Ontdekkings-tochtDoe de prehistorie

Beleef de Romeinse tijd Duik in de middeleeuwen

Archeon

gra

tis n

aa

r A

rch

eon

ku

nn

en.

t en

aa

mer

:

r

r:

c Archeon 2008, design www.studiokaland.nl

>>>a

lle

gebo

uw

en, b

oer

der

ijei

e

2008

0318

Arc

heon

pla

ttegr

ond

B.in

dd

118

-03-

2008

16

:51:

16

1Ka

mpv

and

eja

ger

-ver

zam

elaa

rs2

Boom

stam

kano

’s3

Line

aire

Ban

dke

ram

iek,

ee

rste

boe

ren

4Tr

echt

erbek

erc

ultu

ur5

Hune

bed

6Br

onst

ijdboe

rder

ij7

Bron

sgie

teri

j8

Heili

gdom

van

Bar

ger

oost

erve

ld8b

Gra

fheu

vel

9Te

rpboe

rder

ijen

10

Rom

eins

epoo

rt11

Rom

eins

woo

nhui

s12

Ro

mei

nse

krui

den

tuin

13

Kale

nder

14

Jupiter

zuil

15

Tem

pel

van

Neh

alen

nia

16

Foru

m17

Ro

stra

18

Wat

erput

19

Zonn

ewijz

er20

Rom

eins

vra

chts

chip

Zw

amm

erdam

21

Hijs

kraa

n22

Ba

dhu

is23

Are

na24

Her

ber

g25

Tr

iclin

ium

26S

chuu

rva

nDor

esta

d

Hutk

omu

itR

ijnsb

urg

Halfop

enw

erks

chuu

r

uitDe

Woe

rd,V

alke

nbur

g27

Hu

isv

and

evi

sser

28H

uis

van

de

imke

r29

Gei

tens

tal

30W

erkp

laat

sva

nde

tinn

egie

ter

31

Wer

kpla

ats

van

de

man

den

vlec

hter

32De

Dam

33Hu

isv

and

eho

ut-

enb

eenb

ewer

ker

34H

uis

van

de

herd

er35

Gal

gen

veld

36S

chut

ters

veld

37Sm

idse

38S

talle

n39

De

mar

kt40

Hui

sva

nde

schr

ijnw

erke

r41

Hu

isv

and

esc

hoen

mak

er42

Klo

oste

r43

Mid

del

eeuw

sek

ruid

entu

in44

Hui

sva

nde

wev

er/v

alke

nier

45H

uis

van

de

bar

bie

r-ch

irur

gijn

46H

uis

van

de

bak

ker

47H

uis

van

de

pot

tenk

oopm

an/

vi

ltst

er

A

Educ

atie

verui

mte

B

Spee

lwei

de

C

Rom

eins

eCa

stel

lum

muu

rD

Doo

lhof

EKa

ntoo

rF

Vlo

tKi

nder

vers

choo

ntaf

ele

nin

valid

etoi

let

bij

hetKl

oost

ere

nde

Rom

eins

ehe

rber

g

LATE

MID

DEL

EEU

WEN

1000

- 15

00 n

a Ch

r.G

rave

nd

am r

ond

1350

VRO

EGE

MID

DEL

EEU

WEN

406

-10

00n

aCh

r.Dor

esta

dron

d8

00n

aCh

r

BRO

NST

IJD

2000

-8

00v

oorCh

r.

IJZE

RTIJ

D80

0-

12v

oorCh

r.

NEO

LITH

ICU

MN

ieuw

eSt

eent

ijdTr

echt

erbek

erc

ultu

ur34

00-

290

0vo

orC

hr.

NEO

LITH

ICU

MN

ieuw

eSt

eent

ijdLi

neai

reB

andke

ram

iek

5300

-4

900

voor

Chr

.

MES

OLI

THIC

UM

Mid

den

Ste

entijd

8800

-5

300

voor

Chr

.

ENTR

EE

Dam

stra

te

Heer

estr

ate

Preh

isto

rie

tot12

voo

rCh

r.

Rom

ein

se t

ijd12

voo

rCh

r.-

406

na

Chr.

Mid

del

eeuw

en40

6-

1500

na

Chr.

ROM

EIN

SE T

IJD

12v

oorCh

r.-

406

na

Chr.

Tr

aiec

tum

adR

henu

m

rond

150

naC

hr.

kass

a

B

C

A

F

E

D

Kom

mee

op

av

ontu

ur

Prehistorie BekijkdeplattegrondvanArcheon.

1.TrekeenlijnomhetdeelvanArcheondatbijdeprehistoriehoort.

Prehistoriebetekentvoordegeschrevengeschiedenis.Indeoudesteentijdleefdendemensenalsgrootwildjagers,leerdenvanhetvuurgebruikmakenenmaakteno.a.vuurstenengereedschappen.Deoudesteentijdvan300.000voorChr.tot8.800voorChr.wordtookwelPaleolithicumgenoemd.

InArcheonbegintdeprehistorieindemiddensteentijd,demensenlevennogvandejacht.Demiddensteentijdvan8800-5300voorChr.wordtookMesolithicumgenoemd.

Hiernakomtdenieuwesteentijdvan5300-2000voorChr.Daarnademetaaltijden,debronstijdvan2000-800voorChr.endeijzertijdvan800-12voorChr.

Deprehistorieisduseenlangeperiode,300.000voorChr.totongeveerhetjaar0 2. Arceeropdetijdbalkdeprehistorieenzeteenlijnbijnu.

TussendenulijnendeprehistorieliggendusalleanderetijdenvandeRomeineninde1eeeuwnaChr.totaande21eeeuwvannu.

LoopvanafdeingangvanArcheonnaarhetkampvandejagers-verzamelaarsindeMiddenSteentijd.

Rond10000v.Chr.washeteindevandelaatsteijstijd.Nederlandwasdichtbebostmetveelmoerasgebieden.Menleefdevandejacht,devisserijenhetverzamelenvankruidenenplanten.Menwoondeinkampementenopdeplekwaarineenbepaaldseizoenhetmeestevoedseltevindenwas.Alleswatnodigwaswerddoordemensenzelfgemaakt.Vanvachtenvandierenwordtkledinggemaaktzelfsvangrasenboombast!

3.Aanhetwoordsteentijdkunjealafleidendatsteeneenbelangrijkmateriaalwasindeprehistorie.Omwelkesteensoortgaathethier.

A.Hunebedsteen B.Vuursteen C.Kalksteen

HetEngelsewoordvoordezesteenisFlintstone.Hetiseenkeihardesteensoortwaarvanscherpegereedschappengemaaktkunnenwordenzoalsmessen,boortjes,schrapertjesomhuidentebewerken,pijlpuntenenspeerpunten.

-300.000 -250.000 -200.000 -150.000 -100.000 -50.000 0 50.000

4. Schrijftweevoorwerpenopwaaraanjekuntziendatvisvangstbelangrijkwas.

_______________________________________________________________________

_______________________________________________________________________

Loopverdernaardeboerderijvandeeersteboeren.Hierbegintdenieuwesteentijd,dezemensenlevenalsboerenenwonenopeenvasteplek.Denieuwesteentijd5.300voorChr.tot2000voorChr.wordtookwelNeolithicumgenoemd.

DeeersteboerenvanNederlandwoondeninLimburgopvruchtbarelössbodemwaarzegewassenverbouwden.Zijwoondeningroteboerderijenwaarmeerderefamiliesbijelkaarwoonden.

5.ZetdeletterBinhetvakjevandeboerderijvandezeeersteboeren.

Dezeeersteboerenmaaktengebruikvangebakkenklei,aardewerkvoorkookpottenenvoorraadpotten.

Deeersteboerenmaaktenbijzondereversieringenophunaardewerk.Ditaardewerkwordtbandkeramiekgenoemd.

6.Bekijkdeversieringopdeboerderijgoed.Tekendezeversieringnaophetaardewerkvandezeboeren.

Bekijkdeboerderijvanbinnenenvanbuitengoed.

7.Noemvierdingenwaaraanjekuntziendatdebewonersvandezeboerderijnietmeerrondtrokkenzoalsdejagersverzamelaarsvandeoudeenmiddensteentijd.

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

Loopverdernaardeboerderijvandehunebedbouwers.Dezemensenmaaktenaardewerkenpottenindevormvaneentrechter.Ditvolkwordtookweltrechterbekervolkgenoemd.

8.Welkeaardewerkenpothoortbijdezeboeren?

A B C

DestenenvaneenhunebedzijntijdenseenijstijddoordegletsjersinNederlandterechtgekomen.IndeprovincieDrenthekunjenogzo’n50hunebeddenvanditvolkbekijken.Hunebeddenzijngrotestenenmonumenten.Deheuvelvanaardedieoverhethunebedheenlagismeestalverdwenen.

9.Waarvoorwerdeenhunebedgebruikt?

A. Grotwoning B.Bed/slaapkamer C.Grafkamer

Naasthethunebedkunjezienhoeeengrotesteenversleeptkanworden.

AanheteindevandesteentijdkwamendeeerstekoperenvoorwerpenNederlandbinnen.Metdeuitvindingvanbrons(eenmengselvankoperentin)begintereennieuweperiode.Debronstijdduurtvan2000tot800voorChr.

Loopnaarhetbronstijderfmetschuurendewoon/stalboerderij.

10.ZetletterAinhetvakjevandeboerderijZetletterBinhetvakjevandeschuur

Indebronstijdboerderijwoondenmensenendierensamenondereendak.Erkondenwelzo’n30runderenindeboerderijstaan,wellekkerwarm!Demensenleefdenvangewassenophetlandenhethoudenvandieren.

Bronsisergkostbaar,vuurstenengereedschappenblijvendaaromookingebruik.Bronswordtgemaaktvankoperentin,dezegrondstoffenzittennietindeNederlandsebodem.ErwarenalhandelswegendoorheelEuropaomproductenenmaterialentevervoeren.

11.Watiseenvoordeelvanbronsbovenvuursteen?

A. MateriaalkanwordenhergebruiktdoorhetomtesmeltenB.BronswordtnietbotC.Bronsisoveraltevinden

Uitdebronstijdzijnveelvondstengedaanwaarvanmendenkdathetofferszijn.Ookdehoutenconstructievanpalenbijheterfzoueentempeltjekunnenzijngeweesthoehetprecieszitmetbijgeloofofdebetekenisvandit‘tempeltje’wetenweniet.

Opdeakkerswerdvoedselzoalsgranenengroentesverbouwd.Ookvlaswerdverbouwd.Vlasiseenplantdieindestengellangevezelsheeftwaarlinnendradenvangemaaktkunnenworden.Vandezedradenwordtlinnenstofgeweven.

12.Welkdierlijkmateriaalwordtnaastlinnengebruiktvoorhetwevenvanstoffen?

_______________________________________________________________

_______________________________________________________________

Loopnaardelaatstetweeboerderijenvandeprehistorie.Dezeboerderijenhorenbijdeijzertijd.Deijzertijdduurtvan800tot12voorChr.

Langsdekustwerdenijzertijdboerderijenopzelfgemaakteheuvelsgebouwd.Zo’nheuvelwordteenterpgenoemd.Dekweldersrondomdeterpenoverstroomdeneenpaarkeerperjaar

13 Waaromgingboerenopterpenwonen?Erzijntweegoedeantwoorden!

A. Erwasveelgrasvoordekoeienindekweldersronddeterpen. B. Erspoeldenvaakgrotestukkenijzeroeraandiedeboerenomsmoltentotijzer. C. Opdeterpenwasmenveiligvoorhethogezeewater. D. Deboerenkondenopgegravenvuurstenengebruikenomboerderijentebouwen.

Bijdeijzertijdboerderijenkunjewaarschijnlijkijzeroervinden.Vanijzeroerkunjeijzermaken.

14. Hoemaaktemenindeijzertijdvanijzeroerijzer?Schrijfdelettersvandezinnenindejuistevolgordeop.

A. Meteenblaasbalgwerdhetijzerertsverhit. B. Naverhittingmaaktemenvan

ijzergereedschapofwapens.C. Brokkenijzeroerwerdenineenvuurgeroosterdtotijzererts.D.Naafkoelingvandeovenhamerdemenhetijzerschoon.E.Brokjesijzerertswerdenmethoutskoolineenovengeladen.

Dejuistevolgordeis:

____________________________________________________________________________________

Vuurwasindeprehistorieergbelangrijk.Demogelijkhedenvanvuurzijnveelzijdig,vuurgeeftwarmteenlicht,zorgtvoorveiligheidenjekuntervoedselmeebereiden.Doorderookkanvlees,visofhuidengerooktwordenenhethoudtdemuggenweg.Ookdeasendehoutskoolwordengebruikt.

Misschienkunjezelfproberenopeenprehistorischemaniervuurtemaken!Vuurmakenmetvuursteenwerktalsvuursteentegenijzergeslagenwordt,danontstaanervonkjes.IJzerenvoorwerpenomvuurtemakennoemjevuurslagen.Devonkjeswordenopgevangenopietswatsnelgaatbrandenofblijftgloeien.

15. Zetdevolgendemanierenomvuurtemakenindejuistevolgordevantijd.Dusvanlangnaarminderlanggeleden.

A. Meteenvuurslageneenvuursteen. B. Doorwrijvingvanhoutophout. C. Doornatuurbijvoorbeeldbliksem.Dejuistevolgordeis:

____________________________________________________________________________________

16. Deprehistorieiseenlangeperiode,arceeropverschillendemanierendevolgendetijdenvandeprehistorie.

A. Middensteentijd8800-5300voorChr. B.Nieuwesteentijd5300-2000voorChr. C.Bronstijd2000-800voorChr. D. IJzertijd700-12voorChr.

9000 8000 7000 6000 5000 4000 3000 2000 1000 0 1000

In12voorChr.kwamendeRomeineninNederland.ZijkondenlezenenschrijvenenbeschrevenhoeNederlanderinhunogenuitzag.Detijdvoordegeschrevengeschiedenis(deprehistorie)wasvoorbij.

17.Schrijfdevolgendelettersonderdejuistetijd

A. SchrijfletterNvoorNomadischbestaanofVvoorvastewoonplaats B. SchrijfeenValservuursteengebruiktwordt. C. SchrijfeenAalseraardewerkgebruiktwordt. D.SchrijfJ-VvoorjagersverzamelaarsenBvoorboeren E.Schrijfhetwoordonderdejuistetijd:vuurslag,koperentin,kookzak,hunebed

Vraag Midden Steentijd Nieuwe Steentijd Bronstijd IJzertijd

A

B

C

D

E

Romeinse TijdBekijkdeplattegrondvanArcheon.

1. TrekeenlijnomhetdeelvanArcheondatbijdeRomeinsetijdhoort.(Ziepag2)

LoopnaardehoutenmuurdiehetRomeinse‘castellum’(Latijnvoorfort)beschermt.KlimopdemuurenbekijkdeRomeinsegebouwen.

Jestaatnuopdemuurvan‘TrajectumadRhenum’.DitisLatijnvoor‘oversteekplaatsaandeRijn’.Hetleveninditstadjespeeltzichafrond150naChr.

DeRomeinenwaren2000jaargeledenhetmachtigstevolkvanEuropa,zekwamenoorspronkelijkuitItaliëenveroverenvelelanden.

2. Schrijfdelettersvandefoto’sopdejuisteplaatsindeplattegrond

Tussen12voorChr.en406naChr.IshetzuidelijkedeelvanhethuidigeNederlanddoordeRomeineninbezitgenomen.DeRomeinennoemdeditGermaniaInferior.

3. ArceerindetijdbalkdeRomeinsetijd.

0 200 400 600 800 1000 1200 1400 1600 1800 2000

Degrens(limes)lieplangsdeRijn.Langsdegrenswerdenfortengebouwd.IndezefortenzatenBataafsesoldatendiedeRomeinenhielpen.InAlphenaandenRijnstondhetfortAlbanianae.

A B C D E

4. SchrijfdeletterAvanAlbanianaeindejuistecirkelopdekaart.

Tip:MatiloishethuidigeLeidenenTrajectumhethuidigeUtrecht.

Loopnaarhetforum,ditisdemarkt,eencentraleplekopeenkruisingindeRomeinsestad.Hetforumiseenverzamelplaatsvoormensen,eriseenmarktmetkraampjeswaarspullenverkochtworden,eenwaterputwaardemensenhunwaterhalenenerwordentoesprakengehouden.DeRomeinenbrachtenallerleiproductenendierenmeediedemensenhiernognietkendenzoalskippen,pauwenofkruidenzoalsbasilicumentijm.DeRomeinenhieldenvanstructuurinhunsamenlevingmaarookinhunbouwstijlenaanlegvanwegenensteden.Ziejehoerechtdewegenzijnenhoesymmetrischdegebouwen!

DeRomeinenbetaaldenalmetgeld,zijhaddenmuntenmetafbeeldingenvandekeizers.

VoorhetbadhuisziejekraampjesenerlooptvastergenseenRomeinsesoldaatrond.

Delegionairszijndevoetsoldaten,methunbepakkinglegdenzijenormeafstandenafommethunlegergebiedenteveroveren.

5. Schrijfdenamenvandeuitrustingvandesoldaatindejuistevakjes.

Loophetbadhuisinenzoekdeplattegrondop.

DeRomeinengingennietalleennaarhetbadhuisomschoontewordenmaarookomanderemensenteontmoeten.EenbelangrijkeuitvindingvandeRomeinenwasdevloerverwarming.

Achterinhetbadhuiswerdenhetwaterendeluchtverwarmd.

6.Hoeveellauweenwarmedelentelthetbadhuis.

ZoekinhetbadhuisdeRomeinsetoilettenop.Diezagenerandersuitdanonzetoiletten.Zewarenvansteenofvanhout.Doorhetgeultjeindevloerstroomdewaterzodatjeallesweerkonschoonmaken.

7. WaaromhebbendeRomeinsetoilettendezevorm?

A.Zokondendeslavinnendetoilettenmakkelijkerschoonmaken B.Jekoneenstokmeteensponsdoorhetgatheenstekenenjezelfschoonmaken C.Nietalleenmannen,maarookjongetjeskondenzomakkelijkplassen D.Desoldatenkondenzohunzwaardenensperenveiligopbergen

AandekledingkonjerangenstandvandeRomeinenaflezen.OokkonjeaandekledingzienofjeinheemswasofdatjeRomeinsburgerwas.Detogawaseenlangedoekmetveelkostbarestofdierondhetlichaamgewikkeldwerd.Dezewerdalleengedragendoorderijke,gegoederomeinseburgers.Demeestegewonemannenzoalsambachtsliedendroegeneentuniek.Devrouwendroegeneenlangetuniekeneenpalla,ditwaseenomslagmanteloverdeschouderensomsoverhethoofd.

8.Schrijfdenamenvandekledingonderhetplaatje.

Verlaathetbadhuisenloopdearenabinnen.DeRomeinenwarengekopgladiatorengevechten.Devoorstellingenwarenvaakgratis.Hetgevechteindigdemeestalmetdedoodvaneenvanbeidegladiatoren.DebekendstearenaishetColosseuminRome.HetgrondvlakvanhetColosseumisniethelemaalrond.Alsjeereenkruisinzetisdelengte188meterendebreedte156meter.

9. Watbetekenthetwoord‘arena’?

A.Speelplaats B.Plaatsmetzand C.Martelplaats D.Offerplaats

VerlaatdearenaenloopnaarhetRomeinseschipdatlinksvandeingangvandearenaligt.

10a. WatisdelengteendebreedtevanhetRomeinseschipdatbijZwammerdam(indebuurtvanAlphenaandenRijn)isgevonden?

Lengte: meter

Breedte: meter

10b. Maakeentekeningvanhetschipmeteenzeilerop.Tekenookhoeergestuurdkonworden.

Tip:kijknogeveninhetbadhuisomeenmodelvanhetschiptebekijken!

LoopnaardetempelvanNehalennia.Indeloopvandemiddagisereenofferceremoniebezig.Erwordendanallerleioffersaandegodingebracht.DegodinwaseenplaatselijkegodindiedemensenuitZeelandvereerdenvoordatdeRomeinenhungebiedveroverden.DeRomeinennamendezegodinopinhunmeergodenstelsel.

11a. Schrijfdetekstoverdieopdesteenbijdeingangvandetempelstaat.

__________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________

11b. Omcirkelindezetekstdenaamvandegodin.

11c.Bekijkhetbeeldvandegodinindetempel.Ditisdegodinvande

A. Dood B. Wijsheid C. Hemel D.Vruchtbaarheid

LoopnaardezuilmetdegodJupitererop.Jezietdezegodookopdefoto.Ditisdebelangrijkstegod,deoppergod.Jupiteristeherkennenaandebliksemschichten.HijbeschermtalletempelsvanhetRomeinserijk.

DeRomeinenhebbenveelgoden.Dezegodenkunjeherkennenaandevoorwerpendiezebijzichhebben.

12.Verbinddegodenmethunvoorwerpenviapijltjes

Neptunes,godvandezee uil Venus,godinvandeliefde drietand Minerva,godinvandewijsheid duif

LoopdoordepoortnaarhetRomeinsewoonhuis.Binnenkunjeschilderijenvansteentjesaandemuurzienhangen.

13a. Watisdenaamvanzo’nschilderij?

A. Ets B. Aquarel C. Mozaïek D. Litho

13b.Noemhetberoepvandebewonervanhetlinkerdeelvandithuis.

____________________________________________________________________________________

DeRomeinenschreveninLatijn.Vanafhun7ejaargingenjongensnaarschoolwaarzijleerdenlezenenschrijven,meisjesgingenalophun12etrouwen.Erwerdgeschrevenopplankjesmetwas.Meteenstaafjevanmetaalofhout,eenstilus,werdindebijenwasgekrastomteschrijven.ZoalsjeopdeherbergkuntzienkendendeRomeinenookalgraffiti.

Loopinderichtingvanhetbadhuisendeherberg.AanjerechterhandziejeeenzonnewijzermetRomeinsecijfers.

14a. SchrijfdeRomeinsecijfersopdejuisteplaatsindezonnewijzer.

14b.HoeschrijfjedevolgendeArabischecijfersinRomeinsecijfers?

50 ____________ 500 ____________

100 ____________ 1000 ____________

hethuidigejaar ____________

LoopnaardedoolhofnaastdeRomeinseherberg.

15.WelkRomeinscijferstaatopdepaalmiddeninhetdoolhof?

________________________________________________________________________

Loopomdeherbergheen.Erstaanverschillendetekstenopdemuren.Zoekdetekstvandefotoop.

16a.Welkwoordhoorterbovendezeteksttestaan?

________________________________________________________________________

16b.WatisdebetekenisvanditLatijnsewoord?

A. Gastenverblijf B. Ziekenhuis C. Badhuis D. Kazerne

Aanheteindevandemiddagkunjeindearenaeengladiatorengevechtbekijken.MisschieniserookeengroepRomeinsesoldatenaanwezig.

OpdefotoziejehetTweedeLegioen(LEGII)vaneenRomeinsekeizer.

17.Welkekeizerisdat?

A.Nero B.Augustus C.MarcusAurelius D.Hadrianus

Tip:letopdelaatstedrielettersopdevlag.DeRomeinenschrijveneenVinplaatsvaneenU.

18. MaakdepuzzeloverdeRomeinseTijdinArcheon.

11

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

Horizontaal:1 Romeinsfort2 Iemanddievoortoeschouwersgaatvechten3 Gebouwwaarmensenzichwassenenlatenmasseren4 Romeinsstadion5 Romeinsegodinvandevruchtbaarheid6 RomeinsegrenslangsdeRijn7 EersteRomeinsekeizer8 Instrumentomdetijdtemeten9 Schilderijvansteentjes10 LatijnvoorRijn oplossingpuzzel:Verticaal: 11 LatijnvoorAlphen(aandenRijn) _________________________________________

MiddeleeuwenBekijkdeplattegrondvanArcheon.

1. TrekeendikkelijnomhetdeelvanArcheondatbijdemiddeleeuwenhoort.(Ziepag2) Tip:datzijndenummers26totenmet47opdekaart.

Indevroegemiddeleeuwenontstondendorpenensteden,vaakopkruisingenvanrivierenenwegen,opplekkenwaarjemakkelijkmetjehandelswaarkonkomenperbootofmetpaardenwagen.Bijdezemarktplaatsengingenmensenwonenenwerken.Erontstondendorpendieuitgroeidentotsteden.

Startjewandelingdoordemiddeleeuwenbijnummer26vandeplattegrond.Zo`noudestadinNederlandisWijkbijDuurstede(bijUtrecht)indevroegemiddeleeuwenheettedezestadanders.

2. HoeheettedestadwaardezeschuurgestaanheeftIndemiddeleeuwen?

______________________________________________________________

Dezestadisindevroegemiddeleeuwenrond850eenaantalkerenaangevallendoorVikingen.DeVikingenkwamenuitScandinavië.MetVikingschepenmaaktenzijgrotezeereizenenzettenvoetaanwalinheelEuropa,RuslandenAmerika,omhandeltedrijvenennieuwegebiedenteveroveren.Ohja...datvandiehoornsopdehelmenisechteenfabeltje,jekuntwelgoeddrinkenuitzo’nhoorn.

Bijdevroegemiddeleeuwenhorendejaartallen400tot1000.Bijdelatemiddeleeuwenhorendejaartallen1000tot1500.

3a.Arceerindetijdbalkdevroegemiddeleeuwen. b.Arceerindetijdbalkdelatemiddeleeuwenopeenanderemanier.

0 200 400 600 800 1000 1200 1400 1600 1800 2000

Wanneererveelmensenbijelkaargaanwonenineenstadiservanallesnodigaanvoedsel,bouwmateriaal,huisinrichting,kledingenz.Erontstondenverschillendeberoepen.IndeDamstrate,eigenlijkderandvandestad,woondendeambachtliedendieruimtenodighaddenzoalsherders,vissersenboeren.Ookdeberoependieoverlastzoalsstankofherrieveroorzakenwoondenhier.

LoopdeDamstratevanGravendamin.Linksenrechtsziejeverschillendehuisjesstaan.Dezehuisjeshorenbijdelatemiddeleeuwen.

4a.Schrijfdelettersvandeberoepenindejuistevakkenvandehuizen.

b.Schrijfdeberoepenonderdefoto’s.

Tip:gebruikdeplattegrond!

Deschutterijwasindemiddeleeuweneensoortburgerwacht.Zijbeschermdenhetdorpofdestadbijeenaanval.Meteenbeetjegelukkunjeophetschuttersveldproberenofjijlidkanwordenvandeschutterij.

5. Hoevaakhebjehetbordgeraakt?Noteerjescore.

___________________________________________

LooptussendehuisjesvandeDamstrateoverdeDamnaarhetkleinegebouwtjemetdeschoorsteen(nr37)

6a.Watishetberoepvandeambachtsmanvandezewerkplaats? ______________________________________________________________

Omijzertebewerkenmoethetvuurergheetzijn.

b.Watgebeurteralsjeermetdegroteblaasbalgluchtbijblaast?

A. Vuurwordtkouder B. Hetijzerwordtluchtiger C. Hetvuurwordtheter

Achterdesmidseisdestal

7. Noemdriedierendieinenomdestallenleven.

______________________________________________________________

A B C D E

Indemiddeleeuwenisdekoninghetbelangrijkst.Daaronderkomenhertogen,gravenenheren.Zijhelpendekoningenbezittengrotestukkenland.Hetgewonevolkbestaatuitvrijemannenzoalsdekoopliedenenambachtslieden.Zijbetaleninditstadjebelastinginruilvoorstadsrechten.Slavenenhorigenwarenhetlaagstinrangenstandvandemiddeleeuwen.

LoopnaardemarktendeHeerestraat, derijkestraatvanGravendam.

8.Schrijfdelettersvandeberoepenindejuistevakkenvandehuizen.

BekijkheteerstehuisaanderechterkantvandeHeerestraatgoed.Hierwoontdepottenkoopman.Hijkooptzijnpottenvaneenpottenbakkerendezeverkoopthijinzijnwinkel/huis.

9.Hoekunjeziendatdezakengoedgaan?

_______________________________________________________________ Tip:vergelijkhethuiseensmetdeanderehuizen!

Bovendedeurvandepottenkoopmaniseenafbeeldingvaneenpottezien.

10a. Wathangterbovendedeurvandebakker?

___________________________________________________________________________

b. Wathangterbovendedeurvandeschoenmaker?

___________________________________________________________________________

HetlaatstehuisindeHeerestraataanderechterkantishethuisvandewever.

11. Zetdevolgendewoordenindejuistevolgorde:

draad-weefgetouw-schaap-spinnewiel-stof-wol-gras

__________________________________________________________

__________________________________________________________

A

B

C

D

ArcheotolkeninGravendamdragen14eeeuwsekleding.Aandekledingkonjezienofiemandrijkofarmwas.Doordestof,dekleurenendeversieringen.Iedereenhadeenbedekthoofd.Devrouwendroegenlangejurkendietijdenshetwerkopgegordwerden.Mannendragenlangetunica’senbeenlingen(lossepijpen).Demeestemensenhaddenéénstelkleren.Alshetstukiswerdhettelkensgerepareerd.

12. Kunjeaandekledingaflezenwiehetrijkstis? Schrijfdenummersvandetekeningeninvolgordevanrijknaararm.

Volgorde: __________________________________

A B C

Indemiddeleeuwenisdekerkergbelangrijk,depausstaataanhethoofdvandekerk,dandekardinalenenbisschoppenendandemonnikenenbroeders.Indemiddeleeuwenkondendemeestemensennietlezenofschrijven,demensenvandekerkkondendatwel.KruisriddersgaanopkruistochtnaarhetMidden-Oosten.ZijveroverendeheiligeplaatsenzoalsJeruzalem,NazarethenBethlehem.Vanuithetmiddenoostenbrengenzeallerleiluxeproductenmeeterug.

Hetlaatstegebouwvandemiddeleeuwenishetklooster.Inditkloosterlevendeminderbroeders.Zijleveninarmoedeenbedelenomvoedselendrinken.Ditdelenzemetdearmen,ziekenendaklozen.Debroedersgevenookonderwijs.Deminderbroedersbiddenachtkeerperdagenprekenovergoddiealleszomooigemaaktheeft.

13a.Waaromishetslimvandeminderbroedersomeenkloostervlakbijofineenstadtehebben?

A Danhoevenzenietvertereizenmethunhandelswaar. B. Indestadwonenveelmensen,zokunnenzijmeermensenhelpen C.Erzijnvoldoendemensenomophunlandtewerken.

b.Hoewordenmannelijkekloosterlingenookwelgenoemd?

__________________________________________________________

DeramenvanhetkloosterhebbendezelfdevormenalsbijdeRomeinsegebouwen.DatheetRomaans.IndeLateMiddeleeuwenwordensteedsmeerkerkenenkloostersindegotischestijlgebouwd.Ookbijditkloosterkunjedatzien.

_________________ 14ZetdewoordenRomaansenGotischbijdejuisteonderdelenvanditkloosterraam.

_________________

Looplangshetkerkhofnaardekruidentuin.Indekruidentuinstaangeneeskruiden,keukenkruidenengeurkruidenenanderedingenzoalshopombiervantebrouwen.Indenamenvankruidenvindjevaakdegebruikenvandeplantterug.Gaopzoeknaarpaaltje4.Daaromheengroeitlievevrouwebedstro.

15a.Waarvoorwerdditkruidgebruikt?

A. Keukenkruidvoorindekoninginnensoep B.Geurkruidomdatdeplantnaarziltezeeruikt C.Geneeskruidtegennervositeitengeurkruidom

injestromatrastestoppen.

LinkservangroeitZeepkruid.Vandewortelwordtzeepsopgemaakt.VoorbijhetzeepkruidvindjeMoerasspiraea,jezegtmoeras-spierea.Hetiseengeneesmiddel. b. Waarvoorwerdditkruidgebruikt?

A. Aspirientjetegenhoofdpijn B. Spireazalftegenspierblessure C. Moerastablettentegenzweetvoeten

JehebtrondgedwaaldinGravendamenoveralgoedrondgekeken.

16.Weetjenogwatjegezienhebt?Omschrijfdefoto’s.

Tip:Noembijvoorbeeldhetberoepdatbijdefotohoort.

JehebtdeinwonersvanhetMiddeleeuwsestadjeGravendaminmiddelsaardiglerenkennen.

17. Wiezegtwat?Schrijfdenamenbijdejuistepersonen.

Kiesuit:imker-chirurgijn/barbier-bakkersknecht–minderbroeder

Ik help de zieken, geef les en leef van wat de mensen me geven.

Elke dag sta ik voor dag en dauw op om mijn baas te helpen.

Ik maak zieken beter met kruiden. Ook knip en scheer ik.

Heb je wel eens vlees met honing geproefd? Heerlijk!

®

Wijzigingen en/of drukfouten voorbehouden