opzetten van de projectconditie project gestuurd door de stad Gent en het Autonoom Gemeentebedrijf AGSOBontwerpend onderzoek, marktonderzoekontwerpwedstrijd: visievorming, concept van masterplanstadsdebat en participatieprocessamenstelling van projectteam en opzetten van projectprocesuitwerking van planningsdocumenten, milieu effecten rapportvoorbereiding van strategische deelprojectenaanvraag projectsubsidie Vlaamse Gemeenschap Stedenbeleidkwaliteitscriteria: ontwerpkwaliteit, duurzaamheid, coproductie (publiek-

publiek, publiek-privaat, buurtparticipatie en samenlevingsopbouw)oprichten van kwaliteitskamerstart socio-cultureel programma ‘DOK’, 2012renovatie van de kade, eerste brug, hergebruik grintbakken, 2010-2012gunningsprocedure voor gemengd woningbouwproject Fase 1, 2013-2014ontwerpwedstrijd school en buurtcentrum, 2015ontwerpend onderzoek hergebruik betoncentrale en buurtpark, 2015-2016

participatie buurtbewoners en civiele organisatiesInformatie, consultatie, terugkoppeling, workshops

strategische deelprojecten 1. connectie infrastucturen:

2 fiets- en voetgangersbruggen 2. verblijfsinfrastructuren: renovatie van de kade:

kaaipromenade en aanmeerkade gemeenschapsinfrastructuren: hergebruik grintbakken

3. socio-cultureel programme (‘DOK’) 4. woningbouwproject ‘Schipperskaai’ 350 wo 5. buurtpark en hergebruik betoncentrale 6. voorzieningencluster: school, sporthal,

kinderdagverblijf, bibliotheek

Gent, ‘Oude Dokken’, 2011-Fase

1: Handelsdok

Oost: Schipperskaai

strategisch deelproject 1: connectie infrastructuur 2 voetganger- en fietsbruggen(Batavia Brug Open Oproep VBMSTR, ontwerp Feichtinger Parijs, inhuldiging zomer 2012)

strategisch deelproject 2: verblijfsinfrastructuurrenovatie van de kade tot kaaipromenade en aanmeerkade

strategisch deelproject 2: gemeenschapsinfrastructuren: hergebruik van de grintbakken

Vlaams Bouwmeester, master project 2012, Sarah Melsens, Roberta Gigante

strategisch deelproject 3: socio-cultureel programma DOK, 2012-2015-‘werfplek voor verpozing en culturele manoeuvres’

strategisch deelproject 4: gemengde woningbouwproject ‘Schipperskaai’ (350 wo), 2013-

werk van o.a. Stéphane Beel architecten, Maat ontwerpers, Pauwels landschaparch., ReVive, Vanhaerents Developments, Van Roey Real Estate, SOGENT

strategisch deelproject 4: gemengde woningbouw ‘Schipperskaai’, 2013-sociale woningbouw, private woningbouw, typologie stedelijk wonen, publieke ruilmte, collectieve tuinen, buurtparken

werk van o.a. Stéphane Beel architecten, Maat ontwerpers, Pauwels landschaparch. ReVive, Vanhaerents Developments, Van Roey Real Estate, SOGENT

Robbrecht and Daem+ Whiteread arch. Tractor Collective

strategisch deelproject 5: buurtpark en publiek hergebruik betoncentrale + gele kraan: ideeënwedstrijd, ontwerpend onderzoek (2015-2016)

Genk, Sledderlo, 2010-

BUUR masterplan, BBS landschapsontwerp, StadGenk, Sociale Bouwmaatschappij

de tweede

industriële

revolutie

van Genk:het Albertkanaal, de industriële

corridor Antwerpen-Luik, Ford Genk

het modernistische ideaal: Sledderlo

New Town, Sam van Embden, 1963 het modernistische

ideaal

opgeschort, vergeten, verwaarloosd

Nieuw

Sledderlo: sociale

enclave, Oud

Sledderlo: suburbane

spreiding en

verlinting

Genk, Nieuw

Sledderlo, perifeer

stedelijk

getto: werkloosheid, lage

scholingsgraad, ethnische

concentratie, ondermaatse

woningtoestanden

infosessies in vroege projectfase en thematische

workshops

Genk, Sledderlo, 2010- participatie civiele maatschappij en buurtbewoners

lokale projectambassadeurs   (individuelel gesprekken met bewoners)   

presentatie en  feedback in situ (buurtgesprekken, buurtwandelingen, opinie shows...)

Genk, Sledderlo, 2010- wegwerken van de perifere getto conditie: 11 strategische deelprojecten: connectiviteit, nieuwbouw en vernieuwbouw sociale woningen, gemengde sociale nabijheid, verdichting en kernversterking, publieke voorzieningen, publieke ruimte, integrerend landschap

BUUR masterplan, BBS landscape, City of Genk, Social Housing Company Nieuw Dak

BUUR masterplan, BBS landschapsontwerp, StadGenk, Sociale Bouwmaatschappij

Genk, Sledderlo, 2010- stategisch deelproject: nieuwbouw en vernieuwbouw sociale woningen afbraak, nieuwbouw, vernieuwbouw, aanleg publiek domein, buurtvoorzieningen

BUUR masterplan, BBS landschapsontwerp, Stad Genk, Sociale Bouwmaatschappij, Lava arch. photogr. OSA, Stijn Bollaert in: Joeri De Bruyn (ed), Genk Rasterstad, 2015 p158-159

Genk, Sledderlo, 2010- stategisch deelproject: residentiële vastgoedontwikkeling op PPS basis, onderhandelend ontwerpen: 1. gemengde sociale nabijheid en fasering 2. nieuwe woningtypologie: compact wonen in het groen

BUUR masterplan, BBS landschapsontwerp, Stad Genk

Genk, Sledderlo, 2010- integrerende landschapsontwikkeling, vernieuwing sociale woonwijk, stadsvernieuwing

BUUR masterplan, BBS landsschapsontw., Stad Genk, Sociale Bouwmaatsch. Lava architecten

Stadsvernieuwingsprojecten Halle en Vilvoorde herontwikkeling van brownfields en postindustriële sites langs de infrastructurenbundel en voormalige industrie-as Antwerpen-Brussel-Charleroi (de ‘ABC as’), landschapsherstel Zenne, ‘double-scale’ stadsvernieuwing: opwaardering van twee stedelijke centra in de Vlaamse Rand, uitrusting van de Brusselse Metropolitane Ruimte

V

B

HV

H

Bron: Michael Ryckewaert 2011.

Renaet Braem: Stad België, 1958

Halle, Nederhem, 2006- herontwikkeling van brownfield tussen spoorweg en kanaal, hechten van morfologische breuk tussen het middeleeuwse stadscentrum en de volkswijken aan de overkant, realisatie van een ‘derde stadsdeel’ als verbinding en attractor, publieke voorzieningen (sport, karnaval), multifunctionele buurt: wonen+werken+park+sociaal centrum, landschapsherstel Zenne

masterplan: De Smet Vermeulen architecten, Stad Halle, NMBS

Halle, Nederhem, 2006- Stadsvernieuwingsproject herleid tot residentieel vastgoedproject (395wo)? NMBS stelt verdere ontwikkeling uit; stad reduceert publiek programma realisatie van bescheiden eerste fase; realisatie ‘Sportoase Hallebad’

NederhemNederhem

Halle,Conceptsubsidie Zennepark 2015ontwerpend onderzoek omtrend een lineair rivier- en kanaalpark op de schaal van de gehele stedelijke regio

Halle, Nederhem, 2006- landschapsherstel oevers Zenne

Vilvoorde, stadsvernieuwingsprojecten Watersite, 2004- herontwikkeling van de postindustriële strip tussen spoorweg en kanaal, masterplan beklemtoont de link met de haven van Brussel, nieuwe residentiële stadswijken, waterfront promenade, landschapsherstel Zenne

B

Vfase1

globaal masterplan: Xaveer De Geyter architects, 2006

fase 2

fase 3

V

B

Vilvoorde, Watersite, 2004- fase 1: stadsvernieuwingsproject Kanaalpark, 2004- aanleg park en speelterrein, waterfront promenade, renovatie van voormalig ‘Tuchthuis’, hotel-restaurant-café, residentieel vastgoed

werk van: Styfhals en Partners, Robbrecht en Daem, Bob 361, Stad Vilvoorde, W&Z, TV partnership Watersteen (Virix),

Vilvoorde, Watersite, 2004-fase 2 ‘De Molens’, 2008-nieuwe woonwijken, stedelijke woningtypes, groene energie, aanleg publieke ruimte, school, waterfront promenade, aanleg Zenne oevers, voetgangers- en fietsbrug, treinstation (uitbouw gewestelijk netwerk)

werk van o.a..Xaveer De Geyter architects, Beel-Achtergael arch., BBS landschapsontwerp,CEE-engineering, stad Vilvoorde, W&Z, PSR Brownfield Developers-Matexi

Vilvoorde, Watersite, 2004-fase 2: ‘De Molens’, 2008, integrerend publiek domein / nieuwe typologieën stedelijke wonen / groene energie, collectieve verwarming

Bureau Bas Smets, landschapsontwerp

Stéphane Beel and Lieven Achtergaele, architecten, CEE-engineering

Wordt de voormalig industriële ABC-bundel getransformeerd tot vastgoed woonpark voor een nieuwe stedelijke middenklasse? Wat met gentrificatie?

Vilvoorde, Watersite, 2004-fase 3: ‘Broek’, 2014, herontwikkeling van een woon-werk-weefsel,landschapsherstel Zenne

conceptsubsidie Vilvoorde Broek 2013: social-ruimtelijke analyse en veldwerk: gebouwenbestand, lokale economie, nood aan sociale voorzieningen (kinderdagverblijf, buurtcentrum, school, naschoolse ondersteuning, repetitielokaal jongeren, indoor voetbal, gamers centrum, voorzieningen voor starters...)

De Smet Vermeulen architecten - Marleen Goethals

1+2: hergebruik van industriële loods: buurtcentrum + indoor voetbal 3: huiswerkhulp en naschoolse opvang 4: kunstacademie 5: starterscentrum

Vilvoorde, Watersite, 2004- fase 3: ‘Broek’, 2014, sociale en ruimtelijke kennis (lokale economie, gebouwenbestand, welvaarts- en welzijnsnoden, lokale toeëigeningen e.d.m.) vormen de basis van het masterplan

De Smet Vermeulen architecten - Marleen Goethals

Vilvoorde, Watersite, 2004- fase 3: ‘Broek’, 2014,

ontwerpend onderzoek en onderhandelend ontwerpenvan lokale ontwikkelingscoalities en mogelijkheden van coproductie, inpassen van welvaartsvoorzieningen, onmiddellijk en tijdelijk gebruik van vacante plaatsen

Vilvoorde, Watersite, 2004- conceptsubsidie 2015 ‘ontwerpend onderzoek van methoden en programma’s voor tijdelijke ingebruikname in reconversieprojecten’ verder bouwen op het experiment van de Kruitfabriek: activeren van het stadsdebat, genereren van civiele creativiteit, ondersteunen van intergewestelijke uitwisseling en samenwerking (met Brussels Gewest)

André Loeckx Stadsmatinee ‘Stadsvernieuwing’, Kortrijk 27 mei 2016

Naar een coproductieve projectmodus. De stadsvernieuwingsprojecten in het stedenbeleid van de Vlaamse Gemeenschap 2002-2015 (Polanyi revisited)

1. de stedelijke conditie 1990, stadsverval en nevelstad2. antwoorden vanuit beleid en discipline3. de projectmodus van stedelijke ontwikkeling, zegen of vloek?4. kleine ideologie van Stedenbeleid/Stadsvernieuwing in Vlaanderen 5. stadsvernieuwingsprojecten: pogingen tot synergie en coproductie6. uitdagingen7. alles kan beter

stationsomgevingen Leuven-Aarschot-Diest: competitieve centraliteit tussen steden of regionaal netwerk van complementaire centraliteiten ?

werk van o.m. Projectteam Stadsontwerp, SeArch, Ar-te, Omgeving, Buur

BLONDIA, M., DE DEYN, E., SMETS, M., Regional LRT proposal for Klein-Brabant as a backbone for the peri-urban landscape, KU Leuven Research Project, (2011)

ontwerpend onderzoek ‘Light Rail Transit Network’onderzoek light rail corridor Temse-Bornem-Puursmobiliteitsnetwerken, ruimtelijke profilering, verdichting

BLONDIA, M., DE DEYN, E., SMETS, M., Regional LRT proposal for Klein-Brabant as a backbone for the peri-urban landscape, KU Leuven Research Project, (2011)

ontwerpend onderzoek Light Rail Transit Networkonderzoek light rail corridor Temse-Bornem-Puurs mobiliteitsnetwerken, ruimtelijke profilering, verdichting

infrastructuur, landschap, mobiliteit en voorzieningen moeten de sites van Winterslag, Waterschei, Zwartberg, Sledderlo en Ford verbinden tot een netwerk van complementaire gangmakers van stedelijke / territoriale ontwikkeling

SVP Conceptsubsidie Genk Kolenspoor 2015- stadsvernieuwing en gebieds(her)ontwikkeling

SVP Sint-Niklaas Clementwijk 2008- de duurzame verkaveling, reductie van de zware ecologische voetafdruk van de verkaveling

zachte ecologische structuren/ zachte infrastructuren/ clustervorming/ sociale mix/ uitrusting, 28ha voor 700 woningen (420 wo + 280 app) en stadspark objectief duurzaamheidsmeter: 65% i.p.v. 35% (courante verkaveling)

werk van o.m. Technum, Fris in het Landschap, EVR architecten, Grontmij, Matexi

SVP Conceptsubsidie Deinze Oostkouter 2014- herdenken en herontwikkelen van uitgestrekte verkavelingen

ecologische structuren/ zachte infrastructuren/ oordeelkundige verdichting/ nieuwe typologieën en woonwijzen/ gepaste uitrusting/ mobiliteit

projectbegrenzing? wie zou moeten coproduceren? sociaal daagvlak?

Metropolitaan Kustlandschap 2100 ontwerpend onderzoekLabo Ruimte: Vlaams Bouwmeester, Ruimte Vlaanderen, 2013-2014

ontwerpend onderzoek Metropolitaan Kustlandschap 2100 de klimaatagenda, gebieds(her)ontwikkeling en stadsvernieuwing

Oostende Groen Lint

ontwerpend onderzoek Metropolitaan Kustlandschap 2100 de klimaatagenda, gebieds(her)ontwikkeling en stadsvernieuwing.

zeespiegelstijging 2100: +93cm, tijdens storm +130cm (W+ scenario) kusterosie, zandsuppletie

Labo Ruimte: Vlaams Bouwmeester, Ruimte Vlaanderen, 2014-2014, werk van H+N+S, Architecture Workroom Brussels, Maat ontwerpers, Xaveer De Geyter arch.

SVP en participatie In de meeste SVP worden de beschikbare media en methoden van informatie, consultatie en feedback aangesproken.

coproductieve stadsvernieuwingsprojecten: wat met participatie?

drie uitgangspunten, drie sleutelbegrippen: sociale kennis, sociaal-ruimtelijke competentie, coproductie

1 ‘sociale kennis’ Participatie begint met het ontginnen van lokale sociale kennis. Dergelijke kennis wordt niet meteen aangereikt door interviews of gesprekstafels maar vergt onderzoek (ontwerpend onderzoek, veldwerk ...). Heel wat sociale kennis is tegelijk ruimtelijke kennis. Sociaal-ruimtelijke kennis vormt een belangrijk gedeelte van de ‘grondstoffen’ waarmee het stadsontwerpen aan de slag gaat. Deze kennis bevat tegenstellingen en ambivalenties die het ontwerpen probeert om te zetten in ruimtelijke coëxistentie en synthese. Op die manier is ‘ontwerpen voor de mensen’ in staat een ruimtelijk platform te concipiëren dat een geschikt podium verleent aan het ‘ontwerpen met ’ en het ‘ontwerpen door de mensen zelf’ .

drie uitgangspunten, drie sleutelbegrippen: sociale kennis, sociaal-ruimtelijke competentie, coproductie

2 ‘sociaal-ruimtelijke competentie’ Onmiddellijke participatieve interactie (interviews, gesprekstafels, workshops, speltechnieken e.d.m.) biedt geen garantie op effectieve projectparticipatie. Effectieve projectparticipatie is het resultaat van een proces van capaciteitsopbouw van participanten dat op progressieve wijze impliciete en expliciete sociaal-ruimtelijke kennis omzet in actieve sociaal-ruimtelijke competentie van participanten. Tijdelijk en experimenteel gebruik van vacante, vaak ongekende en ontoegankelijke plaatsen is een belangrijke mehode van participatieve capaciteitsopbouw. Tegelijk kunnen vormen van onmiddellijke participatieve interactie een interessante aanvulling zijn op het langzame proces van participatieve capaciteitsopbouw.

drie uitgangespunten, drie sleutelbegrippen: sociale kennis, sociaal-ruimtelijke competentie, coproductie

3. ‘coproductie’ Participanten moeten coproducent worden van het stadsproject. Optreden als coproducent heeft een grote participatieve impact en bereidt voor op medebeheer van de nieuw geproduceerde omgeving. Coproductie beschouwt de betrokken burgers als verantwoordelijke strakeholders die investeren in het project, deelnemen aan de besluitvorming, delen in de lasten en lusten van het project. Coproducenten brengen vaardigheden en capaciteiten in die elkaar aanvullen. Zij vervangen elkaars bijdragen niet maar verrijken deze op basis van een gedeelde sociaal-ruimtelijke competentie. In een coproductief proces kan het dus niet de bedoeling zijn professionele ontwerpvaardigheid te vervangen door niet-professioneel werk. Evenmin heeft het zin de sociaal-ruimtelijke competentie van bewoners en gebruikers te vervangen door professionele opdrachten.

André Loeckx Stadsmatinee ‘Stadsvernieuwing’, Kortrijk 27 mei 2016

Naar een coproductieve projectmodus. De stadsvernieuwingsprojecten in het stedenbeleid van de Vlaamse Gemeenschap 2002-2015 (Polanyi revisited)

1. de stedelijke conditie 1990, stadsverval en nevelstad2. antwoorden vanuit beleid en discipline3. de projectmodus van stedelijke ontwikkeling, zegen of vloek?4. kleine ideologie van Stedenbeleid/Stadsvernieuwing in Vlaanderen 5. stadsvernieuwingsprojecten: pogingen tot synergie en coproductie6. uitdagingen7. alles kan beter

1 De stadsvernieuwing is niet afgewerkt. De stedelijke conditie blijft zorgbehoevend: de verwarde 20e eeuwse gordel, de samenhang metde randstad, nood aan nieuwe typologieën van wonen zorg en werk, stedelijke mobiliteit, de ecologische voetafdruk van de stad, samenlevingsopbouw, gentrificatie, veiligheid, financiering, ...

2 De stadsvernieuwingsprojecten zijn niet afgewerkt. De reeds bereikteresultaten mogen gezien worden. Een goed instrumentarium en eenschat aan ervaring werden uitgebouwd. Maar het blijven kwetsbareoperaties, gevoelig voor conjunctuur, contestatie en procedureleverwikkelingen. Zij vergen volgehouden ondersteuning en begeleiding.

3 Heel wat stadsvernieuwingsprojecten slaagden er in een succesvollevorm van publiek-private samenwerking op het getouw te zetten. Inmeerdere gevallen neemt ook de civiele sector actief deel aan het proces. Toch is er nog een hele weg af te leggen naar een vlotdraaiende publiek-privaat-civiele coproductie.

4 Er is een nood aan een betere publiek-publieke samenwerking tussensectoren en beleidsniveaus. Stadsvernieuwingsprojecten zijnproefterreinen van transversale samenwerking tussen actoren ensectoren. Dit vraagt effectieve stadscontracten.

5 Heel wat projecten vertonen kwaliteitserosie. Er is nood aan effectievekwaliteitsbewaking zowel ten overstaan van private als van civiele enpublieke partners. Er moet werk gemaakt worden van een betereverstandhouding en samenwerking tussen architectuur en vastgoedi.v.m. architectuurkwaliteit en typologie.

6 Participatie gaat niet over ‘iedereen moet over alles meebeslissen’maar moet worden gezien in een bredere optiek van sociale kennis,capaciteitsopbouw van alle participanten, effectieve coproductie ensamenlevingsopbouw.

7 Er moet gewerkt worden aan criteria van ‘integrale duurzaamheid’.Duurzaamheid gaat over meer dan klimaat en energie. Van ‘e-duurzaamheid’ naar ‘i-duurzaamheid’ d.w.z. ecologisch +sociaal +economisch.

8 De verschillende tijdskaders van stadsprojecten moeten beteringeschat worden: stadsprojecten moeten voorzien in ‘quick wins’ envoorlopig gebruik; zij moeten kunnen inspelen op onvoorzienewendingen en kansen en tegelijk leren omgaan met de onvermijdelijkelange duur van structurele ruimtelijke verandering (‘slow urbanism’).

9 Zonder kwaliteitsvolle ruimtelijke planning en ontwerp lukt het niet.Planning en ontwerp moeten een performant ruimtelijk frame aanreiken voor stedelijke leefkwaliteit, stedelijke ontwikkelingskansen encoproductie.

10 De stad blijft de meest aangewezen regisseur van hetstadsvernieuwingsproject. Maar wat met problemen en opportuniteiten die de bevoegdheid van de stad te buiten gaan? Nieuwe gebiedsgerichte samenwerkingsverbanden moeten worden uitgetest.