openbare versie

Fout! Onbekende schakeloptie-instructie.

openbare versie

Besluit van de directeur-generaal van de Nederlandse mededingingsautoriteit tot afwijzing van

een aanvraag om ontheffing als bedoeld in artikel 17 van de Mededingingswet omdat er geen

inbreuk wordt gemaakt op het verbod van artikel 6 van de Mededingingswet.

Nummer: 21/10.ob

Betreft: zaaknr. 21, Interpolis & Cobac

1. Op 1 januari 1998 hebben betrokken partijen bij de directeur-generaal van de Nederlandse

mededingingsautoriteit (hierna aangeduid als dg-NMa) een aanvraag om ontheffing van

het verbod van artikel 6 van de Mededingingswet, als bedoeld in artikel 17 van de

Mededingingswet, ingediend. De aanvraag heeft betrekking op een samenstel van

overeenkomsten (hierna aangeduid als het samenwerkingsverband) die een samenwerking

bewerkstelligt op het gebied van kredietverzekeringen in Nederland tussen N.V. Interpolis

gevestigd te Tilburg (hierna aangeduid als Interpolis), Cobac Nederland N.V. gevestigd te

‘s Hertogenbosch (hierna aangeduid als Cobac) en Cobac Services B.V. gevestigd te ‘s

Hertogenbosch (hierna aangeduid als Cobac Services).

I FEITELIJKE ACHTERGRONDEN

A. Voorwerp van het besluit

2. Dit besluit heeft betrekking op het samenwerkingsverband tussen Interpolis, Cobac en

Cobac Services (hierna samen aangeduid als partijen) op het gebied van

kredietverzekeringen in Nederland. Daarbij wordt er onder andere een gemeenschappelijke

onderneming opgericht, te weten N.V. Interpolis Kredietverzekeringen gevestigd te Tilburg

(hierna aangeduid als de joint venture).

B. Betrokken partijen

3. Interpolis, die voor 100% een dochteronderneming is van de Rabobank-organisatie

(Coöperatieve Centrale Raiffeisen-Boerenleenbank B.A. met aangesloten banken en

groepsondernemingen), is een naamloze vennootschap naar Nederlands recht met een

omzet aan bruto premies van ongeveer fl. 4.778 miljoen (1997). De Rabobank-organisatie

verzorgt als bank financiële c.q. zakelijke dienstverlening in ruime zin. Tot de Rabobank-

organisatie behoren onder andere de lokale Rabobanken, Rabobank International, N.V.

Interpolis, Robeco-Groep N.V. en Rabobank Nederland. De Rabobank-organisatie heeft

een omzet van ongeveer fl. 11.636 miljoen (1997).

4. Interpolis oefent het verzekeringsbedrijf uit met uitzondering van het

kredietverzekeringsbedrijf. Interpolis distribueert haar verzekeringen voornamelijk via de

openbare versie

Fout! Onbekende schakeloptie-instructie.

openbare versie

Rabobank-organisatie (met name lokale Rabobank-filialen) en via het Interpolis

intermediairbedrijf (assurantie-tussenpersonen, waarmee Interpolis een overeenkomst van

samenwerking heeft gesloten).

5. Cobac, die voor 93% een dochteronderneming is van België Cobac N.V. en die verbonden

is aan de Euler-groep, is een naamloze vennootschap naar Nederlands recht met een

omzet (bruto premie-inkomsten) van ongeveer fl. 21 miljoen (1997). De Euler-groep is een

holding van (groepen) ondernemingen, die actief zijn op het gebied van

kredietverzekeringen. Tot de Euler-groep behoort ACI in de Verenigde Staten en Canada,

Euler-Trade Indemnity in het Verenigd koninkrijk, Australië en Nieuw-Zeeland, Euler-SFAC

in Frankrijk, SFF in Frankrijk, Coface in Frankrijk, SIAC in Italië en Cobac in België en

Nederland . De Euler-groep zelf is weer een onderdeel van AGF (voor 51%), die op haar

beurt verbonden is met de Allianz-groep. De Euler-groep is vertegenwoordigd in alle voor

Nederlandse ondernemingen belangrijke exportlanden en heeft een omzet (bruto premies)

van ongeveer fl. 1.800 miljoen (1997).

6. Cobac oefent het kredietverzekeringsbedrijf uit in Nederland. Cobac distribueert haar

kredietverzekeringen voornamelijk via samenwerkingsverbanden met assurantie-

tussenpersonen en via samenwerkingsverbanden met branche-overkoepelende

organisaties.

7. Cobac Services, die voor 49% een dochteronderneming is van Cobac en voor 51% een

dochteronderneming is van Cobac Services Belgium, is een besloten vennootschap naar

Nederlands recht met een bruto jaaromzet van ongeveer fl. 0,44 miljoen (1997). Cobac

Services voert ondersteunende werkzaamheden uit voor het kredietverzekeringsbedrijf van

Cobac.

8. De joint venture, die voor [...]1 % een dochteronderneming van Cobac en voor [...]2 % een

dochteronderneming is van Interpolis, is een naamloze vennootschap naar Nederlands

recht. De joint venture heeft tot doel de uitoefening van het kredietverzekeringsbedrijf.

C. De betrokken dienst

9. Het samenwerkingsverband tussen partijen heeft betrekking op de dienst

kredietverzekeringen.

10. Onder een kredietverzekering wordt in het kader van dit besluit verstaan: een verzekering

die dekking geeft voor het betalingsrisico dat een onderneming loopt ten gevolge van

insolventie of lange uitgestelde betalingen van haar binnenlandse en/of buitenlandse

afnemers.

11. Als het een dekking voor betalingsrisico’s betreft die een onderneming loopt bij haar

buitenlandse afnemers spreekt men van “export-kredietverzekeringen”. In bepaalde

1 Verwijderd; vertrouwelijke gegevens.

2 Verwijderd; vertrouwelijke gegevens

openbare versie

Fout! Onbekende schakeloptie-instructie.

openbare versie

gevallen kunnen verhoogde betalingsrisico’s bij export-kredietverzekeringen worden

gedekt via de Staat. In Nederland is er op dit moment maar één onderneming die daarvoor

een vergunning heeft en via de staat dergelijke risico’s dekt, te weten de Nederlandse

Crediet-verzekeringsmaatschappij (NCM). Aangezien in casu geen enkele van de

betrokken partijen vooralsnog dergelijke risico’s dekt, wordt onder het begrip

kredietverzekering in dit besluit door de Staat gedekte export-kredietverzekeringen niet

inbegrepen.

12. Een kredietverzekering is een zeer specifieke dienst die moet worden onderscheiden van

alle andere (schade)verzekeringen door de specificiteit van de schade die gedekt wordt

(risico van niet-betaling van een afnemer) en door de wijze waarop men de premie

berekent (de risico-inschatting). Zie hierover meer onder punt 36 en volgende.

13. Een kredietverzekering onderscheidt zich ook door de plaats die een kredietverzekering

inneemt bij de verzekeringnemer. Een kredietverzekering is namelijk een combinatie van

het traditionele verzekeringselement (het geven van dekking tegen risico van niet-betaling

van de afnemer) en een zogenaamde “credit-management-faciliteit” . De verzekeringnemer

krijgt via de kredietverzekeraar toegang tot essentiële informatie omtrent het

betalingsgedrag en kredietwaardigheid van zijn (potentiële) afnemers. In de praktijk is de

kredietverzekering niet beperkt tot bepaalde risico's maar brengt een onderneming bijna

altijd een groot gedeelte van haar kredietrisico's onder bij de kredietverzekeraar. De

kredietverzekeraar bepaalt in belangrijke mate de betalingsvoorwaarden die de

verzekeringnemer hanteert ten opzichte van zijn afnemers en verleent ook allerlei diensten

bij problemen met betalingen. Ook de incasso van te late betalingen wordt meestal door

de kredietverzekeraar verzorgd. Met andere woorden de kredietverzekeraar speelt een

belangrijke rol bij de preventie en beperking van betalingsproblemen en verzorgt daarmee

in feite het credit-management van de betrokken onderneming. Dit kenmerk van een

kredietverzekering brengt met zich dat er, in tegenstelling tot andere

(schade)verzekeringen, een intensief contact bestaat tussen de verzekerde en de

verzekeraar.

14. Uit het bovenstaande volgt dat een kredietverzekering een specifieke soort verzekering is,

die zich onderscheidt van andere (schade)verzekeringen en die naast het traditionele

verzekeringselement als dekking tegen schade, ook dienstverlening op het gebied van

financieel beheer van betalingsrisico's omvat.

D. De overeenkomsten

15. Het samenwerkingsverband tussen partijen is neergelegd in de volgende overeenkomsten:

de samenwerkingsovereenkomst tussen Interpolis, Cobac, Cobac Services en de joint

venture, de wijziging van de samenwerkingsovereenkomst zoals neergelegd in het

addendum, de synergie-overeenkomst tussen Interpolis, Cobac, Cobac Services en de joint

venture, de bijlage hierbij met de hoofdprocessen van de joint venture gegroepeerd per

afdeling, de side-letter die eveneens een onderdeel is van die synergie-overeenkomst en de

openbare versie

Fout! Onbekende schakeloptie-instructie.

openbare versie

statuten van de joint venture.

- Inhoud van het samenwerkingsverband

16. Het samenwerkingsverband tussen partijen brengt de oprichting van de joint venture mee.

Tevens vindt er een verdeling van werkzaamheden plaats tussen partijen ten behoeve van

de uitoefening van alle activiteiten die verband houden met en/of noodzakelijk zijn voor de

uitoefening van het kredietverzekeringsbedrijf door de joint venture. Onder deze

activiteiten vallen onder andere commerciële zaken, acceptatiewerkzaamheden, in- en

excasso-werkzaamheden, automatiseringsaspecten, financiële aspecten en algemene

zaken.

17. De commerciële activiteiten en algemene zaken worden zelfstandig uitgeoefend door de

joint venture. Gelet op artikel 8 van de samenwerkingsovereenkomst houdt dit in dat de

joint venture zelfstandig verantwoordelijk is voor de afzet en de te realiseren

rendementsdoelstellingen en dat de joint venture een zakelijk verantwoord eigen product-,

prijs- en polis-acceptatiebeleid (commercial underwriting) zal hanteren. Dit betekent dat

de joint venture zelf de kredietverzekeringen aanbiedt en de contacten met de afnemers en

distributeurs onderhoudt.

18. De afgesloten kredietverzekering heeft in het algemeen betrekking op de gehele

kredietportefeuille van de verzekerde. Na afsluiting van de kredietverzekering wordt het

kredietbeheer door de verzekerde in belangrijke mate overgedragen aan de

kredietverzekeraar. De kredietverzekeraar bepaalt per debiteur de te hanteren

kredietvoorwaarden aan de hand van zijn inschatting van het kredietrisico bij de

desbetreffende debiteur. Daarvoor is een heel gedetailleerd databestand nodig. In casu

beschikt Cobac over een dergelijk databestand. Cobac zal in het kader van het

samenwerkingsverband, de informatie uit dit databestand tegen betaling ten dienste

stellen van de joint venture.

19. Gelet op het bovenstaande is de uitvoering van de acceptatiewerkzaamheden, dat wil

zeggen de risico-inschatting, door de joint venture opgedragen aan Cobac. Met andere

woorden, Cobac bepaalt onder andere de hoogte van het verzekerde krediet en de

termijnen vanaf welke de kredietverzekeringen beginnen te lopen, aan de hand van de

risico-inschatting op basis van de gegevens uit haar specifieke databestand. Verder worden

de in- en excasso-werkzaamheden, automatiseringsaspecten en financiële aspecten

eveneens door de joint venture opgedragen aan Cobac. Cobac kan op haar beurt

onderdelen van de aan haar opgedragen werkzaamheden laten uitvoeren door Cobac

Services.

- Doel van het samenwerkingsverband

openbare versie

Fout! Onbekende schakeloptie-instructie.

openbare versie

20. De samenwerking tussen Cobac en Interpolis combineert de expertise van Cobac op het

gebied van kredietverzekeringen met de distributiekanalen van Interpolis. Het was

aanvankelijk de bedoeling van Interpolis om Cobac over te nemen teneinde op die manier

alle benodigde kennis in huis te halen om zelfstandig kredietverzekeringen aan te kunnen

bieden. Cobac daarentegen wilde aanvankelijk slechts een distributieovereenkomst met

Interpolis sluiten, opdat Interpolis de kredietverzekeringen van Cobac zou gaan

distribueren. De voorliggende samenwerking is een tussenvorm in de vorm van de

oprichting van een gezamenlijke onderneming die, met behulp van de expertise van

Cobac, zelf kredietverzekeringen aanbiedt.

21. Interpolis beoogt met het samenwerkingsverband, ter completering van haar

productenpakket alsmede ter verhoging van de rentabiliteit van haar

schadeverzekeringsbedrijf, door de joint venture aan haar cliënten hoogwaardige

kredietverzekeringsproducten aan te bieden tegen concurrerende prijzen. Door te

beschikken over een eigen kredietverzekeringsproduct kan de organisatie inspelen op de

specifieke wensen van haar belangrijkste doelgroep, te weten ondernemers uit het midden-

en kleinbedrijf.

22. Cobac beoogt door middel van het samenwerkingsverband haar aandeel in de

Nederlandse kredietverzekeringsmarkt te vergroten, doordat voor de afzet van

kredietverzekerings-producten via de joint venture, de distributiekanalen van Interpolis

(met name de lokale Rabobank-filialen en het Interpolis Intermediairbedrijf) beschikbaar

komen.

- Gescheiden distributiekanalen

23. Cobac en de joint venture zullen op dezelfde markt opereren (zie voor de

marktomschrijving onder punt 33 en volgende). Krachtens artikel 4, eerste lid, sub c van de

samenwerkingsovereenkomst dienen Cobac en de joint venture elk gescheiden

distributiekanalen te hanteren voor de afzet van kredietverzekeringen.

24. Artikel 5 van de samenwerkingsovereenkomst gaf in eerste instantie aan welke

distributiekanalen door de joint venture en welke door Cobac gehanteerd mochten worden

voor de afzet van kredietverzekeringen. De joint venture zou voor de afzet van

kredietverzekeringen gebruik maken van de distributiekanalen van Interpolis, te weten het

Rabobankkanaal, het Interpolis Intermediairbedrijf (de assurantie-tussenpersonen

waarmee Interpolis een overeenkomst van samenwerking heeft) en internationale

samenwerkingsverbanden van Interpolis. Cobac zou gebruik maken van alle overige

bankkanalen, te weten: de assurantie-tussenpersonen waarmee zij een overeenkomst van

samenwerking heeft, het direct-writing-kanaal (waaronder wordt verstaan telemarketing,

mailings, antwoordcoupons en directe verkoop), internationale samenwerkingsverbanden

van Cobac en samenwerkingsverbanden van Cobac met branche-overkoepelende

organisaties binnen Nederland.

openbare versie

Fout! Onbekende schakeloptie-instructie.

openbare versie

25. Door middel van het addendum bij de samenwerkingsovereenkomst hebben partijen in

het licht van de verenigbaarheid van deze bijkomende afspraken over gescheiden

distributiekanalen met de Mededingingswet, deze op aandrang van de NMa gewijzigd. Zie

hierover meer onder punt 57 en onder punt 90 en volgende.

- Exclusief samenwerkingsverband

26. Artikel 6, eerste lid van de samenwerkingsovereenkomst bepaalt dat Interpolis en Cobac,

voor de duur van die overeenkomst, geen soortgelijke samenwerkingsovereenkomsten

zullen aangaan met derden voor wat betreft de uitoefening van het

kredietverzekeringsbedrijf op de Nederlandse markt.

27. Artikel 6, tweede lid van de samenwerkingsovereenkomst bepaalt dat het aan Interpolis

verboden is om voor de duur van die overeenkomst, anders dan door (tussenkomst van)

de joint venture, het kredietverzekeringsbedrijf uit te oefenen, een kredietverzekeraar op te

richten dan wel hierin te participeren of op andere wijze hierbij betrokken te zijn.

- Herverzekeringsafspraken

28. De joint venture zal de financiële risico's verbonden aan de door haar afgesloten

kredietverzekeringen voor een belangrijk deel herverzekeren. Ingeval van een onverwachte

samenloop van slechte risico's waardoor zeer omvangrijke uitkeringen zouden moeten

worden gedaan, zal de herverzekeraar een deel van de uitkeringen voor zijn rekening

nemen.

29. Interpolis en Cobac hebben bijkomende afspraken gemaakt over de wijze waarop de

herverzekering van de door de joint venture verzekerde risico’s zal plaatsvinden. Artikel 20,

eerste lid van de samenwerkingsovereenkomst bepaalt dat de joint venture [...]3 % van de

door haar verzekerde risico’s zal herverzekeren bij Interpolis en Cobac. Artikel 20, tweede

lid van de samenwerkingsovereenkomst bepaalt onder andere dat Interpolis en Cobac

ieder voor [...]4 % zullen participeren in deze herverzekeringsovereenkomst.

- Looptijd en opzeggingsclausules

30. Artikel 23, eerste lid van de samenwerkingsovereenkomst bepaalt dat de

samenwerkingsovereenkomst wordt aangegaan voor onbepaalde tijd. Deze overeenkomst

is ingegaan op de datum van haar ondertekening, te weten 30 juni 1997. Ook de synergie-

overeenkomst is in ingegaan op 30 juni 1997. De joint venture is op 4 december 1997

opgericht.

31. Artikel 23, tweede lid van de samenwerkingsovereenkomst bepaalt dat Interpolis en Cobac

in beginsel gerechtigd zijn deze overeenkomst schriftelijk door middel van opzegging te

3 Verwijderd; vertrouwelijke gegevens.

4 Verwijderd; vertrouwelijke gegevens.

openbare versie

Fout! Onbekende schakeloptie-instructie.

openbare versie

beëindigen, met inachtneming van een opzegtermijn van drie maanden. Artikel 23, vijfde

lid van deze overeenkomst bepaalt dat bij beëindiging van de

samenwerkingsovereenkomst de synergie-overeenkomst geacht wordt gelijktijdig

beëindigd te zijn.

32. Partijen zijn verder overeengekomen dat verschillende bepalingen uit de samenwerkings-

overeenkomst blijven gelden na de beëindiging van deze overeenkomst. Dit is onder

andere van toepassing op artikel 24 van de samenwerkingsovereenkomst. Dit artikel geeft

bepalingen met betrekking tot de ontvlechting van de samenwerkingsovereenkomst. Op

grond van dit artikel zal ingeval van beëindiging van de samenwerkingsovereenkomst, kort

samengevat,

a) Cobac, gedurende 12 maanden na de beëindiging, de in de synergie-overeenkomst

vermelde werkzaamheden tegen de daarin genoemde vergoedingen en overige

voorwaarden blijven verrichten voor de joint venture;

b) maatregelen getroffen worden voor overname van de werknemers zoals omschreven in

dit artikel.

E. De markt

- Relevante dienstenmarkt

33. Het samenwerkingsverband tussen partijen heeft betrekking op de dienst

kredietverzekeringen. Partijen stellen zich op het standpunt dat de markt voor

kredietverzekeringen als een separate productmarkt dient te worden aangemerkt, die als

zodanig is te onderscheiden van andere verzekeringsmarkten.

34. De oprichting van de joint venture heeft feitelijk gezien alleen betrekking op de productie

van kredietverzekeringen en niet op de distributie van kredietverzekeringen. De distributie

van kredietverzekeringen wordt verzorgd door onafhankelijke tussenpersonen, banken en

dergelijke. Voor een verwaarloosbaar deel is er sprake van afzet van kredietverzekeringen

middels direct writing (directe afzet aan afnemers door de kredietverzekeraar zonder

tussenkomst van derden).

35. Aan de vraagkant is er voor een bepaalde soort verzekering geen substitueerbare

verzekering voor de consument c.q. verzekeringnemer, omdat deze juist een bepaald risico

gedekt wil hebben en dit kan gelet op de aard van een verzekering niet worden vervangen

door een dekking voor een andere risico.5

36. Er bestaan naast het nemen van een kredietverzekering, andere manieren om als

onderneming de betaling door een debiteur voor geleverde goederen en/of diensten

(proberen) zeker te stellen dan wel het risico van niet-betaling te beperken. Dit kan

5 Zie hieromtrent tevens de opvattingen van de Europese Commissie in beschikkingen met betrekking tot concentraties

in onder andere zaak Sun Alliance/Royal insurance (No IV/M.759), in zaak AXA/UAP (No IV/M.862), in zaak Credit

Suisse/Wintherthur (No IV/M.985) en in zaak Allianz/Vereinte (No IV/M 812).

openbare versie

Fout! Onbekende schakeloptie-instructie.

openbare versie

bijvoorbeeld door middel van het stellen van voorwaarden als crediteur van betaling vooraf

of via bankproducten zoals een bankgarantie of een kredietbrief. Naast het feit dat deze

alternatieven niet in alle situaties toepasbaar zijn, dienen deze middelen een ander doel

dan een kredietverzekering. Het zijn namelijk geen middelen die schade vergoeden als

gevolg van wanbetaling van een debiteur maar het zijn middelen om betaling vooraf zoveel

mogelijk zeker te stellen dan wel het risico van niet-betaling in te perken. Als die middelen

geen effect hebben, dekken ze echter niet de schade die daaruit voortvloeit. Deze middelen

worden dan ook vaak gehanteerd door crediteuren naast een kredietverzekering en vormt

bovendien vaak één van de voorwaarden voor het afsluiten van een kredietverzekering, die

worden gesteld door de kredietverzekeraar. Gelet op het bovenstaande met betrekking tot

de specifieke eigenschappen van zulke middelen en gelet op de prijzen van zulke middelen

in vergelijking met kredietverzekeringen, zijn ze niet als reëel substituut voor de dienst van

kredietverzekeringen aan te merken.

37. De dienst die misschien nog het meest vergelijkbaar is met kredietverzekeren, is factoring.

Onder factoring kan worden verstaan een overeenkomst van een crediteur met een

financiële dienstverlener waarbij ingeval van niet-betaling van een debiteur, in ieder geval

een bepaald percentage van het desbetreffende krediet door die financiële dienstverlener

wordt uitbetaald aan de crediteur. Echter, hetgeen geldt bij bovenstaande middelen is in

grote mate ook van toepassing op factoring. Immers, de financiële dienstverlener die

factoring aanbiedt, gaat meestal op zijn beurt weer een kredietverzekering aan bij de

kredietverzekeraars voor het krediet waarvoor de factoring-overeenkomst is afgesloten. De

financiële dienstverlener probeert zichzelf op die manier ook veilig te stellen in het geval

de crediteur niet betaalt. Een crediteur verkrijgt op zijn beurt makkelijker een factoring-

overeenkomst indien het krediet van de debiteur door een kredietverzekering is gedekt.

Factoring verleent geen preventie en risico-inschatting van het krediet in kwestie, noch

voorziet zij in een dekking voor een scala aan transacties met een hele portefeuille aan

debiteuren, hetgeen wel het geval is bij een kredietverzekeringen (zie hiervoor tevens

onder punt 13). Dienstverleners die factoring aanbieden, selecteren bovendien die

transacties die acceptabele risico’s hebben. Gelet op het bovenstaande met betrekking tot

de specifieke eigenschappen van factoring en gelet op de prijzen van factoring in

vergelijking met kredietverzekeringen is ook factoring niet als een reëel substituut voor de

dienst van kredietverzekeringen aan te merken. Gelet op het bovenstaande, kan er voor

wat betreft de vraagkant van de relevante markt vastgesteld worden dat de

kredietverzekeringsmarkt als een aparte markt is te beschouwen.

38. Wat de aanbodkant van de relevante markt betreft, het volgende. Zoals reeds gesteld is

onder punt 12 en volgende, is een kredietverzekering een zeer specifieke verzekering die

moet worden onderscheiden van andere (schade)verzekeringen. Een databestand van een

kredietverzekeraar verschilt qua complexiteit en omvang aanmerkelijk van de

databestanden die andere schadeverzekeraars aanleggen. Deze laatstgenoemde

databestanden zijn gebaseerd op een analyse van gegevens uit het verleden met

betrekking tot het feitelijk voorkomen van bepaalde risico's. Vaak worden dergelijke

openbare versie

Fout! Onbekende schakeloptie-instructie.

openbare versie

databestanden aangelegd met behulp van gegevens die worden verstrekt door een grote

groep verzekeraars. Op basis daarvan kan een schadeverzekeraar een goede inschatting

maken van de uitkeringen die hij zal moeten doen aan zijn verzekeringnemers en op basis

daarvan tevens tot een bepaalde premiestelling (kunnen) komen. Bij kredietverzekeringen

is dat anders omdat de risico-inschatting niet alleen plaatsvindt aan de hand van

ervaringsgegevens, maar tevens aan de hand van een inschatting van toekomstige

ontwikkelingen. Ook is het bij kredietverzekeringen gebruikelijk dat iedere verzekeraar zijn

eigen databestand aanlegt en zijn concurrenten daar juist geen gebruik van laat maken.

39. De informatie uit een dergelijk data-bestand is zeer specifiek bij kredietverzekeringen. Voor

de berekening van het risico van een kredietverzekering moet de verzekeraar namelijk

beschikken over zeer omvangrijke, actuele en specialistische informatie. De feitelijke

informatie met betrekking tot de kredietwaardigheid van bedrijven die kan worden

verkregen van gespecialiseerde bedrijven zoals Graydon6 is niet toereikend voor het

verantwoord kunnen aanbieden van kredietverzekeringen. De gegevens waarop

kredietverzekeraars een inschatting maken van een bepaald betalingsrisico hebben veel

meer “diepgang”. Het betreft niet alleen specifieke (bedrijfs-)informatie van de afnemer

(betalingsgedrag, kredietwaardigheid, financiële structuur, vertrouwelijke informatie

afkomstig van de debiteur zelf, en dergelijke) maar ook informatie over de specifieke

marktsector (inclusief analyses en prognoses over de te verwachten economische

ontwikkelingen) waarin de afnemer zich bevindt en, bij export-kredietverzekeringen,

bovendien informatie omtrent de economische en politieke situatie en ontwikkelingen in

een bepaald land.

40. Een kredietverzekeraar kan slechts over bovengenoemde relevante informatie beschikken

door deze door middel van ervaring en expertise op te bouwen en up-to-date te houden, en

deze middels een snel toegankelijke databestand ook direct toegankelijk te hebben. De

ontwikkeling van een dergelijke database voor kredietverzekeringen vanaf nul is voor een

ondernemer zeer tijdrovend en kan gemakkelijk 8 tot 10 jaar in beslag nemen.

Verschillende marktinformatie moet namelijk geëvalueerd worden en de risico’s moeten

zorgvuldig worden ingeschat.7

41. Uit het voorgaande volgt dat risico-inschatting bij kredietverzekeringen in zijn

algemeenheid niet alleen veel moeilijker is dan bij andere schadeverzekeringen maar dat

het voor een individuele verzekeraar ook veel meer investeringen vergt om tot een

6 Graydon is een onderneming die zich bezighoudt met het opslaan en up-to-date houden van “publieke” informatie

met betrekking tot financiële gegevens van ondernemingen. Het betreft dan (aanvragen tot) faillissementen, (aanvragen

tot) surseance van betalingen en/of andere openbare informatie omtrent de liquiditeitsposities van ondernemingen in

Nederland. 7 Zie hieromtrent tevens de opvatting van de Europese Commissie in haar beschikking met betrekking tot de

concentraties Allianz/Hermes (No IV/M.813), van 27 september 1996 en nog duidelijker in de zaak Allianz/AGF (No

IV/M.1082), van 8 mei 1998.

openbare versie

Fout! Onbekende schakeloptie-instructie.

openbare versie

adequate risico-inschatting te komen, mede gezien het feit dat bij export-

kredietverzekeringen de risico's over de hele wereld verspreid zijn.

42. Uit het bovenstaande kan geconcludeerd worden dat de kredietverzekeringsmarkt een zeer

specifieke markt is die wordt gekenmerkt door zeer aanzienlijke toetredingsbarrières. Er

zijn namelijk niet alleen zware (financiële) investeringen noodzakelijk die bovendien pas

na lange tijd rendabel zullen zijn, maar ook de passende know-how en voldoende human

resources moeten aanwezig zijn om in deze sector een onderneming te starten. Gelet op

het bovenstaande, kan er tevens voor wat betreft de aanbodkant van de relevante markt

vastgesteld worden dat de kredietverzekeringsmarkt als een aparte markt is te

beschouwen.

43. Op grond van bovenstaande overwegingen zal in het kader van dit besluit de

kredietverzekeringsmarkt als de relevante dienstenmarkt worden beschouwd.

- Relevante geografische markt

44. Het samenwerkingsverband tussen partijen heeft betrekking op de dienst

kredietverzekeringen. Partijen stellen zich op het standpunt dat het

samenwerkingsverband zich uitdrukkelijk beperkt tot verzekeringnemers (die zowel voor

hun binnenlandse als buitenlandse transacties hun betalingsrisico’s via een

kredietverzekering willen dekken) die zich op de Nederlandse markt bevinden. Partijen

stellen zich verder op het standpunt dat de relevante geografische markt voor

kredietverzekeringen in casu als de Nederlandse markt dient te worden aangemerkt.

45. Er zijn zowel elementen om de kredietverzekeringsmarkt als een nationale markt af te

bakenen dan wel om deze internationaal af te bakenen.8 De markt kan met name als

internationaal worden beschouwd voorzover de kredietverzekeringen worden afgesloten

door internationale ondernemingen. Deze ondernemingen wensen vaak van de diensten

van één en dezelfde kredietverzekeraar gebruik te maken voor al hun transacties van welk

land ook naar welk land ook.

46. Gelet op verschillende bepalingen uit de overeenkomsten die in het kader van het

samenwerkingsverband tussen partijen gesloten zijn en mede gelet op de doelstellingen

van partijen zoals hierboven aangehaald, kan vastgesteld worden dat het

samenwerkingsverband tussen partijen zich in casu met name richt op verzekeringnemers

uit het midden- en kleinbedrijf. Deze ondernemingen uit het MKB-segment zijn bijna per

definitie steeds in één land gevestigd, in casu Nederland.

47. Op grond van het bovenstaande kan in het kader van dit besluit in het midden worden

gelaten wat de precieze afbakening is van de geografische markt (nationaal dan wel

internationaal) voor kredietverzekeringen. Het is de bedoeling van partijen om

8 Zie hieromtrent de opvatting van de Europese Commissie in haar beschikking met betrekking tot een concentratie in

de zaak Allianz/ AGF (No IV/M.1082) van 8 mei 1998.

openbare versie

Fout! Onbekende schakeloptie-instructie.

openbare versie

voornamelijk kredietverzekeringen aan te bieden aan verzekeringsnemers uit het MKB-

segment die zich in Nederland bevinden. Het samenwerkingsverband zal dus

voornamelijk effecten hebben voor de mededinging op de Nederlandse markt.9

- Huidige marktsituatie op de relevante markt

48. In zijn algemeenheid kan opgemerkt worden dat voor een groot gedeelte van zowel

binnenlandse als buitenlandse transacties die ondernemers in Nederland aangaan, er geen

dekking is van het betalingsrisico via een kredietverzekering.

49. De kredietverzekeringsmarkt in Nederland heeft de volgende structuur. Er is één partij op

die markt met een zeer groot marktaandeel, te weten in ieder geval meer dan 80%. Die ene

grote marktpartij, de Nederlandse Crediet-verzekeringsmaatschappij (NCM), is een

rechtspersoon naar Nederlandse recht die laatstelijk (begin 1998) onderdeel is geworden

van de wereldwijd opererende Swiss Re-verzekeringsgroep (voor ongeveer 60%), de op

één na grootste herverzekeraar ter wereld.

50. Naast NCM zijn er een aantal kleinere marktpartijen op de Nederlandse

kredietverzekeringsmarkt actief zoals Cobac, Gerling Namur, Gothaer en Hermes die elk

een marktaandeel hebben van in ieder geval minder dan 10 %.10 Deze kleinere spelers op

de markt zijn allen onderdeel van een grote internationale kredietverzekeringsgroep. Zo is

Cobac verbonden aan de Euler-groep, Gerling Namur is verbonden aan de Gerling-groep

en Hermes is verbonden aan de Allianz-groep.

- Positie van partijen op de relevante markt

51. Interpolis is niet actief op de Nederlandse kredietverzekeringsmarkt.

52. Cobac heeft volgens partijen een marktaandeel van ongeveer 5 % op de Nederlandse

kredietverzekeringsmarkt.

53. Cobac Services heeft, als onderneming die ondersteunende werkzaamheden uitvoert voor

Cobac, zelf geen marktaandeel op de Nederlandse kredietverzekeringsmarkt.

54. De joint venture had op moment van oprichting, te weten 4 december 1997, nog geen

marktaandeel op de Nederlandse kredietverzekeringsmarkt. Aangezien de joint venture

nog geen jaar actief is op de relevante markt in casu, kan niet vastgesteld worden welk

marktaandeel zij op dit moment heeft.

9 Deze opvatting wordt door de diensten van de Europese Commissie gedeeld, hetgeen per brief van 9 januari 1998,

aan betrokken partijen en de Nederlandse mededingingsautoriteit is medegedeeld door het hoofd van de Afdeling Bank-

en Verzekeringswezen bij het Directoraat-Generaal voor concurrentie (DG IV). 10

De gegevens zijn gerelateerd aan omzetgegevens die gehaald zijn uit het vakblad VVP. VVP is een vakblad voor de

Nederlandse verzekeringsindustrie. Jaarlijks wordt aan de hand van de openbare gegevens die door de verschillende

verzekeringsmaatschappijen bij de Verzekeringskamer worden ingediend, een overzicht van de markt gemaakt.

openbare versie

Fout! Onbekende schakeloptie-instructie.

openbare versie

II VERLOOP VAN DE PROCEDURE

55. Op 1 januari 1998 hebben partijen bij de dg-NMa een aanvraag om ontheffing in de zin

van artikel 17 van de Mededingingswet ingediend. Op 17 februari 1998 is naar aanleiding

van een verzoek om nadere inlichtingen, aanvullende informatie ontvangen en is de

aanvraag in behandeling genomen.

56. In Staatscourant nummer 48 van 11 maart 1998 is mededeling gedaan van de

ontheffingsaanvraag. Daarbij zijn belanghebbenden opgeroepen hun zienswijze schriftelijk

of mondeling naar voren te brengen. De aanvraag en de daarop betrekking hebbende

stukken hebben van 11 maart 1998 tot en met 10 april 1998 ter inzage gelegen ten kantore

van de NMa. Van de mogelijkheid voor belanghebbenden om op grond van artikel 3:13 van

de Algemene wet bestuursrecht hun zienswijze over de aanvraag naar voren te brengen, is

geen gebruik gemaakt.

57. Op 22 juni 1998 heeft er ten kantore van de NMa een gesprek plaatsgevonden tussen

partijen en ambtenaren van die autoriteit. Naar aanleiding daarvan is er een voorlopige

zienswijze kenbaar gemaakt waarbij met name bij partijen werd aangedrongen om

bepaalde onderdelen van de bijkomende afspraken over gescheiden distributiekanalen

(zoals kort weergegeven onder punt 25) te wijzigen in het licht van de verenigbaarheid

daarvan met de Mededingingswet. Partijen hebben daarop, in overeenstemming met deze

voorlopige zienswijze, per brief van 23 juli 1998 een wijziging van de desbetreffende

bijkomende afspraken bij de dg-NMa ingediend, door middel van het addendum bij de

samenwerkingsovereenkomst. Een exemplaar van het ondertekend addendum heeft de dg-

NMa ontvangen op 15 oktober 1998, waardoor het addendum onderdeel is geworden van

de aanvraag om ontheffing zoals door partijen ingediend.

III ARGUMENTEN VAN BELANGHEBBENDEN

A. Argumenten van betrokken partijen

58. Artikel 17 van de Mededingingswet (hierna artikel 17 Mw) bepaalt dat de directeur-generaal

van de Nederlandse mededingingsautoriteit ontheffing van het verbod van artikel 6 Mw

kan verlenen, indien cumulatief wordt voldaan aan vier criteria. Partijen hebben bij hun

ontheffingaanvraag argumenten aangedragen waarom naar hun mening hun

samenwerkingsverband aan de vier voorwaarden zoals vervat in artikel 17 Mw, voldoet.

Hun argumenten daarvoor zijn bij de algehele beoordeling, waar relevant, kort samengevat

weergegeven.

B. Argumenten van andere belanghebbenden dan partijen

openbare versie

Fout! Onbekende schakeloptie-instructie.

openbare versie

59. Zoals hierboven reeds is vermeld onder punt 56, zijn er geen belanghebbenden die gebruik

hebben gemaakt van de mogelijkheid om hun zienswijze op de ontheffingsaanvraag naar

voren te brengen.

IV BEOORDELING

60. Partijen hebben een aanvraag ingediend om ontheffing te verkrijgen als bedoeld in artikel

17 Mw. Alvorens aan de beoordeling wordt toegekomen of het samenwerkingsverband

voldoet aan de voorwaarden voor ontheffing van het verbod van artikel 6 Mw, dient eerst

te worden nagegaan of

a) er sprake is van gemeenschappelijke onderneming met het karakter van een

concentratie dan wel met het karakter van een samenwerkingsverband, en als het laatste

het geval is, of er

b) inbreuk wordt gemaakt op het verbod van artikel 6 Mw.

A. Gemeenschappelijke onderneming met het karakter van een samenwerkingsverband

61. Het onderscheid tussen gemeenschappelijke ondernemingen met het karakter van een

concentratie dan wel met het karakter van een samenwerkingsverband, is neergelegd in

artikel 27, aanhef en onder c van de Mededingingswet. De joint venture wordt in casu dus

in eerste instantie getoetst aan de criteria uit dat artikel.

62. Opgemerkt zij dat, gelet op het feit dat de joint venture is aangegaan voor onbepaalde tijd

(zie onder punt 30), en mede gelet op het feit dat er relevante opzeggingsclausules zijn

opgenomen in de samenwerkingsovereenkomst (zie onder punt 31 en volgende), het

duidelijk de bedoeling is van partijen om door middel van de joint venture een

daadwerkelijke duurzame samenwerking tussen beide moederondernemingen te weeg te

brengen.

63. Zoals eerder is vermeld, zal de joint venture zelfstandig commerciële en algemene zaken

uitoefenen ten behoeve van het kredietverzekeringsbedrijf. De uitvoering van

acceptatiewerkzaamheden, in- en excasso werkzaamheden, automatiseringsaspecten en

financiële aspecten worden door de joint venture opgedragen aan Cobac. Cobac kan op

haar beurt onderdelen die aan haar zijn opgedragen, doen uitvoeren door Cobac Services.

De voor het aanbieden van kredietverzekeringen benodigde expertise in de vorm van

hoogwaardige databestanden blijven bij Cobac respectievelijk Cobac Services. Voor de

distributie wordt gebruik gemaakt van de distributiekanalen van Interpolis.

64. De uitvoering van de werkzaamheden die aan Cobac zijn opgedragen, vormen wezenlijke

activiteiten van het kredietverzekeringsbedrijf. Deze werkzaamheden zijn namelijk te

bestempelen als een wezenlijk onderdeel van de productie van kredietverzekeringen ten

behoeve van de joint venture. Dit betekent dat de joint venture voor een essentieel

onderdeel van haar werkzaamheden afhankelijk is van één van de oprichtende

ondernemingen. Gelet op onder andere de specialistische kennis, ervaring en bijzondere

openbare versie

Fout! Onbekende schakeloptie-instructie.

openbare versie

expertise die nodig is om kredietverzekeringen te kunnen produceren (zie hiervoor onder

punt 38 en volgende), zou de joint venture bovendien niet in staat zijn zelf deze

werkzaamheden uit te voeren. Anderzijds is de distributie van de kredietverzekeringen van

de joint venture aan Interpolis opgedragen. Dit betekent dat de joint venture voor

belangrijke en essentiële delen van haar werkzaamheden afhankelijk is van beide

moederondernemingen.

65. Uit het bovenstaande kan geconcludeerd worden dat de joint venture niet duurzaam alle

functies kan vervullen die noodzakelijk zijn om het kredietverzekeringsbedrijf zelfstandig

uit te oefenen. Er is derhalve in casu sprake van een gemeenschappelijke onderneming

met het karakter van een samenwerkingsverband die op haar verenigbaarheid met artikel 6

Mw beoordeeld dient te worden.

B. Toepasselijkheid van artikel 6 van de Mededingingswet

66. Voor alle duidelijkheid wordt opgemerkt dat partijen verzocht hebben om ontheffing op

grond van artikel 17 Mw omdat zij kennelijk van mening zijn dat door het

samenwerkingsverband een inbreuk wordt gemaakt op artikel 6 Mw. Niettemin, zoals

vermeld onder punt 60, dient de dg-NMa eerst vast te stellen of er inbreuk wordt gemaakt

op het verbod van artikel 6 Mw alvorens de aanvraag om ontheffing te beoordelen.

67. Gelet op het bovenstaande zal de dg-NMa eerst onderzoeken of de oprichting en de

instandhouding van de joint venture in strijd is met artikel 6 Mw (zie hierna onder a). In

het licht van deze beoordeling zal daarna onderzocht worden of de bijkomende afspraken

die partijen hebben gemaakt in het kader van het samenwerkingsverband, in strijd zijn

met artikel 6 Mw (zie hierna onder b).

a) Toepasselijkheid van artikel 6 Mw op oprichting en instandhouding van de joint

venture

- Inleiding

68. Artikel 6 Mw bepaalt dat overeenkomsten tussen ondernemingen, besluiten van

ondernemingsverenigingen en onderling afgestemde feitelijke gedragingen die ertoe

strekken of ten gevolge hebben dat de mededinging op de Nederlandse markt of een deel

daarvan wordt verhinderd, beperkt of vervalst, verboden zijn.

69. Bij de oprichting van een gemeenschappelijke onderneming of een daarmee vergelijkbaar

vergaand samenwerkingsverband waarbij de moederondernemingen samen investeren in

een (nieuwe) onderneming en ook samen de commerciële risico's dragen, zal de

mededingingsrechtelijke beoordeling in beginsel anders van aard zijn dan bij andere

(lossere) vormen van samenwerking tussen ondernemingen.

70. In het kader van dergelijke vergaande samenwerkingsverbanden waarbij, zoals in casu,

een (nieuwe) onderneming wordt opgericht, is het noodzakelijk dat partijen bepaalde

openbare versie

Fout! Onbekende schakeloptie-instructie.

openbare versie

afspraken maken met betrekking tot de inbreng van de betrokken moederondernemingen

in het functioneren van de “gezamenlijke” onderneming. Alhoewel dergelijke afspraken de

handelingsvrijheid van betrokken partijen aan banden kan leggen, hebben zij niet tot doel

om de mededinging te beperken aangezien zij niet gericht zijn op afstemming van het

marktgedrag van de betrokken moederondernemingen. Dergelijke afspraken in het kader

van de oprichting en instandhouding van een gemeenschappelijke onderneming of een

daarmee vergelijkbaar vergaand samenwerkingsverband zijn in beginsel gericht op het

goed functioneren van het samenwerkingsverband.

71. Niettemin zal wel steeds in dergelijke gevallen, zelfs al is het doel van de afspraken niet

mededingingsbeperkend, zorgvuldig nagegaan dienen te worden of de afspraken ook

daadwerkelijk rechtstreeks verbonden zijn aan de oprichting en het functioneren van de

gezamenlijke onderneming en/of de samenwerking toch geen negatieve effecten heeft of

zou kunnen hebben voor de mededinging op de relevante markt en/of tussen de

moederondernemingen. De figuur van een gemeenschappelijke onderneming of een

daarmee vergelijkbaar vergaand samenwerkingsverband kan immers ook worden gebruikt

als dekmantel voor het maken van mededingingsbeperkende afspraken tussen de

moeders. In casu dient dus te worden nagegaan welke effecten de oprichting en

instandhouding van de joint venture heeft voor de mededinging op de relevante markt en

tussen de moederondernemingen.

72. Om te beoordelen of in een concreet geval de oprichting en instandhouding van een

gemeenschappelijke onderneming of een daarmee vergelijkbaar vergaand

samenwerkingsverband, de mededinging op de Nederlandse markt of een deel daarvan

wordt verhinderd, beperkt of vervalst, dient rekening te worden gehouden met de

economische context waarin de desbetreffende overeenkomsten zijn afgesloten. Daarbij

dient met name gelet te worden op de specifieke kenmerken van het product c.q. de

dienst waarop de samenwerking van partijen betrekking heeft, de structuur van de

relevante markt, de eventuele barrières om tot de relevante markt toe te treden en de

positie van de bij de overeenkomst betrokken partijen op de relevante markt.11 Bovendien

dient een vergelijking gemaakt te worden tussen de mededingingssituatie op de relevante

markt voorafgaand aan de oprichting van de gezamenlijke onderneming met de situatie

daarna. Indien op grond van bovenstaande overwegingen aannemelijk is dat de

mededinging op de relevante markt niet wordt beperkt, dan is artikel 6 Mw in beginsel

niet van toepassing. Indien op grond van bovenstaande overwegingen aannemelijk is dat

de overeenkomst negatieve effecten heeft voor de mededinging op de relevante markt dan

is artikel 6 Mw in beginsel wel van toepassing.

- Mededinging op de relevante markt

11

Zie de Europese Commissie in haar Bekendmaking betreffende de beoordeling van gemeenschappelijke

ondernemingen met het karakter van een samenwerkingsverband op grond van artikel 85 van het EEG-Verdrag, PB 1993,

C 43/2, o.a. onder punt 5 en 17.

openbare versie

Fout! Onbekende schakeloptie-instructie.

openbare versie

73. De volgende juridische en economische beoordeling van de effecten van de

samenwerking voor de mededinging op de relevante markt, is in belangrijke mate

gebaseerd op de specifieke situatie van die markt. Voor een uitgebreide beschrijving van

de feitelijke marktsituatie in casu wordt verwezen naar hoofdstuk E.

74. In eerste instantie wordt nogmaals opgemerkt dat het samenwerkingsverband in casu

betrekking heeft op de dienst kredietverzekeren. Een kredietverzekering is een zeer

specifieke dienst die zich onderscheidt van andere (schade-)verzekeringen (zie onder

punt 12 en volgende).

75. In tweede instantie wordt nogmaals opgemerkt dat de relevante markt in casu de

kredietverzekeringsmarkt is met betrekking tot Nederland. Op die markt is één dominante

marktpartij aanwezig, te weten de NCM, met een marktaandeel groter dan 80 % met

daarnaast en een aantal relatief kleine marktpartijen die elk een marktaandeel van niet

meer dan 10 % hebben (zie onder punt 49 en 50). Door de oprichting van de joint venture

neemt het aantal ondernemingen dat actief is op de relevante markt toe.

76. Verder zijn de toetredingsmogelijkheden van groot belang voor de dynamiek op een

markt. Zoals reeds is gesteld bij de uiteenzetting over de relevante dienstenmarkt (zie

onder punt 12 en volgende en onder punt 38 en volgende) is een kredietverzekering een

zeer specifieke dienst. Daarbij kan, kort samengevat, gesteld worden dat het meest

specifieke kenmerk van een kredietverzekering de beoordeling is van omvangrijke, actuele

en specialistische informatie op basis waarvan een inschatting moet worden gemaakt om

een groot aantal verschillende geïsoleerde risico’s. Aannemelijk is dat alle

werkzaamheden die verband houden met het vergaren en up-to-date houden van de

nodige informatie in een specifieke database, gepaard gaan met zeer grote investeringen.

De ontwikkeling van een dergelijke database is zeer tijdrovend en zal 8 tot 10 jaar in

beslag nemen (zie onder punt 40). Het bovenstaande brengt mee dat de

kredietverzekeringsmarkt een zeer specifieke markt is die wordt gekenmerkt door zware

toetredingsbarrières.

77. Door de combinatie van het relatief grote distributiekanaal van Interpolis (voornamelijk

via de lokale Rabobank-filialen en het Interpolis Intermediairbedrijf) en de kennis, ervaring

en expertise op het gebied van kredietverzekeringen van Cobac binnen de joint venture

ontstaan synergetische effecten die, ten minste, de mogelijkheid creëren de positie van

NCM meer (reëel) onder druk te zetten. Zonder de samenwerking tussen Interpolis en

Cobac zou dat niet mogelijk zijn geweest. Cobac zou daartoe op eigen kracht niet in staat

zijn geweest aangezien zij in ieder geval niet zo snel en efficiënt zulk een groot

distributiekanaal zou hebben kunnen ontwikkelen als degene die voor de joint venture

beschikbaar is. Interpolis mist de benodigde kennis, ervaring en expertise om zelfstandig

kredietverzekeringen aan te kunnen bieden.

78. In bovenstaande overwegingen wordt, kort samengevat, aangegeven dat de structuur van

de kredietverzekeringsmarkt in Nederland wordt gekenmerkt door een sterk

openbare versie

Fout! Onbekende schakeloptie-instructie.

openbare versie

overheersende marktspeler. Verder wordt aangegeven dat de barrières om tot de relevante

markt toe te treden voor ondernemingen zonder kennis van kredietverzekeringen,

bijzonder hoog zijn. Als men dan bovendien de situatie op de markt van vóór en ná de

oprichting van de joint venture vergelijkt en mede in overweging neemt, kan men uit het

bovenstaande concluderen dat de toetreding van een nieuwe onderneming tot deze markt

in beginsel positieve effecten zal hebben voor de mededinging op die markt.

79. Gelet op bovenstaande overwegingen, kan er geconcludeerd worden dat de oprichting en

de instandhouding van de joint venture voor de mededinging op de relevante markt niet

beperkend is maar integendeel, eerder bevorderend is.

80. Voor de verdere beoordeling in het licht van artikel 6 Mw is nog van belang om na te gaan

wat de effecten zijn van de oprichting en de instandhouding van de joint venture voor de

mededinging tussen de moederondernemingen, aangezien er vastgesteld dient te worden

of, en in hoeverre, de joint venture eventueel tot coördinatie van marktgedrag tussen die

moeders kan leiden die negatieve effecten voor de mededinging zouden kunnen hebben.

81. Er kunnen zich slechts eventuele negatieve effecten voor de mededinging tussen Interpolis

en Cobac voordoen indien zij ook daadwerkelijk dan wel potentieel elkaars concurrenten

zijn op de relevante markt. Voor alle duidelijkheid wordt hierbij allereerst opgemerkt dat de

samenwerking feitelijk gezien alleen betrekking heeft op de productie van

kredietverzekeringen en niet op de distributie van kredietverzekeringen.

82. Aangezien Interpolis niet actief is op de relevante markt, zijn Interpolis en Cobac in ieder

geval op dit moment geen daadwerkelijke concurrenten van elkaar op deze markt.

Nagegaan dient te worden in hoeverre Interpolis zelfstandig (zonder samenwerking met

derden) in staat zou zijn om toe te treden tot deze markt. Zoals reeds is gesteld bij de

uiteenzetting en vaststelling van de relevante markt (zie o.a. onder punt 42) is de

kredietverzekeringsmarkt een zeer specifieke markt die wordt gekenmerkt door zware

toetredingsbarrières.

83. Interpolis maakt deel uit van de Rabobank-organisatie. In theorie zou een kapitaalkrachtige

onderneming zoals de Rabobank-organisatie in staat kunnen zijn om alle investeringen te

plegen die noodzakelijk zijn om zelfstandig tot de kredietverzekeringsmarkt toe te treden.

Een dergelijke investering zou echter commercieel gezien niet verantwoord zijn aangezien

Interpolis dan voor een lange periode onverantwoordelijke risico's zou moeten nemen en

bereid zou moeten zijn (in ieder geval voor een aantal jaren) grote verliezen te nemen.

Bovendien zou het voor Interpolis commercieel niet verantwoord zijn een dergelijke grote

investering te plegen voor een relatief klein afzetgebied als Nederland. Economisch

realistisch beschouwd hoeft met een dergelijke theoretische optie geen rekening te worden

gehouden.12

12

De Europese Commissie bepleit in haar Bekendmaking betreffende de beoordeling van gemeenschappelijke

onderneming met het karakter van een samenwerkingsverband op grond van artikel 85 van het EG-Verdrag, PB 1993, C

openbare versie

Fout! Onbekende schakeloptie-instructie.

openbare versie

84. Gelet op alle bovenstaande overwegingen en mede gelet op alle specifieke

omstandigheden van dit concrete geval kan geconcludeerd worden dat Interpolis

economisch realistisch beschouwd niet zelfstandig tot de Nederlandse

kredietverzekeringsmarkt zal (kunnen) toetreden. Dit heeft tot gevolg dat in casu

geconcludeerd kan worden dat Interpolis noch een daadwerkelijke concurrent is, noch als

een potentiële concurrent is te beschouwen van Cobac. Derhalve zal de oprichting en de

instandhouding van de joint venture niet tot (nadelige) effecten kunnen leiden voor de

mededinging tussen Interpolis en Cobac op de relevante markt.

85. Gelet op alle bovenstaande overwegingen en mede gelet op alle specifieke

omstandigheden van dit concrete geval kan worden aangenomen dat oprichting en de

instandhouding van de joint venture de concurrentie op de kredietverzekeringsmarkt in

Nederland zal bevorderen in plaats van beperken. Bovendien kan er geen marktcoördinatie

plaatsvinden tussen de moeders die eventueel tot negatieve effecten kan leiden voor de

mededinging, aangezien zij geen concurrenten zijn (ook niet potentieel) op de relevante

markt. Derhalve is de oprichting en de instandhouding van de joint venture in casu

verenigbaar met artikel 6 Mw.

b) Toepasselijkheid van artikel 6 Mw op de bijkomende afspraken.

86. Voor de beoordeling of het verbod van artikel 6 Mw in casu van toepassing is, dienen

tevens de zogenaamde bijkomende afspraken die partijen in het kader van het

samenwerkingsverband hebben gemaakt, beoordeeld te worden.

87. Indien deze bijkomende afspraken rechtstreeks verbonden zijn aan de oprichting en de

instandhouding van de joint venture en niet verder gaan dan hetgeen daarvoor strikt

noodzakelijk is, dan kunnen zij als nevenrestricties worden bestempeld. Als dit het geval

is, dan behoeven deze bijkomende afspraken, aangezien de oprichting en de

instandhouding van de joint venture verenigbaar is met het verbod van artikel 6 Mw, geen

aparte beoordeling meer onder artikel 6 Mw. Met andere woorden, als de bijkomende

afspraken als nevenrestricties worden beschouwd, vallen deze niet onder het verbod van

artikel 6 Mw. Deze bijkomende afspraken hoeven dan niet meer aan de ontheffingscriteria

getoetst te worden.

- Gescheiden distributiekanalen

88. Cobac en de joint venture dienen elk gescheiden distributiekanalen voor de afzet van hun

kredietverzekeringen te hanteren. De oprichting van de joint venture heeft feitelijk gezien

alleen betrekking heeft op de productie van kredietverzekeringen en niet op de distributie

43/2, onder punt 18, dat bij de beoordeling met betrekking tot concurrentie tussen moederondernemingen, een

economisch realistische benaderingswijze geboden is.

openbare versie

Fout! Onbekende schakeloptie-instructie.

openbare versie

van kredietverzekeringen. De distributie van kredietverzekeringen wordt verzorgd door

onafhankelijke tussenpersonen, banken en dergelijke. Voor een verwaarloosbaar deel is

sprake van afzet van kredietverzekeringen middels direct writing (directe afzet aan

afnemers door de kredietverzekeraar zonder tussenkomst van derden).

89. Partijen stellen zich op het standpunt dat de bijkomende afspraken over gescheiden

distributiekanalen, voorzover zij concurrentiebeperkend zijn, in het licht van de gekozen

wijze van samenwerking in ieder geval noodzakelijk zijn voor de oprichting en

instandhouding van de joint venture omdat zonder deze afspraken de doelstellingen van

de joint venture niet zouden kunnen worden verwezenlijkt en partijen het

samenwerkingsverband niet zouden hebben aangegaan.

90. De bijkomende afspraken over gescheiden distributiekanalen (zoals vermeld onder punt

24) hadden tot gevolg dat Cobac en de joint venture vergaande afspraken hadden gemaakt

over de te gebruiken distributiekanalen, in die zin dat sommige distributiekanalen aan

Cobac werden toebedeeld en andere aan de joint venture. Gelet op alle omstandigheden

van het concrete geval gingen deze afspraken naar de voorlopige zienswijze van de NMa

verder dan hetgeen strikt noodzakelijk was voor de oprichting en de instandhouding van

de joint venture. Aan partijen is aanbevolen om de desbetreffende afspraken over

gescheiden distributiekanalen in het licht van de verenigbaarheid daarvan met de

Mededingingswet, te wijzigen. Zoals vermeld onder punt 57 hebben partijen per brief van

23 juli 1998 een wijziging van de desbetreffende afspraak over gescheiden

distributiekanalen bij de NMa ingediend door middel van het addendum bij de

samenwerkingsovereenkomst. De NMa heeft een exemplaar van het ondertekend

addendum ontvangen op 15 oktober 1998 waardoor het onderdeel is geworden van de

aanvraag om ontheffing zoals door partijen ingediend.

91. De bovenvermelde wijziging komt erop neer dat de joint venture voor de afzet van

kredietverzekeringen niet zonder voorafgaande schriftelijke toestemming zal samenwerken

met de vaste distributiekanalen van Cobac. Cobac zal voor de afzet van

kredietverzekeringen niet zonder voorafgaande toestemming samenwerken met de vaste

distributiekanalen van Interpolis. De bovengenoemde schriftelijke toestemming zullen

partijen elkaar niet op onredelijke gronden onthouden. Voorzover bovengenoemde

samenwerkingsverbanden niet bestaan, zijn verbroken of worden verbroken, zal het

gebruik van distributiekanalen voor de afzet van kredietverzekeringen vrij blijven voor

zowel Cobac als de joint venture. Bovendien hebben partijen expliciet opgenomen in de

desbetreffende overeenkomst dat indien er een spontane aanvraag voor een

kredietverzekering van Cobac of van de joint venture wordt gedaan, beide te allen tijde een

offerte mogen uitbrengen en de keuzebepaling voor de een of voor de andere

kredietverzekeraar, aan de desbetreffende kredietverzekeringnemer zal worden

overgelaten. Ten aanzien van direct writing als distributiemethode zullen geen

beperkingen bestaan.

openbare versie

Fout! Onbekende schakeloptie-instructie.

openbare versie

92. Zoals is vermeld onder punt 22, is het vooropgestelde doel van Cobac bij het

samenwerkingsverband dat zij door middel van de joint venture haar marktaandeel op de

Nederlandse kredietverzekeringsmarkt kan vergroten. Dit kan alleen als de joint venture

gebruik gaat maken van de distributiekanalen van Interpolis. Aangezien het dus voor

Cobac juist de bedoeling is om bij het samenwerkingsverband gebruik te kunnen maken

van het distributiekanaal van Interpolis, ligt het voor de hand dat Cobac niet wenst dat de

joint venture haar producten actief via het distributiekanalen van Cobac zal afzetten.

93. Zoals is vermeld onder punt 21, is het vooropgestelde doel van Interpolis bij het

samenwerkingsverband dat zij door middel van de joint venture, ter completering van haar

productenpakket, aan haar cliënten hoogwaardige kredietverzekeringsproducten kan

aanbieden tegen concurrerende prijzen. Door te beschikken over een eigen

kredietverzekeringsproduct kan de organisatie inspelen op de specifieke wensen van haar

belangrijkste doelgroep, ondernemers in het midden- en kleinbedrijf. Aangezien het dus

voor Interpolis juist de bedoeling is om door het samenwerkingsverband aan haar cliënten

kredietverzekeringen van de joint venture aan te bieden, ligt het voor de hand dat

Interpolis niet wenst dat Cobac haar eigen producten actief via de distributiekanalen van

Interpolis gaat afzetten. Zou dit niet zo zijn dan zou dat strijden met het beoogde doel van

Interpolis bij de samenwerking en is het aannemelijk dat zij het samenwerkingsverband

niet zou zijn aangegaan.

94. Gelet op het bovenstaande en mede gelet op alle specifieke omstandigheden van dit

concrete geval, is het aannemelijk dat de desbetreffende bijkomende afspraken over

gescheiden distributiekanalen zoals neergelegd in de wijziging rechtstreeks verbonden zijn

aan de oprichting en de instandhouding van de joint venture en niet verder gaan dan

hetgeen hiervoor strikt noodzakelijk is. Met andere woorden, de bijkomende afspraken

over gescheiden distributiekanalen, zoals neergelegd in het addendum bij de

samenwerkingsovereenkomst, zijn in casu als nevenrestricties te beschouwen. Derhalve

hoeven deze afspraken niet meer afzonderlijk op hun verenigbaarheid met artikel 6 Mw

beoordeeld te worden.

- Exclusieve samenwerking

95. Zoals is vermeld onder punt 26 en 27 hebben partijen bijkomende afspraken gemaakt met

betrekking tot de exclusiviteit van het samenwerkingsverband.

96. Partijen stellen zich op het standpunt dat deze exclusiviteitsafspraken in het licht van de

gekozen wijze van samenwerking, gebruikelijke bijkomende afspraken zijn die voorzover

zij concurrentiebeperkend zijn, in ieder geval noodzakelijk zijn om de samenwerking

binnen de joint venture te verwezenlijken aangezien zij anders de samenwerking niet

zouden hebben aangegaan.

97. Deze afspraak houdt ten eerste in dat Interpolis en Cobac voor de duur van de

samenwerkingsovereenkomst, geen soortgelijk samenwerkingsverband zullen aangaan

openbare versie

Fout! Onbekende schakeloptie-instructie.

openbare versie

met derden voor wat betreft de uitoefening van het kredietverzekeringsbedrijf op de

Nederlandse markt (zie tevens onder punt 26). Met betrekking tot deze eerste afspraak

over exclusiviteit het volgende.

98. Dat het niet toegestaan is voor partijen om een vergelijkbaar samenwerkingsverband als

de onderhavige aan te gaan met een derde, is te beschouwen als een noodzakelijke

afspraak in het kader van de oprichting en de instandhouding van een joint venture. Als

moederondernemingen elkaar hebben kunnen vinden om een dergelijk vergaand en

duurzaam samenwerkingsverband aan te gaan, waardoor zij beide investeren in een

gezamenlijke onderneming, is het aannemelijk dat beide ervan uit moeten kunnen gaan

dat elke moederonderneming zich inspant om die gezamenlijke onderneming tot een

succes te maken. In dit licht is het een noodzakelijke afspraak tussen

moederondernemingen om voor de duur van de samenwerkingsovereenkomst een

exclusiviteitsbeding te maken, zodat elke moeder op zich ervan kan uitgaan dat ook de

andere partij zich inspant voor het succes van de joint venture en niet voor een ander

samenwerkingsverband en dat ze dit ook blijft doen zolang partijen samenwerken binnen

de joint venture. Hieruit kan geconcludeerd worden dat, gelet op alle specifieke

omstandigheden van dit concrete geval, de eerste exclusiviteitsafspraak rechtstreeks

verbonden is met de oprichting en de instandhouding van de joint venture en niet verder

gaat dan hetgeen daarvoor strikt noodzakelijk is.

99. Ten tweede houdt deze afspraak in dat het aan Interpolis verboden is om voor de duur van

de samenwerking met Cobac, anders dan door tussenkomst van de joint venture het

kredietverzekeringsbedrijf uit te oefenen, een kredietverzekeraar op te richten dan wel

hierin te participeren of hier op andere wijze bij betrokken te zijn (zie tevens onder punt

27). Met betrekking tot deze tweede bijkomende afspraak over exclusiviteit het volgende.

100. Van Cobac kan niet verwacht worden dat zij haar kennis, ervaring en expertise op het

gebied van kredietverzekeringen ten behoeve van het samenwerkingsverband beschikbaar

zou stellen als Interpolis de joint venture op een of andere wijze concurrentie kan aandoen

door op een of andere wijze betrokken te zijn bij de exploitatie van kredietverzekeringen in

Nederland, anders dan door tussenkomst van de joint venture. Cobac zou in dat geval niet

mee profiteren van de investeringen die zij doet in het kader van het functioneren van de

joint venture maar juist nadelige effecten ondervinden van de concurrentie die haar zou

worden aangedaan.

101. Met betrekking tot de zinsnede in de tweede afspraak over exclusiviteit dat Interpolis niet

zelf het kredietverzekeringsbedrijf mag uitoefenen noch zelf mag oprichten, het volgende.

Zoals eerder vermeld onder punt 83 zou Interpolis, economisch realistisch beschouwd,

niet zelfstandig tot de relevante markt kunnen toetreden. Dit gedeelte van de tweede

afspraak over exclusiviteit is daarom feitelijk gezien zinledig. Cobac heeft aangegeven dat

zij deze zinsnede wil behouden in de samenwerkingsovereenkomst als extra zekerheid

voor de exclusiviteit. Aangezien deze zinsnede in een economisch realistische

openbare versie

Fout! Onbekende schakeloptie-instructie.

openbare versie

benaderingswijze geen gevolgen heeft voor de mededinging tussen partijen, heeft zij

verder dan ook geen waarde voor deze beoordeling.

102. Uit het bovenstaande kan geconcludeerd worden dat, gelet op alle specifieke

omstandigheden van dit concrete geval, ook de tweede exclusiviteitsafspraak rechtstreeks

verbonden is aan de oprichting en de instandhouding van de joint venture en niet verder

gaat dan hetgeen daarvoor strikt noodzakelijk is. De bijkomende afspraken over

exclusiviteit zijn dus in casu als nevenrestricties te beschouwen. Derhalve hoeven deze

afspraken niet meer afzonderlijk op hun verenigbaarheid met artikel 6 Mw beoordeeld te

worden.

- Herverzekeringsafspraken

103. Zoals onder punt 29 is vermeld, zijn partijen overeengekomen dat de joint venture [...]13 %

van de door haar verzekerde risico’s zal herverzekeren bij Interpolis en Cobac. Interpolis

en Cobac zullen elk voor [...]14 % daarin participeren.

104. De Europese Commissie heeft in een aantal beschikkingen waaronder een beschikking van

24 oktober 1994 in de zaak General Re/Kölnische Re (IV/M491,nr. 11) aanvaard dat de

relevante geografische markt voor herverzekeringen wereldwijd was. Voorzover de

bijkomende afspraak betreffende herverzekering tussen partijen een

mededingingsbeperking met zich zou brengen, zal deze niet merkbaar zijn op een

wereldwijde markt. Dit heeft tot gevolg dat het dan ook niet merkbaar is op de

Nederlandse markt in het licht van het verbod van artikel 6 Mw.

105. Uit het bovenstaande kan geconcludeerd worden dat de bijkomende afspraken over

herverzekering weliswaar niet als nevenrestrictie te beschouwen zijn, maar aangezien ze

niet merkbaar zijn op de wereldwijde relevante geografische markt voor herverzekeringen,

zullen zij geen gevolgen teweegbrengen voor de mededinging op de Nederlandse markt en

wordt er geen inbreuk gemaakt op het verbod van artikel 6 Mw.

C. Conclusie van de beoordeling

106. Aangezien de joint venture niet alle functies van een duurzame zelfstandige economische

eenheid vervult, is zij niet aan te merken als een gemeenschappelijke onderneming met

13

Verwijderd; vertrouwelijke gegevens. 14

Verwijderd; vertrouwelijke gegevens.

openbare versie

Fout! Onbekende schakeloptie-instructie.

openbare versie

het karakter van een concentratie in de zin van de Mededingingswet. Artikel 6 van de

Mededingingswet vormt derhalve het relevante beoordelingskader voor het

samenwerkingsverband.

107. Gezien de specifieke kenmerken van de betrokken dienst, de structuur van de relevante

markt, de eventuele barrières om tot de relevante markt toe te treden en de positie van

betrokken partijen op die markt kan, gelet op alle bovenstaande overwegingen in dit

concrete geval, geconcludeerd worden dat in casu de oprichting en de instandhouding

van de joint venture verenigbaar is met artikel 6 van de Mededingingswet. Immers, door

de oprichting en de instandhouding van de joint venture neemt de mededinging op de

relevante markt toe. De combinatie van de distributiemogelijkheden van Interpolis met de

expertise op het gebied van kredietverzekeringen van Cobac heeft duidelijke synergetische

effecten. Door deze effecten kan de joint venture een veel sterkere marktspeler worden

dan Cobac op eigen kracht zou kunnen worden. Voor Interpolis geldt zelfs dat zij niet tot

de markt toe zou hebben kunnen treden zonder de samenwerking met Cobac. Bovendien

kan er geen marktcoördinatie plaatsvinden die negatieve effecten zou kunnen hebben

voor de mededinging tussen Interpolis en Cobac aangezien ze geen concurrenten zijn

(ook niet potentieel) op de relevante markt.

108. De bijkomende afspraken betreffende het hanteren van gescheiden distributiekanalen

(zoals neergelegd in het addendum) en de exclusiviteit van de samenwerking, zijn

rechtstreeks verbonden aan de oprichting en de instandhouding van de joint venture en

gaan niet verder dan hetgeen daarvoor strikt noodzakelijk is. Deze bijkomende afspraken

zijn dus als zodanig als nevenrestricties te beschouwen en hoeven geen afzonderlijke

beoordeling meer op hun verenigbaarheid met artikel 6 Mw. De bijkomende afspraak over

herverzekering brengt geen merkbare beperking van de mededinging mee.

109. De algehele conclusie luidt dat in casu de afspraken die partijen hebben gemaakt in het

licht van hun samenwerkingsverband verenigbaar zijn met artikel 6 van de

Mededingingswet. Aan de behandeling van de voorwaarden voor ontheffing hoeft niet te

worden toegekomen. De aanvraag tot ontheffing wordt derhalve afgewezen.

V BESLUIT

110. De aanvraag om ontheffing als bedoeld in artikel 17 van de Mededingingswet zoals

ingediend door Interpolis, Cobac en Cobac Services wordt afgewezen, aangezien er geen

openbare versie

Fout! Onbekende schakeloptie-instructie.

openbare versie

noodzaak is voor ontheffing omdat er geen inbreuk wordt gemaakt op het verbod van

artikel 6 van de Mededingingswet.

Datum: 19 oktober 1998

De directeur-generaal van de Nederlandse mededingingsautoriteit,

voor deze:

w.g. drs. R.J.P. Jansen

Hoofd Concentratiecontrole

Tegen dit besluit kan degene, wiens belang rechtstreeks bij dit besluit is betrokken, binnen zes

weken na de dag van verzending van dit besluit een gemotiveerd bezwaarschrift indienen bij de

directeur-generaal van de Nederlandse mededingingsautoriteit, Sectie Beschikkingen, Bezwaar

en Beroep, Postbus 16326, 2500 BH Den Haag.