OSNOVI EKONOMIJE
Prof. dr Vlado G. Vukasovi
Mr Mira Jovanovi
2
III. PONUDA I TRANJA
TRITA I BLAGOSTANJE
7. Potroai, proizvoai i efikasnost trita
8. Primjena: troak oporezivanja
9. Primjena: meunarodna trgovina
3
7. Potroai, proizvoai i
efikasnost trita
Kupci uvijek ele da plate manje, a prodavci uvijek
ele da im se plati vie
Kupci ele da plate manje od iznosa koji su spremni
da plate, odbijaju da kupe po cijeni veoj od one
koju su spremni da plate, a ravnoduni su na
kupovinu po cijeni koju su spremni da plate
Prodavci ele da naplate vie od iznosa svojih
trokova, odbijaju da prodaju po cijeni nioj od
svojih trokova, a ravnoduni su na prodaju po
cijeni u visini svojih trokova
4
Ekonomija blagostanja
Ekonomija blagostanja prouavanje efekata alokacije resursa na ekonomsku dobrobit izuavanje naina na koji alokacija resursa utie na ekonomski prosperitet
Ravnotea ponude i tranje na jednom tritu
maksimizira ukupne koristi i za kupce i za prodavce
Ravnotena cijena (najbolja cijena) obezbjeuje
maksimalnu ukupnu korist i za potroaa i za proizvoaa
5
Potroaki viak
Spremnost da se plati maksimalni iznos koji e
kupac platiti za jednu robu mjera kupevog
vrednovanja robe (mjerena kroz spremnost
da plate za tu robu) odraava kriva tranje
Potroaki viak iznos koji je kupac spreman
da plati za robu, umanjen za iznos koji je
stvarno platio (spremnost kupca da plati
minus iznos koji kupac stvarno plaa)
6
7
8
Potroaki viak mjeri korist koju kupcima donosi
ta roba (dobrobit kupaca) kako ga oni sami doivaljavaju
Na veini trita, potroai viak je odraz
ekonomskog blagostanja potroaa
Potroai su najbolji sudija o tome kolika je njihova
korist od robe koju kupuju (normalno je da
ekonomisti pretpostave da su kupci racionalni
kada donose odluke i da njihov izbor treba
potovati napr. kod zavisnika to nije sluaj)
9
10
Cijena (data krivom tranje) za bilo koju koliinu, pokazuje spremnost plaanja marginalnog kupca onog koji bi prvi napustio trite, ako bi cijena bila imalo vea
Potroaki viak se moe izraunati nalaenjem povrine ispod krive tranje, a iznad cijene
Ukupna povrina ispod krive tranje i iznad
cijene jednaka je zbiru potroakih vikova svih kupaca na tritu jedne robe ili usluge
11
12
Proizvoaki viak
Troak vrijednost svega ega se prodavac
mora odrei da proizvede jednu robu
Proizvoaki viak iznos koji se prodavcu
plaa za robu minus troak prodavca
(trokovi proizvodnje)
13
14
15
Proizvoaki viak mjeri korist prodavca od
uea na tritu (dobrobit prodavca)
Kriva ponude odraava troak prodavca i mjeri
proizvoaki viak
Proizvoaki viak na jednom tritu mjeri
povrina ispod cijene a iznad krive ponude
16
17
Efikasnost trita
Ukupni viak zbir potroakih i proizvoakih
vikova mjeri ekonomsko blagostanje
jednog drutva
Potroaki viak = vrijednost za kupce iznos
koji plaaju kupci
Proizvoaki viak = iznos koji dobijaju prodavci
trokovi prodavaca
Ukupni viak = vrijednost za kupce trokovi
prodavaca 18
Efikasnost svojstvo alokacije resursa da maksimizira ukupni viak (zbir potroakog i proizvoakog vika) koji ostvaruju svi lanovi drutva
Ako alokacija nije efikasna nee se realizovati dio koristi od trgovine izmeu kupaca i prodavaca, napr:
Ako prodavci ne proizvode robu po najniim trokovima
Ako robu ne kupuju kupci koji joj pridaju najviu vrijednost
19
20
Kreatori politike, pored efikasnoti, vode rauna i o pravednosti ekonomskih rezultata
Pravednost (jednakost) pravinost raspodjele dobrobiti meu lanovima drutva
U sutini, dobiti od trgovine na tritu su kao kola koji treba podijeliti na trine uesnike
Pitanje efikasnosti da li je kola veliki koliko je najvie mogue (pozitivna ocjena)
Pitanje jednakosti da li je kola podijeljen pravedno (pozitivna i normativna ocjena)
21
22
Efekti slobodnog trita
1. Slobnodno trite alocira ponudu robe kupcima koji joj pridaju najveu vrijednost
2. Slobodno trite alocira tranju za robom prodavcima koji je mogu proizvesti uz najmanje trokove
3. Slobodno trite proizvodi onu koliinu robe koja maksimizira zbir potroakog i proizvoakog vika
Rezultat ravnotee (slobodnog trita) je
efikasna alokacija resursa
23
24
Trina efikasnost i trini neuspjeh
Iako svaki kupac i prodavac na tritu brinu samo o sopstvenim interesima nevidljiva ruka vodi ih sve zajedno ka ravnotei koja maksimizira ukupne koristi za kupce i prodavce (efikasnoj alokaciji resursa)
Pretpostavke analize:
Da je trite savreno konkurentno
Efekti trita se tiu samo kupaca i prodavaca na tom tritu
Trite nije efikasno u alokaciji resursa ako postoje trini neuspjesi, kao to su trina mo i eksterni uinci
25
8. Primjena: trokovi oporezivanja
Porez na jednu robu smanjuje blagostanje kupaca i
prodavaca te robe (smanjenjem ukupnog
potroakog i proizvoakog vika)
Porez poveava cijenu po kojoj plaaju kupci, a
smanjuje cijenu koju dobijaju prodavci kupci
manje troe, a prodavci manje proizvode
Porez na jednu robu uzrokuje suavanje trita te
robe ispod optimuma nivoa koji maksimizira
ukupn viak
Porezi ine da trite neefikasno alocira resurse (zato to remeti podsticaje)
26
Poreski prihod = visina poreza x koliina prodate robe (mjeri koristi koju vlada ostvaruje od poreza)
Gubici kupaca i prodavaca izazvani porezom premauju prihod koji ubira vlada
Mrtvi teret smanjenje ukupnog vika koje je rezultat neke deformacije trita (napr: poreza)
Mrtvi teret oporezivanja pad ukupnog vika koji nastaje kada porez poremeti trini ishod
27
28
29
Porezi prouzrokuju mrtvi teret oporezivanja jer spreavaju kupce i prodavce da ostvare dio dobitka od trgovine
Mrtvi teret oporezivanja jeste viak izgubljen zato to porez destimulie trgovinu koja je obostrano povoljna
Kada porez podigne cijenu po kojoj plaaju kupci, a smanji cijenu za prodavce, marginalni kupci i prodavci naputaju trite, tako da prodata koliina opada (trite se smanjuje)
30
31
32
Faktori mrtvog tereta oporezivanja
Elastinost ponude i tranje mjeri jainu
reagovanja trinih uesnika na trine uslove
(promjenu cijene) to je vea cjenovna
elastinost ponude i tranje, to je vei mrtvi
teret oporezivanja
Kada se porez poveava podsticaji slabe i mrtvi
teret oporezivanja raste. Poreski prihod prvo
raste sa visinom poreza. Na kraju, meutim,
vei porez umanjuje poreski prihod jer
smanjuje veliinu trita
33
34
Laferova kriva prikazuje da poreski prihod najprije raste, a zatim opada
Ekonomija ponude smanjivanje poreske stope sa namjerom poveanja ponude rada (nii porezi podstiu ljude da rade, to poveava ukupno ekonomsko blagostanje, a moda ak i poreske prihode) (opasnost: budetski deficit)
Ne moe se samo na osnovu poreskih stopa izraunati koliko prihoda vlada dobija ili gubi usled promjene poreza. To takoe zavisi od toga koliko promjena poreza utie na ponaanje ljud35i
36
37
Kada vlada nametne poreze kupcima ili
prodavcima neke robe drutvo gubi dio koristi
trine efikasnosti
Porezi kotaju uesnike na tritu:
Resurse tih uesnika prenose vladi
Mijenjaju podsticaje (mijenjaju ponaanje
trinih uesnika) i izazivaju poremeaj
trinog ishoda
38
9. Primjena: meunarodna trgovina
Uticaj meunarodne trgovine na ekonosmsko
blagostanje: prema principu komparativne
prednosti, sve zemlje mogu imati koristi od
meunarodne trgovine, jer trgovina omoguuje
svakoj zemlji da se specijalizuje za ono u emu
je najbolja (poglavlje 3)
Tema ovog poglavlja: kako meunarodno trite
postie ove dobitke od trgovine ili kako se dobici
raspodjeljuju izmeu razliitih privrednih aktera
(ko dobija, a ko gubi; odnos dobitaka i gubitaka)
39
Svjetska cijena i komparativna prednost
Svjetska cijena cijena robe koja preovauje na svjetskom tritu
Domaa cijena odraava oportunitetni troak te robe
Niska domaa cijena (nia od svjetske) nizak troak proizvodnje komparativna prednost zemlja izvoznik
Visoka domaa cijena (via od svjetske) visok troak proizvodnje druge zemlje imaju komparativnu prednost zemlja uvoznik
40
Dobici i gubici zemlje izvoznice
Domaa cijena (manja od svjetske) raste i
izjednaava se sa svjetskom cijenom
Domai proizvoai ostvaruju veu cijenu i
poveavaju proizvodnju
Domai kupci plaaju veu cijenu (svjetsku) i
smanjuju tranju
Domaa proizvodnja = domaa tranja + izvoz
Trgovinom se poveava ekonomsko
blagostanje nacije jer dobici proizvoaa
premauju gubitke kupaca na domaem tritu 41
42
