Organik Ürün Rehberi

7/24/2019 Organik rn Rehberi

1/32

OrganikrnRehberi

101

SORUDA


2/32

Batur ehirlioluBuday Dernei E Genel Koordinatr

Organik kavram her geen gn daha popler

oluyor. Sokakta, nohut pilavcnn el arabasnn

cameknnda, pazarda, manavda, giyimde,kozmetikte, deterjanda; neredeyse her yerdekarmza kyor. Bazlarna kimya dersinde

rendii organik maddeyi hatrlatyor, bazlar-naysa gzlndeki organik cam...

Kavram kargaas ve bilgi yetersizlii sadece

bu kelimenin poplerliinden yararlanmakisteyenlerin de iine yaryor. te yanda organiin

rk ark, kurtlu meyvesebze ya da pahallks bir eit gda olduunu dnenler var.

Bu kelimenin etki alan yaygnlatka sorular

da artyor: Organik gda nasl denetleniyor? Eti-ketinde organik yazan her gda gerekten organik

mi? Organik gda neden pahal? Gvenilir, sa-lkl gdaya ulamak isteyen tketici ou zaman

sorularna doyurucu yantlar bulamyor.

Organik tarmn Bat'da gelimesi, kkl birharekete dayanyor: Hayvan haklar, evre ve in-

san sal konularnda duyarl birey ve kurumlartarandan 1970li yllarda balatlan bir hareke-

tin etkisiyle Avrupa Birlii yeil, doal vb. kavram-

larla ilgili karmaaya ortak bir standart getirmekiin ilk ynetmelii dzenlemi. Ekolojik, sosyal

ve kltrel temellere dayanan organik tarm, lke-mizde tabandan gelen bir hareket olmad iin,

tketici asndan poplist bir kavram, ifi iinde ekonomik bir alternati olarak geliti.

Buday Ekolojik Yaam Destekleme Dernei

olarak organik tarmla ilgili yrttmzprojeler ve kurduumuz modellerle, bir yandan

organik rnlerin ulalabilir olmasna nayak

olurken dier yandan tketicinin aklnda pek ok

sorunun olumasndan da sorumluyuz.Tohum, GDO, iyi tarm, hormon, sertiika,

analiz, kalnt, sera retimi, besin deerleri... Sa-lkl, doa dostu organik tarmn yaygnlamas

ve dolaysyla iyatlarn daha makul seviyelereinmesi iin tketicinin sorularnn tam olarak

yantlanmas ve bilgilendirilmesi gerekiyor.

Buday Dernei olarak, National Geog-raphic Trkiyenin yaymlad 101 Soruda

Organik rn Rehberisayesinde, hem bu kav-ram karmaasn dzeltme hem de tketicinin

sorularn yantlama ans buluyoruz. Bu ortakalma ansn bize sunan NG Trkiyeye, ziraatmhendisi Neslihan imek bata olmak zere

katkda bulunan tm retici, ziraat mhendisi veakademisyen dostlarmza teekkr ediyoruz.

Eer kendi gdamz retmiyorsak veya re-

tenlerle dorudan almyorsak, son kullancreten bann koptuu gnmzde, kontrol ve

sertiikasyona da ihtiyacmz var demektir.Gvenilir gda konusunda hepimize sorumlu-

luk dyor. reticinin sorumluluu nasl kalitelive salkl olan retmekse, tketicinin sorumlu-

luu da salkl gdann sreklilii ve yaygnla-mas iin bireysel tercihlerini organik olandan

yana kullanmas.

Organik rn kullanmak sadece bugn,kendimizin ve ocuklarmzn s alkl kalabilmesi

iin deil; gelecek kuaklarn yaamasn dledi-

imiz dnya iin yaplan bir tercih...

Gvenilir gdaya giden yol...

NDEKLER

50 leme vekatk maddeleri

57 Alveri64 Tanmlarve Logolar

34Nasl

analizediliyor?

39Her eytohumla

balar

52EtiketlemePaketlemePazarlama

55Tekstil,Kozmetik,Temizlik

42 Bitkiselretim47 Hayvansalretim

6 Neorganik?Nedenorganik?

20Organik,Doal, yi,Toprakszve ToplumDestekliTarm

24Nasl denetleniyor,sertifikalandrlyor?

16 Dnyadave Trkiye'dedurum ne?

Organik

rnRehberi

101SORUDA


3/32

NE ORGANK?NEDEN ORGANK?

Ne organik?Neden organik


4/32


8 ORGANK RN REHBER 9

Neden organik/eko-lojik/biyolojik tarm?Getiimiz yzylda tmdnyada bir devrim ni-teliinde uygulamayakoyulan konvansi-yonel, endstriyelveya modern tarm olarak

adlandrlan tarm yntem-lerinin, endstriyel an enbyk baarlarndan birisiolaca sanlyordu. kinciDnya Savandan sonrabalayan srete retim de,verim de artt. Ancak verim,sadece birim alandan alnanmiktar ve azalan igczerinden deerlendirildi.Bugn resmin tamam-na bakldnda du-rum ok farkl.

Tarm sektrdnya apndabir kriz iinde;gda gvenliitehdit altnda.Kalknma Bakanlnn2014-2018 yllar iin ha-zrlanan Onuncu KalknmaPlanndaki Tarmsal YapdaEtkinlik ve Gda Gvenliizel htisas KomisyonuRaporundaki rakamlar butehdidin bykln aka

ortaya koyuyor. Raporda,uzun yllar sabit seyredentarmsal rn fiyatlarnnOcak 2007nin ikinci yarsn-dan itibaren artmaya bala-d ve Mays 2008de rekorseviyelere ulat belirtiliyor.Gda Krizi olarak adlandrlanbu srete petrol fiyatlartarmsal rn fiyatlarnn ar-tn destekleyecek ekildeykseldi. Gda fiyatlarndaki

artlar pek ok lkedeprotestolara nedenoldu. Hkmetler tarmrnleri ihracat ve itha-latna ynelik politikala-rnda eitli deiiklikler

yaptlar.Bununla birlikte son 10

ylda dnyann farkl bl-gelerinde kuraklk ve selfelaketlerinin artmas, gdafiyatlarndaki istikrarszlda artrd.

Ekonomik byme adnave ala are senaryolarylasunulan modern/endstriyeltarmda kullanlan sentetikgbreler, kimyasal ilalar

ve monokltr tarmyntemleri doay

tahrip ediyor,

topran ret-kenliini yokederek tarmyaplamaz hale

getiriyor, su kay-naklarn kirletiyor, insan vedier canllarn saln teh-dit ediyor, krsal topluluklar,nfusu yoksullatryor (bkz.Zirai ilalarn insan salnaetkileri. s.10).

Bununla birlikte tarmve gda sektrnde hem

tarmsal girdiler hem depazarlamada tekellemegelirin, adaletsiz biimdedalmasna neden oluyor.Yaygn olarak kullanlangday retme ekli, tahripedici, stelik srdrlebilirdeil. Buna karn organiktarm, bizi konvansiyonel ta-rmn yaratt salk sorun-larndan korumann yan sra,doann ve toprak, su gibi

1Organik tarm nedir?Organik tarm, tm canllara veevreye dost retim sistemlerini ieren; yetitiricilikte, in-sana ve evreye zararl sentetik kimyasal ila, hormon vegbrenin kullanlmad bir tarm yntemi. Ancak organiktarmn, sadece tarmsal girdi ynetimiyle snrlandrlmas

doru olmaz. Organik tarm, ayn zamanda iftliin ynetimindenrnlerin pazarlanmasna kadar, kendi zel prensip ve uygula-malar olan, srdrlebilir ve izlenebilir bir tarm yntemi. Organikyetitiricilikte retimle ilgili tm faktrler bir btn olarak ele aln-yor ve tarm iletmelerinin kendine yeterlilii ncelikli. Bunun iintoprak, bitki, hayvan ve insan ara-

sndaki doal dngnn ilerliigzetilerek kullanlan doal k-kenli hammaddelerin, mmknolduunca iletmenin iindenveya yakn evresinden salanmasamalanyor. Organik retim, iftlikte kullanlan girdilerin (tohum,gbre, ila vb.) doal evreyi tehdit eden etkilerinden kanmaytaahht ediyor. Organik tarmda, tohumdan tketiciye ulancayakadar tm aamalar (yetitiricilik, ileme, paketleme, etiketleme,depolama vb.), Gda, Tarm ve Hayvanclk Bakanlnn yetkilen-dirdii kontrol ve sertifikasyon kurulularnca (KSK) denetleniyor.

4Organik,biyolojik veekolojik tarm

arasnda fark varm?Organik tarmfarkl dillerdeki kulla-nm biimleri nede-niyle ekolojik ya dabiyolojik tarm olarak

da adlandrlabiliyor.rnein, ngilteredeorganik (organic),Almanyada ekolojikve biyolojik (ko-logish), Fransadabiyolojik (biologique)kelimeleri kullan-lyor. Bunlar genelolarak birbirleriyleeanlaml olarakkabul ediliyor. Ancakekolojik tarm ekoloji

kelimesinin ierdiigeni anlam itibariylebaz otoritelere grebiyolojik eitlilik,sosyo-ekonomikboyut, yenilenebilirenerji kullanmgibi daha geni biramalar btnnde ifade ediyor.

2Organik rnnedir ?Tohumdanhasata, hasattan son

kullancya ulancaya kadarolan btn aamalarnda,insana ve ekosistemezararl kimyasal girdi, katkmaddesi ve ilem/yntemkullanlmadan retilen,kontroll ve sertifikal rn-ler organik rn olarak

adlandrlyor. Organikrnler kanun ve ynet-meliklerce tanml artlardahilinde, tm sreteizlenebilirliin saland,her bir verinin kayt altnaalnd bir tarm yntemiyleretiliyor.


5/32


6

doal varlklarn korunmas iin de zmlersunuyor. Organik tarm, belirli elit bir kesimesalkl rn sunan, toplumun evre ve salkkonusundaki duyarllna yant veren, alterna-tif bir yntem olmann ok tesinde bir anlamifade ediyor.

Organik tarm felsefesi, ilkeleri ve amalardorultusunda bakldnda ve bu yolda yrn-

dnde krsal nfusun yoksullamas, istih-dam, tarm ve gda sektrndeki tekellemeninde nne geilecek bir yol, yntem, yaklamneriyor. Organik tarm ayn zamanda tohum,ifti, toprak, bitki, hayvan ve tketici arasndayeni bir iliki modeli tanmlayan bir yaamkltr olarak deerlendirilebilir. Bu anlamdakk aile iletmecilii, gda gvencesiyle birlik-te srdrlebilirliin salanmas ve ala areasndan da uzun vadede bir k yolu olabilir.

te yandan dier canllarn haklarn da g-

zeten organik tarmda hayvanlar, genel olarakhayvan refahnn gerektirdii koullarda yeti-tiriliyor, organik yemlerle besleniyor. Organiktarmda GDOlu girdi kullanlmyor. Trkiye'deBiyogvenlik Kurulunun hayvansal yem amalGDO ithalatna izin vermesinden sonra hayvan-sal rnlerde GDOdan kanmann tek yolu daorganik rn tketmek (bkz. s.40).

Organik tarm standart ve ynetmeliklerisalk sorunlarna yol aabilecei dnlen g-da katk maddelerine ve rn ileme yntem-lerine de izin vermiyor (bkz. Katk maddeleris. 50 ). Organik tarmn salk, evre ve hayvanhaklar asndan ortaya koyduu amalarn ya-n sra sosyo-ekonomik amalarn da baarylagerekletirmesi sadece tarm ve gda sektrpaydalarnn abasyla deil, bireylerin taleple-rinin ynn deitirmeleri ve yaam tarzlarnsorgulamalaryla mmkn.


aratrmaclar, bebek veocuklarn n beyin zarndabariz anomaliler tespit etti.Bunun, ocuklarn zihinselyeteneklerinde soruna yolat, cinsel organlardadeiime neden olduubelirtiliyor. Gdada dk

miktarlarda olmasna izinverilen glyphosatebazlot ilalarnn ise farelerinDNA'snda hasara yol aa-rak, ksrla, dk spermsaysna ve prostat kan-serine neden olduu be-lirlendi. Bu rneklere dahaonlarcas eklenebilir.

evre alma grubununfoodnews.org'da yaymla-d bir almada analizetabi tutulan konvansiyonel

eftalilerin %94nde, el-malarn %91inde pestisiterastland; eftalilerde 45,elmalarda 36 eit pestisitbelirlendi. Zirai ila kalntla-rnn kanser, reme sistemive doum bozukluklar,hormon etkileimleri, beyinve sinir sisteminde hasar,baklk sisteminde hasar,alerji, ocuklarda geliimbozukluklar ve fizyolojikhastalklar ile tahri edici

reaksiyonlara neden oldu-u eitli bilimsel aratr-malarla belgelendi. Birokkurum ve lke tarafndanbelirlenen zirai ila kalntalt limitleriyse bu kalntlarinsan bedeninde birikmeyeneden olduu ve dieretkenlerle birleerek salksorunlarna yol at iinuzun vadeli etkiler gznne alndnda yetersiz.

5Pestisitlerin (zi-rai ilalarn) insansalna etkisinedir?Kurda,kua, aa payla-m kltr yerine

hepsi benim kltrnnsimgesi olan bitki hastalkve zararllarna kar zmolarak sunulan zirai ilalar, yokoluu da beraberinde getirdi.

Bu hikye Amerikan balkkartallarnn lmyle balad.lm nedeni yedii balklara,baln yaad suya, suyunulat konvansiyonel tarmtopraklarna ve sonunda daare diye sunulan DDTye geldidayand. Gnmzde DDT pekok lkede yasakland amaABD evre Koruma Kurumu,piyasadaki kimyasallarn

%99'dan fazlasnn, insan veevre salna zararl olupolmadna dair testler uygu-lanmadan piyasaya srlme-sine izin veriyor. Ticari olarakkullanlan tarmsal veya tarmd pestisitlerin saysnn 17 binolduu dnldnde buson derece rktc.

Bununla birlikte hemen hergn yeni bir zirai ila yasakla-nyor. Anne stnde ve kordonbanda pestisitlerin belirlen-

mesinden sonra, New YorkColumbia niversitesi tarafn-dan yaymlanan bir aratrma,Chlorpyrifosetken maddesiieren tarm ilacna, ok azmiktarda maruz kalnsa bilekarlalacak salk sorunlarnortaya koyarak, kullanmna iz inverilen zirai ila etkilerinin kabuledilemez olduunu gsterdi.Chlorpyrifosa maruz kalan40 ocuu, 6 ila 11 yl izleyen

Bu tehditlere ramen ziraiilalar, vaat edildii gibi b-ceklere kar etkili olabiliyormu? Ksa vadede zirai ilalarbceklere kar etkili amayllar iinde performanslardyor. Pestisitler uzunvadede, zmeye altklar

problemi yaratan konumunadm durumda. Birok ta-rmsal zararl, bu ilalara kardiren gelitiriyor, artrlanila dozuna ramen direndevam ediyor. Antibiyotiklerediren kazanan bakterilergibi zirai ilalara kar direnli tr says da artyor. Bunun balcanedeniyse tek tip, yerel olmayan tohum ekilen monokltr tarmalanlarnn bu bceklere beslenme ve reme iin harika bir or-tam sunmas ve tarm zararls bu bcekleri yiyen avc bceklerin,kularn, srngenlerin pestisitlerle zehirlenerek yok olmas.Yani doada denge salayan rekabet mekanizmasnn insan

eliyle bozulmas. Benzer durum GDOlu rnler iin de geerli. Otilalarna kar diren geni alanan GDOlu rnlerin kullanmnnyaygnlamasna bal olarak, ot ilacna dayankl yabani otlarnsays (197 eit yabani ot) giderek artyor. Bunun sonucunda,ABD evre Koruma Kurumu yabani ot ilac etken maddesi olanglyphosate'in gdalarda 20 kat daha fazla bulunabilir olmasnonaylam durumda. Pimentelin 2005 aratrma sonularnagre, ABDde 1945-2000 yllar arasnda bcek ilalarnn kulla-nm 10 kat artmasna ramen bceklere verilen kayp iki kat artt.Birlemi Milletler evre Programna gre, tarmda kullanlan busentetik kimyasallarn bedeli, ylda 1 ila 5 milyon arasnda pesti-sitten zehirlenme vakas.

1984te, Hindistann Madhya Pradesh eyaletinde bir Ameri-

kan irketine ait tarm ilac fabrikasnda oluan gaz kaa, tarmilalarnn ne kadar tehlikeli olduunu gsterdi . Eyalet hkmeti,evrede yaayan 3 bin 787 kiinin annda ld n aklad.Daha sonra toplam lmler 15 bine ulat. Yarallarn saysysa558 bin 125'ti. Bunlarn 38 bin 4 78inin geici engelli olduu, 3 bin900nn ise ciddi ve srekli engelli kald saptand. Bu felaketinernobil den bile daha ciddi etkileri olduu yorumlar yapld.Greenpeace'in, kazadan 20 yl sonra blgede yapt aratrmayagre, toprakta normalin 6 milyar kat toksik madde bulundu.

O zaman pestisitlerin kullanm neden hl bu kadar yaygn?Dnyada tarm ilac ticaretinin %89unun sadece 10 irketin elin-de olduu verisi, bu sorunun yant iin bir ipucu olabilir mi?


6/3212 ORGANK RN REHBER 13


8Organik tarmda ne-den sentetik gbrelerkullanlmyor?Sente-

tik gbrelerin kullanlmasnnyaygnlamas, iftilerinyllardr uygulad ekim n-beti, kark ekim, bitkisel vehayvansal gbrenin topraa

kazandrlmas gibi uygula-malardan vazgemelerineneden oldu. Sentetik gbre-lerin her an ulalabilir olma-s sonucunda, tek tip/mo-nokltr tarm yaygnlat.Bu uygulamalar, topranskmasna, anmasna,erozyona uramasna veorganik maddece yoksun-lamasna yol at.

Sentetik gbrelerlesalanan minerallerin ou,

organik tarmda kullanlanorganik gbreler, hayvangbreleri, kompost veyeil gbreden salananminerallerden ok dahahzl biimde, stelik bitki-ler onlardan henz faydasalamadan, yeralt sularnakaryor. Bunlar, yeralt su-larn kirletiyor, ime sularnakaryor, derelere ve glleretanarak trofikasyona yolayor. Su ekosisteminde

besinin byk oranda o-almasyla bitkilerin arekilde artmasna nedenolan trofikasyon, sudakiznm oksijen miktarnazaltarak, canllarn lm-ne neden olabiliyor.

Danimarkada 1980li yl-larda, yeralt sularnda tehli-keli boyutlarda nitrat dzey-lerine rastlanmasnn balcanedeni iftlik gbreleri ve

7Organik tarmda srdrlebilirlik nasl salanyor?Organik tarm, salkl toprak ve uzun vadede verimlive srdrlebilir tarm savunuyor. Bireyin salkl

olabilmesi iin yediklerinin, bitkilerin salkl olabilmesiiin topran salkl olmas gerekir. Salkl bitki hemdaha besleyici hem de hastalklara ve zararllara kar

daha direnli olur. Salksz toprakta yetien salksz bitkiler, bitkikoruma konusunda daha fazla girdi, daha fazla enerji, dolaysyladaha fazla sera gaz salm ve daha az gelir anlamna gelir. Bunedenle organik tarmda, topra onu toprak yapan tm zellikle-riyle korumak esastr.

Organik madde ve mikroorganizmalar bakmndan zenginverimli topraklar, bitkiler iin daha salkl ortamla birlikte srdr-lebilir bir retime de zemin hazrlar. Toprak salnn en nemligstergelerinden biri, topraktaki karbon konsantrasyonudur.Karbon, mineraller iin depolama, toprak paracklarn bir arada

tutma, toprak ssn koruma gibi nemli grevler stlenir. Kon-vansiyonel tarm yaplan topraklar karbon kaybederken; yanmahr gbresi, yeil gbre ve ekim nbetinin tercih edildii organiktarm topraklarnda karbon miktar yksektir. Karbonu fazla top-raklar daha fazla su tuttuu iin organik tarm daha az su kullanr.Iowa niversitesi evre alma Grubu ve toprakbilimcilerinegre, Amerikada konvansiyonel tarm ile msr yetitirilen topranen deerli st tabakas, resmi tahminlerden12 kat daha hzl kayboluyor.Oysa organik tarm, top-ra erozyon ve orakla-madan koruyor.

sentetik gbrelerin yanlkullanlmasyd. Tubingenniversitesi verilerine greDanimarkada ime su-yunda 1940l yllarda litrede3-4 mg olan nitrat seviyesi,1980-85 yllarnda litrede 13mg seviyesine ulamt. Budurum, Danimarka'da orga-nik retim ve tketimin hzlaartmasnda rol oynad.

Bitkilerin yapsnda doalolarak bulunan nitrat tekbana toksik olmasa da,baz durumlarda hayvanlar-da kansere yol aan nitrit venitrozaminlere dnebili-yor. Sentetik gbreler seb-zelerdeki nitrat oranlarn daartryor. Bylece sadece sudeil, gda yoluyla da nitratn

etkilerine maruz kalnyor.Organik bitkisel retimde

kullanlan hayvan gbresimiktar ylda, hektar bana170 kg azotu geemiyor.Bu nedenle aratrmalarorganik gdalardaki nitratseviyelerinin konvansiyonelolanlara gre ok dahadk olduunu gsteriyor.Yaymlanm 77 alma-dan elde edilen veriler,yeil gbre olarak kullanlan

baklagillerin, sentetik azotlugbrelerin tamamnn yerine-besin retiminde bir kaybaneden olmadan- biyolojikolarak sabitlenmi azot re-tebileceini ortaya koyuyor.

te yandan konvansiyo-nel tarmda kullanlan fosforda snrl bir doal kaynak vebu ekilde kullanlrsa yakla-k 100 yllk rezervin kaldtahmin ediliyor.

Organik tarmda verimliliin dk olduu doru mu? Verimkavram sadece birim alandan ksa vadede alnan miktarla mllmeli? Yoksa topran srdrlebilir kullanm, gdann be-sin deerleri, salk giderlerindeki artan veya azalan maliyetlerde bu verim hesabna dahil olmal m? Sentetik gbreler ve tektip rn yetitirme yznden gdalarda, dolaysyla bireylerdeyaanan besin noksanl ve bu gbrelerin su ve dier doalkaynaklara verdii zarar bu verimlilik hesabnn bir paras deil

midir? Birlemi Milletler (BM) Gda ve Tarm rgtnn (FAO)2009 raporlarna gre, dnya apnda 1961-2006 yllar ara-snda sentetik azotlu gbrelerin kullanm 8 katna kmasnaramen, dnya apnda tahl grubundaki verim art sadece1,5 kat olmu. Sentetik gbrelerin kullanm nedeniyle tarmtopraklar nce saln sonra da verimliliini yitirdii iin hergeen yl daha fazla sentetik gbreye ihtiya duyuluyor. Bu damaliyetlerin artmasna neden oluyor. Rodale Enstits'nn 30yllk uygulamal ve karlatrmal aratrmasna gre, organikmsr ve soya verimleri konvansiyonel olanlarla ayn. Kurak ge-en yllardaysa organik msr tarlalar, konvansiyonel olanlaragre %31 daha yksek verim salam.

10Organik tarmdaantibiyotik kullan-lyor mu? Tarmda

antibiyotik kullanmnnzararlar neler?Dnyadaantibiyotiklerin %15i insan-larda, %85i hayvanlardakullanlyor. Konvansiyoneltarmda hastal nlemekiin bol miktarda kullanlan

antibiyotikler, organik tarm-da olduka kstl uygulanyor.Tarmda ar antibiyotikkullanm sonucunda, E. coli,salmonella, campylobactergibi hastalk yapc baz bak-terilerin antibiyotiklere kardiren gelitirdii dn-lyor. Bakterilerin antibiyo-tiklere diren gelitirmesinin


7/3214 ORGANK RN REHBER 15


Organik rn iklim deiikli-ini nlemede rol oynuyor. uanda uygulanan endstiyeltarm modeli, kresel sera gazsalmnn en byk kaynaklararasnda. Ekolojik tarm, hem

iklim deiikliinin etkileriniazaltmay amalyor hem de ik-lim deiikliine uyum stratejisisunuyor. IPCCdeki (klim De-

iiklii zerine Hkmetlera-ras Panel) graikler, dnyadakisera gaz salmnn %12sinintarm arazisi kullanmndankaynaklandn gsteriyor.

Rodale Enstits'nn 30yllk uygulamal ve karla-trmal aratrmasna gre bi-limsel biimde yaplan organik

tarmda, konvansiyonel tarmagre %45 daha az enerji kulla-nlyor. Ancak bu karlatrmaendstriyel ve youn tarm

yaplan araziler iin geerli.nk bu tarm yntemleriorganik retime gre %40 daha

azla sera gaz retiyor.Greenpeacein 2009da ya-

ymlad Defining EcologicalFarming balkl rapor ise, sen-

tetik gbre kullanmn azaltanve karbon asndan zengin ve-rimli topraklar destekleyen or-

ganik tarm uygulamalarnn,tarmdan oluan kresel sera

gaz salmn %70 orannda

azaltabileceini ortaya koyuyor.klim deiikliini haifleten

organik tarmn kilit noktas,karbon asndan zenginsalkl topraklar oluturmak.

Mnavebe (ekim nbeti),kark ekim, yeil g breler,kompost kullanm, yerel eitkullanm, daha az topraksrme yntemleri gibi ekolojiktarm metodlar azla miktar-da gbre kullanmna son ve-riyor, salm miktarnda nemli

d salyor.Endstriyel ve makinelemi

tarm yntemlerinde, gerekretimde, gerek rn ilemede,

gerekse ulamda ok bykmiktarda petrol kullanlyor vebu da atmosere yksek mik-tarlarda sera gaz salmna yolayor. Te Ecologistdergisininaratrmasna gre, endstri-

yel youn tarm iin zorunlu

amonyum nitrat gbresi, re-timi byk miktarlarda nitrz

oksit retiyor. Bu da, iklimdeiikliine karbondioksitten320 kez daha azla neden olanbir sera gaz.

Bir ton amonyum nitratretimi, 6,7 ton karbondioksitedeeri sera gaz retiyorve 2003te Avrupadaki tmendstriyel sera gaz emisyon-larnn yaklak %10undansorumlu.

sonucu olarak antibiyo-tikler artk bu hastalk et-menlerine kar hayvanlarve insanlar koruyamyorve bunun sonucunda dahagl antibiyotiklerin re-timine ihtiya duyuluyor.Antibiyotiklerin glen-

mesi, bakterilerin de dahadirenli hale gelmesine yolaabilir. ngiliz Tp Birlii,antibiyotik direncinin 21.yzylda halk salntehdit edecek en nemliunsurlardan biri olacakonusunda uyarda bulun-du. Dnya Salk rgtde (WHO), antibiyotiklerintarmda kullanlmasnnkstlanmas arsndabulundu. Tarmda bilin-

siz antibiyotik kullanmsonucunda, gda yoluylaantibiyotik alyoruz. Ancakantibiyotikler bakterilerekar mcadelede faydalolsa da, barsak florasnazarar verebiliyor. Organiktarmda ise antibiyotiklerkoruyucu amala deil,sadece hastalk durumun-da tedavi iin veriliyor. Ve-teriner hekim kontrolnde,Organik Tarm Kanununda

ad geen baz antibiyo-tikler, izin verilen llerdekullanlabiliyor. Bir hayvanaverilen tbbi rnlerin sonuyguland tarihle, buhayvanlardan organik rnelde edilme tarihi arasn-daki sre, organik yetiti-ricilikte konvansiyonelin ikikat. Kalnt arnma sresibelirtilmemi hallerdeysebu sre 48 saat.

12Organik tarmn istihdam destekledii sylenebilir mi? Evet. GreenpeaceAratrma Laboratuvarnn 2009da yaymland Defining Ecological Farmingraporuna gre, organik tarm, yoksul krsal kesimde iftilerin maliyetleriniartrmadan, istihdam yaratyor. iftiler kimyasallardan tasarruf edip bu tasarrufu i-gcne harcayabiliyor, oluan fayda yerel igcne akyor. Birlemi Milletler raporunagreyse organik tarm konvansiyonel tarma gre %30 daha fazla i olana yaratyor.Sonu olarak iftinin gelirinde bir d olmakszn, tarmsal kazan daha fazla kiitarafndan bllyor ve daha fazla aile i bulma ans elde ediyor.

11

Organik rnler, besin deeri asndankonvansiyonel rnlerden farkl m?2001deyrtlen bamsz bir aratrma raporunagre, 21 vitamin ve mineral gesinin hemen

hepsinin organik rnlerde daha bol olduubelirlendi. Bu rnlerde demirin %21, magnezyumun %29, fos-forun %14 ve C vitamininin %27 daha fazla olduu gze arp-yordu. Toksik olarak bilinen nit rat oranlar da organik gdalardadaha dkt. Organik spanak, organik marul, organik lahanave organik patates de daha fazla mineral ieriyordu. 1993teChicagoda iki yl sren ve elma, patates, armut, buday vemsrn kullanld bir aratrma yapld ve konvansiyonel rn-ler, organik rnlerle karlatrld. Sonular organik rnler-de, ortalama %63 daha fazla kalsiyum, %78 daha fazla krom,%390 daha fazla selenyum, %118 daha fazla magnezyum,%125 daha fazla potasyum ve %60 daha fazla inko bulundu-unu gsterdi. Bu maddeler salmz iin gerekli ve

hastalklarla savamamza yardmc olan baklksistemini glendiriyor. ngilterede Newcastleniversitesi Nafferton Ecological FarmingGroupun verilerine gre, organik stkonvansiyonel ile karlatrldn-da omega3, karotenoidler,antioksidanlar ve vitaminlerasndan daha zengin.

klim dostu organik


8/32


13

16 ORGANK GIDA REHBER 17

Organik tarm dnyadayaygn bir uygulama m?Organik tarm faaliyetleridnyada, 1980li yllara ka-dar aile iletmecilii ek-linde yrtlyordu. Dahasonra artan talep sonucu,aile iletmecilii eklin-den karak ticari boyutkazand. Dnyadaki tarmalanlarnn binde 9undaorganik tarm yaplyor.

FIBL/IFOAMn dnya ge-nelinde sertifikal ekolojiktarmla ilgili 2011 verilerinegre, bugn 160 lkede,37,2 milyon hektar alanda,1,8 milyon retici organiktarm yapyor ve bu sayher geen gn artyor.Dnyada organik tarmyaplan alan sralama-snda, 12 milyon hektarlaAvustralya birinci, 4 ,5milyon hektar ile Arjantin

ikinci ve 2 milyon hektarile ABD nc srada.Organik tarm arazilerininounluu, pirin de dahilolmak zere, tahl retimiiin kullanlyor. Bunu yembitkileri ve sebze yetitiri-cilii izliyor.

GIDA 16

Dnyada ve

Trkiye'dedurum ne?


9/32

17

14lkelerin organik logolar ve ynetmelikleri bir-birinden farkl m?Organik sertifikal rnlerle ilgiliilk mevzuat, Avrupa Birlii (AB) tarafndan karld.Ardndan ABDnin NOP ve Japonyann JAS gibi ynetmelikleriyaymland ve bunlar baka lkelerin ynetmelikleri izledi. Dahasonra baz lkeler birbirlerinin ynetmeliklerini karlkl olaraktand. rnein, svire ynetmelii ile Kanada ynetmeliiarasnda yaplan benchmarking(kyaslama) veya ABnin ve

ABDnin karlkl birbirlerini tanmas gibi... Her lkenin kabulettii ynetmelikte belirtilen kriterlere gre farkl bir logosu var.Tketici bu logoyu grnce, hangi ynetmelie gre sertifika-landn anlayabiliyor (bkz. Logolar s.65).

15Trkiyedeki tarmalanlarnn ne kada-rnda organik tarmyaplyor? Ka eit organikrn yetitiriliyor?1970li yllar-da balayan organik tarmdaki

gelimelere uygun olarak, Avrupalkeleri Trkiyeden ekolojik rn

talep etmeye balad. 2011 yl verilerine gre, Trkiyede 42 bin460 ifti, 442 bin 581 hektarda organik tarm yapyor. Bu daTrkiyedeki tarm alanlarnn yaklak %1,81ini oluturuyor.

1984-1985 yllarnda ilk olarak Ege Blgesinde ihracataynelik organik kuru incir ve kuru zm retildi. Daha son-ra organik tarm, kuru kays ve fndk gibi rnlerle dierblgelere yayld. Organik rn eitliliinin artnda, ilki1999da Beyolunda kurulan doal rn dkknlarnn ve ilki2006da ilide kurulan ekolojik pazarlarn byk katks oldu.Trkiyede 2002de 150 eit rn organik olarak retilirken2011de bu say 225e ykseldi. 2002de 310 bin 125 ton olanretim miktar 2011 ylnda 1 milyon 659 bin 543e ulat.


DNYADAVE TRKYE'DE

Doadan toplama rnler organik sertifika alabiliyor mu? artlar neler?Ormanlarda,doal ve tarmsal alanlarda doal olarak yetien bitkilerin (ya da iek, kk gibi ksmlarnn)toplanmas, doadan toplama olarak adlandrlyor. Bu rnlerde gei sreci uygulanmyorve organik rn statsnde deerlendirilerek pazarlanabiliyor. Bu rnlerin organik olaraksertifikalandrlabilmesi iin baz artlarn yerine getirilmesi gerekiyor toplama alanna, top-lama ileminden yl ncesine kadar olan srete herhangi bir sentetik kimyasal gbre veila uygulanmam olmas gibi... Toplama yapabilmek iin resmi bir kurumdan toplama iznialnmas da gerekiyor. Bu rnlerin topland alanlarda, son iki yl iinde yangn yaanmamolmas, doal yaam dengesinin ve trlerin korunmas gibi artlar da aranyor. Doadan top-lamada da yetitirmede geerli olan kontrol, kayt ve sertifikasyon sistemi uygulanyor.

16 18Trkiye'de organik su rnleriretimi yaplyor mu?Organiksu rnleri yetitiricilii Trkiyede

balang aamasnda. Rize'de reticiorganik alabalk retimi yapyor. Dier or-ganik hayvanclk kurallarnda olduu gibisu rnleri yetitiriciliinde de hayvan refahve hayvanlarn stressiz bir ortamda yetiti-

rilmesi amalanyor. Iklanma ve dllemegibi yapay uygulamalara izin verilmiyor.Canllar, en az zarar grecek ekilde kesilip,tanyor. Elle beslenmeleri ve tutulmala-rna izin verilmiyor. Su rnlerinde de yereltrlerin kullanm ncelikli ve GDO'lu yemlebesleme yaplamyor, gelimelerinde hz-landrc maddeler kullanlmyor.

Farkl lkelerden ithaledilen organik rnlerdeneden lke logolarnndnda farkl logolarbulunuyor?Trkiyeyeithal edilen organikrnler, ithal edildii l-kelerdeki yetkili kontrol

ve sertifikasyon organlartarafndan, ncelikle szkonusu lkenin ynetme-liine gre kontrol edilip,sertifikalanyor. rnlerbazen, organik retimdefaaliyet gsteren zel ku-rulularn veya birliklerinstandartlarna gre ayrcasertifikalanabiliyor. Bukurulularn ve birliklerinstandartlar, artlar lke-lerin ynetmeliklerinden

-AB, NOP gibi- daha katolabiliyor. rnein, BioSuisse (svire), Deme-ter (baz AB lkeleri) veNaturland (Almanya), birtarmsal iletmenin tmarazilerinde organik tarmyaplmasn art kouyor.Bu kurulular, rneinincir bahelerinin organikolup, dier arazilerininkonvansiyonel olmasnaizin vermiyor. Bu nedenle

tketiciler bu standart-lara gre sertifikalanmrnleri tercih edebiliyor.


10/32

19Organik rn ile doal, %100 naturel veyahormonsuz rnler arasnda fark var m?Doal olduu sylenen rnler ne kadargvenilir?Pazarlarda, dkknlarda ya da krsalda yol kenar-larnda ska karlatmz doal rn, ky rn, naturelrn, hormonsuz, arl rn, hakiki rn, saf rn, % 100naturel vb. ifadeler bir rnn organik olduu anlamnagelmez. nk herkesin doal tanm ayr. Kimine gredoadan toplananlar, kimine gre tarlada zirai ilaca, seradahormona maruz kalmayan rnler, kimine gre gda katkmaddesi eklenmemi olanlar, kimine gre de h erhangi birileme maruz kalmadan retilenler doal olabiliyor. Diyelim,doal rn tanmnda fikir birliine varld, ama bu kez ce -vaplanmas gereken nemli bir soru daha var: Bir rnndoal rn olduundan nasl emin oluruz?

Bu noktada, uluslararas dzeyde ilke, kriter, standart

ve ynetmeliklere gerek duyuluyor. Bu ortak kurallar ve dilioluturmak da kendi bana yeterli deil. Bu rnlerin bu sis-teme gre yetitirildiinin, retildiinin kontrol edilmesi, bel-gelenmesi, etiketlenmesi, ayrca bu belge ve etiketlerde birstandart ve ortak bir dil olmas gerekiyor. Aksi halde doal,naturel, hakiki, ky rn gibi ifadeler tketiciyi yanltmak-tan, onun gven arayndan yarar salamaktan ve hakszbir rekabet ifadesi olmaktan teye gitmez. Bu tip ifadelerherhangi bir standarda, ynetmelie ve belgeye dayanma-d iin suistimale ak. Gda sektrne kar gvensizlik vetketicinin salkl, gvenilir gda aray, retici firmalar butip ifadeler kullanmaya yneltiyor ve ne yazk ki bu ifadelersadece pazarlama ynteminin bir paras.


OrganikDoal yi

ToprakszToplum Destekli

Tarm

20Organikrnlerindoal rn-

lerden fark nedir?Doalrn olarak adlandrlangdalarn resmi veyagenel bir tanm, kriteri,standard ve ynet-melii bulunmuyor. Bunedenle suistimale ak.Herhangi bir denetimeve belgeye tabi olmayandoal rnlerin gerekolup olmad, tamamenkiisel bilgiye, deneyimeve gvene dayal. Oysaorganik rnlerde sen-tetik kimyasal girdilerinkullanlp kullanlmad,retimden son kullan-cya ulaana kadar heraamada kontrol edilerekbelgelendiriliyor, yanisertifikalandrlyor. Or-ganik rnler, 5262 saylOrganik Tarm Kanunu veOrganik Tarmn Esaslarve Uygulanmasna likinYnetmelie uygun ola-rak organik tarm esas-larna gre yetitiriliyor,ileniyor, depolanyor,ambalajlanyor, etiketle-niyor ve pazarlanyor.


11/32


ORGANK, DOAL, Y, TOPRAKSIZ, TOPLUM DESTEKL TARIM

24Topraksz tarm nedir?Organik tarmda toprak-sz tarm olur mu?Bitki

kklerinin toprak yerine, besinli birsolsyon iinde veya besin solsyo-nu eklenmi perlit, akl, mineral gibibir ortamda bytlmesi ynteminetopraksz tarm ad veriliyor. Organiktarmda topraksz tarma izin verilmi-yor. Organik tarmda retim yaplanalann beyan edilmesi ve topransertifikalandrlmas gerekiyor.

23yi Tarmve orga-nik tarmarasndaki temelfarklar nelerdir ?yiTarm uygulamalarile organik tarmbirbirinden farklretim yntemleriuygular. GDO kullan-

mnn yasak olmas,izlenebilirlik, hayvanrefah ile kontrol vesertifikasyon aa-malar gibi pek okortak ynleri olsa da,organik tarmdanfarkl olarak, yi TarmUygulamalar'ndasentetik kimyasalgirdiler (hormonlar,pestisitler dahil tmbitki koruma rnleri

ve sentetik gbreler)kullanlyor. Bu kim-yasal girdiler nede-niyle yi Tarm rn-lerinin insan sal,toprak, su kaynaklarve doa zerindekietkileri organik tarmrnleri ile karlat-rlamaz.

22

1

yi Tarm Uygulamalar nedir?Konvansiyonel tarmda yaplanhatalar sonucunda ortaya kan, youn sentetik gbre ve ilakullanm sonucu topraklarn verimsizlemesi gibi olumsuz-luklar ortadan kaldrmaya ynelik retim yntemlerinin be-lirlenip uyguland ve retimin btnnn bir tarm iletmesiolarak deerlendirildii tarmsal retim yntemi, yi TarmUygulamalar olarak adlandrlyor.

ngilizce Good Agriculture Practicesten dilimize aynenevrilmi olan bu kavram konvansiyonel tarmdan farkl ola-rak; her bir u ygulamann kayt altna alnarak izlenebildii, ha-sat ncesi pestisit analizlerinin yaplmasnn zorunlu olduu,

hayvan refahnn n planda tutulduu, ii salna, evreninkorunmasna nem veren pek ok uygulamay ieriyor. ABlkelerindeki byk perakendeci kurulular (hipermarket,spermarket vb.) mterilerine salkl ve gvenilir tarmsalrnler sunmak amacyla kendi lkelerinde yetien veya ithaledilen rnlerde aranan standartlar bir dzenleme yaparakbelirleyip, bu standartlar 1999 ylnda EUREGAP protokololarak yaymladlar. Ayn protokol 2007de GLOBALGAP adnald. Trkiyede de yasal mevzuat hazrlanan bu uygulamannynetmelii ilk olarak 2004 ylnda yaymland.Toplum destekli tarm (TDT)

nedir, organik tarmda uygu-lanyor mu? Neyi amalyor?Organik tarm sistemlerinde

Topluluk destekli tarm sistemve rnekleri hzla yaygnla-yor. Bu sistem, sertifikasyonyerine reticitketici ban,gvenini ortaya koyuyor. TDTiftiler ve tketiciler arasndadayanma temelli bir ibirli-ini esas alyor. ngilizce ko-nuulan lkelerde CommunitySupported Agriculture(CSA)olarak bilinen bu sistem, alter-natif ve yerel bir gda a olu-

turuyor. rnein 30 tketici birkydeki alt ifti ile anlaarakTDTyi balatabiliyor. Tketi-ciler rnleri her hafta topluca

getirterek veya gidip alarakaralarnda databiliyor. Ancakbu sadece bir alveri ilikisideil. Tketiciler retimle deilgileniyor, sorunlarn z-mnde yardmc oluyorlar.

TDTde drt ilkeden szedilebilir: Her mevsimdernlerin iftiler tarafndansalanmas ve tketicilertarafndan alnmas zerinekarlkl bir ortaklk anlamas

yaplmas ilkesi. Yerel alveri-in desteklenmesi; ok uzakmesafelerden rn almnnkstlanmas ilkesi. Mevsimlerindoal ritmine uyumlu, evre-ye, doal ve kltrel mirasave sala duyarl ve kyllerinaileleriyle birlikte onurlu bir

ekilde yaayabilecekleri adilfiyat salayan bir retimi ger-ekletirecek; risk ve faydalarpaylaan, dayanma temellibir ortaklk ilkesi. Araclar, hi-yerariyi ve tabi olmay dla-mas, dorudan doruya kii-den kiiye ilikiyi temel almasilkesi. Organik tarm ile TDTarasnda karlkl dayanmavar. Yerel gda sistemindetketicilerin oklu (eitli) rntalebi, oklu rn yetitirmeyi

gerektiriyor. Bu ise biyolojikdengeyi salayarak organik birretim yapmay kolaylatrr.Herhangi bir zararl ve hastalkyaygnlamayaca iin kimya-sal ila kullanmak gerekmez.oklu rn ayn zamandariski datarak iftilerin tarmilalar kullanma eilimini deazaltr. rnler ok ksa birmesafeden tketiciye ulatiin sera gazlar salm az olur.Arac ortadan kalkt, gvene

ve dorudan ilikilere dayan-d iin organik tarm sertifi-kalar gereksizleir. Tketici busorumluluu bizzat stlenir.Arac irketler ve zincir pe-rakendeciler ortadan kalktiin fiyatlar hem ifti hemde tketici iin uygun ve adilhale gelir. Bu sistem, katlmcgaranti sistemleri veya kat-lmc sertifikasyon sistemleriolarak da adlandrlyor.


12/32

25Organik rn yetitirmek iin nasl bir yol izlemek gerekiyor?Organiktarma balamak isteyen retici ya da iletmeciler ncelikle yetkilendirilmikurululardan birine bavuruyor. Organik retim yapabilmek iin organiktarm kurallarna uyulmas artyla retim alan snrlamas yok. Ardndan kontrol ve

sertifikasyon kuruluu (KSK), bavuruyu yapan kii ya da kurulua cretlendirmeyi, fir-mann prosedrlerini, karlkl sorumluluklar tanmland bir teklif sunuyor. Teklifin ka-bul edilmesinin ardndan retici ya da iletme sahibiyle KSK arasnda bir szleme im-zalanyor. Szlemenin imzalanmasndan nce retici veya iletme sahibinin, KSKnnistedii belgeleri hazrlamas gerekiyor. Szlemenin karlkl imzalanmasndan sonrakontrol iin bir planlama yaplyor.

Bu resmi prosedrlerin yan sra organik tarma balamadan nce reticinin rne,retim srecine, blgenin zellikleri hakknda bilgiye, blgesel ve geleneksel girdi veretim bilgisine, organik tarmn genel ilke ve amalarna ve bunlar gerekletirmek iingerekli donanma sahip olmas son derece nemli. Ayrca reticinin ynetmeliklerdetanml sorumluluklarn, tm uygulama ve yasaklar da bilmesi gerekiyor.

Ayrntl bilgi iin: www.bugem.gov.tr http://organik .tarim.gov.tr

24 ORGANK RN REHBER

Nasldenetleniyorsertifikalandrlyor

28

Gda, Tarm ve HayvanclkBakanl denetimde netr sorumluluklar alyor?reticileri denetleme yet-kisini kontrol ve sertifikas-yon firmalarna devredenBakanln ilgili birimindetm KSKlardan sorumlu

en az iki mhendis bulu-nuyor. Bu kiiler KSKlarbelirli dnemlerde haberliveya habersiz olarak de-netliyor. Denetimler yldaen az bir kez, hem sahadahem de ofiste yaplyor.Denetim sonucunda uy-gunsuz bir durum tespitedilirse, takibi yaplyor.Dzeltilmezse KSKlarnyetkileri askya alnyor veyaiptal ediliyor. Bu yetkililer

dnda, Bakanln il ve ilemdrlklerinden organiktarmda yetkili kiiler de,KSKlarn kontrolrleriyle,reticilerin denetimlerinekatlabiliyor. KSKlar ileBakanlk merkez ve taratekilatlarndaki yetkililerinortak kulland OTBS (Or-ganik Tarm Bilgi lem Sis-temi) yazlmyla gelimeleronline olarak izlenebiliyor.OTBS ile reticinin iletiim

bilgileri, tapu kaytlar, faali-yet alan, retim alan, rneitlilii, hayvan says,kovan says, tahmini vegerekleen retim mikta-r, hasat zaman, verimi gibipek ok uygulamann takibiyaplabiliyor. Bakanlk ve il,ile tekilat ayn zamandaorganik rn pazarlamanoktalarnn denetimindende sorumlu.

25

Organik tarmda kanun ve ynetmeliklere uymayanlariin cezai yaptrmlar var m? Evet. Hem KSKya hem dereticiye ynelik ceza verilebiliyor. Organik tarm mevzuatnauymayan KSK ve reticiye, retimden men karar veya idari paracezas uygulanabiliyor. Kanun ve ynetmeliklere aykr uygula-malarn saptanmas halinde KSK, reticiyi gei srecine alabili-yor veya gei srecini uzatabiliyor. Uzatlan sre sonunda aykruygulamalar tekrarlanrsa reticinin szlemesi feshedilerekBakanla ve dier KSKlara bildiriliyor. Ynetmelie aykr uygu-lamalarn kastl olarak devam ettii belirlenirse, Bakanlk reticiyiorganik retim yapma faaliyetinden be yl sre ile men ediyorve bu ilem tm KSKlara bildiriliyor. Bu durumda ilgili arazidengelen rnlerin organik sertifika ile satna izin verilmiyor.

26Kontrol ve sertifikasyonun yllk maliyeti nedir veneye gre deiiyor?Kontrol ve sertifikasyonunyllk maliyeti firmadan firmaya ve firmalarn al-ma prensiplerine gre deikenlik gsteriyor. Baz firmalar,kii/gn sresine gre cretlendirme yaparken baz firmalarrn eitlilii ve retici saysna gre cretlendirme yapyor.

cretlendirmenin btesini genel olarak artran uygula-malar yle sralanabilir: Kontrol ve sertifikasyon iin harcanan

zaman (kontrol/gn), arazinin bykl, retici says, ilet-me/nite ve depolarn says, rnn eitlilii, retim sezonu,kontrolrn yol ve konaklama masraflar.

Tek bir ifti iin maliyetler yksek olsa da, Trkiyede ge-nelde reticiler bir araya gelip bir grup olarak kontrol ediliyor vebu da maliyeti olduka dryor. Yllk kontrol ve sertifikasyonmaliyeti bir ifti iin, gruptaki retici sayna gre, 100-300 liraarasnda deiiyor.

29Organik tarmda kontrol ve denetim yetkisikimlere ait?Organik tarm faaliyetleri, Gda Tarmve Hayvanclk Bakanlnn Bitkisel retim Genel

Mdrlne bal Organik Tarm ve yi Tarm Uygulamalar Da-ire Bakanl tarafndan yrtlyor. Bakanlk kontrol ve sertifi-kasyon yetkisini 24 kurulua devretmi durumda. Yetkilendirilmibu kurulular ve reticiler organik tarmla ilgili tm faaliyetleriniOrganik Tarmn Esaslar ve Uygulanmasna likin Ynetmelikegre yapyor. Bu kurulular da belirli dnemlerde Gda, Tarm veHayvanclk Bakanl tarafndan denetleniyor.


13/32

2726 ORGANK RN REHBER

NASIL DENETLENYOR, SERTFKALANDIRILIYOR?

30Kontrol vesertifikakuru-

lular (KSK) neleridenetliyor, denetimskl nedir?Kontrolilemi yazl belgeleri,planlar, defterleri, ra-

porlar, kaytlar, arazi,iletme ve depo gibikritik kontrol noktalarve gzlemleri ieriyor.Eer retici ya dailetmeci, ayn alandabirka nite birdeniletiyorsa, organikolmayan rnlerinretildii nite vedepolar da, ayrmnlemlerini grmek iin kontrol ediliyor.

KSK, ylda en az bir defa haberli veya habersiz olarak iletme

veya reticiyi yerinde kontrol ediyor. Kontrol raporu, retici veyailetmenin ynetmelik hkmlerine gre yapt organik tarmfaaliyetlerinin kontrol sonularn ieriyor.

Gerekli incelemeler yapldktan sonra retici veya iletmeninherhangi bir uygunsuzluu yoksa KSK, organik tarm mteeb-bis sertifikas dzenlenmesine karar veriyor. Bu, rnn retimaamalarna dair bir sertifika. Ancak sat iin mteebbis ser-tifikas yeterli deil, ayrca ynetmelik hkmlerine gre retilenrnler iin rn sertifikas dzenlenmesi gerekiyor. Bu uygu-lamayla birlikte her trl sat faturayla belgeleniyor ve sertifikakuruluuna bildiriliyor.

Organik retim ve rn sertifikalarnn geerlilik sresi var m?

Ne kadar?Sertifikalarn geerlilik sresi 12 ay. Sertifikann geer-lilii bitmeden belgenin yenilenmesi amacyla, daha nce yaplanilemlerin tekrarlanmas gerekiyor.

Organik tarmda kontroln amalarndan biri de riskin deer-lendirilmesi. Bu nedenle kontrollerin yetitiricilik veya retim iinnemli dnemlerde yaplmas gerekiyor. rnein, ekimdikimve hasat dnemleri, zirai mcadele ve gbre kullanmlar, toprakileme, tohum yata hazrlama, girdinin iletmelere girileri, rnileme, kurutma, paketleme gibi aamalar bulama riski tadiin KSK, kontrolleri bu dnemlere denk getirmeye zen gsteri-yor. Yasa gerei ift kabuklu yumuakalar dnda dier alanlar-daki yetitiricilik iin en az bir kez kontrol yaplmas gerekiyor.

32KSK, reti-cinin satasunacabir r-

nn retiminin organiktarm kurallarna uygunolmadn anlarsa neyapyor, nasl bir yaptrm

uyguluyor? KSK kendibelirleyecei bir sre ie-risinde reticiden durumailikin aklama yapmasn,gerekli bilgi ve belgelerigndermesini talep edi-yor. Bu srete rnnorganik olarak satlmasnaizin verilmiyor. Kontrolr,ynetmelik hkmlerineuymayan retim tekniklerive girdilerin kullanldn-dan phe duyarsa, analiz

iin rn rnekleri alyor.Bu rnekler, TS EN ISO/IEC17025 standardna greakredite laboratuvarlardaanaliz ettiriliyor. Kontroledilen arazide bo ilakutularnn, kimyasal gbre

uvallarnn bulunmas,ilalama yaplmasnaarazinin yabanc ot, zarar-llar ve hastalklardan ari(arnm) olmas, otoyolayaknlk, yan komularnyoun girdili retim yap-yor olmas ve izolasyon

mesafelerinin olmamas,araziye yakn bir fabrikannbulunmas, sulama suyu-nun temiz olmamas, hat-ta yapran rengi, kullan-lan gbreler, arazi ve blgeverilerine gre alnan verimkarlatrmas, organikmcadele malzemelerinin(pskrtcler vb.) ortakkullanlmas gibi durumlar,kontrolr iin retimin or-ganik tarma uygun olma-

d ynnde birer phefaktr olabilir.KSKlar, rn, araziyi,

reticiyi sistemden kart-may gerektirecek yasayaaykr uygulamalar varsauygun grdkleri yaptrmda ieren karar yazsn,(varsa reticinin itirazylabirlikte) yllk raporlarn-da Bakanla bildiriyor.Yetkilendirilmi kurulutarafndan uygun grlen

yaptrmlara itiraz edilirse,Bakanlk konuyla ilgili ince-leme ve yeni belgeler iste-yebiliyor. tiraz ve ikyetleilgili bilgi ve belgeleriinceleyen Bakanlk kararntaraflara iletiyor. Yetkilen-dirilmi kurulu tarafndansistemden karlan reti-ciler dier yetkilendirilmikurululara da bildiriliyor.

33Bir kontrolr bir ylda ka reticiyi denet-leyebilir? Bu konuda bir snrlama yoksa budenetimler salkl yaplabilir mi?Bakanlk,kontrolrlere ylda denetleyebilecekleri iftisays/yapabilecekleri kontrol says konu-

sunda snrlama getirmi durumda. Bu snrlamaya uyulupuyulmad Bakanlk tarafndan denetleniyor. Bu snrlama,konuya verilen hassasiyeti de gsteriyor. Bir kontrolr yllk en

fazla 800 reticinin faaliyetlerini kontrol edebiliyor. Bu say fazlagibi grnebilir ancak, Trkiyenin ihrac rnlerinden olan incir,kays, fndk gibi blgesel olarak tek tip rnde organik serti-fikasyon yaygn olduu iin kontroller ok daha hzl ve toplucayaplabiliyor. reticilerin hepsi yazlkklk ve eitli retimyapan byk firmalar deil.

reticiden ya da iletmeden denetim iin hangi belgeler vebilgiler isteniyor? Hangi bilgilerin kaytlar tutuluyor? Arazideyaplan tm uygulamalardan KSK'nn haberi olmas gerekiyor.Bu amala reticiden, aylk ya da uygulama dnemine uygunperiyotlarda KSKya rapor hazrlamas isteniyor. KSK, retimaamalar hakknda bilgiler istiyor ve bunlara ait belgeleri toplu-

yor (yllk retim ve mnavebe planlar, reticinin gemi yllardayapt tm tarmsal faaliyetler, ana oaltm materyallerinintohum, fide, fidan organik, yerel tohum veya ilasz oldukla-rna dair beyanlar, aalarn, fidanlarn ya, birim aatan alnanverimi, bitki koruma rnlerinin faturalar, gbre reeteleri veuygulama zamanlar, hasat zaman, hasatn ekli, blgede r-ne zel tahmini verim miktar, toprak eidi, gbreleme, toprakileme, depolama, etiketleme, faturas, girik miktarlar,pazarlama, nakliye, ambalajlama). Bu kaytlarn dnda arazitespiti iin tapu, ifti kayt sistemi bilgileri, kroki, kira szleme-si gibi bilgileri de isteyerek inceliyor.

34


14/32


35reticinin rettii organik rnn arasna konvan-siyonel kartrarak satp satmad nasl denetleni-yor? Kontrol ve sertifikasyon aamasndan sonrakisre nasl izleniyor?retici, KSK ile szleme imzaladktansonraki 12 ay boyunca bir sonraki szleme dnemine kadarfirma yetkilileriyle iletiim halindedir. Kontrolr denetim srasn-da tuttuu kaytlar, tahmini retim miktarlarn, retim plann vekullanlacak girdileri yl boyunca da izler. Organik rnlere verilen

rn sertifikalarnda, rn miktarlarnn belirtilmesi zorunludur.Elma, armut, ilek, domates gibi ilenmemi rnlere toptanrn sertifikas dzenlenir. Yaplan sat miktarnn yedi gn iin-de KSKya bildirilmesi gerekir. KSK yetkilisi bu satlarn takibiniyapar. KSK, sata dair bilgilerdeki miktarlar stok takip sisteminekaydeder ve yl sonunda ne kadar sat yapldn, varsa ak vefazlalar kontrol eder.

Eer kontrolde kayt altna alnan retim miktarlar, don, sel,hastalk yznden ciddi azalmalara neden olmusa, reticininbunlarn bilgisini de KSKya yazl olarak beyan etmesi gerekir. Bu

takip sisteminin gl kurulmas reticinin, rnein 10 ton soa-

na konvansiyonel rn ekleyip 11 ton olarak satmasn engeller.lenmi rnlerdeyse (sala, konserve, tarhana un vb.) d-zenlenen rn sertifikasnn onayl fotokopisinin zerine reticitarafndan yaplan sat belgelerinin numaras yazlp, onaylanr.Yaplan satlar 15 gn iinde KSKya bildirilir ve KSK tarafndanbu stoklarn takibi yaplr. Bylece kontrolrn retime gittiindekayt altna ald bilgiler sayesinde sat sonras stoklarn tespitiyaplabilir. Kayt altna alnan veriler ile stoklarn ve sat takibisonularnn birbiriyle tutarl olmas gerekir. rn sertifikalarnnOTBS sistemine girilmesi de, takibin, il mdrlkleri ve Bakanlkyetkilileri tarafndan izlenmesini salar.

36Toprankalntdan,zirai ila-

lardan arnma sresinedir?Tarmda kul-lanlan ilalarn etkenmaddeleri farkl oldu-u gibi, bu maddelerintoprakta yarlanmasreleri de birbirindenfarkl. Bu sre topranyapsna, su tutma ka-pasitesine, iklim art-larna, sulama ekli vemiktarna bal olarakdeikenlik gsterebi-liyor. En nemlisi ilacnaktif maddesinin yap-s. Yaplan almalar,ortalama 2 ila 3 ylarasnda topran, szkonusu aktif madde-lerden arndn ortaya

koyuyor. Bu nedenleorganik tarma geisreleri 2 veya 3 yl.Her yl yeniden ekildik-leri iin tek yllk bitki-lerde sirklasyon dahahzlyken, ok yllkbitkiler sabit olduklariin gei sreleridaha uzun.

37Organik pazar-lar kimler, naslynetiyor ve de-

netliyor? nternet projeleri,marketler, dkknlar nasldenetleniyor? Organik pa-zarlar, Gmrk ve TicaretBakanl mevzuatlar ve

Belediyeler kanunlar gere-ince, belediyeler tarafndanynetiliyor ve denetleniyor.Ancak organik pazarlama veorganik pazarlar Trkiyedehenz gelimekte olan biralan olduu iin baz bele-diyeler bu konuda destek vedanmanlk alyor. Bu ne-denle stanbuldaki pazarlarntamam, zmir Bostanl veKonya Meram pazarlar siviltoplum kurulularnn deste-

iyle yrtlyor.Organik pazarlarn de-netimi belediyeler haricindeGda, Tarm ve HayvanclkBakanlna bal. Bakanlktekilat elemanlar, organikpazarlar sk sk denetliyor;rn sertifikalarn, etiketleri,rnlerin alm faturalarnkontrol ediyor; rnlerdennumune alarak analize gn-deriyor ve Bakanla rapor-

lama yapyor. Belediyeler veilgili sivil toplum kurululartarafndan organik pazarlaragiren tm rnlerin kaytlartutuluyor, sertifikalar kontrolediliyor, sertifikadaki rnlerlegelen rnler karlatrlyor,rn etiketleri kontrol ediliyor,

reticinin sat bilgileri kaytaltna alnarak ilgili sertifikakuruluuna bildirilerek re-ticinin stok takibi salanyor,reticiden rn temin edenarac esnafn alma dair ms-tahsil belgesi (gerek usuldevergiye tabi olmayan ifti-lerden satn alnan rnleriin dzenlenen belge) veyafaturalar kontrol ediliyor.

Buday Dernei ve ETODernei ekolojik pazarlarkonusunda birer standartoluturmu durumda. Buiki kurumla ibirlii iindekibelediyelerin at organiksemt pazarlar organik tarmve pazarlarla ilgili mevzuatlar

haricinde, bu zel standartlarkapsamnda da denetleniyor.

ETO pazarlarn rutin ola-rak bir kontrol ve sertifikakuruluu denetlerken, aynilevi Buday Derneinin%100 Ekolojik Pazarlarndadernein kendisi stleniyor.%100 Ekolojik Pazarlarda rnsatan esnafn stoklar takipediliyor, depo denetimleriyaplyor, rnler belediyelerve dernek tarafndan analize

gnderiliyor, dernein ziraatmhendislerince arazi ziya-retleri yaplyor.

nternet projelerini, mar-ketleri, dkknlar ise Gda,Tarm ve Hayvanclk Bakanlil ve ile tekilatlar belirli ara-lklarla denetliyor.

Ayrca tketici ikyetlerinide dikkate alan Bakanlk te-kilat, zel olarak da ilgili nok-talara denetime gidiyor.

Bir retici organik tarma balad ilk yl hasatettii rnleri organik olarak pazarlayabilirmi? Bir gei sreci var m? Organik tarmabalanacak bir arazide, gemi dnemlerde ya-plan zirai ila ve suni g bre gibi uygulamalar so-nucunda kirlenen topran arnmas iin, bir geidnemine ihtiya duyulur. Organik tarma ba-layan bir retici rnlerini hemen organik rnolarak pazarlayamaz. Arazisi nce gei sreci-ne alnr ve sre tamamlandktan sonra rettiirnler organik sertifikasyla pazarlanabilir . Bu

sre her bitki tr iin farkldr. rnein tek yllkbuday, patates, yeillikler, domates, brokoli gibibitkilerde ekim tarihinden itibaren en az iki yl;yonca, gl, korunga, fi gibi mera ve yem bitki-lerinde yem olarak kullanlmasndan nce en aziki yl; meyve trleri gibi yem bitkisi dndaki okyllk bitkilerde ise ilk organik rn hasadndannce yl gei srecine ihtiya vardr. Eer birretici organik tarm yapaca alanda, ynet-meliin ilgili blmlerinde yasaklanan girdileri,geriye dnk olarak en az yl kullanmadn



15/32


39

Organik tarm yaplan arazi-nin sanayiden, konvansiyoneltarm alanlarndan ve otoyol-dan ne kadar uzak olmas ge-rekiyor? Otoyola yaknlk, yankomularn youn girdili retimyapyor olmas ve izolasyonmesafelerinin olmamas, ara-ziye yakn bir fabrika, sulama

suyunun kirli olmas, kullanlanmalzemelerin konvansiyoneltarm alanlarnda da kulla-nlyor olmas gibi durumlar,retimin organik tarma uygunolmad ynnde pheuyandrabiliyor. Konvansiyonelretimde kullanlan binalar,alet ve ekipmanlar temizlenipdezenfekte edildikten sonraorganik retimde kullanlyor.Ancak dezenfeksiyon iin

kullanlan malzeme de snrl.Organik tarm yaplan alan-larda kullanlacak mekn, aletve ekipmanlar su, su buhar,amar suyu, kire, doal bitkizleri, sitrik asit ve arapsabunuile dezenfekte edilebiliyor.reticiler, rnlerin karmariskine kar gerekli nlemleri

almas kaydyla, organik veorganik olmayan rnleri aynzamanda hasat edebiliyor.reticinin, rnlerin hasatgnleri, saatleri, devreleri, kabultarih ve zaman bilgilerine aitkaytlar tutmas ve KSKya bilgivermesi gerekiyor.

Organik bitkisel retimdekomu arazide yaplan re-tim nemli. Komu arazidengelebilecek kimyasal girdilere

kar izolasyon nlemlerininalnmas gerekiyor. Doalizolasyonun olmad du-rumlarda reticinin bulamayengelleyecek tedbirler almasgerekiyor. Arazi evresine itbitkileri dikilebilir, perde ekile-bilir, saman balyalaryla ya daham bezle araziyi evrilebilir,bambudan setler yaplabilir.

Komularla aradaki mesaferisk oluturduu iin, yaplandenetimlerde bu mesafelerkontrol ediliyor ve bulamaolaslna kar, yan parsele s-nr alanlardan numune alnyor.Meyve yetitiriciliinde ikier yada er sra brakarak izolas-yon mesafeleri oluturulabilir.Ancak izole edilen blgelerdenrn toplanmamas iin re-ticinin nlem almas ve KSKyabilgi vermesi bekleniyor. Sanayi

tesisleri ve termik santrallereyakn arazilerde organik tarmyaplmas uygun bulunmadgibi, karayoluna yakn yerlerdede yaplamyor. Egzozlardankan kurun, bitkilerde armetal olarak biriktii iin, ara-zinin yola yaknlna ve yoldangeen ara saysna baklyor;pheli bir durumda ar metalanalizi yaplarak birikmeninoranna baklyor.

belgelendirir ve KSK yapt kontrolde ksaltmayuygun bulursa, gei sreci bir yl ksaltlabilir.Gei sreci, tek yllk bitkilerde 12 ay, ok yllkbitkilerde 24 aydan daha az uygulanamyor.

Birinci gei yl iindeki rnler, organiktarma yeni balanan rnler olarak deerlen-dirildii iin konvansiyonel statde saylyor vekonvansiyonel o larak pazarlanabiliyor. kinci ve

nc gei yl ierisindeki rnler organikrn olarak sertifikalandrlmyor, gei sreci

rn olarak pazarlanabiliyor. Gei srecirnlerinde organik rn artracak tasa-rmlar yaplmasna izin verilmiyor. Bu rnlerinetiketlerinde gei sreci rn olduununbelirtilmesi gerekiyor.

Gei sreci rnlerinde organik tarm logo-su kullanlamyor. Organik hayvansal retimdegei sreci rn olmuyor. rnler organik

statye ulat belirlendikten sonra organikhayvansal rn olarak pazarlanabiliyor.

41

Organik tarm yapan bir retici ayn zaman-da konvansiyonel tarm yapabilir mi?Birretici bir arazide veya birimde organik tarmyaparken iftliin ya da iletmenin ayr birksmnda da konvansiyonel tarm yapabiliyor.Ancak bu iki blmn birbirinden tamamenayrlm olmas gerekiyor. Bir retici ayn ada/parselin birka dnmnde organik, geri kalan

ksmnda ise konvansiyonel retim yapamyor.Farkl blgelerde bulunan ada/parselle-

rin birinde organik, dierinde konvansiyonelretim yaplabiliyor. rnein, bir retici beadet parselinden birinde organik tarm ya-parken, dier drdnde konvansiyonel tarmyapabiliyor ancak bu arazilerin birbirine yaknolmamas gerekiyor. Yakn mesafelerde bu-lunuyorlarsa aralarnda izolasyon mesafelerikurulmas isteniyor.

Ayn alanda birka nitenin iletilmesi du-rumunda, organik olmayan rnlerin retildiitarlalar, niteler ve depolar da kontrol ediliyor.

Konvansiyonel olarak yetitirilen hayvanla-rn barnak ve arazilerinin, organik olarak ye-titirme yaplan birimlerden aka ayr olmasgerekiyor. Bitkisel retim yaplyorsa, birbirin-den kolayca ayrlabilen eitlerin yetitirilmesigerekiyor.

te yandan bir iletmede, organik tarmyntemiyle retilen rnle ayn tr ve eitten

olan ya da bu rnlerden kolaylkla ayrt edile-meyen konvansiyonel rnler bir arada re-tilemiyor. Ancak, ok yllk bitkilerin retilmesidurumunda, retici, iletmenin tamamn enge be yl iinde organik retime geireceinitaahht etmeli. Bu taahht yerine getirirkenhem organik hem de konvansiyonel rnlerinhasatlarn ayr ayr yerlerde tutacak nlemleralmas ve her aamada kayt etmesi ve bildi-rimde bulunmas gerekiyor.

Gei plan srecinde her yl bu artlar yeri-ne getirilirse, organik ve konvansiyonel reti-min ayn iletmede yaplmasna izin veriliyor.

Mumula, ceviz, avokado, badem, keiboynuzu gibi trlerin zaten ilalanmad, doadakendiliinden yetitii gibi yaygn bir kan var. Bunlarn organik olarak sertifikalandrlmasnagerek var m?Evet. nk, rnlerin dada, ormanda, merada ya da insann eriemedii yerlerdekendiliinden yetimesi veya bitki koruma uygulamalarna fazla ihtiya duymamas, bir rnorganik olarak tanmlamamz iin yeterli deil. Organik yetitiricilik iin sadece bir rne ila de-miyor olmas yeterli deil. Denetlenmesi, izlenebilirlii, kaytl olmas gibi gereklilikler byk nemtayor. Baz trlerin, kendi fizyolojik zellikleri nedeniyle hastalklara, zararllara, yabanc otlarave kuraklk, tuzluluk gibi evresel faktrlere dayankl olduklarndan sz edebiliriz. Ceviz, kestane,kuburnu gibi trler dalarda, ormanlarda, bayrda, yol kenarlarnda kendiliinden yetiebiliyor.Ama otoyola yakn olular (egzoz gaz vb. etkiler nedeniyle), yan araziden zerlerine ila bulapbulamad, kimyasal gbre atlp atlmad gibi deikenlerin durumuna gre yaplan belgele-

me, sadece organik tarmda uygulanyor.Gnmzde kestane, kuburnu, kzlck, ceviz gibi trler kltrealnm (bkz. Tanmlar s.64) bahelerde retilebiliyor. Bu younyetitirme alanlarnda yabani ot veya zararl bcek ilalar ve

kimyasal gbre kullanlabiliyor. rnein, avokado zirai mcadelegerektirmeyebilir ancak avokadolar genellikle narenciye baheleri

arasnda oluyor ve narenciyeye yaplan ilalamadan etkilenebiliyor.Bir dier nemli konu da, rnlerin stok takibi ve izlenebilirlii. ok

gvendiiniz bir kyl, hi ila atlmayan cevizlerine talep fazla olduunda hi tanmadnz birkomusunun cevizlerini, mumulasn ya da kzlcn alp satmaya balayabilir. Bu nedenle rnne olursa olsun sertifikasyon iin kontrol ve izlenebilirlie ihtiya duyuluyor.



16/32



42rnler, organik serti-fikas verilmeden nceanaliz ediliyor mu?Organik tarm kanun ve ynetme-

liklerine gre byle bir zorunlulukyok ama pratik olarak bu sorununyant, evet. nk zellikle, tarlalarnarasndaki mesafeler bulama riskioluturuyor. Bir rnn ihra edi-lecek olmas, konvansiyonel tarmyapan komu iftinin alet ve mal-zemesinin kullanlma riski, birokkk iftinin tek sertifika altnda birarada olduu projeler ve Trkiyedebir rn grubunda ruhsatl olmayanzirai ilac baka bir rnde kullanmaalkanl bu analizleri gerekli klyor.

Ancak asl olan reticinin etik deer-lere sahip olup olmamas, kontrolyapan kiinin ve kontrol kuruluununprofesyonellii.

rn grubuna, blge ve iklimkoullarna gre doru zamandaaraziye kmadan; topran, aacn,bitkinin, yabani otlarn durumu-na gre, komu arazi ile organikarazinin farklarn analiz etmeden;blgedeki hastalklar, zararllar,konvansiyonel rnlerden eldeedilen verimi bilmeden; zararllar,

hastalk ve yabanc otlarla nasl m-cadele edildiini, toprak verimliliininve rndeki verimliliin nasl sa-landn sorgulamadan; tohumdanorganik mcadeleye kadar her trlgirdinin belge ve faturalarn, kutu-larn kontrol etmeden; reticisine,komusuna, muhtara, alanna,aileden dier kimselere ayn sorularsormadan; depolar, stoklar denet-lemeden yaplan analiz tek banayeterli deil.

Naslanalizediliyor?

43

44Organik rnanalizleriherhangi birlaboratuvarda yaplabi-liyor mu?Organik rnanalizleri her istenilenlaboratuvarda yaplamyor.Sadece ISO 17025e (Deney

ve Kalibrasyon Labora-tuvarlarnn yeterlilii iingenel artlar) gre akreditebir laboratuvarda yaptrld-nda geerli saylyor. Yani,kontrolr bir numuneyianaliz yaptraca labora-tuvarda, ISO 17025 akredi-tasyonu aramak zorunda.ISO 17025, InternationalStandards Organizationstarafndan yaymlanan ta-rafszlk, gizlilik, izlenebilirlik

ve bamsz karar vermegibi artlarn salanmasnzorunlu klyor. Trkiyedebu standarta gre, TrkAkreditasyon Kurumu(TRKAK) tarafndan yetki-lendirilmi laboratuvarlarnanalizi geerli kabul edili-yor. TRKAK, yurtdndada kabul gryor. Bir labo-ratuvar, TRKAK tarafndanakredite olduunda tekrarayn standart iin ngiltere

veya Almanyadan akre-dite olmasna gerek yok.Yaplacak analizin de buakreditasyon kapsamndaolmas gerekiyor.

Ne tr analizler, hangi sklkta yaplyor? eitli rn grupla-rnda farkl analizler yaplabiliyor. Yaplan analizin tr ve rngrubu kontrolr tarafndan belirleniyor. Organik tarm ynte-miyle yetitirilen rnlerde, balda antibiyotik analizi, eker saflkanalizi; bal ve balmumunda naftalin analizi; sebze meyvede nit-rit, nitrat analizleri ile tm gdalarda ar metal ve pestisit analizivb. yaplabiliyor. Pestisit analizleri istenirse ok detayl olabiliyorve 200den 400e kadar aktif maddenin kontrol yaplabiliyor.

Ar metal analizlerinde de en ok cva ve inko ile egzoz gazn-dan kaynakl olabilecek kurun oranlarna baklyor.

Analiz skl pek ok etkene bal olarak deiebiliyor:Kontrol firmasnn uygulamalar; kontrolrn gzlem ve tes-pitleri; retici, rn ve rn deseni/eitlilii; komu arazilerindurumu; sera rn olup olmamas; ihracata gidip gitmemesi;kark ekim olup o lmamas; ok reticili bir proje olup olma-mas; blgedeki hastalk ve zararllarn younluu; arazininotoyola yaknl; otoyoldan geen ara says gibi etkenleregre analiz skl deiiyor.

Genellikle doru zamanlama ile birok rnn ve arazininfarkl yerlerinden alnan yaprak rneklerinin analizi, reticininrn yelpazesine gre ylda biriki defa yaplabiliyor. Kontrol fir-

mas uzun zamandr organik tarm yapan ve sadece narenciyereten bir reticisine gveniyor ise sadece k sezonuna girme-den nce bir defa yaprak numunesini yeterli bulabilecei gibi,ok sayda reticinin bir arada olduu, yazk retim yapanbir projede bir yl iinde iki kez ok sayda reticiden birokfarkl numune alarak da analiz yaptrabiliyor. Yaprak analizininyan sra, rnn hasat edilecei dnemde, rnlerden numunealp analize gnderdikten sonra alnacak sonuca gre sata izinverildii durumlar da olabiliyor.

45

steyen herkes, organik rnlerden rnek alpanaliz yaptrabilir mi? N umune alma konusunda

zel bir yntem var m? rnlerden numune almave kalnt analizi yaptrma yetkisi, kontrol ve sertifikasyon kurulu-u ile Gda, Tarm ve Hayvanclk Bakanl yetkililerine ait. steyenherkes rnlerden numune alp analize gnderebilir ancak so-nularn kamuoyuna aklanmas, retici ve kurumlarn haklarnnihlali anlamna geliyor. Bu durumda, numunesi alnan rnde ka-lnt karsa yetkililere bildirilmesi gerekiyor. Bu tip aklamalarnbir sektr, bir firmay/reticiyi karalamak isteyen kar evreleri,rakipler ya da speklasyon aray iindeki kurulular tarafndanyaplp yaplmadnn tketici tarafndan sorgulanmas gerekiyor.rnein, %100 Ekolojik Pazarlarda analize gnderilen rnlerleilgili sonular olumsuz karsa, (sayfa 36'da devam ediyor)


17/32


NASIL ANALZ EDLYOR?

yetkili kurum ve kurulularlapaylalmas gerekiyor. Butip durumlarn nlenmesiamacyla, numune almayntemleri belirlenmi. Bunagre, numunenin alndretici ve yerin yasal olarakbelgelenmesi gerekiyor.

Yani rnn ilgili retici veyadkkna ait olduununkantlanabiliyor olmasisteniyor. Ayrca rnn eldeitirmediinden eminolunmas da nemli, nksertifika fotokopi ile oal-tlabiliyor, fatura ile alnanbir ton, bir manavda bakarnlerle kartrlarak on tonolabiliyor. rnekler alnrkenzigzag metodunun (farklnoktalardan numune alma)

uygulanmas ve bulamariski gz nnde bulunduru-larak, komu arazilerle ara-sndaki mesafelere dikkatedilerek farkl noktalardanalnmas gerekiyor. Kesin-likle ikinci bir ahit numunealnmal. rnlerin mhrlpoetlere konarak gereklitutanan tutulmas ve ilgilitaraflarca imzalanmas danumune alnrken uyulmasgereken kurallardan biri.

Ayrca rnn nakliyesi, de-polama ve pazarlama ek-linin sorgulanmas bulamaolaslnn anlalmas a-sndan nemli. rnein, n-cesinde konvansiyonel elmakonulan bir tezgh ya dadepoya hemen arkasndanorganik elma konduundagerekli temizlik ilemleri ya-plmadysa pestisit bulamariski oluabiliyor.

46Bir rnde kalnt kmas ne anlama geliyor?rnnde kalnt kan reticinin sertifikas iptaloluyor mu ?Bir rnde kalnt kmas, ilk aamadailgili rne veya reticiye ait tm rnlerle ilgili tedbir alnmasna,yani geici olarak satnn durdurulmasna neden olur. Bununla

birlikte, ahit numuneleri analize sokma, yeni numuneler alma,bulama olasln ve sorunun kaynan aratrma, reticininsavunmasn alma srelerine girilir.

rnde kalnt olduu belirlenirse ahit numuneye de analizyaplmas istenir. Analiz sonucunda belirlenen aktif maddelerinhangi zararllara, hastala ya da yabanc ota etki ettiinin ara-trlmas; blgenin, komularn ve arazinin durumunun yenidendeerlendirilmesi ve ilacn o arazide kullanlp kullanlmadnnsorgulanmas gerekir. Ne yazk ki bazen akredite laboratuvar-larda bile hatal sonular alnabiliyor. ahit numunede de kalntkmas durumunda rnn el deitirmesinde kimin sorumluolduu ve rnde karma veya bulamaya neden olabilecek

durumlarn geriye dnk olarak

sorgulanmas gerekir. Nakliyesrasnda kullanlan kasalardan,depolardan ve komu arazilerdende bulama olabilir. Bulama, or-

ganik tarmda ciddi bir risk faktrolduu iin, paralel retimin (bkz. Tanmlar s.64), depolamann,ambalajlamann, etiketlemenin, nakliyenin olduu durumlardabulama riskini ortadan kaldracak ciddi nlemlerin alnmas iste-nir. Tm bu incelemelerin sonucunda arazide veya rnde kalntkesinleirse, ilgili rnn geldii arazi tekrar organik tarma geisrecine alnr veya gei srecindeyse bu sre uzatlr. Kastl birdurum belirlenirse 32. soruda aklanan yaptrmlar uygulanr.

47Medyada bazen, organikve konvansiyonel rn-

lerdeki zirai ila kalnt-larna dair baz iddialaryaymlanyor. Bu haberlerne derece gvenilir?Bukonuda yaplan haberlerde,ncelikle analiz konusundayetkilendirilmi labora-tuvarlar ile numune almausullerini yerine geitiripgetirmedikleri nemli. Amai bu kadarla kalmyor.iftinin elinde olmayan,nakliyeden depolamaya ve

tezgha kadar, bulamayaneden olabilecek durumlarnedeniyle, rnlerde kalntkabileceini gz n ndebulundurmak gerek. o-unlukla yaplan haberlerdebu kadar detayl incelemeyaplmad iin analizsonular, iftinin ya dasatcnn aslnda sorumluolmad bir durumdantr karalanmasna ne-den olabiliyor. Bu nedenle

yetkisi olmayan kurumlarnusulne uygun olmadan,ok az sayda rnekle yap-tklar analiz ve karlatr-malarn gerei yanstmasbeklenemez.

Organik rnlerin analizsonular deerlendirilirkenyaplan hatalardan birisi dernekleme kavram ileilgili. Konvansiyonel rnlerve organii karlatr-

mak isteyenler genellikleher iki rn gruptan dabeeronar rn alarakkarlatrma yapma yolunagidiyor. Oysa bu miktardarneklemelerin istatistiksonular yanl anlamalaraneden oluyor. Be rnekten

(bunlarn de tek reti-ciden olabilir) birinde kalntkmas, istatistik olarak,rnlerin yzde 20sindekalnt kmas anlamnageliyor. Bu ok ciddi biroran ve haberde organikrnlerin yzde 20sinde

kalnt var eklinde yanl birifadeye yol aabiliyor. Oysabu tesadfi bir durum ve tek

bir retici yznden 40 binretici zan altnda kalabiliyor.Salkl bir istatistik al-mas, rnein bin farkl rnve reticiden uygun usul-lerde rnek alnd ve burneklerin yetkilendirilmilaboratuvarlarda analizle-rinin yapld durumlardayaplabilir. Bu durumda 10rnde kalnt ksa bile bu,yzde 1e denk gelir.

Zirai ila kalnts sadece atl-d gda yoluyla deil, hava,su ya da toprak yoluyla dainsan ve dier canllar olum-suz etkileyebilir. Zirai ilacn,

atld rn zerindeki et-kisi 10 gn veya bir ay sonraazalm olabilir. Bu durumdalaboratuvarda kalnt tespitedilemeyebilir. Ancak bu,ilacn olas zararl etkilerininsona erdii anlamna gelmez.ifi bu zirai ilac atarak ye-terli havalandrmas olmayanve srekli ilalama yaplanseralarda iilerin etkilenme-sine, topran kirlenmesine,bakterilerin ve solucanlarn

lmesine yol aarak, toprancanlln yitirmesine nedenolur. Bu maddeler yeralt ve

yerst sularna kararakkaynaklar kirletir, balklar vedier su c anllar araclylakulara, memelilere ve insan-lara geer. Dnya apnda enbyk zehirlerden biri olarakkabul edilen DDTnin salkzerindeki etkileri, balkkartallarnn lmndensonra belirlenebildi. DDT'nin

suya karmas sonucu, zehritayan balklar yiyen kartal-lar lmeye balad ve ondansonra balayan srete DDT

pek ok lkede yasakland.Ayn ekilde Ura Bireciktekelaynaklarn neslinin tken-me noktasna gelmesinin ennemli nedeni de DDT.

Tarm ilalarnnok ynl etkisi


18/32


9

Bir rnde kalnt kmamaso rnn organik olduunugsterir mi?Hayr gster-mez. nk organik tarmsadece analize dayal biruygulama deil. Eer sadeceanalize dayal bir retim ekliolsayd, uluslararas boyuttabir kontrol ve sertifikasyonsistemine gerek kalmaz,

analize tabi tutulan rnlerstok takibiyle kontrol edi-lebilirdi. O zaman, retimaamasnda ve geriye dnkizlenebilirlikte hibir kontrolegerek kalmazd. Kimyasallarnyaplarna gre belli yarlanmamrleri vardr. Yarlanmamr, bir maddenin iindekikimyasallarn, balangtakimiktarn yarsna dmesiiin gereken zaman ek-

linde tanmlanabilir. Bu sremaddeye gre farkllk gs-terir. Analizini yaptrdmzaktif madde bir sre sonralaboratuvar ortamndatespit edilemeyebilirama bu, tamamentemizlendiini gs-termez. Organikrnler ppm

dediimizmilyonda 1parack veya mg/kg dzeyinde lmyapan akredite (ISO 17025)laboratuvarlarda analizetabi tutulsa da, nemli olankontrolrn araziye doruzamanda gitmesi, blgeninkoullarna hakim olmas,hangi zararlnn hangi d-nemde zarar verdiini bilme-

si, blgedeki bitki hastalkla-rn ve ilalama dnemlerinisormas, komu arazilerle

karlatrmal gzlemyapmas, faaliyetleri bir

btn olarak deer-lendirmesidir.Analizi yaplankimyasallarn et-

kinliklerinin dmesi

nedeniyle organiktarmda, doru za-manlama ve yaprak

analizlerinin yaplmasnanem verilir. Deneyimlergsteriyor ki, ayn tarlada, ay-n rnden farkl zamanlardaalnan yaprak rneklerindekalnt karken, tezghtakisebze ya da meyveden alnannumuneden ayn zirai ilakalnts kmayabiliyor.

48Akredite laboratuvarlarda ziraiila kalnt analizlerinde lmhassasiyeti nedir? Konvansiyonelve organik gdalarda kalnt limitleri aynm? Karlatrmalarda yaplan dier bir hatalimit kavramyla ilgi li. Organik rnde be-lirlenen alt limitler ile konvansiyonel rndekialt limitler farkl. Gda, Tarm ve HayvanclkBakanl, organik rnde herhangi bir kalntykabul etmiyor. Konvansiyonelde ise izin verilen

limitler var. Konvansiyonel rnlerde kullan-

lan pestisitlerdeki her bir aktif maddenin, herbir rn iin kabul edilebilir en yksek kalntlimitleri (MRL: Maksimum Rezid Limit) belir-lenmi durumda. Bu limitler Trk Gda KodeksiMaksimum Kalnt Limitleri Ynetmeliindetanmlanyor.

Organik rnde ise limitlerin zerinde ktifadesi, akredite laboratuvarlarda kullanlan

cihazlarn lebilecekleri en alt dzey olan0,01 mg/kg0,02 mg/kgn stnde kalntkmas anlamn tayor.Oysadeltamethrinaktif maddesinin konvansiyonel bir gdada; r-nein elmada maksimum kalnt limiti 0,2 mg/kg iken, nohutta 1 mg/kg, tahllarda 2 mg/kg,domateste ise 0,3 mg/kg.

Organik rnde 0,03 gibi bir deer limitst kabul edilirken, konvansiyonel bir nohuttabunun 33 kat kalnt, limitin altnda kalabiliyor.Dolaysyla tketiciler organik rn ile kon-vansiyonel rn kalntlarnn limit deerleriniamas konusunda yaplan karlatrmalarda

ciddi bir ekilde yanltlabiliyor.

50Organik tarmdaoaltm materyaliy-le (tohum, fide, fidanvb.) ilgili kurallar neler? Organiktarmda hangi tohumlar kullan-labilir ?Tohumun, genetik olarakyaps deitirilmemi, dllenmihcre ekirdei iindeki DNAdizilimine dardan mdahaleedilmemi, sentetik pestisitler,

radyasyon veya mikrodalga ilemuamele grmemi biyolojikzellikte ve organik retiminkurallarna uygun olarak retilmiolmas gerekiyor. Tohum ilala-mas kesinlikle yasak.

Fidenin, organik tohum veyaana bitkiden elde edilmi ve or-ganik retimin kurallarna uygunolarak retilmi olmas gerekiyor.lal tohumdan elde edilmi fide-nin kullanlmasna izin verilmiyor.

Fidan ve anan da (a

uygulanan ana aa) organikmateryallerden (tohum, elik vb.)elde edilmi ve organik retiminkurallarna uygun olarak retilmiolmas gerekiyor.

Organik tarmda yerel tohumeitlerinin ve kyl poplasyon-larnn kullanmna izin veriliyor.Organik sertifikal tohum, fideveya yerel eitler ve kyl pop-lasyonlarnn bulunamad(sayfa 40'ta devam ediyor)

Her eytohumla

balar

NASIL ANALZ EDLYOR?


19/32

38 ORGANK RN REHBER

HER EY TOHUMLA BALAR

hallerde,oaltm materyaliolarak organik retim yn-temiyle retilmeyen tohum-lar, ilasz olmas artylakullanlabiliyor. Trkiyedepazar bydke organiksertifikal tohum ve fideretimi yaygnlayor. KSK

yetkilisi, bitkisel retim yapanreticinin kulland tohum-lar kontrol ederek kayt altnaalyor. Tohumlarn faturalar,organik sertifikal veya yereltohum deilse, retici firma-nn ilaszdr beyan kontroledilip, kaydediliyor. reticilerbir kez organik sertifikaltohum alp rettikten sonraertesi yla hazrlk olmas iinkendi tohumlarn retiyor.Tohumlarn cam ielere

veya boyasz pamuklu hambezlere konulup isimlen-dirilerek ksz bir ortamdasaklanmas gerekiyor.

51GDOlu tohum nedir, riskleri nelerdir?Trkiyede organik rnde GDO kullanlyormu? Tohumun genetik yapsna (DNA) biyotek-nolojik yntemlerle dardan mdahale edilip

deitirilerek elde edilen tohuma GDOlu tohum ad veriliyor.GDOlarn en yaygn biimi transgenik organizmalar. Doal or-tamda doal olarak oluamayacak, kendi genetik yapsna insaneliyle gen aktarlan canlya transgenik organizma deniyor. Bu

yntemle, genetik yaps deitirilen organizmaya, doal yap-snda sahip olmad yeni bir zellik eklenmi oluyor. Organikretimde GDOlu tohum kullanm, elde edili yntemi, organiktarmn felsefesine uygun olmad iin yasak.

GDOlu tohumlar biyoeitlilik ve ekosistem iin ciddi birtehlike. nk arlar GDOlu polenleri tayabiliyor. Bu tohumlardoadaki yerel trlerle tozlanarak yaplarn aktarma riski ieri-yor, sonularnn neler olaca ise bilinmiyor. 1996dan bu yana56 farkl lkede 216 bulama vakas saptand. (Bilgi iin: www.gmcontaminationregister.org)

Uluslararas tohum irketlerince ala are diye sunulanGDOlu tohumlarn, oklu stres ortamlarna (kuraklk, tuzluluk,hastalklar, iklim deiiklilerine bal olaylar, bcekler vb.) kar

dayanksz olduklar, ala are olmad, birok otorite tara-fndan kabul gryor. Alk sorununun gdann yokluu deil,ulalabilir olmamas ve dalmyla ilgili olduu FAO raporlarylabelgelenmi durumda.

Dnya tohum ticaretinde ilk on irketin pay, 1996ylnda %37 iken 2006da %55'e ulat. Dnyada tarmilac ticaretinin %89unu elinde tutan on irkettendrd tohum ticaretinde de ilk 10 arasnda. Bykfirmalarn, rettikleri bu ilalara dayankl GDOlu to-humu da retmesi bir elikiyi de gsteriyor. GDOlutohumlar patent yasalaryla korunuyor.

52Yerel/yerli tohum nedir ?Farkl yrelerdeki iftilerceisimlendirilmi, seilmi ve

gnmze kadar ulatrlm, yerelkoullara uyum salam eitlerebu adlar veriliyor. Yerel eitlerin to-humu da yerel tohum. Baz buday

ve nohut trleri gibi pek ok bitkininmikrogen merkezi olan Anadolu b-yk bir eitlilie sahip. Bir ksm ayneitten olsa da grn ve tat gibifarkl niteliklere sahip olan yerel to-humlar, kyl poplasyonlar olarakadlandrlyor.

55

39

Trkiyede retilmi organik rnlerde GDO riski var m? Trkiyede GDO retimi ve ekimi yasak.Zaten organik retimin btn aamalarnda ksmen veya tamamen GDOlardan elde edilen, GDOieren veya GDOlardan oluan gda, yem, gda katk maddesi, bitki koruma rnleri, gbreler, toprakdzenleyiciler, tohumlar, mikroorganizmalar, hayvan sal iin kullanlan rnler ve hayvanlarnkullanm yasak. Biyogvenlik Kurulu, GDOlu yem ithalatna izin verdii ve bu yemlere ait herhangi birizlenebilirlik sistemi kurulmad iin, konvansiyonel olarak retilen herhangi bir hayvansal rnde buyemlerin kullanlm olma riski var. Bu nedenle Trkiyede hayvansal rnlerde GDOdan saknmanngarantili tek yolu organik hayvansal rnleri tketmek.

54thal organikrnlerde GDOriski var m?Etiketinde GDO'suz yazanrn, Trkiye'de retilmi-se, tamamen GDO'suzanlamna geliyor. AB lke-lerinde ise gday oluturanher bir bileen, binde 9orannda GDO ierebilir vebu eii amad sreceetiketinde GDO'lu olduu

yazmayabilir. Bu kural, ABlkelerinde retilen or-ganik sertifikal rnlerdede geerli. AB lkelerindebir rnn ya da iinde-kiler blmnde yer alanrnlerin GDO'su, "gz ardedilebilir oran"n yani binde9un altnda olunca o rn,teknik olarak GDO'suzsaylyor ve etiketinde deyazmyor; bu organik rniin de geerli. Her bir bi-

leen iin ayr ayr, binde 9orannn getirilme nedeni,kazayla bulama pay.

Hibrit tohum nedir? Organik retimde hibrit tohum kullanl-yor mu?stenilen zellikteki anne ile istenilen zellikteki babanndllenmesiyle elde edilen tohuma hibrit tohum ad veriliyor.rnein, tad ve aromasyla bilinen Osmanl ileinin, ok fazlameyve veren yediveren ilek ile dllenmesiyle elde edilen yenieidin, tad ve aromasnn youn olmas ve ok meyve vermesibekleniyor. Hibrit tohum ertesi yl ekildiinde kazand zelliklerikaybediyor. Hibrit tohumlar, GDOlu tohumlarla sklkla kartr-lyor ama hibrit tohumda, tohumun genetik yapsna mdahaleedilmiyor. Sadece istenilen zellikteki eitlerin dllenmesi sunibir yolla yaplyor. Dllenmede biyoteknoloji yntemleri kulla-

nlmyor. Hibrit tohumlar, avantajl gibi grnse de reticiyi heryl yeniden tohum almak zorunda brakyor. Bu durum reticiyibaml klyor ve ekstra bir maliyet oluturuyor; bu neden le sr-drlebilir deil. iftinin her yl kendi tohumluunu ayrd yereltrlerin yerini hibrit tohumlarn almas, tohumda tekelleme veirketlere baml bir tarm sektrn beraberinde getiriyor. Budurum biyolojik eitlilik, gen kaynaklarnn korunmas ve sr-drlebilirlik asndan da risk yaratyor. Tek tip tohuma dayanantarm sistemleri kuraklk, iklim deiiklikleri, hastalklar karsndada byk zararlarla karlayor ve bu da gda fiyatlarna yansyor;gdaya ulaamama ve alk riskini de artryor. Organik tarm ko-ullar saland taktirde hibrit tohum ile de retim yaplabiliyor.

NE ORGANK? NEDEN ORGANK?


20/32



5756

Organik tarmda bitkilerhastalk, zararl ve yabancotlardan nasl korunuyor?

Bitki koruma (tarmsal ve zirai mcade-le) uygulamalar, bitkileri, verim ve kalitesorununa neden olan etmenlerdenkorumak ve/veya bitkileri, bu etmenlerbulatktan sonra tedavi etmek iin ya-plyor. Salkl bitkiler hastalk, zararl veyabanc otlara kar dayankl oluyor.

Canllarn yok olmas doadaki den-geyi bozacandan, organik tarmda bit-kilerin korunmas iin, ekolojik yaamnsrdrlebilirliine zarar vermeyeceknlemler alnyor; yabanc ot, hastalk vezararllar yok etmek yerine, bu etmenlerdoa dostu mcadele yntemleriylebasklanyor.

Bitkiselretim

Organik tarmda zirai mcadele nasl yap-lyor?Organik tarm kanun ve ynetmelik-lerince yasaklanm, insan sal ve evreyezararl etkisi olan sentetik kkenli zirai ilalarorganik tarmda kullanlmyor. Bitkiler nekadar salkl yetiirse hastalk, zararl veyabanc otlardan o kadar az etkileniyor. Or-ganik tarmda nemli verim kaybna nedenolan zararllar tamamen ortadan kaldrmakhedefleniyor. Hedef, problem olan bu zararletmenlerin basklanmas ve ynetimi. Orga-nik tarmda zararllarn ynetimi, geleneksel

bilgi ve yntemlerle modern teknolojik uy-gulamalarn birletirilmesiyle gerekleiyor.Hastalklarn, zarar-

llarn ve yabaniotlarn yetitiri-len rne zararvermemesi

iin, alt farklkoruyucu nlem

uygulanyor: Klt-rel, fiziksel ve mekanik, biyoteknik, biyolojik,kimyasal mcadeleler ile yasal nlemler.

59

58Kltrel m-cadele naslyaplyor?

Kltrel mcadele, salklbitki geliimi salanmas,bitkinin dengeli sulan-mas, budama yaplrkenhastalkl ve bcekli dallara

dikkat edilmesi, ekim/dikim ve hasat zamannnayarlanmas, gerektiindeekim nbeti uygulanmas,seyrek yetitirme, o blgeyeve iklime uygun dayankleitlerin yetitirilmesi gibinlemleri kapsyor. rnein,salkl bitkiler ancak canlyaamn srd salkltoprakta yetiebildii iinorganik tarmda yountoprak ilemeye izin ve-

rilmiyor. Bitkinin kuvvetliyetimesi iin hayvansalve organik sertifikal gb-reler de kullanlyor. Temiztohum, fide, fidan ve dierretim materyaliyle re-time balamak da nemlihastalk, zararl ve yabancot geliimini engelliyor.rnein, fasulye tohumbcei ile bulak fasulyetohumlarnn dikkatsizceekimi sonucu kan erginler,salam tohumlardan ge-lien bitkilere zarar veriyor.Hastalk etmenlerinin birbitkiden dierine gemesininlemek iin kullanlan aletve ekipmann temizlii denemli. Bitki ekim/dikimve hasat zamanlamasn iyiyaparak, ou zaman za-rarllarn verebilecei zararnlenebiliyor veya en azseviyeye indirilebiliyor.

Fiziksel ve mekanik mcadele nasl yaplyor? Bu mcadelezararllarn elle ya da ara ve makineler kullanlarak toplanmas,ldrlmesi ya da davranlarnn bozulmas gibi ilemleredayanyor. Uygulama dorudan zararlya yapld iin kltrelmcadeleden farkllk gsteren, koruyucu ya da dzenleyicibir yntem. Bu mcadele ynteminde zararllarn yol aacaolumsuzluklar, it bitkisi dikme, tel rg, saman balyalarndanbariyer yapma gibi yntemler kullanlarak azaltlabiliyor. rne-

in, kular uzaklatrmak iin rzgrla hareket edebilen renklilevhalar aslyor. Yapkan, yem, renk, k gibi tuzaklar da zarar-llarn younluunu azaltmak iin kullanlyor. Topran gnessndan yararlanlarak dezenfekte edilmesine dayanan solari-zasyon yntemi, tohumlarn bcekle bulak olup olmadklarnanlamak iin, ekimden nce su dolu bir kabn iine braklmasveya mallama da (toprak yzeyinin k geirmeyen doal birmalzemeyle rtlerek yabanc ot ve tohumlarn rmesininsalanmas) bu mcadele yntemleri arasnda.

60

Organik tarmda zararllarla mcadele iin bakacanllar kullanlyor mu?Biyolojik mcadelede,bitkilere zarar veren hastalk, yabanc ot ve zararllara

kar baka bir canlyla mcadele ediliyor.Bu canllara, biyolojik mcadele etmenleri

ya da doal dmanlar ad veriliyor. rnein,uurbcei olarak bilenen tr, zararl bceklerinyumurtalarn yiyerek oalmalarn engelliyor. Bu doaldmanlar zellikle seralara salnyor.

Bitki artklarnn yaklmas yararl bceklerin de yok olmasnaneden olaca iin tercih edilmiyor. Biyolojik mcadelede kulla-nlan etmenler, sadece bcekler deil faydal akarlar, bakteriler,virsler, kular vb. canllar olabiliyor.

Biyoteknik mcadele nedir, nasl yaplyor?Zararllarn nor-

mal davran zelliklerinin bozulmas iin, onlarn yaay vedavranlar zerinde etkili olan doal veya yapay maddelerinuygulanmasna biyoteknik yntemler deniliyor. Bunun iinbaz doal maddelerden yararlanlyor. Bunlarn en yaygn olanferomonlar. Bir tr tarafndan salglanan ve sadece o trn bi-reyleri tarafndan alglanan maddelere feromon deniyor ve tu-zaklarn iinde kullanlyor. rnein, elma i kurdu iin zel ola-rak retilmi bir seks feromonu bir tuzak iine koyularak elmaaacna aslyor. Erkek bireyler seks feramonuna kaplarak diiyibulmaya geliyor ve tuzan iinden kamyor. Feromonlarndoal dmanlara, bal arlarna, tozlayc bceklere, omurgalhayvanlara ve insanlara zararl etkileri yok.

BTKSEL RETM

65


21/32


BTKSEL RETM

Organik tarmda yabanc ot mcadelesi nasl yaplyor? Ya-banc otlar topran gerek sahipleri olduu iin, topraktakisu ve besin maddelerinden, kltr bitkilerine gre daha okyararlanyor. Bu otlar soua, tuzlulua, kurakla, bcek vezararllara daha direnli. Bu nedenle kltr bitkisi yetitirmekiin yaplan uygulamalar yabanc otlarn geliimini de tevikediyor. Yabanc otlar kontrol altna alnmazsa yetitirilenrnde %70lere varan kayplar olabiliyor. Organik t armda

yabanc ot mcadelesi igcne dayal. Ev yapm herbisit-lerden (yabanc ot ldrc ila) srgan suyu veyattn suyunun etkisi gl deil. Bu nedenle m-cadele elle, apayla yolma veya traktrle srmeeklinde yaplyor. Yabanc ot mcadelesinde maluygulamas da e tkili yntemlerin banda geliyor.

Organik tarmda hangi gbrelerinkullanmna izin veriliyor?Orga-nik sertifikal svkat gbre veyaynetmeliin izin verdii gbreler

kullanlabiliyor. Ancak zerinde or-ganik ifadesi olan her gbre organiktarmda kullanlamaz. Gbrelerin de mut-

laka organik sertifikalar olmal. Organik bir rnn etiketindeorganik tarm logosu, KSK ad, logosu, kod numaras, rnnynetmelik hkmlerine gre kontrol edilip sertifikalandrld,rn sertifika numaras gibi ifadelerin aranmas gerekiyor.Organik tarmda konvansiyonel tarmda kullanlan ve halkarasnda eker gbre, suni gbre, fenni gbre diye adlandrlangbrelerin kullanm yasak. reticinin gbre uygulamasndannce KSKya haber vermesi ve uygulama kaytlaryla gbreninfatura kaytlarn tutmas isteniyor. reticiler, daha kk ilet-melerden aldklar hayvan gbresini tercih ediyor.

Araziye uygulanacak toplam gbre miktarlar, ylda hektarbana en ok 170 kg saf azotu geemiyor. Bu da pratikte birdnme 22,5 ton ahr gbresine karlk geliyor.Solucan gb-resi, iftlik gbresi, sv hayvan dklar, kanatl hayvan gbresive iftlik gbresini ieren kompost yaplm hayvan gbreleri,kompost edilmi veya fermante evsel atklar, kltr mantarretim atklar, kurutulmu iftlik gbresi ve susuz (dehidre)kanatl hayvan gbresi, aa kl, al ta, deniz yosunu vernleri, elementel kkrt, sodyum klorr (ham tuz) ile kabatlm kaya ve killer organik tarmda gbre, toprak iyile -tirici ve besin maddesi olarak kullanlabiliyor. Endstriyel tavukiftliklerinden elde edilen gbrelerin kullanm yasak.

62Organik rn-ler yetitirilir-ken kimyasal

ila kullanlmyor mu?Bitki hastalk, zararl veyabanc otlara kar uygu-lanan yntemlerin yetersizkalmas durumunda,

organik tarmda insanve evre salna zararlolmayan organik sertifikalzirai ilalar veya organiktarmda izin verilen mad-deler kullanlyor. rnein,insektisit (bcek ilac) ola-rak, neem aacndan eldeedilen Azadirachtin etkenmaddeli bir ila kullanlyor.nsektisit, akarisit, fungusitve imlenme engelleyiciolarak nane ya, am ya,

kimyon ya gibi bitki ya-lar; yumuakalara kardemir fosfat mollusit gibibitki koruma ilalar kullan-lyor. Bunun dnda bitkiselierikli ev yapm pestisituygulamalar da yaplyor.rnein, krmz rmcek-lere kar, belli oranlardasuya kartrlarak elde edi-len tuz spreyi uygulanyor.Domates yapra da zehirlialkoloid ierdii iin doaldmanlar ekmede, yap-raklarda grlen noktalfungal hasta-lklara ve msryeil kurdunakar etkili.

65 67Konvansiyonelseraclk ile or-ganik seraclkarasnda ne gibi farklarvar? Doal olmayan ortamve artlar (kapal alan, nemve s ayar vb.) ve birimalandan daha fazla rn

alma istei sera retiminindaha maliyetli olmasn;daha ok ila, suni gbre,hormon ve kaliteyi deil,verimi n plana karantohumlarn kullanmnberaberinde getiriyor.Konvansiyonel seraclktatohumdan topraa, kktenmeyveye kadar her yerde,youn kimyasal tarm ilacvb. girdiler kullanlyor. Amaorganik tarmda sadece

ynetmeliklerin izin verdiisnrl sayda ve salazararl olmayan organikzirai ilalar, tuzaklar ve bi-yolojik mcadele yntem-leri uygulanyor. rneinorganik tarmda krmzrmcek zararlsna karzirai ila deil rmceezarar veren Beauveriabassianaadl bir funguskullanlyor. Konvansiyonelseracln riskleri arasndaciddi sayda ve yksekdozda ilalama yaplmas,kullanlmas gereken dozasadk kalnmamas veilalama ile hasat arasndagemesi gereken sreyeuyulmamas gibi sakncaldurumlardan sz edilebilir.rnein, zellikle hyar gibignlk hasat yaplan trler,ila atldktan bir gn sonrahasat edilip pazara gt-

Topran korunmas asndan nelere dikkat ediliyor ?Organik retimde, toprakta erozyona neden olacak ekildetoprak ileme yerine basit apalama ve yzeysel srme tercihediliyor. Derin srme tercih edilmiyor. Ekim nbeti programierisinde, baklagil ve derin kkl bitkilerin yetitirilmesi sala-nyor veya yeil gbreleme yaplyor. Ayn bitkinin st ste aynblgede yetitirilmesi sonucunda, bitki topraktan alabileceitm organik maddeleri alyor ve sonunda bitkiler topraktan

beslenemez hale geliyor. Bu nedenle ekim nbeti, organiktarmn olmazsa olmazlar arasnda yer alyor.Topraa organik madde salamann baka bir yolu da yeil

gbreleme. Gelimelerinin belirli bir dnemini tamamlayanbaklagil, budaygil vb. bitkilerin, yetitii ortamda hasat edil-meden srlerek topraa kartrlmasna yeil gbrelemead veriliyor. Yeil gbreleme ayrca topraktaki K, Ca, Mg gibikatyonlarn ykanmasn azaltyor, yalarn getirdii yarar ar-tryor, toprak yzeyinin rtl olmas nedeniyle topran su verzgr erozyonuna kar dayankllk kazanmasn ve topraktabiyolojik aktivitenin artmasn salyor. Organik retimdengelen hayvan gbresi ya da organik malzemelerin kompostedilmi olarak kullanlmas tercih ediliyor.

66Organik tarmda mevsim d retime/sera reti-mine izin veriliyor mu?Doal mevsimi dnda seb-ze ve m eyvenin, iklim koullar kontrol edilerek kapalalanlarda retiminin yaplmasna sera retimi ad veriliyor. Se-rada scakln yksek olmas, yaz mevsiminde yetitiricilii ya-plan rnlerin kn da yetitirilebilmesini olanakl klyor. Salave evreye zararl girdiler kullanmadan da serada organik rnretilebiliyor. Ancak mevsiminde retilmeyen sera rnlerindetarla retimi rnlerin lezzet ve kalitesini bulmak g.

BTKSEL RETM


22/32


BTKSEL RETM

68Organik tarmda sulamayntemi nemli midir?Sulama suyunun evrekirliliine yol amamas kadar sula-mann, toprak yapsnda bozulmayave erozyona yol amamas da nemli.Bitkisel retimde hem su israfnn n-lenmesi hem de bitki iin daha uygunolan damlama sulama tercih ediliyor.Vahi sulama olarak tanmlanan salmasulama, yani hortumla sulama, organiktarmda tercih edilmiyor. Yamurlamasulama ise bitkinin yapraklar zerindedamlalar brakt ve hastalk yapcmikroorganizmalarla enfeksiyon kay-na oluturduu iin nerilmiyor.

rlebiliyor. Bunun dndaserada ilalama yapldktansonra solunan ila, seradaalan iiler iin ciddi salkproblemleri oluturuyor.

Ayrca mallama vesolarizasyon iin kullanlanpolietilen ierikli naylonlar,

dorudan gelen gne -yla reaksiyona girdiindekoku yayabiliyor. Bu nedenleorganik tarmda polietilenierikli naylon bez kullanl-myor. Konvansiyonel re-tim yaplan bir serada, ylda defa arka arkaya doma-

tes dikilebilse de organikretim yaplan bir seradaekim nbeti art var. nkarka arkaya ayn rnnyetitirilmesi o rne zgzararl ve hastalk etmen-lerinin ortamda oalmasanlamna geliyor.

Konvansiyonel seralardahormon ok eitli ama-larla kullanlabilir. Hormonkullanm halk arasndarnn irilii ile zdele-tirilmi olsa da kullanmnnen nemli nedenlerindenbiri de, tozlanma/meyve

tutumu (oluumu). Bazla-rnda arlar ku

Documents

Organik Ürün Rehberi