pertsona, Bedaio, Amezketa, Ugarte, Tolosa, Altzo, e.a… inguruko
herrietatik etorriak, badira 2 pertsona Bizkaian jaioak, beste 2 nafarroan eta geratzen diren
25 pertsona Euskal herritik kanpo jaiotakoak dira: gehienak Badajoz-etik etorriak (7),
Zamora, Avila,Caceres,Rioja, Madrid…
2000 BIZTANLETIK BEHERAKO ADINEKOEN BIZIKALITATEAREN ADIBIDEA: ALEGIA
129
Herriko jendearekin harremana mantentzen dutenak % 89 dira, ia harremanik ez
dituztenak % 3,8 dira, hauek esanda bezela, “ez dute gustoko ateratzea, nahiago dute
etxean egon” eta beste batzuk berriz osasun arazoak direla eta kalera gutxi irteten direlako.
Beste % 6,76ak berriz ez dute inongo harremanik, ez direlako etxetik ateratzen, osasun
egoera dela eta beste zenbait kasuetan ezin dutelako etxetik atera, oztopo
arkitektonikoengatik.
Gehiengoek diotenez herritarrekin harremana kalean garatzen dute, paseatzera edo
enkarguta doazenean gehienetan norbaitekin topo egiten dutelako, bainan ez dute ohitura
aurretik geratzeko.
Beste zenbaitek, gehienak emakumeak, mezetan topo egiten dute beraien
ezagunekin, eta bertatik ateratakoan taberna edo kafetegira joaten dira, “kontu” batzuk
esatera edo bestela eliza sarreran geratzen dira hizketan. Gizonezkoen kasuan, ohitura
gehiago dute kartetan jolasteko tabernen batean geratzea, kafean adibidez, jubilatu etxean
edo bestela elkarteren batean.
Alegitik kanpoko jendearen harremana mantentzen duenik ere bada, beraien
jaioterriko ezagunekin kontaktua mantentzen dutenak, % 8,6 dira.
3. KULTURA ETA AISIA
Ikasketa mailari dagokionean, esan edade honetako populazioa bereizten duen
ezaugarrietako bat ikasketarik gabeko pertsonen portzentaia dela. Garai batean, gaur egun
ez bezala, ikasketak ez ziren derrigorrezkoak, eta gerratea zela eta beharrak bultzatuta,
ikasketak amaitu aurretik hasten ziren lanean. Alegiko % 95,16 pertsonek oinarrizko
ikasketak ditu, soilik irakurtzen, idazten eta kontuak ateratzen ikasi zuten, beste % 1,93 ak,
kontabilitatea, frantsesa, administraritza e.a… ikasi zutela diote, hauetako batzuk gau
eskolan aritu ziren ikasten. Alegiko beste % 2,89ak ez dakite irakurri eta idazten edo oso
gaizki moldatzen dira, eta hauen artean gehiengoak gipuzkoatik kanpokoak direla
azpimarratuko genuke, Badajoz, Caceres… jaioak, eta beraien esanetan, eskolara joan ere
egin ez zirenak dira.
Beraien denbora librea betetzeko garaiean, azpimarragarria da komunikabideak
duten garrantzia, aktibitate pasibo gisa. Telebista ikustea eta irratia entzutea dira gehien
gustatzen zaizkienak, azterturiko % 94 ak gustokoena telebista du, bainan hauetatik % 3,6
ak aitortzen du piztuta edukitzeko ohitura duela bainan ez diola atentziorik jartzen, soilik
konpainia egiteko dela, eta beste batzuk berriz piztuta eduki arren ezin dutela konzentratu
eta ez diotela jaramonik egiten. Irratia entzuten dutenak % 73,6 dira, gehienak kirolei
JUAN CRUZ ALBERDI COLLANTES
130
buruzko programaren bat, musika edo meza entzuten dute, Segura irratia, Euskadi irratia
eta Arrate irratia dira entzunenak.
Egunkaria irakurtzen duten galderari % 58ak baiezkoa erantzun dio, gehienak
etxean irakurtzeko ohitura dute, beste batzuk berriz tabernen batean edo jubilatu etxean
irakurtzen dute, hauek egunero egunkaria erosteak, diru asko suposatzen diela adierazten
dute. Ezezkoa erantzun dutenak bistako arazoak dituztela arrazoitzen dute edo nahiago
dituztela albisteak telebistan ikusi edo irratian entzun.
Liburuak edo aldizkariak irakurtzeko ohitura %26ak du, bainan ez maiztasun
handiarekin, astean behin edo bi aldiz
Gizon eta emakumeen arteko desberdintasuna nabaria da irakurketari dagokionez,
ikus-entzuneko komunikabideen erabileran aldiz nahiko parekatuta dabiltza. Egunero
egunkaria irakurtzen duten gizonezkoak % 60 dira, emakumeak berriz % 35, bainan datu
hauek aldatu egiten dira, liburuen irakurketari dagokionean, emakumezkoak % 44 dira
ohitura dutenak, gizonezkoak berriz %15.
Kartetan jolastea gustoko duten aktibitatea da, gizonezkoak % 35ak ohitura handia
du, emakumezkoak berriz % 12 a aritzen da. Gizonezkoen artean,badira egunero herriko
kafean edo jubilatuetan elkartzen direnak, %11, eta emakumezkoak berriz, noizean behin
jubilatuetan elkartzen dira, igandetan generalean, hauek % 6-a osatzen dute.
Telebista ikusi eta irratia entzutearen ondoren, adinduei gehien gustatzen zaien
aktibitatea paseatzea da, % 66 ak egunero joaten dela dio, eta % 75ak berriz, astean egun
batzuetan. Batzuk senar-emazte, senide edo lagun baten konpainia nahiago izaten dute
paseatzera joateko garaiean eta beste zenbaitek berriz, bakarrik ibiltzea nahiago dute,
beraien pausoa jarraituz
Gizonezkoen artean gustoko duten beste aktibitatea, baratzan lanean aritzea da, %
14 ak, astean zehar ordu batzuk, baratza lantzeari eskeintzen dizkio, emakumeen
porzentaia bajuagoa da, % 3-a. Kasu batzutan baratzaz aparte, animali batzuen zaintzaz
arduratzen dira, oiloak, konejuak, ehizeko txakurrak,e.a., %2-a dira aktibitate honetan
aritzen direnak.
Lagunekin elkartzeko ohitura ere adinduen artean mantentzen da, egunero elkartzen
direnak, gehiago gizonezkoak dira, %16 a, hauek kartetan jolastu, pote batzuk hartu,
soziedaderen batean elkartu, e.a… egiten dute. Emakumezkoak berriz gutxiago dira
egunero elkartzen direnak, %8 a, kaferen bat hartuaz kontu batzuk esateko, paseatzera
joateko e.a. Noizean behin lagunekin elkartzen direnen porzentaia altuagoa da bai
gizonezko, %45 eta emakumezkoen kasuetan, %33.
2000 BIZTANLETIK BEHERAKO ADINEKOEN BIZIKALITATEAREN ADIBIDEA: ALEGIA
131
Adinduen artean, garrantzi handiko aktibitateak, erligioarekin zerikusia duten
guztiak dira, bereziki mezetara joatea eta errosarioa entzutea dira. Egunero mezetara joaten
direnak,
%56 dira, hauetatik %40 emakumezkoak eta %16 gizonezkoak dira.Astean behin,
generalean asteburuetan joaten direnen porzentaia altuagoa da, %70 dira. Esan beharra
dago, arazo fisikoengatik etxetiak ia ateratze ez diren pertsonek ere, meza irratian entzun
edo telebistan ikusteko joaera dutela.
Jubilatu etxera joaten diren jendearen kopurua bajua da, bertako lehendakariaren
hitzetan, eta hau garbi ageri da ikerketako datuen arabera. Herriko adinduek ez dute joera
handirik jubilatu etxera joan eta bertako aktibitateetan parte hartzeko. Adinduen
populazioaren % 16ak ohitura du jubilatu etxera joatekoa, bainan %10 ak partehartzen du
bertako aktibitateetan (kartetan jolastu, hitzaldietara joan….) eta exkursioetara joaten
direnen porzentaia, %8-koa da.
Jubilatu etxera joaten ez direnak, honako arrazoiak eman dituzte; gehienak ez
dutela ohiturarik argitzen dute, edo nahiago dutela paseatu edo panaderiko kafetegira joan.
Bertan kartetan ez ibiltzearen arrazoietako bat ere ohitura faltarena da, betidanik “kafean”
elkartu ohi izan dira eta nahiago dute bertan jarraitu.
Bidaiei buruz aipatu, Imserso-tik, kutxatik, Termalismo programatik joaten direnen
porzentaia %28 koa da, aldiz eguneko exkursioak egiten dituztenak, jubilatu etxetik,
kutxatik e.a.. % 10 dira.
Beste aktibitate batzuei dagokionez, eskulanak, mantenimenduko gimnasia, ehiza
e.a…beste adineko populazioarekin konparatuta partehartzea bajuagoa eta limitatuagoa da,
honela kultur etxean antolatutako eskulanen ikastaroan % 0,7 ak partehartzen du.
Gimnasiari dagokionez, 3.adinari eskeinita antolatu dute gimnasia ikastaro bat, bertan 12
pertsona partehartzen dute, % 5,79ak, denak emakumezkoak. Ehizari dagokionez,
aktibitate hau egiten dutenak gizonezkoak dira, %2-ak jarraitzen dute. Beste % 5-ak
aitortzen du, utzi egin behar izan duela osasun arazoengatik (bista arazoak, ibiltzeko
arazoak..), “ez direla aurkitzen gaztetako arintasunarekin eta arriskutsua izateaz aparte, ez
dutela garai batean bezela disfrutatzen.”
Edadea handitzen doan einean, jendearen partehartzea ere jeitsi egiten da, gizarte,
kirol eta kultur aktibitateetan, bainan erligioarekin zerikusia duten aktibitateetan
partehartze tasa igo egiten dela azpimarratuko genuke.
Aktibitateak garatzeko garaiean, garrantzizkoa da aipatzea, Alegiko herriko
adinduen % 80-a, egunero ateratzen dela etxetik, % 11ak aitortzen du astean zehar
JUAN CRUZ ALBERDI COLLANTES
132
“batzutan” ateratzen dela, beste %4 gutxitan ateratzen direla eta %5 ez da ateratzen edo
oso gutxitan ateratzen da. Honetan zerikusi handia du adinak, eta pertsonak duen
autonomi/dependentzi mailak.
4. OSASUN EGOERA, AUTONOMI MAILA ETA OZTOPO
ARKITEKTONIKOAK
Osasun egoerari dagokionean, esan beharra dago, adinduen populazioak duen
ezaugarrietako bat osasun faltarena dela, bainan ezin da orain urte batzuetako datuekin
konparatu ere, gaur egun adinduak bereziki 60 urte ingurukoak osasun egoera onean
aurkitzen dira, bainan bizi-itxaropena igo egin denez, eta urte gehiago bizi garenez,
gaixotzeko porzentai altuagoak dira ere.
Adina eta sexua kontutan izanik, datuak aztertzerakoan ohartu da, 60 urtetik 70
urtera bitartean (%65) eta 70 urtetik gorakoetan (%82), gaixotasunen bat dutenen
emakumeen porzentaia altuagoa dela gizonezkoena baino. Adin tarte hoietan bizi diren
emakumeen kopurua ere altuagoa dela kontutan izan behar da, datuak interpretatzeko
garaiean.
Gaixotasunen artean, hezur eta muskulaturarekin lotuak daudenak dira portzentai
altuena jasotzen dutenak, %34 dira, hauen artean, reuma, artrosis, desgastea, e.a…aipa
genitzazke. Bihotzeko arazoekin zerikusia dutenak, % 16, tentsio altua du, % 12ak bihotz
gaixotasunen bat du, eta % 14ak odolaren ibilbide arazoak ditu. Arnas aparatuko arazoak
%10 suposatzen dute eta % 9ak diabetes arazoak ditu. Ikusmen arazoak % 9ak ditu eta
entzumen arazoei dagokionez, %5-ak.
Arazo psikologikoei dagokionez, aipatu Alegian % 1,44 ak, osasun mental arazoren
bat duela, gehienak,osasun mental zentruan tratatuak daude, segimentu bat dute eta
kontrolatuak daude. Tratamendua jarraitzen ez dutenak, ez dute beraien arazoa onartzen eta
tratamenduari uko egiten diote.
Dementzia da, gaur egun, adinduen artean gure gizartean arazo handienetako bat,
honek adinduari suposatzen dion dependentzi maila altuarengatik, autonomia, grado handi
batean galtzen dute eta atentzio berezia behar izaten dute. Beste gaixotasunen antzera ere
edadeak zerikusi zuzena du, orduan eta edade altuago eta dementzia izateko porzentai
altuagoa dago. Alegiko populazioaren artean, % 3ak jasaten du gaixotasun hau.
Arazo psikikoekin jarraituz, ezin da ahaztu, depresio trastornoa, % 8 ak jasaten dute
eta gehienak emakumezkoak dira.
2000 BIZTANLETIK BEHERAKO ADINEKOEN BIZIKALITATEAREN ADIBIDEA: ALEGIA
133
Mugitzeko zailtasunak dituzten pertsonak, % 13 –a, osatzen dute. Hauetatik, % 1,9
gurpil aulkian aurkitzen dira. Beste % 8,1, ibiltzeko apoioa behar du, 3. Pertsonaren
laguntzarekin ibiltzen dira edo bastoia erabiltzen dute. Azkenik, %3-ak, belaunetako
desgastea, kaderako desgastea edo artrosiarengatik, ibiltzeko zailtasun pixkat du.
Eguneroko eginbeharrak nork egiten dituen galdetzean, gehienen erantzuna beraiek
egiten dituztela izan da, oraindik etxeko-lanetan ondo moldatzen direla arrazoituz, hauek
% 84- a osatzen dute, eta kasu gehienetan, betidanik “etxekoandreak” egin dituenez lanak,
emakumeak paper berdina egiten jarraitzen du, nahiz gizonezkoak jubilatuta egon.
Etxearen ardura emakumearengan aurkitzen da, % 78-etan, eta beste % 6-etan, gizonak ere
etxeko lanetan partehartzen du. Badira alderantzizko kasuak ere, emakumearen osasun
egoera dela eta zenbait etxeko lan egin ezin dituztenez, gizonezkoak arduratzen dira hauek
egiteaz, % 2 dira. Beste % 5-ak, suia edo seme-alaben laguntza jasotzen dute, astean ia
egunero; seme-alabekin bizi diren kasuetan, % 43,4, desberdintasuna nabari da, senar-
emazteak seme-alabekin bizi direnean edo alarguna seme-alabekin bizi denean, hau da,
senar-emazteak direnean beraiek jarraitzen dute etxearen ardura ematen, %75 ean,
alderantziz alarguna bizi denean seme-alabekin, azken hauek dira etxearen ardura
daramakitenak, %82 an.
Beste % 3,2ak, senide edo anai-arrebaren laguntza jasotzen dute, kasu gehienetan,
bakarrik bizi diren gizonezkoak dira. Etxeko lanetarako pertsona bat kontratatua duena ere
bada, % 2, astean ordu batzutan garbiketa lanak egiteko etxera joaten zaiona. Alegiko
populazioaren %3,8k Etxez-etxeko laguntza jasotzen du.
Familiaren laguntza zein baliagarria den goraipatu beharko genuke puntu honetan,
seme-alaben edo senideen laguntzarengatik ez balitz, zenbait kasuetan ezingo litzake
adindua bere ingurunean mantendu, behar duen atentzio mailarengatik.
Etxez-etxeko laguntza zerbitzua jasotzen dutenen artean, gehienak ados aurkitzen
dira jasotzen duten laguntzarekin, bainan badira bi kasu beraien beharren arabera eta orain
arte jaso duten zerbitzua nahikoa egiten ez zaienez, E.E.laguntza zerbitzua ordu gehiagora
zabaltzea eskatu dutenak. Zerbitzua jasotzen duten beste 6 onuradunak gustora aurkitzen
dira jasotzen duten laguntzarekin.
Norberaren ardura pertsonalari dagokionean, nola moldatzen diren galdetzean,
gehiengoak ez dutela inongo arazorik erantzun dute, jantzi/erantzi egiteko, ohean
sartu/atera, janaria jateko, komunera joan, e.a. egiteko, % 91, hain zuzen ere. Beste, % 5,79
ak, zailtasunak dituzte galtzerdiak edo oinetakoak jartzeko garaiean, botoiak lotzeko, e.a.
eta % 2,89 ak laguntza behar du denetarako.
JUAN CRUZ ALBERDI COLLANTES
134
Oztopo arkitektonikoei dagokionean, etxe barruan aurkitzen direnei buruz, aipatu %
26,5 pertsonak dutxa dutela eta gainontzekoak berriz, % 73,5 ek, bainontzia, hauetatik %
9,6-a ez da ondo moldatzen sartu edo atera egiteko, eta familiko kideren batek lagundu
behar izaten die. Beste % 5,75ak ezin du bainontzian sartu eta ez dute erabili ere egiten,
garbitasuna harraskan edo ohean egiten diete.
Etxebizitza jabetzari buruz aipatu, aztertutako populazioaren gehiengoak berea
duela etxebizitza, edo seme-alabena, bainan badira bi kasu errentan bizi direnak eta honez
gain, etxebizitza botatzeko proiektua dago.
Igogailua duten etxebizitzak gutxi dira, gehienak ez dute igogailurik, % 80,67.
Gehiengoak ez dutela inongo arazorik etxebizitzatik igo eta jeitsi egiteko diote, % 60 ak,
beste % 28 ak dio, zenbait gauzetarako arazoak izaten dituela, enkarguak edo pisu handiko
gauzak igotzeko, butanoa, e.a. kasu hauetan familiak laguntzen die edo bestela dendako
langileak, butano saltzaileak igotzen dute pisua. Beste %12 ak, eskailera igo eta jeitsi
egiteko zailtasunak dituzte, beste pertsona baten apoioa behar dute, asko nekatzen dira edo
hanketan mina ematen die.
Azpimarratu beharra dago, galdeketa egin zaien Alegiar guztiak kaleko
etxebizitzetan bizi direla, bainan hauetatik 10 baserrian bizi dira. Baserrian bizi direnei
buruz esan, herritik gertu bizi direla. 2 baserriren kasuan karreteratik oso gertu aurkitzen
dira eta kotxean ateratzeko edo oinezkoentzako arrisku handia dago, bertan ibiltzen diren
kotxeak abiadura handian pasatzen direlako. Beste 3 baserriren kasuan, aldapa dute
baserriraino iristeko eta hauetatik 2 baserritik jeisteko oinezkoak arrisku handia pasatzen
dute, karretera pasa behar dutelako.
Kalean aurki genitzazken oztopo arkitektonikoei buruzko aipamena egitean,
gehienak kaleko zoluaren egoera oso txarra dela aipatzen du, lurrera begira joan behar
dela, ez eroritzeko diote.Gurpil aulkia erabiltzen duten familiarrak, espaloiak koska handia
dutela eta estuak direla, argitzen dute.Beste zenbaitek kotxeak kaleetan egiten duten
oztopoa aipatzen dute.
Garraio publikoa erabiltzen dutenak, % 25 dira, gehienak trenaren erosotasuna
aipatzen dute, gutxiengo batek erabiltzen du autobusa. Beste %75 ak, kotxea erabiltzen du,
leku batetik bestera mugitzeko, beraiek gidatuaz edo familiarren batek. Kotxea erabiltzen
dute medikuaren kontsultara joateko, familiarren bat bisitatzeko, enkarguak egitera joateko
edo inguruko herriren batera joateko soilik. Ez dituzte km. Asko egiten, horretarako
nahiago dute beste garraio publikoren bat erabili, gehienbat, lasaitasunarengatik.
2000 BIZTANLETIK BEHERAKO ADINEKOEN BIZIKALITATEAREN ADIBIDEA: ALEGIA
135
5. BALIABIDEEN EZAGUTZA, ERABILPENA ETA BEHARRA
Gizarte zerbitzuak ezagutzen dituztenak edo noizbait informazioa eskatzera,
eskaeraren bat egitera edo onuradunak direnen porzentaia % 28,9-koa da. Bertan jasotako
beharren arabera, gehien egin diren eskaerak adindua bere etxean mantentzeko
baliabideena izan da.
Bestalde azpimarragarria iruditzen zait, gizarte zerbitzuetara inoiz etorri edo bertan
eskeintzen diren baliabideen berri ez dakitenen portzentaia, % 71,1. Hauetako zenbaitek,
gizarte zerbitzuetan eskeintzen diren errekurtsoen berri badu, bizilaguna, laguna edo
senideren bati zerbait entzunda, bainan beste zerbitzu asko ez ditu ezagutzen. Populazio
talde honi, informazioa eskeini zaio eta hauetatik % 7,24-a, gizarte langileari bideratu
zaizkio, beraiek eskaturiko errekurtsoa tramitatuaz.
Gizarte zerbitzuetan eskeintzen diren baliabideei buruz informazioa eman ondoren
galdeketa egin zaien guztiei, errekurtso hauek nola baloratzen dituzten galdetuaz.
Orokorrean, balorazioa nahiko ona izan da, bainan bakarrik bizi, seme-alaba edo gertuko
senitartekorik ez dutenak edo familiarekin bizi, seme-alaba edo gertuko senitartekoak
dituztenen iritzia desberdina dela, esan genezake. Kasu guztietan balorazioa ona izan arren,
familiarekin bizi edo inguruan dituztenak diote, ahal duten bitartean eta osasunak
laguntzen dien einean, ez direla etxetik aterako eta puntu horretara iristen direnean seme-
alabena lehenago joko dutela. Bakardade egoeran aurkitzen direnen iritzia berriz, oso
desberdina da, hauek kezkati eta arduratuta agertzen dira bere etorkizunarekin, osasuna
duten bitartean beraien etxean jarraitu nahi dutela diote, bainan beraien egoerak okerrera
egiten duenean zer gertatuko den ez dakitenez, ez dute ezer ezeztatzen.
Adinduen populazioaren beharrei aurre egiteko zer faltan den galderari erantzun
diotenak, honako erantzunak eman dituzte; Gehienak, kaleko zoruaren egoera oso txarra
dela deritzo, erortzeko arrisku handia dutela eta konpontzeko beharra dagoela esanez.
Beste zenbaitek diote, gas naturala jartzeko premia dagoela, butanoa garraiatzen ibili behar
dutela eta hau oso nekez egin dezaketela, beraz lehen bait lehen jartzeko beharra ikusten
dute. Irisgarritasun eta oztopo arkitektonikoei buruz, galdeketa egin duten pertsona
gehienak igogailua eskaera egin du, berain behar nagusiena bezela konsideratuaz. Gurpil
aulkian aurkitzen direnak edo beraien senideak eskatzen dutena da kaleko oztopoak
birmoldatzea, espaloietan malda txikiak jarriaz, espaloiak zabalduaz, eta herriko eraikin
publikoetan igogailuak jartzeko eskaera egiten dute.
Aparkaleku gehiagoren eskaera egin duenik ere bada eta kotxe asko oztopoan
uzten dituztela pentsatzen duenik ere bai, oinezkoei bidea debekatuaz. Besten auzokoen
JUAN CRUZ ALBERDI COLLANTES
136
ustetan, beraiek behar dutena momentu honetan, beraiek oinez pasatzen diren bidexka
konpontzea eta egokitzea da.
Herritarren ustez, herriko kultur eta aisialdi ekitaldietan adinduen partehartzea oso
bajua da eta batzuren ustez, partizipazio maila altuagoa izateko, herriari “bizitasun” pixka
bat emateko beharrean aurkitzen dela.
6. GIZARTE ZERBITZUEN DOTAZIO BEHARRA
Ikerketa honen helburu nagusia, Alegiar adinduen, 60 urtetik gorakoen, behar
sozialak eta arazoak zeintzuk diren ezagutzea da.
Alegi herriko 207 adinduei galdeketa egin eta datuak aztertu eta hausnarketa sakon
bat egin ondoren, honako ondorioak atera dira:
Adinduen artean dagoen desinformazioaz ohartu da, galdeketa egiten ari ginen
bitartean. Zenbaitek, ez ditu ezagutzen gizarte zerbitzuak eskeintzen dizkien
baliabide edo errekurtsoak zeintzuk diren, zeintzuk diren betebeharreko
baldintzak, eta kasu askotan, laguntza jasotzeko eskubidea dutenik ere ez
dakite, nahiz eta beharrean aurkitu eta legeak markatzen dituen baldintza
guztiak bete. Egoera honetan aurkitu diren pertsona guztiak Gizarte Langileari
bideratu zaizkio (15 pertsona), eta bertan eskaera berriak tramitatu dira,
baldintzak betetzen dituzten kasuetan eta guztiei informazioa eman zaie.
Alegiko herriko adinduen populazioari dagokien datuak aztertzerakoan,
zahartzaro fenomenoak Alegian izandako eragina nabaria da, esan besterik ez
dago, Alegiar biztanleen (1652) %23 a 60 urtez gorakoa dela eta % 12,34, 70
urtetik gorakoak direla (204 pertsona), 80 urtetik gorakoak, 64 pertsona bizi
dira, % 3,84-a. Beraz ondoriozta genezake, Alegian bizi diren adin handikoen
populazioa altua dela.
Adineko populazioaren gehiengoa emakumeak osatzen du, % 53 a, bainan
desberdintasuna nabariagoa da, adin handiko populazioaren artean, % 61, 81
urtetik 85 urte bitartera eta % 75 a emakumezkoak osatzen dute, 91 urtetik
gorakoak. Honek zerikusi zuzena du bizi itxaropenarekin, azken urte hauetan
asko igo da, bereziki emakumeen artean.
Egoera zibilari dagokionez,adineko pertsonen banaketa asko aldatzen da, sexuaren
eta adinaren arabera. Bakardadea ekartzen duten egoerak- alarguntza, banantzea,
2000 BIZTANLETIK BEHERAKO ADINEKOEN BIZIKALITATEAREN ADIBIDEA: ALEGIA
137
ezkongabetasuna- askoz maizago gertatzen dira emakumezkoen artean eta adina
aurrreratu ahala, proportzioa izugarri igotzen da. Alegian, alarguntza eta
ezkongabetasun egoeran aurkitzen direnen porzentaia, % 37 koa da,
ezkongabetasun egoeran daudenen gehiengoa gizonezkoak osatzen dute eta
alarguntasunean aurkitzen diren gehiengoak emakumezkoak direla aipatu beharra
dago.
Elkarbizitza unitateko datuei buruz aipatu beharra dago, Alegiar adinduen %
14 bakarrik bizi dela, 29 pertsona. Hauetatik 18 pertsona, alarguntasun
egoeran, eta 11 pertsona ezkongabeak. Alarguntza egoeran daudenak, 2
kasuetan ez ezezik, denak dituzte seme-alabak.
Ezkonduta aurkitzen direnen artean ere badira, 4 pertsona seme-alabarik ez
dutenak.
Beraz esan genezake, Alegian, momentu honetan bakardade egoeran aukitzen
direnen porzentaia, % 7,24 da, seme-alabarik ez dituztenak.
Anai-arreba edo senideren batekin bizi direnak 27 pertsona dira, % 13,04, etxe
berean bizi diren guztiak adinduak dira, eta ez dituzte seme-alabarik.
Aurreko guztia kontutan izanik, argi esan genezake bakarrik bizi diren adinekoen
kopurua altua dela, nahiz eta momentu honetan pertsona autonomoak izan, arriskuan
aurkitzen diren pertsonen artean sartu behar dira, adin handiko pertsonak direnez, jarraipen
nahiz zaintza neurri bereziak hartu behar dira:
Egoera ekonomikoa aztertzerakoan, esan Alegiko adinduen %80 ak jasotzen
duela pentsioa, hauetatik %43 gizonezkoak jasotzen dute, % 13, 52
emakumezkoak eta % 18 alarguntasun pentsioa. Emakumeen %18 ak ez du
inongo pentsiorik jasotzen, nahiz eta bere garaian lan egin, seguritate soziala
kotizatu ez zutelako.
Datu hauek kontutan izanik, senar-emazteak bizi diren etxebizitza gehienetan
pentsio bakarra jasotzen dutela, emakumeari pentsioa ez dagokiolako, eta kasu
hauetatik % 32,6 ak lehenago jubilatu behar izan zuen, prejubilatuak edo
inkapazitatuak daude, beraz ez dute kotizatutako 100% jasotzen. Bakarrik bizi
diren kasuetan berriz, gehiengoak alarguntasun pentsioa jasotzen dute.
Argi dago, adinean aurrera joan ahala, adineko pertsonen egoera ekonomikoak
okerrera egiten duela, eta bereziki emakumeen kasuan. Alargunduta egon,
bakarrik bizi eta adinean aurrera doazen emakumezkoen artean, ongizaterik
JUAN CRUZ ALBERDI COLLANTES
138
gabeko egoeran aurkitzen direnak asko dira, honela pertsona hauek pasatzen
dituzten estuasun ekonomikoak bestelako baliabide batzuk eskatzera bultzatzen
ditu.
Osasun egoerari buruz aipatu, adina eta sexua kontutan izanik, datuak
aztertzerakoan ohartu garela, 60 urtetik 70 urtera bitartean (%65) eta 70 urtetik
gorakoetan (%82), gaixotasunen bat dutenen, emakumeen porzentaia
gizonezkoena baino altuagoa dela.
Gaixotasun nagusienak, hezur eta muskulaturarekin lotuak, reuma, artrosis,
desgastea; bihotzeko arazoekin zerikusia dutenak, tentsio altua, bihotz
gaixotasunen bat; arnas aparatuko arazoa; diabetes-a; ikusmen arazoak,
entzumen arazoak, e.a… dira. Arazo psikologikoei dagokionean, aipatu
Alegiko adinduen % 1,44 ek, osasun mental arazoren bat duela, gehienak,
osasun mental zentruan tratatuk daude, segimentu bat dute eta kontrolatuak
daude.
Dementzia da, adinduen artean gure gizartean arazo handienetako bat, honek
adinduari suposatzen dion dependentzi maila altuarengatik, autonomia galtzen
dute eta atentzio berezia behar izaten dute. Alegiko populazioaren %3ak
jasaten du gaixotasun hau.
Arazo psikikoekin jarraituz, ezin da ahaztu, depresio trastornoa, %8ak jasaten
dute eta gehienak emakumezkoak dira.
Mugitzeko zailtasunak dituzten pertsonak, %13 a osatzen dute. Hauetatik, %
1,9 gurpil aulkian aurkitzen dira. Beste % 8,1 ek, ibiltzeko apoioa behar du,
3.pertsonaren laguntzarekin ibiltzen dira edo bastoia erabiltzen dute. Azkenik,
% 3 ak , ibiltzeko arazo arinagoak ditu, belaunetako desgastea, kadera
desgastea edo artrosiarengatik.
Eguneroko eginbeharrak eta zaintza pertsonalari dagokionean, aipatu beharra
dago, gehienak erantzun dutela “oraindik ondo moldatzen direla”, %84 an.
Emakumea da etxeko lanetaz arduratzen dena, %78 an eta gizonezkoak %6 ak,
etxeko eginbeharretan parte hartzen du. Badira ere alderantziz gertatzen diren
kasuak ere, emakumezkoak arazo fisikoengatik lanak egin ezin dituenean,
gizona arduratzen dena, %2 an.
Seme-alaba, suia edo familiko beste norbaiten laguntza jasotzen dutenak % 5
dira.
2000 BIZTANLETIK BEHERAKO ADINEKOEN BIZIKALITATEAREN ADIBIDEA: ALEGIA
139
Seme-alabekin bizi diren adinduen kasuetan, seme-alabek ematen dute
etxearen ardura eta zenbait etxetan, % 2 an, garbitzaile bat dute kontratatua.
Datuak aztertu ondoren, esan genezake, Alegiko adinduen artean eguneroko
eginbeharretan laguntza behar dutenak edo zaintza pertsonalerako ezintasunen
bat dutenean, laguntza famili, senide, edo kontrataturiko zaintzaile batek
ematen diela kasu gehienetan, hau da, sare informaletik lortzen dute laguntza
hori.
Familia duten kasuetan eta gure gizartean dagoen kultura eta ohiturak kontutan
izanik, familiak ematen du beharrezkoa den laguntza hori, zenbait adinduk ez
du onartzen familikorik ez den norbaiten laguntza.
Bakarrik bizi diren kasuetan eta familiarik ez dutenetan, administrazioko sare
formaletara jotzen dute laguntza bila.
Etxebizitzari dagokionean, azterturiko populazioaren gehiengoak etxebizitza
propioa du, bainan momentu honetan Alegian badira bi kasu errentan bizi
direnak eta gainera etxebizitza botatzeko proiektua dago. Beste kasu bat bada,
etxebizitza semearena da eta honek saltzeko proposamena du.
Irisgarritasuna eta oztopo arkitektonikoei dagokionez, aipatu beharra dago,
Alegiko etxebizitza gehienek ez dute igogailurik, eta hau adinduen populazioak
dituen ezaugarriak eta osasun egoera kontutan izanik, muga larria suposatzen
du eguneroko eginbeharretan, eskailerak igo eta jeisteko zailtasun fisikoak
dituztenak, askotan nahiago izaten dute neke hori hartu baino lehen, etxean
geratu.
Honek beraien bizitza soziala asko mugatzen du eta kasu batzuetan ez dira
etxetik atera ere egiten, beraien ezintasun maila altua delako eta isolatuta
geratzen dira. Alegian, kalera inoiz edo ia inoiz ateratzen ez direnen
portzentaia %5 ekoa da.
Orain arte aipaturiko datu guztiak kontutan izanik, adineko pertsonen arazoei
erantzuteko, gure gizartean famili kideak edo adineko pertsonak zaintzeko kontratatzen
diren etxeko zaintzaile edo laguntzaileak edo beren borondatez zaintzen dituzten pertsonen
garrantzia azpimarratu nahiko nuke, administraziotik kanpo aurkitzen den sare informala
deritzona. Adineko pertsona gehien izaten dituzten arazoak, gaixotasuna, elbarritasun,
estuasun ekonomikoa, bakardadea eta abar arintzeko hain garrantzitsuak direnak. Gaur
egun, sare informala eta formala komplementatzen dira, eta zenbait kasutan elkarlanean ari
dira, adinduak behar dituen zaintza eta atentzio maila oso altua delako
JUAN CRUZ ALBERDI COLLANTES
140
Alegiko adinduen kasu gehienetan sare informalak eskeintzen dio laguntza,premia
duen aspektu gehienetan, honela familia edo familiak kontrataturiko zaintzaileren bat
arduratzen da, arazo hoiei konponbidea ematen. Bertako kultura eta heziketa baloreen
ondorioz gizarteak adinekoenganako duen jarrera positiboaren eraginez, besteren beharra
duten adineko gehienak sare informalean zainduak daude.
Kasu batzuetan, nahiz eta sare informalaren laguntza izan, zaintzaileak duen paper
gogorraren ondorioz, batzuen eta besten artean ezarritako harreman izaerak, lan zaila
izateagatik, adineko ezintasunaren arabera, guztiak, zaintzaileengan eragin psikologiko
handia du, eta zaindutako pertsonen adina eta ezintasun maila zenbat eta handiagoa izan,
orduan eta handiagoa izango da eragin hori. Kasu hauetan sare formalarekin kontatu
beharra dago eta elkarlanean aritu.
Adinduak, familia edo sare informaleko pertsonen bat inguruan duen bitartean, bere
premia, behar edo arazoei aurre egiteko, ez da kasu hauetan beharrik topatu, bainan
familiarik ez duten kasuetan edo zaintzaile bat kontratatzeko nahiko diru ez dutenak, sare
formalak eskeintzen dituen baliabideetara jotzen dute.
Alegian adinduen artean dagoen desinformazioa kontutan izanik, beharrezkoa
izango litzakeena da, oinarrizko gizarte zerbitzuak eragina duen eremuan bizi diren
adineko pertsonen egoera eta premia jakinik, beraiei jakinaraztea zein baliabide izan
ditzazketen eskuragarriak, bakoitzaren bete beharrak zeintzuk diren explikatuaz. Adinduen
populazio guztiari eskuragarri eginez informazioa, kanpaina edo horri informatibo batzuen
bitartez.
Adindua, ahal den bitartean bere etxean mantentzeko, ahal den denbora gehienean
eta baldintza onenetan neurriak hartu behar dira. kontutan izan behar da ikerketa honetan
ageri zaizkigun datuak, honela gehiengoak famili,senide edo zaintzaile baten laguntza
jasotzen du, hauek denak sare informalekoak.
Bainan alderantzizko kasuak ere ageri zaizkigu Alegian, bakarrik bizi direnak, eta
familiarrik ez dutenen kasuan, nahiz momentuan laguntzarik behar ez dutela esan, hala ere,
arriskuan dagoen populazioa da eta edozein momentutan berain ezintasun maila handitu
eta sare formaleko baliabideetara jo beharko du, hau da, Etxez-etxeko laguntzara hasiera
batean.
2000 BIZTANLETIK BEHERAKO ADINEKOEN BIZIKALITATEAREN ADIBIDEA: ALEGIA
141
Momentu honetan bakarrik bizi eta Etxez-etxeko laguntza jasotzen dutenak, 8
pertsona dira, denak ezintasun maila desberdinekoak. Denen egoera aztertu ondoren, eta
kontutan izanik eskaera berriak agertu direla eta aurreko datuetan aurkezturiko
populazioaren adina, bakardadea eta beharrak kontutan izanik, garbi Ikus daiteke, Etxez-
etxeko zerbitzua jasotzen dutenen artean orduak gehitzeko beharrean aurkituko garela,
dagoeneko badaude bi onuradunen Eskaerak, ordu gehiago behar dutela eta zerbitzua
gehitzeko eskaera egiten dutenak,beste zenbait kasuetan beste zerbitzu batzuen beharrean
aurkituko dira, Etxez-etxeko laguntza zerbitzuak ezingo duenez behar dituen aina ordu
eskeini, kasu berri asko agertzen hasiko dira eta honek gizarte zerbitzuei planteamendu
berriak egitera bultzatuko gaitu, honela beharrezkoa da:
Adindua etxean mantentzea dagoen kasuetan, etxez-etxeko laguntza indartzeko
beharra nabaria da, etxez-etxeko laguntza zerbitzua adineko jendearen
beharretara egokitu behar du, horretarako zerbitzuaren estaldura handituz,
kalitatea hobetuz eta laguntza motak ugarituz.
Autonomoen kasuan, kasuak banan bana aztertu eta behar handienak dituztenei
laguntza eskeiniaz.
Orain arte erabili diren kriterio eta betebeharrak berrikusi eta planteamendu
berriak eginez.
Etxez-etxeko laguntza jasotzen dutenen artean ere aipatu beharra dago, badirela
momentu honetan zenbait kasu, eguneko zentru batean eskeintzen diren zerbitzuengatik
egokiago egongo litzakenik, horrela laguntza sare informalari deskantsatzeko aukera
emanez eta sare formaleko langileak berriz ordu hoiek beste edozein onuradunei eskeintzea
izango lukete. Jarraian aipatuko ditudan kasuak eguneko zentru batean egon litezkenak
dira, beraien ezaugarri eta dependentzi maila kontutan izanik:
Ezintasun maila handia duen emakume bat izango litzake, gurpil aulkian
aurkitzen da, eta denetarako laguntza behar izan arren, ez du dementziarik,
esklerosis multiplea duela eta urte asko daramatza ezin mugiturik. Emakume
honek gustoko ditu irakurri, idatzi eta abar egitea. Etxez-etxeko laguntza
egunean bi ordu jasoten ditu eta beste ordu guztiak alaben artean eta
kontratatutako zaintzaile baten artean betetzen dituzte.
Bigarren kasua berriz,dementzia duen gizonezko batena da, etxez-etxeko
zerbitzua eta emaztearen artean kompartitzen dute bere zaintza.Ez du
errekurtso ekonomikoekin kontatzen, beste zaintzaile bat kontratatzeko eta
gainera emazteak ez ditu diru sarrera propioak.Emazteak egoitzarako eskaera
egitea ere burutik pasa zaio, bainan momentuz bere ingurunean mantentzeko
baliabiderik egokiena eguneko zentrua izango litzake.
JUAN CRUZ ALBERDI COLLANTES
142
Etxez-etxeko laguntza jasotzen duen beste kasu bat, etorkizunean eguneko
zentru baten beharrean aurkituko den emakume baten kasua da, momentuz,
etxez-etxeko laguntzarekin bere beharrak estaltzen dira, bainan Alzheimer-a
duenez, gaixotasunak aurrerantz doan einean beste baliabide batzuen beharra
izango dute. Emakume hau seme batekin bizi da, bainan egunean zehar lan
egiten duenez ezingo luke bera zaintzen geratu, eta errekurtso ekonomiko
eskasak ditu.
Etxez-etxeko laguntza jasotzen ari den beste onuradun bat, eguneko zentruko
eskatzailea izan liteke, denbora baten barruan, aurkezten dituen arazo fisikoak sortuko dion
ezintasunarengatik, esklerosis multiplea du hain zuzen eta momentuz, etxez-etxeko
laguntzak eskeintzen dion zerbitzuarekin moldatzen da, bainan duen gaixotasuna
degeneratiboa denez, ezintasuna gehiagotzen joango da eta beharrean aurkituko da. Ez du
familiaren apoioarik, ezta posibilitate ekonomikorik ere.
Etxez-etxeko laguntza jasotzen ez dutenen artean ere egongo litzake eguneko
zentruko zerbitzuaren beharrean aurkitzen denik ere:
85 urteko gizona, adinduak diren anai-arrebekin bizi da, arrebak dira bere
zaintzaileak, eguneroko eginbehar guztietarako beste baten laguntza behar du,
ez du dementziarik. Egun guztia etxean pasatzen du, ez da gauz askorekin
entretenitzen, eta ez da etxetik ateratzen. Etxeak igogailua du.
Emakumea, 72 urte, bere senarrarekin bizi da baserrian. Ez dituzte seme-
alabarik. Osasun mental arazoak ditu, Andoaineko osasun mentalean tratatua
dago eta segimendua jarraitzen du. Etxeko-lanak bien artean egiten dituztela
adierazi zuten, bainan bertan izandakoan laguntza beharrean zeudela ageri zen.
Higiene aldetik ere oso utzia eta zikina ageri zen. Ez da etxetik ateratzen.
Etxean eroriak izan ditu.
Gizonezkoa, 79 urte, emaztearekin bizi da. 3 seme-alaba dituzte , hauetako
batek minsubalia bat du, Atzegiko etxebizitza batean bizi da.
Etxetik oso gutxi ateratzen da, egun guztia sofan egoten da, ibiltzeko zailtasunak
ditu eta entzumen arazoak, audifonoarekin ez da ondo moldatzen eta medikazio ez du
kontrolatzen. Andrea arduratzen da etxeko lana eta bere zaintzataz:
Emakumea, 88 urte, senarrarekin bizi da. 4 seme-alaba dituzte eta zaintzaile
batekin egoten dira egunean 8 orduak eta gauetan semeen artean turnoak egiten
dituzte. Ibiltzeko ez du zailtasunik, bainan dementzia du. Bigarren pisuan bizi
dira eta ez dago igogailurik.
2000 BIZTANLETIK BEHERAKO ADINEKOEN BIZIKALITATEAREN ADIBIDEA: ALEGIA
143
Beste zenbait kasu ere badira, etxetik ateratzen ez direnak eta ezintasun maila
altua duten pertsonak. Sare informaleko laguntza jasotzen dute eta eguneko
zentrurako ezaugarriak betetzen dituzte.
Ahaztu gabe, aipatu, momentu honetan Alegitik pertsona bat joaten dela Tolosako
“Siervas de Jesus” eguneko zentrura.
Alegian momentu honetan dagoen populazioaren ezaugarriengatik, edade altua,
dependentzi eta ezintasun maila altua, diru sarrera eskasak zaintzaile bat kontratatzeko,
familiaren lan egoera, eta abar, esan beharra dago, gaur egun, eta aurreko guztia kontutan
izanik, Alegiko herriak eguneko zentru baten beharra duela.
Esan ere, nahiz eta populazioaren artean beharra argi ageri, gero erabakia
norberarena dela eta kasu batzuetan famili eta adinduarekin lan handia egin beharko dela,
bere beharrak argi ikus ditzan eta eguneko zentruaren zerbitzua behar duela onartu dezan.
Oztopo arkitektonikoei dagokionean, eta kontutan izanik, Alegiko etxebizitza
gehiengoak ez dutela igogailurik. Adinduak dituen arazo fisikoen ondorioz, eta aurreko
datuetan aipaturik geratu den bezela, adindu batzuei neke handia suposatzen dio egunero
eskailerak igo eta jeistea eta nahiago izaten dute etxean geratu, honela adindua, nahiz eta
autonomi maila ona izan, oztopo arkitektonikoengatik etxean isolatuta geratu behar du,
bere bizitza soziala eta partehartzea mugatuaz.
Igogailua jartzea dagoen kasuetan, oztopo arkitektonikoak desagertzeko,neurriak
indartzearen beharra azpimarragarria da.
Igogailua jarri ezin den etxebizitzetan, eta honek adinduari oztopo larria suposatzen
dionean, beste irtenbide edo baliabide batzuen beharren aurrean aurkitzen da, horrela
norberaren etxearen ordezko bizilekuen aukera ugaritzearen aurrean aurkituko ginake.
Gaur egun, gure gizartean onargarria den autonomi mailarekin etxean bizitzen ezin
jarraitu izateak, egoitzako leku bat hartu beharra derrigor ekar ez dezan, eta pertsonaren
autonomi maila ahal den neurrian mantentzen jarrai dezan, etxebizitza eta egoitzan arteko
baliabidea bultzatzeko beharra ageri da, beste etxebizitza bat behar duenean, berez
dagokion tokian ematen saiatu behar da, normalizazio printzipioari jarraituz. Ezagutzen
duen ingurunean, bere bizitzako aktibitateekin jarrai dezan eta bere bizitza soziala
mantenduaz.
Aurrekoa aipatu ondoren, apartamentu babestuak egiteko beharra justifikatu
nahiean, honelako baliabide edo errekurtso baten beharrean aurkitzen diren Alegiar adindu
batzuen ezaugarriak agertuko dira:
JUAN CRUZ ALBERDI COLLANTES
144
Emakumea, 77 urte, alarguna, bakarrik bizi da. 3 seme-alaba ditu, harreman
ona mantentzen du beraiekin. Etxebizitza ez da propioa, errentan bizi da, eta
etxea botatzeko proiektua dago, beraz etxetik alde egin behar du. Seme-alabek
beraien etxera joateko esan diete, bainan beste herri batean bizi direnez ez du
bertako inor ezagutzen eta gainera seme-alaben etxetan ez dago igogailurik, eta
pisu altuetan bizi dira.
Emakume honen autonomi maila ona da, egunero ateratzen da etxetik, lagunekin
elkartzen da goiz eta arratsaldeetan eta etxeko eginbeharretarako ondo moldatzen
da.
Emakumea, 75 urte, alarguna, bakarrik bizi da. Etxez-etxeko laguntza jasotzen
du, baina autonoma bezela konsideratua dago, orduak gehitzeko eskaera egina
dauka, bere ezintasun fisikoak etxeko lan batzuk egiteko mugatu egiten
duelako. Bista arazoak ditu.2 seme ditu, bainan berak dionez ez du beraien
laguntza jasotzen, bat ezkondua dago eta besteak besoan arazoak ditu.
Beheko solairuan bizi da, eta dituen eskailerak zailtasunakin igotzen dituela eta
jeitsi berriz oso gaizki egiten dela dio. Etxeko dutxan eroriren bat izan du.
Egunero ateratzen da, bizitza soziala du.
Emakumea, 78 urte, alarguna, bakarrik bizi da. Ez du seme alabarik.
Autonomi maila altua du, eguneroko eginbeharrak egiteko ondo moldatzen,
baita bere zaintza pertsonalerako ere. Egunero ateratzeko ohitura du, bainan
3.en pisuan bizi da, igogailurik gabe eta gero eta gehiago kostatzen zaio
hainbeste eskailera igo eta jeitsi egitea.
Gizona, 69 urte, ezkongabea, bakarrik bizi da. Baserrian bizi da. Autonomi
maila ona du, bainan kaderako 2 operazioen ondorioz zenbait etxeko
lanetarako laguntza behar du, orain arte garbitzaile bat zuen kontratatua bainan
jubilatzeko asmoa duenez, etxez-etxeko eskaera egin behar du.
Emakumea, 80 urte, alarguna, bakarrik bizi da. 4 seme ditu eta harreman ona
mantentzen du. Etxez-etxeko laguntza jasotzen du eta ordu gehiagoren
beharrean aurkitzen delako, eskaera berria egin du. Bista arazoak ditu eta oreka
ere gutxi, bastoia erabiltzen du. Egunero ateratzen da kalera, eta lagunekin
bankuren batean eserita egoteko ohitura du. Igogailurik gabeko 4. En pisu
batean bizi da eta gero eta gehiago kostatzen zaio eskailerak igo eta jeitsi
egitea. Gauetan seme bat joaten da bere etxean lo egitera.
2000 BIZTANLETIK BEHERAKO ADINEKOEN BIZIKALITATEAREN ADIBIDEA: ALEGIA
145
Emakumea, 73 urte, alarguna. Alaba, suia eta 2 billobekin bizi da. Autonomia
mantentzen du, egunero ateratzen da, bainan etxebizitza laugarren soilaruan
dago eta ez dute igogailurik, honek neke handia suposatzen dio eta alabaren
hitzetan etxea oso txikia da eta arazoak izaten dituzte bakoitzak bere
intimitatea mantentzeko.
Gizona, 81 urte, alarguna, bakarrik bizi da. 3 seme-alaba ditu, eta alabaren
laguntza jasotzen du. Arnas aparatuko arazoak ditu, egunero ateratzen da,
bainan laugarren pisu batean bizi da eta ez du igogailurik, honek asko
mugatzen du bere bizitza soziala egiteko garaiean; gainera etxebizitza
semearena da eta saltzeko asmoa du.
Aipatu beharra dago, guztiei infomazioa eskeini zaiela etxebizitza babestuei buruz
eta denen balorazioa positiboa izan dela. Dena dela, eta adinduen kolektiboa dela kontutan
izanik, beraien osasun egoera egun batetik bestera alda daiteke, beraz eta honela den
kasuetan, autonomi maila mantentzen ez dutenak,ezingo lukete baliabide honen
onuradunak izan
Kontutan izan behar da ere, etxetik irteteko erabakia hartzea oso gogorra egiten
zaiela, eta kasu askotan atzera bota daitezkela, beraz familia eta adinduarekin lan asko egin
beharra dago sentidu honetan, eta alde onak agertu behar zaizkie.
Azkenik, aipatu Alegiko adinduen porzentai altua ikusirik eta adin altuko pertsonak
direla kontutan izanik, zenbait kasu ezingo direla ez etxebizitza tutelatuan kontenitu, duten
dependentzi maila altuarengatik, ezta eguneko zentruan, gaua pasatzera etxera bueltatu
behar dutenean, ez dutelako inor gauean zaintzeko eta posibilitate ekonomikoak ez dituzten
kasuetan, egoitzetara bideratu beharko dira, eta Alegiko adinduen kolektiboaren
ezaugarriak kontutan izanda, kasu asko agertuko dira datozen hurrengo urteetan, bainan
hau gertatu aurretik, gizarte zerbitzuetatik saiatu behar duguna da, ahal diren baliabide
guztiak beraien esku jartzea, autonomia duten adineko pertsonak autonomi maila hau
mantendu dezaten, herrian beraien partaidetza bultzatuaz eta behar diren neurriak hartuaz,
eta ahal den kasuetan behintzat beraien etxean mantenduaz, behar dituzten zerbitzuak
eskeiniaz eta honela ezin bada, egunez behar duten zerbitzua eskeini eta gauean beraien
etxera itzultzeko posibilitatea izan dezaten. Bainan hau dena posible ez den kasuetan
egoitzetara bideratu beharko dira.
Baliabide, guzti hauek, adinduak bere ingurunean izatea, eskertzen du.
Azkenik, aipamen gisa, Gipuzkoako Foru Aldundiak 2003 an argitaratu zuen
“Gipuzkoako gizarte zerbitzuen mapa” liburuan ageri den bezela, esan beharra dago: “
Egoitza eskaintza eta eguneko egoitzetako lekuen eskaintza osoa Tolosan biltzen da.
JUAN CRUZ ALBERDI COLLANTES
146
Egoitzetako eskaintza oro har egokia da epe luzera (gainontzeko azpieskualdeetan bezala,
psikogeriatriako plazen eskaintza areagotu behar da); alabaina, eskaintzen diren leku
guztiak Tolosan biltzen dira.”
“Eguneko zentroa eta babespeko etxebizitzen defizita dago.” Eta “gainontzeko
zerbitzuak ere bultzatu behar dira, batez ere etxeko laguntzakoak.”
7. PROBINTZIAN DAUDEN ANTZEKO BEHARRAK
Alegiko zaharraren egoera probintzi osoan aurkitzen dugun beharren antzeko da.
Zaharraren kopuruaren gehiketarekin eta zaharrak adinetan gora egiten duten arabera
gizarte arriskuan dagoen populazioaren kopurura gehitu egiten da. Horretaz gain,
familiaren nukleoak txikitu egiten dira eta kasu gehienetan zaharrak semeengadik banatu
egiten dira eta bakarrik bizi dira. Foru Aldundiak aurrera eramandako politika adinekoa
bere etxean ahalik eta denbora gehien pasatzera zuzenduta dago eta bizitzeko zailtasunak
nabariak direneak etxetik kanpo mantentzen dituzten zerbitzuetaz baliatuko dira. Politika
hau orokorra da eta Alegiko herrian zentsu honetan aplikatzen da.
Gipuzkoako antzeko zahartze prozentaiekin 60 urte baino gehiago duen populazioa
bere adina duen jendearekin bizi da edo bestela bakarrik, eta ekonomikoki bere pentsio
diru kopuruaz bizi da, bizitza aktibo bat darama (eguneroko paseoa eginez, jubilatuak,
mezetara joanez…) eta, nahiz eta osasuna galtzen hasi ahalik eta adina aurrera joan,
gehiengo bat bakarrik baliatzen da. Ez dute zerbitzu sozialeko laguntzarik eskatzen,
batzutan ezjakintasunarengatik, baina gehienetan beste posibilitate batzuk nahiago
dituztelako. Horrela, kasu gehienetan familiaren laguntzarekin kontatzen dute, bertako
herrian bizi direlarik edo gertu behintzat, beraiengan arduratzen direlarik, eta laguntza
handia behar duten kasuetan bere gurasoetaz arduratzen direlarik.
Aipatzen diren hobekuntzen artean dago adinekoa ahal den denbora luzeenez
egotea bere etxebizitzan, familiaren zereginetan laguntzen, etxez-etxeko zerbitzua
reforzatzen, etxeetako oztopoak gutxituz (igogailuak). Horrela, hurrengo urteetan
adinekoen osasun egoera txarrera joango dela ikusirik, zerbitzu sozial batzuen beharra
dagoela nabaritzen da, bai beraien etxeetan egoteko, edo bestela herrian babestutako
etxebizitzetan. Behar hauek erantzuten dute bai lurralde honetan eta bai besteetan eraman
nahi den politikari. Horrela, adinekoari bere etxean ahal den denbora gehien egon dadin
ziurtatzen da eta bizitza duin bat ere bai. Herri txikietako ezaugarri garrantzitsuetako bat
izaten da herri zerbitzuaren gabezi handia dagoela, dotazioa eskualdekoa denez, baina
egoera , eskakizunak eta gizarte politika probintzian aplikatzen direnekin koinziditzen
dute.
VII ATALA
DISPERTSIOA ETA ZAHARTASUN MAILA ALTUA: GIPUZKOAKO
NEKAZAL POPULAZIOAREN BIZI KALITATEAREN
BALDINTZATZAILEA. ONDORIOAK
149
Zahartasunaren prozesua eta bizitzaren itxaropenaren luzapenaren ondorioz
Europako gizarteak jasatzen duen arazoarena aurrean aurkitzen da orain Euskal Baserria.
Erakunde publikoek pertsona guztien gutxienezko kalitatezko bizitza maila ziurtatzeko
konpromisoa hartu dute dagoeneko, bereziki eguneroko funtzioak egiteko zailtasunak
dituztenenak.
Zahartasun prozesuan, adinekoak, ruralak ere, beraien etxebizitzan bizitzen
jarraitzeko apustua egiten dute, gutxienez beraien osasuna aukera ematen dien bitartean,
eta adinak jazartzen dizkien eragozpenak gainditzeko familiaren laguntza bilatu. Gehien
eskatzen dituzten zerbitzu publikoak etxean bizitzeko helburua lortzeko laguntzen diotenak
dira.
Planteatu orokortasun honetaz abiatuz, zahartasunari aurre egiteko modua
Gipuzkoako baserri eta herri txikien artean ezberdina da. 2000tik beherako herrietan eta
populazio gehiena herriaren hiri gunean bizi bada, gizarte urbano baten ezaugarri
berdintsuak aurkezten dute. Bertan, adinekoak bakarrik bizi dira kasu gehienetan edo beste
helduekin, aisira iharduerak burutzen dituzte eta adin aurreratuak arte gizarte bizitza
aktiboa mantentzen dute. Hauek bere burua zaintzen dute, bizitza osasungarria burutzen
saiatzen dira eta zailtasunak dituzten arabera familiarengan uztartzen dira oinarrizko
beharrak asetzeko baina gizarte zerbitzu publikoek eskaini dezaketen prestazioei muzin
egin gabe.
Baserrietan bizi den populazioa, hiriaren hurbiltasunaren arren, nekazal guneko
biztanleek ohiko ezaugarriak azaltzen dituzte, besteak beste, zahartasunaren gradu altua.
Horrekin batera, ezaugarritzen dituzten eta hiri biztanletik ezberdintzen dituztenak
autonomo izaera, guneak eskeintzen dion distrakzio eta okupazio sensatzioa, familiako
emakumeengan laguntza bila eta gizarte zerbitzu publikoetaz egiten duten bazterketa.
Zaharrak bere etxebizitzan bere egunak bukatzeko aukerak familiako emakumeen
eskuetan dago. Emakume hauek kritikatzen dute asignatu dieten rola baina kritikaz aparte
ia guztiek laborea onartzen dute, askotan bere gurasoena baina baita ere beste eratako
familiarrenak (osaba-izebak bereziki). Modu honetan, oso gutxi dira laguntza familiarrik ez
duten adinekoak, are gehiago, familiako emakumeak beste eratako zerbitzuak baztertzen
dute, zaharrek egindako eskakizunak bereganatuz. Beraiek dira zaintzaren lana arintzeko
baliagarriak izan litezkeen zerbitzuak baztertzen dituztenak. Eguneko zentzoa, adibidez,
zaharren izaerara egokitzen ez delako besterik gabe baztertu egiten dute. Egiten dituzten
eskaerak, bestalde, ez dira izugarriak. Kasu gehienetan dauden zerbitzuen beraien
beharretara egokitzera eskatzen dute, bereziki etxez etxeko laguntza, goizaren bat edo
Juan Cruz Alberdi Collantes
150
beste asteko libratu ahal izateko eta hor ibai, administrazioari beraien lana onartu eta
laguntza ekonomikoak izendatu gizarte laguntzak izendatzeko orduan.
Gipuzkoako adibidearen berezitasuna adinekoa bere etxean kalitatezko gutxienezko
baldintzetan mantentzeko familiaren sarearen garrantzian dago. Hiritik urrunago dauden
beste nekazal zonaldeetan hau ez da posible izan, emigrazioaren ondorioz familiaren sarea
erabat deseginda zegoelako. Euskal baserriaren kasuan egoera oso bestelakoa izan da.
Ohikoa izan da baserrian seme-alaben bat gelditzea, baserritik alde egin dutenak inguruan
bizi dira eta minutu gutxi batzuetan jatorrizko baserrian daude. Egoera hau gune
periurbanoen artean ohikoa da baina ez da ematen gainontzeko zonalde ruraletan, non sare
informalaren haustura nabariagoa den.
Familiaren hurbiltasuna zaharren zaintza garantizatu egin du orain arte baina hiri
hurbiltasuna bera nekazaritzaren gizarte ohiko baloreen galera ekartzen du eta honekin
batera emakumearen paperaren aldaketa. Aldaketaren indikatzailea familiko emakumeek
andrea izateagatik inposatutako rola bezala labore hau hasi da konsideratzen eta kexak
gehitzen dira. Bestalde, baserrian bizi den populazioa, hiritar bezala, gizarte hauek
ezaugarritzen duen indibidualismoa bereganatzen hasiak dira, besteak beste, beharren
aurrean gizarte zerbitzuetara jotzeko beharra.
Familia sarea ezinbestekoa da adineko baserritarren bizi kalitatea etorkizunean
garantizatzeko. Horregatik, baserriko zaharren zaintzan eredu berriak bultzatu behar dira
eta eredu hauek zaintzaileen lana inzentibatu behar dute. Familiaren ardura mantendu
behar da baina iharduera hau lagunduz eta betetzen duten funtzioari gizarte eta profesional
erekonozimiendua gehiago emanez.
1. EGOERA BASERRITARREN AHOTAN
Elkarrizketetan jasotako iritziak biltzen dira.
Baserritarren egoera:
• Baserritarren filosofia hauxe da: adinekoa beren kabuz edota familiartekoen
laguntzarekin moldatu behar direla. (Gehienetan emakumezkoa).
• Garrantzitsuena etxean bizitzen jarraitzea da.
• Adineko asko, eta kasu batzuetan baita beraien familiartekoak ere,
administrazio publikoaren kontrolaren beldur dira. Badakite hainbat
baliabide eskatzerako garaian konbibentzi unitate kide guztien ondasunak
kontuan hartzen dituztela eta ez daude ados.
Dispertsioa eta zahartasun maila altua: Gipuzkoako nekazal populazioaren bizi kalitatearen baldintzatzailea. Ondorioak
151
• Baserrietan bizi diren adineko gehiengoak ez dute kaleko ekintzetan parte
hartzeko ohiturarik, alde batetik garraio faltagatik eta beste batetik ohitura
faltagatik.
• Desinformazioaz ohartu gara, galdeketa egiten ari ginen bitartean.
Zenbaitek, ez ditu ezagutzen gizarte zerbitzuak eskeintzen dizkien baliabide
edo errekurtsoak zeintzuk diren, zeintzuk diren betebeharreko baldintzak,
eta kasu askotan, laguntza jasotzeko eskubidea dutenik ere ez dakite, nahiz
eta beharrean aurkitu eta legeak markatzen dituen baldintzak bete.
• Adin handiko populazioa handitzen ari da, eta adineko populazioaren
gehiengoa emakumeak osatzen dute.
• Bakarrik bizi diren adinekoen kopurua ere nahiko altua da eta nahiz eta
momentu honetan pertsona autonomoak izan, arriskuan aurkitzen diren
pertsonen artean sartu behar dira, adin handiko pertsonak direnez, jarraipen
nahiz zaintza neurri bereziak hartu behar dira.
• Adinean aurrera joan ahala, adineko pertsonen egoera ekonomikoak
okerrera egiten du, bereziki emakumeen kasuan. Alargunduta egon, bakarrik
bizi eta adinean aurrera doazen emakumezkoen artean, ongizaterik gabeko
egoeran aurkitzen direnak dira asko.
• Adinduen artean eguneroko eginbeharretan laguntza behar dutenak edo
zaintza pertsonalerako ezintasunen bat dutenean, laguntza famili, senide edo
kontrataturiko zaintzaile batek ematen diela kasu gehienetan, hau da, sare
informaletik lortzen dute laguntza hori.
• Bakarrik bizi diren kasuetan eta familiarik ez dutenetan, administrazioko
sare formaletara jotzen dute laguntza bila.
• Irisgarritasuna eta oztopo arkitektonikoei dagokionez, aipatu beharra dago,
etxebizitza gehienek ez dutela igogailurik, eta hau adinduen populazioak
dituen ezaugarriak eta osasun egoera kontutan izanik, muga larria
suposatzen du eguneroko eginbeharretan, eskailerak igo eta jeisteko
zailtasun fisikoak dituztenak, askotan nahiago izaten dute neke hori hartu
baino lehen, etxean geratu.
• Kasu batzuetan, nahiz eta sare informalaren laguntza izan, zaintzaileak duen
paper gogorraren ondorioz, batzuen eta besteen artean ezarritako harreman
izaerak, lan zaila izateagatik, adineko ezintasunaren arabera, guztiak,
zaintzaileengan eragin psikologiko handia du, eta zaindutako pertsonen
adina eta ezintasun maila zenbat eta handiagoa izan, orduan eta handiagoa
izango da eragin hori. Kasu hauetan sare formalarekin kontatu beharra dago
eta elkarlanean aritu.
Juan Cruz Alberdi Collantes
152
Gizarte Zerbitzuen inguruko iritziak:
• Famili artekoak ez daude ados administrazioak eskatzen dituzten betebehar
guztiekin, hala nola, konbibentzi unitateko kide guztien ondasunak kontutan
hartzearekin, zerbitzua jasotzen duena adinekoa dela azpimarratzen dute.
• Etxez-etxeko zerbitzuari dagokionez, zerbitzu hau behar dutenek nahikoa ez
dela diote, egunean ordu gutxi batzuk ez dietela lana gehiegi errazten, baina
bada zerbitzu hau erabiltzen duten talde bat oso gustura aurkitzen dena.
Talde honetan aurkitzen direnak bakarrik bizi diren pertsonak dira,
autonomoak baina asteko garbitasun orokorra egiterako garaian arazoak
dituztenak, eta hauei bai asetzen dizkietela beharrak. Gustura agertzen ez
direnak zaintzaileak dira gehienak, beraiek diotenez eguneroko gauzak
egiteko laguntza handirik ez dute behar, beraiek etxean egoten baitira ia
egun osoa, momentu puntualetako laguntza eskatzen dute edo ordu
gehiagoko laguntza bat, pertsonataz arduratuko direnak eta ez hainbeste
etxeko garbiketaz. Bestalde, zenbaitek gogoratu dute langileak euskaldunak
izan behar dutela, gure aiton-amon askok ez baitakite gazteleraz hitz egiten,
eta hauentzat arazo bat da besteekin komunikatzeko garaian.
• Etxez etxeko laguntza zerbitzua: hainbat onuradun zain zerredan itxaron
behar dute denbora luzez.
• Etxez etxeko laguntzaileek duten denbora murritza batzuetan onuradunen
janaria erosten eta prestatzen erematen dute. (Zaharren egoitzarekin edo
eguneko zentroarekin akordio batera iritsi, janaria hortik jaso ahal izateko
eta onuradun batzuei eramateko. Zerbitzu hau hainbat adinekoen gaixotasun
prebentziorako oso lagungarria litzateke, modu honetan orekatutako dieta
bat ziurtatu ahal litzaiekeelako. Bakarrik bizi diren baserriko hainbat
gizonezko onuradun dieta ohitura prekarioak dituzte).
• Eguneko zentroa eta babespeko etxebizitzen defizita dago, gainontzeko
zerbitzuak ere bultzatu behar dira, batez ere etxeko laguntzakoak.
• Tele-alarma zerbitzua oso baloratua dago. Baliabide honek etxean
jarraitzeko aukera ematen diete, askotan bakarrik bizi diren adinekoei seme-
alabek jartzeko eskatzen diete beraiek ere lasaiago egoteko, modu berean
adinduak arazoren bat badu abisatzeko modu egokia deritzote. Hala eta
guztiz ere zenbait akats dituela ere esaten digute batzuek, adibidez, etxetik
kanpo irten ezkero ez duela funtzionatzen eta baserrietan bizi direnek
baserri inguruko baratzera irteteko joera handia dute, beste batzuei
molestatu egiten diete eta ez dituzte erabiltzen. Zaintzaile baten esanetan
dementzia dutenen kasuan ez duela balio dio, hauei botoiai sakatzea ahaztu
baitzaieke.
Dispertsioa eta zahartasun maila altua: Gipuzkoako nekazal populazioaren bizi kalitatearen baldintzatzailea. Ondorioak
153
• Eguneko zentruaren inguruan iritzi positiboa izan dute orokorrean nahiz eta
batzuek moralki guztiz ongi ez iruditu, adinekoa baztertzea dela iruditzen
zaie, baina adindu gazteenen artean egokia iruditzen zaie, askok familian
antzeko kasuren bat izan dutelako. Hala eta guztiz ere nahiago izaten dute
etxean bertan izan, beldur baitira adinekoak izango duen jarreraz. Batzuek
diote baserritarren izaera ez datorrelako bat eguneko zentruaren izaerarekin.
• Bono taxia erabiltzen dutenek positiboki baloratzen dute baliabide hau.
Informazioa ez zutenek eta beharra daukatenak interesa agertu dute.
• Zaharren egoitzei dagokienez, gehiengoak ez dute aukera bezala ikusten eta
gutxi batzuk azken aukera moduan ikusten dute. Beste aukerarik geratzen ez
zaien adinekoak bakarrik planteatzen dute aukera hau. Orokorrean zaharren
egoitzak pertsonak baztertze modura ikusten dira, norbera bere kabuz badoa
ez zaie gaizki iruditzen baina behartuta eramatea oso gaizki ikusia dago.
• Momenturen batean lehendik zerbitzua eskatu zutenak, zerbitzu hauek ez
dituzte begirunez ikusten, beraiek diotenez beti berdinak dira zerbitzu hauen
onuradunak eta behingoz batek laguntza behar dutenean ez zaiela ematen
aldarrikatzen dute. Gizarte zerbitzuek laguntza emateko baino informazioa
emateko bakarrik erabili daitezkela diote. Laguntza emango duten
zerbitzurik ez dagoela diote.
• Laguntza teknikoen inguruko iritzia positiboa da, nahiz eta informazio
zabalago bat faltan bota.
• Zerbitzuen aldaketen beharra ikusten dute, zerbitzu irisgarriago batzuek
sortuz, eta zaintzaileei laguntzak gehiago eskeiniz.
• Azpimarratzekoa da jubilatu etxeek ekintza ezberdin ugari prestatzen
dituztela baina agian belaunaldi arteko ekintzak prestatzea falta zaie, modu
honetan adinduen eta gazteen arteko ezberdintasunak ez direla horren
nabariak ikus daitezke.
• Zaintzaile batzuek adindua paseatzeko zerbitzuren bat sortzea positiboki
baloratuko lukete, kanpo espazioarekin kontaktua galdu ez dezaten.
• Genero rolei estuki loturik bizi izan diren gizonezkoak, nabarmen zenbait
behar agertzen dituzte, hala nola, etxeko lanetan eta eguneroko zenbait
ekintza instrumentaletan.
• Baliabideen inguruan informazio zehatzagoa falta da. Laguntza tekniko,
tele-alarma edota oinarrizko gizarte zerbitzuen baliabideen ezagutza eza
nabaria izan da.
• Gizarte zerbitzu eta osasun zerbitzuen artean koordinazioa areagotzeko
beharra.
• Paseo programa finkoa ez izatea da detektatutako arazoetako bat.
Juan Cruz Alberdi Collantes
154
Garraio arazoak:
• Elkarrizketatutako 65 urtetik gorakoen gehiengoak ez du gidabaimenik.
• Landa ingurunean kotxerik edo gidatzeko karnetik ez izatea gizarte
isolamendua, osasun jarraipen falta, eta beste arazo praktikoak sortzen ditu.
• Taxi egokiturik ez izatea herrietan.
• Herri barnean erabiltzen diren autobusak garestiak dira.
• Sendia dutenak, askotan familiartekoekin moldatzen dira. Hauek
familiartekoen denbora librearen baitan egon ohi dira. Beste batzuek taxia
erabili behar izaten dute.
• Oztopo arkitektonikoak ezintasun fisikoak duten baserrietan.
Zaintzaileen gainkarga:
• Datuen arabera 76 urtetik aurrera inflexio puntu bat ematen da eta adin
honetatik aurrerakoan gehienetan beste pertsona baten laguntza behar izaten
dute. Laguntza hau familiartekoek ematen dute.
• Kasu gehienetan emakumezkoa izaten da zaintzailea eta askotan eguneko 24
orduak eskeintzen ditu adinduaren zaintzari.
Etxean jarraitu ezin dutenen arazoak:
• Oraindik autonomia fisikoa eta psikikoa duten eta bakarrik bizi diren
hainbat pertsonentzako ez dira bitarteko egoitza aukerak.
• Zaharren egoitza; langile guztiak euskaldunak ez izatea, eta ekintza ereduan
baserri ingurutik urrun gelditzea.
Gogoetak:
• Gogora ditzagun Simone de Beauvoir-en hitzak: “hortxe dago
(zahartzaroan) gure bizitzaren zentzua. Zer izango garen ez badakigu, nor
garen ere ez dakigu. Ikus dezagun geure burua agure edo amon horrengan”.
• Gaur egun herrialde garatuetako osasun eta gizarte zerbitzu sistemen
erronka garrantzitsuenetako bat hauxe da: eguneroko bizitzan moldatzeko
besteen laguntza behar duten eta beraz, menpekotasun egoeran dauden
pertsonen bizimodua hobetzea. Menpekotasun edo dependentzi arazo hori
nabarmen handituz joan da hainbat faktorek eraginda: adin handikoen eta
oso adin handikoen ugaltze bizkorra, bizi itxaropena luzatzea, borondatezko
laguntzen beherakada, pertsona bakarreko familien kopurua gehitzea, eta
abar. Menpekotasuna arrisku berria bada, dagokion bezala tratatu eta
finantzatu beharko da
• Dependentzia arrisku soziala da. Gaixotasunen gainetik ere, norbanakoaren
sentipenak dira egungo bizitza nola garatuko den mugatuko duena.
Dispertsioa eta zahartasun maila altua: Gipuzkoako nekazal populazioaren bizi kalitatearen baldintzatzailea. Ondorioak
155
• Autonomia pertsonala galtzearen ondorio nagusienak pertsonalak eta
sozioekonomikoak dira. Pertsonalari dagokionez, norberaren autokontzeptu
eta ongizateari buruzko kontzeptu txarra izateagatik dator. Bestalde, arrazoi
sozioekonomikoetan, beharrezko zerbitzu edo prestazio zaintzak familiak
bete behar dituzte, honek ohituretan, beharretan eta senideen arteko
aldeketak sortuz (Pearlin, 1994), edo profesionalengandik, honen ondorio
ekonomikoak banakoak eta familiak edo Estatuak jasan behar dituzte.
• Bizi itxaropena luzatu egin denez eta, ondorioz, menpekotasunezko egoerak
ugaldu, beren etxean bizitzeko adineko pertsonei aukera bat ematea da
gizarte politika gidatzen duten oinarrizko printzipioetako bat. Gainera, bai
adineko gehienek eta bai familiartekoek horixe bera eskatu izan dute
askotan. Horra hor zergatik eman behar zaion berebiziko garrantzia sare
naturala indartzeari. Laguntza informala, adinekoen beharrak betetzen
dituzten senideek osatutako sareari deitzen diogu. Eta horixe da, hain zuzen,
adineko ezinduen aldeko laguntza hezurduraren bitarteko nagusietako bat.
Horregatik, bada, sare naturalak egile eta hartzaile izan behar luke
etorkizuneko programetan.
• Egia baldin bada ere, gaur egungo adinduak itxura gaztea, dinamikoa eta
osasuntsua eskeintzen dutela, litekeena da etorkizun hurbil batean itxura hau
egokiena ez izatea. Hemendik bost bat urteetara adinduen populazio
gehienak 75-84 urte bitarte izango baitute. Aldaketa honek bakarrik
adinduen itxura ederki aldatuko du. Seguraski adinduen barruko distribuzio
berri honek, aginte publikoei eta bestelako gizarte eragileei adin altuagokoei
lehentasunez begiratzera behartuko die.
2. SORTZEN DIREN PROPOSAMEN ARRUNTEN DESKRIBAPENA
Beharrak eta iritziak aztertu ondoren zenbait ekintza edo programa proposatuko
dira, beraien eta guztien beharrak ahal den neurrian asetzeko. Proposatuko diren ekimenak
ez daude baserritarrei bakarrik zuzenduta, herri mailan ere aplikatu daitezken programak
dira.
Denboraren bankua
Denboraren bankua, ez da egun ezagutzen den banku horiek bezalakoa, diruan
oinarritu beharrean lan-ordua aintzat hartzen duen zerbitzuen trukatze sistema da.
Denboraren bankuak truke antzeko sistema bat erabiltzen du, baina ez da zertan bi
pertsonen artean eman behar, hau da, zerbitzua eskeintzen duenak txanpon bat jasoko luke
Juan Cruz Alberdi Collantes
156
ordainetan (orduak, minutuak...). Txanpon hauek aurrerago erabili daitezke, beste
erabiltzaile baten zerbitzuak edo produktuak eskatzeko.
Emakumezko eta gizonezkoen arteko lankidetza zerbitzuak gizartean sustatzea,
familia eta norbanakoen artekoak, maila eta adin ezberdinekoen artekoak eta, bertakoak
diren eta bertara heldu direnen artekoak. Lankidetza hau, trebetasunak eta denbora
trukatzeko emango litzateke. Hau guztia, ez da berria, aspaldian ere ematen zen, gehien bat
emakumeen artean. Oraingo honetan, baina, era antolatu eta eskuragarriago batean egin
nahi da.
Erreferentzi gunea sortu nahi da, lana eta denboraren eskaintza eta eskariarentzako
topalekua. Denbora modu paritario eta elkarrekikoan trukatzea da helburua, egin
beharrekoak lan merke, izkutuko edo ordaindu baten estalgarria izan daitezen ekidinez.
Truke guztiek dute balio bera, denak balio du burutzeko behar den denbora, alegia
Horrelako zerbitzuak aurretik ez egotea.
Dirua, merke aterako litzateke.
Lan Intergenerazionala burutuko genduke adin guztiko pertsonak parte hartuko
bailute.
Herritarren harremanak bultzatu.
Indibidualismoa alde batera utzirik, talde lana izango da.
Adineko ezinduak zaintzen dituzten familientzako prestakuntza ikastaroa bat
Gaixotasuna agertzen denean, ezustekoren batean edo aurrea hartzeko gaitasuna
agortu denean, menpekotasunaren fenomenoa ere azaldu egitzen da.
Pertsona zahar horiek behar dituzten zaintzen artean, gizarteak jartzen dituen
baliabide formal batzuk daude (eguneko zentroak, etxeko laguntzak, instituzionalizazioak,
telealarma...), baina horiek guztiak familiaren zaintzari laguntzeko jarritako baliabideak
besterik ez dira, familia baita ezintasunen bat duten kideen euskarri soziologiko eta
psikologiko naturala. Beharrezkoa da familiaren lanari, osagarri gisa, eransten zaizkion
gizarte baliade formalak baloratzea.
Familia ardatza, besteen mende geratu diren pertsona zaharrei orain arte familiaren
laguntza izan baita ardatz, arrazoi batzuk direla medio, aurrerantzean ez da nahikoa izango.
Guztira, menpekotasuna duten pertsona zaharren %45 beren familiekin bizi da, eta
hori diru asko aurreztea da herriarentzat. Sare publikoan zaintzen dira prozesu luzeko
Dispertsioa eta zahartasun maila altua: Gipuzkoako nekazal populazioaren bizi kalitatearen baldintzatzailea. Ondorioak
157
menpekotasuna eduten zaharrak, eta hori ez da bakarrik desegokia politika sozialaren
ikuspegitik, baizik eta, gainera, gastu handiak dakartza berarekin.
Premiazko dugu familiei laguntzeko neurri eraginkorrak hartzea, informazio,
prestakuntza eta aholkularitza programen bidez. Ezinbesteko gauza bat da prestakuntza,
hau da, zaintza zerbitzuak ahalik eta ondoen emateko eta arrazionalizatzeko teknikak
ikastea eta, era berean, gaixotasunen bilakaera, korapiloak, alarma sintomak, aztertzeko
baliabideak, lege problematika, laguntza psikologiko eta protesikoak.. ulertu eta ezagutzea,
gaixotasun prozesuak ulertzeko elementu horiek guztiek murriztu egingo baitute
menpekotasuna duten adinekoak, eta horrela ez dute duintasunik galduko eta ahal den
autonomiarik handiena izango dute.
Gizartean aldaketak bultzatu nahi izanez gero, horretarako behar diren bitarekoak
jarri behar dira; aldaketa benetan gertatzeko beharrezkoa da horretarako egoerak sustatzea
eta aldaketa horietarako prestatzea jendea. Eta horrek esan nahi du beharrezkoa dela beste
kultura bat zabaltzea, arazo horiei guztiei, elkartasunez eta ez karga sozial bat gehiago
balitz bezala, erantzuteko balioko duen, horrela ez daitezen hain ahul izan menpekotasunen
aurrean.
Laburbilduz, ezintasun fisiko edo psikikoa duten pertsona adinduak ditugunez eta
haien familiak ongi zaintzeko behar duten informaziorik ez dutenez, errealitate horrek
bultzatu gaitu familia horiek ondoko arloetan prestatzeko gaiak ematera, sarri egoera
horrek gaizki tratatzera, larritasuna, sgurtasun eza eta gizartetik urruntzea ekarri ohi
dituelako:
Medikuntza.
Erizaintza.
Psikogeriatria.
Laguntza psikologikoa.
Lege arloa.
Giza baliabideak.
Erraztasunen eta laguntza teknikoen arloa.
Gauza horiek jakiteko familia horiek duten eskubideak dakar berarekin beste
batzuek informazioa emateko erantzunkizuna edukitzea, kasu honetan menpekotasuna
duten pertsona zaharrak zaintzeko prestatzea.
Etxez etxeko laguntza zerbitzua
Zerbitzua beharretara moldatu beharra du, eta ez pertsona zerbitzuetara.
Etxez etxeko laguntza zerbitzua indartzea
Juan Cruz Alberdi Collantes
158
Zerbitzu publiko honen prezioa merkatuko prezioa gainditzen du. (Baremo
ekonomikoaren arazoa gai horretan esku hartze duten beste erakundeekin
aztertea –Gipuzkoako foru Aldundia-, eta ahal bada perspektiba sozial batetik
konpentsatu.
Baserri eta landa etxeetara joaten diren laguntzaileen azpiegitura mendi
ingurunerako egokitu.
Adindua etxean mantentzea dagoen kasuetan, etxez-etxeko laguntza indartzeko
beharra nabaria da, etxez-etxeko laguntza zerbitzua adineko jendearen
beharretara egokitu behar du, horretarako zerbitzuaren estaldura handituz,
kalitatea hobetuz eta laguntza motak ugarituz.
Autonomoen kasuan, kasuak banan bana aztertu eta behar handienak dituztenei
laguntza eskeiniaz.
Orain arte erabili diren kriterio eta betebeharrak berrikusi eta planteamendu
berriak eginez.
Menpekotasuna duten zaintzaileak kexu dira zerbitzu honek ez baitiete beraien
beharrak betetzen. Beraien iritziz eguenan ordu batzuekin arazoa ez die
konpontzen.
Paseo programa
Bakardadea arintzeko paseoak dira. Etxetik irten eta taldean ibiltzeko aukera
eskeintzen du. Zerbitzu honek modu berean besteekiko kontaktua mantentzen laguntzen du
eta aisialdi aukerak eman. Programa nolabait finkatzea:
Oraindik autonomia dutenentzako proposamena
Oraindik autonomia dutenentzako bainan baserrian gizarte eta osasun arriskurik
gabe bizitzen jarraitzen ezin dutenentzako erdibideko aukera bat: toki bat, non bakoitzak
bere espazio diskrezionala duen, eta zerbitzu amankomun batzuk: jangela edo janaria
ekartzeko zerbitzu amankomun batzuk.
Zaharren egoitzetako langileek
Euskaldun izatearen irizpideak betetzea. Bestalde, erresidenteak naturarekin
harremanetan egoteko ekintza aukera gehiago beharko lirateke.
Eguneko Zentroa hobetzeko proposamena
Eguneko zentroko plaza guztiak hitzartuak izatea komenigarritzat jotzen da. Landa
ingurunean egotea eta naturarekin lotutako ekintzak izatea ere egokitzat jotzen da, hau da,
Dispertsioa eta zahartasun maila altua: Gipuzkoako nekazal populazioaren bizi kalitatearen baldintzatzailea. Ondorioak
159
baserritarrek dituzten ohiturak eta jakindura baloratu eta programan txertatu: landareen eta
abere txikien zaintza, eta abar.
Arazo arkitektonikoak dituztenentzat
Pertsona hauen isolamendua saihesteko, famili hauei informzaio kanpaina berezi
bat zuzendu beharko litzaieke, etxebizitzak egokitzeko aukerak aipatuz – Sendian
Programa edo Udalaren laguntzak.
Garraio irisgarri publiko eta ekonomikoa
Zenbaitek medikuarengana joateko, erosketak egiteko e.a. garraio publikoaren
beharra dute. Herrian bizi direnak eskuragarri dute horrelako zerbitzuak baina, herritik
urrun bizi diren pertsonak ezin dute zerbitzu hauek kalekoak bezala erabili, eta guztiok
eskubide berdinak baditugu, zergaitik behar hauek dituzten pertsonei bizitza ez diegu
errazten? Horretarako bono-taxia zerbitzuarekin batera beste nolabaiteko aukera bat eman
beharko zaie, bono-taxia erabiltzeko baremo ekonomikoa kontutan hartzen baita eta lehen
aipatu bezala guztion eskubidea da garraio publikoa erabiltzeko aukera izatea.
Honetaz gain, herriko ezinduek erabiltzen duten udal-garraioa ere beste moduren
batera antolatu daiteke, zerbitzua zabalduz.
Udal bono taxi zerbitzua
Programa hau, joan etorrietan taxi-zerbitzua erabili ahal izateko, bale/bono moduan
banatzen diren dirulaguntzetan gauzatzen da.
Prezioa / bonotaxiaren kopurua ezartzekoa izango zen, taxilariarekin hitz eginez eta
herrien ibilbide ezberdinen tarifa kontutan hartuz.
Garraio egokitua behar dutenentzat, taxilarien ibilgailua egokitzeko eskaintza
egiteko aukera egongo litzake.
Proiektuaren sorrera hiru arrazoi nagusietan oinarritu daiteke:
Herrietako errealitatearen azterketa eginez auzo eta leku asko ditu izaten
dituzte garraiorik iristen ez direnak.
Landa inguruan egin diren ikerketen arabera adineko, elbarritu eta karnetik
gabe dauden pertsonak dira isolamendu arriskuan dauden taldeak.
Foru Aldundiak bideratzen duen Bono-taxi programa oso herritar gutxiengana
iristen da, ezarritako baldintza ekonomikoak oso motxak dira eta gehiengoa ez
da sartzen.
Juan Cruz Alberdi Collantes
160
Helburuak
Garraio faltak sor dezaken isolamenduari aurre egin.
Foru Aldundiaren Bono-taxi programaren osagarri izan.
Herritarren garraiatze moduak zabaldu eta errestu.
Landa inguruko adineko, elbarritu eta karnetarik gabeko pertsonen garraio
beharrei erantzun.
Ezinduan autonomia gehitu.
Norentzat?
Landa inguruan bizi edo herrian garraio publikorik erabiltzeko arazoak izan eta
egoera hauetan daudenentzat:
• 65 urte baino gehiago izan
• 65 urte baino gutxiago eta mugikortasun arazoak dituen elbarritua izatea
Foru Aldundiaren ziurtagiriaren arabera.
• Herri bakoitzean erroldatua izatea.
• Norberaren izenean erregistratuko kotxerik ez izatea.
• Garraio publikorik ez izatea (distantzia)
• Urteko diru-sarrerak baremo ekonomiko zehatz bat ez gainditzea.
Detektatu diren kasuekin kontaktuan jarri
Zenbait kasuetan baserritarrak errezeloak izaten dituzte gizarte zerbitzuetara
gerturatzerako garaian, agian kasu horietan zerbitzuak beraiengana gerturatu beharko
lirateke.
Sare informala indartzeko beharraren aurrean zaintzaile nagusien zaintza eta
babesa; sendian programaren bitartez eta herriko baliabideak erabiliz:
Kasuen azterketarekin jarraitu.
Kasuen detekziorako osasun-zerbitzuen eta gizarte-zerbitzuen arteko
koordinazioa areagotzeko protokoloa lantzea.
Detektatutako kasuak gizarte-zerbitzuei ohartarazteko protokoloa:
• Informe/Orri bat formalizatu.
• Telefono dei zuzenekin.
• Zerbitzu bat hasten den bakoitzean EE laguntzailea, erizaina eta medikuen
arteko bilera bat; eginbeharrekoak, pausuak eta antolamendua zehazteko.
• Erizain eta medikuei dauden baliabideei buruzko informazioa erraztu eta
eman, etxeetan hauek laguntzen berri erraztasun handiagoz eman dezaten.
Dispertsioa eta zahartasun maila altua: Gipuzkoako nekazal populazioaren bizi kalitatearen baldintzatzailea. Ondorioak
161
Kurtsoak (AFAGI) bitartez (edota Osasun zerbitzukoen bitartez); gaiak honako
hauek izan daitezke:
• Zaintzailearen zaintza, Komunikazioa, Autonomia areagotzeko ekintzak,
Laguntza teknikoak, Heriotza eta dolua, Alzheimer, Dementzia, Minbizia,
Herentziak, Jubilazioa, Burn-out Sindromea.
Laguntza psikologikoa.
Boluntarioekin kontaktatzea .
• Boluntarioak bilatu.
• Denboraren kutxa landu daiteke: eskaintza eta eskaria arteko trukea da.
Dirua erabili beharrean denbora kontatzen da.
Babeserako taldea (Afagi, Gizartekintza)
Segimendua eta balorapena.
Autolaguntzarako taldea: zaintzaileen sobrekarga lantzeko, hizketarako,
ikasteko, desahogatzeko…15ean behin taldea bildu eta laguntzarako gaiak
landu, talde elkarrizketa bidez.
Laguntza teknikoak zabaltzea.
Trenaren eta autobusaren aprobetxamendua
Zenbait herritan ez garraio publikoak ez ditu herritarren beharrak asetzen eta behar
hauek nolabait ere asetzeko beste modu batera moldatu.
3. adinekoentzat baliabide ezaren aurrean
Dauden ekipamenduekin etxebizitza alternatibak eskaintzea, landa bizimodura
egokituak.
Bazkari eta garbitegi zerbitzua
Norberak bazkaria prestatzeko ezintasuna dutenentzat zuzendua dagoen zerbitzua.
Bazkaria etxea eraman eta arropak garbituko dituztenak. Diagnosian zenbati kasu topatu
dira, gehien bat gizon ezkongabeen kasuan, askotan besteen beharra baitute eguneroko
bazkaria prestatzeko.
Eguneroko beharrei aurre egiteko ikastaroa
Genero rolei estuki loturik bizi izan diren gizonezkoak, nabarmen zenbait behar
agertzen dituzte, hala nola, etxeko lanetan eta eguneroko zenbait ekintza instrumentaletan.
Juan Cruz Alberdi Collantes
162
Hauei lanak beste pertsona batek egin beharrean, ahal den neurrian norberak egiteko
pautak eta trikimailuak erakutsiko litzaieke.
Biztanleria orokorrari gizarte baliabideen inguruan informazio triptiko bat helaraztea
Orokorrean, horrelako neurri bat komenigarria litzateke, biztanleria guztia, eta kasu
honetan gizarte zerbitzuetara jotzeko joera gutxi duen baserri inguruko biztanleriak
bereziki, ditugun gizarte baliabideak ezagutzeko. Informazio falta bereziki nabaritu da
etxebizitzak konpontzeko gaian, baina baita ere beste hainbat gizarte baliabideen inguruan.
Bestalde, ez jakintasun handia dagoela ikusi da zenbait zerbitzuen inguruan, hala nola,
bono-taxia eta laguntza teknikoen inguruan.
Egoera kaxkarrean dauden bideen konponketa ziurtatu behar da
Zenbait herri bide konpontzeko beharra ikusten da, zenbaiteri bizitza asko erraztuko
bailieke.
Gaikako bilketa baserri inguruetara gerturatzea
Gaur egun horrenbeste azpimarratzen den joera hau baserri ingurunetan ezin da
aurrera eraman ez baitago gaika bilduko duen kontainerrik eskura.
Auzoetan dinamizazio programa bat hedatzea
Baserri inguruko adineko biztanleria ez du kurtsiloetan eta hitzaldietan parte
hartzeko ohiturarik. Beraz, programa hau baserri inguruko biztanleriaren interesak eta
moduakjaso beharko lituzke. Auzoko elkarteen eta auzoko beste giza sareen kolaborazioa
bilatu beharko litzateke, batez ere osasun ekimenetara animatzeko, baita eskualdeko landa
garapen elkartearena. Horrelako programa baten azaleko zirriborro bat prestatu dugu,
etorkizunean planteatu daitezkeen iniziatibeei abiapuntua emateko. Helburu nagusiak:
Landa inguruneko biztanleriaren ongizatea eta parte hartzea bultzatzea.
Helburu zehatzak
1. Auzoetan dauden elkarte komunitarioen hobekuntza eta erabilera aukerak.
Auzoko elkarteen lokalen erabilera eta kolaborazio aukerak aztertu. Udalak
baldin baditu erabili gabeko lokalak, horren erreforma ere aztertu daiteke.
2. Adinekoei eta haien senideei zuzendutako osasun ekimenak:
Dispertsioa eta zahartasun maila altua: Gipuzkoako nekazal populazioaren bizi kalitatearen baldintzatzailea. Ondorioak
163
a) Adinekoentzako gimnasia tailerra, memoria tailerra, eta beste ongizate
tailerrak. Interesak aztertu lehenik.
b) Adinarekin lotua dauden arazo fisiko eta psikikoen inguruan hitzaldiak eta
prebentzio tailerrak: hipertentsio eta bihotz arazoak.....
3. Adinekoak harreman esparruak berreskuratzeko kultur ekintzak indartu.
Belaunaldi arteko ekintzak.
165
BIBLIOGRAFIA
167
AINZ IBARRONDO, M.J. (1994): “Caserío en los valles atlánticos del macizo de Gorbea. Transformaciones recientes”. Lurralde, nº 17, pp. 281-294.
AINZ IBARRONDO, M.J. (1998): “El último proceso de cambio en el territorio del caserío”. Lurralde, nº 19, pp. 137-154.
ARRIETA URTIZBEREA, I. (1998): Garai berriak baserrian (1930-80). Gizarte ruralaren eta baserriaren bilakaeran gizarte industrialak eragindako aldaketa antropologikoak. Tesis Doctoral inédita. Universidad del País Vasco. Donostia.
BLIESZNER, R. (1987): «Rural-urban differences in Service use by older adults», en BRUBAKER, T. Aging and family.
CACHÓN RODRIGEZ, L. (1998): “Los mayores como yacimiento de empleo”. Documentación Social: las personas mayores, nº 112, pp. 223-235.
CAMARERO RIOJA, L.A. (1997): “Pautas demográficas y espaciales de las transformaciones del medio rural: Ruralidad y agricultura”. Agricultura y sociedad en la España Contemporánea. Ministerio de Agricultura, Pesca y Alimentación y Centro de Investigaciones Sociológicas. Madrid, pp. 225-248.
CIS/IMSERSO (1998): Estudio 2279. Encuesta entre la población mayor española sobre «La soledad en las personas mayores».
COLECTIVO IOÉ/CIS/IMSERSO (1995): Cuidados en la vejez. El apoyo informal. IMSERSO. Colección Servicios Sociales, nº 26. Madrid.
CONSEJERÍA DE ASUNTOS SOCIALES (2003): Rompiendo Distancias. Programa integral para las personas mayo-res del medio rural del Principado de Asturias. Oviedo.
DIPUTACIÓN FORAL DE GUIPÚZCOA: Departamento de Servicios Sociales (2003): “Los servicios sociales en los municipios rurales de Guipúzcoa. Programa Urbiltzen” San Sebastián. 86 p.
ELIZALDE SÁNCHEZ, M J (2006): Rompiendo Distancias. Sistema Nacional de Dependencia.Dossier. Minusval. p. 31.
FERNÁNDEZ AGUERRI, Mª J (2002): “Retos y problemática de la mujer en el ámbito rural. El papel de las agrupaciones de este sector en el desarrollo rural” Jornadas temáticas sobre políticas de relevo generacional e incorporación de la mujer al mundo rural. El libro blanco de la agricultura y el desarrollo rural. Madrid.
GALDOS URRUTIA, R. ( 1998): ”Ruralidad y Geodemografía” en FERNANDEZ DE LARRINOA, K. (ed): Sociedad rural, desarrollo y bienestar. Universidad del País Vasco, Vitoria-Gasteiz. pp. 245-255.
GALDOS URRUTIA, R. (1986): “La despoblación de los municipios rurales alaveses. Cambios demográficos e incidencias en la estructura agraria”. Lurralde, nº 9, pp. 235-244.
GARAYO, J.M. (1998): “Población y sociedades rurales” en MEAZA, G. y RUIZ, E. (dirs.): Geografía de Euskal Herria. vol. VI (Los espacios y actividades rurales e industriales). Etor, Donostia, pp. 9-23.
GARCÍA GONZÁLEZ, J. y RODRÍGUEZ RODRÍGUEZ, P. (2004): Rompiendo Distancias: Un programa integral para prevenir y atender la dependencia de las personas mayores en el medio rural, Rev. Española de Geriatría y Gerontología.
GARCIA SANZ, B. (2004): “La mujer rural ante el reto de la modernización de la sociedad rural”. Instituto de la Mujer. Madrid. 335 p.
GARCIA SANZ, B. (1994): “Alcance y significado de las entidades singulares de población como concepto para cuantificar la población rural”. Revista de Estudios Agro-Sociales, nº 168, pp. 199-221.
GARCIA SANZ, B. (1997): “Ultimas tendencias de la población rural según el Padrón municipal de habitantes de 1996”. Agricultura y Sociedad, nº 84, pp. 279-296.
Juan Cruz Alberdi Collantes
168
GARCIA SANZ, B. (1998): “Los mayores y el mundo rural”. Documentación Social, nº 112, pp. 97-107.
GOBIERNO VASCO. Departamento de Agricultura (2004): “ Las mujeres en el medio rural vasco” . Nekanet. Net. Gobierno Vasco
GOIEKI (2003): Situación de las personas mayores en Ataun (Guipúzcoa) Escuela de la Experiencia. Ordizia. (Inédito)
IGLESIAS DE USEL, J. (2001): La soledad de las personas mayores. IMSERSO. Madrid.
ILLARAMENDI, M. (2006): Análisis de las necesidades de bienestar social de los ancianos del medio rural de Urola Costa. Mendikoi- Urkomen. Azpeitia (Guipúzcoa) p 42. Inédito.
MARTÍNEZ CASSINELLO, R. (2002): “Asistencia y protección en el medio rural: un estudio de las personas mayores en Santa Fe y Ohanes (Almería)”. Revista de Humanidades y Ciencias Sociales del IEA, nº 18, pp. 243-272.
MARTÍNEZ RODRÍGUEZ, T (2005): Rompiendo distancias: programa de atención integral para las personas mayores que viven en el medio rural del principado de Asturias Dirección General de Atención a Mayores y Personas Dependientes. Consejería de Vivienda y Bienestar Social. Principado de Asturias.
MAULEON, J.R. (1998): Estrategias familiares y cambios productivos del caserío vasco. Gobierno Vasco. Vitoria-Gasteiz.
PÉREZ SALANOVA, M (2003): «Buenas prácticas y atención domiciliaria. Pistas para practicar la innovación», en Rodríguez, P y Valdivieso, C: Los servicios de ayuda a domicilio, Ed. Panamericana. Madrid.
RODRÍGUEZ, P y VALDIVIESO, C. (2003): Los Servicios de ayuda a domicilio. Planificación y gestión de los casos. Manual de formación para auxiliares. Ed. Panamericana. Madrid.
RODRÍGUEZ, P (2004): Envejecimiento en el mundo rural: necesidades singulares, políticas específicas. Boletín sobre el envejecimiento. Observatorio de personas mayores. Inserso. www.insersomayores.csic.es.
SERVICIOS SOCIALES DE ALEGIA (2004): Situación de los servicios sociales en Alegia (Guipúzcoa). p 43. Inédito.
SEEMAN, T y CHEN, X (2002): Risk and protective factors for physical functioning in older adults with and without chronic conditions: MacArthur Studies of Successful Aging, en Journal of Gerontology: Social Sciences, vol. 57B, nº 3.
SIADECO (1994): “Aproximación a la información sobre algunas necesidades sociales de los caseríos Guipúzcoanos”. San Sebastián. Diputación Foral de Guipúzcoa. Inédito. 43p.
STRAWBRIDGE, WJ; WALLHAGEN, M.J; COHEN, R.D (2002): Successful Aging and Well-being: Self-Rated Compared with Rowe and Kahn, en The Gerontologist, vol. 42, nº 6. 727-733
YUSTA RODRIGO, C. (2004-2005): Memoria explicativa de las actividades realizadas dentro del V servicio de proximidad de la Comunidad de Albarracín.. Comunidad de Albarracín. Tramacastilla (Inédito)
INFORMES TÉCNICOS PUBLICADOS
Nº 1. I Reunión sobre la Paratuberculosis en España
Nº 2. El alga "Gelidium" en la costa guipuzcoana
Nº 3. Estudios sobre forrajes
I Diagnóstico de la Pradera Permanente
II Fertilización de praderas
III Ensayos y Campañas 1986
IV Sistemas de transformación de monte a pradera
V Forrajes conservados
VI Valoración nutritiva de los alimentos en rumiantes
VII Manejo del ganado en pastoreo
Nº 4. Jornadas de estudio del Cangrejo de río
Nº 5. Encuesta serológica sobre la difusión de algunas enfermedades del ganado OvinoLatxo
Nº 6. Curso de implantación y mejora de praderas
Nº 7. Encuesta de Helmintos, parásitos del ganado vacuno en Bizkaia
Nº 8. El alga "Gelidium" en la Costa Vasca
Nº 9. Estudio de la composición de las especies Anchoa, Sardina, Chicharro y Merluzadel Golfo de Bizkaia, y su variación estacional
Nº 10. La población de Nécora "Liocarcinus puber" en la Costa Vasca
Nº 11. Diagnóstico de virus de la patata mediante la técnica E.L.I.S.A. (Enzym LinkedInmunosorbemt Assay)
Nº 12. Ensayos de girasol y maíz forrajero en Álava (1987)
Nº 13. Estudio de la variación estacional de la calidad y el rendimiento del Agar obtenidodel Alga Roja "Gelidium sesquipedale" de la Costa Guipuzcoana
Nº 14. Evaluación de la aptitud de la Anchoa del Golfo de Bizkaia "Engraulis encrasicho-lus" para la congelación
Nº 15. Investigación forestal y selvicultura en Nueva Zelanda
Nº 16. Estudio de la calidad de los silos de pradera natural elaborados en la ComunidadAutónoma Vasca
Nº 17. Estudio anatómico de maderas
Nº 18. Jornadas Técnicas. Foresta 1987
Nº 19. Observación sobre la floración, polinización y crecimiento del fruto de la actinidiaen Bizkaia 1988
Nº 20. Estudio de la variación temporal de la hidrografía y el placton en la zona neríticafrente a San Sebastián
Nº 21. Ensayos comparativos de cereales. Campaña 86/87 y 87/88 en el territorio deAlava
Nº 22. Sistema en eje central en manzano y peral
Nº 23. Informe técnico de la frigoconservación del kiwi (actinidia deliciosa) de Bizkaia yGipuzkoa en la campaña 88-89
Nº 24. Estudio de las comunidades de moluscos de las rías de Euskadi (Cartografía y eva-luación de la biomasa de los moluscos bivalvos de interés comercial de las rías deFuenterrabia, Zumaya y Mundaca)
Nº 25. Apuntes sobre patología caprina
Nº 26. Resultados de un estudio de campo sobre el uso de la intradermorreacción compa-rativa para el diagnóstico de la tuberculosis bovina
Nº 27. Jornadas técnicas sobre cultivos forrajeros. Fraisoro, mayo 1989
Nº 28. II Reunión sobre Paratuberculosis en España, S.I.M.A. Derio, 16-17 julio 1987
Nº 29. Cultivo in vitro de tejidos vegetales. Consideraciones sobre su situación actual
Nº 30. Biología y pesca del besugo (Pagellus bogaraveo B.)
Nº 31. Ensayos comparativos de cereal. Campaña 88/89 en el Territorio Histórico deAlava
Nº 32. Estudio hidrográfico, sedimentológico y de metales pesados en las rías de Bidasoay Plencia
Nº 33. Mamitis bovinas y calidad bacteriológica de la leche
Nº 34. III Reunión sobre Paratuberculosis en España
Nº 35. III Jornadas en tecnología pesquera y control de calidad de productos de pesca
Nº 36. Cultivo fuera de suelo en horticultura
Nº 37. Obtención y caracterización de antisueros específicos de bacterias patógenas de lapatata
Nº 38. El programa de control lechero y de selección en las razas latxa y carranzana de laComunidad Autónoma Vasca
Nº 39. Capacidad de recuperación de las praderas del alga agarofita gelidium sesquipeda-le sometida a explotación por arranque en el País Vasco
Nº 40. Determinación de los aportes agrícolas, domésticos e industriales a los embalsesalaveses
Nº 41. Fertilización de mantenimiento en base al ciclo de nutrientes para las praderaspermanentes de la C.A.P.V.
Nº 42. II Workshop de Oceanografía costera del golfo de Vizcaya
Nº 43. Resultados de Investigación 1991. Producción Vegetal
Nº 44. La gestión de los recursos algales en el país Vasco: Comunidades naturales deGelidium Sesquipedale, cosecha de arribazones y recuperación tras explotación porarranque y corte
Nº 45. Jornadas de valorización de los productos de la pesca
Nº 46. Reunión Ibérica. Grupo de sustratos de cultivo. Derio, 19 y 20 de febrero de 1991
Nº 47. Eficacia de la cipermetrina (HIGH-CIS) en el control de ectoparásitos (moscas ygarrapatas) en rumiantes: ensayos de campo
Nº 48. Departamento de Producción Vegetal. Resultados de Investigación 1992
Nº 49. Optimización de la Germinación y Enraizamiento de Plantas en CámaraClimatizada
Nº 50. Calidad de aguas para cultivo de moluscos en el País Vasco, tres años de segui-miento (1990-1993)
Nº 51. Teledetección y pesca de atún blanco en el EN Atlántico. Análisis de las campañasde Pesca 1990-1992
Nº 52. Estudio de la variación temporal de la hidrografía y el placton en la zona neríticafrente a San Sebastián entre 1988-1990
Nº 53. Informe sobre el estudio de la biología y cría de la gineta (Genetta Genetta L.) encautividad
Nº 54. Distribución y actividad de los ixodidos presentes en la vegetación de laComunidad Autónoma Vasca
Nº 55. Los nuevos usos del espacio rural. Trabajo de investigación socioeconómico y cul-tural de Valles Alaveses y de la Montaña Alavesa
Nº 56. I Flora del País Vasco y Territorios limítrofes. I.- Claves provisionales de las fami-lias y géneros
Nº 57. Utilización de la escoria cristalizada de horno alto como sustrato de cultivo
Nº 58. Enfermedades transmitidas por garrapatas al hombre y a los animales: situaciónen la Comunidad Autónoma del País Vasco
Nº 59. Departamento de Producción Vegetal. Resultados de Investigación 1993 (I-II)
Nº 60. Ensayos con Bioinsecticidas para el control de la procesionaria del pino(Thaumetopoea pitycampa D. & S.)
Nº 61. Enraizamiento del X Cupresscyparis leylandii (Dall. y Sacks.) Dall. (Ciprés deLeyland)
Nº 62. Inventario de residuos agroalimentarios y orgánicos en la Comunidad AutónomaVasca
Nº 63. Resultados de Investigación 1994 - CIMA/SIMA (Dos tomos)
Nº 64. Caracterización de variedades guipuzcoanas de maíz
Nº 65. Patología de la reproducción en el ganado vacuno
Nº 66. Evolución de los índices productivos del control lechero ovino (1982-1994)
Nº 67. Clasificación de canales de ganado vacuno
Nº 68. Estudio del proceso de maduración de la anchoa en salazón
Nº 69. Manual de prácticas correctas de manipulación y seguridad para el laboratorio demicrobiología de alimentos
Nº 70. Manual para el establecimiento, conservación y utilización de material de referen-cia en un laboratorio de microbiología de alimentos
Nº 71. Estudio faunístico del Parque Natural de Valderejo (Alava)
Nº 72. Resultados de Investigación 1995. Tomo I
Resultados de Investigación 1995. Tomo II (Dpto. de Producción Vegetal)
Nº 73. Efectos de la introducción del arrastre pelágico por la flota vasca de bajura en laspesquerías de anchoa y atún blanco
Nº 74. La calidad de aguas para cultivo de moluscos en el País Vasco, seis años de segui-miento (1990-1995)
Nº 75. Estudio de las variaciones, a corto y largo término, de varios parámetros oceano-gráficos y meteorológicos de interés para las pesquerías del Golfo de Vizcaya
Nº 76. "Lodos". Estudio del aprovechamiento de los lodos compostados de la E.D.A.R. deCrispijana en diversos cultivos de la provincia de Alava
Nº 77. Resultados de Investigación 1996. Departamento de Producción Vegetal. Tomo I.CIMA-Arkaute / SIMA-Derio
Nº 78. Desarrollo de un protocolo de PCR para la detección de ehrlichia phagocytophila.Primer estudio de prevalencia en el vector
Nº 79. Departamento de Producción Vegetal. Resultados de Investigación 1996. Tomo II.Sección Horticultura. SIMA-Derio
Nº 80. Departamento de Producción Vegetal. Resultados de Investigación 1997. Tomo ICIMA-Granja Modelo
Nº 81. Jornadas de Utilización de Residuos Agrarios, Urbanos y Escorias de Siderurgia enAgricultura.
Nº 82. Postproductivismo y medio ambiente. Perspectivas geográficas sobre el espaciorural. IX Coloquio de Geografía Rural
Nº 83. Resultados deInvestigación 1998. Departamento de Producción y ProtecciónVegetal. NEIKER-Granja ModeloEl seguimiento de la calidad de aguas para cultivode moluscos y marisqueo en el País Vasco.
Nº 84. El seguimiento en la calidad de aguas para el cultivo de moluscos y marisqueo enel País Vasco.
Nº 85. Resultados de Investigación 1999.Departamento de Producción y ProtecciónVegetal.NEIKER.Vitoria-Gasteiz,1999
Nº 86. Estado de los recursos marisqueros del País Vasco 1998-1999 (con especial aten-ción a almeja y berberecho). Dpto. Oceanografía y Medio Ambiente Marino
Nº 87. Establecimiento de las bases técnicas de cononocimiento del área de San Juan deGaztelugatxe con vistas a su posible declaración como reserva marina.AZTI-UPV-INSUB
Nº 88. Establecimiento de las bases técnicas de conocimiento del área de Ízaro-Ogoñocon vistas a su posible declaración como biotopo marino. AZTI
Nº 89. Establecimiento de las bases técnicas de conocimiento de la rasa mareal de Algorricon viatas a su posible declaración como biotopo marino protegido. AZTI
Nº 90. El seguimiento de la calidad de aguas para cultivo de moluscos y marisqueo en elPaís Vasco(1999-2000)
Nº 91. Normativa de Ordenación Territorial e Incidencia sobre el Medio Rural: el ejemplode Donostialdea-Bidaso
Nº 92. Resultados de investigación (Año 2000). Departamento de Producción y ProtecciónVegetal. NEIKER
Nº 93. Estudio de los recursos de almeja y berberecho en Mundaka y Plentzia (1998-2000). AZTI
Nº 94. Los seles: caracterización y análisis ambiental (Dima, Otxandio, Ubidea y Zeanuri
Nº 95. Usos agrarios e iniciativas territoriales en Gipuzkoa. Juan Cruz Alberdi Collantes.
Nº 96. Resultados de Investigación 2001. Departamento de Producción y ProtecciónVegetal. NEIKER
Nº 97. Inventario de residuos orgánicos de la CAPV. Aritz Lekuona Rekalde et al.
Nº 98. Ensayo del efecto de la alteración del sustrato en la explotación de recursos bival-vos. AZTI - Juan Bald Garmendia et al.
Nº 99. Resultados de Investigación 2002. Departamento de Producción y ProtecciónVegetal. NEIKER
Nº 100. El seguimiento de la explotación de Gelidum sesquipedale en el País Vasco: elestudio de arran- que y de la recuperación de las algas de Arribazón. Angel BorjaYerro et al.
Nº 101. El recurso marisquero de percebe (Pollicipes pollicipes) en el biotipo marino prote-gido de Gaztelugatxe y en áreas explotadas de Bizkaia. Angel Borja Yerro et al.
Nº 102. Los modelos y políticas de desarrollo rural. Claudia Areitio Gimeno et al.
Nº 103. Convectividad ecológica del territorio y conservación de la biodiversidad. Nuevasperspectivas en Ecología del Paisaje y Ordenación Territorial. Mikel Gurrutxaga SanVicente
Nº 104. Resultados de investigación 2003. Departamento de Biotecnología. NEIKER
Nº 105. Estudio del estado de los recursos de almeja y berberecho en los estuariosMundaka, Plentzia y Txingudi (1998-2004). Juan Bald Garmendia et al.
Nº 106. Participación en sede ejecutiva de la CAPV en el ámbito comunitario. La experien-cia del sector agropresquero: logros y retos durante el periodo 2000-2006.Maitena Moral Sesma
Nº 107. Ordenación del territorio y medio rural en el País Vasco. Actuaciones positivas parauna correcta gestión del suelo agrario. Juan Cruz Alberdi Collantes
Nº 108 El seguimiento de la calidad de aguas para cultivo de moluscos y marisqueo en elPaís Vasco (1990-2004). Oihana Solaun Etxebarria
Nº 109 Proyecto piloto de ensayo de siembra de almeja fina (Ruditapes Decussatus) en elestuario de Plantzia. Juan Bald Garmendia et al.
Nº 110 Ongizatea Gipuzkoako baserrietan.