ÕÓÓËüчийн мэдээ - mglbar.mn1).pdf · баялагийн ашиглалт, эрчим хүчний эрх зүйн орчин, бодлогын чиглэлээр

1

ÕÓÓËüчийн мэдээÌэдээлэл, танин мэдэхүйн сар тутмын онлайн сонин 2016 оны 11 дүгээр сарын 03, öуâрал ¹8 (8)

ЗӨВËӨГӨӨЯРиËЦËАГА ШиËдэГ иËТГэË

мэдээ, мэдээËэË

II нүүрт xI нүүрт x x нүүрт

Бодлогогүй хэлсэн үг, таагүй зүйлсийг

сонсоогүй мэт өнгөрөөх нь хамгийн зөв

хУУльЧийн үнэт зүйл: тэнЦвэрийг хангах нь

ЯРиËЦËАГА

үргэлжлэл нь VIII-x нүүрт

Б.гүнБилэг: хүний толгойгоор хэдэн жил Биеэ

Чирэх вэ дээ

Б.солонгоо:гадаадад сУралЦах хүсэлтэй хүмүүс зорилгоо зөв тодорхойлох нь хамгийн ЧУхал

Гадаадад суралцах хүсэлтэй байгаа хуульчид юуг анхаарах талаар мэдээлэл, зөвлөгөө өгөхөөр Хуульчдын холбооны гишүүн хуульч, Гадаадын хөрөнгө оруулалттай “Хоган Ловеллс” хуулийн нөхөрлөлийн ахлах хуульч Б.Солонгоотой ярилцлаа. Тэрбээр Англи улсын Засгийн газраас зарладаг “Чевенинг”-ийн тэтгэлэгт хөтөлбөрт хамрагдсан төдийгүй АНУ-ын Харвардын их сургуульд суралцаж байсан туршлагатай юм.

-Манай уншигчдад өөрийгөө товч танилцуулахгүй юу?

-Би “Хоган лоâеллс” нөхөрлөлийн Улаанбаатар дахь салбарт 5 дахь жилдээ ажиллаж байна. Ìанай нөхөрлөл дэлхийн 40 гаруй хотод салбартай. Улаанбаатар хотын салбар бизнес, санхүүжилт, хөрөнгө оруулалтын эрх зүйн орчин болон компанийн эрх зүйн чиглэлээр түлхүү зөâлөгөө өгдөг.

-та Англи улсын Засгийн газраас зарладаг тэтгэлэгт хөтөлбөрт хамрагдаж суралцсан гэсэн. Мөн АнУ-ын Харвардын их сургуульд суралцжээ. Эдгээр сургуулиудад тэтгэлгээр суралцах боломжийг хэрхэн олж авсан талаараа ярихгүй юу?

-Би 2009 Шотландад Даньдигийн их сургууль “Чеâенинг”-ийн тэтгэлгээр суралöаж анхны эрх зүйн магистрийн зэрэг буюу LL.M зэрэг аâсан. Энэ сургуульд тухайн үед миний сонирхож байсан сэдэâ болох гадаадын хөрөнгө оруулалтын эрх зүйн орчин, ашигт малтмалын эрх зүйн зохиöлуулалтын онöлогийг нарийâчлан суралöах боломж олгосон. Даньдигийн их сургуулийн (University of Dundee)

харьяа Эрчим хүч, газрын тос, ашигт малтмалын эрх зүйн бодлогын судалгааны төâ (Centre for Energy, Pe-troleum, Minerals Law and Policy) гэж байдаг. Нөхөн сэргээгдэхгүй байгалийн баялагийн ашиглалт, эрчим хүчний эрх зүйн орчин, бодлогын чиглэлээр магистр, докторын хөтөлбөрт оюутан элсүүлж сургадаг сургууль л даа. Энэ төâд ашигт малтмалын эрх зүйн орчин, бодлогын чиглэлээр нэг жилийн магистрийн хөтөлбөрт сурахыг хүссэн оюутнууд “Чеâенинг”-ээс олгодог бүрэн тэтгэлэгт материалаа өгч сонгон шалгаруулалтад орох боломжтой. Тэтгэлгийг “Рио Тинто” компаниас бүрэн санхүүжилдэг бөгөөд “Рио тинто” компанийн үйл ажиллагаа эрхэлдэг улсын иргэн оюутнуудад нээлттэй. “Рио тинто” компаниас санхүүжүүлдэг хэдий ч тэтгэлгийн шалгаруулалтыг “Чеâенинг” хариуöаж шийдâэрлэдэг.

ШҮҮГчийн СОнГОн ШАËГАРÓÓËАËТАд ОРОËЦСОн

ÕÓÓËüчдЫн АнÕААРАËд

Ìонголын Хуульчдын холбоо нь хуульчдаас ирүүлсэн санал, хүсэлтэд үндэслэн шүүгчийг сонгон шалгаруулах ажиллагааг болоâсронгуй болгох чиглэлд Шүүхийн Ерөнхий Зөâлөлтэй хамтран ажиллахаар төлөâлөж байна.

Үүний бэлтгэл ажлын хүрээнд шүүгчийг сонгон шалгаруулалтад оролöогчдод тулгардаг бэрхшээл, түүнийг засах арга замын талаар мэдээлэл хүлээн аâч байна.

Иймд хуульч та бүхэн шүүгчийг сонгон шалгаруулалтад оролöох яâöад (бүх үе шат) өөрт тулгарсан бэрхшээл, түүнийг шийдâэрлэх арга замын талаарх бодит саналаа [email protected] хаягаар ирүүлнэ үү.

ÕÓÓËüчийн ҮРГэËЖиËСэн СÓРГАËТАд ВидЕО СÓРГАËТЫн

ÕӨТӨËБӨР нэВТРҮҮËËээ

Хуульчийн үргэлжилсэн сургалтад âидео сургалтын хөтөлбөр нэâтрүүлэх ажлыг эхлүүлж, холбооны öахим хуудасны “Сургалт” öэсэнд âидео хичээлүүдийг байршуулж байна. Хуульч та âидео сургалтыг сонгосноор өөрийн öаг заâаа хэмнэхийн зэрэгöээ, хүссэн үедээ хаанаас ч Хуульчдын холбооны öахим хуудаст нэâтрэн âидео хичээл үзэж үргэлжилсэн сургалтын багö öагаа тооöуулах боломж нээгдэж буй юм.

2

“Эксперт” буландаа энэ удаа Монголын Хуулчдын холбооны ерөнхийлөгч, доктор Болдбаатарын ГҮНБИЛЭГ-ийг урьж ярилцлаа. Бидний яриа “Эрдэнэт”-ийн хувьчлал болон төрийн албаны халаа сэлгээ, Хуульчдын холбооны үйл ажиллагааг тойрч өрнөлөө.

-“Эрдэнэт” үйлдвэрийн 49 хувийг Худалдаа хөгжлийн банк худалдаж авсан асуудал олны анхаарлыг татаж байгаа. Шинэ парламент өмнөх Засгийн газрын үед шийдэгдсэн энэ асуудлыг нээлттэй байдлаар сөхөж байгаа учраас та мэдээлэлтэй байгаа байх. намууд асуудлыг улстөржүүлж байгаа энэ үед таниас асуух зөв, бурууг мэдэхгүй. Гэхдээ “Эрдэнэт”-ийг Засгийн газар УИХ-аар хэлэлцүүлэхгүй шийдсэн нь хуулийн хүрээнд байж чадсан уу гэдгийг хувь хуульчийн байр сууринаас хариулж болох уу?

-“Эрдэнэт”-ийн хуâийг худалдаж аâсан нь зөâ, буруу бол тусдаа асуудал. Үүний өмнө хууль ярих ёстой. Төрийн өмчийг өмчлөгч нь Улсын их хурал. Засгийн газар бол гүйöэтгэх эрх мэдлийг хэрэгжүүлэгч. Өөрөөр хэлбэл, өмчлөгчийн хэлснийг Засгийн газар гүйöэтгэх ёстой. Гэтэл Засгийн газар өмчлөгчийн зөâшөөрөлгүй толгой мэдэн шийдээд яâсан нь шуудхан хэлэхэд хууль зөрчсөн үйлдэл. Хэрэâ ОХУ “Эрдэнэт” үйлдâэрийн 49 хуâиа санал болгосон бол Засгийн газар эхлээд УИХ-аас зөâшөөрөл аâах ёстой байсан. Тэрний дараа аль компанид шилжүүлэх âэ гэдгээ ярих байсан. Үүнийгээ ч мэдэж байсан байх.

-Сая өмнөх Засгийн газарт ажиллаж байсан хүмүүс УИХ-д тайлбар өгсөн. “Цаг хугацааны хайчинд орсон” гэсэн нэр томъёо хэрэглэж байна. Цаг давчуу байсан учраас Монголын эрх ашгаа бодоод УИХ-ыг хүлээхгүйгээр шийдээд явсан гэж байна. нэг талаар буруутгах учиргүй ч юм шиг.

-Алиâаа бизнест öаг хожих чухал байдагтай маргахгүй. Гэхдээ öаг хожино гээд хууль зөрчâөл хожигдол болно. Үүнийг хатуу ойлгох хэрэгтэй. Зорилго нь аргаа зөâтгөх байдлаар ингэж яâбал хууль ёс, төрт ёс, Үндсэн хуулийн талаар яриад ч хэрэггүй. Энэ маргааны асуудал аль нэг талдаа зөâ, буруу гэдгээсээ илүү нийгмийн сэтгэхүйд хор хөнөөлтэй зүйл аâчирч мэднэ. Ашигтай бизнес хийхийн тулд хууль зөрчиж болно гэдэг сэтгэхүй төрүүлнэ. Хууль зөрчиж ашиг олох нь алдагдал хүлээхийн эхлэл.

-Ерөнхийлөгч сэтгүүлчидтэй

Б.гүнБилэг: хүний толгойгоор хэдэн жил Биеэ Чирэх вэ дээ

уулзахдаа, “Эрдэнэт” үйлдвэр монголчуудад ирснийг зөвтгөж үг хэлсэн. тэгэхээр таны ярьсан хууль дээдлэх зарчимтай Ерөнхийлөгчийн үзэл бодол зөрчилдөж байгаа юм байна.

-Хууль зөрчсөн асуудлыг Ерөнхийлөгч зөâ байсан юм шиг ярьж байгаа бол анархизм байхгүй юу. Ц.Нямдоржийн зөâ, Ц.Элбэгдоржийн зөâ, Ч.Сайханбилэгийн зөâ гэж ярихаас илүүтэй хуульд юу заасныг ярих нь зөâ байсан. Ашигтай, ашиггүй нь хамаагүй. Хууль зөрчсөн л бол ашиггүй. Засгийн газар хоёр удаа хуралдахад хуулийн хэлтсийнхэн нь, “Наадах чинь хууль зөрчих гээд байна шүү” гэж анхааруулсан гэж байна лээ. Ингэж хэлээд байхад, “Аан тийм үү” гээд л чихнийхээ хажуугаар өнгөрүүлсэн байна. Засгийн газрын өөрийнх нь хуульчид сануулсаар байхад шүү.

-“Эрдэнэт”-ийн асуудлын хүрээнд өмнөх Засгийн газрын хууль зөрчсөн гэдгийг УИХ, түүнээс байгуулсан ажлын хэсэг тогтоохгүй. Хууль зөрчсөн байж магадгүй юм гэсэн. Иймээс холбогдох хуулийн байгууллагууд нь тогтоох ёстой гэж байнгын хороон дээр ярьж байсан. УИХ хууль зөрчсөнийг тогтоох уу?

-Энэ тохиолдолд хууль зөрчсөн нь УИХ-ын бүрэн эрхэд халдсанаар бүрэн илэрч байгаа юм. Хэрэâ бид асуудал болгоныг хуулийн байгууллагад шилжүүлнэ гээд, öаад байгууллага нь бид тогтоохгүй шүүх тогтооно гээд öааш хөâрүүлээд байâал бүрэн эрхээ хэрэгжүүлэх байгууллагагүй болно. Засгийн газар өмнөх Засгийн газрын “Эрдэнэт”-тэй холбоотой зарим шийдâэрийг Үндсэн хуульд заасны дагуу бүрэн эрхийнхээ дагуу хүчингүй болгож эхэлсэн байна. Хууль зөрчсөн учраас хүчингүй болгож байна гэсэн үг. Ìөн Засгийн газрын шийдâэр хууль зөрчâөл УИХ хүчингүй болгох эрхтэй байдаг. Тэгэхээр хүчингүй болгохын тулд хууль зөрчсөн гэдгийг институтын хуâьд дүгнэх ёстой, үүрэгтэй гэсэн үг. Тиймээс энд хууль зөрчсөн гэдгийг нь дүгнэж бүрэн эрхээ хэрэгжүүлэх эрх нь Үндсэн хуулийн эрх зүйгээр УИХ-д нээлттэй. Харин хуâь албан тушаалтан албан тушаалын эрх мэдлээ хэтрүүлсэн эсэх, гэмт хэргийн шинжтэй эсэх асуудлыг бол харин эрүүгийн байöаан шийтгэх эрх зүйгээр зохиöуулна.

-Гурван шатны сонгууль өнгөрлөө. Одоо төрийн албанд халаа, сэлгээ ид явж байна. Õалагдсан хүмүүс шүүхээр заргалдаж, төсвөөс тэдний хохирлыг барагдуулдаг. Төр

төсвөөр, иргэд ажлын байраар хохирдог энэ байдлыг хязгаарлах хуулийн зохицуулалт юу байна вэ?

-Энэ үнэхээр санаа зоâоосон асуудал. Сүүлийн жилүүдэд албан тушаалтны буруугаас төрийн албанаас ажилтныг халсны хохиролд төсâөөс 70 тэрбум төгрөг гарсан гэж хүмүүс ярьж байна. Энэ тоо бас 15-20 тэрбум төгрөг болж ч бичигддэг юм байна. Сургууль, öэöэрлэг барих мөнгөгүй гэсний хажуугаар анхаарахгүй өнгөрч болохгүй тоо. Нэг дарга 800 мянган төгрөгийн öалинтай таâан ажилтнаа хууль бусаар халсан нь шүүхээр тогтоогдоод бүтэн жилийнх нь төлбөрийг төлөхөд л төсâөөс 50-60 сая төгрөг гарч байна шүү дээ. Албан тушаалд ажилласан хүн нь öалингаа аâаад, нийгмийн даатгалаа төлүүлснийг тооöоход жилд 11 сая төгрөг, ажлаасаа халагдсан хүн нь хохирлоо төлүүлэхэд бас л 11-12 сая төгрөг. Энэ мөнгө төсâөөс гардаг. Тийм учраас албан тушаалтныг хариуöлагажуулах хууль эрх зүйн орчныг болоâсонгуй болгох зорилгоор Захиргааны ерөнхий хуулийг баталсан. Энэ хуулийг 2016 оны долдугаар сарын 1-нээс мөрдөж байгаа. Нөгөө талаар Төрийн албаны зөâлөл нь төрийн албаны хууль тогтоомжийн биелэлтийг зохион байгуулах, албан тушаалтны буруутай үйл ажиллагаанаас төрд учирсан хохирлыг арилгуулахаар төрийн нэрийн өмнөөс шүүхэд нэхэмжлэл гаргах эрхтэй гэж хуульд заасан. Төрийн албаны тухай хуулийн энэ заалт одоо ч мөрдөгдөж байна. Ийм учраас төсâөөс гарсан мөнгийг буруутай албан тушаалтанаас эдгээр байгууллагууд нэхэмжлэх ёстой.

-Ажлаас хууль бусаар халагдсаны хохирлыг найдвартай барагдуулах үүднээс эхний ээлжид төсвөөс буюу тухайн байгууллагаас нь барагдуулахыг шүүх даалгадаг. Харин байгууллага дараа нь буруутай албан тушаалтнаас хохирлоо гаргуулдаг юм болов уу. Эсвэл “төрийн мөнгө” учраас зөнд нь хаядаг уу?

-Захиргааны ерөнхий хуульд “Захиргааны байгууллагын учруулсан хохирлыг төр хариуöна” гэж байгаа. Ìөн хуульд “Иргэн, хуулийн этгээдийн хохирлыг барагдуулсны улмаас өөрт учирсан хохирлыг захиргааны байгууллага гэм буруутай албан тушаалтнаар буöааж төлүүлнэ” гэж байгаа.

-төлүүлэх ёстой гэж ойлгох уу?

-Төлүүлэх ёстой. Хуулийн 103.2 дээр, “Энэ хуулийн 103.1-т заасан гэм буруутай албан тушаалтнаар

ЯРиËЦËАГА ÕÓÓËüчийн мэдээ

3

хохирлыг төлүүлэх үүргийг тухайн захиргааны байгууллагын дээд шатны байгууллагын дотоод аудитын нэгж хариуöна” гэж заасан. Ìөн “Энэ хуулийн 103.2-т заасан дээд шатны байгууллагын дотоод аудитын нэгж байхгүй бол гэм буруутай албан тушаалтнаар хохирлыг төлүүлэх үүргийг төрийн аудитын байгууллага хариуöна” гэж заасан байгаа. Харин 103.4-т “Шүүх хохирлыг буруутай албан тушаалтнаар төлүүлэхээр гаргасан актын хуâийг холбогдох аудитын байгууллагад хүргүүлэх үүрэгтэй” гэсэн байна. Тэгэхээр шүүх долдугаар сарын 1-нээс хойш гаргасан шийдâэрүүдээ аудитын байгууллага руу хүргүүлэх ёстой болж байна. Аудитын байгууллагад шүүхээс материал аâч буруутай албан тушаалтнаас хохирол нэхэмжлэх чиг үүрэгтэй бүтэö байх шаардлагатай боллоо. Ингээд олон нийт хянадаг, сэтгүүлч та нар ч биелэлтийг нь бичдэг байâал тогтолöоо нь байгаа юм чинь төрийн албыг, төсâийн мөнгийг хяналттай байлгахад боломж байна. Төрийн аудит, Төрийн албаны зөâлөлийн чиг үүргүүдийг тодорхой болгох шаардлагатай байна. Төрийн жинхэнэ албан хаагчийн асуудлаа зөâхөн төрийн аудит хариуöах уу, эсâэл бүгдийг нь хариуöах уу. Долдугаар сарын 1-нээс өмнөх асуудлуудыг Төрийн албаны зөâлөл хариуöах уу, эсâэл Аудит хариуöах уу гээд хоёр байгууллагын чиг үүргийн асуудлуудыг тодорхой болгож, практикт яаралтай хэâшүүлмээр байна.

-танай Хуульчийн эрх зүйн байдлын тухай хуульд өөрчлөлт оруулах гэж байгаа юм уу. Бас Өмгөөлөгчдийн холбоо өмгөөлөгч нараас 20 мянган төгрөгийн татвар заавал авах гэж байна гэсэн яриа байна. Энэ талаар юу хэлэх вэ?

-Бие даасан Өмгөөллийн тухай хуультай болъё гэсэн санал гарч байгаа. Эсâэл Хуульчийн эрх зүйн байдлын тухай хуульд өмгөөллийн бие даасан бүлэг оруулъя, илүү хууль гаргах шаардлагагүй гэсэн санал ч яâдаг. Хуульчдаас хуулийн асуудлаар санал, санаачилга гарах нь эрүүл, хэâийн үзэгдэл. Үүнийг бүх талаар дэмжиж, хэлэлöүүлэг өрнүүлнэ. Хуульчдын холбоо зааâал гишүүнчлэлтэй учраас татâар аâдаг. Харин Ìонголын Өмгөөлөгчдийн холбоо сайн дурын гишүүнчлэлтэй бөгөөд татâартай. Бид 2000 өмгөөлөгчөөс түүâэрлэн хоёр холбооны даâхар татâарын асуудлаар судалгаа яâуулсан юм. Тэгэхэд тэдний 20 хуâь нь даâхар татâар төлөөд яâсан ч яах âэ гэсэн. Харин үлдсэн 80 хуâь нь, Хуульчдын холбоонд 20 мянган төгрөгийн татâар төлдөг байж Өмгөөлөгчдийн холбоонд 20 мянган төгрөг даâхар төлж чадахгүй гэсэн. Институöийн хууль хийгээд тэрийгээ УИХ-аар батлуулж, даâхар татâар аâаад эхэлбэл өмгөөлөгчдийн

80 хуâь нь дургүйöэхээр байгаа. Ийм учраас Өмгөөлөгчдийн холбоог өмгөөлөгчдөөс 20 мянган төгрөгийн татâар даâхар зааâал аâахыг дэмжихгүй байгаа. Харин сайн дурын үндсэн дээр эâсэг, нөхөрсөг Өмгөөлөгчдийн холбоо болоод яâах нь сайн зүйл. Олон хөтөлбөр хэрэгжүүлээд, олон хүнийг татаад, сайхан үйл хэрэгт хүмүүс татагдаж, тэр сайхан болох үйлчилгээг мэдрэхийн тулд 20 мянган төгрөгөө сайн дураараа төлөөд яâдаг болох л хэрэгтэй.

-Сая Хуульчдын холбооныхон төрийн ордонд хуралдсан. тэгэхэд энэ асуудал яригдаагүй юм уу?

-Яригдаагүй. Хуульчдын холбооны их хурлаар Хуульчдын холбооны зөâлөлийн шинэ гишүүдээ томилж, батламжилсан. Ìэргэжлийн хариуöлагын хорооны шинэ гишүүдээ сонгосон. Энэ хурлаар Хууль болон дүрэмд нэмэлт өөрчлөлт оруулах асуудал байâал ярилöья, мөн болж бүтэхгүй байгаа зүйл байâал халуун тогоондоо бие биенийхээ үгийг сонсоё гэсэн. Зарим өмгөөлөгчид Өмгөөлөгчдийн холбооны байр болон тус байгууллагын татâарын асуудлыг ярья гэсэн санал ч гаргаж байсан. Гэхдээ “Энэ асуудлыг дараагийн хурлаар ярья” гэсэн горимын санал заалнаас гарч дэмжигдсэн байгаа.

-Зарим хүмүүс 2013 оноос хойш өмгөөлөгчийн шалгалт авахгүй болсноор сахилга батгүй, ёс зүйгүй өмгөөлөгч нар олширсон гэж мэдэгдэж байсан.

-Бид Ìэргэжлийн хариуöлагын хороогоор хариуöлага тооöуулсан өмгөөлөгчдийн тоог харьöуулж үзэхэд 2013 оноос өмнө өмгөөлөгч болсон хүмүүс, хойно болсон хүмүүсээсээ хамаагүй илүү хариуöлага тооöуулсан байсан. Тийм учраас 2013 оноос өмнөх нь сайн, хойших нь муу гэх нь үндэслэл муутай. Хуулиар шүүхэд төлөөлөх эрхийг аâсан хүн бүр хэзээ аâсанаасаа шалтгаалахгүйгээр тэгш эрхтэй. Өмгөөлөгч бол өмгөөлөгч. Харин öаашид өмгөөлөгчийн нэр хүндийг сайжруулах тал дээр тодорхой арга хэмжээнүүд аâах нь бодит шаардлага.

-“Шүүгч, прокурор, өмгөөлөгч гурав Хуульчдын холбоо гэх нэг малгайнд байх ёсгүй. Яагаад гэвэл ажил үүргийн хувьд мөнхийн ашиг сонирхлын зөрчилтэй хуульчид” гэж нэг хуульч бичсэн байсан. та үзэв үү?

-Үзээгүй. Гэхдээ би ч анх “Нээрээн тийм байх шүү” гэж бодож байлаа. Гэтэл би мэргэжлийнхээ нийгмийн өмнө хүлээх үүргийг бүрэн ухамсарлаагүй байсан юм билээ. Хуульч хүн ямар үед хаалттай харилöаатай байх âэ, ямар үед нээлттэй харилöаатай байх âэ гэдгээ ойлгосны үндсэн дээр хуульч болдог. Хуульчдын холбоо бол нээлттэй харилöаатай байх газар нь. Бид салбар эрх зүйн тухай яриад,

хуулийн төсөл дээр ажилладаг. Иргэд биднээс юуг хүсч байна âэ. Иргэдийн эрхийг хамгаалахын төлөө ажиллахын тулд ямар эрх, үүргээ сайжруулах âэ гэдгийг ярьдаг. Үүнийг одоо манайхан мэдэрч байгаа. Институтын соёл болж хүлээн зөâшөөрөгдөх тал руугаа яâж байна. Ийм учраас шүүгч, прокурор, өмгөөлөгч гураâ нэг малгайд байдаггүй гэдэг яриа дахин гарахгүй байх. Харин ч эдийн засгийн баталгаа, ажиллах орчноо, ажлын байрны сэтгэл ханамжийн баталгаагаа Хуульчдын холбоо тэднийхээ өмнөөс ярих нь хамгийн зөâ юм байна.

-Шүүгчийн ёс зүй, мэргэжлийн хариуцлагыг хянадаг хоёр бүтэц байдаг юм байна. нэг нь Шүүхийн ерөнхий зөвлөлд, нөгөө нь Хуульчдын холбоонд. Шүүгчийн хараат бус байдалд нөлөөлөхгүй юу?

-Хуулиараа Улсын ерөнхий прокурорын газар, Шүүхийн ерөнхий зөâлөлд ёс зүй хариуöсан нэгжүүд ажиллаж байгаа. Бас манай дээр Ìэргэжлийн хариуöлагын хороо байгаа. Энэ хэсэг зөрчлийг нь тухайн байгууллага нь хариуöаг, энийг холбоо хариуöъя гэж махчилж болохгүй юм байна. Ёс зүй, мэргэжлийн хариуöлагыг ялгах гээд болохгүй юм байна, судалж үзсэн. Иймээс хуульчдаа ч, иргэндээ ч ойлгомжгүй ийм бүтэö. Ямар ч байсан Хуульчдын холбоо, шүүх, прокурорт байгаа даâхардсан бүтöийг болиулах хэрэгтэй гэж хэлэх гээд байна. Хуульчдын холбоонд нэг мөр өгөх, эсâэл шүүгч, прокурорын байгууллагад нь нэг мөр даатгах нь зүйтэй. Харин харьяалан шийдэх бүрэлдэхүүнээ хараат бус байдалд нөлөөлөхгүйгээр зохион байгуулж болох юм билээ.

-Шүүгч Хуульчдын холбооны гишүүн байх нь зохимжгүй, өөр улсуудад тийм зүйл байдаггүй гэж яриа сонссон.

-Эхлээд донор орны хэсэг судлаач ирээд “шүүгчид байдаг, энэ холбоо бол ёстой сайхан зүйл” гээд хууль бичсэн. Бид хөөрөөд л бие биендээ баяр хүргээд, холбоогоо байгуулсан. Дараа нь дахиад нэг донор орны хуульч ирээд “шүүгч нар байх ёсгүй, ямар сонин юм бэ” гээд яâсан. Яâахдаа манай ганö нэг хуульчдыг газар үзүүлсэн. Яâсан хүмүүс маань “нээрээн тийм байна” гээд ирсэн. Одоо бид хэн нэгний хэлснээр, ганö нэг үзсэн юмаа дэлхий тийм гэж ярьж, түүнийгээ үнэн гэж итгэж, үсэрч öоâхчихоо болимоор байна. Хэсэг энэ тогтолöоогоороо яâаад бага багаар бодит байдалдаа тулгуурлан засч залруулахгүй бол хүний толгойгоор хэдэн жил биеэ чирэх âэ дээ. Одоо жаахан шинжлэх ухаанч байх болно.

Ярилцсан Г.Улсболд/www.itoim.mn/


4

мэдээ, мэдээËэË ÕÓÓËüчийн мэдээ

Ìонголын Хуульчдын холбооны ээлжит бус Их хурал араâдугаар сарын 14-нд Төрийн ордны “Их танхим”-д болж, холбооны Зөâлөл болон Ìэргэжлийн хариуöлагын хорооны гишүүдийг батламжиллаа.

Хуралд Их хурлын төлөөлөгчөөр сонгогдсон 485 хуульч оролöсон бөгөөд хурлын нээлтийн ёслолд Засгийн газар, УИХ, Хууль зүйн яам, Ерөнхийлөгчийн Тамгын газар, Улсын Дээд шүүх, Улсын ерөнхий прокурорын газар, Шүүхийн ерөнхий зөâлөл зэрэг төрийн байгууллагын төлөөлөл болон гадаадын зочид төлөөлөгчид урилгаар оролöсон. Энэ үеэр Ìонгол Улсын Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж, УИХ-ын гишүүн, Хууль зүйн байнгын хорооны дарга Ш.Раднаасэд нар Хуульчдын холбооны Их хуралд амжилт хүсч, мэндчилгээ ирүүлснийг сонордуулсан юм.

Хурлыг Ìонголын Хуульчдын холбооны ерөнхийлөгч Б.Гүнбилэг нээж, “Хуульчдын мэргэжлийн өөрөө удирдах ёсны тогтолöоог төлөâшүүлэн хөгжүүлэх, мэргэжлийн нэр хүнд, хариуöлагыг сайжруулах, түүний удирдлага зохион байгуулалтыг төгөлдөржүүлэн хөгжүүлэхэд хуульчдын санал санаачилга, идэâхтэй оролöоо нэн чухал” гэдгийг онöлоод Хуульчдыг öаашид Хуульчдын холбооны үйл ажиллагаанд идэâх, зүтгэл, сэтгэлтэй оролöоно гэдэгт найдаж байгаа илэрхийлсэн. Ìөн тэрбээр “Хуульчийн эрх зүйн байдлын тухай хуулийн зохиöуулалтаар Хуульчдын холбоо нь хороодоор дамжуулан үйл ажиллагаа яâуулдаг бөгөөд Хуульчдын холбоо амжилттай ажиллаж буй нь хороодын гишүүд болон дарга нарын хүчин зүтгэлтэй салшгүй холбоотой” гэдгийг тэмдэглэн хэллээ.

Ээлжит бус Их хурлын хуралдаан даргалагчаар өмгөөлөгч З.Сүхбаатар, дэд даргалагчаар Нийслэлийн эрүүгийн хэргийн даâж заалдах шатны шүүхийн шүүгч Х.Оч, Улсын ерөнхий прокурорын туслах, Дүн шинжилгээ, судалгаа, хяналт шалгалтын хэлтсийн дарга Б.Бат-Орших нар сонгогдон, хурлыг дэгийн дагуу удирдан яâуулаâ.

хУУльЧдЫн ээлжит БУс их хУрал амжилттай Боллоо

Энэ удаагийн ээлжит бус Их хурлаар Ìонголын Хуульчдын холбооны өдөр тутмын үйл ажиллагааг удирдлагаар хангах, бодлогыг тодорхойлох Зөâлөлийн гишүүдийг батламжлах асуудлыг хэлэлöэж, төлөөлөгчдийн дунд нууö санал хураалт яâуулсны дүнд Сайн дурын хороодоос Зөâлөлд уламжилсан 43 гишүүн нь олонхын санал аâч Зөâлөлийн гишүүнээр сонгогдлоо.

Ìөн Ìэргэжлийн хариуöлагын хорооны гишүүнд нэр дэâшээд байсан 30 хуульчийг батламжлах эсэх асуудлаар төгөөлөгчдийн дунд ил санал хураалт яâуулсан бөгөөд төлөөлөгчдийн олонхын саналаар тус 30 хуульчийг ирэх гурâан жилд Ìэргэжлийн хариуöлагын хорооны бүрэлдэхүүнээр ажиллахыг дэмжсэн юм.

Хурлаар Ìонголын Хуульчдын холбооны дүрэмд нэмэлт өөрчлөлт оруулах, Хуульчийн эрх зүйн байдлын тухай хуульд оруулах нэмэлт, өөрчлөлтийн саналын төслийг танилöуулах зэрэг асуудлыг хэлэлöэхээр төлөâлөөд байсан ч зарим төлөөлөгчөөс эсрэг санал гарсан тул эдгээр асуудлыг хэлэлöэх эсэхээр санал хураалт яâуулж, төлөөлөгчдийн олонх нь хойшлуулахыг дэмжсэнээр хурал өндөрлөсөн.

Монголын Хуульчдын холбооны ээлжит бус Их хурлыг амжилттай зохион байгуулахад идэвх, санаачилгатай оролцож, хариуцлагатай ажилласанд Их хурал зохион байгуулах Ажлын хэсгийн гишүүд болон Холбооны Тамгын газрын ажилтнууд та бүхэндээ талархал илэрхийлье.

5


Эрхэм хүндэт хуульчид аа,Монголын Хуульчдын холбооны

ээлжит бус Их хурлын эрхэм хүндэт зочид, төлөөлөгчид өө, хатагтай, ноёд оо!

Ìонголын Хуульчдын холбооны ээлжит бус Их хурлын төлөөлөгчид, нээлтийн үйл ажиллагаанд хүрэлöэн ирсэн эрхэм зочид болон нийт хуульчид Та бүхний энэ өдрийн амар амгаланг эрэн мэндчилье.

Ìонголын Хуульчдын холбоо байгуулагдаад гураâ дахь жилтэйгээ золголоо. Энэ жил Хуульчдын анхдугаар их хурлаар байгуулагдсан Хуульчдын холбооны зөâлөл, Ìэргэжлийн хариуöлагын хорооны бүрэн эрхийн хугаöаа дуусаж байна. Хуульчийн эрх зүйн байдлын тухай хуульд заасны дагуу Хуульчдын холбооны өдөр тутмын үйл ажиллагааг удирдлагаар хангах, бодлогыг тодорхойлох хамтын удирдлагын байгууллага болон хуульчийн мэргэжлийн үйл ажиллагааны зөрчил, сахилга, ёс зүйн байдалд дүгнэлт гаргах чиг үүрэгтэй бүтэö, түүний зохион байгуулалтын суурь бат бэхлэгдэж, öаашид төлөâшин хөгжих бодит боломж бүрдээд байна.

Энэхүү боломжийг бүрдүүлэхээр анхны бөгөөд амаргүй он жилүүдэд өндөр хариуöлага, нэр төртэйгээр хичээл зүтгэл гарган ажилласан Хуульчдын холбооны зөâлөл, Ìэргэжлийн хариуöлагын хорооны анхны гишүүдэд талархал дэâшүүлж, öаашдын ажилд нь амжилт хүсье.

Өнгөрсөн гурâан жилийн хугаöаанд Хуульчийн эрх зүйн байдлын тухай хууль, Ìонголын Хуульчдын холбооны дүрмээр олгосон бүрэн эрх, чиг үүргээ хэрэгжүүлэхэд чиглэсэн болон Хуульчдын холбооны бүтöийн байгууллагуудыг бэхжүүлэх, үйл ажиллагааг жигдрүүлэх ажлуудыг тогтмол хийж ирлээ.

Эрхэм хүндэт хурлын төлөөлөгчид, зочид оо!

Хуульчийн эрх зүйн байдлын тухай хуульд заасан Хуульчдын холбооны чиг үүргийн хэрэгжилтийн хүрээнд 2016 онд хийгдсэн ажлын талаар

монголЫн хУУльЧдЫн холБоонЫ ерөнхийлөгЧ Б.гүнБилэгийн ээлжит БУс их хУрлЫг нээж хэлсэн үг

öухасхан дурдъя.нэгдүгээрт: Хуульчдын холбоо нь

Хуульчийн мэргэжлийн үйл ажиллагаа эрхлэх зөâшөөрөл олгох, түдгэлзүүлэх, хүчингүй болгох, хуульчдын нэгдсэн бүртгэлийг хөтлөх чиг үүргийг хэрэгжүүлэн ажиллаж байна. Өнөөдрийн байдлаар Хуульчдын холбооны Хуульчдын нэгдсэн бүртгэлд 5405 хуульч, Өмгөөллийн хуулийн этгээдийн бүртгэлд 127 нөхөрлөл тус тус бүртгэгдээд байна.

2016 онд нэгдсэн бүртгэлийн үйл ажиллагааг хөнгөâчлөх, механик ажиллагааг багасгах үүднээс Бүртгэлийн нэгдсэн программтай болохоор ажиллаж буй бөгөөд ирэх онд бүрэн ашиглалтад орох болно.

Õоёрдугаарт: Хуульчдын холбооны төсâийн бүрдүүлэлт, үйл ажиллагааг хэâийн яâуулах хөрөнгө, санхүүжилтийг зохих журмын дагуу бүрдүүлэн ажиллаж байна. Гишүүдийн татâар төлөлтийг сайжруулах, орон нутгийн хуульчдын төлбөр тооöоог түргэн шуурхай хийх үүднээс арилжааны 5 банкаар дамжуулан татâар болон сургалтын төлбөрийг хүлээн аâч, харилöагч байгууллагуудын төлбөр тооöоог öахим банкаар дамжуулан түргэн шуурхай хийж гүйöэтгэж байна.

2016 оны 04 дүгээр сард Холбооны 2014, 2015 онуудын санхүүгийн тайланд хөндлөнгийн аудит хийлгэж, аудитын компаниас өгсөн зөâлөмжийг санхүү, бүртгэлийн үйл ажиллагаандаа мөрдөн ажиллаж байна. Гишүүдийн төлбөр, тооöооны мэдээллийг ил тод, нээлттэй байлгах, хариуöлагын тогтолöоог сайжруулах үүднээс санхүүгийн бүртгэлийн программтай болсон бөгөөд одоогоор өмнөх онуудын мэдээллийг оруулах, öахим горимд холбох ажлууд хийгдэж байна. Ингэснээр гишүүд өөрсдийн төлбөр тооöоог öахимаар, тухай бүр хянах, тодорхойгүй татâар төлөлт багасах, үүргийн зөрчилтэй гишүүдэд хариуöлага тооöох ажиллагаа болоâсронгуй болох юм. Ìөн Хуульчдын холбооны öахим хуудсанд шилэн дансыг байршуулан хөтөлж байна.

Гуравдугаарт: Хуульчдын холбоо 2016 оны 4 дүгээр сарын 15-ны өдрөөс Хуульчийн мэргэжлийн шалгалт зохион байгуулах, хууль зүйн сургуулийг магадлан итгэмжлэх чиг үүргийг хэрэгжүүлж эхэллээ.

Ìэргэжлийн шалгалтын асуудал эрхэлсэн хорооноос Хуульчийн мэргэжлийн шалгалтын журмын төслийг болоâсруулж, 2016 оны 8 дугаар сарын 27-ны өдрийн Хуульчдын холбооны зөâлөлийн хурлаар

“Хуульчийн мэргэжлийн шалгалтын журам”-ыг батлаâ. Энэ хүрээнд Хуульчийн мэргэжлийн шалгалтыг 2016 оны 11 дүгээр сарын 23-наас 25-ны өдрүүдэд зохион байгуулахаар тоâлоод байна. Одоогийн байдлаар шалгалтад оролöохоор урьдчилан бүртгүүлсэн эрх зүйчдийн тоо 2000 даâжээ. Хуульчийн шалгалтыг өмнөх жилүүдийн туршлагад үндэслэн технологийн дэâшилтэт арга, хэлбэрийг ашиглан, ил, тод нээлттэй хэлбэрээр улам болоâсронгуй зохион байгуулахад анхааран ажиллаж байна.

Хуульчийн эрх зүйн байдлын тухай хуулийн 58 дугаар зүйлийн 58.5-д заасны дагуу хууль зүйн сургуулийг магадлан итгэмжлэх комиссыг байгуулаад байна. Энэ комиссын гишүүд хуульд заасан магадлан итгэмжлэх журам, стандартуудын төслийг болоâсруулж байна.

дөрөвдүгээрт: Хуульчдын холбоо нь хуульчдын эрх, хууль ёсны ашиг сонирхлыг хамгаалах хүрээнд тодорхой ажлуудыг шат дараатай хэрэгжүүлж байна.

Шүүх байгуулах тухай хууль шинэчлэн батлагдаж, шүүхийн бүтэö, зохион байгуулалт өөрчлөгдсөнтэй холбогдуулан Ìонгол Улсын Ерөнхийлөгчийн 198, 199 дүгээр зарлигаар зарим шүүхийн шүүгч, Ерөнхий шүүгчийг албан тушаалаас чөлөөлж буöаан томилохдоо нэр бүхий 12 хуульчийг дахин томилоогүй, нэр бүхий 34 шүүгчийг өөрийнх нь зөâшөөрөлгүйгээр өөр шүүхэд шилжүүлэн томилсон. Тус хуульчид “Ерөнхийлөгчийн зарлиг Ìонгол Улсын Үндсэн хууль, Шүүгчийн эрх зүйн байдлын тухай хуульд заасан шүүхийн бие даасан, шүүгчийн хараат бус, халдашгүй байдлыг зөрчсөн” гэж үзэн зөрчигдсөн эрх, хууль ёсны ашиг сонирхлоо хамгаалуулах асуудлаар Хуульчдын холбоонд удаа дараа хандсан юм.

Ìонголын Хуульчдын холбооноос нэр бүхий хуульчдыг дахин шүүгчээр томилоогүй, өөр шүүхэд шилжүүлэн томилох болсон үндэслэл шалтгааныг тодруулах, шүүгчийн албан тушаалд буöаан томилуулах тухай асуудлаар холбогдох албан бичгүүдийг Ìонгол Улсын ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж болон бусад албан тушаалтанд удаа дараа хүргүүлэх, хуульчдын дунд хэлэлöүүлэг зохион байгуулах зэргээр энэ асуудалд тогтмол анхаарлаа хандуулж ирсэн.

Ìөн Засгийн газраас шүүгчийн öалинг бууруулах төслийг УИХ-д өргөн барьсантай холбогдуулж, Ìонголын Хуульчдын холбооны зүгээс “шүүгчийн

6


öалинг бууруулах нь шүүгчийн хараат бус байдалд халдаж буй хэрэг” гэсэн агуулга бүхий уриалгыг Улсын Их хурлын дарга, Хууль зүйн байнгын хорооны дарга, УИХ-ын гишүүдэд хүргүүлж, танилöууллаа.

Тавдугаарт: Хуульчийн эрх зүйн байдлын тухай хуульд заасан Хуульчдын холбооны чиг үүргийг хуульчдад болон олон нийтэд сурталчлах, холбогдох хороодын үйл ажиллагааг идэâхжүүлэх, хуульчдын эрх, хууль ёсны ашиг сонирхлыг хамгаалах зорилготой сарын аяныг ээлж дараалан зохион байгуулаâ. Үүний нэг жишээ нь: Энэ оны 3 дугаар сарыг Өмгөөлөгчдийн хорооны нэрэмжит сар болгон “Өмгөөллийн нөхөрлөлийн хөгжлийн чиг хандлага” зөâлөлдөх уулзалтыг зохион байгуулж, өмгөөллийн нөхөрлөлд тулгамдаж буй асуудлыг хэлэлöэхийн саöуу Өмгөөллийн хуулийн этгээдийн бүртгэлд бүртгэсэн нөхөрлөлүүдэд “нотломж” олгосон. Энэ уулзалтын үр дүнд Өмгөөллийн нөхөрлөлийн хөгжлийг дэмжих хороог байгуулан үйл ажиллагааг нь эхлүүлээд байна.

Зургадугаарт: Хуульчдын холбоо нь хуульчдын мэдлэг ур чадâарыг нэмэгдүүлж, тэдний сурч болоâсрох таатай орчин, нөхöөлийг бүрдүүлэх, хуульчийн үргэлжилсэн сургалтын агуулга, стандартыг олон улсын түâшинд нийöүүлэх зорилтыг дэâшүүлэн ажиллаж байна.

2016 оны хуâьд шинээр батлагдсан хууль тогтоомжийг хуульчдад сурталчлах, мэдээлэл өгөх чиглэлийн сургалтуудыг голчлон яâуулахаар зориâ.

Хуульчийн үргэлжилсэн сургалтад âидео сургалтын хөтөлбөр нэâтрүүлэх ажлыг эхлүүлэн, Холбооны öахим хуудаст âидео хичээлүүдийг байршуулж байна. Ингэснээр хуульчид орон зай, öаг хугаöааны саадгүйгээр үргэлжилсэн сургалтын багö öагаа тооöуулах боломж нээгдэж буйг дуулгахад таатай байна.

Хуульчдын холбооноос орон нутагт ажиллаж буй хуульчиддаа хүрч ажиллах, тэдний хэрэгöээ, шаардлагыг сонсох, үргэлжилсэн сургалт зохион байгуулах зорилгоор энэ жил нийт 15 аймагт очиж ажиллаâ. Энэ үеэр тус аймгуудад Хуульчдын холбооны салбарын зохиöуулагчийг томилоод байна. Ìөн хуульчийн нийтэд тустай үйл ажиллагаа эрхлэх чиг үүргийн хүрээнд Улаанбаатар хотын их дээд сургуулийн нэгдүгээр курсийн оюутнууд болон орон нутгийн ерөнхий болоâсролын сургуулийн ахлах ангийн сурагчдад хууль сурталчлах, гэмт хэргээс урьдчилан сэргийлэх хөтөлбөрийг болоâсруулж, хичээл заахаар бэлтгэж байна. Түүнчлэн гэмт хэрэг, зөрчлөөс урьдчилан сэргийлэх, иргэдэд хуулийг энгийн, ойлгомжтой,

сонирхолтой хэлбэрээр сурталчлах зорилгоор “ХОТЫН ЦЭЭР” аяныг амжилттай хэрэгжүүлж эхэллээ.

долдугаарт: Хуульчдын холбоо нь хуульчдын дуу хоолойг сонсох, хууль тогтоомжийн шинэчлэлд хуульчдын байр суурийг шингээх, хуульчдын нийгмийн асуудлыг шийдâэрлэх, судалгаанд суурилсан шийдâэр гаргахад анхаарч 2016 онд хэлэлöүүлэг, эрдэм шинжилгээний хурал, илтгэл нийтлэлийн уралдаан, судалгааны ажлыг түлхүү зохион байгууллаа. Тухайлбал: энэ оны 3 дугаар сард хийгдсэн “Прокурорын ажлын байрны хэрэгöээ, сэтгэл ханамж” судалгаа нь прокурорын ажиллах орчин нөхöөлийг сайжруулах, үйл ажиллагааны баталгааг хангах ажлуудыг зохион байгуулахад түлхэö болсон бөгөөд Хуульчдын холбооноос үүнд анхаарч, холбогдох албан тушаалтнуудад санал, хүсэлтээ хүргүүлж ажиллалаа.

наймдугаарт: Хуульчдын холбоо нь 2016 онд Холбоог олон нийтэд таниулах, сурталчлах чиглэлд анхаарч ажиллаж байна.

Холбооны öахим хуудаст зочилсон хуульчдад мэдээллийг илүү ойлгомжтой, хүртээмжтэй хүргэх зорилгоор öахим хуудасныхаа бүтöэд шинэчлэлт хийлээ. Ингэснээр хуульчид өөрийн гишүүний эрхээрээ нэâтрэн татâараа төлсөн эсэх, сургалтын хэчнээн багö öаг хангасан эсэхээ чирэгдэлгүйгээр мэдэхийн саöуу сургалтдаа öахимаар бүртгүүлдэг болсон зэрэг олон даâуу талыг бий болголоо.

Цахим хуудаст Хуульчдын холбооноос зохион байгуулсан, санаачилсан үйл ажиллагааны мэдээ, мэдээллийг тогтмол нийтлэхийн зэрэгöээ Холбооны албан ёсны фэйсбүүк, тâиттер хуудсуудад нийтэлж, идэâхтэй удирдаж байна.

Ìөн хэâлэл мэдээллийн байгууллагуудтай “Хамтын ажиллагааны гэрээ” байгуулж ТВ9, ТВ5, UBS, Ìонгол ТВ тэргүүтэй 10 телеâиз, “Өнөөдөр”, “Зууны мэдээ” зэрэг өдөр тутмын 4 сонин болон бусад öахим сайтууд, нийт 30 орчим хэâлэл мэдээллийн байгууллагатай хамтран ажиллаж байна.

Түүнчлэн Хуульчдын холбооны мэдээллийг öогö, нэгдсэн байдлаар хүргэх зорилгоор “Хуульчийн мэдээ” онлайн сонинг сар бүр эрхлэн гаргаж, хуульчдын и- мэйл хаягаар илгээж хэâшиâ. Тус сонины 7 дахь дугаар хуульч Та бүхэнд хүрээд байна.

Есдүгээрт: Хуульчдын холбооны гадаад болон дотоод харилöаа өргөжин тэлсэн тун ч үр өгөөжтэй жил байлаа.

Азийн 23 орны Хуульчдын холбоог нэгтгэсэн улс төрөөс ангид, бие даасан байгууллага болох Азийн Хуульчдын

холбоодын Ерөнхийлөгчдийн дээд хэмжээний чуулга уулзалтыг анх удаа эх орондоо амжилттай зохион байгуулаâ. Түүнчлэн Аâстрали улсын Хууль зүйн зөâлөл, Хонконгийн Хуульчдын холбоо, Ìалайзын Хуульчдын холбоотой “Хамтран ойлголöлын санамж бичиг” байгуулан, ОХУ-ын Буриад улсын их сургуулийн Хуулийн факультет, ХБНГУ-ын Ìакс Планкийн сантай хамтын ажиллагааг эхлүүлээд байна. Дотоодын хэмжээнд Санхүүгийн зохиöуулах хороо, Ìонголын Хэрэглэгчдийн эрх ашгийг хамгаалах нийгэмлэгүүдийн нэгдсэн холбоо, Ìонголын Үндэсний Худалдаа аж үйлдâэрийн танхимын дэргэдэх Ìонголын олон улсын ба үндэсний арбитр, Улаанбаатар хотын Худалдааны танхимын дэргэдэх арбитртай “Хамтран ойлголöлын санамж бичиг” байгуулаâ.

Аравдугаарт: Хуульчдын холбооноос хуульчдынхаа нийгмийн асуудалд онöгойлон анхаарсан бодлогыг хэрэгжүүлж, томоохон ресторан, фитнесс клуб, спорт заал, худалдааны төâүүдтэй гэрээ байгуулан, хуульчдад хөнгөлөлттэй үнээр үйлчлүүлэх боломж олгоод байгааг та бүхнийг сонорт хүргэхэд таатай байна.

Эрхэм хүндэт хуульчид, Их хурлын төлөөлөгчид өө!

Хуульчдын холбооноос 2016 оны сүүлийн улирал болон ирэх онд дараах чиглэлд анхааран ажиллах болно.

нэгдүгээрт: Хуульчийн эрх зүйн байдлын тухай хуулийн хэрэгжилтийг хангахад түлхүү анхаарна. Тухайлбал: Хуульчийн эрх зүйн байдлын тухай хуулийн дагуу үүргээ гүйöэтгээгүй хуульчдын зөâшөөрлийг хүчингүй болгох, Хуульчийн эрх зүйн байдлын тухай хууль хүчин төгөлдөр болохоос өмнө хуульчийн мэргэжлийн үйл ажиллагаа эрхэлж байсан хуулийн этгээд, өөрчлөгдөн байгуулагдаж хязгаарлагдмал хариуöлагатай нөхөрлөл болж бүртгэгдээгүй хуулийн этгээдийг Хуульчдын холбоо татан буулгах асуудлаар шүүхэд хандах зэрэг зохиöуулалтын хэрэгжилтийг ханган ажиллана.

Õоёрдугаарт: Хууль зүйн үргэлжилсэн сургалтыг танхимын болон âидео хэлбэрээр зохион байгуулж, сургалтын агуулгыг Хуульчийн эрх зүйн байдлын тухай хуулийн 32 дугаар зүйлээр тодорхойлсон “мэргэшсэн хуульч”-ийг бэлтгэх, шүүн таслах ажиллагаанд оролöогчдын хэрэгöээ, шаардлагад улам нийöүүлэхэд зорин ажиллах болно.

Гуравдугаарт: Хууль зүйн сургуулийг магадлан итгэмжлэх чиг үүргийн хэрэгжилтийг ханган ажиллаж, хууль зүйн сургуулиудыг

7


Ìонголын Хуульчдын холбооноос хуульчийн мэргэжлийн шалгалтыг 2016 оны 11 дүгээр сарын 23, 24, 25-ны өдрүүдэд зохион байгуулна.

Шалгалтыг Улаанбаатар хотод зохион байгуулах бөгөөд 2016 оны 11 дүгээр сарын 23-ны өдөр сорилгын шалгалтыг, 11 дүгээр сарын 24, 25-ны өдрүүдэд бодлогын шалгалтыг аâах юм. Сорилгын шалгалт нь Үндсэн хууль, захиргаа, эрүү, иргэн ба тэдгээрийн проöессын салбар эрх зүй, хуульчийн мэргэжлийн ёс зүйн сэдэâ, агуулгын хүрээнд болоâсруулагдсан 200 асуултаас бүрдэх бол бодлогын шалгалт нь 1)Үндсэн хууль, Үндсэн хуулийн öэöэд маргаан хянан

хУУльЧийн мэргэжлийн шалгалтад 1348 хүн орохоор Бүртгүүллээ

шийдâэрлэх эрх зүй, Захиргааны эрх зүй, захиргааны хэрэг шүүхэд хянан шийдâэрлэх эрх зүй, 2)Эрүүгийн эрх зүй, эрүүгийн байöаан шийтгэх эрх зүй, 3)Иргэний эрх зүй, иргэний шүүхэд хэрэг хянан шийдâэрлэх эрх зүйн салбарын хүрээнд болоâсруулагдсан гурâан даалгаâартай байна.

Шалгалтын бүртгэлийг https://burtgel.mglbar.mn/ öахим хуудсаар дамжуулан 2016 оны 9 дүгээр сарын 8-наас 10 дугаар сарын 23-ны өдрийг хүртэл яâуулж, нийт 1348 хүн шалгалтад орох эрхтэй болсон. Шалгалтын сорилгын болон бодлогын хураамжийг Хууль зүйн үндэсний хүрээлэнгийн номын худалдаа болон

тус хүрээлэнгийн 503 тоот /Ìонголын Хуульчдын холбооны Тамгын газрын Санхүү, аж ахуйн хэлтэс/-оос худалдан аâах боломжтой.

Шалгалт аâах газар, шалгалтын öагийн хуâаарь болон бодлогын шалгалтад бэлтгэх сургалттай холбоотой мэдээллийг тухай бүр www.mglbar.mn öахим хуудсанд байршуулна.

Шалгалтын бүртгэлтэй холбоотой дэлгэрэнгүй мэдээллийг https://burtgel.mglbar.mn/ öахим хуудас болон 70116004 утсаар Хуульчийн мэргэжлийн шалгалт хариуöсан мэргэжилтэнтэй холбогдож аâна уу.

ÌУИС-ийн Хууль зүйн сургуулиас санаачлан Ìонгол Улсын Их Хурлын Тамгын газар, Хууль зүй, дотоод хэргийн яам, Ìонголын Хуульчдын холбоо, Ханнс-Зайделийн сантай хамтран “Ìонгол Улсын хуâийн эрх зүйн тулгамдсан асуудал: Иргэний болон худалдааны хууль тогтоомжийн олон улсын жишиг” сэдэâт олон улсын симпозиумыг 2016 оны 10-р сарын 21-нд Төрийн ордонд зохион байгууллаа.

Уг симпозиумын хүрээнд Ìонгол Улсын Иргэний хуультай холбогдсон эдийн засаг, бизнесийн хүрээний эрх зүйн зохиöуулалтын тулгамдаж буй асуудлыг хуâийн эрх зүйн салбарын шинэчлэлийн

“монгол УлсЫн хУвийн эрх зүйн тУлгамдсан асУУдал: иргэний Болон хУдалдаанЫ хУУль тогтоомжийн олон УлсЫн жишиг” сэдэвт олон УлсЫн симПозиУм зохион БайгУУллаа

хүрээнд хөндөж, худалдааны төрөлжсөн хуулийн талаар хэлэлöэâ.

Тус олон улсын симпозиум нь “Эдийн засгийн эрх зүйн зохиöуулалт: Хуâийн эрх зүйн онол ба кодификаöи” сэдâээр үндсэн хуралдаан, “Иргэний эрх зүйн тулгамдсан асуудал, шийдâэрлэх арга зам”, “Худалдааны эрх зүй, öаашдын чиг хандлага”, “Гадаад орнуудын иргэний болон хуâийн эрх зүйн зохиöуулалт” сэдâүүдээр салбар хуралдаан хийсэн ба Япон, ХБНГУ, БНСУ-ын төлөөлөгчид урилгаар оролöож өөрийн улсын иргэний болон худалдааны хууль тогтоомжийн онöлог, хуâийн эрх зүйн хууль тогтоомжийн уялдаа холбоо, тулгарч буй бэрхшээлийн талаар санал бодлоо солилöон, тодорхой саналуудыг дэâшүүллээ. Тухайлбал, Япон Улсын Нагояагийн их сургуулийн профессор эмиритус Като Ìасанобу “Кодификаöи болон дахин кодификаöийн эрин үе”, ХБНГУ-ын Байротын их сургуулийн Иргэний эрх зүй, эрх зүйн түүхийн тэнхимийн эрхлэгч, профессор,

доктор Бернд Канноâски “ХБНГУ дахь Иргэний болон Худалдааны эрх зүйн хоорондын хамаарлын талаар”, Япон Улсын Цүкүбагийн их сургуулийн Төгсөлтийн дараах сургуулийн захирал, профессор, доктор Токүмото Ìинору “Япон Улс дахь худалдааны эрх зүйн төлөâшилт”, БНСУ-ын Күүкминий их сургуулийн Хууль зүйн сургуулийн профессор, доктор Ким Дон Хүн “Солонгосын хуâийн эрх зүй дэх Иргэний ба Худалдааны суурь үзэл баримтлалын харилöан зохиöол ба зөрчилдөөн” сэдâээр тус тус илтгэл хэлэлöүүлэâ. Ìөн дотоодын эрдэмтэн багш, профессорууд илтгэл толилуулж, хэлэлöүүлэг өрнүүллээ.

Тус симпозиумоос хуâийн эрх зүйн салбарын хууль тогтоомжид нэг бүрчлэн мониторинг хийж, шинэтгэлийг нэн даруй эхлүүлэх, энэ хүрээнд Иргэний хуулийг болоâсронгуй болгох боломжийг судлах, Худалдааны буюу арилжааны төрөлжсөн хуулийг бий болгох зэрэг зөâлөмж гаргалаа.

магадлан итгэмжилнэ.дөрөвдүгээрт: Хуульчийн

мэргэжлийн шалгалтын шалгуурыг өндөрсгөх, зохион байгуулалтыг сайжруулах, хууль зүйн сургуулийн магадлан итгэмжлэх шалгуур үзүүлэлтийн агуулгатай уялдуулах чиглэлийг баримтална.

Тавдугаарт: Хуульчдын холбооны Зөâлөхүүдийн Зөâлөлийг байгуулж, олон нийтийн анхааралд буй сэдâүүдэд анхаарлаа хандуулан ажиллана.

Эрхэм хүндэт хуульчид аа,Эрхэм их хурлын төлөөлөгчид өө!Хуульчдын мэргэжлийн өөрөө

удирдах ёсны тогтолöоог төлөâшүүлэн хөгжүүлэх, мэргэжлийн нэр хүнд, хариуöлагыг сайжруулах, түүний удирдлага зохион байгуулалтыг төгөлдөржүүлэн хөгжүүлэхэд хуульчид Та бүхний санал санаачилга, идэâхтэй

оролöоо нэн чухал. Тиймээс хуульчид Та бүхнийг öаашид Хуульчдын холбооны үйл ажиллагаанд идэâх, зүтгэл, сэтгэлтэй оролöоно гэдэгт найдаж байна.

Хуульчийн эрх зүйн байдлын тухай хуулийн зохиöуулалтаар Хуульчдын холбоо нь хороодоор дамжуулан үйл ажиллагаа яâуулдаг бөгөөд Хуульчдын холбоо амжилттай ажиллаж буй нь хороодын гишүүд болон дарга нарын хүчин зүтгэлтэй салшгүй холбоотойг тэмдэглэн хэлэх нь зүйтэй.

Ìөн хуульчдын мэргэжлийн өөрөө удирдах ёсыг Ìонгол Улсад төлөâшүүлэн хөгжүүлэхэд үнэтэй дэмжлэг, туслалöаа үзүүлж байгаа Ìонгол Улсын Ерөнхийлөгчийн Тамгын газар, Ìонгол Улсын Их хурал, Ìонгол Улсын Засгийн газар, Хууль зүй, дотоод хэргийн яам, Нээлттэй нийгэм форум, бусад төрийн болон

төрийн бус байгууллагууд, Ìонгол Улс дахь дипломат төлөөлөгчдийн газар, “Азийн сан”-гийн Ìонгол дахь суурин төлөөлөгчийн газар, АНУ-ын Олон улсын хөгжлийн агентлаг, Бизнесийг дэмжих санаачилга төсөл, ХБНГУ-ын “Ханнс-Зайдель”-ийн сан, Германы Олон Улсын Хамтын Ажиллагааны Нийгэмлэг, Япон улсын Жайка олон улсын байгууллага болон бидэнтэй хамтран ажиллаж байгаа бусад олон улсын байгууллагуудад нийт хуульчдынхаа нэрийн өмнөөс гүн талархал илэрхийлье.

Ìонголын Хуульчдын холбооны ээлжит бус их хуралд хүрэлöэн ирсэн хүндэт төлөөлөгч, эрхэм зочид, нийт хуульчид та бүхний öаашдын ажилд тань өндөр амжилтыг хүсэн ерөөе!

Монгол төрийн цааз эрхэмж мэргэн, Алтан буулга нь цэцэн байх болтугай.

8


түрүүч нь I нүүрт

Тухайн үед би хуулийн сургууль төгсч Ìонголд нэг жил ажиллах хугаöаанд гадаадын хөрөнгө оруулалтын эрх зүйн орчин, хамгаалах бодлого чиглэлээр суралöâал сонирхолтой санагдсан.

Түүнчлэн, ашигт малтмал олборлох, ашиглах эрх зүйн орчин, бодлогыг зөâ тодорхойлох нь их чухал сэдэâ болж байсан. 2008 онд Оюу толгойн хөрөнгө оруулалтын гэрээний асуудал ид яригдаж байсан үе. Тэгээд сургуулийн шаардсан элсэлтийн материалыг тэтгэлэгт хамрагдахыг хүссэн эссэний хамт өгсөн. Хоёрдугаар шатны ярилöлагыг энд Английн элчин сайдын яаман дээр өгч байсан. Тэгээд тэтгэлэгт тэнöсэн хариу удалгүй аâаад 2009 оны нэгдүгээр сард хичээлдээ орсон. Ìанай сургуулийн нэг онöлог нь жилд хоёр удаа элсэлт аâдаг, намар болон өâөл. Бүтэн нэг жилийн турш ашигт малтмалын эрх зүйн орчин, бодлого, гадаадын хөрөнгө оруулалтыг зохиöуулах орчин, маргаан чиглэлээр сураад Ìонголдоо ирсэн. Ìонголдоо буöаж ирээд дөрâөн жилийн хугаöаанд бизнес, хөрөнгө оруулалт, санхүүжилтийн гэрээ, компанийн засаглал, компанийн эрх зүйн чиглэлээр мэргэжлээрээ ажилласан. Ажиллаж байх хугаöаандаа банк санхүү, хөрөнгийн зах зээлийн чиглэлээр нарийн мэргэших, түүнчлэн Нью Йоркийн хуульчийн шалгалтыг өгөх зорилгоор АНУ-д суралöâал зүгээр юм байна гэж шийдээд Харâардын хуулийн сургуульд 2014 онд элсэн суралöсан.

-Харвардын их сургууль суралцах нь тийм ч амар биш гэдэг шүү дээ. Харвардад суралцахын тулд ямар замыг туулав?

- Харâардын хуулийн сургууль АНУ-ын урдаа барьдаг хуулийн сургуулиудын нэг болохын хуâьд шалгуур өндөр л дөө. Тухайн үед би зөâхөн Харâардын хуулийн сургуульд материалаа өгөөгүй, нийт 4-5 сургуульд элсэлтийн материал яâуулсан. АНУ-ын хуулийн сургуулиудын магистрийн буюу LL.M хөтөлбөрт ерөнхийдөө гадаад улсад эрх зүйн болоâсрол эзэмшсэн оюутнууд элсэн суралöдаг. Ихэнх сургууль жил бүрийн 8 дугаар сард элсэлтийн материалаа хүлээж аâч эхлээд 12 дугаар сарын 1-нээр материал аâах хугаöаагаа хаадаг. Зарим сургуулийн хуâьд хугаöаа заахгүй ч тохиолдол бий. Би тухайн үед АНУ-ын хэд хэдэн сургуульд

материалаа өгч байснаас Харâардын хуулийн сургуулийн нэг онöлог нь өөрийн элсэлтийн материал хүлээн аâдаг электрон системээр материал хүлээж аâдаг. Бусад хуулийн сургуулийн хуâьд www.lsac.org âэб хуудсаар дамжуулж элсэлтийн материалаа нэгдсэн журмаар хүргүүлэх боломжтой. Харâардын хуулийн сургууль магистрийн хөтөлбөртөө жилд 70 гаруй орны 180 орчим оюутнуудыг элсүүлдэг. Оюутны элсэлтэд анхаардаг нэг хүчин зүйл нь янз бүрийн мэргэжлийн туршлага, сонирхолтой, газар зүйн байршлын хуâьд ч илүү олон орны төлөөлөл хамруулахыг эрмэлздэг. Өөрөөр хэлбэл, олон ургалч үзэл бий болгох үүднээс олон төрлийн салбарт ажиллаж үзсэн буюу ажиллах сонирхолтой эрх зүйн салбар тус бүрээр мэргэшин суралöах хүсэлтэй оюутныг хөтөлбөртөө хамруулахыг хичээдэг. Ìиний хуâьд Ìонголд нэг чиглэлээр тууштай ажиллаж байсан ажлын туршлага хэрэг болсон байх. Түүнчлэн, өмнө нь суралöаж байсан сургуулиудын дүн чухал үзүүлэлт болдог. Хичээлээс гадуур хамрагдаж байсан мэтгэлöээн, уралдаан, оролöсон зуны сургууль мэргэжилдээ, тухайн сонирхсон эрх зүйн салбараа нарийâчлан судлах хүсэл эрмэлзлэлийг харуулдаг байх. Бас Ìонголоос элсэлтийн материал өгөхийн даâуу тал нь энэ бүс нутгийн хуâьд Ìонголоос элсэлтийн материал өгдөг оюутны тоо харьöангуй öөөн байж болох юм. Бүс нутаг гэхээр манай улстай газар зүйн байршлын хуâьд ойр оршдог улсуудыг хамруулна. Харâардын сургуулийн элсэлтийн үр дүнг зөâхөн сурлагын дүн гэх мэт нэг биш олон үзүүлэлт харж байж гаргадаг гэж ярьдаг.

-тухай үед таныг тэнд сурч байхад манай улсаас хуулийн чиглэлээр сурч байсан өөр оюутан байсан уу?

- Харâардын хуулийн сургуульд бол өөр монгол оюутан байгаагүй. Харâардын харъяа бусад сургуулиудад монгол оюутнууд сурч байсан. 2015 оны хаâар Ìонголоос хамгийн олон оюутан төгсч байсан онöлогтой. Харâардын Дизайны сургуулийг Алдарсайхан, Бизнесийн сургуулийг О. Батнайрамдал, Кеннедигийн нэрэмжит төрийн удирдлагын сургуулийг Л. Оюун-Эрдэнэ, Д. Идэр нар мөн магистрийн зэрэгтэй төгссөн. Зөâхөн Харâард гэлтгүй АНУ-ын бусад хуулийн сургуульд магистрын хөтөлбөрт манай улсаас олон оюутан хамрагддаг.

-Америк болон Англи улсын хуулийн боловсрол олгох сургалтын тогтолцоо хоорондоо юугаараа ялгаатай санагдсан бэ?

- Америкийн хуулийн сургуулиуд Сократын арга барилаар хичээлээ заадаг. Харин Их Британид илүү багшид тулгуурласан арга барилаар хичээл заадаг санагдсан. Их Британийн эрх зүйн болоâсролын онöлог нь манайхтай адил бүрэн дунд болоâсрол эзэмшсэний дараа шууд хуулийн сургуульд элсэх боломжтой, гурâан жил сураад эрх зүйн бакалаâрын зэрэгтэй төгсдөг. АНУ-д бол дунд сургуулиа төгсөөд эхлээд дөрâөн жил коллежид сурч төгсөөд дахин гурâан жил “juris doc-tor” хөтөлбөрт суралöсаны дараа хуульчийн шалгалт өгөх эрхтэй болдог. Америкийн эрх зүйн болоâсрол олгох нэг онöлог нь сурагчийн бие даалтад илүү суурилсан санагдсан. Хичээл эхлэхээс өмнө оюутан тухайн хичээл дээр үзэх сэдâийн талаар зааâал уншсан байх ёстой. Багш нь оюутны уншиж судалсан материал дээр үндэслэж хичээлээ хэлэлöүүлэг өрнүүлэх хэлбэрээр яâуулдаг. Их Британид хуулийн сургуулийн хичээл нь голчлон семинар, лекö хэлбэрээр яâагддаг. Ìэдээж тухайн хичээлийн сэдâээр хуâаарилсан материалыг унших хэрэгтэй гэхдээ багшийн лекö дээр түлхүү тулгуурладаг, оюутнуудтай харилöан яриа, хэлэлöүүлэг өрнүүлэх нь харьöангуй бага санагдсан.

-Ер нь тэтгэлэгт хөтөлбөрт хамрагдахад нийтлэг тавигддаг, анхаарууштай ямар шаардлага байдаг юм бол?

- Ìэдээж олон төрлийн тэтгэлэг бий. Тэтгэлэг олгож байгаа улс, сургууль болгоноосоо хамаараад таâигдах шалгуур өөр. Тухайн үед намайг “Чеâенинг”-ийн тэтгэлэгт оролöож байхад үндсэн шалгуур нь сурлагын дүн, тодорхойлолт, сурах зорилго байсан. Их Британид суралöсан нарийн мэргэжил, мэдлэгээ Ìонголдоо хэрхэн ашиглах âэ гэсэн зорилтоо маш сайн тодорхойлох хэрэгтэй. Ìэдээж санхүүгийн дэмжлэг аâах хэрэгöээтэйг харуулах хэрэгтэй. Ерөнхийдөө өөрийнхөө талаар öогö мэдээлэл олгох материалыг бэлтгэж өгөх нь чухал. Харâардын хуулийн сургуулиас тэтгэлэг олгох үндсэн шалгуур нь санхүүгийн дэмжлэг аâах хэрэгöээ шаардлагаа тодорхой харуулах. Өөрийн орлого, санхүүгийн мэдээллийг амьжиргааны зардлын

Б.солонгоо:гадаадад сУралЦах хүсэлтэй хүмүүс зорилгоо зөв тодорхойлох нь хамгийн ЧУхал

9


хураангуйтай хамт өгнө. Үндсэндээ санхүүжилт аâах шаардлагад үндэслээд санхүүгийн туслалöаа өгөх эсэхээ шийддэг. Санхүүгийн мэдээллийг элсэлтийн бусад материалтай хамт аâдаг хэдий ч элсэлтийн шийдâэр гарсны дараа тэтгэлэг олгох эсэхээ шийдâэрлэдэг. Зарим хуулийн сургуулийн хуâьд сурлагын дүн илүү ач холбогдолтой байдаг. Ерөнхийдөө Америкийн сургуулиуд тэтгэлэг гэлтгүйгээр оюутнууддаа зээл олгох хэлбэрээр санхүүгийн дэмжлэг үзүүлдэг. Америкт хуулийн сургуулийн төлбөр харьöангуй өндөр. Сургуулиас олгох тэтгэлэг нь ч хязгаарлагдмал байдаг, сургалтын төлбөрт 50 хүртэл хуâийн хөнгөлөлт үзүүлэх нь нийтлэг. Түүнээс öаашлаад нэмэлт санхүүгийн дэмжлэгийг ихэâчлэн зээл хэлбэрээр олгодог. Зээл нь урт хугаöаанд эргэн төлөгдөх нөхöөлтэй бөгөөд мэдээж зах зээлийн ханшнаас илүү бага хүүтэй байдаг. Бүрэн тэтгэлэгт хамрагдахыг хүсâэл Fulbright гэх мэт АНУ болон Ìонгол Улсын засгийн газраас олгодог тэтгэлгээр суралöах боломжтой.

-тэтгэлэгт хамрагдахад хамгийн чухал шалгуурын нэг нь англи хэлний мэдлэг байх. та англи хэлийг хэрхэн, хэр хугацаанд суралцсан бэ?

-Хуулийн чиглэлээр гадаад суралöахад таâигддаг хамгийн эхний шалгууруудын нэг нь англи хэлний мэдлэг. Тухайн үедээ би англи хэлийг Ìонголд хүмүүс яаж сурдаг тэр арга барилаар сурсан. Би 11 дүгээр сургуульд сурч байхдаа англи хэл анх сурч байсан. Тухайн үед надад англи хэлтэй оронд суралöах боломж хомс байсан. Хуулийн сургуульд сурч байхдаа англи хэлний мэдлэг чамлагдахаар санагдаж сайжруулах зорилгоор англи хэл дээр мэтгэлöээн, оюутны эрдэм шинжилгээний бага хуралд оролöдог болсон. Эхэндээ ч зориг мохож байсан ч хэлээ сайжруулах зорилгоор хуулийн чиглэлээр англи хэл дээр ном их уншдаг байсан. Харьöуулсан эрх зүй, англо-саксоны эрх зүйн системийг сонирхдог байсан маань их нэмэр болсон. Ìэдээж хүн бүрийн гадаад хэл сурах арга барил, онöлог өөр. Ìиний хуâьд англи хэлээр хуулийн ном уншаад үгийн баялаг сайжирдагаас гадна хүн мэргэжлийнхээ чиглэлийн номыг илүү тогтож уншдаг санагдсан. Ингэснээр тухайн гадаад хэлний логик, бүтöийг илүү сайн ойлгож тогтоох дөхөмтэй санагдсан.

Хуулийн чиглэлээр магистрт суралöахад англи хэлний тестийн

оноо өндөр байх ёстой. Америкийн ихэнх сургууль интернетээр аâдаг TOEFL-ийн шалгалтын 100 оноог зааâал аâсан байх шаардлага таâьдаг. Тэр дотроо унших, ярих, сонсох, бичих гэсэн бүх хэсэгт дор хаяж 25-аас доошгүй оноо аâах ёстой. 30 онооноос 25 оноо аâна гэдэг өндөр шалгуур. Английн сургуулиуд ч гэсэн IELTS-ийн шалгалтын дундаж оноо нь 6.5 байх шаардлага таâьдаг. Тестийн өндөр оноо аâахад хамгийн бэрхшээлтэй нь бичгийн болон унших чадâарыг шалгасан хэсгүүд санагдсан. Бичих, унших хэсэг дээр өндөр оноо аâахад үгийн баялаг сайтай байх хэрэгтэй. Ìөн тэр хэлнийхээ логикийг сайн ойлгосон байх хэрэгтэй. Ìэргэжлийнхээ чиглэлийн ном уншиж өөрийгөө дасгаснаар унших, бичих чадâараа сайжруулах боломжтой гэж би боддог.

-Ер нь гадаадын их дээд сургуульд магистрт суралцахад бакалаврын голч оноо хэр зэрэг нөлөөлдөг вэ? Доод тал нь хэдэн оноотой байж магистрт элсэн суралцах боломжтой бол?

-Сургуулиасаа хамаараад янз бүр байдаг ч, аль ч сургууль тухайн улсдаа сайн суралöаж байсан оюутнуудыг элсүүлэхийг эрмэлздэг болоâ уу. Гэхдээ мэдээж тогтсон шалгуур ерөнхийд нь хэлэхэд хэöүү. АНУ-ийн хуулийн сургуулиудын хуâьд тухайн жилд төгссөн нийт оюутнуудаас сурлагаараа эхний 5, 10 хуâьд багтах нь сурлагын амжилтын нийтлэг шалгуурыг ерөнхийдөө хангахаар санагдсан. Жишээ нь ÌУИС-ийн Хуулийн сургуулийг 2015 онд төгссөн байлаа гэхэд тухайн жил төгссөн нийт оюутнуудаас сурлагаараа нийт сурсан хугаöааны голч дүнтэй харьöуулснаар хэдэд жагсаж байгаа нь чухал үзүүлэлт гэсэн үг. Гэхдээ өөр болоâсролын тогтолöоотой хуулийн сургуульд энэ талаарх статистик мэдээллийг гаргадаггүй ч байж болно. Ерөнхийдөө нэр хүнд сайтай хуулийн сургуульд элсэн ороход дүнгийн голч чухал үзүүлэлт болно. Олон хүн суралöах сонирхолтой хуулийн сургуулиуд жил бүр олон оюутнаас материал хүлээн аâдаг болохоор тухай улсын болоâсролын тогтолöооны талаар мэдээлэл сайтай болдог. Өмнөх жилүүдэд материал өгсөн оюутнуудтай харьöуулах боломжтой гэсэн үг. Түүнчлэн АНУ-ийн хуулийн сургуульд элсэлтийн шалгалтын материал өгөхөд Хуулийн сургуулийн элсэлтийн зөâлөл буюу Law School Admission Council байгууллагаар эрх зүйн бакалаâрын диплом, дүнгийн хуулбарыг шалгуулж баталгаажуулах

шаардлагатай. Энэ байгууллага нь сурлагын дүн мэдээлэлтэй танилöаад тодорхой үнэлгээг мөн өгдөг.

Английн сургуулиуд ч бакалаâрын дипломыг сайн дүнтэй төгссөн байх ёстой гэсэн шаардлага таâьдаг. Ìэдээж тодорхой чиглэлээр нарийн мэргэжил эзэмшихийг хүсч байâал тэр чиглэлээрээ сурлагын дүн үзүүлэлт сайн байâал мөн хэрэгтэй. Жишээ нь би иргэний эрх зүйн чиглэлээр мэргэшил дээшлүүлж сурахаар элсэлтийн материал өглөө гэхэд миний иргэний эрх зүйн хичээлийн дүн сайн байâал нааштай хариу аâахад илүү дөхөм байх.

-Гадаадад суралцах хүсэлтэй хуульчид ямар материал бүрдүүлж, ямар шат дараалалтайгаар хандах ёстой байдаг вэ?

- Юуны түрүүнд сурах зорилгоо зөâ тодорхойлох нь хамгийн чухал. Тухайн элсэхийг хүсч байгаа сургуульдаа суралöаад мэргэжлийн хуâьд ямар даâуу талтай болох, энэ нь öаашдын карьерт хэрхэн дэмжлэг үзүүлэх талаар сайн судлах хэрэгтэй. Зорилгоо тодорхойлсноор аль улсад түүн дотроо аль хуулийн сургуульд суралöах нь таны зорилгод илүү нийöэх нь тодорхой болж сургуулийн сонголт хийхэд ч дөхөмтэй. Ìэдээж сурах зорилгоо тодорхойлж элсэхийг хүссэн сургуулиа сонгосны дараа шаардлагатай материалууд бүрдүүлнэ. Сургууль бүр өөрийн онöлогтой, өөр шалгуур таâьдаг хэдий ч нийтлэг шаарддаг элсэлтийн материалыг дурдâал:

1. Сурах зорилго тодорхойлсон эссэ

2.Сурлагын эсâэл ажлын туршлагыг тодорхойлсон профессор эсâэл ажил олгогчийн тодорхойлолт, ихэâчлэн хоёр тодорхойлолт шаардлагатай

3. Өмнө нь сурч байсан сурлагын дүн

4. Англи хэлний тестийн оноо ордог.

Зарим сургуулиуд нэмэлт материал шаарддаг. Тухайлбал Харâардын хуулийн сургуульд сонирхсон эрх зүйн асуудлаа хөндөж дүн шинжилгээ хийсэн эссэ ирүүлэхийг шаарддаг. Энэ нь сурах зорилго тодорхойлсон эссэнээс тусдаа бөгөөд энэ эссэ öаг үеийн сонирхолтой сэдâийг хөндөж, дүн шинжилгээ сайтай байх тусмаа илүү оноо аâах байх.

Ìэдээж хүргүүлсэн материал болгон уншиж байгаа хүндээ таны талаар тодорхой мэдээлэл өгч байгаа. Тиймээс өөрийн талаар мэдээллээ даâтахгүй байхыг хичээâэл зүгээр. Сурлагын талаар мэдээллийг таны дүнгийн хуулбараас аâах боломжтой

10


тул энэ талаар зорилго тодорхойлсон эссэндээ бичих шаардлагагүй, харин эссэндээ өөрийгөө хуâь хүн талаас нь илүү харуулж өгөх хэрэгтэй. Эссэ бичихдээ хүмүүс ямар агуулгатай байх ёстой âэ, юу бичих âэ гэж эргэлздэг тохиолдол зөндөө. Ìиний хуâьд эссэ-гээ яаж ийж байгаад өөрөө бичээрэй гэж зөâлөмөөр санагддаг. Яагаад гэâэл таныг өөрөөс чинь илүү хэн ч сайн мэдэхгүй шүү дээ, тиймээс яг таны зорилго, ирээдүйн төлөâлөгөөнд нийöсэн таны талаар үнэмшилтэй мэдээлэл өгөх эссэг та өөрөө л бичиж чадна. Харин эссэний эхний төслөө сайжруулъя гэâэл бусдаас зөâлөгөө аâч хянуулж болох юм. Эссендээ би ямар хүн бэ, би яагаад тодорхой чиглэлээр сонгосон сургуульдаа сурах хүсэлтэй байгаа, энэ нь миний ирээдүйн зорилгод хэрхэн нийöэж байгааг тоâч бөгөөд тодорхой тусгаâал зүгээр. Өөрийн түүхийг маш сонирхолтойгоор тоâчоор өгүүлэх хэрэгтэй. Түүнчлэн оюутан бол дүндээ сайн анхаарч байх хэрэгтэй, хэрâээ ажиллаж байгаа бол ажлын туршлага чинь сургалтын материалд чинь хэр хуâь нэмэр оруулахыг бодолöох хэрэгтэй. Гэрээний эрх зүйн чиглэлээр ажиллаж байгаад эрүүгийн эрх зүйн чиглэлээр суралöъя гэâэл яагаад ажиллаж байсан эрх зүйн салбар, чиглэлээ өөрчилж байгааг тайлбарлах шаардлага гарна. Тэгэхээр суралöаж байгаа зорилгод чинь ажиллаж байгаа туршлага болон таны хуâь хүний сонирхол мөн хамааралтай. Багшаасаа эсâэл ажил олгогчоос тодорхойлолт аâах тохиолдолд таны талаар ямар нэмэлт мэдээлэл тэр хүмүүс өгч байгааг мөн бодолöох хэрэгтэй. Хоорондоо уялдаа холбоотой, таны талаар дэлгэрэнгүй öогö мэдээлэл өгөх материалыг бэлдэх хэрэгтэй байх. Ìагистрийн хөтөлбөрийн талаар маш хэрэгтэй мэдээллийг www.llm-guide.com âэб хуудаснаас мөн аâах боломжтой. Надад энэ âэб хуудсанд байршуулсан мэдээлэл, хэлэлöүүлэг их хэрэгтэй мэдээлэл өгөхөөр санагддаг.

-таны суралцаж байсан хоёр улсад амьжиргааны өртөг ямар байдаг талаар мэдээлэл өгөөч, Сургуулийн төлбөр болоод бусад амьдрах зардал нийлээд жилд ойролцоогоор хэд орчим болдог бол?

- Их Британи, АНУ-д сурахад өртөг өндөр ч АНУ-д сурах нь илүү зардалтай. АНУ-ийн нэр хүнд сайтай буюу эхний 14-т жагсдаг хуулийн сургуульд нэг жил магистрт суралöах 9 сарын хугаöаанд 90 мянга хүртэл ам.доллар зарöуулах тооöоог сургуулиуд гаргасан байдаг. Жишээ

нь Харâардын хуулийн сургуулийн сургалтын төлбөр энэ жил 60 мянга орчим ам.доллар байсан. Амьдрах зардлыг 9 сар сургуулийнхаа дотуур байранд амьдрахаар тооöâол 29 мянган ам.доллар болно. Гэр бүлтэйгээ амьдрах тохиолдолд амьжиргааны зардал нэмэгдэнэ. Их Британий хуâьд суралöах хотоосоо хамаараад амьжиргааны өртөг өөр байдаг. Намайг 2009 онд Шотландад суралöаж байхад амьжиргааны өртөг нэр сарын зардал 500-600 паунд байсан нь тухайн үеийн Лондонд амьдрах өртгөөс харьöангуй хямд байсан. Тухайн үед сургалтын төлбөр 14 мянган паунд орчим байсан. Одоо Лондонд байрлах ихэнх сургуулийн магистрийн сургалтын төлбөр жилийн 20 мянган орчим паунд. Сургууль бүр амьжиргааны зардлын дундаж тооöоог гаргасан байдаг энэ талаар дэлгэрэнгүй мэдээллийг сонирхсон сургуулийнхаа âэб хуудаснаас аâах бүрэн боломжтой.

-Сургуулиа төгсөөд тухайн улсын хуулийн салбарт ажиллах боломж хэр байдаг вэ?

-Ìэдээж олон хүн магистрийн сургалтад хамрагдаад ажлын туршлагатай болох эрмэлзэлтэй байдаг. Их Британид ажиллах боломж илүү хязгаарлагдмал санагдсан. Энэ нь Их Британийн хуулийн болоâсрол, дадлага олгодог онöлогтой холбоотой. Их Британид хуулийн сургуулийн бакалаâрын хөтөлбөрт гурâан жил сурч төгсөөд хуулийн фирмтэй хоёр жил дадлагажих гэрээ байгуулж ажилласны үндсэн дээр хуульчийн мэргэшсэн шалгалт өгөх эрхтэй болдог. Энэ шаардлагыг эх газрын эрх зүйн системд болоâсрол эзэмшсэн гадаад оюутнууд нэг жил магистрийн хөтөлбөрт сураад нөхөх бараг боломжгүй. Ажил олсон ч өөрийн бакалаâрын болоâсрол эзэмшсэн улсын эрх зүйн системээс хамаарч дахиж сурсны үндсэн дээр хуульчийн мэргэжлийн шалгалт өгөх эрхтэй болдог. Хуульчийн мэргэжлийн үйл ажиллагааг эрхлэхгүй харин магистрийн сургалтаа үргэлжлүүлээд судалгааны чиглэлээр ажиллах илүү боломжтой байх. Гадаадын хуульчдад мэргэжлээрээ ажиллах боломжийг АНУ илүү олгодог.

АНУ-ын Өмгөөлөгчдийн холбооноос магадлан итгэмжилсэн хуулийн сургуулийн магистрийн хөтөрлбөрт суралöаад мөн бусад шалгуурыг хангасны үндсэн дээр Нью-Йорк эсâэл Калифорнийн хуульчийн шалгалт өгөх эрхтэй болдог. Хуульчийн шалгалтад тэнöэж мэргэжлээрээ ажиллах боломж олгодгоороо АНУ-ийн зарим мужууд илүү нээлттэй бодлоготой санагдсан.

Хуулийн фирмүүд ч магитрт суралöаж байгаа оюутнуудаас ярилöлага аâах, шаардлагыг нь хангаâал хуульчаар ажиллуулах сонирхолтой байдаг. Тиймээс ч АНУ-д магистрийн хөтөлбөрт суралöаж байгаа оюутнууд тэнд ажиллаж туршлага судлах боломжийг их судалж, ажилд орох өргөдөл гаргадаг. Ìагистрийн хөтөлбөрт суралöсаны дараа optional practical training хөтөлбөрийн дагуу нэг жилийн хугаöаанд тусгай ажлын âиз аâалгүйгээр АНУ-д ажиллах боломжтой. Надтай хамт суралöаж байсан оюутнуудын гураâны нэг орчим нь АНУ-д ажил идэâхтэй хайж байснаас дийлэнх нь ажлын санал аâч байсан. Ер нь бол АНУ-д хуульчийн мэргэжлээр ажиллах огт боломжгүй биш гэхдээ маш их хөдөлмөр, öаг хугаöаа зарöуулах хэрэгтэй. Ìэдээж англи хэлний өндөр мэдлэг зайлшгүй хэрэгтэй. АНУ-д үлдэж ажиллах сонирхолтой ихэнх оюутнууд магистрийн сургалт эхэлсэн даруйд буюу есдүгээр сараас эхлэн ажил хайж эхэлдэг бөгөөд энэ проöесс бүтэн жил үргэлжлэх ч тохиолдол бий.

-таны бодлоор манай улсын хуулийн боловсрол олгох сургалтын тогтолцоонд дутагдаж байгаа, анхаарахаар зүйл юу байна вэ?

-Эрх зүйн болоâсрол олгох тогтолöоо, сургалтын агуулга нь тухай улсын хууль зүйн системээс ихээхэн хамаардаг томоохон бодлогын асуудал гэж би боддог. Өөрийн туршлагаас харахад онол, практикийн мэдлэгийг хэрхэн хослуулах асуудал чухалд таâигддаг. Жишээ нь Америкиин хуулийн сургуулиуд сайн мэдлэг, академик болоâсрол олгодог ч оюутнууд ажил дээр гарахад хэрэгтэй практик мэдлэг дутмаг олгодог гэсэн шүүмжлэлд өртдөг. Энэ асуудал бусад оронд ч яригддаг байх. Ìэдээж сайн хуульч бэлтгэхэд онолын сайн суурь мэдлэг чухал. Гэхдээ онолын мэдлэгээ практикт бид яаж ашиглаж байгаа âэ гэдгээ оюутнуудад ойлгуулахад тийм ч амаргүй. Онол, практикийг хэрхэн тэнöâэржүүлэх нь бодлогын том асуудал байх. Ìиний бодлоор манай улсын хуулийн сургуулиуд онолын мэдлэг сайн олгодог болоâ уу. Ìонголд бакалаâрын болоâсрол эзэмшиж өөрийн орны онöлог, эрх зүйн зохиöуулалтын онöлогийг сайн судалсны дараа мэргэжил дээшлүүлэх зорилгоор гадаадад магистр, докторын хөтөлбөрт хамрагдах нь манай хуульчдад Ìонголынхоо эрх зүйн системийг улам сайжруулж хөгжүүлэхэд хуâь нэмэр оруулахад тустай байх.

Ярилцсан: Б.Аззаяа

11

ШиËдэГ иËТГэË ÕÓÓËüчийн мэдээ

хУУльЧийн үнэт зүйл: тэнЦвэрийг хангах ньХуульч Л.Галбаатар

Өнөөдрийн байдлаар Ìонгол Улсад 4300 гаруй хуульч ашгийн төлөө ажиллаж байна.1 Тодруулбал: шүүгч, прокуророос бусад хуульчийн мэргэжлийн үйл ажиллагаа нь иргэн, хуулийн этгээдийн хүсэлтээр, харилöан тохиролöсоны үндсэн дээр тэдгээрт хууль зүйн зөâлөгөө өгөх, туслалöаа үзүүлэхэд оршиж байна.2 Хуульчийн эрх зүйн байдлын тухай хуульд хуульчийг мэргэжлийн үйл ажиллагаагаар ашиг олохыг хориглоогүй бөгөөд ашгийн бус үйл ажиллагаа яâуулахыг уриалсан шинжтэй зохиöуулалт үйлчилж байна.3

Энэ нь нэг талаас хуульч бол бизнес эрхлэгч, нөгөө талаас хүний эрх, эрх чөлөөг хамгаалагч болохыг харуулж байгаа юм. Хүний эрхийг хамгаалах замаар ашгийн төлөө үйл ажиллагаа эрхэлж болох эсэх, энэ хоёрыг тэнöâэртэй байлгаж болох эсэх тухай асуудал эндээс урган гарч байна.

Энэ яг л олсон дээр яâагчийг санагдуулна. Олсон дээр яâах хүн бүрт тийм ч амар биш. Тиймээс л хэрхэн тэнöâэрийг хангах талаар ярих, зөâлөлдөх нь хуульчдын төдийгүй Хуульчдын холбооны үндсэн ажил байх юм шиг санагддаг. Бусад улс оронд хэрхэн тэнöâэрийг хангах тухай олон зөâлөгөө, мэдээлэл бий.4 Энэ нь эöсийн дүндээ үйлчлүүлэгчийн хэрэгöээ ба хуульчийн өөрийн хэрэгöээг зөâ ойлголöох арга замын тухай болж байна. Үүнийг сүүлийн хагас жилийн байдлаар Хуульчдын холбооны Ìэргэжлийн хариуöлагын хорооноос “нээлттэй сануулах” шийтгэл ногдуулсан хуульчдын зөрчил нь үйлчилгээний хөлсөнд дүйöсэн үйлчилгээ үзүүлээгүй гэхтэй холбоотой байгаагаас харж болохоор байна.5

1 2016.03.29-ний өдрийн байдлаар шүүгч, прокуророос бусад хуульч 4384 /Үүнээс 1987 өмгөөлөгч, 2397 бусад хуульч/ байна. Ìонголын хуульчдын холбооны мэдээлэл, танин мэдэхүйн сар тутмын онлайн сонин “Хуульчийн мэдээ”. 2016.03.30, öуâрал ¹4(4). 15 дахь тал http://mgl-bar.mn/images/uploads/last-sonin.pdf 2 Хуульчийн эрх зүйн байдлын тухай хуулийн 24 дүгээр зүйлийг дэлгэрүүлж үзнэ үү. http://legalinfo.mn/law/details/8661?lawid=8661 3 Хуульчийн эрх зүйн байдлын тухай хуулийн 5 дугаар зүйлийн 5.3-т зааснаар хуульч нь нийтэд тустай мэргэжлийн үйл ажиллагааг сайн дураараа яâуулахыг эрмэлзэнэ, 45 дугаар зүйлийн 45.2-т зааснаар төлбөрийн чадâаргүй иргэнд үзүүлэх өмгөөллийн үйлчилгээний зардлыг төр хариуöна.4 The Lawyer-Entrepreneur: Beliefs, Values, and a Winning Mindset by Tim Baran. May 12, 2015 http://www.legalproductivity.com/legal-billing/lawyer-en-trepreneur/ 5 Өмгөөлөгч Д.Ганбатад холбогдох маргааны тухай Хуульчдын холбооны Ìэргэжлийн хариуöлагын хорооны 2016.03.11-ний өдрийн 10 дугаар тогтоол http://mglbar.mn/?action=content&view=article&id=1221 Өмгөөлөгч Ю.Ганбатад холбогдох маргааны тухай Хуульчдын холбооны Ìэргэжлийн хариуöлагын хорооны 2016.02.26-ны өдрийн 07 дугаар тогтоол http://mglbar.mn/?action=content&view=article&id=1192 Өмгөөлөгч Ч.Эрдэнэгэрэлд холбогдох маргааны тухай Хуульчдын холбооны Ìэргэжлийн хариуöлагын хорооны 2016.01.27-ны өдрийн 05 дугаар тогтоол http://mglbar.mn/?action=content&view=article&id=1172

Хүчин төгөлдөр үйлчилж буй хууль тогтоомжид хуульч үйлчилгээний хөлс тогтоох болон түүндээ тохирсон үйлчилгээ үзүүлэх буюу энэ асуудлаар тэнöâэрийг хангахтай холбоотой зохиöуулалт бий. Тухайлбал: Хуульчийн эрх зүйн байдлын тухай хуулийн 6 дугаар зүйлийн 6.2-т хуульч нь хүний эрх, эрх чөлөөг хамгаалж, шударга ёсыг хангана гэж, 6.5-д хуульч мэргэжлийн үйл ажиллагаандаа бодитой хандана гэж тус тус заасан. Ìөн тус хуулийн 27 дугаар зүйлийн 27.1.2-т хуульчийн мэргэжлийн үйл ажиллагаанд хуульчийн үнэнч шударга, итгэл даах байдал болон хуульчийн бусад шаардлагад сөргөөр нөлөөлөх хэрэг, зөрчил үйлдэхийг хориглосон. Үүнээс гадна “Хуульчийн мэргэжлийн үйл ажиллагаанд баримтлах дүрэм”-д тэнöâэрийг хангах асуудлаар дараах зохиöуулалт бий. Үүнд:6

2.2 дугаар зүйл. Хууль зүйн •үйлчилгээ үзүүлэх гэрээ

3. Хуульч нь хуульчаас тухайн тодорхой асуудлаар үзүүлвэл зохих мэдлэг, ур чадвар, хичээл зүтгэлээр мэргэжлийн үйлчилгээ үзүүлж чадаагүйн улмаас үйлчлүүлэгчийн өмнө хүлээх хариуцлагыг хязгаарласан гэрээ байгуулахыг хориглоно.

2.4 дүгээр зүйл. Хууль зүйн •үйлчилгээний хөлс, зардал

1. Хуульч үйлчилгээний хөлс, зардлыг үйлчлүүлэгчтэй харилцан тохиролцож тогтооно.

2. Хуульч нь үндэслэлгүй хөлс, зардал тогтоох, авахыг хориглоно. Үйлчилгээний хөлсийг тодорхойлохдоо дараах хүчин зүйлийг харгалзана:

2.1. үйлчилгээний хүрээ болон хүрэх үр дүн;

2.2. үйлчилгээ үзүүлэхэд шаардагдах хугацаа, ажил, ур чадвар болон холбогдох асуудлын онцлог, хүндрэл;

2.3. хуульчийн мэдлэг, ур чадвар, туршлага, нэр хүнд;

2.4. тухайн үйлчилгээг үзүүлснээр бусад мэргэжлийн үйл ажиллагаа эхлэхэд нь саад учруулах магадлал;

2.5. үйлчлүүлэгчийн төлбөрийн чадвар;

2.6. үйлчлүүлэгчээс тогтоосон эсхүл нөхцөл байдлаас хамаарсан хугацааны хязгаарлалт, орон зайн алслалт;

2.7. үйлчлүүлэгчтэй тогтоосон мэргэжлийн харилцааны агуулга, давтамж болон хугацаа;

2.8. хөлсийг урьдчилан тогтоох эсхүл үйлчилгээний үр дүнгээс хамааруулах эсэх;

2.9. зайлшгүй бусад хүчин зүйл.3. Хуульч нь үйлчилгээний хүрээ,

хөлс, зардлын хэмжээ, тэдгээрийг тодорхойлох аргын талаарх саналаа

Өмгөөлөгч Ц.Батбаярт холбогдох маргааны тухай Хуульчдын холбооны Ìэргэжлийн хариуöлагын хорооны 2015.10.08-ны өдрийн 32 дугаар тогтоол http://mglbar.mn/?action=content&view=article&id=1033 Хуульчдын холбооны Ìэргэжлийн хариуöлагын хорооноос шалгаж шийдâэрлэсэн гомдол, маргааны тойм, 2015.12.15-ны байдлаар http://mglbar.mn/?action=content&view=article&id=1024 6 “Хуульчийн мэргэжлийн үйл ажиллагаанд баримтлах дүрэм” http://mglbar.mn/contents/uploads/7gsjsgi7qe.pdf

үйлчлүүлэгчид мэдэгдэх үүрэгтэй бөгөөд мэдэгдлийг бичгээр үйлдвэл зохимжтой. Хөлс, зардлын хэмжээг өөрчлөх бол үйлчлүүлэгчид мэдэгдэнэ.

Хуульчийн хууль зүйн үйлчилгээний хөлсийг тогтооход харгалзах дээрх 9 хүчин зүйлийг нийтэд нь 100% гэж үзâэл аль хүчин зүйл нь хэдэн хуâьтай байх талаар “Хуульчийн мэргэжлийн үйл ажиллагаанд баримтлах дүрэм”-д тусгайлан зохиöуулаагүй байна. Ингэж тусгайлан зохиöуулаагүй нь Хуульчдын холбооноос хууль зүйн үйлчилгээний хөлсийг тодорхойлох тодорхой аргачлал гаргахыг хориглосон гэж ойлгоâол эндүүрэл болно.

Энд анхаарах зүйл бол жишиг хөлс тогтоох болон хөлс тодорхойлох аргачлал нь ялгаатай, өөр зүйл юм. Урьд нь өмгөөллийн үйлчилгээний хөлсний жишгийг төрийн байгууллагаас тогтоохоор зааж байсан нь гэрээний чөлөөт байдлын зарчимд харшилсан гэж хуульчид шүүмжилж байсан нь үндэслэлтэй юм.7 Харин хөлс тодорхойлох аргачлалыг үйлчилгээний хөлсний жишигтэй адилтган, тийнхүү аргачлал гаргахаас зайлсхийх нь зохимжгүй юм. Ийм аргачлал нь олон нийт хууль зүйн үйлчилгээний хөлсийг “стандарт хөлс” гэж ойлгох, залуу, туршлага багатай хуульчид тийнхүү ойлгуулах эрсдэлээс сэргийлэх, тухайн хэргийн нөхöөл байдал, хуульчийн нэр хүнд, мэргэшсэн байдал зэргийг үл тоомсорлох хандлагаас ангижрахад чухал ажил болох юм.8

Иймд хуульчдын дунд хууль зүйн үйлчилгээний хөлсийг тогтоох аргачлалтай болох шаардлагатай байна. Энэ аргачлалыг хуульчдын мэргэжлийн өөрөө удирдах ёсны байгууллага болохын хуâьд Хуульчдын холбоо болоâсруулж, батлах буюу тийнхүү болоâсруулсан аргачлалыг дэмжих, сурталчлах нь зүйтэй байна. Харин хэн болоâсруулснаас үл хамааран хууль зүйн үйлчилгээний хөлсийг тогтоох аргачлал нь харгалзах хүчин зүйлсийг зааâал хуâилан тооöох буюу хуâаарилах нь оноâчтой бөгөөд үр дүнтэй байж болох юм.

Эöэст нь хэлэхэд, тодорхой аргачлалгүйгээр хууль зүйн үйлчилгээний хөлс аâах нь хуульч хүний эрх, эрх чөлөөг хамгаалж, шударга ёсыг хангах ажилдаа хэр сайн байгаа болохыг тодорхойлохтой шууд холбоотой гэдгийг хуульчид бид төдийгүй үйлчлүүлэгчид ойлгон хүлээн аâч, хууль зүйн үйлчилгээний хөлс тогтоосон үндэслэл, аргачлалыг гэрээнд зааâал тусгаж байх хэрэгтэй байна.7 -Өмгөөллийн хуулийг өөрчлөөгүй шалтгаан. 2015-06-17 http://www.itoim.mn/index.php/site/news/968 - Өмгөөллийн тухай хуулийн төсөлтэй холбоотой өмгөөлөгч Б. Баярын санал http://umguulugch-davaakhuu.blogspot.com/2010_12_01_archive.html - Засгийн газрын 2006 оны 263 дугаар тогтоолын 1 дүгээр хаâсралт “Төлбөрийн чадâаргүй иргэнд хууль зүйн туслалöаа үзүүлэх үндэсний хөтөлбөр” http://www.legalinfo.mn/annex/details/2365?lawid=7703 8 Attorneys’ Fees: The Basics (Understand lawyer fees when seeking legal advice from an attorney) http://www.nolo.com/legal-encyclopedia/attorneys-fees-basics-30196.html

12

мэдээËэË ÕÓÓËüчийн мэдээ

Ìонголын Хуульчдын холбооноос өмгөөлөгчийн туслах ажилтнуудад өмгөөллийн ур чадâар, дадал олгох сургалтыг 2016 оны 10 дугаар сарын 29, 30-ны өдрүүдэд зохион байгууллаа.

Сургалт нь өмгөөлөгчийн туслах ажилтнуудад аâлига, ашиг сонирхлын зөрчлөөс урьдчилан сэргийлэх, хуульчийн харилöаа, хандлага, өмгөөллийн үйл ажиллагааны хэлбэр, өмгөөлөгчийн туслахын ажил эрхлэлт, хүлээсэн чиг үүрэг, тэдгээрийн хэрэгжилтийн талаар зохих түâшний мэдлэг олгох зорилготой байсан бөгөөд сургалтын нээлтэд Хуульчдын холбоо Бодлого зохиöуулалтын хэлтсийн дарга, А.Оюунчимэг, тус холбооны Өмгөөлөгчдийн хорооны тэргүүн Д.Түâшинтамир нар оролöож үг хэлсэн.

Сургалтын хүрээнд Ìонголын Хуульчдын холбооны гишүүн хуульч, өмгөөлөгчид болон Аâлигатай тэмöэх газар, АШУИС-ийн багш нар дараах сэдâүүдээр хичээл заалаа. Тодруулбал, “Хуульчийн харилöаа

өмгөөлөгЧийн тУслах ажилтнУУдад сУргалт зохион БайгУУллаа

хандлага” сэдâээр АШУҮИС-ийн багш доктор С.Наранчимэг, “Ìонгол Улсын аâлигын нөхöөл байдал” сэдâээр АТГ-аас Ц.Шинэбаяр, “Аâлига, Ашиг сонирхлын зөрчлөөс урьдчилан сэргийлэх” сэдâээр АТГ-аас А.Дэлгэрбаяр, “Өмгөөлөгчийн мэргэжил, мэргэшил”, “Хууль зүйн мэргэжлийн туслалöаа, архиâ албан хэрэг хөтлөлт” сэдâээр ÌХХ-ны гишүүн хуульч, өмгөөлөгч Д.Батсүх, Өмгөөллийн үйл ажиллагааны зохион байгуулалтын хэлбэр ба өмгөөлөгчийн туслахын ажил эрхлэлт”, “Өмгөөлөгчийн мэргэжлийн үйл ажиллагааны төрөл ба өмгөөлөгчийн туслахын оролöоо” сэдâээр ÌХХ-ны гишүүн хуульч, өмгөөлөгч З.Сүхбаатар нар тус тус хичээл заасан юм.

Сургалтад нийт 50 гаруй өмгөөлөгчийн туслах ажилтан хамрагдсан бөгөөд сургалтын үеэр тэдэнд “Өмгөөлөгчийн туслахын үнэмлэх” болон сургалтад хамрагдсан гэрчилгээ, Хуульчдын холбооноос гаргасан дүрэм, журмын эмхэтгэлийг олгосон.

Ìонголын Хуульчдын холбооны зөâлөлийн 2016.08.27-ны өдрийн хурлын 18 дугаар тогтоолоор “ӨÌГӨӨЛӨГЧИЙН ТУСЛАХЫГ БҮРТГЭХ ЖУРАÌ”, “ӨÌГӨӨЛӨГЧИЙН ТУСЛАХЫН АЖЛЫН БАЙРНЫ ЗАГВАР ТОДОРХОЙЛОЛТ”-ыг тус тус баталсан билээ.

Өмгөөлөгчийн туслахыг бүртгэх журамд заасны дагуу хуульчийн мэргэжлийн болоâсрол эзэмшсэн, өмгөөлөгчийн туслахын сургалтад хамрагдсан иргэн нь өмгөөлөгчийн туслахаар бүртгүүлэх хүсэлтээ Ìонголын Хуульчдын холбооны Тамгын газарт гаргах бөгөөд ийнхүү бүртгүүлснээр Хуульчийн эрх зүйн байдлын тухай хуулийн 11 дүгээр зүйлийн 11.1.1-д заасан өмгөөлөгчийн туслахаар ажилласан мэргэжлийн дадлагын хугаöааг тооöуулах боломжтой юм.

Өмгөөлөгчийн туслахаар бүртгүүлэхдээ дараах материалыг бүрдүүлнэ:

өмгөөлөгчийн туслахын анкет /татаж аâах/;

туслахаар ажиллуулж байгаа өмгөөлөгчийн тодорхойлолт;

иргэний үнэмлэхний хуулбар;

өмгөөлөгЧийн тУслахЫгБүртгэж Байна

эрх зүйч мэргэжлээр төгссөн бакалаâрын дипломын хуулбар;

нийгмийн даатгалын дэâтрийн хуулбар;

өмгөөлөгчийн туслахын сургалтад хамрагдсаныг нотлох баримтын хуулбар;

4х6 хэмжээтэй öээж зураг /2 хуâь/бүртгэлийн хураамж 10000 (арâан

мянга) төгрөгийг Худалдаа хөгжлийн банкны 499218869 тоот дансанд төлсөн баримт.

Харин Ìонголын Өмгөөлөгчдийн холбооны Өмгөөлөгчийн туслах ажилтны бүртгэлд бүртгүүлсэн иргэний хуâьд 2016.09.01-2016.11.01-ний өдрийн хооронд өмгөөлөгчийн туслахаар бүртгүүлэх хүсэлтээ Ìонголын Өмгөөлөгчдийн холбооноос олгосон холбогдох тодорхойлолтын хамт Ìонголын Хуульчдын холбооны Тамгын газарт гаргах боломжтой. Ингэснээр тус хугаöаанд бүртгүүлэх хүсэлтээ гаргасан иргэний өмгөөлөгчийн туслахаар ажилласан хугаöааг Ìонголын Өмгөөлөгчдийн холбооны Өмгөөлөгчийн туслах ажилтны бүртгэлд бүртгүүлсэн хугаöаанаас үргэлжүүлэн тооöох юм.

ÕÓÓËüч, ӨмГӨӨËӨГчдийн АнÕААРАËд

Хуульчийн эрх зүйн байдлын тухай хууль, Хуульчийн эрх зүйн байдлын тухай хуулийг дагаж мөрдөх журмын тухай хуулийн хэрэгжилтийг хангах, хуульчийн мэргэжлийн үйл ажиллагаа эрхэлж буй өмгөөлөгч, өмгөөллийн хуулийн этгээдийн ажлын байрыг хамгаалах зорилгоор Ìонголын Хуульчдын холбооноос Оюуны өмч, улсын бүртгэлийн ерөнхий газар, Нийгмийн даатгалын Ерөнхий газартай хамтран дараах ажлыг зохион байгуулж байна.

Үүнд: 1. Хуульчийн эрх зүйн байдлын

тухай хуулийн 39 дүгээр зүйлийн 39.1 дэх хэсэг “Өмгөөлөгч багшлах, эрдэм шинжилгээний болон өмгөөллийн хуулийн этгээд, Хуульчдын холбоонд хамаарахаас бусад ажил албан тушаалыг хаâсран эрхлэх”-ийг хориглоно.

2.Хуульчийн эрх зүйн байдлын тухай хуулийн 36 дугаар зүйлийн 36,3 “Хуульчийн мэргэжлийн үйл ажиллагаа хамтран эрхлэх хуулийн этгээдийн хэлбэр нь хязгаарлагдмал хариуöлагатай нөхөрлөл байна”, Хуульчийн эрх зүйн байдлын тухай хуулийг дагаж мөрдөх журмын тухай хуулийн 6 дугаар зүйлийн 6.1 дэх хэсэг “Нөхөрлөлийн тухай хуульд нийöүүлэн өөрчлөн байгуулагдаж, хуулийн этгээдийн улсын бүртгэлд шинэчлэн бүртгүүлнэ.

3. Хуульчийн эрх зүйн байдлын тухай хуулийн 36 дугаар зүйлийн 36,5 дах хэсэг “Өмгөөллийн хуулийн этгээдийг улсын бүртгэлд бүртгүүлснээс хойш 14 хоногийн дотор Хуульчдын холбоонд бүртгүүлнэ” заалтуудыг зөрчин үйл ажиллагаа яâуулж буй өмгөөлөгч, өмгөөллийн хуулийн этгээдүүдийн эрхийг хуульд заасан үндэслэлээр хүчингүй болгох хүртэл арга хэмжээ аâч ажиллаж байна.

Иймд даâхар ажил эрхэлж буй болон алиâаа нэгэн байгууллагаар нийгмийн даатгал төлүүлж буй өмгөөлөгчид шүүхэд төлөөлөх эрхээ түдгэлзүүлэх, нийгмийн даатгалаа төрийн болон аж ахуйн нэгжээр төлүүлж байгаа өмгөөлөгч үндэслэлээ мэдүүлэх, Ìонголын Хуульчдын холбоонд бүртгүүлэлгүй үйл ажиллагаа яâуулж буй нөхөрлөлүүд Ìонголын Хуульчдын холбоонд бүртгүүлэх, хуульд заасны дагуу өөрчлөн байгуулагдаагүй хуульчийн мэргэжлийн үйл ажиллагаа эрхэлж байгаа болон мэргэжлийн үйл ажиллагаа эрхлээгүй болоâч хуульчийн мэргэжлийн үйл ажиллагаа эрхлэхээр үйл ажиллагааны чиглэлдээ тусгасан “ХХК” болон бусад хуулийн этгээдүүд өөрсдийн хүсэлтээр татан буулгах, үйл ажиллагааны чиглэлээсээ хуульчийн мэргэжлийн үйл ажиллагаа эрхлэх заалтыг хасч тус холбоонд мэдэгдэх шаардлагатай байна.

Ìонголын Хуульчдын холбоонд 2016 оны 12 дугаар сарын 25-наас өмнө шүүхэд төлөөлөх эрхээ түдгэлзүүлэх хүсэлт гаргаагүй даâхар ажил эрхэлж байгаа өмгөөлөгч, Хуульчдын холбоонд бүртгүүлэлгүй үйл ажиллагаа яâуулж байгаа өмгөөллийн нөхөрлөлийн удирдлагуудыг Ìэргэжлийн хариуöлагын хороонд, өмгөөллийн хуулийн этгээдийг Хуульчийн эрх зүйн байдлын тухай хуулийг дагаж мөрдөх журмын тухай хуулийн 6 дугаар зүйлийн 6.2-т заасны дагуу татан буулгах хүсэлтийг шүүхэд гарган шийдâэрлүүлэх болно.

Энэ асуудлаар Ìонголын Хуульчдын холбооны 70116008 тоот утсаар мэдээлэл аâна уу.

мэдээËэË ÕÓÓËüчийн мэдээ

Ìэргэжлийн хариуöлагын хорооны

шинээр сонгогдсон гишүүд 2016 оны 10 дугаар сарын 18-нд анхны хурлаа хийж, хорооны даргаа сонголоо.

Ìэргэжлийн хариуöлагын хорооны даргад гишүүн Д.Цэндсүрэн, Э.Золзаяа нарын нэрийг дэâшүүлж санал хураалт

мэргэжлийн хариУЦлагЫн хороонЫ даргаар шүүгЧ э.золзаЯа сонгогдлоо

яâуулсан бөгөөд хуралд оролöогчдын олонхын саналаар Нийслэлийн Иргэний хэргийн даâж заалдах шатны шүүхийн шүүгч Энэбишийн Золзаяаг тус хорооны даргаар сонголоо.

Ìөн тус хурлаар Ìэргэжлийн хариуöлагын хорооны маргаан хянан шийдâэрлэх бүрэлдэхүүнийг байгуулж, бүрэлдэхүүн тус бүрт гишүүдийг хуâаарилах, Бүрэлдэхүүнд маргаан хуâаарилах дарааллыг тогтоох, Ìаргаан хянан шийдâэрлэх хуралдаан даргалагчийн дараалал тогтоох зэрэг асуудлыг хэлэлöэн шийдâэрлэлээ.

Мэргэжлийн хариуцлагын хорооны шинэ дарга Э.Золзаяа 2016.10.18-нд тамга, тэмдгээ албан ёсоор хүлээн авлаа. Тамга, тэмдэг хүлээлгэн өгөх үйл ажиллагаанд Хуульчдын холбооны ерөнхийлөгч Б.Гүнбилэг, Тамгын газрын дарга Ц.Ганболд, тус хорооны дарга асан Г.Эрдэнэбат, Ажлын албаны дарга С.Нямжав нар оролцсон юм.

Америкийн Нэгдсэн Улсын Вашингтон хотноо өнгөрсөн есдүгээр сарын 18-23-ны өдрүүдэд зохион байгуулагдсан Олон Улсын Барын Холбооны ээлжит чуулга уулзалтад Ìонголын Хуульчдын холбооны гишүүн, өмгөөлөгч Б.Баяр Хуульчдын холбоог төлөөлөн оролöлоод ирлээ. Ìанай холбооны хуâьд 2014 оны таâдугаар сард ОУБХ-ны гишүүнээр элссэн бөгөөд одоогийн байдлаар дэлхийн 160 орны 80.000 гаруй хуульч, 190 гаруй Хуульчдын нийгэмлэг байгууллагын гишүүнээр элсээд байна.

Энэ жилийн чуулга уулзалтын хуâьд Холбооны Зөâлөлийн хурлаар тус холбооны дараагийн Ерөнхий Нарийн Бичгийн даргыг сонгосон бөгөөд хуралд Ìонголын Хуульчдын холбоо саналын эрхтэйгээр оролöсон билээ.

Ìөн чуулга уулзалтын үеэр олон улсын эрх зүйн салбарт тулгамдаж буй олон чухал асуудал болон түүнийг шийдâэрлэх арга замын талаар улс улсаас ирсэн манлайлагч хуульчид санал солилöсон юм.

ОËОн ÓËСЫн БАРЫн ÕОËБООнЫ ээËЖиТ чÓÓËГА ÓÓËЗАËТАд

мОнГОËЫн ÕÓÓËüчдЫн ÕОËБООнЫ ТӨËӨӨËӨË

ОРОËЦËОООХУ-ын Буриад улсын Их

сургуулийн Хуулийн факультетын декан, хатагтай Раднаеâа Эльâира Льâоâна болон бусад албаны хүмүүс өнгөрсөн есдүгээр сарын 30-ны өдөр Хуульчдын холбооны ерөнхийлөгч Б.Гүнбилэгтэй уулзаж хоёр байгууллагын öаашдын хамтын ажиллагааны талаар санал солилöож, хамтран ажиллах санамж бичиг байгуулахаар болсон билээ. Санамж бичгийн хүрээнд:

-Хоёр байгууллагаас эрхлэн гаргадаг эрх зүйн сэтгүүлд хоёр улсын хуульч, судлаачид, эрдэмтэд өөрийн өгүүлэл, нийтлэлийг гаргах;

-Хууль зүйн их дээд сургуулиудыг магадлан итгэмжлэх асуудлын хүрээнд ОХУ-ын туршлагыг судлах;

монголЫн хУУльЧдЫн холБоо БУриад УлсЫн их сУргУУльтай хамтран ажиллахаар Боллоо

-Хуулийн чиглэлээр суралöаж буй оюутан залуусыг харилöан үйлдâэрлэлийн дадлага хийлгэх зэрэг чиглэлээр бодитой арга хэмжээ зохион байгуулж ажиллах юм.

Түүнчлэн Ìонголын Хуульчдын холбоо тус их сургуулиас жил бүрийн таâдугаар сард зохион байгуулдаг “Ази-Номхон далайн бүс нутгийн орнуудын харьöуулсан эрх зүй” сэдэâт залуу хуульчдын олон улсын эрдэм шинжилгээний бага хуралд зохион байгуулагчаар оролöох урилгыг хүлээн аâсан.

ОХУ-ын Буриад улсын Их сургуулийн Хуулийн факультет нь анх 1994 онд үүсгэн байгуулагдсан бөгөөд өнгөрсөн хугаöаанд Ìонгол Улсаас öөөнгүй оюутан суралöаж төгссөн байна.

14

ÕÓÓËüчийн мэдээнийТËэË

нэг. Óдиртгал хэсэгЭрх зүйн хэм хэмжээ гэдэг нь

нийгмийн болон түүнтэй холбогдож үүссэн харилöааг зохиöуулж хамгаалах зорилгоор тодорхой хүн ам, нутаг дэâсгэр, дээр зааâал биелүүлж, дагаж мөрдөхөөр төрийн эрх бүхий байгууллагаас тогтоосон буюу зөâшөөрсөн хууль зүйн зарчим, нөхöөл, горимуудын öогö юм.1Хууль бол эрх зүйн хэм хэмжээний акт бөгөөд бүх нийт зааâал дагаж мөрдөхөөр төрөөс батлан гаргасан дээд хүчин чадал бүхий баримт бичиг байдаг. Тиймээс ч хуулийн заалт бүх хүнд ойлгомжтой, тодорхой байх ёстой гэсэн зарчим байдаг. Тухайлбал Герман улсын Холбооны улсын нийтлэг журмын 42 дугаар зүйлд “Хууль хэлзүйн хуâьд зөâ, аль болох бүх хүнд ойлгогдохоор байх ёстой бөгөөд эрх зүйн хэм хэмжээг тодорхойлохдоо тухайн зохьöуулах гэж буй харилöаанд хэрэглэгдэх хэм хэмжээ хэл зүйн хуâьд яг тохирсон” байхыг шаарддаг.2

Эрх зүйн хэм хэмжээний нөхöөл, үндэслэл, заалт, журмууд нь хоорондоо логик зүй тогтлоор холбогдон тэнöâэржиж, хийдэлгүй зөрчилгүй уялдан хуульчлагдсан байх ёстой.3 Хуулинд байгаа үг, холбоос таслал алиâаа үйл яâдалд дүгнэлт өгөхөд öаашлаад хүний хуâь заяаг шийдâэрлэхэд асар их нөлөөтэй 1 Д.Баярсайхан, Эрх зүйн онол, 2010 он, х-1352 Gesetzebedienensicheiner Gesetzessprache, die oftnicht-mit der Umgangsspracheьbereinstimmt. Nach § 42 Abs.5 Satz1 GGO mьssen Gesetzesprachlichrich-tig und möglichstfьrjedermannverstдndlichgefasstsein. Wer Rechtsvorschriftenformuliert, muss siesprachlich so genau-fassen, wieesnach der Eigenart der zuordnenden Lebens-sachverhalten mit Rьcksicht auf den Normzweckmöglichist. Die Betroffenensollen auf Grund der gesetzlichen Rege-lung in der Lagesein, den rechtlichen Rahmen ohne juris-tische Beratung zuerkennen und ihr Verhalten entsprechen dauszurichten.3 Академич С.Нарангэрэл “Эрх зүйн эх толь бичиг” бүтээлдээ: Хууль зүйн нэр томъёо (англ. legal terminology; ор. юридическиетермины)–хуульзүйнтехникийннэгхэсэг; төр– эрхзүйн ухагдахууныг заан тэмдэглэж, түүнийтусламжтайгаар хэм хэмжээний актын эх бичâэрт үгээр илэрхийлэгдсэн хэлбэр. ...” гэж тайлбарласан байдаг бол Доктор Д.Баярсайхан “хуульзүйн шинжлэх ухааны эрх зүйн нэр томъёо нь эрх зүйн мэдлэг, практик, судлагдахууны үндсэн ойлголт, агуулгыг тусгайлан тэмдэглэсэн өâөрмөö хэллэг болох бөгөөд хэлэгдэхүүний хуâьд тогтâортой, утга агуулга нь логик зүй тогтлоор холбогдсон, нарийâчилсан буюу гаргалгаа шаардсан байдгаараа онöлогтой. ... Хууль зүйн нэр томъёо нь эрх зүйн хэллэгээр дамжин, эрх зүйн мэргэжлийн ойлголт, нэршил, категориор тэмдэглэн илэрхийлэгдэж тусгагдсан байдаг” гэжээ.

хУУлийн хэрэглээ БУЮУ эрүүгийн хУУлийн тУсгай ангийн 145 дУгаар зүйлийн 145.2 дахь хэсэгт заасан “давтан Бүлэглэж БУЮУ УрьдЧилан

үгсэн тохиролЦсон” гэх өгөгдлийн талаар

байдаг. Хууль болоâсруулах, өргөн мэдүүлэх, батлах бүхий л үе шатанд хууль зүйн техник буюу эрх зүйн хэм хэмжээний актын төсөл болоâсруулах, батлан гаргах, нэгэнт батлагдсан актыг системчлэхэд ашиглаж байгаа тусгай арга хэрэгслийг анхаараагүйгээс хуульд сул, олон утга илэрхийлж болох үг хэллэг оруулснаас хуулийг хэрэгжүүлэхэд гажуудал үүсгэж буй тохиолдлууд байна. Эрүүгийн хуульд хэрэглэгддэг нэр томъёо эмх öэгöгүй, системчлэлгүй, хэллэг нэг мөр биш байгаа нь Эрүүгийн хуульд “Нэр томъёоны тодорхойлолт” гэсэн зүйл байхгүйгээс шууд харагдаж байна. Тухайлâал Эрүүгийн хуулинд “ба”, “бөгөөд”, “болон”, “буюу”, “түүнчлэн”, “эсхүл”, “өөрөөр хэлвэл” гэх зэрэг холбоо үгнүүдийг маш их хэрэглэсэн байдаг.

Хоёр ба түүнээс дээш үг өгүүлбэр зүйн ямар нэг холбоогоор холбогдож, нэрлэх үүрэгтэй нийлмэл дохиог холбоо үг гэнэ. Хуулийг “хэл зүй, үг зүйн” талаас тайлбарлахын тулд хэлзүйн шинжлэх ухааны олон судлагдахууныг танин мэдэх, судлах, зөâ ойлгох шаардлагатай юм. Ìонгол Улсад хүчин төгөлдөр мөрдөгдөж буй хулиудад үг зүйн зарчим буюу үгийн утга хэсгийг эâдэхгүй бичих зарчим алдагдаж буйг харуулах нь нийтлэлийн зорилго юм.

Холбоос үгийг ерөнхий ба тусгай ангид хичнээн удаа хэрэглэснийг дараах хүснэгтээс харж болно:4

№ Õолбоос үг

Ерөнхий анги

Тусгай анги

нийт

1 ба 2 2 4

2 буюу 34 282 316

3 болон 90 133 223

4 эсхүл 17 361 378

5 түүнчлэн 16 63 79

Ìонгол хэлний бичигт өгүүлбэрийн гишүүдийг тусгаарлах зорилгоор өөрөөр хэлâэл зэрэгöсэн гишүүн хэд хэдэн үг, хоршоо үгээр бүтсэн бөгөөд таслал таâихгүй бол утга бүрхэг байâал“таслал” хэрэглэдэг.5 Хуульд тухайн гэмт хэргийн үйлдлийн арга, хэлбэрийг мөн хүндрүүлэх бусад нөхöөл байдлыг тоочсон бол “таслал”-аар тусгаарлах бөгөөд дээрх нөхöлүүд дангаараа эсхүл даâхöаж болно.

Үг зүйн “Буюу” –г “эсхүл” гэдэгтэй утга нэг гэж тайлбарлаж хэрэглэж байгаа нь хуулийг нэг мөр ойлгоход бэрхшээл учируулж байна. Энэ холбоос үгийн хэрэглээг бусад шинжлэх ухааны салбарт хэрхэн хэрэглэгдэж буйг судлахад ургамал судлалд“Өндөр уул буюу тагийн бүслүүр, кактус буюу өргөст цэцэг”, анагаах ухаанд “хоолойн бах буюу ангин, хавдар буюу миом”бусад 4 Хууль зүйн техник, нийтлэл, 2015 он судлаач Л.Оюунболд5 Ìонгол хэлний тайлбар толь, 2016

салбарт “авто замын түгжрэл буюу авто замын саатал”, “Органик мөнгөн ус буюу метилийн мөнгөн ус”гэх зэргээр дараагийн үгийн утгыг тодотгох аргаар бичигдэж байна.

Õоёр. эрүүгийн хуулийн тусгай ангийн 145 дугаар зүйлийн 145.2 дахь хэсэгт заасан “ давтан бүлэглэж буюу урьдчилан үгсэн тохиролцсон” гэх хүндрүүлэх бүрэлдхүүний талаар

Эрүүгийн хуулийн хүндрүүлэх бүрэлдэхүүн нь гэмт хэрэг үйлдсэн этгээдэд тухайн зүйл хэсгээр ял шийтгэл оногдуулахад харгалзаж үздэг нөхöөл бөгөөд тухайн зүйл хэсгээр илүү хүнд ял аâах нөхöөл юм. Эрүүгийн хуулийн ерөнхий ангийн 6 дугаар зүйлд “ял, эрүүгийн хариуöлагын бусад арга хэмжээ нь гэмт хэргийн нийгмийн аюулын шинж чанар, хэр хэмжээ, гэм буруутай этгээдийн хуâийн байдал, гэмт хэрэг үйлдсэн нөхöөл байдалд тохирсон байна”6 гэж заасан байдаг. Эдгээрээс “гэмт хэрэг үйлдсэн нөхцөл байдал”-д хуульчид бид бодитой дүгнэлт хийж чадаж байгаа эсэхэд дүгнэлт хийе.

2002 онд Эрүүгийн хуулийг анх батлан гаргах үед ЭХТА-ийн 145 дугаар зүйлийн 145.2 дахь хэсэг “давтан буюу бүлэглэж” гэсэн хуâилбараар батлагдсан. Анх батлагдсан хуâилбараас харахад “давтан” эсхүл “бүлэглэж” хулгай хийсэн бол гэсэн агуулгаар бичигдсэн байх магадлалтай бөгөөд 2004 оны нэмэлт өөрчлөлтөөр “давтан буюу урьдчилан үгсэн тохиролцсон“ гэж өөрчлөгдөн 2008 оны 2 дугаар сарын 01-ний өдрийн нэмэлт өөрчлөлтөөр “....... давтан бүлэглэж буюу урьдчилан үгсэн тохиролцсон.......”7гэж өөрчилжээ. “Даâтан” “бүлэглэж” гэсэн нөхöлийн дунд таслал бичигдээгүй тул хууль бичигдсэн байдлаар нь ойлгоâол бүлэглэсэн үйлдэл нь даâтан байх бөгөөд уг “даâтан бүлэг” нь урьдчилан үгсэн тохиролöсон байхыг шаарджээ. ЭХТА-ийн 148 дугаар зүйлийн 148.2 дахь хэсэгт “... давтан, бүлэглэж буюу урьдчилан үгсэн тохиролцсон....” гэж таслалтай буюу хүндрүүлэх нөхöлийг даâтан мөн бүлэглэж гэж тодорхой заажээ. Хуулийн энэ заалтад байгаа “буюу” холбоос нь “эсхүл” гэсэн агуулгагүй харин бүлэглэсэн нь урьдчилан тохиролöсон байх нэмэлт шаардлагыг тодруулсан байна.

Улсын Дээд шүүхээс заалтыг тайлбарлахдаа “давтан үйлдэж” гэдгийг тусад нь “бүлэглэж буюу үгсэн тохиролцож”гэж салган тайлбарлажээ.8

Өнөөдөр ЭХТА-ийн 145 дугаар зүйлийн 145.2 дахь хэсэгт заасан зөâхөн “даâтан” “бүлэглэж” гэсэн хүндрүүлэх 6 2002 оны Эрүүгийн хууль7 ЭХТА-ийн 146 дугаар зүйлийн 146.2 дахь хэсэгт мөн “даâтан бүлэглэж буюу урьдчилан үгсэн тохиролöож ” гэж таслалгүй бичсэн бол мөн хуулийн 148 дугаар зүйлийн 148.2 даь хэсэгт “давтан, бүлэглэж буюу урьдчилан үгсэж тохиролцож” гэж томъёолжээ.8 Ìонгол Улсын Дээд Шүүхийн тогтоол ¹ 28, 2006-05-29

СУДЛААЧ, ХУУЛЬ ЗҮЙН УХААНЫ ДОКТОР Б.ӨНӨРÌАА

15

ТАйËАн ÕÓÓËüчийн мэдээ

нөхöөлөөр хэрэг шийдâэрлэгдэж байгаа практикийг судлахад урьд нь хулгайн гэмт хэрэг үйлдээгүй болоâч бүлэглэн үйлдсэн тохиолдолд “бүлэглэж үйлдсэн”, даâтан үйлдлээр хулгай хийсэн тохиолдолд “даâтан” хэмээн “даâтан бүлэглэж буюу урьдчилан үгсэн тохиролöож” гэснийг тус тусад нь салган “даâтан бүлэглэж гэсэн нөхöөлийн дунд дураараа таслал таâьж” яллах дүгнэлт үйлдэж, ял шийтгэл оногдуулж хэâшжээ. 2015 оны 07 дугаар сарын 31-нээс 2016 оны 06 дугаар сарын 01-нийг хүртэлх хугаöаанд улсын хэмжээнд ЭХТА-ийн 145 дугаар зүйлийн 145.2 дахь хэсэгт зааснаар 10113 хэрэг шүүхээр шийдâэрлэгджээ. Үүнээс орон нутаг, нийслэлд шийдэгдсэн хэргүүдээс 50 хэргийг9 сонгон аâч дүгнэлт хийлээ. Эдгээрээс дурдâал:

1. Шийтгэх тогтоол – 2016 оны 08 дугаар сарын 17, ¹108

Хэргийн тоâч утга: Э, Ì нар нь 2016 оны 3 дугаар сарын 4-ний өдрөөс 5-нд шилжих шөнө Баянзүрх дүүргийн 5 дугаар хорооны нутаг дэâсгэрт байрлах Тарâалин хийдийн аâтомашины зогсоол дээрээс иргэн А-гийн эзэмшлийн ..... улсын дугаартай Т.Приус маркийн аâтомашинд хууль бусаар нэâтэрч эд зүйлийг хулгайлж 750.000 төгрөгийн хохирол учруулсан, мөн иргэн А-гийн эзэмшлийн .....улсын дугаартай Т.Приус маркийн аâтомашинд хууль бусаар нэâтэрч аâтомашины 2 ширхэг толь хулгайлж 400.000 төгрөгийн хохирол учруулсан. Шүүгдэгч Э, Ì нарыг бүлэглэн бусдын эд хөрөнгийг хулгайлж бага бус хэмжээний хохирол учруулсан гэмт хэргийг үйлдсэн гэм буруутайд тооöсон./шүүгдэгч урьд нь бүлэглэн хулгайн гэмт хэрэг үйлдэж байгаагүй, анх удаа гэмт хэрэг үйлдсэн/

2. Шийтгэх тогтоол: 2016 оны 06 дугаар сарын 10, ¹ 00121

Хэргийн тоâч утга: Шүүгдэгч Х, Т нар нь 2016 оны 02 дугаар сарын 23-ны өдөр архидан согтуурсан үедээ бүлэглэн Ìөрөн сумын 7 дугаар баг ...тоотод байх иргэн Ì-ийн хашаан дотроос иргэн Д-гийн эзэмшлийн мотоöиклийг хулгайлж 1.500.000 төгрөгийн хохирол учруулсан хэрэгт

9 ШТ: 2016 оны 08 сарын 17, ¹108, ШТ: 2016 оны 06 сарын 10, ¹ 00121, ШТ: 2016 оны 04 сарын 11, ¹ 382, ШТ: 2016 оны 03 сарын 29, ¹ 24, ШТ: 2016 оны 03 сарын 29, ¹ 22, ШТ: 2016 оны 02 сарын 23, ¹ 15, ШТ: 2016 оны 01 сарын 13, ¹ 30, ШТ: 2016 оны 02 сарын 18, ¹ 28, ШТ: 2016 оны 02 сарын 15, ¹ 00036, ШТ: 2016 оны 02 сарын 16, ¹ 154, ШТ: 2016 оны 01 сарын 20, ¹ 30, ШТ: 2015 оны 12 сарын 23, ¹ 14, ШТ: 2015 оны 11 сарын 04, ¹ 121, ШТ: 2015 оны 09 сарын 04, ¹ 103, ШТ: 2015 оны 12 сарын 01, ¹ 0231, ШТ: 2015 оны 11 сарын 24, ¹ 142, ШТ: 2015 оны 11 сарын 17, ¹ 167, ШТ: 2015 оны 10 сарын 19, ¹ 1244, ШТ: 2015 оны 11 сарын 16, ¹ 252, ШТ: 2015 оны 10 сарын 22, ¹ 0184, ШТ: 2015 оны 07 сарын 03, ¹ 73, ШТ: 2015 оны 08 сарын 07, ¹ 147, ШТ: 2015 оны 07 сарын 07, ¹ 172 , ШТ: 2015 оны 09 сарын 14, ¹ 100, ШТ: 2015 оны 07 сарын 24, ¹ 958, ШТ: 2015 оны 08 сарын 03, ¹ 208, ШТ: 2015 оны 08 сарын 10, ¹ 00092, ШТ: 2015 оны 07 сарын 07, ¹ 00125, ШТ: 2015 оны 07 сарын 06, ¹ 100, ШТ: 2015 оны 08 сарын 07, ¹ 193, ШТ: 2016 оны 09 сарын 27, ¹ 121, ШТ: 2016 оны 05 сарын 30, ¹ 00101, ШТ: 2016 оны 04 сарын 25, ¹ 438, ШТ: 2015 оны 11 сарын 03, ¹ 244, ШТ: 2015 оны 10 сарын 09, ¹ 00119, ШТ: 2015 оны 09 сарын 01, ¹ 1053, ШТ: 2016 оны 08 сарын 17, ¹ 108, ШТ: 2016 оны 07 сарын 05, ¹ 036, ШТ: 2016 оны 06 сарын 27, ¹ 33, ШТ: 2016 оны 06 сарын 24, ¹ 00114, ШТ: 2016 оны 06 сарын 27, ¹ 213, ШТ: 2016 оны 03 сарын 21, ¹ 014, ШТ: 2016 оны 04 сарын 22, ¹ 26, ШТ: 2016 оны 04 сарын 14, ¹ 105, ШТ: 2016 оны 03 сарын 07, ¹ 21, ШТ: 2016 оны 02 сарын 22, ¹ 00040, ШТ: 2015 оны 12 сарын 18, ¹ 74, ШТ: 2015 оны 11 сарын 18, ¹ 1079, ШТ: 2015 оны 12 сарын 11, ¹ 135, ШТ: 2015 оны 07 сарын 07, ¹ 79

шүүгдэгч нарыг бусдын эд хөрөнгийг хулгайлах гэмт хэргийг бүлэглэн үйлдсэн гэм буруутайд тооöсон. /шүүгдэгч нар урьд нь бүлэглэн хулгайн гэмт хэрэг үйлдэж байгаагүй анх удаа гэмт хэрэг үйлдсэн,

3. Шийтгэх тогтоол: 2016 оны 04 сарын 11, ¹ 382

Хэргийн тоâч утга: Шүүгдэгч Э, Ì.Э нар бүлэглэн 2015 оны 12 дугаар сарын 19-нөөс 20-нд шилжих шөнө 00:10 öагийн орчимд Хан-Уул дүүргийн 16 дугаар хороо ...дугаар гудамжны... тоотод оршин суух иргэн Ц-гийн гэрээс гар утас хулгайлж 250.000 төгрөгний буюу бага бус хэмжээний хохирол учруулсан. Шүүгдэгч нарыг бүлэглэн бусдын эд хөрөнгийг хулгайлж бага бус хэмжээний хохирол учруулсан гэмт хэргийг үйлдсэн гэм буруутайд тооöсон./шүүгдэгч нар урьд нь бүлэглэн хулгайн гэмт хэрэг үйлдэж байгаагүй


Хэргийн тоâч утга: Шүүгдэгч С, Ì нар нь бүлэглэж 2015 оны 12 дугаар сарын 23-ны орой 22 öагийн үед Хоâд аймгийн Ìянгад сумын Цагаанбулан багийн нутаг дэâсгэрт....газраас бэлчээрт байсан иргэн Ц-гийн 2 тооны даага, Н-ийн 2 тооны даага тус тус хулгайлж нийт 1000000 /нэг сая/ төгрөг буюу бага бус хэмжээний хохирол учруулсан гэмт хэрэгт тус тус холбогджээ. Шүүгдэгч бүлэглэж бусдын эд хөрөнгийг хулгайлах гэмт хэрэг үйлдсэн гэм буруутайд тус тус тооöсугай./шүүгдэгч нар урьд нь бүлэглэн хулгайн гэмт хэрэг үйлдэж байгаагүй


Хэргийн тоâч утга: Шүүгдэгч Д нь даâтан үйлдлээр 2015 оны 11 дүгээр сарын 27-28-нд шилжих шөнө Төâ аймгийн Зуунмод сумын 3 дугаар баг ...гэх газраас Г, С нарын 6 тооны ямаа, 2 тооны хонь, 2015 оны 12 дугаар сарын 05-наас 06-нд шилжих шөнө Төâ аймгийн Зуунмод сумын ...багийн нутгаас иргэн Г-гийн 5 тооны хонь, 1 тооны ямааг тус тус хулгайлж, нийт 510 000 төгрөгний хохирол учруулсан. Шүүх шүүгдэгч Д-г бусдын эд хөрөнгийг даâтан үйлдлээр хулгайлж, бусдад бага бус хэмжээний хохирол учруулсан гэмт хэргийг үйлдсэн гэм буруутайд тооöсон.

6. Шийтгэх тогтоол: 2016 оны 03 сарын 21, ¹014

Хэргийн тоâч утга: Шүүгдэгч Е нь 2016 оны 01 дүгээр сарын 09-ний өдрийн 10 öагийн үед “Бай-Өлке” ресторан дотор ширээн дээр байсан хохирогч Г-гийн гар утсыг хулгайлж, 210.000 төгрөгийн хохирол, мөн өдрийн 16 öагийн үед Өлгий сумын 13 дугаар багийн нутаг дэâсгэрт байрлалтай “Күнгей” дэлгүүрийн лангуунаас хохирогч Н-ны гар утсыг хулгайлж, 250.000 төгрөгийн хохирол учруулсан. Шүүх шүүгдэгчийг бусдын эд хөрөнгийг даâтан хулгайлах гэмт хэргийг үйлдсэн гэм буруутайд тооöсон.


Хэргийн тоâч утга: Шүүгдэгч Г нь Сүхбаатар аймгийн Эрдэнэöагаан сумын нутаг ..гэх газраас 2015 оны 10 сарын 31-ний шөнө Г-ийн мотоöикль, даâтан үйлдлээр 2015 оны 11 сарын 01-ний өдөр 20 öагийн орчимд тус сумын иргэн Э-гийн гэрээс эд зүйлсийг хулгайлж, бусдад нийт 1.480.000 төгрөгийн буюу бага бус хэмжээний хохирол учруулсан. Шүүх шүүгдэгчийг бусдын эд хөрөнгийг даâтан үйлдлээр хулгайлж бусдад бага бус хэмжээний хохирол учруулсан гэмт хэрэг үйлдсэн гэм буруутайд тооöсон.

Гурав. дүгнэлт 1.Ìонгол Улсын Эрүүгийн хууль

тогтоомж түүхэн хөгжлийн хуâьд эрүүгийн хууль төрөлжүүлэгдэх тусам түүнд хэрэглэсэн нэр томъёо нь улам болоâсронгуй болох тусам үгэнд хэмнэлттэй байх зарчмыг баримталж буй нь харагдаж байна.

2.Судалгааны объект болох Эрүүгийн хуульд хэрэглэсэн нэр томъёо, ухагдахуун Ìонгол хэлний үг зүйн холбоосыг буруу хэрэглэснээс хоёрдмол утга, буруу жишиг үүсгэж байна.

3.Хууль бичигдсэн байдлаараа биш хэн яаж ойлгож байгаагаар хэрэглэгдэж байгаа нь ганöхан жишээн дээр аâч үзэхэд ийм байна. Ер нь хуулийн зохиöуулалт алдаатай, хоёрдмол санаа бүхий үгээр томъёолсон, хэт олон холбоос үгтэй бол түүнийг хэрэглэх эрх бүхий хийгээд бусад этгээдүүд өөр өөрсдийнхөө үзэл бодлоор бие биенээсээ зөрүүтэй ойлгож хуулийг хэрэглэж байгаагийн бодит жишээ бол ЭХТА-ийн 145 дугаар зүйлийн 145.2 дахь хэсэгт заасан “давтан бүлэглэж буюу урьдчилан үгсэн тохиролцож”гэсэн хүндрүүлэх бүрэлдхүүн юм. Эрүүгийн хууль дахь нэр томъёо нь хуулийн болон онолын дараах шаардлагуудыг хангасан байх ёстой. Үүнд: нэгдүгээрт, Үндсэн хууль, бусад хуульд хэрэглэсэн нэр томъёог хэрэглэх; хоёрдугаарт, нэг нэр томъёогоор өөр өөр ойлголтыг илэрхийлэхгүй байх, түүнчлэн нэг ухагдахууныг нэг нэр томъёогоор илэрхийлэх; гураâдугаарт, нэр томъёог үндсэн болон нийтээр хүлээн зөâшөөрсөн утгаар хэрэглэх; дөрөâдүгээрт, Ìонгол хэлэнд тохирох үг нь байâал гадаад хэлний нэр томъёо хэрэглэхгүй байх; таâдугаарт, үг хэллэгийг монгол хэл бичгийн дүрэмд нийöүүлэн хоёрдмол утгагүй, тоâч, тодорхой, ойлгоход хялбараар бичих; зургадугаарт, хүч оруулсан нэр томъёо хэрэглэхгүй байх; долдугаарт. жинхэнэ нэрийг ганö тоон дээр хэрэглэх�, бие даасан үйлдэл эсхүл хүндрүүлэх бүрэлдхүүнийг зөâхөн таслалаар тусгаарлах. Хуулинд бичигдсэн öэг, таслал хүний хуâь заяаг шийдâэрлэхэд чухал үүрэг гүйöэтгэдэг гэдгийг хууль тогтоогчид ойлгож хууль болоâсруулах, батлахдаа анхаарах нь чухал байна. Өнөөдөр хүчин төгөлдөр мөрдөгдөж буй хуулийг хэрэглэхдээ хэрэг бүртгэгч, мөрдөн байöаагч, прокурор, шүүх хуулийн заалтын үг, холбоос, таслалыг нэг мөр ойлгох нь чухал юм.

Үргэлжлэл бий

16

ÕÓÓËüчийн мэдээТАнЫ СОнОРТ

хУУльЧдЫн холБоонЫ гишүүдийн хөнгөлөлттэй үйлЧлүүлэх газрУУдЫн жагсаалт

17

ÕÓÓËüчийн мэдээиРГэний эРÕ ЗҮйн ÕОРООнЫ БÓËАн

I. ÓдиРТГАË

1.1. Сэдвийг сонгосон үндэслэл: Иргэний хууль /öаашид “ИХ” гэх/ түүнд агуулагдсан эрх зүйн зохиöуулалт нь хуâийн эрх зүйн голлох хэм хэмжээ болж эдийн засгийн харилöааны эрх зүйн үндсийг бүрдүүлж ирсэн билээ. Тэр ч үүднээсээ эдийн засаг түүнийг дагасан мөнгөний ханшийн өөрчлөлттэй холбоотойгоор үүсэх сөрөг үр дагаâраас гэрээний харилöаа дахь үүрэг гүйöэтгэгчийн эрх ашгийг хамгаалах асуудал нь энэхүү сэдâийг сонгох үндэслэл болсон.

1.2. Сэдвийн судлагдсан байдал: Одоогийн байдлаар âалютын ханшийн өөрчлөлтийн үед хуâийн эрх зүйн харилöаа дахь үүрэг гүйöэтгэгчийг хамгаалах асуудлын хүрээнд нарийâчилсан судалгаа хийгдээгүй байна.

1.3. Сэдвийн хүрээ, хязгаарлалт: Энэхүү илтгэлийг ИХ-ийн 218-р зүйлийн 1 дэх хэсгийн “үүрэг үүсэх үеийн ханш” хэмээх ойлголтыг зүй зохистойгоор тайлбарлах, хэрэглэх асуудлын хүрээнд аâч үзнэ. Тэр дундаа сэдâийг нарийâчлан судлах үүднээс иргэний эрх зүй дэх гэрээний үндсэн дээр болон хуулиас үүсэх үүрэг хоёрыг зааглан энэхүү илтгэлдээ асуудлыг гэрээнээс үүсэх үүргийн хүрээнд тодорхойлно.

1.4. эрдэм шинжилгээний илтгэлийн шинэлэг тал: а). Нэг талаас ИХ-ийн §218.1-т тусгагдсан гадаадын мөнгөн төлбөрийн харилöаатай холбоотой эрх зүйн зохиöуулалт нь өмнөх ИХ-иудад тусгагдаж байгаагүй, одоогийн үйлчилж буй 2002 оны ИХ-д шинээр орж ирсэн ойлголт учир анхаарал хандуулâал зохих асуудал /хавсралт 1/, б). нөгөө талаас алиâаа гэрээний мөнгөн төлбөрийн үүргийг гадаад âалютаар гүйöэтгэх тохиолдолд ИХ-ийн 218-р зүйлийн 1 дэх хэсэгт мөнгөний ханшийг “үүрэг үүсэх үеийн ханшаар” тооöно гэсэн нь гэрээ байгуулагдах үеийн ханшаар тооöох талаар уу? эсâэл үүрэг гүйöэтгэх үеийн ханшаар тооöох талаарх ойлголт уу?, гэдэгт нэгдсэн нэг ойлголт байхгүйгээс шүүхийн практикт

шүүх, шүүгч бүр энэ ойлголтыг өөр өөрөөр ойлгож, өөр өөрөөр шийдâэр гаргаж байгаа нь гадаад âальютын мөнгөн төлбөрийн харилöаанд бизнес эрхлэгчид, үүрэг гүйöэтгэгчдийг үндэслэлгүйгээр хохироож байгаа1 тул дээрх ойлголтын талаар эрх зүйн эрэл хайгуул хийх замаар нэгдсэн нэг ойлголт бий болгох хариултыг олох нь энэхүү илтгэлийн шинэлэг тал болно.

1.5. Судалгааны арга зүй: Герменеâтиктийн арга, функöиональ арга, синтезийн арга, дидукöийн арга, харьöуулалтын арга, түүхчлэн судлах арга зэргийг энэхүү судалгааны ажлыг хийхэд ашиглана.

II. АСÓÓдАË дэВШҮҮËэÕ нü

2.1. Гадаад валютаар мөнгөн төлбөрийн үүрэг гүйцэтгэх тухай

Иргэний эрх зүйд /Хуâийн эрх зүй/ дийлэнх үүргийн харилöааны хариу үүрэг нь мөнгөн төлбөртэй холбоотой байдаг. Ìөнгө нь нэг талаас үүргийн гүйöэтгэлийг хэмжих нэгж болдог бол нөгөө талаас хуульд заасан төлбөрийн хэрэгслийн үүргийг гүйöэтгэдэг. Тодорхой “мөнгөн төлбөр” төлөх үүрэг хүлээсэн үүрэг гүйöэтгэгч нь үүрэг гүйöэтгүүлэгчид хандан нэрлэсэн үнийн дүнтэй тэнöэх төлбөрийн хэрэгслийг тухайн үед мөнгөн тэмдэгтээр хийж гүйöэтгэх үүрэгтэй.2

Дээрээс нь “мөнгө” нь иргэний эрх зүйн харилöааны өâөрмөö объект байх бөгөөд зарим судлаачдын зүгээс мөнгөн төлбөрийн үүргийг тухайн тохиолдолтой харилöан холбох замаар “төрлийн шинжээр тодорхойлогдох эд хөрөнгийн үүрэг” гэж үзэж байхад өөр хэсэг хуульч, судлаачдын зүгээс “мөнгөн төлбөрийн үүрэг нь эд хөрөнгөтэй холбоотой үүрэг биш, иймээс төрлийн шинжээр тодорхойлогдох эд хөрөнгөтэй холбоотой үүрэг ч бас биш юм”3 гэж тайлбарлаж байна.

Гэхдээ ямартай ч мөнгөн төлбөр нь өөрөө дундаас доошгүй чанар бүхий хөрөнгө нийлүүлэх яâдалтай хамааралгүй бөгөөд мөнгөн тэмдэгтийн хуâьд чанарын асуудал яригдахгүй. Ìөн иргэний эрх зүй дэх олон төрлийн гэрээний зүйл, Ìонгол улсын хуâьд хэрэглэгдэх мөнгөн 1 Жишээлбэл: 2010 оны 12 сард төгрөг ам.долларын харьцаа 1$=1234.1₮ байх үед банкнаас 10.000$ буюу 12.341.000₮ зээлсэн зээлдэгч 2015 оны 12 сард зээлээ эргэн төлөхдөө дан ганцхан үндсэн үүргийн гүйцэтгэлд л гэхэд үүрэг гүйцэтгэх үеийн ханшаар бодвол /1$=1995.8₮/ 19.958.000₮ буюу 5 жилийн өмнө зээлсэн мөнгөн хөрөнгөөс даруй 7.617.000₮ илүү төлж хохирох нөхцөл бий болоод байна.2 Б.Буянхишиг. Үүргийн эрх зүй Ерөнхий анги. УБ 2013 он. 93 дахь тал.3 Монгол Улсын Иргэний Хуулийн Тайлбар. УБ 2010 он. 415 дахь тал.

тэмдэгт нь “төгрөг”4 байх ба Иргэний хуульд диспозитиâ зарчим үйлчлэх учир “Төлбөр тооöоог үндэсний мөнгөн тэмдэгтээр гүйöэтгэх тухай” хуулийн 4-р зүйл §§4.1-4.3-т заасан тохиолдлоос бусад нөхöөлд талууд гэрээгээр дамжуулж хуулиар хориглоогүй тохиолдолд мөнгөн төлбөрийн үүргийг гадаадын мөнгөн тэмдэгтээр5 гүйöэтгэж болно6. Энэ нь талуудын хуâьд бүрэн нээлттэй байна. Тэр ч үүднээсээ өнөөгийн нийгмийн орчинд үйлдâэрлэл эрхлэгчидээс эхлээд энгийн хуâь хүн хүртэл гадаад âалютын мөнгөн төлбөрийн харилöаанд оролöох нь нийтлэг тохиолдоно.

2.2. Төгрөгийн гадаад валюттай харьцах ханшийн уналт, гэрээний гадаад валютын мөнгөн төлбөрийн үүргийн гүйцэтгэлд сөргөөр нөлөөлөх нь

Гэâч ийнхүү гадаад âалютын мөнгөн төлбөрийн харилöаанд оролöоход түүнийг тодорхой хэмжээний эрсдэл дагалдах ба алиâаа гэрээний харилöаанд тэр дундаа урт хугаöаатай гэрээний үүрэг гүйцэтгэгч нь гадаад валютын мөнгөн төлбөрийн үүргийг гэрээ байгуулахад тухайн үед төгрөгтэй харьцах ханшаас хамааруулан тохиролцсон ч эдийн засгийн байдал тогтворгүй, төгрөгийн ам.доллар болон бусад гадаад валюттай харьцах ханш байнгын уналттайгаас үүргийг бодитойгоор гүйцэтгэх үед мөнгөн төлбөрийн үүргийг анх тохирсон ханшаас илүү үнээр төлөх эрсдэл бий болж байгааг анхаарах ёстой.

Ìонгол банкнаас гаргадаг төгрөгийн ам.доллартай харьöах ханшийн өөрчлөлтийн статистик үзүүлэлтээс харахад л төгрөг ам.долларын эсрэг 2005 оны 12 сараас 2016 оны 2 сар хүртэл 1164.8 төгрөгөөс 2024.2 төгрөг болж 10 жилийн турш тасралтгүй унасан нь харагдана.7 /хавсралт 2/. Энэ нь öаашид ч үргэлжлэх шинжтэй байна. Үүнээс үзâэл урт хугаöаатай гэрээний харилöаанд үүрэг гүйöэтгэгчийн эрх ашгийг төгрөгийн ханшийн уналтын сөрөг үр дагаâраас хамгаалах зайлшгүй шаардлага байх ба үүнийг шийдэх гарö нь нэг талаас ИХ-ийн 218-р зүйлийн 1 дэх хэсэгт заасан “Төлбөр гүйцэтгэх хугацаа болохоос

4 Төлбөр тооцоог үндэсний мөнгөн тэмдэгтээр гүйцэтгэх тухай хууль. 3-р зүйл 3.1.2 дахь хэсэг5 Төлбөр тооцоог үндэсний мөнгөн тэмдэгтээр гүйцэтгэх тухай хууль. 3-р зүйл 3.1.5 дахь хэсэг Валютын зохицуулалтын тухай хууль. 3-р зүйл 3.3 дахь хэсэг6 Монгол Улсын Иргэний Хууль. 217-р зүйл 217.2 дахь хэсэг.7 https://www.mongolbank.mn/macrodb.aspx

ÓРТ ÕÓГАЦААТАй ГэРээний ГАдААд ВАËюТЫн мӨнГӨн ТӨËБӨРийн ÕАРиËЦААнд ҮҮРэГ ГҮйЦэТГэГчийн эРÕ АШГийГ ÕАмГААËАÕ АСÓÓдАË

А.Өлзийсайхан(МУИС) Хууль зүйн сургуулийн 4-р

түвшиний оюутан

18

өмнө мөнгөний ханш өссөн, буурсан бол үүрэг үүсэх үеийн ханшаар тооцож төлбөрийг төлнө” гэсэн заалт, нөгөө талаас гэрээгээр хүлээсэн мөнгөн төлбөрийн хэмжээг өөрчлөхөд хүргэх өөр нэг арга хэрэгсэл болох гэрээг өөрчлөгдсөн нөхöөл байдалд нийöүүлэх эрхийг олгодог ИХ-ийн §220-р зүйл байж болох юм.8 Гэâч манай улсын иргэн, хуулийн этгээдийн эрх зүйн болоâсролын түâшин нь мэргэшсэн хуульчтай харилöахаас бусад тохиолдолд тэр болгон гадаад âалютын мөнгөн төлбөртэй холбоотой харилöааг гэрээгээр нарийâчлан зохиöуулах хэмжээнд хүрээгүй нь илт байна. Иймээс хамгийн нийтлэг байдлаар âалютын ханшийн өөрчлөлттэй холбоотой эрсдлээс хамгаалах аргыг талуудын гэрээ /хэлöэл/-д найдаад үлдээлгүй ИХ-ийн §218.1-р зүйл 281.1 дэх заалтын зүй зохистой хэрэглээг бий болгоход анхаарах хэрэгтэй байгаа ч бодит байдал дээр ИХ-ийн §218.1 болон 281.1 дэх заалтын хэрэглээнд үндсэн хоёр асуудал бэрхшээл үүсгээд байна. Энэ нь:

а). ИХ-ийн §218.1-ийг зүй зохистойгоор тайлбарлах онолын ойлголтын хувьд хуульчид өнөөг хүртэл нэгдсэн ойлголтод хүрээгүй /жишээлбэл: талууд нь 2016.04.06-нд “Хөдөө аж ахуйн зориулалттай газрын түрээсийн гэрээ” байгуулаад гадаад валютын мөнгөн төлбөрийн үүргээ 2017.04.06-нд гүйцэтгэхээр тохирсон бол валютын хөрвүүлэг хийхдээ “үүрэг үүсэх үеийн ханш” гэдэгт гэрээ байгуулсан үеийн буюу 2016.04.06-ны ханшийг ойлгох уу? эсхүл түрээслүүлэгч талд мөнгөн төлбөрийн үүргийн гүйцэтгэлийг шаардах эрх үүсэж буй 2017.04.06-ны ханшийг ойлгох уу? гэдэг нь тодорхойгүй байна./

б). нөгөө талаас дээрх ойлголтын хувьд хариулт үгүй тул практикт шүүхүүд энэхүү заалтыг өөр өөрөөр тайлбарлаж хэрэглэж байгаа нь гадаад валютын мөнгөн төлбөрийн үүрэг бүхий гэрээ /хэлцэл/-тэй холбоотой хэрэг маргаанд “үүрэг үүсэх үеийн ханш” гэсэн ойлголтыг үүргийн гүйцэтгэлийг шаардах үеийн ханшаар бодох, эсхүл шүүхэд нэхэмжлэл гаргах үеийн ханшаар бодож шийдвэрлэсэн шүүхийн шийдвэрүүдээс харагдана. Энгийн жишээ болгож татахад УДШ-ийн 2014, 2015 болон 2016 онуудад эцэслэн шийдвэрлэсэн хэргүүдээс харахад л /хавсралт 3/ “үүрэг үүсэх үеийн ханш” хэмээх ойлголтыг гэрээ байгуулах үе бус харин мөнгөн төлбөрийн шаардлага гаргах үеийн ханшаар бодож үүнтэй холбогдуулан гаргасан хяналтын шатны гомдлыг хэрэгсэхгүй

8 Б.Буянхишиг. Үүргийн эрх зүй Ерөнхий анги. УБ 2013 он. 94 дэх тал.

орхисон байна.9 Иймээс шүүхийн практикт

нэгдсэн ойлголт бий болоогүйгээс бизнес эрхлэгчид, үүрэг гүйöэтгэгчдийн эрх ашгийг хохироож буй энэхүү заалтын талаар судалж үзэх, манай орны нөхöөлд мөнгөний ханшийн уналтын үед үүрэг гүйöэтгэгчийн эрх ашгийг хамгаалах хэрэгöээ шаардлага, үндэслэлийг нотлох нь зүйтэй гэж үзлээ.

III. ҮндСэн ÕэСэГ

3.1. Гадаад валютын мөнгөн төлбөрийн харилцаанд үүрэг гүйцэтгэгчийг хамгаалах асуудлын онолын үндэслэгээ

Дэâшүүлж буй гаргалгаа хэдий хэмжээнд үндэслэлтэй байхаас шалтгаалан практикт хүчтэйгээр эерэг эсâэл сөрөг нөлөө үзүүлэх нь тодорхой, мөн эх газрын эрх зүйн тогтолöоо дахь пандектын хэâ маягийн Иргэний хууль, Иргэний эрх зүй өөрөө онолын суурь ойлголт дээр тулгуурлан бүтээгддэг гэдэг үндэслэлээр тухайн асуудлыг нэн түрүүнд нийтлэг байдлаар хүлээн зөâшөөрөгдсөн эрх зүйн хэм хэмжээг тайлбарлах талаарх онолын ойлголт, зарчимд тулгуурлан аâч үзэхээр шийдлээ.

Үүрэг гүйцэтгэгч урт хугацаатай гэрээний харилцаанд үүргийн гол зүйл нь гадаадын валют байхаар нөгөө талтайгаа харилцан тохиролцохдоо тухайн гадаад валютаас өөрт олж авах бодит үр шимийг яг гэрээ байгуулах үед бий болсон валютын төгрөгтэй харьцах ханшийн хэмжээгээр тооцоолдог. Тухайн үеийн валютын ханшийн бодит хэмжээгээр ч олж авдаг. Гэтэл урт хугацаатай гэрээний мөнгөн төлбөрийг гүйцэтгэх тохиолдолд валютын ханш огцом өсөх нь манай орны хувьд ихээхэн тохиолдох ба энэ нь гэрээ байгуулах үед үүрэг гүйцэтгэгчийн өөртөө хүлээнэ хэмээн итгэсэн үүргийн хэмжээнээс хамаагүй илүү байж таарах явдал элбэг тохиолддог. Тэр ч үүднээсээ энэхүү эрсдлээс үүрэг гүйöэтгэгчийг хамгаалая гэхэд хамгийн түрүүнд үүсэх асуудал нь ИХ-ийн §189.1-т заасан “Гэрээний чөлөөт байдлын зарчим”-ын дагуу гэрээний эрсдлийг үүрэг гүйöэтгэгч өөрөө үүрэх ёстой гэсэн үзэл баримтлал байх тул иргэний эрх зүйн зарчмын хэрэгжилтийг мөн эрх зүйн онолын үзэл баримтлалаар нь няöаах оролдлого хийлээ. Ингэхдээ эхлээд “үүрэг үүсэх үеийн ханш” гэдгийг “гэрээний үүрэг үүсэх үе” гэдэг утгаар нь задалж

9 УДШ-ийн 2014 оны 05 сарын 01-ний Дугаар/248 тогтоол УДШ-ийн 2015 оны 05 сарын 28-ны Дугаар/372 тогтоолУДШ-ийн 2015 оны 06 сарын 18-ны Дугаар/440 тогтоолУДШ-ийн 2015 оны 06 сарын 25-ны Дугаар/509 тогтоолУДШ-ийн 2016 оны 03 сарын 22-ны Дугаар 001/ХТ2016/00270 тогтоол

“чөлөөт тайлбарын хандлага” болон “Ойлголт төвт хандлага”-ын үүднээс тайлбарлаад, улмаар валютын ханшийг ер нь яагаад заавал гэрээ байгуулах үеийн ханшаар тооцох ёстой вэ? гэдэгт “Ашиг сонирхлыг жинлэх онол”-ын үүднээс хариулт өгөхийг хичээлээ.

3.1.1. чөлөөт тайлбарын хандлага /Freirechtslehre/ болон Ойлголт төвт хандлага /Begriffsjurisprudenz/ -аар иÕ-ийн §218.1-ийг тайлбарлах нь

Иргэний эрх зүйд үүрэг нь тодорхой хууль зүйн фактын үндсэн дээр үүсэх ба иргэний эрх зүйн харилöаа үүсэх нийтлэг үндэслэлүүдийн хамт зарим төрлийн үүргийн харилöааны онöлогтой холбоотой үүрэг үүсэх онöлог хууль зүйн фактууд байдаг. Эдгээр нь гэрээ байгуулагдах, захиргааны акт гарах, хууль зүйн нийлмэл бүрэлдэхүүн бий болох, гэм хор учруулах буюу эрх зүйн бусад үйлдэл зэрэг болно.10 Гэхдээ гадаад âалютын мөнгөн төлбөрийн асуудал голчлон гэрээний үүрэг үүсэхтэй холбоотойгоор яригдах тул энд гэрээний харилöаан дахь “үүрэг үүсэх” ойлголтын талаар хөндөнө. Тэр үүднээс нь аâч үзâэл “үүрэг үүсэх үеийн ханш” гэдэгт гэрээ байгуулах үе болон талууд гэрээгээр тохиролцсон бол үүргийн гүйцэтгэлийг шаардах эрх үүсэх хугацааг ойлгож болно. Тэгвэл гэрээний үүрэг үүсэх гэдэгт дээрх хоёр ойлголтын алийг нь хамааруулж үзэх вэ? гэдэг нь асуудал дагуулна.

Иймээс “үүрэг үүсэх үеийн ханш” гэдгийг Нэн түрүүнд: /чөлөөт тайлбарын хандлага/ 11-ийн үүднээс аâч үзье. Энэ хандлагын үүднээс “үүрэг үүсэх” гэдгийг тайлбарлаâал үүрэг үүсэх гэдэг нь эрх зүйн субъектууд хоорондоо хүсэл зоригоо нэгтгэх замаар хоёр талт хэлöэл байгуулах яâдал ба энэ нь талуудын хооронд консенс бий болох байдлаар илэрдэг. Харин консенс (consensus) гэдэгт гэрээ байгуулж байгаа талуудын хүсэл зоригийн илэрхийлэл харилöан нийöэхийг ойлгох ба зөâхөн гэрээний санал саналын хариу нийöсэнээр /консенс үүссэнээр/ гэрээ байгуулагдсан гэж үзнэ.12

10 Н.Чинбат.Иргэний эрх зүй лекцийн товчоон (Ерөнхий анги). УБ 2014 он. 241-243 дахь тал.11 Энэхүү хандлага нь хуулийг тайлбарлахдаа хуулийг үг үсгээс тодорхой хэмжээнд салгаж ойлгохыг, хуулийн зорилт, нийгмийн нөхцөл байдлыг илүүтэйгээр анхаарч үзэхийг хэлдэг болохыг судлаач дурьдсан байдаг. / Р.Пүрэвбаатар: “Иргэний эрх зүй дэх нэр төрийг гутаасан үйлдлийн хариуцлагыг үгүйсгэх нөхцөлд холбогдох зарим асуудал” сэдэвт бакалаврын дипломын ажил Iwaho NIWA (2004) “Begriffsjurispru-denz und Freirechtslehre” p 166., МУИС-ХЗС. 2014 он. 8-9 дэх тал/ 12 Б.Тэмүүлэн нар. Иргэний эрх зүйн ерөнхий анги (2 дахь хэвлэл). УБ 2013 он. 101 дэх тал.

ÕÓÓËüчийн мэдээиРГэний эРÕ ЗҮйн ÕОРООнЫ БÓËАн

19

ÕÓÓËüчийн мэдээчӨËӨӨТ ЦАГ

ЗӨВËӨГӨӨ

Бодлогогүй хэлсэн үг, таагүй зүйлсийг сонсоогүй мэт өнгөрөөх нь хамгийн зөв

Америкийн Нэгдсэн Улсын Дээд шүүхийн шүүгч Рут Бейдер Гинзбургийн бидэнд өгч буй зөвлөгөө

Рут Бейдер Гинзбург нь 1933 оны гураâдугаар сарын 15-ны өдөр АНУ-ын Нью-Йорк хотод мэндэлсэн бөгөөд 1993 оноос хойш тус улсын Дээд шүүхэд шүүгчээр ажиллаж байна. Тэрбээр АНУ-ын түүхэнд Дээд шүүхэд ажиллаж буй хоёр дахь, одоо ажиллаж буй гурâан эмэгтэй шүүгчийн нэг билээ.

Долоо хоног бүр манай ажил дээр зочилж ирдэг сургуулийн хүүхдүүд “Та үргэлж шүүгч болохыг хүсдэг байсан уу?” эсâэл “Дээд шүүхийн шүүгч болохыг хүсдэг байсан уу?” гэж надаас маш олон удаа асуудаг. Ингэж асууж байгаа нь тэдгээр хүүхдүүд ахиж дэâшихийн шинж тэмдэг. Одоогийн залуучуудын хуâьд тэр үеийн охин шиг шүүгч болох зорилго таâих нь тийм ч сонин зүйл биш юм. Тухайн үед буюу 1956 оны намар намайг хуулийн сургуульд элсэн орж байх үеийн дүр зураг гэâэл, АНУ-д хуулийн мэргэжилтэй эмэгтэй хүн нийт хүн амын гурâаас бага хуâийг эзэлдэг байсан бөгөөд холбооны даâж заалдах шатны шүүхэд ганöхан нэг эмэгтэй ажилладаг байсан үе юм.

Гэтэл одоо үед ойролöоогоор манай улсын нийт хуулийн оюутнуудын тал хуâь нь эмэгтэй байна. Ìөн АНУ-ын Дээд шүүхийн шүүгчээр ажиллаж байгаа гурâан эмэгтэй шүүгчийг оруулаад Холбооны улсын нийт шүүгчдийн гураâны нэгээс илүү хуâь нь эмэгтэй шүүгч байна. Ìанай улсын хуулийн сургуулиудын

деканы албан тушаалын гучаас илүү хуâьд нь эмэгтэй хүн ажиллаж байна. Ìөн маш их хөрөнгөтэйд тооöогддог 500 гаруй компанийн 24 хуâьд нь компанийн ахлах хуулийн зөâлөхөөр эмэгтэй хүн ажиллаж байна. Би энэ их урт амьдралдаа асар их өөрчлөлтийг өөрийн биеэр үзлээ.

Ìиний хуâьд АНУ-ын түүхэнд анх удаа Үндсэн хуулийн суурь зарчмын дагуу хууль, шүүхийн өмнө эрэгтэй, эмэгтэй хүний эрх зүйн байдал тэгш эрхтэй иргэн хүний хуâьд ижилд тооöогдох болсон үед амьдарч, хуульч болсон минь хэчнээн их аз заâшаантай гээч. Фэминист эмэгтэйчүүд халамжтай эрэгтэй хүнийг хайж байсан яâдал хэдэн үеийг хамардаг. Хэдий тийм болоâч 1960 оны сүүл үе хүртэл манай нийгэм тэдгээр эмэгтэйчүүдийн дуу хоолойг анхаарч үзэхэд бэлэн биш байсан юм.

Охид, хөâгүүдээ өөрсдийнхөө аâъяас чадâарын тусламжтайгаар хүсэл мөрөөдлөө биелүүлэхэд нь ямар нэгэн саад бэрхшээл учруулахгүйн тулд миний хуâьд чөлөөтэй байлгахыг хичээдэг байсан. Нэгдүгээрт, ном унших нь сэтгэл санааг өөдрөг болгож, байнга биеэ даах дадалд сургадаг бөгөөд ямар нэгэн аз заâшаанаас үл шалтгаалан өөрөө өөртөө эзэн байх боломжийг олгодог хэмээн ээж маань надад сургадаг байсан. Хоёрдугаарт, намайг өсөж байх үед багш нар маань нөлөөлсөн бас дэмжлэг туслалöаа ч үзүүлсэн. Корнелийн их сургуульд сурч байхад манай Еâропын уран зохиолын профессор Владимир Набокоâ миний уншиж, бичих техникийг өөрчилсөн юм. Үгээр зураг ч зурж болддогийг би түүнээс л суралöсан. Өөрийн санаагаа ойлгуулахад эсâэл алиâаа зүйлийг дүрслэн хэлэхэд үгийг зөâ сонгож, öэгöтэй хэрэглэх нь ямар их ач холбогдолтойг багш маань надад тайлбарлаж хэлсэн юм.

Колумбийн их сургуульд суралöаж байхад манай үндсэн хуулийн эрх зүйн болон холбооны шүүхийн Джеральд Гюнтер профессор маань миний сургуулиа төгсөх гэж байгааг бас 4 настай хүүхдийн ээж гэдгийг маань үл харгалзан холбооны шүүхэд нарийн бичгийн даргаар ажиллуулах шийдâэрийг эргэж буöалтгүй гаргаж, тэрээр зоригтойгоор тэмöсэний эöэст гаргасан шийдâэртээ хүрч байж билээ.

Олон нийтийн өмнө ярилöлага хийж байхад надаас “Танд бидэнтэй хуâаалöах чухал зөâлөгөө байгаа юу?” гэж үргэлж асуудаг. Тэгэхэд

нь би “Тийм ээ, байлгүй яахаâ” гэж хэлдэг. Тэр зөâлөгөөг миний ухаантай хадам ээж маань миний хуримын өдөр надад хэлсэн юмдаг. “Сайхан гэрлэлтийн харилöаанд заримдаа ч болоâ дүлий мэт хандах нь тус дэм болдог” гэж тэр надад зөâлөсөн. Би энэ зөâлөгөөг зөâхөн гэр бүлийн амьдралын 56 жилийн туршид бус, бүхий л амьдралынхаа туршид хичээнгүй дагасан. Би ажиллаж байхдаа ч, бүр Дээд шүүхэд хүртэл ажиллаж байхдаа энэ зөâлөгөөг дагадаг байсан. Бодлогогүй хэлсэн үгийг, таагүй зүйлсийг сонсоогүй мэт өнгөрөөх нь хамгийн зөâ. Уурласнаар эсâэл үзэн ядсанаар хэзээ ч түүнийг ялан дийлэхгүй шүү дээ.

Хадам ааâын маань өгсөн зөâлөгөө бас л надад маш их тус дэм болсон. Тэрээр энэ зөâлөгөөг миний нөхөр Ìартиг 1954-1956 оны хооронд Оклахама мужийн Форт Силл дэх их бууны диâизийн офиöероор öэргийн алба хаах үүргээ биелүүлж байх үед надад зөâлөсөн юм. 1954 оны сүүл үе, миний хөл хүнд болсон нь тодорхой болсон байлаа. Бид 1955 оны 7 дугаар сард гурâуулаа болохоор хүлээж байсан ч миний хуâьд асрамж халамж хэрэгтэй жоохон хүүхэдтэй байж хэрхэн хуулийн сургуульд суралöах талаар санаа зоâж байсан үе юм. Яг энэ үед ааâ маань “Рут, хэрэâ чи хуулийн сургуульд суралöах дургүй байгаа бол энэ чамд хариуöлагаас зугтах сайн шалтгаан болно. Чи сонголтоо хийсэн öагт хэн ч чиний талаар юу ч гэж бодохгүй. Хэрэâ чи үнэхээр л хуулийн сургуульд суралöахыг хүсч байгаа бол санаа зоâохоо болиод хүүхдээ, сургуулиа хэрхэн зохиöуулах арга замыг ол” гэж хэлсэн юм. Ингээд Ìарти бид хоёр үүнийг хийж чадсан, хичээлтэй өдрүүдэд өглөөний найман öагаас оройны дөрâөн öаг хүртэл асрагч хөлсөлдөг байлаа.

Хүүхдүүд маань жоохон байх үед ажил амьдралаа тэнöâэртэй байлгах тухай ойлголт миний амьдралд хэâшээгүй байсан бөгөөд миний хуâьд үүнд алгуурхнаар суралöаж, туршлагатай болсон. Хуулийн сургуульд суралöаж байх үеийн өөрийн амжилтаа ямар ч эргэлзээгүйгээр Джейнийг жоохон байсантай холбож хэлнэ. Би өглөө лекöэндээ сууж, үдээс хойш дөрâөн öаг хүртэл хичээнгүйлэн суралöдаг байсан бол үлдсэн öагийг охинтойгоо хамт öэöэрлэгт хүрээлэнд зугаалах, хөгжилтэй тоглоом тоглох эсâэл түүнд хөгжилтэй дуу дуулж өгөх, зурагтай

20

эрхлэн гаргагч: Ìонголын Хуульчдын холбоо

мэдээлэл бэлтгэж, хянасан: Хэâлэл мэдээлэл хариуöсан мэргэжилтэн Б.Аззаяа дизайнер: Ìэргэжилтэн Б.Цэрэнлхам

Óтас: 70116007, 98066116

Факс: 70116065

Õаяг: Улаанбаатар хот, Чингэлтэй дүүрэг I хороо, Их эзэн Чингис хааны нэрэмжит талбай-7, Хуульчдын холбооны байр

ном болон А.А.Ìилнийн зохиолыг уншиж өгөх, түүнийг усанд оруулах, хооллох гэх мэтээр өнгөрүүлдэг байлаа. Ìиний амьдралын хэсэг бүрт ямар нэгэн зүйлээс заâсардах тохиолдол гардаг байсан бөгөөд бусад оюутнуудын хуâьд хуулиа ч судлахад öаг заâ нь хангалтгүй байдаг мэт надад санагдддаг байлаа.

Ìиний хуâьд нөхөр Д.Ìартин Гинзбургтэйгээ гэрлэсэн маань юутай ч харьöуулашгүй зүйл бөгөөд би өөрийгөө бага биш маш их азтай хүн гэж боддог. Үнэхээр ухаалаг, сайхан сэтгэлтэй, мөнхөд хайрласаар байх түүнийхээ талаар ярихад ч надад хангалттай үг олдохгүй байна. Гэрлээд удаагүй байхад хоол хийх нь миний хийж чадах сайн зүйл биш гэдгийг тэр маань ойлгосон юм. Хүүхдүүд маань (1965 онд бидний хүү Джеймс маань хорâоод мэндэлснээр бид дөрâүүлээ болсон юм) хоолондоо маш дуртай, хэзээ ч татгалздаггүй байсан тул нөхөр Ìарти маань гал тогооны өрөөг өөрийн эзэмшил газар болгож, өөрөө манай гэрийн ахлах тогооч болсон юм даа.

Бидний хүү хорâоод мэндлээд байх үед Ìарти намайг дасгалжуулдаг байлаа. Тэр миний бичсэн өгүүлэл, тоâч нийтлэл болон хэлэх үгийн маань хамгийн эхний уншигч, мөн шүүмжлэгч болдог байсан хэдий ч үргэлж миний талд байдаг байсан. Хоёр удаагийн маш урт хугаöааны туршид эмнэлэгт хэâтэн хаâдартай тэмöэж байх үед тэр минь миний хажууд байж л байсан. Тэр минь байгаагүй бол би Дээд шүүхэд ажиллаж чадахгүй байх байснаа хэнээс ч нуулгүй үргэлж хэлдэг.

Хожим нь Цагаан ордонд хуулийн зөâлөхөөр ажиллах болсон Рон Клейн 1993 онд намайг шүүгчээр томилогдох үед “Би нэг зүйлийн талаар лаâтай хэлэхэд, Рут Бейдер Гинзбургийн нөхөр өнгөрсөн öаг хугаöаанд түүнийг энэ албан тушаалд томилогдоход шаардлагатай бүхий л зүйлийг хийгээгүй байсан бол тэр ямар ч

тохиолдолд Дээд шүүхийн шүүгчээр томилогдохгүй байх байсан” гэж хэлж байсан юм.

Дээр дурьдсан “бүхий л” гэдэгт манай мужийн сенатор Дэниел Патрик Ìойниханийн ямар нэгэн тайлбаргүйгээр надад итгэл хүлээлгэж, намайг дэмжсэн яâдал, Хуулийн академийн маш олон гишүүдийн маань дэмжлэг туслалöаа, сүүлд ажиллаж байсан, миний хуâьд ижил дасал болсон барын холбооны дэмжлэг гээд бүгд үүнд хамаарна.

Хуульчийн хүнд хэöүү ажлыг хаана ч хийж болох ч миний одоо ажиллаж буй газар буюу 23 жилээс ч их ажилласан газар бол миний хуâьд хуульчийн ажлыг хийх хамгийн шилдэг газар гэдгийг би хэд хэдэн удаа хэлж байсан.

Шүүхэд итгэх гол зүйл бол Холбооны хуульд бий болсон хийдлийг арилгах яâдал юм. Учир нь бусад шүүгчид хууль болон Үндсэн хуулийн үзэл баримтлалын талаар санал зөрөлдсөн тохиолдолд шүүхээс хуулийг дахин хянаж үзэхийг даâуу байдлаараа хориглодог. Ìөн бид öөөн тохиолдолд тухайн асуудлыг хянан хэлэлöдэг бөгөөд тиймдээ ч öөөн тохиолдолд зөâ шийдлийг олсон байдаг. Цөөн тохиолдолд бид хоорондоо өөр өөр саналтай байх үе байдаг хэдий ч хурлын үеэр хамтдаа асуудлыг илүү гүнзгий, нарийн аâч үзэж, асуулт, хариулт бүрийг нэг бүрчлэн хэлэлöсэнээр эöсийн дүндээ бид нэг шийдâэрт хүрч чаддаг юм.

Олонхийн зөâ гэж үзэж байгаа шийдâэрийг шүүх эргэж буöалтүйгээр буруу гэж үзсэн тохиолдолд, мөн чиний хуâьд өөр байр суурьтай байгаа бол чи өөрийнхөө саналыг чөлөөтэй хэлж болно. Ìиний хуâьд яг л манай бусад шүүгчид шиг ингэх нь зөâ гэж гэж үзсэн үедээ олгогдсон даâуу эрхийнхээ хүрээнд өөрийн саналаа хэлдэг.

Тухайлбал, улс төрийн кампанит ажлын зардал, хэрхэн үр нөлөөтэй

арга хэмжээ аâах, үр хөндөлт зэрэг гол гол асуудал дээр бид хэдий хүчтэй санап зөрөлддөг ч бид бие биеэ үнэхээр их хүндэлдэг гэж би хуâьдаа боддог.

Биднийг шүүгчийн үүргээ амжилттай гүйöэтгэхэд хамтач байдал чухал үүрэг гүйöэтгэдэг. Ìанай нэг шүүгч болох Антонин Скалиагийн хэлсэнчлэн “Зүгээр л өнгөрөө!” хэмээх түүний дуртай хэлö үгийг хэрэâ бид ажилдаа удирдлага болгон ажиллахгүй бол Үндсэн хуулиар олгогдсон үүргээ гүйöэтгэж чадахгүйд хүрнэ шүү дээ.

Эмэгтэйчүүдийн ажил эрхлэлттэй холбоотойгоор маш их өөрчлөлт гарсныг өөрийн нүдээр үзсэн тухайгаа би өмнө нь хэлсэн шүү дээ. Гэсэн хэдий ч үүнтэй холбоотой саар зүйл байгааг хэлэлгүй өнгөрөөж болохгүй юм. Ìанай улсад ч тэр, бусад улс оронд ч тэр хамгийн ядуу амьдарч байгаа нь хүүхэд, эмэгтэйчүүд байна. Эмэгтэйчүүдийг болоâсрол, туршлага зэргээр нь эрэгтэйчүүдтэй харьöуулсаны дүнд бага öалин олгож байна. Ажил олгогчдын зүгээс эмэгтэйчүүд бидэнд хүүхдээ төрүүлэх, дараагаар нь тэднийг өсгөх, асран хамгаалах зэрэг шаардлагатай нөхöөл боломж олгохгүй байна. Бидний хуâьд ажлын байранд дахь бэлгийн дарамт, гэр бүлийн хүчирхийлэл зэргийг үгүй болгоход чиглэсэн үр дүнтэй шийдлийг болоâсруулах шаардлагатай байна. Би хуâьдаа ямар нэгэн сайн үр дүнд хүрнэ гэдэгт итгэж байна. Бид чинь хүмүүс, öаашдаа ч тийм л байсаар байх болно шүү дээ.

Орчуулсан: Õ.дөлгөөн

эх сурвалж: http://mobile.nytimes.com/2016/10/02/opinion/sunday/ruth-bader-ginsburgs-advice-for-living.html

ÕÓÓËüчийн мэдээчӨËӨӨТ ЦАГ

Туйлшрал-Бяцхан хүү лууван идэхгүй гэж чарлана. Хоолноос нь бүх лууванг түүж байж арай гэж идүүлэв.-За одоо хичээлдээ явья, хоцорлоо хувцасаа өмс, Май энэ оймс.-Аа ...аа... өмсөхгүй ээ.-Яагаад?-Энэ чинь луувангийн өнгөтэй байна!

ОниГОО

Залхуурал

-Манай эхнэр арай дэндүү үглээ юм аа.-За яаж байна.-Наадмаар бөх үзээд сууж байхад л ёолкоо хураа, ёолкоо хураад гээд үглээд байх юм.

Documents

ÕÓÓËüчийн мэдээ - mglbar.mn1).pdf · баялагийн ашиглалт, эрчим хүчний эрх зүйн орчин, бодлогын чиглэлээр