28
Page 1 of 28 Matanglawin (Hawkeye) Episode: Sabang Dragons Segment 1 Segment Producer: Kevin Pamatmat Researcher: Jen Domingo ORIGINAL SCRIPT TRANSLATED SCRIPT Intro MTV Palawan sights and sounds Kuya Kim: Sa ikalimang taon na pagiging mapangahas ng Matanglawin, samahan niyo akong galugarin natin ang isang isla dito sa Palawan. Para alamin ang buhay ng mga hayop na makikita rito. At masaksihan ang ugnayan ng tao at ng hayop... At kilalanin din natin ang naghahari dito na kung tawagin ay Sabang Dragon. Lahat aalamin, wala kaming di susuungin, ito po si Kuya Kim Matanglawin. KUYA KIM VO: ANG SABANG AY ISANG SITIO SA PUERTO PRINCESA SA PALAWAN. MADALAS ITONG MAPAGKAMALANG ISLA DAHIL ITO AY ISANG COVE… SABANG ANG TAWAG DITO SA SALITANG TAGBANUA. SIKAT ANG LUGAR NA ITO DAHIL ITO ANG PINAKA ENTRADA SA PUERTO PRINCESA UNDERGROUND RIVER… NA KILALA SA BUONG MUNDO. TAHANAN DIN ITO NG ILANG HAYOP NA DITO LANG SA PALAWAN MAKIKITA GAYA NG PALAWAN PEACOCK PHEASANT AT SABANG DRAGON. Transition: KK walking On its fifth year of being adventurous on television, join me on Matanglawin (Hawkeye) as we explore the island of Palawan! We’ll learn how the animals we’ll see on the island live… Discover how the people and the animals co- exist… And get to know the king of lizards here that the locals call the Sabang Dragon! We’ll know everything, we won’t back down on anything… this is Kuya Kim of Matanglawin (Hawkeye)! SABANG IS A SMALL TOWN IN PUERTO PRINSESA, PALAWAN. MOST PEOPLE MISTAKE IT FOR AN ISLAND BECAUSE IT’S ACTUALLY A COVE. IN THE TAGBANUA DIALECT, IT’S CALLED SABANG. THIS PLACE IS FAMOUS BECAUSE IT’S THE GATEWAY TO PUERTO PRINSESA’S WORLD- FAMOUS UNDERGROUND RIVER. IT’S ALSO THE HOME OF MANY ANIMAL SPECIES IN PALAWAN SUCH AS THE PALAWAN PEACOCK PHEASANT AND SABANG DRAGON.

ORIGINAL SCRIPT TRANSLATED SCRIPT ABS-CBN SABANG... · madalas itong mapagkamalang isla dahil ito ay isang cove… sabang ang tawag dito sa salitang tagbanua. sikat ang lugar na ito

  • Upload
    others

  • View
    16

  • Download
    0

Embed Size (px)

Citation preview

Page 1: ORIGINAL SCRIPT TRANSLATED SCRIPT ABS-CBN SABANG... · madalas itong mapagkamalang isla dahil ito ay isang cove… sabang ang tawag dito sa salitang tagbanua. sikat ang lugar na ito

Page 1 of 28 Matanglawin (Hawkeye) Episode: Sabang Dragons Segment 1 Segment Producer: Kevin Pamatmat Researcher: Jen Domingo

ORIGINAL SCRIPT TRANSLATED SCRIPT Intro MTV Palawan sights and sounds Kuya Kim: Sa ikalimang taon na pagiging mapangahas ng Matanglawin, samahan niyo akong galugarin natin ang isang isla dito sa Palawan. Para alamin ang buhay ng mga hayop na makikita rito. At masaksihan ang ugnayan ng tao at ng hayop... At kilalanin din natin ang naghahari dito na kung tawagin ay Sabang Dragon. Lahat aalamin, wala kaming di susuungin, ito po si Kuya Kim Matanglawin. KUYA KIM VO: ANG SABANG AY ISANG SITIO SA PUERTO PRINCESA SA PALAWAN. MADALAS ITONG MAPAGKAMALANG ISLA DAHIL ITO AY ISANG COVE… SABANG ANG TAWAG DITO SA SALITANG TAGBANUA. SIKAT ANG LUGAR NA ITO DAHIL ITO ANG PINAKA ENTRADA SA PUERTO PRINCESA UNDERGROUND RIVER… NA KILALA SA BUONG MUNDO. TAHANAN DIN ITO NG ILANG HAYOP NA DITO LANG SA PALAWAN MAKIKITA GAYA NG PALAWAN PEACOCK PHEASANT AT SABANG DRAGON. Transition: KK walking

On its fifth year of being adventurous on television, join me on Matanglawin (Hawkeye) as we explore the island of Palawan! We’ll learn how the animals we’ll see on the island live… Discover how the people and the animals co-exist… And get to know the king of lizards here that the locals call the Sabang Dragon! We’ll know everything, we won’t back down on anything… this is Kuya Kim of Matanglawin (Hawkeye)! SABANG IS A SMALL TOWN IN PUERTO PRINSESA, PALAWAN. MOST PEOPLE MISTAKE IT FOR AN ISLAND BECAUSE IT’S ACTUALLY A COVE. IN THE TAGBANUA DIALECT, IT’S CALLED SABANG. THIS PLACE IS FAMOUS BECAUSE IT’S THE GATEWAY TO PUERTO PRINSESA’S WORLD-FAMOUS UNDERGROUND RIVER. IT’S ALSO THE HOME OF MANY ANIMAL SPECIES IN PALAWAN SUCH AS THE PALAWAN PEACOCK PHEASANT AND SABANG DRAGON.

Page 2: ORIGINAL SCRIPT TRANSLATED SCRIPT ABS-CBN SABANG... · madalas itong mapagkamalang isla dahil ito ay isang cove… sabang ang tawag dito sa salitang tagbanua. sikat ang lugar na ito

Page 2 of 28 Kuya Kim: Nandito tayo ngayon sa Sitio Sabang, dalawang oras mula sa Puerto Prinsesa Airport at nabalitaan natin ngayong umaga magkakaroon ng turtle release... ito yung mga pawikan na pinanganak noong isang araw. Pakakawalan po natin sa dagat ngayong araw na ito. MULA ENERO HANGGANG HUNYO, DINARAYO ANG SABANG NG ISANG URI NG PAWIKAN NA KUNG TAWAGIN AY OLIVE RIDLEY TURTLE PARA DITO MANGITLOG... Kuya Kim: Dito sa sisentang pagong ilan sa tingin mo ang mabubuhay? Dave: Sa tingin ko po mga 30 po ang mabubuhay. Kuya Kim: So mga 50 percent... Ito silipin natin, kung makikita natin ang olive ridley turtle ay dahil baby pa sila ang kulay nila ngayon ay kulay itim pa Pero pag tumanda sila magiging olive green colored or dark green colored at kung makikita natin ang kanilang carapace o ang kanilang bao ito ay parang patusok Ito ay highly specialized na uri ng pagong para mabilis silang lumangoy hindi tulad ng mga pagong na nakikita natin sa lupa o mga pagong na nakikita natin sa gubat. At kung makikita din natin ang kanilang mga palikpik yan ay kanilang mga kamay yan ay talagang flat at highly adaptable talaga sa tubig para mabilis silang lumangoy Alam niyo dito sa Palawan talagang napakarami ng turista, at kasama natin itong mga turista natin

We’re now in the town of Sabang, two hours away from the Puerto Prinsesa Airport and we just got news that this morning, there will be a turtle release… These are the baby turtles that were hatched a day ago, and now we will release them into the sea today. FROM JANUARY TO JUNE, A CERTAIN SPECIES OF SEA TURTLE CALLED THE OLIVE RIDLEY TURTLE VISITS SABANG TO LAY EGGS. From 60 baby turtles, how many do you think will survive? I think around 30 will survive. That’s about 50 percent… Let’s take a closer look. We can see that the baby Olive Ridley turtles are still black, but when they grow up, they become olive green or dark green. We can also see that their shell or carapace are pointed. This is a highly-specialized trait for this type of turtle because it makes them faster in the water compared to turtles seen on land or in the forests. We can also see that their flippers or legs are flat and highly-adaptable in the water to make them swim faster. Did you know that in Palawan there are a lot of tourists and the tourists who are with us here will

Page 3: ORIGINAL SCRIPT TRANSLATED SCRIPT ABS-CBN SABANG... · madalas itong mapagkamalang isla dahil ito ay isang cove… sabang ang tawag dito sa salitang tagbanua. sikat ang lugar na ito

Page 3 of 28 dito ngayon sila ang tutulong satin na mag-release ng pagong... halika kayo dito. Turuan natin yung mga guest natin kung pano mag pakawala ng pagong. Dave: Kapag po tayo ay magpapakawala ng pagong dapat po ang atin pong hahawakan hindi po ang ulo dapat po lagi tayong hahawak dito sa may bandang itaas, dahan-dahan po nating hahawakan yung ilalim. Kuya Kim: Kung mapapansin po natin ang instinct ng pagong talagang alam nla kung saan sila pupunta, sa dagat sila papunta, ayan oh, alam niya kung saan siya pupunta at sumusunod na yung isa, oh pakawalan na natin halika. Kung may naliligaw man andito ang mga turista natin nandito lahat ang mga tao para giyahan sila pabalik dito animnapung olive ridley turtles eto na sasabak na sa tunay na buhay at pupunta na sa dagat. So kasalukuyang lumalangoy na sila ngayon may bumabalik na isa ito, medyo tulungan natin para makabalik siya ulit, makapunta siya sa… Hi Sir! Foreigner: Hey! Maayong buntad! Kuya Kim: What do you think of the turtles? Foreigner: Beautiful! Kuya Kim: Can you do a most muscular pose for us?

help us release these baby turtles into the sea. Come here… Teach our guests how we will release these turtles. When we release these baby turtles, please don’t hold them from their heads. Always hold them from this point up here and carefully support them from their undersides. If you will notice, it’s the turtle’s instinct to go towards the water and they know where to go…they’re moving to the sea. See? It knows where to go and another is following. Let’s release these turtles. Come on. If any of the turtles lose their way, our friendly tourists will make sure they do…those are about 60 Olive Ridley Turtles that are about to face life in the open sea. Right now, they’re swimming and one is coming back. Let’s help this little fellow find its way again… Hi, Sir! Hey! Maayong buntad! (Good morning!) What do you think of the turtles? Beautiful! Can you do a muscular pose for us?

Page 4: ORIGINAL SCRIPT TRANSLATED SCRIPT ABS-CBN SABANG... · madalas itong mapagkamalang isla dahil ito ay isang cove… sabang ang tawag dito sa salitang tagbanua. sikat ang lugar na ito

Page 4 of 28 Foreigner: No. Nahihiya ako. Kuya Kim: Hindi wag ka mahiya, ok lang. Magaling magtagalog ah. Ok 1, 2, 3. Foreigner: Anong pangalan mo? Kuya Kim: Ako po si Piolo Pascual Foreigner: Ah, Pascual? Ako ay si, Ernesto Kuya Kim: Ernesto. Foreigner: Kinagagalak ko kayong makilala. Kuya Kim: Kinagagalak kitang makilala. Manuod ka ng mga show ko sa ABS-CBN, ASAP, Piolo Pascual Sir! Salamat! MTV KK boat ride Kuya Kim: Eto ,medyo malapit na tayo, talagang pag napunta ka ng Palawan talagang napakaganda talaga, talagang virginal ang forest dito talagang ang linaw ng tubig at ang mga tao very aware sa kanilang kapaligiran, sa kanilang kalikasan. Ilang beses na akong nakakapunta dito sa underground river, ito dumaong na ang bangka natin andito na tayo sa beach Talagang kakaiba, talagang nakamamangha… KK walking sitners

No…I’m shy. No, don’t be shy, it’s ok! This guy speaks fluent Filipino, huh? Ok, one, two, three… What is your name? I am Piolo Pascual. Ah, Pascual? I am Ernesto. Ernesto. I am pleased to meet you. I am also pleased to meet you! Watch my shows on ABS-CBN: ASAP…remember, Piolo Pascual! Thanks! We’re nearing our destination, and if you go to Palawan, you’d really find it beautiful. The forests here are virginal and the waters are very clear. The locals are very aware of their surroundings…of nature. I have visited the underground river many times… Our boat has docked at the beach… It’s a different world…really awe-inspiring.

Page 5: ORIGINAL SCRIPT TRANSLATED SCRIPT ABS-CBN SABANG... · madalas itong mapagkamalang isla dahil ito ay isang cove… sabang ang tawag dito sa salitang tagbanua. sikat ang lugar na ito

Page 5 of 28 Kuya Kim: At nandito naman tayo ngayon sa trail area ng park at dito bawal na pumasok ang mga turista. Dito sa lugar na ito marami naman tayong makikitang mga ibon naman na tanging sa Palawan lamang makikita. Ang pinakasikat dito, actually ito yung pinakalogo ng City of Palawan, ito yung Palawan peacock pheasant. At of course meron ding isang uri ng ibon na kakaiba. Ang tawag naman sa kanya ay tabon scrubfowl. ANG MGA PALAWAN PEACOCK PHEASANT O TANDIKAN AY DITO LANG MAKIKITA. TULAD NG MGA PEACOCK O PABOREAL, MAKUKULAY DIN ANG KANILANG BUNTOT NA GINAGAMIT NILA PARA MAKAPANG-AKIT NG KANILANG MAKAKAPAREHA.

(Over GFX/Simulation) ALAM NIYO BANG NALALAMAN ANG EDAD NG TANDIKAN SA KANILANG PAA? KUNG ILAN ANG SPURS O TAHID NA NAKAUSLI SA KANILANG PAA, YUN DIN ANG KANILANG EDAD! ANG MGA TABON SCRUBFOWL NAMAN AY MAIILAP NA MGA IBON… PERO MASWERTE TAYO AT MAY NAKITA TAYO NGAYONG UMAGA... MUKHA MAN SILANG MANOK PERO ALAM NIYO BA NA HINDI NILA NILI-LIMLIMAN ANG KANILANG ITLOG PARA ITO’Y MAPISA… (Over GFX/Simulation)

We’re now here at the trail area towards the park and tourists are actually forbiddent to enter here. This is the place where we can see many bird species that can only be seen in Palawan. The most famous among them all is the bird used for the Palawan City’s logo: the Palawan peacock pheasant. There are many kinds of unique birds here. This one is called the Tabon scrubfowl. THE PALAWAN PEACOCK PHEASANT AND THE TANDIKAN ARE ENDEMIC OR CAN ONLY BE FOUND IN PALAWAN. LIKE PEACOCKS OR THE PABOREAL, PEACOCK PHEASANTS ALSO HAVE COLORFUL TAILS THAT THEY USE TO ATTRACT POTENTIAL MATES. DID YOU KNOW THAT YOU CAN KNOW THE AGE OF THE TANDIKAN BY LOOKING AT ITS FEET? THE NUMBER OF SPURS ON ITS FEET ACTUALLY INDICATE THEIR AGE! ON THE OTHER HAND, THE TABON SCRUBFOWL IS AN ELUSIVE TYPE OF BIRD… WE’RE VERY LUCKY TO BE SEEING ONE NOW THIS MORNING! THEY MAY LOOK LIKE CHICKENS, BUT DID YOU KNOW THAT THEY DON’T SIT ON THEIR EGGS UNTIL THEY HATCH?

Page 6: ORIGINAL SCRIPT TRANSLATED SCRIPT ABS-CBN SABANG... · madalas itong mapagkamalang isla dahil ito ay isang cove… sabang ang tawag dito sa salitang tagbanua. sikat ang lugar na ito

Page 6 of 28 KUNDI NILILIBING NILA ITO SA LUPA AT TINATABUNAN NG MGA NABUBULOK NA HALAMAN .

MONTAGE: KK takes a picture of a monkey Kuya Kim: iisa lang na species ng tsonggo ang makikita natin dito sa Pilipinas. Ito ang Macaque, ang Philippine Macaque, Macaca Fascicularis. Ang mga tarsier, bagama’t sila ay one of the smallest primate, hindi sila tsonggo. Maraming nagtatanong , ano ba ang pagkakaiba ng tsonggo o ng monkey at tsaka ng ape? Ang mga monkey pareho nito, mahaba ang kanilang buntot, ang mga ape ay wala silang buntot. Kung makikita natin itong tsonggong ‘to, napakalaki ng kanyang t’yan, buntis. Malamang manganganak na ito. ‘Pag nanganak ang tsonggo, kadalasan ay isa lamang ang kaniyang anak, paminsan ay kambal, pareho ng tao, hindi gaya ng aso na apat o lima ang laman ng kanilang sinapupunan. Kuya Kim: pinapakita ng tsonggo ang kanyang pangil, ano. Kaya importanteng ‘wag natin hahawakan itong mga animals na ito dahil sila’y mga nangangagat, sila’y mga wild animals, ano. Pero nakikita natin ang kaniyang threat display. ‘Pag lumalapit ako, nilalabas n’ya ang kan’yang pangil. Ito’y hindi dahil kakagatin ka n’ya, ito’y warning lamang na pag lumapit ka pa, kakagatin kita! Ang mga facial expression ng mga tsonggo

INSTEAD, THEY BURY THEIR EGGS AND COVER THEM WITH DECOMPOSING PLANTS. In the Philippines, there’s only one type of monkey. This would be the Philippine Macaque or Macaca fascicularis. And tarsiers, despite being one of the smallest primates in the world, are not monkeys. Many ask: what is the difference between a monkey and an ape? Monkeys, like these, have long tails, while apes have none at all. You can see that this monkey is pregnant because of its over-sized belly. More or less it will give birth soon. When monkeys give birth, it’s usually only one or two offspring, just like people and unlike other animals like cats and dogs that carry four or five offspring at a time. The monkeys are baring their fangs… That’s why it’s important that we don’t touch these animals because there’s a danger that they will bite you since they’re still considered wild. What we’re seeing now is their threat display. When I move closer, they bare their fangs even more. Not because they will bite me, but to communicate that if I move any closer, they really will bite me! Monkeys also have apparent facial expressions.

Page 7: ORIGINAL SCRIPT TRANSLATED SCRIPT ABS-CBN SABANG... · madalas itong mapagkamalang isla dahil ito ay isang cove… sabang ang tawag dito sa salitang tagbanua. sikat ang lugar na ito

Page 7 of 28 napakalinaw, eh. Alam mo kaagad ‘pag sila’y natatakot, ‘pag sila’y natatakot, makikita mo, (mimics the sad monkey sound) ganun ang bibig nila. ‘Pagka galit sila, (mimics the angry monkey sound) nakalabas ang mga pangil. Kuya Kim: Uy, may kumaluskos, baka ito na ‘yung hayop na hinahanap natin… MATANGLAWIN! Susunod: Nakikita natin napakaraming bayawak ang nandito. Isang kumpulan ng bayawak na naghahanap ng makakain! Pero mukhang ayaw magpatalo kaya nauwi sa sakmalan! Cut to gap

You’ll know immediately when they’re scared like this…their mouth becomes like this. And when they’re mad…they show their teeth. Wait, something’s rustling over there, maybe it’s the animal we’re looking for. HAWKEYE! Up Next: As we can see, there are a lot of bayawak here. There’s a group of them looking for food! And it looks like no one is backing down and are willing to fight for it!

END OF SEGMENT

Page 8: ORIGINAL SCRIPT TRANSLATED SCRIPT ABS-CBN SABANG... · madalas itong mapagkamalang isla dahil ito ay isang cove… sabang ang tawag dito sa salitang tagbanua. sikat ang lugar na ito

Page 8 of 28 Matanglawin (Hawkeye) Episode: Sabang Dragons Segment 2 Segment Producer: Nico Regino Researcher: Charrize Cruz

ORIGINAL SCRIPT TRANSLATED SCRIPT INTRO MTV Kuya Kim VO: MAY MATUTULIS NA KUKO… MATATALAS NA MATA… MAHABANG LEEG… AT DILANG PATUSOK… ITO NA ANG HINAHANAP NATING HARI NG MGA BAYAWAK DITO SA PALAWAN… ANG SABANG DRAGON! -transition- Kuya Kim: Nakikita nating napakaraming mga baywak dito. Itong mga bayawak dito ay talagang napakalalaki. Ang bayawak ang pinakamalaking lizard na makikita dito sa Pilipinas. Ang scientific name niya ay varranus salvator. Makikita natin kumakain sila rito. Sila ay mga scavenger, paminsan-minsan sila’y mga predator din, nanghuhuli rin sila ng mga maliliit na hayop. Ito silipin natin ang isang bayawak na ito. Kung masisilip natin ang kaniyang bibig, may nakalabas pang buntot ng daga. Ibig sabihin may nalulong daga ito at nakalabas ang buntot niya sa dulo ng kaniyang bibig. ANG MGA BAYAWAK TULAD NG MGA SABANG DRAGON AY TERRITORIAL ANIMALS…

SHARP CLAWS. KEEN EYES. LONG NECKS. AND A FORKED-TONGUE. THESE ARE THE TRAITS OF PALAWAN’S KING OF LIZARDS… THE SABANG DRAGON! As we can see, there are many bayawak here. These bayawak are very large…they are the largest lizards in the Philippines. It’s scientific name is Varranus salvator. We can see that they’re eating right here. They are scavengers, sometimes they can become predators when they hunt for small animals. Let’s take a closer look at this bayawak. Still dangling from its mouth is a rat’s tail which means that it has just eaten a rat. BAYAWAK LIKE THE SABANG DRAGON ARE TERRITORIAL ANIMALS.

Page 9: ORIGINAL SCRIPT TRANSLATED SCRIPT ABS-CBN SABANG... · madalas itong mapagkamalang isla dahil ito ay isang cove… sabang ang tawag dito sa salitang tagbanua. sikat ang lugar na ito

Page 9 of 28 PAGKAIN ANG MADALAS PAGMULAN NG KANILANG AWAY… TULAD NA LANG NG NAKUNAN NG AMING CAMERA… ISANG KUMPULAN NG BAYAWAK NA NAGHAHANAP NG MAKAKAIN… PERO MUKHANG MAY AYAW MAGPATALO… KAYA NAUWI SA SAKMALAN! Bagamat ito ay common dito sa Pilipinas, marami sa mga bayawak dahil sa kanilang mga color markings at mga bahagi ng kanilang katawan, ay hindi pa nabibigyan ng tamang pangalan kaya hanggang ngayon ay mga unnamed species pa rin. -transition- VO/DETALYE/SIMULATION/ SINASABING ISANG URI NG VARANUS SALVATOR NA MAS KILALA SA TAWAG NA WATER MONITOR LIZARD ANG MGA SABANG DRAGON. NOONG 2010, NAITALA NG MGA SCIENTIST NA SINA ANDRE KOCH, AT WOLFGANG BOHME NA ANG URI NG BAYAWAK NA ITO AY TANGING SA ISLA LANG NG PALAWAN MATATAGPUAN! HINDI ITO NAKAPAGTATAKA DAHIL NAPAKARAMI TALAGANG HAYOP SA LUGAR NA ITO… GFX – PHOTO MONTAGE SA KATUNAYAN, NITO LAMANG 2011, ISANG URI NG BUBULI O SKINK ANG NAITALA BILANG PINAKABAGONG LIZARD SPECIES DITO SA PILIPINAS… ANG SCINCID LIZARD! PERO WALA PANG MASYADONG NAITATALANG PAG-AARAL SA BUBULING ITO BUKOD SA DITO SA ISLA LANG NG PALAWAN ITO MAKIKITA!

USUALLY, THEY FIGHT OVER FOOD. JUST LIKE THIS SCENARIO WHICH WE CAUGHT ON CAMERA! THERE’S A GROUP OF BAYAWAK LOOKING FOR FOOD… BUT IT LOOKS LIKE NO ONE IS BACKING DOWN… AND EVERYONE IS WILLING TO FIGHT FOR FOOD! Although the bayawak is very common in the Philippines, some species with different color markings in different areas on their bodies are still unclassified species. THE VARRANUS SALVATOR THAT WE CALL SABANG DRAGONS ARE ALSO CALLED WATER MONITOR LIZARDS. IN 2010, THE SCIENTIST ANDRE KOCH AND WOLFGANG BOHME NOTED THAT THIS TYPE OF LIZARD CAN ONLY BE FOUND IN PALAWAN! IT’S NOT SURPRISING BECAUSE THERE ARE A LOT OF UNIQUE ANIMALS HERE… IN FACT, JUST THIS 2011, A TYPE OF BUBULI OR SKINK WAS DISCOVERED AS A NEW LIZARD SPECIES IN THE PHILIPPINES! THE SCINCID LIZARD! BUT NOT MUCH IS KNOWN ABOUT THE BUBULI ASIDE FROM THE FACT THAT IT IS FOUND IN PALAWAN…

Page 10: ORIGINAL SCRIPT TRANSLATED SCRIPT ABS-CBN SABANG... · madalas itong mapagkamalang isla dahil ito ay isang cove… sabang ang tawag dito sa salitang tagbanua. sikat ang lugar na ito

Page 10 of 28 -transition- Kuya Kim: Lapitan natin ng kaunti. Naghahabulan oh, nakikita niyo medyo territorial din sila. Subukan nating lapitan, kuhanan natin ng litrato. Ang sabi ng marami, ang mga bayawak daw para malaman mo kung anong gender o ano ang kasarian, mas malaki raw ang lalaki o mas malaki raw ang babae. Hindi totoo yan. Kinakailangan mong makita ang loob ng cloaca nito. Ang cloaca ay ang kanilang puwitan. Makikita mo kung merong hemi-penis o yung male sexual organ na nandon sa loob, yun ang lalaki. Pagka walang hemipenis, yun ang babae. Silipin naman natin ang kanilang dila… Makikita mong lumalabas ano, ito ang tinatawag nating Jacobson’s Organ. Ginagamit din ang kanilang dila para maamoy nila o malasahan ang kanilang paligid. Kahit ilang daang metro ang layo alam nila kung nasaan ang pagkain dahil dun sa kanilang very sensitive na dila. NGAYON LANG AKO TALAGANG NAKALAPIT PARA MAPAG ARALANG MABUTI ANG ITSURA NG MGA SABANG DRAGON PERO MUKHANG NAGAGALIT NA SA AKIN ITONG ISA! Medyo threatened itong bayawak na ito. Kung makikita natin ang kaniyang jowls o yung kaniyang baba, pinalolobo niya para magmukhang malaki Pag may lumalapit naman dito sa kaniya, yan ang kanilang ginagawa para magmukha siyang malaki.

Let’s get closer. They’re chasing each other! You can see that they are very territorial. We’ll try to get closer to take a picture. Many believe that you can tell the gender of a bayawak By its size…that’s not true. You have to see the inside of its cloaca or its rear end. If the bayawak has a hemi-penis or male sexual organ inside the cloaca, then for sure, that’s the boy! If there’s no hemi-penis, then it’s a girl. Let’s take a look at its tongue. It’s flicking in and out, and that’s what we call the Jacobson’s Organ. They use their tongues to smell and taste their surroundings. Even if it’s a hundred meters away, they can smell their food because their tongues are very sensitive. IT’S ONLY NOW THAT I HAVE OBSERVED THESE SABANG DRAGONS UP CLOSE…BUT IT LOOKS LIKE THIS ONE IS ALREADY ANGRY AT ME! This one already looks threatened. As we can see, it’s expanding its jowls to look bigger. If a threat comes close, this is what they do to appear larger.

Page 11: ORIGINAL SCRIPT TRANSLATED SCRIPT ABS-CBN SABANG... · madalas itong mapagkamalang isla dahil ito ay isang cove… sabang ang tawag dito sa salitang tagbanua. sikat ang lugar na ito

Page 11 of 28 Di tayo masyadong lalapit baka makagat tayo rito. At pag lumapit pa ako ng konti, ihahampas niya yung buntot niya. Gagawin niyang parang latigo. ANG MGA MONITOR LIZARD O BAYAWAK AY DIURNAL ANIMALS O MAS AKTIBO SA UMAGA… KAYA MASWERTE TAYO DAHIL NAGLALABASAN SILA NGAYON! ang mga monitor lizards [cut] lumabas kapag ‘di pa mataas ang araw para kumain. Pag mataas ang araw, sila’y nagbibilad at nagpapainit ng kanilang katawan dahil sila’y mga ectothermic ibig sabihin umaasa sila sa araw para mainitan ang kanilang katawan dahil sila ay mga cold-blooded at mga reptile. MONTAGE/MTV MONITOR LIZARDS -KK WALKING SITS- Ngayon naman maghahanap naman tayo ng mga itlugan ng mga bayawak…. Kadalasang makikita itong mga burrow o itong mga hukay ng bayawak kung saan ang mga itlog nila ay dito malapit sa dagat. Hindi doon sa mga buhangin kung saan ay napaka-init ng panahon. Kadalasang nandoon sa lilim, sa banda rito. Malapit sa tubig pero nasa lilim dapat. Maghanap tayo, tignan natin… Ang mga bayawak, kapagka naghahanap sila ng kanilang iitlugan o ng kanilang nest, kadalasan sa mga malalamig na lugar. Tamang-tama itong kwebang ito. Malamang mayro’ng burrow dito. Nakita natin merong isang butas dito na malamang ito’y nest ng isang bayawak. Hindi pareho ng mga ibon na kailangang maglimlim sa itlog, ang mga bayawak ay napaka-

We’re not going to move closer since it might bite us if we do… It’s flicking its tail like a whip! MONITOR LIZARDS OR THE BAYAWAK ARE DIURNAL ANIMALS, MEANING THAT THEY ARE MORE ACTIVE DURING THE DAY. WE’RE LUCKY THAT THEY’RE COMING OUT NOW! Monitor lizards come out when the sun isn’t too high in order to eat. If the sun is too high and it’s very hot, they bask under it because they are also ectothermic…meaning they rely on the sun to keep warm because they are cold-blooded reptiles. Now we’re going to search for bayawak nests. Usually, these nests can be found in burrows near the beach. But not in the sand where it’s too hot. They are mostly found in shaded areas. Near the water but in the shade. Let’s look for some. Bayawak look for areas that are cool to lay their eggs. This cave right here looks like the perfect spot, there’s a burrow most likely here. We can see that there’s a hole here and it looks like a bayawak’s nest. Unlike birds that sit on their eggs until they hatch, the bayawa’s way is very simple.

Page 12: ORIGINAL SCRIPT TRANSLATED SCRIPT ABS-CBN SABANG... · madalas itong mapagkamalang isla dahil ito ay isang cove… sabang ang tawag dito sa salitang tagbanua. sikat ang lugar na ito

Page 12 of 28 simple. Mangingitlog sila, tatabunan nila ang kanilang itlog at iiwanan na nila iyon. At pagkatapos ng ilang buwan, ito’y mapipisa na. At nakalimutan na nila na may anak sila. Wala silang mga parental instinct. Silipin natin ang loob kung mayroon siyang mga itlog doon. Mejo wala na nga pero makikita natin, may mga eggshell pa rin. pero mukhang matagal ng nakalabas ang mga bayawak dito. Siguro three (3), four (4) months na, mejo malalaki na ang mga bayawak na na galing dito. -transition- MATAPOS ANG MAHABANG ORAS NA INOBSERBAHAN NATIN ANG MGA BAYAWAK… MAKIPAGLARO NAMAN TAYO SA KANILA! At nakita naman natin ngayon, kasalukuyang pinapainan ang bayawak para lumangoy s’ya. Ito, nasa tubig na ngayon ang bayawak kaya tinawag na water monitor dahil talagang mahilig sa tubig ang mga bayawak. Kung mapapansin natin, very specialized ang mga buntot ng mga bayawak. Makikita natin, ginagamit n’ya na parang sagwan. Ang ganda no? Makikita natin na very streamlined ang kanyang paglangoy, parang isda ano. At hindi na niya ginagamit ang kanyang kamay, dahil ang kanyang buntot ang ginagamit niya. Ayan, ayos ka na! Sa iyo na iyan! MATANGLAWIN!

They lay their eggs. Bury them, and leave them. After a few months, they will hatch. And they have already forgotten that they have had those offspring. They don’t have parental instincts. Let’s take a look if there are eggs in here. Hmm, none. But there are eggshell traces. It looks like the eggs hatched around three or four months ago. Those bayawak would probably be big by now. AFTER OBSERVING THE BAYAWAK FOR HOURS… LET’S PLAY WITH THEM! We’re currently seeing that the bayawak are being lured into the water so that they can swim. This one is in the water and it’s only apt that they be called water monitor lizards because they love it there. Bayawak tails are also very specialized. They use them like oars. Isn’t is beautiful? You can see how streamlined their swimming style is, just like fish. And they don’t need to use their limbs either because they rely on their tails! Here you go! That’s already yours! HAWKEYE!

Page 13: ORIGINAL SCRIPT TRANSLATED SCRIPT ABS-CBN SABANG... · madalas itong mapagkamalang isla dahil ito ay isang cove… sabang ang tawag dito sa salitang tagbanua. sikat ang lugar na ito

Page 13 of 28 Susunod: Di kumpleto ang araw namin kung wala sila rito. Nakasanayan na namin kasi madalas sila pumapasok sa loob. Pag kumakain kami nandiyan din sila Kuya Kim: Ang mga animals na ito…aray! Kinagat ako! Aray! Aray! Huwag mo hilahin, wag mong hilahin.

Up Next: A day isn’t complete without them. We’ve become used to them coming in the house… When we eat, they’re there. These animals…ouch! It bit me! Ouch! Ouch! Don’t pull at it, don’tpull at it!

END OF SEGMENT

Page 14: ORIGINAL SCRIPT TRANSLATED SCRIPT ABS-CBN SABANG... · madalas itong mapagkamalang isla dahil ito ay isang cove… sabang ang tawag dito sa salitang tagbanua. sikat ang lugar na ito

Page 14 of 28 Matanglawin (Hawkeye) Episode: Sabang Dragons Segment 3 Segment Producer: Pepper Bobadilla Researcher: Charrize Cruz and Jen Domingo

VIDEO AUDIO

MTV Palawan/Sabang Island

KK sits with different animals in Sabang island

Dito sa Sabang nakakatuwa dahil madalas ding mag-interact ang mga bayawak at mga chonggo. Ito bihira kumuha sa isang shot lamang ng frame, meron ka ng bayawak, may chonggo ka pa. Eh magkaaway yan. Sa kalikasan ang mga chonggo at bayawak di dapat nagsasama dahil ang chonggo ay kinakain ng bayawak. Pero dito sa Sabang makikita natin na sa isang frame lamang ng ating litrato bayawak at chonggo magkasama. Bakit? Dahil hindi na kinakain ng mga bayawak ang mga chonggo dahil meron na silang ibang source ng pagkain. Ngunit pag namatay ang chonggo, ang mga bayawak ay mga scavenger, kakainin nila yung patay na katawan. KUNG ANG MGA HAYOP DITO SA ISLA AY MAY KAKAIBANG UGNAYAN SA MGA BAYAWAK O MONITOR LIZARD… KAMUSTA NAMAN KAYA ANG MGA TAONG NANINIRAHAN KASAMA ANG MGA ITO?

It’s amusing that here on Sabang island, monkeys and the bayawak get to interact. This is a rare occurrence that you get both these creatures in one photo frame when in reality, these animals are supposed to be enemies. In nature, monkeys and bayawak don’t interact because they have a predator and prey relationship.

But here in Sabang, we can see that they are together.

Why?

It’s because the bayawak don’t eat the monkeys since they already have another food source.

But when the monkeys die, the bayawak will eat the dead bodies because they are also scavengers.

IF THE ANIMALS ON THIS ISLAND HAVE UNIQUE RELATIONSHIPS WITH THE BAYAWAK OR MONITOR LIZARD…

HOW ABOUT THE PEOPLE WHO ALSO LIVE ON THE ISLAND?

Page 15: ORIGINAL SCRIPT TRANSLATED SCRIPT ABS-CBN SABANG... · madalas itong mapagkamalang isla dahil ito ay isang cove… sabang ang tawag dito sa salitang tagbanua. sikat ang lugar na ito

Page 15 of 28 At kasama natin ang mga forest ranger natin dito sa Puerto Princesa, sila naman ang nangangalaga ng hindi mababoy o hindi masira ang ating world heritage site ika nga na underground river

Anong mga kakaibang experience ang naexperience mo dito sa pakikisalamuha natin dito sa mga bayawak?

Forest Ranger #2:

Maamo siya.

Kuya Kim :

Maamo ? Anong sabi sa iyo ?

Forest Ranger :

Siyempre pag di mo sila sinasaktan mabait naman po. ISA SI DAVE BILLIONES SA MGA FOREST RANGER DITO SA PUERTO PRINCESA… TOUR GUIDE RIN SIYA NG MGA GUSTONG MAMASYAL SA UNDERGROUND RIVER. SANAY NA SIYA NA NAPAPALIGIRAN NG MGA NAGLALAKIHANG BAYAWAK… SA KATUNAYAN, KASAMA PA NIYA ITONG MAG-AGAHAN!

MTV

Dave Billiones:

Para samin, di kumpleto yung araw naming pag wala sila dito.

Nakasanayan na namin, kasi madalas yan pumapasok sa loob eh, pag kumakain kami nandiyan din sila.

Andami na nila dito eh. Ambilis nga dumami nila, mga malalaki, may mga maliliit din.

With us here are the forest rangers of Puerto Prinsesa and they are the ones responsible for making sure that the underground river, which is a world heritage site, is taken care of. What are the unique experiences that you have had with these bayawak? They are very tame. Tame? Did they say anything to you? Of course if you don’t harm them, they won’t harm you. DAVE BILLIONES IS A FOREST RANGER OF PUERTO PRINSESA…SOMETIMES, HE ALSO ACTS AS A TOUR GUIDE FOR MANY WHO WANT TO VISIT THE UNDERGROUND RIVER. HE IS USED TO BEING SURROUNDED BY LARGE MONTIOR LIZARDS…IN FACT, HE EATS BREAKFAST WITH THEM! For us, a day isn’t complete without them. We’ve gotten used to them because they keep coming in and out of the houses, and when we eat, they’re also there. There are a lot of them here. They multiply very fast, large or small!

Page 16: ORIGINAL SCRIPT TRANSLATED SCRIPT ABS-CBN SABANG... · madalas itong mapagkamalang isla dahil ito ay isang cove… sabang ang tawag dito sa salitang tagbanua. sikat ang lugar na ito

Page 16 of 28

STINGER Kuya Kim: Balita ko may mga pangalan daw ang mga bayawak dito.

Forest Ranger #1:

Si Baldo po. Kaya Baldo kasi malaki.

Kuya Kim :

Parang baldomaro ano ?

May baril, pulis ?

Meron ding si Putol. Putol ang buntot, putol ang tawag namin.

Kuya Kim:

Putol?

Kuya Kim:

Dito sa lugar na ito makikita natin talagang nirerespeto ang mga bayawak, sa isang lugar naman sa India, sa Varahadar Temple Park, e winoworship nila o sinasamba ang bayawak. GFX SIMULATION: Varadarjar Temple AYON SA ALAMAT, MAY MAG-ASAWANG PRINSIPE AT PRINSESA NA NAGMULA PA SA ANCIENT CITY OF AYODHYA. SILA AY SINUMPA AT NAGING BAYAWAK. NANUMBALIK LANG ANG KANILANG KATAWANG TAO MATAPOS MAGDASAL SA VARADARHAR TEMPLE. HANGGANG NGAYON ANG PANINIWALA NG

It has come to my attention that the monitor lizards here also have names?

There’s Baldo. Baldo because he is very huge.

Just like Baldoramo? Complete with a police gun?

There’s also Putol. Putol because its tail is putol or cut off.

Putol?

Here, we can see that they respect the monitor lizards. In the Varahadar Temple Park in India, they worship the bayawak.

According to legend, there was once a prince and princess from the ancient city of Ayodhya.

They were cursed and they were turned into monitor lizards.

It’s said that they will only become human if the people pray at the Varadarjar Temple. Until now, the Hindu believe that any illness

Page 17: ORIGINAL SCRIPT TRANSLATED SCRIPT ABS-CBN SABANG... · madalas itong mapagkamalang isla dahil ito ay isang cove… sabang ang tawag dito sa salitang tagbanua. sikat ang lugar na ito

Page 17 of 28 MGA HINDU AY GAGALING SILA SA KANILANG MGA SAKIT KAPAG SUMAMBA SILA RITO.

TRANSITION

Nabilang na po ba natin ang mga bayawak dito?

Forest Ranger #1:

Yung mga ano po, tantya lang sa loob ng park, mga humigit-kumulang isang daan.

Kuya Kim:

Isang daan? PHOTO MONTAGE: HENRY LIZARDLOVER

Kuya Kim:

Mahigit kumulang isang daang mga bayawak, sa America naman merong tao na si Henry Shifberg nag-aalaga ng 50 different kinds of lizards. Ito naman si Henry Schifberg ng California. SA SOBRANG PAGKAHILIG NI HENRY SA MGA REPTILES PINAPALITAN PA NIYA ANG KANIYANG PANGALAN SA HENRY LIZARD LOVER. MADALAS NIYA RIN KUNAN NG LITRATO ANG KANIYANG MGA ALAGA… PINAGPO-POSE NIYA ITO NA PARANG MGA TAO! ANG RESORT OWNER NAMAN NA SI BUTCH TAN… GUSTONG GUSTO NA DINADALAW SIYA NG MGA BAYAWAK DAHIL MAS DINARAYO RAW NG MGA TURISTA ANG KANYANG RESORT.

they have will be cured if they worship at this temple.

Have you counted how many bayawak are here?

The ones inside the park would probably number around a hundred…

A hundred?

More or less a hundred bayawak…in America, there’s a person named Henry Shifberg from California and he takes care of at least 50 different kinds of lizards.

BECAUSE OF HIS LOVE FOR REPTILES, HE EVEN CHANGED HIS NAME TO HENRY LIZARD LOVER!

HE LIKES TAKING PHOTOS OF HIS PETS…

AND MAKES THEM POSE LIKE PEOPLE!

BUTCH TAN, A LOCAL RESORT OWNER,

ALSO LIKES IT WHEN THE BAYAWAK COME TO VISIT HIS RESORT BECAUSE THEY ATTRACT TOURISTS!

Page 18: ORIGINAL SCRIPT TRANSLATED SCRIPT ABS-CBN SABANG... · madalas itong mapagkamalang isla dahil ito ay isang cove… sabang ang tawag dito sa salitang tagbanua. sikat ang lugar na ito

Page 18 of 28 Butch Tan, resort owner:

parang sa tingin ko na-maintain namin yung relationship with the bayawaks dahil pinag-aralan namin yung mga gusto nila’t ayaw nila.

So until now, even the guests even all the staff, ayon na yung naging pananaw naming regarding sa bayawak.

Dave Billiones:

Pag sinaktan natin sila, mararamdaman nila na hindi sila tanggap sa atin. Ilalayo nila ang sarili nila sa atin.

Baka lumipat sa ibang lugar at saka maging mailap na sila sa atin. Mahirap yun, hmm, nakakatakot pag wala ng bayawak.

STINGER

HINDI NAMAN MALILIMUTAN NI TATAY PAT ANG KARANASAN NIYA SA MGA BAYAWAK… NAGHANDA NOON SI TATAY PAT PARA SA KANYANG MGA BISITA… PERO HINDI NIYA INAKALA NA MAUUNA PANG DUMATING ANG MGA GUTOM NA BAYAWAK… AT NILANTAKAN AGAD ANG HANDA NIYANG LECHON! NANG SINAWAY NIYA ANG MGA BAYAWAK… SINAKMAL SIYA NG MGA ITO! Tatay Pat:

Pag sugod ko ng ganya, akala ko hindi siya lalapit! Sinakmal niya itong kamay ko!

I think we have maintained a good relationship between the water monitor lizards because we have observed what they do and don’t like.

So until now, even the guests and the staff, have the same respect and views regarding the bayawak. If we hurt them, they will feel like we don’t want them around and they will distance themselves from us. They might leave for other places and become elusive. If that happens, that’s going to be difficult because I fear the day there won’t be any bayawak around. BUT IN TATAY PAT’S CASE, HE WON’T FORGET HIS EXPERIENCE WITH THE BAYAWAK… HE HAD PREPARED FOOD FOR SOME GUESTS, BUT HE WOULDN’T HAVE GUESSED THAT THE HUNGRY WATER MONITOR LIZARDS WOULD BEAT THEM TO IT! AND THEY WENT STRAIGHT FOR THE ROAST PIG! WHEN HE TRIED TO SHOO THEM AWAY, ONE OF THEM BIT HIM! When I charged towards it, I thought it would back down…I was mistaken and it bit my hand!

Page 19: ORIGINAL SCRIPT TRANSLATED SCRIPT ABS-CBN SABANG... · madalas itong mapagkamalang isla dahil ito ay isang cove… sabang ang tawag dito sa salitang tagbanua. sikat ang lugar na ito

Page 19 of 28

SA KWENTO NI TATAY PAT,

NAALALA KO TULOY NANG MAKAGAT RIN AKO NG ISANG BAYAWAK HABANG MAY KINUKUKANG EKSENA SA MATANGLAWIN…

Kuya Kim: Pag nakakita po tayo ng kahit anong uri ng bayawak huwag po nating gawing ulam dahil malapit na po itong maubos sa kalikasan. At ito ay napakaepektibo sa pagkain ng daga na nasa ating mga palayan. Ang mga animals na ito…aray! Aray! Aray! Kinagat ako, aray! Huwag mong hilahin, wag mong hilahin! SA TINDI NG KANYANG PAGKAKAKAGAT SA AKIN, NAGMARKA ANG KANYANG NGIPIN SA AKING BALAT. Aray! Wag mong hatakin, wag mong hilahin, aray, aray! Ganyan ang wild animals eh, kahit na kilala ka niyan, walang kilakilala sa wild animals eh di naman yan aso o pusa na matagal nang domesticated. So kahit na maamo yan, eh medyo naging casual ako, kinagat pa rin ako ng walang dahilan. Aray aray aray, kinagat ako! DI NA BAGO SA AKIN ANG MAKAGAT NG HAYOP SA ATING PROGRAMA PERO ITO NA YATA ANG PINAKAMADUGO NA SUGAT NA NAKUHA KO. Wag mong hilahin, wag mong hatakin, aray!

HEARING TATAY PAT’S STORY…

I REMEMBER THE TIME WHEN I WAS ALSO BITTEN BY A BAYAWAK WHEN I WAS SHOOTING AN EPISODE FOR MATANGLAWIN.

When we see any type of bayawak, please don’t hunt it for meat because it’s slowly becoming endangered. And it’s such a pity because the bayawak are effective in controlling the mice population in rice fields.

These animals are…ouch! Ouch!

It bit me! Ouch!

Don’t pull at it, don’t pull at it!

THE BITE WAS SO STRONG THAT IT LEFT DEEP TEETHMARKS ON MY SKIN.

Ouch! Don’t pull at it, don’t pull at it! Ouch! Ouch!

Wild animals are like that, even if you think they’re familiar with you, in the animal kingdom, wild animals won’t recognize you unlike domesticated cats and dogs.

So even if you think they’re tame, I was too casual…which is why I got bitten for no reason.

Ouch! Ouch! It bit me!

BEING BITTEN BY ANIMALS ISN’T SOMETHING NEW TO ME ESPECIALLY WITH THIS PROGRAM, BUT THIS HAD TO BE THE BLOODIEST WOUND YET.

Don’t pull at it, don’t pull at it! Ouch!

Page 20: ORIGINAL SCRIPT TRANSLATED SCRIPT ABS-CBN SABANG... · madalas itong mapagkamalang isla dahil ito ay isang cove… sabang ang tawag dito sa salitang tagbanua. sikat ang lugar na ito

Page 20 of 28 Kung mala-higanteng monitor lizard o bayawak pareho nito ang makita mo, gugustuhin mo pa kayang makasama mamuhay nito. Samahan n’yo ako maghanap ng isang higanteng bayawak! MATANGLAWIN! Susunod: Malinaw po na dito sa Subterranean River Park, bawal po talagang hawakan ang mga bayawak dito pero kasama natin ang mga forest ranger, huhulihin natin ang isa dito. Ito makikita natin na napakaalerto na ng mga mata niya… Hinawakan sa buntot.

If you’ll encounter a monitor lizard as big as this, would you dare live in the same place as it?

Join me in my search for a gigantic bayawak!

HAWKEYE!

Up Next:

It’s pretty clear that in the Subterranean River Park, people aren’t allowed to touch the bayawak. But we are accompanied by the forest rangers because we have to catch one.

We can see how alert its eyes are…

They now have it by the tail…

END OF SEGMENT

Page 21: ORIGINAL SCRIPT TRANSLATED SCRIPT ABS-CBN SABANG... · madalas itong mapagkamalang isla dahil ito ay isang cove… sabang ang tawag dito sa salitang tagbanua. sikat ang lugar na ito

Page 21 of 28 Matanglawin (Hawkeye) Episode: Sabang Dragons Segment 4 Segment Producer: Pepper Bobadilla Researcher: Jen Domingo and Charrize Cruz

VIDEO AUDIO Kuya Kim: Ano po ang mga ineexpect nating makita dito sa Underground… Tourist: Si Kim! Kuya Kim: Alam n’yo po na itong Park po natin ay isang World Heritage Site? Tourist: Yes Kuya Kim: Ano pong ibig sabihin po no’n? Tourists: (Laughs) Kuya Kim: Ang ibig sabihin po no’n ay talagang hindi na po pwedeng baguhin po ito, hindi na pwedeng gibain, hindi pwedeng tumbahin ang puno. Kailangan po i-preserve. Bakit po kailangan i-preserve? Tourist: For the environment. Kuya Kim: Bakit po kailangang i-preserve ang environment? Tourist: Para ano, para mapreserve natin yung Ecosystem. Kuya Kim: Tama, ‘yan po ang keyword natin, ‘yang ECOSYSTEM.

What do you expect to see here at the Underground… Kim! Did you know that this Park is a World Heritage site? Yes Do you know what that means? That means that no one can change the way it looks in any way: it shouldn’t be destroyed or deforested. We have to preserve its beauty. Why is that? For the environment. Why do we have to preserve the environment? So we can preserve the eco-system! Right! The key word there is: eco-system.

Page 22: ORIGINAL SCRIPT TRANSLATED SCRIPT ABS-CBN SABANG... · madalas itong mapagkamalang isla dahil ito ay isang cove… sabang ang tawag dito sa salitang tagbanua. sikat ang lugar na ito

Page 22 of 28 Ibig sabihin ‘pag ito po ay nawala, eventually mawawala po ang pagkain ng tao, ‘pag nawala ang pagkain ng tao, mawawala ang tao. ‘Pag nawala ang tao, wala na tayong lahat. NAITATAG ANG PUERTO PRINCESA SUBTERRANEAN RIVER NATIONAL PARK NOONG 1971 PARA MAS LALONG MAPROTEKTAHAN ANG LIKAS YAMANG ITO. DITO RIN MATATAGPUAN ANG ISA SA NEW SEVEN WONDERS OF NATURE… ANG PUERTO PRINCESA UNDERGROUND RIVER! -MONTAGE BAYAWAK-

Kuya Kim:

Bagamat ako po ay nakasumbrero lamang, ito pong sombrero, pag tinanggal ko ang sombrero ko…

Tourists:

Woooow!

Kuya Kim:

Apoy sa Dagat!

At kung mapapansin naman natin, dito sa harapan ko lang, meron tayong mga halos sampung (10) bayawak na nakikita.

Mas dumami ang mag bayawak dito sa Underground River dahil sa dami ng turista. Dahil ang mga bayawak ay mga predator at sila rin ay mga scavenger.

Ibig sabihin ‘yung mga pagkaing kinakain ng mga turista ay kinakain nila. Kaya naman ang

That means that if it disappears, then our food source would also disappear leading to the disappearance of man eventually. If there is no man…well, we wouldn’t be here. THE PUERTO PRINSESA SUBTERRANEAN RIVER NATIONAL PARK WAS INAUGURATED IN 1971 TO FURTHER PROTECT THIS NATURAL WONDER. ONE OF NATURE’S SEVEN WONDERS CAN ALSO BE FOUND HERE: THE PUERTO PRINSESA UNDERGROUND RIVER! Even if I always wear a hat…when I remove my hat… Apoy sa Dagat! (Fire in the Sea!) And if you will notice, in front of me are around ten bayawak. The bayawak population boomed in the Underground River after the tourist population also increased. It has something to do with the bayawak being both a predator and a scavenger. That means that what the tourists eat and are left over, are eaten by the baywak. That’s why

Page 23: ORIGINAL SCRIPT TRANSLATED SCRIPT ABS-CBN SABANG... · madalas itong mapagkamalang isla dahil ito ay isang cove… sabang ang tawag dito sa salitang tagbanua. sikat ang lugar na ito

Page 23 of 28 tataba ng bayawak at sobrang masasaya talaga.

Ito, lumalapit itong bayawak ano, inaamoy n’ya itong camera ko, at tignan natin kung gaano kalapit ang ilalapit nitong bayawak na ito.

Talagang sanay na sanay sa tao ang mga bayawak dito dahil talaga namang, ang interaksyon kasi ng tao at ng bayawak ay mutually beneficial, ika nga.

Ang mga turista natutuwa, kinukunan sila ng litrato. May naiuuwing mga litrato sa kanilang mga bansa, pero ang mga bayawak ay natutuwa rin dahil sila’y pinapakain na actually hindi naman dapat.

Ang interaksyon o ugnayan ng mga tao at hayop dito sa Sabang ay talagang napakaganda mayroon silang peaceful coexistence at hindi sila nagsasakitan o nagpapatayan.

Kaya naman kampante ang mga ito dahil isa sa mga duty ng mga forest ranger dito ay pangalagaan ang kalikasan nitong mga hayop. MONTAGE

So ang bayawak ba talaga ay dapat ng hinuhuli?

Forest Ranger #1:

Hindi po.

Kuya Kim:

Pero bakit natin hinuhuli paminsan-minsan?

Forest Ranger #1:

Hinuhuli po natin, may purpose po. Sa

they grow fat and happy. This one is approaching me and is sniffing at my camera, let’s see how close it will go. These bayawak are used to being around people since the relationship the people and the bayawak have now is mutually beneficial. And the tourists are very happy just taking their pictures. They get to take home the photos to their home countries and the bayawak are also happy because they get food in return…which actually shouldn’t be done. The interaction between people and animals here in Sabang is really nice because there is a peaceful co-existence between them…no one is harming the other. That is why the forest rangers don’t have a hard time doing their job in taking care of the wildlife and environment. So should the bayawak be caught? No. But why do we have to catch them at times? When we catch them, we have a purpose. That

Page 24: ORIGINAL SCRIPT TRANSLATED SCRIPT ABS-CBN SABANG... · madalas itong mapagkamalang isla dahil ito ay isang cove… sabang ang tawag dito sa salitang tagbanua. sikat ang lugar na ito

Page 24 of 28 research, kailangan po nating manghuli ng bayawak para po sa datos na kailangan.

Kuya Kim:

Biometrics?

Ano ang pinakamalaking bayawak na nahuli natin dito?

Forest Ranger #1:

Ang sa record po namin ang pinakamalaking bayawak na nahuli po namin ay umabot ng 180 cm.

Kuya Kim:

Mga six feet?

Forest Ranger:

Kulang kulang dalawang metro po.

Kuya Kim:

Dalawang metro. Wow.

AT SA AMING MATIYAGANG PAGHIHINTAY, NAKAKITA NA KAMI NG ISANG MALAKING BAYAWAK! Kuya Kim: Malinaw lamang po, dito po sa Subterranean River Park, bawal po talagang hawakan itong mga bayawak dito pero kasama po natin ang mga forest ranger. Huhulihin po natin ang isa rito para masukatan po sila. Biometrics, ika nga. Sukat ng kanilang katawan, para po sa kabutihan nila ito. Oh, boys, ready na.

would be for research since we need to collect data on them from time to time. Biometrics? How large was the largest bayawak you have ever caught? Based on our records, the largest bayawak we have ever caught was 180 cm. Around six feet? More or less two meters. Two meters? Wow. AND DURING OUR WAIT, WE CHANCED UPON A LARGE BAYAWAK! It’s pretty clear that in the Subterranean River Park, people aren’t allowed to touch the bayawak. But we are accompanied by the forest rangers because we have to catch one.

We will catch one to measure it for biometrics. This is for their own good. Ok, boys, ready?

Page 25: ORIGINAL SCRIPT TRANSLATED SCRIPT ABS-CBN SABANG... · madalas itong mapagkamalang isla dahil ito ay isang cove… sabang ang tawag dito sa salitang tagbanua. sikat ang lugar na ito

Page 25 of 28 Ito, makikita natin napaka-alerto na ng mata n’ya. Hinawakan sa buntot. (Forest rangers catch the lizard) ‘Yon. Nakita natin mejo dumumi ‘yung bayawak ano, ‘yan ang kanyang defense mechanism kapag s’ya’y nas-stress. Kaya ito nahawakan na s’ya. Iyon, lumalabas ang dumi n’ya at napaka-baho po Hahawakan muna natin ito, at dahil nas-stress ang bayawak na’to, kailangang sukatin na natin kaaagad. Ito angating tape measure. Mayro’ng ilang paraan ng pagsukat nito. Ang dalawang uri ng pagsukat ng bayawak ay snout-to-vent. Ibig sabihin, magmula sa dulo ng kanyang ulo hanggang doon sa kanyang cloaca o doon sa kanyang sa kanyang vent o labasan ng dumi. Sukatan na natin, halika. Mukhang sanay na sanay na sa paghawak ang mga bayawak dito, hindi na pumapalag, ilang beses ng nasukat. Makikita po natin, ang size ng kanyang snout-to-vent ay thirty 30 inches. Ang isa pa pong pagsukat ay snout to tail tip. Dulo ng kanyang buntot. Makikita natin, kulang po ang isang tape measure dito. Halos… Sixty (60) inches? Sixty (60) inches plus ilan pa natitira? 16? Seventy-six (76) inches ang kanyang haba. Oh, ‘yung lapad naman ang susukatin natin. Ang pagsukat naman ng lapad ng bayawak ay

As we can see, its eyes are already very alert. They now have it by the tail… There we go! It’s excreting feces, that’s one of its defense mechanisms when it becomes stressed. We’re now holding it down. It’s excrement really stinks! We’ll hold it down, and because it’s becoming stressed, we have to measure it quickly. There are many ways to measure it. The first of two is to measure it from snout to vent. That’s the measurement from the tip of the head to the cloaca or where its poop comes out. Let’s ,measure it. It looks like it has been measured before, it’s not thrashing around too much. We can see that from snout to vent, it’s 30 inches. Then the other way to measure it is from snout to tail tip. And when we do that…the tape measure isn’t enough. Sixty inches? Sixty inches plus how much more? Sixteen? It measures 76 inches. Now we’re going to measure its width. And the way to do that is to look for its widest

Page 26: ORIGINAL SCRIPT TRANSLATED SCRIPT ABS-CBN SABANG... · madalas itong mapagkamalang isla dahil ito ay isang cove… sabang ang tawag dito sa salitang tagbanua. sikat ang lugar na ito

Page 26 of 28 doon sa pinaka-malapad na parte ng kanyang katawan. So, ito ‘yan, ‘ang kanyang t’yan. Ang lapad naman ng bayawak na ito ay, 9 inches. Ang bayawak tulad nito, dip o natin makikita ang kanyang taba sa kanyang tiyan. Makikita po natin kung mataba ang bayawak dito po sa lapad ng kanyang buntot. Makikita nating hindi obese ang bayawak na ito, tamang-tama lang ang kanyang lapad, tamang-tama lang ang kanyang taba Inabot ng mga apat (4) na minutes ang pagsukat natin dito sa bayawak na ‘to. At para hindi ma-stress ang bayawak na ‘to, pakakawalan natin. Isa, dalawa, tatlo. (KK and Forest Rangers let go of the Bayawak) MATANGLAWIN!

point of the body. So that’s this part, its tummy. Its girth is nine inches. The water monitor lizard’s fat isn’t seen on its tummy. Its fat is stored at the widest part or the base of its tail. We can see that this bayawak isn’t obese, it’s just right. It took us four minutes to measure this water monitor lizard. And to prevent it from becoming more stressed, let’s release it. One, two, three… HAWKEYE!

END OF SEGMENT

Page 27: ORIGINAL SCRIPT TRANSLATED SCRIPT ABS-CBN SABANG... · madalas itong mapagkamalang isla dahil ito ay isang cove… sabang ang tawag dito sa salitang tagbanua. sikat ang lugar na ito

Page 27 of 28 Matanglawin (Hawkeye) Episode: Sabang Dragons Segment 5 Segment Producer: Kevin Pamatmat Researcher: Jen Domingo

Video Audio MTV Roll highlights Ang kalikasan talagang maililigtas natin kung magsisimula sa panloob na kaalaman. Ibig sabihin kaya ganito ang kalikasang nakita ko sa Sabang, dahil ang tao rito, very aware. Ang mga tao, pag tinanong mo tungkol sa mga hayop dito, alam nila. Ang tao ‘pag tinanong mo sa pagtatapon ng basura, alam nila kung anong mga indikasyon sa kalikasan. At dahil very aware mataas ang edukasyon, maganda ang epekto sa kalikasan. Bagama’t gusto natin i-preserve ang kalikasan sa kanyang virgin state, na talagang wala pang taong nakiki-alam, ang mundo’y nagbabago, ang mundo’y talagang papasukan ng tao kahit saang sulok. Ang nakita ko naman dito sa Sabang ay isang perfect example ng peaceful coexistence. Ang Sabang ay talagang kayamanan, hindi lamang ng Palawan, ng Pilipinas, kundi ng buong mundo. Alagaan po natin ang mga hayop na nakatira dito at alagaan po natin ang kalikasan. Sa darating na April 22, Earth Day po ‘yan. Isadiwa po natin ang pag-aalaga natin ng kalikasan. Limang taon na po sa ere ang Matanglawin. Maraming, maraming salamat po sa inyong patuloy na pagsubaybay. Samahan n’yo kaming muli sa mga susunod na Linggo sa isang makabuluhang paglalakbay tungo

We can help save the environment if we start by arming ourselves with knowledge about it. The town of Sabang is actually very preserved as we see it because its residents are very aware. When you ask the people about the animals, they know about them. And if you ask the people about waste disposal, they know about it and how it affects the environment. And this high awareness and environmental-education translates very well when it comes to the state of nature. Even if we want to convert the world back to its virgin state, before people intervened with its ways, that’s practically impossible now because the world is constantly changing and there are now people in all corners of the world. What I observed in Sabang is the perfect example of peaceful co-existence. Sabang is a jewel not just of Palawan, not just of the Philippines but of the world. That’s why we should take care of the animals that live in it and also take care of nature. This coming April 22, we will be celebrating Earth Day, and let’s start by helping take care of nature. Matanglawin (Hawkeye) has been on air for five years now, and we extend our many thanks to your unending support. Join us again next Sunday on another meaningful journey towards knowledge…

Page 28: ORIGINAL SCRIPT TRANSLATED SCRIPT ABS-CBN SABANG... · madalas itong mapagkamalang isla dahil ito ay isang cove… sabang ang tawag dito sa salitang tagbanua. sikat ang lugar na ito

Page 28 of 28 sa kaalaman… Maging mapanuri, mapagmatyag, mapangahas, ito po si Kuya Kim, MATANGLAWIN!

Be vigilant, inquisitive and adventurous…this is Kuya Kim for…Matanglawin (Hawkeye)!

END OF SEGMENT