Ortadoğu'da Durzîler

İzzettin ARTOKÇA

STRATEJİK RAPOR NO: 54

ORTADOĞU’DADURZÎLER

HAZIRLAYAN

İzzettin ARTOKÇA

2

ORTADOĞU’DA DURZÎLER

İÇİNDEKİLER

GİRİŞ .......................................................................................................................................... 3

1. DÜRZİLİK ve DÜRZİLİĞİN TARİHİ .................................................................................. 4

A. Dürzî Tarihi ................................................................................................................... 4

B.Dürziİnancı .................................................................................................................. 7

C. Dürzi Toplumu .............................................................................................................. 9

2. SURİYE DÜRZİLERİ ........................................................................................................11

3. LÜBNAN DÜRZİLERİ ..................................................................................................... 14

4. İSRAİL/FİLİSTİN DÜRZİLERİ ......................................................................................... 19

SONUÇ ..................................................................................................................................... 23

KAYNAKÇA ............................................................................................................................. 24

3


GİRİŞ

Dürzi kelimesi, ŞeyhMuhammed bin İsmail Neştekin Derezî’ye istinaden ortaya atılmış

birkelimedir.Dürzilik,Davetü’t-Tevhid,BenûMarûf,Âl-iMarûf,elMuvahhidûn,el-Muvahhidûn

ed-Durûzveel-Hâkimiyyeolarakdaisimlendirilmiştir.Dürzikelimesineilişkinbirdiğeriddiaise,

bukelimenin,Kudüs’ünMüslümanlartarafındanalınmasındansonrabirkaleyesığınmakzorun-

dakalanHaçlıbirliklerininAlayKomutanıolanComtedeDreux’dangeldiğiyönündedir.Sıklıkla

Müslümanların saldırısına maruz kalan ve Müslümanlara karşı intikamcı duygular besleyen

Dreux’nun,Hıristiyanlarlaİsmailîleribirleştirerekyenibirfitneunsuruoluşturmasıçabalarınınbir

sonucuolarak‘Dürziliği’kurduğudilegetirilmektedir.1

Dürzilik,Şiieğilimlibirmezhepyadainanışolmaklabirliktegizliliğe,gizliliğinsürdürülme-

si için takiyyeye büyük önem vermektedir.Dürziliğin bu karakterinden ötürü bu inanç hakkın-

danetbirbilgiedinilmesimümkünolmamıştır.FakatMısırseraskeri İbrahimPaşadöneminde

TeymvadisindekiDürzibölgesinindolayısıyladaDürziinanışınadairkitaplarınelegeçirilmesive

Dürziliküzerineyapılankapsamlıaraştırmalarneticesindebirtakımbilgilereulaşılmasımümkün

olmuştur.2

1 Tan,Muzaffer;“GeçmiştenGünümüzeDürzîlik”,Makalat Mezhep Araştırmaları Dergisi,Cilt:5,Sayı:2,Güz2012,s.62.

2 Dalkıran,Sayın;“Tarih-iCevdet’teİslamMezhepleriII(DürzilikveNusayrilik)”,A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi,Sayı:21, Erzurum,2003,s.201,210.

4


1. DÜRZİLİK ve DÜRZİLİĞİN TARİHİ

A. Dürzî Tarihi

Dürzilik,bir inançolarak,FatimîDevletininkurucularının inanışlarıolanve Şiiliğinaltıncı

imamıolanCafer-iSadık’ınölümündensonraortayaçıkanİsmailîliğebağlıolarakortayaçıkmıştır.

NitekimDürziler,Mısır’dakiFatımîhükümdarel-Hâkimbi-Emrillah’ıntanrılığınaimanedip,bizzat

buhükümdaraibadetetmişlerdir.Hâkimbi-Emrillahdakenditanrılığınıkabuletmişvevaazlardan

önce“bismillahirrahmanirrahim”yerine“bism’l-hâkimi’l-muhyi’l-mümît”ifadesininokunmasınıem-

retmiştir.Hâkimbi-Emrillah,buvebunabenzeremirlerindenvedineaykırıdavranışlarındanötürü

MüslümanbirgrupyadaakıldışıhareketlerindenrahatsızlıkduyankızkardeşiSittülmülktarafın-

danmiladî1021,hicrî411yılındaöldürülmüştür.DürzilerininanışınagöreiseHâkimbi-Emrillah

birgeceyalnızbaşınaHulvânkasabasınagelipburadansemayayükselmiştirvebirtekrargeri

dönerekinsanlarahakikatianlatacak,YecücveMecüc’ünMekke’yiişgaletmesineyardımcıola-

cak,kılıcınıHamzabinAli’yeteslimedipKabe’yiyıkacakvedünyayıyönetmegöreviniDürzilere

verecektir.Hâkimbi-Emrillahhayattaykenonuntanrılığını ilkkabuledenkişiŞeyhMuhammed

Derezîismindebirşahıstır.DürziliğeadınıverenDerezî,Hâkimbi-Emrillah’ıntanrılığınıherkese

ilanedincehalkkendisinesaldırmış,busaldırısonucundadahayatınıkaybetmiştir.Derezî’nin

ölümündensonraHâkimbi-Emrillah’ınveziriolmakiçinbirtakımbahanelerleel-Hâkim’inetrafın-

dakikişileriöldürtenveel-Hâkim’içokiyikullandığıiddiaedilenHamzabinAli,Derezî’nindavasını

devamettirmiş,kendisiniDürzi inançesaslarınınmerkezineyerleştirerekbulunduğucoğrafya-

dakidiğerdinlerinvefelsefîgörüşlerinetkisialtındakalarakDürziliğintemelinançlarınıoluştur-

muştur3veHâkimbi-Emrillah’a ibadetmaksadıylaMısır’dagizlicemabetler inşaettirmiştir.Bu

nedenleDürzîler,HamzabinAli’yiadetabirpeygamberolarakgörmüşlerdir.HamzabinAli,aynı

dönemdekendisinideküllîakılveyegâneimamilanetmiştir.BöyleceDürzilik,İsmaililiktenayrı-

larak,imametmakamınıehl-ibeytdışınaçıkarmıştır.4HamzabinAlidezamaniçerisindeinzivaya

çekilmiş,oluşanboşluğudoldurmak,AlibinAhmedMuktenâBahauddin’ekalmıştır.Bahauddin,

temelDürzîöğretisininoluşmasınaönemlikatkılardabulunmuş,buöğretihakkındabirçokrisale

yazmıştır.DevletinyoğunbaskısıneticesindesıksıkinzivayaçekilenBahauddin,sonolarak1042

yılındayazdığıMenşûru’l-ğaybeisimlieserindedeDürzi inancınadavetinartıksonlandığınıve

inancayenihükümlerineklenmeyeceğinibildirerekbilinmeyenbiryeregitmiştir.Buaşamadan

itibarenDürzilik,tamamenkapalıbirtoplumunbirinanışıolarakdevametmiştir.5

3 Gümüşoğlu,Hasan;İslâm Mezhepleri Tarihi,KayıhanYayınları,İstanbul,2008,s.230.

4 Tan; a.g.m.,s.63.

5 Dalkıran;a.g.m., s.205-213.

5


Hâkimbi-EmrillahöldüktensonraonunyerineoğluAliZâhirBillahgeçmiş,AliZâhir,baba-

sının ilaholduğunadairgörüşleri redderek,buna inananlarıcezalandırmayabaşlamıştır.Takip

edilenvecezalandırılanDürzilerdeçareyiLübnan’akaçmaktabulmuşlardır.6

HaçlıSeferlerisırasındaDürziler,İsmaililerilebirlikteHıristiyankuvvetlerine,Müslümanlar

karşısındadestekolmuştur.7HaçlılaraveDürzilerekarşıSünniMüslümanlarınverdiğimücadele

başarılıoluncaDürziler,Şambölgesinekaçmakzorundakalmışlardır.Dürzilerin,bundansonraki

yaşantıları,hepŞambölgesicivarındadevametmiştir.8

Lübnan’dasıklıklaisyanetmelerindenveMüslümanlarileçatışmahalindebulunmalarından

ötürüMemlüklüler tarafındanda cezalandırılanDürziler, bubölgedeHıristiyanlarla dayanışma

içerisinegirmişlerdir.9

Dürziler, Osmanlı Devleti idaresi altındayken sık sık isyan etmişlerdir. 19.yy’da Kavalalı

MehmetAliPaşa’nınoğluİbrahimPaşatarafındanmağlupedilenDürziler,mabetleriniböylece

kaybetmişlerdir.BirinciDünyaSavaşındaOsmanlıkarşıtıkamptayeralanDürzîler,Fransızların

1918yılındaSuriye’yiişgaletmesiveburanınhakimiyetinikolaylaştırmakiçin“bölveyönet”dü-

şüncesinibenimsemesisayesinde,1921yılında,Cebel-iDürzEmirliğiadındaözerkbirdevle-

tesahipolmuşlardır.1936yılındabudevletinortadankalkmasıylaDürzilerinbirkısmıLübnan

vatandaşı bir kısmı da Suriye vatandaşı olmuşlardır. Dürzilerin başta gelen aileleri Şihâbiler,

Ma’niler,TenuhîlerveCanbolataileleridir.10Şihâbiler,IV.Murat’ın1635tarihindeMa’nailesinden

II.Fahreddin’iidametmesisonucundaDürzileriyönetmeimkânınıeldeetmişlerdir.1697tarihin-

debu imkânresmiyetkazanmış,Ma’nailesininsonprensideölünceyerinekonulacakbirha-

lefbulunamadığındanDürzîşeyhlerBeşirŞihab’ınDürzileriyönetmesinikabuletmişlerdir.Beşir

Şihab’dansonrayerineoğluHaydargelmiştir.Şihabilerinyönetimyetkisinieldeetmesiüzerine

Yamanîkabilesiayaklanmış,buayaklanma,1711yılında,AynDarabölgesindeHaydar’ınlider-

liğindekiŞihabilertarafındanbastırılmışveYamanilerSuriye’yegöçetmekzorundakalmışlardır.

Haydar,bununyanısıraLübnanbölgesindebirDürzîaristokratsınıfoluşturmaçabasıiçerisine

degirmişvebundadabaşarılıolmuştur.Haydar’dansonrayerineoğluMülhimgelmiştir.Mülhim,

çevrebölgelerdeŞihabileringücünüartırmamücadelesivermiş,bumücadeleninsonunda1748

yılında tarımsalaçıdanzenginBekkabölgesinielegeçirmiş,bununladakalmayıpŞam’dabir

ayaklanmanınçıkmasınısağlayarakOsmanlıDevletininBeyrut’ukendiyönetimialtınavermesini

sağlamıştır.1754yılındaMülhim,yerini,kendiisteğiüzerinekardeşiMansur’abırakmıştır.Mansur

döneminde,Dürzilerinyönetimbölgelerindeiçkarışıklıklaryaşanmıştır.Mansur’unyerinegelen

6 Gümüşoğlu,a.g.e.,s.231.

7 Tan,a.g.m., s.64.

8 Dalkıran;a.g.m.,s.205-213.


10 Tan;a.g.m.,s.67.

6


oğluYusufiseiçkarışıklıklarıbastırmışveTrablusşam’danSidon’auzananbirbölgeyiegemenliği

altınaalmıştır.YusuföldüktensonraYusuf’unyerineönceII.Beşir,sonradaMarunibirHıristiyan

olanIII.Beşirgelmiştir.

19.yüzyılın başlarındaAvrupa’da yaşanmakta olandinsel vemilliyetçi hareketler Lübnan

bölgesindeyaşayanMarunilerideetkisialtınaalmıştır.18.yüzyılınortalarınadeklaikMarunîtop-

rak sahiplerinin elinde olanMaruni Kilisesinde, Patrik ve psikoposların ataması da bu toprak

sahiplerininisteğidoğrultusundayapılmaktaydı.18.yüzyıldaRoma’daeğitimalmışruhbangrubu

yenilikçidüşüncelerleLübnanbölgesinegeridönerekMarunîKilisesinilaikgrubunelindenkurtar-

mayaçalışmıştır.Budinianlamdakikurtuluşmücadelesininyöntemiolarak;yenikiliseokullarının

kurularak,halkınKiliselehindetavıralmasınısağlayacakşekildeeğitimverilmesibenimsenmiştir.

Bueğitimpolitikasısonuçvermişve1820yılındafeodaltopraksahiplerinekarşıbirköylüayak-

lanmasıgerçekleştirilmiştir.BudönemdeMarunîidarecilerinbaskısıaltındayaşayanDürzilerde

örgütlübirşekildeyönetimekarşımücadeleetmeyebaşlamıştır.11II.Beşirisebudönemdevergi

sisteminideğiştirmişveLübnanDağlarınınfeodalyapısınıdeğiştirmeyeçalışmıştır.Canbolatai-

lesiningüçkazanmayabaşladığıyıllarII.BeşirdöneminerastlamaklabirlikteCanbolatlarınzen-

ginlikleriveaşiretlerininbüyüklüğüII.Beşir’inkendisinitehditaltındahissetmesinesebebiyetver-

miştir.CanbolatlarileŞihaboğullarıarasındakimücadelezamanladışboyutdakazanmış,bölge

OsmanlıDevleti,ŞamValisiveAkraValisiningüçmücadelelerinesahneolmuştur.1822yılında

ortayaçıkanmücadeledeCanbolatailesiOsmanlı’yıveŞamValisinisavunurken,Şihaboğulları

iseAkraValisininyanındamücadeleetmiştir.YaşananmücadelesonucundaOsmanlılarüstün-

lük sağlamış, fakatAkraValisininmakamını korumasınada izin vermiştir.Buda ilerleyendö-

nemde Lübnan’da Maruni-Dürzi mücadelesinin yaşanmasına sebep olacaktır. Canbolatlar, II.

Beşir’ekarşıondörtbinkişiylemücadeleetmişlerdir.1821-1825yıllarıarasındaDürziHatum

veKuntaraileleri,Marunîköylerinesaldırmaktangerikalmamışlardır.1825yılındaiseII.Beşir’in

ordusu,Simkaniyabölgesinde,Canbolat-Yazbek-EbuNakad ittifakınıkesinbiryenilgiyeuğrat-

mıştır.CanbolatittifakınınveailesininbaşındabulunanBeşirCanbolatise,II.Beşir’inkuvvetleri

tarafındanyakalanaraköldürülmüştür.BeşirCanbolat’ınölümündensonraDürzilerinnüfuzalanı

altındabulunan,baştaLübnanDağlarıolmaküzereherbölgedeMarunileretkinhâlegelmiştir.

1833yılındaKavalalıMehmetAliPaşa’nınOsmanlılarakarşıverdiğimücadelesırasındaLübnan

Dağları,sekizyılsürecekbirşekildeMehmetAliPaşa’nınyönetimialtınagirmiştir.MehmetAli

Paşa,Dürzilerinelindensilahlarınıalmışveonlarıtamamenetkisizhâlegetirmiştir.Budönem,

Dürzilerinaksine,Marunileringüçlenipzenginleştiğibirdönemolmuştur.1841yılındaOsmanlılar

kontrolü tekrar ele geçirmiş ve bölgedeFransızların desteklediğiMaruniler ile İngilizlerin des-

teklediğiDürziler arasında tekrar bir gerilim başlamış, 1860 yılına kadar sürecek bir iç savaş

11 Lapidus,IraM.;İslâm Toplumları Tarihi: 19.Yy’dan Günümüze,Çev:YasinAktay-MevlüdeAyyıldızoğluAktay,Cilt:2,İletişimYayınları, İstanbul,2010,s.134.

7


yaşanmıştır.DahasonralarıBeşirCanbolat’ınoğluSaidBegCanbolat,Canbulatlar’ıyenidengüç-

lendirmeyeçabalasada,1860yılındakiDürzî-MarunîçatışmasındansorumlututularakOsmanlı

güçleritarafındantutuklanmışve1861yılındadatutuklubulunduğuhapishanedetüberkülozdan

ölmüştür.121825’tenitibarenMarunilerveDürzilerbölünmüşkalmayadevametmişvebölgedaha

dayönetilemezhâlegelmiştir.13Butarihtensonrabölgedesüreklibirmücadelevetaraflararasın-

daçatışmahâligörülmüştür.Dürziler1893yılındadabirayaklanmagerçekleştirmişlerdir.

19.yy’dakiArapmilliyetçisiakımlardanDürzilerdeetkilenmiştir.BirinciDünyaSavaşısonra-

sındayeniülkelerinortayaçıkmasıüzerinedebazıDürzilerindeiçindebulunduklarıtopraksahibi,

tüccar,kabilevedinelitleriyeniülkeleriidareetmekiçinhalkıorduya,yönetime,okullaravehü-

kümetinteknikhizmetlerineyönlendirmeyeihtiyaçduymuşlardır.Böyleceortavealtortasınıfın,

özellikleazınlıkarkaplanınasahipgençlerineğitimalmalarıvebuuluslariçerisindeiyibireryer

edinmeleri içinyenikanallaraçılmıştır.Suriye’deDürziler;Aleviler, İsmailîlerveHıristiyanlar ile

yüksekokullaraveaskerikolejleregiderekyöneticisınıfaterfietmeyeçalışmışlardır.141926yılın-

daFransızlaraisyanetmiş,1956’dave1975-1991LübnanİçSavaşlarındakiyerlerinialmışlardır.15

Fransızlar,Dürzileriegemenliklerialtınaalmakiçinyoğunçabalarsarfettilersedebundamuvaffak

olamamışlardır.16FransızmandasıaltındabulunanSuriye’den1Eylül1920tarihinde,“Lübnan”

yenibirdevletolarakfiilenayrılmıştır.Suriye isemandayönetimialtındaŞam,Halep,Cebel-i

Dürzi,AleviDevletiveİskenderunSancağıbölgelerineayrılmıştır.17BöylelikleDürziler,kendiken-

dileriniyönetecekbirsistematikyapıyakavuşmuşlardır.Dürziler,OrtaDoğu’nunbirçokülkesinde

varlıklarınısiyasî,dinîvetoplumsalolaraksürdürmeyedevametmektedirler.

B. Dürzi İnancı

Şam bölgesinde varlıklarını sürdürmeye çalışanDürziler, kendilerini uzun yıllar boyunca

Müslümangibigöstererektakiyyeyapmışlardır.Dürziler,Hâkimbi-Emrillah’tansonradiğerdin-

lerinhükümlerininkalktığınainanır,Müslümanları,HıristiyanlarıveYahudilereaşağılar,budinin

mensuplarınalanetederler.HıristiyanlıktakimonofizitinancayakınbirşekildeHâkimbi-Emrillah’ın

hemilahîhemdeinsanîyönübulunmaktadır.DürziinancınagöreHâkimbi-Emrillahnoksansıfat-

lardanmünezzehkemalsıfatlarlamuttasıfbirvarlıktır.Dürziler,Müslümanlığınhükmününkalma-

dığınıkabuletmeklebirlikteHz.EbuBekirileHz.Osman’ıhayasızlığınvekötülüğüntakendisiola-

12 Atlıoğlu,Yasin;“LübnanSiyasetindeCanbulatAilesi”,BİLGESAM,14.09.2009,Erişimhttp://www.bilgesam.org/tr/index.php?option=com_ content&view=article&id=451:luebnan-siyasetinde-canbulat-ailesi&catid=77:ortadogu-analizler&Itemid=150(27.05.13).

13 Lapidus;a.g.e.,s.134.

14 Lapidus;s.142-144.

15 Jabbour,ElieN;“TheHistoryoftheDruzeandtheShihabiDynasty”,Islam,Spring1998,Boston,s.1-5.

16 Stoker,DanielW.;Building Nations, Dividing Peoples: Israel, Syria and the Struggle for the Druze,TheAmericanUniversityinCairo, Kahire,s.29.

17 İncetahtacı,Abdullah;“SuriyeHalkınınBaasRejimineBakışı”,ORSAM,13.02.2012,Erişim http://www.orsam.org.tr/tr/yazigoster.aspx?ID=3221(28.05.13).

8


raknitelendirmektedirler.Hz.Adem’inpeygamberliğinikabuledenDürziler,Hz.Adem’intopraktan

yaratılmışolduğuinancınıreddederler.Dürzileregörekendiiçlerindesözündedurmakvedostu

korumak,Hâkimbi-Emrillah’ın ilahlığınıkabuletmekfarzdır,namaz,zekâtveorucunDürzilikte

yeriyoktur.BunlararağmenKuran-ıKerim’ideokumaktangerikalmayanDürziler,sıklıkla,ken-

dilerinegöreKuran’ınbatınîtefsiriniyaparlar,yıldızvekumfalına,tılsımabüyükönemverirler.

AynızamandaDürziler,çeşitlihesaplamayöntemleriylecümlelerihesaplamış,harflerinşekillerine

göredeayetlere,kutsalsözlerefarklıanlamlaryüklemişlerdir.BununlabirlikteDürziinanışında,

Kuran-ıKerim’inaslındaSelmân-ıFarisi’yeindirildiği,Hz.Muhammed’indeSelmân-ıFarisi’den

buvahyialdığışeklindebirinanışbulunmaktadır.Dürzilerdereenkarnasyoninancıdayaygınola-

rakgörülmektedir.Dürziinancınagöre,Nusayriinancınabenzerbirşekilde,ölülerinvefatanında

ruhları,yenidoğmuşçocuklarageçmektedir.DürziinanışınagöreHâkimbi-Emrillah’tansonradin

değiştirmeimkânıkalmamıştır.DolayısıyladareenkarnasyoninancıçerçevesindeDürzîlerinruhu

başkaDürzîlere,Müslümanların ruhubaşkaMüslümanlarageçer.Dürzîlerdenherhangibirinin

başkabirdinegeçmesiisebuşahsınannesininzinaetmişolmasıylayorumlanır.18

BununyanındaDürziler,Allah’ınheryüzyıldabir,birinsanınkılığınagirerekinsanlararasın-

dagezdiğineinanmaktadırlar.AynışekildeHamzabinAli’nindeheryüzyıldabirinsanınkalıbında

yeralıphalkınarasındayaşadığınainanmaktadırlar.Dürzilerdekireenkarnasyoninancıçokuzak

coğrafyalarakadar tesiretmiştir.Dürzilerinevliyaolarakkabulettiğibir şahsın,öldüğüzaman

ruhununÇindağlarındakibirisininbedenindetekrarortayaçıktığıinancıDürzilerarasındakabul

görmektedir.19

Dürzilikte,bütünvarlıklarınAllah’ıniradesiylemeydanageldiğine,yaratmaolayınıniseKüllî

Aklınaracılığıylayapıldığınadairbirgörüşbulunmaktadır.Küllîakıl,enüstmertebedeolup,Allah

ileAllah’ınyarattıklarıarasındaaracıkonumdadır.Dürzilikteayrıcahududadıverilenvekendileri-

neitaatedilmesifarzolan,KüllîAkıl,KüllîNefs,Kelime,SâbıkveTâliolmaküzerebeşayrıinanç

esasıbulunmaktadır.Buinançesaslarınıbeşayrışahıstemsiletmektedir.KüllîAklıHamzabin

AlibinAhmed,KüllîNefsiEbûİbrahimİsmailbinMuhammedbinHamidet-Temîmî,KelimeyiEbû

AbdillahMuhammedbinVehbel-Kuraşî,SâbıkıEbû-l-HayrSelâmebinAbdi’l-Vehhabes-Sâmirî,

TâlîyiiseEbû’l-HasanbinAhmedet-Tâîes-SemûkîdiğeradıylaMuktenâBahauddintemsiletmek-

tedir.Dürziliktedoğrusözlülük,dinkardeşlerinikorumak,varolmayanaveyalanşeylereibadetten

vazgeçmek,iblislerveazgınlardanuzaklaşmak,tevhidinancınınherzaman,asır,vakitvedevirde

Allahiçinolduğunukabuletmek,Hâkimbi-Emrillah’ıntümfiilerinerazıolmakvegizliveaçıkel-

Hâkim’inemirveiradesinekendiniteslimetmekyeditemelinançolarakkabuledilmektedir.20

18 Dalkıran,a.g.m., s.211.


20 Tan;a.g.m.,s.67-73.

9


C. Dürzi Toplumu

Dürzitoplumu,Dürziliğindeetkisiyleikiayrısınıfaayrılır.Sınıfayrışmasıdinüzerindenya-

pılırvedininsırlarınıeldeetmişbulunanlar“ukkal”,diniçokfazlabilmeyenlerise“cuhhal”olarak

nitelendirilirler.Dinîotoriteyisadece“ukkal”sınıfıoluştururken,siyasîotoriteyihemukkalhemde

cuhhal sınıfınamensupkişiler oluşturabilmektedir.Siyasî otoriteninbelirlenmesinde, dinin yeri

önemligörülmemektedir.Bununlabirliktedinîotoritelerilesiyasîotoritelerarasındabelirlibiristi-

şaresistemioluşturulduğuiddiaedilmektedir.

UkkalsınıfınınbaşındaŞeyhü’l-akladıverilenbirönderbulunmaktadır.Şeyhü’l-akl,Dürzi

toplumundabağlayıcılığıolanhemenherkonudayetkivesorumluluklarıbulunmaktadır.Buyet-

kivesorumluluklardanenönemlisi,Dürzilerinkişiselstatüsüvedinîvakıflarkonusundaresmî

görüş,ibadet,ahlak,dineğitimigibikonulardadinîgörüşbeyanetmeimkânınasahipolmasıdır.

Şeyhü’l-akl,Dürzitoplumuiçerisindeeldeedilengelirlerinharcanmasıhususundadatekyetkili

kişidir.Ukkalsınıfınamensupolabilmekiçindinebağlılığıngöstergeleriniyerinegetirmezorun-

luluğubulunmaktadır.Buzorunluluklar; içki içmemek,dürüstolmak, israfyapmamaktanibaret-

tir.Ukkalsınıfınamensupkişiler,mütevazıbirhayatyaşarvegenellikleküçük ticarî işletmele-

resahiptirler.Mütevazıbirhayatsürmekdeukkalolmanınşiarlarındandır.Nitekimbukişilerin

lüksbirhayatyaşamalarıkesinliklehoşkarşılanmaz.Bununlabirlikteukkaller,devletyöneticile-

rininmalınıharamkabulederlerveçoğunluklaukkalolmayanbirisininevindeyemekyemezler.

Ukkaller,başlarınabeyazsarıksarmaktavekendiaralarındaözeltoplantılardüzenlemektedirler.

Dürzilikte,“Ukkal”ınuygulamaktaolduğudokuzderecelibirhiyerarşikyapılanmabulunmaktadır.

İnisiyasyonunilkyılındadenemesüresinitamamlayanadayasılüyeliğekabuledilebilmektedir.

ÇıraklıkdevresinitamamlayanbirDürzi’ninancakikinciyılındainancınınsimgesiolanbeyazsarık

takmasınaizinverilmektevebundansonrabuşahısmezhebintümgizemtörenlerinekatılmaya

hakkazanmaktadır.21Ukkalsınıfıda,hâssaveâmmeolarakikiyeayrılmıştır.Hâssa,dinîbilgisine

heranlamdagüvenilebilen,âmmeisedininibildiğidüşünülenvebirkısmıdamüctehidmakamında

olankişilerinbağlıolduğusınıftır.Bunlarınyanında,yineukkalsınıfınamensupömürleriniibadetle

geçiren,hattabazıüyeleriölünceyekadarevlenmeyen,bazıüyelerihayatboyuncaetyemeyen,

bazıüyeleridehergünoruçtutan“etkiya”sınıfıbulunmaktadır.22Ukkalkişilerden,hizmetkârlık

görevindebulunanveçoğunluklaEcevitolarakadlandırılankişilerdeDürzilikteönemlibiryere

sahiptir.Ecevitler,dinîayinlerinidüzenlemeklegörevlidirler.Bukişilerinkılıkkıyafetidebelirlistan-

dartlarabağlıdır.Genelliklebaşlarınasarıbirsarıktakanvelacivertbircübbegiyenukkaller,bıyık

vesakallarınıuzatıpsaçlarınıkısaltırlar.Ukkaldanbirşahıs,resmîbirgörevegeçtiğindegörevi-

ningerektirdiğigibigiyinebilmektedir.Ecevitlerinkıyafetleridinî törenlerdedeğişiklikgösterebil-

21 Uçar,Murat;“SırDoluBirGrup:Dürziler”,Aksiyon Dergisi,17.03.2001,Erişimhttp://www.aksiyon.com.tr/aksiyon/haber-7410-34-sir- dolu-bir-grup-durziler.html(28.05.2013)


10


mektedir.İbadethaneolarakkullanılanhalvethanenindüzenlenmesindensorumluolanecevitlerin

çalışmalarını,cuhhaldenbirbayanvebirerkekteftişeder.Dürzilerinenbilinenvedinîanlamda

birokulhüviyetitaşıyanhalvethanesi,Suriye-İsrailsınırınayakınbirmevkidebulunanHasbaya

kasabasındakiHalvetü’l-Beyda’dır.ÖnemlidinivesiyasikararlarınalındığıHalvetü’l-Beyda’nın

yanında Katalib Halvethanesi, Zambakiye Halvethanesi,Muhnise Halvethanesi Dürzilerin çok

bilinendiğerhalvethaneleridir.Halvethaneler,içiçegeçmişbirçokdairedenoluşur.Cumagece-

lerindeherikisınıftaninsanlardışdairedetoplanır.Buradaverilenvaazdansonratatlılaryenirve

buaşamadansonrahâssasınıfınınilerigelenleriiçdaireyegirerekkapılarıkapatırveiddialara

göreİslam’aaykırıkonuşmalaryaparlarveayinlerininoktalarlar.DürzilerinCumadışındahergün

ibadetiçinüçdefatoplanmasıgerekir.Sabah,ikindiveakşamvakitleriyapılanbutoplanmaiba-

detininbelirlibirsüresibulunmamaktadır.Ukkalsınıfınamensupkişilererkekolduğugibibayan

daolabilmektedir.Ukkalsınıfınamensupbayanlara“akilat”denirvebukişileryüzleriniörtenbir

giysigirmeklemükelleftirler.Akilattanbirbayanıncuhhalsınıfamensupbirisinineşiolmasıduru-

munda,bayanındinîsırlarıeşindensaklamasıveDürziliğinkutsalöğretilerininanlatıldığıkitapları

verisalelerbirsandıktasaklamasıgerekmektedir.23

Dürzilikteiçkiiçmek,karaborsacılık,tefecilik,çok-eşlilik,onüçyaşındanküçükkızlarlave

Dürziolmayankişilerleevlenmek,mut’anikahı,cariyeedinmeharamdır.Dürziler,maltaksima-

tını kadın veerkekarasındaeşit olarak yaparlar.Vasiyetmüessesesi deDürzilikte önemli bir

yeresahiptirvevasiyetlerinyazılıolarakyapılmasıteşvikedilmiştir.ZenginDürzilerin,mallarının

on ikidebirinidinadamlarınave fakirleremirasolarakbırakmaları farzdır.Dürziliktekadınların

örtünmezorunluluğubulunmamaktadır.Boşanmahususunda iseDürziler,boşanmayıhoşgör-

memeklebirliktezinaedeninevliliğininsonaerdiğinidüşünürler.Boşanmaolayındansonrageri

dönüşkesinlikleyoktur.BoşanmakararınıancakDürzîkadılarverebilir.24Kadınlar,kocalarından

boşandıklarıyadakocalarıöldüğüzamankendilerineenyakınerkekakrabaları tarafındanhi-

mayealtınaalınırlar.Kocasıölenbirkadındahasonraevlenmezse,mirasbırakılanmallarınve

çocuklarınidaresikadınabırakılır.Neyinhelalneyinharamolduğununtespiti,çocuklarınsünneti,

cenazetörenleriİslamîkurallarauygunşekildeyapılır.Lübnan’daDürzilerinhakları,1948tarihli

LübnanDürzîŞahısHukukuilegarantialtınaalınmıştırveLübnangenelindekibeşdinîmahkeme

buhukukagöreyargılamayapmaktadır.AynışekildeSuriyeveİsrail’dekiDürzimahkemeleride,

Lübnan’ınDürzîŞahısHukukunuuygulamayadevametmektedir.25

23 Tan;a.g.m.,s.72-74.

24 Jabbour;a.g.m., s.2.

25 Tan;a.g.m.,s.76-79.

11


2. SURİYE DÜRZİLERİ

%90’ındanfazlasıgüneydekiEl-SüveydeilindevebirbölümüdeHalepveŞamgibiSuriye’nin

büyükşehirlerindeyaşayanSuriyeDürzîlerininülkedekitoplamnüfuslarının400.000civarındaol-

duğutahminedilmektedir.26

GünümüzdeEl-SüveydebölgesindeyaşayanDürzîlerinbüyükbölümü,özellikle17.ve19.

yy.lardaLübnan,FilistinveHalepbölgelerindengöçedenDürzilerleakrabalıkbağlarınasahiptir-

ler.Dürzîler,yerleştikleriyörelerdezamanlateketkingüçolmuşlarvehâkimdurumagelmişlerdir.

El-SüveydebölgesindeDürzîcemaat liderliğiuzunsüreHamdanailesininelindekalmış,1868

yılındaiseel-Atraşailesinegeçmiştir.Dürzîcemaatinde,sosyalönemvemevkiigibikıstaslarada-

yanankatıhiyerarşiyeözelliklesosyaletkinliklersırasındakesinlikleuyulmaktadırveel-Atraşaile-

sigibiailelerbuhiyerarşiiçindekikonumlarınıyerelseçimlerdemücadeleederkenkullanmışlardır.

FransızMandasıdönemindeFransızlarlaanlaşanDürzîŞeyhiMahmudEbuFahrözerkbirDürzî

devletikurmuş,bununlabirlikteEl-AtraşailesindenSamiPaşadaDevletbaşkanıolmuştur.27

Fransızlar,1920yılındaSuriye’yi işgalederken,Suriyehalkıdakendiarasındaörgütlen-

meyegiderekFransızlarakarşımücadelevermeyebaşlamıştır.1925yılında“Büyükİsyan”adı

verilengenişçaplıbirayaklanmagerçekleştirilmiştir.

GünümüzdehalkhareketininenşiddetlişekildebastırıldığıülkelerdenbiriolanSuriyeArap

Cumhuriyeti’ninkurulmasıaşamasındaSuriyeDürzilerininönemlikatkılarıolmuştur.Fransızlar

tarafındanuygulanan“bölveyönet”politikasınınbirsonucuolarakFransızhimayeyönetimialtın-

dabirmikrodevletesahipolanDürzilerin,tümSuriye’ninmandayönetimindenkurtulupbağımsız

birdevletesahipolmasınıarzuederekSultanel-Atraşöncülüğündebağımsızlıksavaşıvermesi

modernSuriye’ninkurulmasınınönünüaçmıştır.

Sultanel-Atraş,30’luyaşlardakarizmatikbirliderolarakortayaçıkmıştı.Suriye’ningüneyin-

dekiHavranbölgesindekiHavranDağındayaşamaktaydı.Sultanel-Atraş,OsmanlıOrdusuiçeri-

sindeBalkanlar’dagörevyaparken,babasıOsmanlıidaresitarafındanidamedilmiştir.Suriye’ye

dönenSultanel-Atraşda,I.DünyaSavaşındaİngilizlerindesteklediğiArapayaklanmasındayer

alarakOsmanlı’yakarşıgerçekleştirilenisyanhareketlerinderolalmıştır.28

26 “Druze-Syria”,Joshua Project,Erişimhttp://joshuaproject.net/people-profile.php(27.05.2013)

27 Atlıoğlu,Yasin;“SuriyeArapCumhuriyeti’ndeEtnikveDiniYapı”,Haberiniz,28.02.2012,Erişimhttp://www.haberiniz.com.tr/yazilar/ koseyazisi50169-Suriye_Arap_Cumhuriyetinde_Etnik_ve_Dini_Yapi.html,(04.06.2013)

28 Provence,Michael;The Great Syrian Revolt: And the Rise of Arab Nationalism,UniversityofTexasPress,2005,TexasUS,s.4-9.

12


Suriyedevletininkurulmasındansonrakidönemde,SuriyeHükümetininDürzîDağı’nı(Cebel

el-Dürüz)denetimaltınaalmayaveazınlıklarınhaklarınıkısıtlamayayönelikfaaliyetlerineEl-Atraş

ailesiönderliğindekiDürzîler,siyasiözerklikkonusundamücadelebaşlatarakcevapvermişlerdir.

El-AtraşailesininrakibiEbuAliailesi isehükümeteyakınArapMilliyetçisibirpolitika izlemiştir.

Dürzîlerarasında1947yılındaortayaçıkanbuçatışmadanEl-AtraşailesikârlıçıkmışveSultanel

AtraşönderliğindekiDürzîler,DürzîDağı’ndaEdipÇiçekliyönetiminekarşısilahlımücadelebaş-

latmışlardır.Bumücadelesonucundada1954yılındaDürzîDağı’ndakiDürzîler,hükümettarafın-

danbastırılmışveneticedeDürziailelerinetkinliği,1960’lıyıllardanitibarenazalmayabaşlamıştır.

DürzîlerbutarihtensonraöncelikleSuriyeHalkPartisisonradaBaasveSuriyeOrdusuiçindeör-

gütlenipSünnilerekarşıNusayriönderlerleişbirliğiiçindehareketetmişlerdir.FakatSelimHatum

veTalalEbuAsaliadlıikiDürzîsubayın1966’dakibaşarısızdarbegirişimi,etkiliDürzîsubayla-

rınordudantasfiyesinigetirmişveDürzîcemaatinSuriyesiyasetindekietkinliğinienaltdüzeye

indirmiştir.29HafızEsaddönemindeisefarklıseslerinbastırılması,Dürzilerinpolitikadakietkinli-

ğinitamamenbitmenoktasınagetirmiştir.Aleviiktidarı,diğercemaatlergibiDürzilerindeşiddetli

yakınmalarınasebepolmuştur.Aleviler,butarihtenitibarenorduda,diğerdinicemaatlereoranla

bire beş üstünlük sağlamıştır.Alevilerin,Baas’ın sloganını; “ebedimisyonlu tekArapMilleti”ni

“ebedimisyonlutekAlevidevleti”olarakdeğiştirdikleriiddiaedilmektedir.BöyleceDürziler,kendi-

lerinisistemdendışlanmışbirhâldebulmuşlardır.30

ArapBaharıolarakadlandırılandevrimsürecininbaşlangıcında,SuriyeliDürziler,çokfaz-

laönplanaçıkmamayaçalışmışlardır.2011yılındabaşlayanolaylardaEsedkarşıtıbirgörüntü

vermemeyeçalışanDürziler,2012yılınınortalarındanitibaren,Esedyanlılarınınartansaldırıları

nedeniylemuhalifkanadadestekvermeyebaşladılarsada,31rejimdentamanlamıylakopamamış-

lardır.2011yılınınocakayındaSuriyeveHizbullahınyanındaolduğunuifadeedenLübnanlıDürzi

liderVelidCanbolat,322013yılındaolayların,Lübnan içinde tehlikeyaratmasıüzerine,Esed’i

destekleyen Dürzilerin kanının mübah olduğunu ifade eden bir açıklama yapmıştır. Canbolat,

“uluslararası camianın Esad rejiminin işlediği katliamlara seyirci kalması ve kınama mesajlarıyla

kongreler düzenlemekten başka bir şey yapmaması nedeniyle, SMDK ve Başkanı Hatib’in ya-

nında yer almak zorunlu hale gelmiştir” demişti. SuriyeliDürziler,LübnanİlericiSosyalistPartisi

LideriVelidCanbolat’ınbuaçıklamasınatepkigöstermişler;Dürzişeyhler,ülkedışındankendile-

riyleilgiliverilenhertürlüfetvayıvesiyasiaçıklamayıreddettiklerinive“birSuriyeliolarakSuriye

yönetiminisavunmayadevamedeceklerini” ifadeetmişlerdir.SuriyeDürziaşiretişeyhiHikmet

El-hicri bubağlamdayaptığıaçıklamada,Dürziler içinSuriye’deki içgelişmelerinbüyükönem

29 Atlıoğlu;a.g.m.

30 Pipes,Daniel;“Suriye’deAzınlıkİktidarı”,Dünya ve İslam Dergisi,Çev:FatmaKahraman,Sayı:4,Güz1990.

31 ‘DürzilerdeEsed’denvazgeçti’,Anadolu Ajansı,28.07.2012.

32 “DürziliderCanbolat:SuriyeveHizbullah’ınyanındayım”,Zaman,21.01.2011,Erişimhttp://www.zaman.com.tr/dunya_durzi-lider-canbolat- suriye-ve-hizbullahin-yanindayim_1082516.html,(05.06.2013)

13


taşıdığını,Dürzilerin kendi tutumlarındakararlı olduğunuzirakendiülkelerindeölmeyi,başka-

larınınbaskılarınedeni ileülkeyi terketmeyetercihettiklerinibelirtmiştir.BuaradadiğerDürzi

şeyhiEymenZehredinde,Suriye’debazıAraplartarafındanDürzilerekarşıyürütülentümkomp-

lolararağmenŞamyönetimineverdikleridestektekararlıolduklarınıifadeetmişlerdir.332012yılı

Dürzileraçısındankritikbiryılolmuştur.2012yılınınmartayındaDürzişeyhlerindenEsedkarşıtı

tutumuylabilinenAhmedSelmanel-Hicriuğradığısilahlısaldırısonucuöldürülmüştür.Yine2012

yılınınaralıkayında,48yıldırSuriyeDürzilerininliderliğiniyapanHüseyinCerbukanserhastalığı

nedeniyle87yaşındavefatetmiştir.34Dürzilerinolaylarkarşısındakitutumuoldukçakaygandırve

güçdengelerinegöretutumlarıdadeğişmektedir.Dürzicemaatiiçerisindenfarklıseslerinyüksel-

meside,hemSuriyedevletitarafındanhemdemuhalifkanattarafındanDürzilerekarşıortakbir

tutumunbelirlenmesinizorlaştırmaktadır.Dürziler,temelinançlarındanolantakiyyeyiburadada

ustalıklakullanmaktadırlar.

33 “LübnanlıDürziLiderVelidCanbolat:’Esed’idestekleyenDürzilerinkanımübahtır’”,Haber5,09.04.2013,Erişim http://www.haber5.com/dunya/lubnanli-durzi-lider-velid-canbolatesedi-destekleyen-durzilerin-kani-mubahtir,(05.06.2013)

34 “Suriye’deDürziliderhayatınıkaybetti”,Yazete,20.12.2012,Erişim http://www.yazete.com/dunya/suriyede-durzi-lider-hayatini-kaybetti-528478.html(05.06.2013)

14


3. LÜBNAN DÜRZİLERİ

Orta Doğu coğrafyasında kritik önemdeki ülkelerin başında gelen Lübnan’da, nüfusun

%95’iniAraplar,%4’ünüErmeniler,%1’iniisediğeretnikgruplaramensupkişileroluşturmaktadır.

EtnikolarakhomojenbiryapıyasahipolanLübnan’ın%59,7’siMüslüman,%39’uiseHıristiyan

olmasınakarşınİslamiyetveHıristiyanlığaait17farklımezhebibarındırdığındaninançaçısından

çokparçalıbirgörünümesahiptir.Ülkede1932yılındanbuyananüfussayımıyapılmadığından,

toplamnüfusailişkinresmibirverimevcutdeğildir.Ancak2011yılıTemmuzayıitibariile4,140,289

kişiolaraktahminedilmektedir.35

Lübnan’da,sayıları300.000’ibulanDürziler,LübnansiyasetindetıpkıSuriye’deolduğugibi

etkinkonumagelmeyeçalışmaktadırlar.GünümüzdeLübnan’dakiDürzileri,Lübnan’ıngüneydo-

ğusundakiŞufDağı’ndakisarayındanVelidCanbolatyönetmektedir.Azınlıklarınoldukçafazlaol-

duğuLübnan’da,Dürzilerindinîinançları,siyasîtavırlarınıetkilemekte,siyasîtavırlarıdabölgesel

veyerelpolitikalarışekillendirebilmektedir.

LübnanlıDürzîlerinpolitiktavırlarınıençokbelirleyenveyönlendirenkavram“takiyye”kav-

ramıdır.Dürzîlerin tarihboyuncakendiaralarındaveyadiğerkomşu topluluklarlayaptıkları itti-

fakların vemücadelelerin,Dürzi liderliğine konjonktür değişimlerineayakuydurmakonusunda

önemlibirdeneyimveesneklikkazandırdığı,eğilimveyönelimlerisezinlemeyeteneğigelişen

Dürzilerinşartlaragöreanındamüttefikdeğiştirebildiklerivediplomatikmanevralaragirmebece-

risinigösterebildikleriiddiaedilmektedir.

LübnanDağlarında19.yy’dabaşlayan içsavaş,20.ve21.yüzyıllardadasıklıklaalevlen-

miştir.Modern Lübnan’ın oluşmaya başladığı 1920’li yıllardan itibaren –özellikle Fransız Mandası

döneminde- Osmanlı hâkimiyeti zamanındaki siyasi etkinlikleri oldukça zayıflayan Dürzîler, yeni

politik konjonktürde farklı politik eğilimler içerisine girmişlerdir. Bu dönemde iki Dürzî ailenin ön

plana çıkarak iki farklı siyaset anlayışı benimsedikleri görülmektedir. Mecid Arslan’ın önderliğini

yaptığı Arslan ailesi daha çok geleneksel yöntemlerle siyaset yaparken, suikaste kurban giden

Fuad Canbolat’ın eşi Nezira Canbolat’ın idare etmeye çalıştığı Canbolat Ailesi Batılı yöntemlerle

geleneksel yöntemleri birleştirmeye çalışmıştır. 1940’lı yılların sonunda bağımsızlığını kazanmaya

başlayan tüm Arap dünyasında siyasi partilerin kurulmaya başlaması ve partilerin siyaset yapma-

35 Birdişli,F.;Berber,M.;“OrtaDoğu’daYeniÇatışmaAlanlarıİçindeBirPrototipÜlkeOlarakLübnan”, II. Bölgesel Sorunlar ve Türkiye Sempozyumu Tebliği,1-2Ekim2012,Kahramanmaraş.

15


nın en önemli aracı haline gelmesi, Dürzî toplumunun da yeni siyasal atılımlar yapması mecburi-

yetini ortaya çıkarmıştır. Kemal Canbolat, 1949’da İlerici Sosyalist Partisi (El-Hizb El-Takadummi

El-İştiraki)’ni kurarak mecburiyetin gereğini yerine getirmiştir36.Dürziler,1926’daFransızlarakar-

şı ayaklanmış, 1956’da ve 1975-1991 tarihleri arasındaMarunilere karşımücadele vermişler-

dir.Dürzilerin20.yyiçerisindeLübnandakimücadelelerinde,ilkolarak1926Anayasasıtetikleyi-

cinedenolmuştur.Buanayasaile;Cumhurbaşkanlığımakamı,bakanlıkları içerenbirhükümet

veHıristiyancemaati ileMüslümancemaatiarasında6’ya5şeklindebiroranlabelirlenmişikili

birparlamentoyapısıoluşturulmuştur.Anayasada,cumhurbaşkanınınherzamanHıristiyanbir

Maruni,başbakanınbirSünnivemeclisbaşkanınındaŞiiolmasıkuralhâlinegetirilmiştir.Dışişleri

BakanlığınındabirMaruniyetahsisedilmesiöngörülmüştür.BupaylaşımdaDürzileredüşenpay;

birMarunî tarafından idareedilecekordudaMüslümanlar ilebirliktesubayolarakgörevalmak

olarakbelirlenmiştir.BununlabirlikteLübnan’dakidevletkurumlarımezhepselbölünmeleriderin-

leştirecekşekildedüzenlenmiştir.37

Dürziler,İkinciDünyaSavaşısonrasında,Lübnan’daresmenayrıbirmezhepselgrupolarak

ilanedilmişlerdir.381943UlusalPaktıçerçevesinde1946yılındakurulanLübnanCumhuriyeti’nin,

Marunilerietkilibirkonumagetirmesi,tepkigösterilentemelkonuolmuştur.UlusalPakt’agöre;

yenicumhuriyetincumhurbaşkanınınbirMaruni,başbakanınınSünnibirMüslüman,meclisbaş-

kanınınŞii,meclisbaşkanyardımcısınınOrtodoksikibakanınındaCanbolatveArslanailelerin-

denDürziolmasıkuralolarakkabuledilmiştir.39

İkinciDünyaSavaşınınhemenertesindeLübnan,tümdiğerArapülkelerigibi,Filistinsoru-

nuylaiç içeyaşamayabaşlamıştır.Lübnan’dailkolarak1958yılınınmayısayındabir içsavaş

hâliortayaçıkmış,Amerikankuvvetlerininmüdahalesiyleolaylarçokdahabüyümedentemmuz

ayındasonlanmıştı.Bu içsavaşsırasında2.000 ila4.000Lübnanlınınöldüğü iddiaedilmekte-

dir.1967’deİsrail’inAltıGünSavaşı’ndaAraplarıhezimeteuğratmasıilebirçokFilistinliLübnan

veÜrdün’eilticaetmekzorundakalmıştır.Ürdün’eilticaedenFilistinlilerinzamanlaÜrdünKralı

Hüseyin’ekarşısiyasalbirtehditoluşturmasıüzerineÜrdünordusuFilistinlilere,FilistinKurtuluş

ÖrgütümensuplarınakarşıoperasyondüzenleyerekbukişilerinLübnan’asığınmasınasebebi-

yetvermiştir.Ürdün’deKralHüseyin’inFilistinKurtuluşÖrgütüüyelerinyurtdışınagöndermeye

çalışmasıüzerineörgüt,mücadelesinikendisinesığınmaimkânıverenLübnan’dadevamettir-

miştir.BirçokFilistinlininLübnan’agirmesiylehâliyleülkedekiMüslüman-Hıristiyandengeside

bozulmuştur.FilistinKurtuluşÖrgütü’nünBeyrut’akarargâhınıtaşıyarakLübnantopraklarından

İsrail’esaldırılardüzenlemesi,Lübnan’ın içsiyasîdengelerinialtüstetmiş, içsavaşortamının

36 Atlıoğlu,Yasin“LübnanSiyasetindeCanbulatAilesi”,BİLGESAM,14.09.2009,Erişimhttp://www.bilgesam.org/tr/index.php?option=com_ content&view=article&id=451:luebnan-siyasetinde-canbulat-ailesi&catid=77:ortadogu-analizler&Itemid=150(27.05.13)

37 Lapidus;a.g.e., s.149.


39 Jabbour;a.g.m,s.6.

16


doğmasınasebebiyetvermiştir.1975yılınınnisanayındapatlakvereniçsavaşisezahirde,bir

FKÖ üyesinin kilise bahçesinde bir Maruniyi öldürmesi, bunun üzerine Falanjistlerin makineli

silahlarlaFilistinlilerledolubirotobüsesaldırmasıüzerineülkesathınayayılmıştır.Busavaşın

temel nedeni 1943UlusalPaktı’nın tamanlamıyla bir siyasi denge sağlayamamasıdır.Paktın

Maruniliği, Lübnan’daki en büyükmezhep olarak tanıması, Sünni, Şii, Ortodoks veDürzilerin

hiyerarşik olarakMarunilerden sonra gelmesi, parlamentoda her grubun birbirini veto edecek

gücesahipolması,Lübnan’ınbilfiil İsrail-Filistinçatışmasınınbirmerkezihâlinegelmesi temel

sorunduvebusorunzamaniçerisindedeğişenşartlarındagözardıedilmesiyledahadabüyü-

müştü.Dürziler,busavaştaKemalCanbolat’ınöncülüğündeLübnanUlusalHareketiadıaltında,

MarunilerinLübnanCephesiilemücadeleetmiştir.LübnanCephesizamanladiğerHıristiyanlarla

ittifaklarkurarken,LübnanUlusalHareketi iseFilistinKurtuluşÖrgütününveMüslümanhalkın

desteğini almıştır. 1976 yılındaHafızEsed’in,Müslümanların Lübnan üzerinde hakimiyet kur-

masınınİsrail’inLübnan’ıişgaletmesiylesonuçlanmasındankorkarakaskerleriniLübnan’agön-

derdiği iddiaedilmektedir.SuriyeordusununLübnan’amüdahalesi savaşıngeçicibir süre için

durmasınanedenolmuştur.İçSavaşsırasındaDürzilerliderlerinikaybetmişlerdir.Tıpkıkendisi

4yaşındaykenöldürülenbabasıFuadCanbolatgibibirsuikastekurbangidenKemalCanbolat,

1943yılındaLübnan’ın tambağımsızlığını sağlamasındansonraönemli bir politik figürolarak

ülkesiyasetindeyeralmayabaşlamışveuzunyıllarhemDürzilerinliderliğiniüstlenmişhemde

LübnanUlusalHareketininoluşturulmasındaetkinroloynamıştır.40

1977yılındaSuriyelilerceöldürülenKemalCanbolat’ınyerineoğluVelidCanbolatgeçmiş-

tir.Zamaniçerisindeİsrail’inLübnanlıHıristiyanlaradesteğiniartırması,akabindedeSuriye’nin

MüslümanveDürziyoğunlukluLübnanUlusalHareketi’ninmücadelesinekatkıdabulunmasıyla

içsavaşhemtekrarşiddetlenmişhemdeuluslararasıbirboyutkazanmıştır.1982yılınınhaziran

ayındaİsrailtarafındandesteklenenBeşirCemayel,DürziveFilistinlimilitanlarınbombalısaldırı-

sıylahayatınıkaybetmiştir.BeşirCemayel’inyerine1983yılındakardeşiEminCemayelgeçmiştir.

EminCemayel’inİsraililebarışanlaşmasıyapmasıMüslümanveDürziblokudahadaöfkelen-

dirmiş,sonundadaDürzilerveFKÖmilitanları,Suriye’nindedesteğiyle,FalanjistlereveLübnan

ordusunakarşısaldırılardüzenlemiştir.BusaldırılaradinselvesiyasalkaygılarlaFransızlarınve

ABD’nin tepkisisertolmuş,her ikiülke,kendikuvvetleriniLübnan’ayerleştirmişveFKÖ’yeve

Dürzilereaityerleribombalamıştır.FKÖveDürzikuvvetleri,bumüdahaleyedetepkisizkalma-

mışlarvebirkarargahadüzenlediklerisaldırıda241Amerikanve58Fransızaskerininölmesine

nedenolmuşlardır.Busaldırıdatabiatıyla1984yılındaAmerikanlarınkarşısaldırıyageçmelerine

sebebiyetvermiştir.SünnilereyönelikbusaldırılarsonucundaŞiilerveDürzilernispetengüçka-

zanmışlardır.Suriyede,İranilebirlikteŞiileringüçlenmesiiçinyardımetmektengerikalmamıştır.

Herikiülkedengelenyardımlar,Şiilerindekendiaralarındafikirselolarakayrılmasınanedenolmuş,

40 Atlıoğlu,a.g.m..

17


sekülerbirdüşünceyesahipolanŞiilerSuriye’yi,dinîakımlarıniçerisindeyeralanŞiileriseİran’ı

kendilerinemodelalmışlardır.KezaHizbullah’ınyükselişidebudönemerastlamaktadır.Bölgesel

birsavaşınortayaçıkmasıgibibirtehdidinbaşgöstermesiüzerineABDveSuriye’ninöncülüğün-

detaraflarınateşkesmesiplanlanmış,neticede1989yılındaimzalananTaifAnlaşmasıiletaraflar

arasında barış sağlanmış,Marunilerin ülkedeki etkinlikleri azaltılmış,Dürzilerin siyasal güçleri

ise,Marunilerinaksine,zaferolaraknitelendirilmeyemüsaitbirşekildeartırılmıştır.Anlaşmada,

cumhurbaşkanlığıgörevininHıristiyanbirisi tarafındanyürütülmesi tekrarkabuledilirken,diğer

yandandaanlaşmanınimzalandığıtarihteHıristiyanlarınLübnan’dakienkalabalıknüfusuoluş-

turmadığıvurgulanmışveHıristiyanlarileMüslümanlarınparlamentodaeşitsayıdatemsiledilme-

siilkesikabuledilmiştir.Anlaşmasonrasındakurulanilkhükümetinbaşbakanı,2005yılındabom-

balıbirsaldırıdahayatınıkaybedecekolanRefikHaririolmuştur.2004yılındaSuriye’ninLübnan

CumhurbaşkanıLahud’ungörevsüresininuzatılmasınayönelikbaskılarındandolayıistifaeden

RefikHariri’ninmaruzkaldığısuikastsonrasındaDürziliderVelidCanbolatuluslararasıkamuo-

yunuyönlendireceknitelikteaçıklamalaryapmıştır.SuikastsonrasındaBMGüvenlikKonseyi’nin

isteğidoğrultusundahazırlananFitzgeraldRaporundaCanbolat’ın,RefikHariri’ninBeşşarEsed

ileyaptığıgörüşmeyikendisineanlattığınaveBeşşarEsed’inHariri’yitehditettiğineyönelikiddi-

alarıgündemiuzunsüremeşguletmiştir.Canbolat,Esad’ınHariri’ye“Lahoudbenim,eğersenve

ChiracbeniLübnan’ındışındaistiyorsanız,Lübnan’ıparçalayacağım”dediğiniiddiaetmiştir.41

Hariri suikasti sonrasındaLübnan’da8MartHareketi ve14MartHareketi adıaltında iki

cepheoluşmuştur.Bucepheleşmetarihte ilkdefaDürzilerinayrıplatformlardasiyasetyapma-

sınasebebiyetvermiştir.ArslanailesininveLübnanDemokratikPartisi’ninlideriTalalArslan,Şii

HizbullahhareketininöncülüğünüyaptığıveSuriye’yedahayakınolan8MartHareketiiçerisinde

yeralırken,CanbolatailesininlideriVelidCanbolat iseSünnilerinveRefikHariri’ninoğluSaad

Hariri’ninöncülüğünüyaptığıSuriyekarşıtı14MartHareketi içerisindeyeralmıştır.Uzunyıllar

Suriye ile ortak hareket edenDürzi liderVelidCanbolat’ın bu ani tutumdeğişikliği, Suriye’nin

Lübnan’dakiişgaliniveetkinliğinibitirmekiçinbirfırsatyakalamasıvebunudeğerlendirmekis-

temesive fırsatçılıkyapıpdeğişenkonjonktürdenen fazlakazancıeldeetmeyeçalışmasıgibi

nedenlerleaçıklanmayaçalışılmıştır.VelidCanbolat,buuğurdababasınınmirasolarakbıraktığı

partiyivesavunduğufikirleribirkenaraatmışveBatılıdevletlerleittifakilişkisiiçerisinegirmiştir.

VelidCanbolat’ınbusiyasîdeğişimiyakınçevresindendetepkitoplamış,oğluTimurCanbolatba-

basınınABDileSuudiArabistan’ınoyununageldiğinisöylemiştir.422009yılındadeğişeniçvedış

konjoktürnedeniyle14MartHareketiilearasınatekrarmesafekoyanVelidCanbolat,2010yılında

Lübnaniçerisindekifarklıgruplararasındaarabulucugörevüstlenmeyeçalışmıştır.ArapBaharı

sürecindededengesiyasetiizlemeyeçalışanVelidCanbolat,sondönemdeSuriye’yekarşıtutu-

41 Çelik,Ümit;“İçÇatışmalarveDışMüdahalelerArasındaLübnan”,History Studies,Volume4/1,2012,s.130-139.

42 “TimurCanbolat:BabamSuudilerleABD’lilerinoyununageldi”,Yakın Doğu Haber,03.03.2008,Erişim http://www.ydh.com.tr/HD4600_timur-canbolat--babam-suudilerle-abdlilerin-oyununa-geldi.html(28.05.13)

18


munudasertleştirmiştir.Hizbullah’ıkarşısınaalmaktançekinenCanbolat,ilkönce2011yılında,

Esed’indeğişimiçinhareketegeçmesigerektiğinisöylemiş,2012ve2013yıllarındaisetutumunu

dahadasertleştirmiş,önceEsed’inyaptıklarınınİsrail’inyaptıklarındanbeterolduğunu43belirt-

miştir.2012yılındaAksiyondergisinebirröportajverenCanbolatözetle;“Hizbullah ile siyaseten

ortak olmadıklarını, sadece aynı hükümette yer aldıklarını, Hizbullah ile Suriye konusunda ters

düştüklerini, Esed’in ordusundan 10 Dürzi subayın ayrıldığını, gerek Suriye içindeki gerekse de

Suriye dışındaki Dürzilerin silahlı direnişe destek verdiklerini, Lübnan’daki en büyük askeri gücün

Hizbullah’a ait olduğunu, kimsenin Hizbullah’a karşı savaşamayacağını”44vurgulamıştır.

Sonuçolarak;LübnanlıDürzilerinsiyasîtutumlarını,takiyyekavramıvesırlarınıaçığaçıkar-

mamaveazınlıktaolmapsikolojisibelirlemektedir.Ancakbuçerçevedenbakıldığızamantarihsel

sürecivedeğişkenpolitiktavrıanlamakmümkünolabilmektedir.

43 “VelidCanbolat:Esed’inyaptığıİsrail’denbeter”,Haber 7,27.08.2012,Erişim http://www.haber7.com/ortadogu/haber/918601-velid-canbolat-esedin-yaptigi-israilden-beter(28.05.2013)

44 Söylemez,Haşim;“Dürzilider:‘İsrailArap’sız,ÜrdüniseFilistinolur’”,Aksiyon Dergisi,05.09.2012,Erişim https://docs.google.com/viewer?a=v&pid=forums&srcid=MDI5NDA4MjQ2N Dk0MzQ3NTIwMjYBMDEzMjcyOTg1MzQwNzE3ODIyMzUBSVAwVFlUQkZINVlKATQBAXYy(28.05.13)

19


4. İSRAİL/FİLİSTİN DÜRZİLERİ

DürzilerinOrtaDoğucoğrafyasındaetkinolarakyeraldıklarıülkelerdenbirisideİsrail’dir.

Diğercoğrafyalardaulus-devletlerekarşıbir tehditolarakgörülenDürziler, İsrail’dedevletinve

Yahuditoplumunungüveninikazanmışbirtoplumolaraktoplumsalvesiyasalhayatlarınıdevam

ettirmektedirler.

DürzilerinFilistincoğrafyasındaezeldenberivarolduğunadairçeşitlirivayetlerbulunmak-

tadır.Dürziler,kesinliklebucoğrafyayagöçetmediklerinevetarihboyuncadabucoğrafyadan

sürgünedilmediklerineinanmaktadırlar.Dürzilerin1942yılında,Filistintopraklarındayapılanbir

nüfussayımında7.000civarındabirnüfusasahipolduklarıve toplamnüfusunda%1’inioluş-

turduklarıtespitedilmiştir.AynıdönemdeSünniMüslümanların%61,44,Yahudilerin%29,90ve

Hıristiyanların%7,85oranındabirnüfusasahipolduklarıgörülmektedir.Dürzileri,günümüzdedahi

İsrail toprakları içerisindeyaşayanAraplardanayıranözellikleri,bu toplumunetnikkökenlerine

dayanarakArapolaraknitelendirilmemesi,aksinemezhepselyadadinîkökenlerininönplanaçı-

kartılarakDürzikimliğininİsraildevletitarafındankabulgörmesidir.BudurumDürzileri,İsrail’deki

Araptoplumuiçerisindeayrıcalıklıbirkonumagetirmektedir.Buayrıcalıklıkonumunortayaçık-

masındabaşlıcaikinedenetkenolmuştur.Bunlarınilki,SiyonistlerinFilistintopraklarınayerleş-

mekistedikleridönemdeDürziortasınıfınamensupkişilerdendestekalmasıdır.İkincinedenise

DürzilerinSiyonistleredestekvermesininaltındayatansebepyaniDürzitoplumununMüslümanlar

AraplartarafındanMüslümanlığınbirparçasıkabuledilmemesiveMüslümanAraplartarafından

dışlanması, bununla birlikte potansiyel çatışma riskinin gerçekleşmesi durumunda kendilerine

yardımcıolacakgüçlümüttefiklerkazanmaisteğidir.AraplarınYahudilerekarşıayaklanmasında

Dürzilertarafsızkalmıştır.DürzilerinbutarafsızlığıYahudilerinişinikolaylaştırmış,neticedeBen

ZvidönemindeDürzilerleYahudilerarasındagüçlübağlarınvetaktik-stratejikortaklığınkurulması

sağlanmıştır.BenZvi,1929yılındabutürbirortaklıkkurmayaçalışırkenSuriyeveLübnansiya-

setinideDürzilerüzerindenyönlendirmeyiplanlamıştır.OdönemdeFilistinliDürziler,Güneyve

KuzeyCelilebölgesindeyaşamaktaydılar.BaştaSuriye’dekiel-AtraşailesiolmaküzereSuriyeve

Lübnan’dakiDürzilerdenetkileşimiçerisindelerdi.CelilebölgesindesiyasîolarakenetkinDürzi

aileel-TarifailesiydiveEl-TarifailesininyanındaKuzeyCelile’deEl-Khayrailesi,GüneyCelile’de

iseEl-Khunayfisailesisiyasetenvarolmayaçalışmaktaydı.BenZvi,doğalolarakbaştaEl-Tarif

ailesiningücündenfaydalanmayaçalışsadaEl-Tarifailesinintarafsızkalmaktaısraretmesiüze-

20


rineel-Khayrveel-Khunayfisailelerindendestekalmayaçalışmıştır.Bununüzerinegüçkaybına

uğramamak isteyenEl-Tarif ailesi tutumunu değiştirmiş veSiyonistlerin yanında yer alacağını

açıklamıştır.El-TarifailesininbundansonrakifaaliyetleritamdaBenZvi’ninplanıdoğrultusunda

işlemiştir.ÖncelikleEl-Tarifailesi,taraflarınıbellietmelerindenötürüSiyonistlertarafındaneko-

nomikolaraködüllendirilmişlerdir.SonrasındaisediğerDürziliderler,Lübnan’agiderekburadaki

Dürzilere,Araplarayardımetmemelerinisöylemişler,LübnanlıyetkililerdendeAraplarayardımcı

olmayaçalışanDürzilerintutuklanmasınıistemişlerdir.AynışekildeSuriye’dekiDürziliderSultan

el-Atraş’tandaSuriyeliDürzileritarafsıztutmasıkonusundaricadabulunmuşlardır.Tümbuçaba-

lararağmenbireyselhareketedenbazıDürziler,AraplarınyanındaYahudilerlemücadeleetmişler

vedeAraplarasilahyardımındabulunmuşlardır.AraplarınEbuDurraadındakisilahlıgrubunun

bazıDürziköylerindeolumsuzdavranışlarvesuikasteylemlerinegirişmelerisonucundaDürziler,

MüslümanAraplarıİngiltere’yeşikâyetetmişler,buolaylarneticesindedeDürzilerileMüslüman

Araplararasındayeniçatışmalarortayaçıkmıştır.Çatışmalar,yenisaflaşmalarasebebiyetver-

mişveSultanel-AtraşdadahilolmaküzereDürzi liderler, İngiltere’densilah teminederek,bu

silahları,bölgedekiDürzisavaşçılara,YahudilerinyanındaAraplarakarşısavaşmalarıkoşuluyla

dağıtmışlardır.NeticedeFilistinbölgesindegüçlübirDürzi-Yahudi-İngilizcephesimeydanagetiril-

miştir.1936-47yıllarıarasındaSuriyeveLübnanDürzilerinintarafsızkalması,FilistinliDürzilerin

deYahudilerindestekçisiolarakçatışmalardayeralması,1948yılındaİsrailDevleti’ninkurulma-

sınagidensüreci hızlandırmış, böyleceYahudiler ileFilistinDürzileri arasındagünümüzedek

devamedecekolangüçlübirkarşılıklıgüvenduygusununoluşmasısağlanmıştır.451947-1949

yıllarıarasındaİsrail’intemelDürzipolitikası,FilistinDürzilerinin,SuriyeveLübnan’dakiDürzilerle

bağlarınınartırılmasıolmuştur.Arap-İsrailsavaşısırasındagenelduruşunaksinebazıDürziler,

Suriye’dekurulan“DağlıAraplarTaburu”içerisindeYahudiköylerinesaldırdıysadaİsraildevleti-

ninkurulmasındansonraadıİsrailSavunmaKuvvetleriolarakdeğiştirilenHaganaçetesinekarşı

mağlupolmuşlar,böyleceYahudiyanlısıDürzilergüçkazanmıştır.Buolaydansonraseyrininet

olarakdeğiştirenYahudi-Dürziilişkileri,DürzilerinİsrailSavunmaKuvvetleriiçerisindeaskeribir

birliğesahipolmalarıyladahafarklıbirboyutkazanmıştır.1948yılınınAğustosayındaiseİsrail

DışişleriBakanlığı,tümDürziliderlerdenAraplarınyanındasavaşmayacaklarınaveonlarakarşı

direneceklerinedairgüvencealmıştırveDürzilerdefaatleİsraildevletinekarşımutlakbirsada-

katgöstereceklerinedairsözvermişlerdir.Dürziler,sadakatlerininkarşılığını50-60.000civarında

FilistinliArapLübnan’agöçederken,yurtlarındahuzuriçerisindeyaşayarakalmışlardır.Dürzilerin

Yahudiyanlısıtutumlarıincelenirken,Filistinlikomşularınakarşıtutumlarıgözönündebulundurul-

makzorundadır.SiyonistlerindeözendirdiğiDürziinanışındankaynaklanantikelcilikveyalıtılmış-

lık,Filistin’dekitopluluğunkırsalyapısı,FilistinliDürzilerinkentliMüslümanveHıristiyanseçkinle-

rinözlemlerindeifadesinibulanFilistinlimilliyetçihareketinekarışmadankalmalarıanlamınage-

liyordu.Savaşınbaşlangıcında,Dürziler,birYahudidevletindeyadabirMüslümandevletindebir

45 Greif,Adi;“DruzeandJews”,Political and Cultural History,Spring2005,s.1-6.

21


azınlıkolarakyaşamakgibiikiolasılıktanbirisiniseçmekzorundalardı.Tikelciliklerivebununso-

nucuolarakFilistinulusaldavasınakarşıyabancılaşmaduygularıtaşımalarınedeniyle,Dürzilerin

çoğunluğuolabildiğincetarafsızkalmış,sonrasındadaçatışmadankazançlıçıkacakolantarafla

birliktehareketedenbirkonumageçmiştir.4615Nisan1957tarihindeİsrail’de,Dürzîlere,“devletle

bütünleşmekveaskerlikyapmak”şartıylaayrıbirdinîcemaatstatüsüverilmiştir.471967yılındaki

AltıGünSavaşı’ndadaİsrail’inyanındayeralanDürziler,GolanTepelerinin İsrail’inelinegeç-

mesiyleoluşanyenifiilîsınırnedeniyleakrabalarındanayrılmakzorundakalmışlardır.Budurum

Dürzilerioldukçarahatsızetmişve1970’lerdeDürziler,İsraildevletindenbutopraklarıresmîolarak

kendisinebağlamasınıistemişlerdir.1970’liyıllarboyuncadilegetirilenbutalebeKnesset,1981

yılında,GolanTepelerindedeİsrailkanunlarınınuygulanmasınadairbirkararalarakcevapver-

miştir.GolanTepelerindeyaşayanDürziler,bukararıolumlukarşılasalardaİsrailvatandaşlığına

geçmekonusundaolumsuzyaklaşımlarsergilemişlerdir.BundaGolanTepelerininSuriyetarafın-

dangerialınmasıkorkusuetkiliolmuştur.Ortayaçıkanyenidurumuntamolaraksindirilememesi

üzerine6Haziran1982tarihindeDürzilertarafından“CelileiçinBarış”kampanyasıbaşlatılmıştır.

BukampanyaileDürzilerinhuzurununsağlanmasıiçinİsrailgüçlerininolaylaramüdahilolması

sağlanmış,böyleceİsrailgüçleri,Dürzilerekarşıgerçekleştirilecekolasısaldırılarıönlemekbaha-

nesiyle,Lübnan’ınsınırbölgelerinemüdahaleetmefırsatınıyakalamıştır.1993yılınınekimayın-

daaltmışyıldırİsrailDürzilerininliderliğiniyürütenŞeyhEminTarifvefatetmiştir.Vefattansonra

el-Tarif’invasiyetiüzerinetorunuMuvaffakTarif,İsrailDürzilerininyenilideriolmuştur.Muvaffak

Tarif,günümüzdedebugöreviyürütmeyedevametmektedir.48

Günümüzde İsrail’deyaşayanDürzilerin sayısının66.000’i geçtiği ifadeedilmekteolup49,

Dürzînüfusunneredeysetamamı,MüslümanAraplardanuzakbirşekildeBatıCelile’deveHayfa

şehrinin yakınlarındaki Karmel Dağının eteklerinde yaşamaya devam etmektedir.Öte yandan

Dürzilerin, İsrail’deki Arap toplumunun %7’sini oluşturdukları belirtilmektedir. Dürziler, İsrail

Devletininkuruluşundanbuyana,Yahudilereverdikleridesteksayesindeyurtlarındanolmamışlar

vekenditopraklarındayaşamayadevametmişlerdir.Dürziler,günümüzdekimiİsraillilertarafın-

dan“iyiAraplar”olaraknitelendirilmektedirler.HıristiyanAraplarınbirçokArapmilliyetçisiörgütler

kurmalarıvesiyasetenArapmilliyetçiliğinibenimsemeleri,HıristiyanAraplarıİsraildevletiaçısın-

dangüvenilmezkılmaktadır.Dürzileri,diğerAraplaranazaranavantajlıkılanbirdiğerhususda

Dürzilerin,diğerhalklardanayrıyaşamalarısayesindebölünüpdağılmamalarıdır.OrtaDoğu’da

birçok toplumgöçetmekzorundakalırken,savaşlardanuzakbircoğrafyadahayatlarını idame

ettirenDürzilerin,göçtenkaynaklanansorunlarıbulunmamaktadır.50

46 Schulze,KirstenE.;Stokes,Martin;Campbell,Clom;Ortadoğu’da Azınlıklar,TotemYayıncılık,İstanbul,2006,s.207-211.


48 Dana,Nissim;The Druze in the Middle East: Their Faith, Leadership, Identity and Status,SussexAcademicPress,Portland,2003, s.12-16.

49 ‘Druze’,Joshua Project,Erişimhttp://joshuaproject.net/peoples.php?peo3=11620,(28.05.2013)

50 Kassem,LinaM.;The Construction of Druze: Druze in Israel Between State Policy and Palestinian Arab Nationalism, Universityof

22


İsrail’dekimliklerdekimilliyetbölümüneYahudilikdışındaArap,DürziveÇerkezyazılmakta-

dırveDürzilerinkendileriniArapolaraknitelendirmelerineizinverilmemektedir.Böyleceesasın-

danbirdinyadamezhepolarakkabuledilenDürzilik,biretnikveulusalbirkimliğedönüşmüştür.

Dürziler, İsrailSavunmaKuvvetlerindedehembireysel olarakhemdebirlikdüzeyindegörev

almaktadır.51

Dürzilerin,İsrail’etamanlamıylaentegreolabilmesiiçinİsraildevletibirtakımkültürvedin

politikalarıizlemiştir.DürzilerindiğerAraplardanveMüslümanlardanayrılmasıiçinönceliklekendî

Dürzîdinîmahkemelerini kuran İsrail, aynı şekildeDürzilereözgüdinîbayramlar icatetmiştir.

Heryıl25NisantarihindekutlananŞuaybPeygamberBayramı,bubayramlardanbirtanesidir.

BununyanındaDürzileriçinayrıcabirbayrakyapılmıştırvebubayrakDürzievlerinde,anıtlarında

İsrailbayrağıilebirliktedalgalanmaktadır.AynışekildeDavutyıldızınabenzerbirşekildeDürzi

yıldızıda icatedilmişsimgelerarasındayeralmaktadır. İsraildevletininDürzileriözgünkılmak

içinuyguladığıpolitikalardanbirisideDürzikültürmerkezivemüzeleri kurmakolmuştur. İsrail

SavunmaKuvvetlerindeçalışırkenöldürülenDürzilerinevleridemüzehalinegetirilerekortakbir

geçmişinşaedilmeyeçalışılmıştır.2003yılındaiseheryılbirgününDürziAskerlerGünüolarak

kutlanmasınaİsraildevletitarafındankararverilmiştir.İsrail’inDürzilerindiğertoplumlarlabağla-

rınınkopartılmasıiçinuyguladığıbirdiğerpolitikaiseDürzilerinözerkbireğitimesahipolmasını

sağlamakolmuştur.OkullardaArapveMüslümanöğretmenlerinyerinidahaazeğitimliolanfakat

Dürziinancınıkabuletmişöğretmenleralmıştır.BuokullardabunaparalelolarakDürzilerinArap

olmadıklarınadair tarihkitaplarıokutulmuşveböyleceDürzilerinkendileriniAraptarihindenve

Arapkimliğindenuzakhissetmelerisağlanmıştır.Dürzilereyönelikeğitimmüfredatında;Arapdi-

lininveDürzikültürününöğretilmesi,İsraililekomşularınınbarışiçerisindeyaşamasıdüşüncesi,

bütünvatandaşlarıneşitolarakpaylaştığıanavatanısevmeduygusu,İsraildevletinesadıkolma

veİsrail’ingelişiminevesavunmasınakatkısağlama,tümvatandaşlararasındakiortakveözel

çıkarlaravurguyapma,YahudilerileDürzilerarasındakiiyiilişkilerinveYahudikültürününöğretil-

mesi,Dürziliğinkökenlerinevebumezhebinmensuplarınınülkedekidiğermezheplerinmensup-

larıylaaynıkaderipaylaşacaklarınadairdüşünceninaşılanmasınaönemverilmiştir.52

SondönemdeDürziler, İsraildevletinden,kendilerineeşithaklar tanımasını istemiştir.Bu

amaçlaÇerkeztoplumuylabirlikteçeşitliprotestogösterileridedüzenlemişlerdir.

CincinnatiPress,1998,s.64-77.

51 LinaM.Kassem,a.g.e.,s.90-99.

52 Kassem;a.g.e.,s.100-139.

23


SONUÇ

Ortadoğu’da yer alan kadim topluluklardan olanDürziler, uluslararası açıdan güvenilir bir

ortakolarakalgılanamaktalarsadasiyasihesaplaryapılırkenherzamangözönündebulundurul-

malıdır.OrtaDoğuüzerinegelecekplanlarıyapanherdevlet,özellikleLübnan,Suriyeveİsrailme-

selesindeDürzilerinbilfiilyeraldığınıhatırlamakvebunagörepolitikasınıbelirlemekzorundadır.

24


Kaynakça

ATLIOĞLU,Yasin;“LübnanSiyasetindeCanbulatAilesi”,BİLGESAM,14.09.2009,Erişimhttp://www.bil-

gesam.org/tr/index.php?option=com _content&view=article&id=451:luebnan-siyasetinde-canbulat-

ailesi&catid=77:ortadogu-analizler&Itemid=150(27.05.13).

ATLIOĞLU,Yasin;“SuriyeArapCumhuriyeti’ndeEtnikveDiniYapı”,Haberiniz,28.02.2012,Erişimhttp://

www.haberiniz.com.tr/yazilar/koseyazisi 50169Suriye_Arap_Cumhuriyetinde_Etnik_ve_Dini_Yapi.

html,(04.06.2013).

BİRDİŞLİ,F.;BERBER,M.;“OrtaDoğu’daYeniÇatışmaAlanlarıİçindeBirPrototipÜlkeOlarakLübnan”,

II. Bölgesel Sorunlar ve Türkiye Sempozyumu Tebliği,1-2Ekim2012,Kahramanmaraş.

ÇELİK,Ümit;“İçÇatışmalarveDışMüdahalelerArasındaLübnan”,History Studies, Volume4/1,2012,

s.130-139.

DALKIRAN, Sayın; “Tarih-i Cevdet’te İslam Mezhepleri II (Dürzilik ve Nusayrilik)”, A.Ü. Türkiyat

Araştırmaları Enstitüsü Dergisi,Sayı:21,Erzurum,2003,s.201,210.

DANA,Nissim;The Druze in the Middle East: Their Faith, Leadership, Identity and Status,Sussex

AcademicPress,Portland,2003,s.12-16.

“Druze-Syria”,Joshua Project,Erişimhttp://joshuaproject.net/people-profile.php(27.05.2013).

‘DürzilerdeEsed’denvazgeçti’,Anadolu Ajansı,28.07.2012.

“DürziliderCanbolat:SuriyeveHizbullah’ınyanındayım”,Zaman,21.01.2011,Erişimhttp://www.zaman.

com.tr/dunya_durzi-lider-canbolat-suriye-ve-hizbullahin-yanindayim_1082516.html,(05.06.2013)

GREIF,Adi;“DruzeandJews”,Political and Cultural History,Spring2005.

GÜMÜŞOĞLU,Hasan;İslâm Mezhepleri Tarihi,KayıhanYayınları,İstanbul,2008.

İNCETAHTACI,Abdullah;“SuriyeHalkınınBaasRejimineBakışı”,ORSAM,13.02.2012,Erişimhttp://www.

orsam.org.tr/tr/yazigoster.aspx?ID=3221(28.05.13).

JABBOUR,ElieN;“TheHistoryoftheDruzeandtheShihabiDynasty”,Islam,Spring1998,Boston.

KASSEM,LinaM.;The Construction of Druze: Druze in Israel Between State Policy and Palestinian

Arab Nationalism,UniversityofCincinnatiPress,1998.

LAPIDUS,IraM.;İslâm Toplumları Tarihi: 19.Yy’dan Günümüze,Çev:YasinAktay-MevlüdeAyyıldızoğlu

Aktay,Cilt:2,İletişimYayınları,İstanbul,2010.

“LübnanlıDürziLiderVelidCanbolat:’Esed’idestekleyenDürzilerinkanımübahtır’”,Haber5,09.04.2013,

Erişimhttp://www.haber5.com/dunya/lubnanli-durzi-lider-velid-canbolatesedi-destekleyen-durzilerin-

kani-mubahtir,(05.06.2013)

25


PIPES,Daniel;“Suriye’deAzınlıkİktidarı”,Dünya ve İslam Dergisi,Çev:FatmaKahraman,Sayı:4,Güz

1990.

PROVENCE,Michael;The Great Syrian Revolt: And the Rise of Arab Nationalism, UniversityofTexas

Press,2005,TexasUS.

SCHULZE,KirstenE.;STOKES,Martin;CAMPBELL,Clom;Ortadoğu’da Azınlıklar, TotemYayıncılık,

İstanbul,2006.

STOKER,DanielW.;Building Nations, Dividing Peoples: Israel, Syria and the Struggle for the Druze,

TheAmericanUniversityinCairo,Kahire.

SÖYLEMEZ,Haşim;“Dürzilider:‘İsrailArap’sız,ÜrdüniseFilistinolur’”,AksiyonDergisi,

05.09.2012,Erişimhttps://docs.google.com/viewer?a=v&pid=forums&srcid=MDI5NDA4MjQ2

NDk0MzQ3NTIwMjYBMDEzMjcyOTg1MzQwNzE3ODIyMzUBSVAwVFlUQkZINVlKATQBAXYy

(28.05.13).

“Suriye’de Dürzi lider hayatını kaybetti”, Yazete, 20.12.2012, Erişim http://www.yazete.com/dunya/

suriyede-durzi-lider-hayatini-kaybetti-528478.html(05.06.2013).

TAN,Muzaffer;“GeçmiştenGünümüzeDürzîlik”,Makalat Mezhep Araştırmaları Dergisi,Cilt:5,Sayı:2,

Güz2012.

“TimurCanbolat:BabamSuudilerleABD’lilerinoyununageldi”,Yakın Doğu Haber,03.03.2008,Erişim

http://www.ydh.com.tr/HD4600_timur-canbolat--babam-suudilerle-abdlilerin-oyununa-geldi.html

(28.05.13)

UÇAR,Murat; “SırDoluBirGrup:Dürziler”,Aksiyon Dergisi,17.03.2001,Erişimhttp://www.aksiyon.

com.tr/aksiyon/haber-7410-34-sir-dolu-bir-grup-durziler.html(28.05.2013).

“VelidCanbolat: Esed’in yaptığı İsrail’den beter”,Haber 7, 27.08.2012,Erişimhttp://www.haber7.com/

ortadogu/haber/918601-velid-canbolat-esedin-yaptigi-israilden-beter(28.05.2013)

Documents

Ortadoğu'da Durzîler