Embed Size (px)
Citation preview
1
OSNOVNE INFORMACIJE O
ORGANSKOJ PROIZVODNJI U SRBIJI
CENTAR ZA ORGANSKU PROIZVODNJU
3
ORGANSKA PROIZVODNJA – opšte informacije ........................................................... 5
ORGANSKA PROIZVODNJA U SRBIJI ............................................................................. 6UDEO POVRŠINA POD ORGANSKOM PROIZVODNJOM .................................................................... 6ORGANSKA BILJNA PROIZVODNJA PO REGIONIMA U 2015 .............................................................. 7ORGANSKA BILJNA PROIZVODNJA PO GODINAMA 2011 – 2015 ....................................................... 8STRUKTURA BILJNE PROIZVODNJE U 2015 ...................................................................................... 8ORGANSKA STOČARSKA PROIZVODNJA PO GODINAMA .................................................................. 9STRUKTURA ORGANSKE STOČARSKE PROIZVODNJE U 2015 ............................................................. 9ORGANSKA STOČARSKA PROIZVODNJA PO REGIONIMA U ORGANSKOM STATUSU ........................... 10
REGULATIVA ........................................................................................................................... 11
KONTROLA I SERTIFIKACIJA ............................................................................................. 12
MOGUĆNOSTI ....................................................................................................................... 14
PODSTICAJI ............................................................................................................................ 15
IZAZOVI U ORGANSKOJ PRIZVODNJI ........................................................................... 16
ORGANSKI PROIZVOĐAČI I PRERAĐIVAČI ................................................................... 17UDRUŽENJA ................................................................................................................................. 18
5
„Organska proizvodnja je takav proizvodni sistem koji održava zdravlje zemljišta, ekosistema i ljudi. On se pre zasniva na ekološkim procesima, biodiverzitetu i proizvodnim ciklusima koji su prilagođeni lokalnim uslovima, nego na upotrebi inputa sa neželjenim efektima. Organska poljoprivreda kombinuje tradiciju, inovacije i nauku u korist zajedničke životne sredine i promoviše fer odnose i dobar kvalitet života svih onih koji su uključeni u nju.“
IFOAM ORGANICS INERNATIONAL (prevod Vladan Bogdanović)
Organska proizvodnja je sistem održive poljoprivrede koji se zasniva na biološkoj ravnoteži sistema ze-mljište-biljka-životinja-čovek. Ona se zasniva na visokom poštovanju ekoloških principa putem racional-nog korišćenja prirodnih resursa, upotrebe obnovljivih izvora energije, očuvanja prirodne raznovrsnosti i zaštite životne sredine.
U organskoj proizvodnji zabranjena je upotreba genetički modifikovanih organizama, sintetičkih sred-stava za zaštitu i ishranu bilja, veštačkih boja, zaslađivača, pojačivača ukusa, konzervansa i jonizujućeg zračenja. Ograničena je upotreba aditiva u preradi i antibiotika u stočarskoj proizvodnji.
Osnovni principi na kojima se bazira razvoj organske proizvodnje su:
• Princip zdravlja – Organska poljoprivreda treba da podržava zdravlje zemljišta, biljaka, životinja, ljudi i cele planete kao jedne nedeljive celine. Zdravlje svih živih organizama, od zemljišnih mikroorganizama do ljudskih bića, jeste u međuzavisnosti – zdrava biljka sa zdravog tla brine o zdravlju životinja i čoveka.
• Princip ekologije – organska poljoprivreda treba da se zasniva na živim ekološkim sistemima i ciklu-sima, da radi u skladu sa njima, da ih stimuliše i pomaže u njihovoj održivosti. Proizvodnja se bazira na ekološkim procesima i kruženju materije unutar agro-ekosistema, umesto na spoljnim inputima materije i energije. Svi oni koji se bave organskom poljoprivredom treba da imaju svest o zaštiti životne sredine, uključujući staništa, klimu, biodiverzitet, vazduh i vodu.
• Princip pravednosti – organska poljoprivreda treba da izgradi odnose koji obezbeđuju pravednost i po-štuju zajedničko okruženje i životne mogućnosti. Svi oni koji su uključeni u organsku poljoprivredu treba da obezbede pravednost na svim nivoima: za potrošače, prerađivače, distributere, trgovce i proizvođače.
• Princip brige – organskom poljoprivredom treba da se upravlja na obazriv i odgovoran način kako bi se zaštitilo zdravlje i dobrobit sadašnjih i budućih generacija i okruženja.
OPŠTE INFORMACIJE
6
Organska proizvodnja je jedan od najbrže rastućih sektora. U poslednjih pet godina površine pod organ-skom proizvodnjom porasle su za gotovo 300%. U 2015. godini procenat učešća površina pod organskom proizvodnjom u ukupno korišćenom poljoprivrednom zemljištu dostigao je 0,44%. Poređenja radi, prosek u EU je prema podacima iz 2013 bio oko 5,4%. Neke evropske zemlje poput Austrije dostigle su 20% učešća organske u ukupnom korišćenju zemljišta, dok neke zemlje planiraju da postanu u potpunosti organske u narednim decenijama.
UDEO POVRŠINA POD ORGANSKOM PROIZVODNJOM
6,3408,228
9,447
15,2980.18%
0.23%
0.28%
0.44%
0.00%
0.05%
0.10%
0.15%
0.20%
0.25%
0.30%
0.35%
0.40%
0.45%
0.50%
0
2,000
4,000
6,000
8,000
10,000
12,000
14,000
16,000
18,000
2012 2013 2014 2015
Površine pod organskom proizvodnjom (u ha)
Udeo površina pod organskom proizvodnjom u ukupno korišćenom poljoprivrednom zemljištu (u %)
7
ORGANSKA BILJNA PROIZVODNJA PO REGIONIMA U 2015
U ove podatke uključeni su i proizvođači koji su trenutno u procesu konverzije. Iz razloga nepostojanja zvanične metodologije, nisu obuhvaćeni podaci o površinama korišćenim za sakupljanje divljeg jagodastog voća, gljiva i lekovitog bilja. Na mnogim površinama, ovo bi mogao da bude značajan doprinos ukupnoj organskoj proizvodnji. Takođe, u podacima o ukupno korišćenom zemljištu ne nalaze se livade i pašnjaci.
Redni broj Region Obradiva površina
(u ha) učešće (u %)
1. Beograd 60 0,5
2. Šumadija i Zapadna Srbija 1.427 10,6
3. Južna Istočna Srbija 1.748 13
4. Vojvodina 10.163 75,8
Ukupno obradivo zemljište (ha) 13.398 100
8
ORGANSKA BILJNA PROIZVODNJA PO GODINAMA 2011 – 2015
STRUKTURA BILJNE PROIZVODNJE U 2015
1,211.10
2,522.40
2,273.40
2,818.30
4,252
171.9
541
672.9
1,227.80
2,674
75.9
113.7
106.8
153.6
170.5
230
663.1
594.9
1,204.10
1,440
1,163.30
1,415.70
1,484.40
2,202.10
2,895
59.5
28.4
132.6
60.9
7196
79.8
90.2
214.5
1,895
3,007
5,364
5,355
7,881
13,398
0.00
2,000.00
4,000.00
6,000.00
8,000.00
10,000.00
12,000.00
14,000.00
16,000.00
2011 2012 2013 2014 2015
Žitarice Industrijsko bilje Povrće Krmno bilje Voće Lekovito i aromatično Ostalo UKUPNO
31,70%
20,00%
1,30%
10,70%
21,60%
0,50%
14,10%
Žitarice Industrijsko bilje Povrće Krmno bilje Voće Lekovito i aromatično Ostalo
1,211.10
2,522.40
2,273.40
2,818.30
4,252
171.9
541
672.9
1,227.80
2,674
75.9
113.7
106.8
153.6
170.5
230
663.1
594.9
1,204.10
1,440
1,163.30
1,415.70
1,484.40
2,202.10
2,895
59.5
28.4
132.6
60.9
7196
79.8
90.2
214.5
1,895
3,007
5,364
5,355
7,881
13,398
0.00
2,000.00
4,000.00
6,000.00
8,000.00
10,000.00
12,000.00
14,000.00
16,000.00
2011 2012 2013 2014 2015
Žitarice Industrijsko bilje Povrće Krmno bilje Voće Lekovito i aromatično Ostalo UKUPNO
31,70%
20,00%
1,30%
10,70%
21,60%
0,50%
14,10%
Žitarice Industrijsko bilje Povrće Krmno bilje Voće Lekovito i aromatično Ostalo
9
ORGANSKA STOČARSKA PROIZVODNJA PO GODINAMA
STRUKTURA ORGANSKE STOČARSKE PROIZVODNJE U 2015
2,837
4,031
2,698
4,848
206 175 76232
1,428
2,176
2,693 2,746
211
9461,154
1,6862,034
1,3901,140
1,380
7 21 17 2066 210 173 218
961
1,940
894
2,504
0
1,000
2,000
3,000
4,000
5,000
6,000
2012 2013 2014 2015
Ovce Svinje Goveda Koze Živina Magarci Konji Pčelinja društva
1,616
132
153569
3014128
2,033
Broj grla/komada period konverzije
3,232
1002,593
1,117
1,079
1690 471
Broj grla/komada organski statusBroj grla/komada period konverzije Broj grla/komada organski status Ukupno
4,848
232
2,746
1,686
1,380
20
218
2,504
Ukupno
4,848
232
2,746
1,686
1,380
20
218
2,504
Ukupno
Ovce Svinje Goveda Koze Živina Magarci Konji Pčelinja društva
2,837
4,031
2,698
4,848
206 175 76232
1,428
2,176
2,693 2,746
211
9461,154
1,6862,034
1,3901,140
1,380
7 21 17 2066 210 173 218
961
1,940
894
2,504
0
1,000
2,000
3,000
4,000
5,000
6,000
2012 2013 2014 2015
Ovce Svinje Goveda Koze Živina Magarci Konji Pčelinja društva
10
ORGANSKA STOČARSKA PROIZVODNJA PO REGIONIMA U ORGANSKOM STATUSU
Vrsta životinje Ovce Svinje Goveda Koze Živina Magarci Konji Pčelinja društva
Region
Grad Beograd - - - - 98 - - 115Šumadija i Zapadna Srbija - - - 55 - - - 153
Južna i Istočna Srbija 939 10 298 38 50 16 90 203
Vojvodina 2.293 90 2.295 1024 931 - - -
Ukupno 3.232 100 2.593 1.117 1.079 16 90 471
11
a. Zakoni i propisi
Sa stupanjem na snagu nove regulative o organskoj proizvodnji u EU, u Srbiji je usvojen Zakon o organskoj proizvodnji (Službeni glasnik RS broj 30/10) i njegova primena je počela 1. januara 2011. godine.
Sve što se tiče metoda organske proizvodnje, tehnoloških postupaka u preradi, skladištenja, transporta, sprovođenja kontrole i sertifikacije, upravljanja evidencijom koju vode kontrolne organizacije, korišćenja nacionalnog znaka na organskim proizvodima je regulisano Pravilnikom o kontroli i sertifikaciji u organ-skoj proizvodnji i metodama organske proizvodnje (Službeni glasnik RS broj 48/11).
U samim počecima organske proizvodnje u Srbiji nije vođena carinska evidencija o uvozu i izvozu organ-skih proizvoda, ali je na inicijativu Ministarstva poljoprivrede, Ministarstvo finansija izmenilo Pravilnik o obliku sadržini, načinu podnošenja i popunjavanja deklaracije i drugih obrazaca u carinskom postupku (Službeni glasnik RS, broj 29/2010) čime je omogućeno praćenje izvoza organskih proizvoda.
b. Ministarstvo poljoprivrede
U okviru Ministarstva poljoprivrede, kao kompetentno telo i nadležni organ za rad kontrolnih organizacija i metode organske proizvodnje radi Grupa za organsku proizvodnju koja se nalazi u okviru Direkcije za naci-onalne referentne laboratorije. Poslovi grupe su:
• Priprema stručnih osnova za izradu propisa iz oblasti organske proizvodnje• Prikupljanje godišnjih izveštaja od ovlašćeih kontrolnih organizacija• Zbirna evidencija o organskoj proizvodnji• Vođenje spiska ovlašćenih kontrolnih organizacija• Rešenja o ispunjenosti uslova za obavljanje poslova kontrole i sertifikacije• Odobravanje odstupanja od metoda organske biljne i stočarske proizvodnje i pravila prerade u or-
ganskoj proizvodnji• Odobravanje upotrebe reproduktivnog materijala iz konvencionalne proizvodnje posle perioda konverzije• Skraćenje ili produženje perioda konverzije
U okviru Sektora za poljoprivrednu politiku ministarstva, Grupa za kvalitet, deklarisanje i označavanje hrane predlaže mere agrarne politike, učestvuje u pripremi mera i programa korišćenja budžetskih sred-stava za podsticanje razvoja organske poljoprivrede. Grupa učestvuje i u izradi strateških dokumenata i pripremi stručnih osnova za izradu propisa u organskoj proizvodnji, koordinira radom Stručnog saveta za organsku proizvodnju i sarađuje sa stručnim domaćim i međunarodnim asocijacijama.
Inspekcijski nadzor nad sprovođenjem Zakona o organskoj proizvodnji i propisa donesenih na osnovu njega sprovode Inspektori za organsku proizvodnju.
12
Ministarstvo poljoprivrede i zaštite životne sredine svake godine ovlašćuje kontrolne organizacije koje su ispunile uslove da obavljaju poslove kontrole i sertifikacije u organskoj proizvodnji. Za 2016. godinu, ovla-šćene su:
„TMC CEE“ – Beograd
„ORGANIC CONTROL SYSTEM“ – Subotica *od 2013. jedina domaća kontrolna organizacija koja je od EK dobila dozvolu za sertifikaciju organskih proizvoda za direktan izvoz iz Srbije na tržište EU bez dodatnih dokumentacija i dozvola
„ETKO PANONIJA“ – Novi Sad
„CONTROL UNION DANUBE d.o.o.“ – Beograd (holandska sertifikaciona kuća)
„EKOCERT BALKAN“ – Beograd (frakcuska sertifikaciona kuća)
„ECOVIVENDI“ – Beograd (italijanska sertifikaciona kuća)
„CENTAR ZA ISPITIVANJE NAMIRNICA d.o.o.“ – Beograd
Kako se obavlja sertifikacija?
Postupak počinje prijavom koju proizvođač podnosi ovlašćenoj kontrolnoj organizaciji i zaključivanjem ugovora o vršenju kontrole i sertifikacije u organskoj proizvodnji.
Proizvođači mogu da zaključe ugovor direktno sa kontrolnom organizacijom i samostalno snose troškove kontrole i sertifikacije. Takođe, proizvođač može da zaključi ugovor o saradnji sa drugim proizvođačima (kooperantima) koji obavljaju sličnu proizvodnju na području u istoj geografskoj oblasti. U tom slučaju na-vode se svi kooperanti sa kojima je proizvođač sklopio ugovor, a on snosi troškove grupnoog sertifikata i u obavezi je da uspostavi sistem interne kontrole. Kontrolu vrši lice koje je ovlašćeno od strane proizvođača (interni kontrolor), dok efikasnost ovog internog sistema kontrole sprovodi kontrolor ovlašćene kontrolne organizacije.
Grupna sertifikacija pokazala se veoma efikasnom i najveći izvoznici organskih proizvoda imaju uspostav-ljen ovakav sistem. Među njegovim brojnim prednostima jesu i niži troškovi ali i uključivanje proizvođača koji žive u ruralnim krajevima i rade na manjim parcelama.
Sve kontrolne organizacije moraju biti ovlašćene od strane Ministarstva poljoprivrede da bi mogli ostvariti pravo na podsticajna sredstva i validan sertifikat.
13
Kako prepoznati organski proizvod?
Po Zakonu o organskoj proizvodnji, sertifikovan organski proizvod se obeležava oznakom „Organski proi-zvod“, kodom ovlašćene organizacije i nacionalnim znakom. Na ovaj način mogu da budu obeleženi proi-zvodi koji sadrže najmanje 95% sastojaka poljoprivrednog porekla koji su proizvedeni metodom organske proizvodnje.
Svi drugi znaci koji mogu da asociraju na organski proizvod (BIO, EKO i sl) nisu prepoznati kao organski proizvod i ne postoji garancija da je reč o organskom proizvod.
14
Organski proizvodi su jedan od najvećih izvoznih potencijala Srbije. U periodu od 2012. do sada, izvoz je porastao za oko 500% i nastavlja da raste. I na domaćem tržištu primetan je, doduše manje dramatičan rast i u ovom trenutku je nemoguće pokriti tražnju domaćom proizvodnjom.
Najviše se, očekivano izvoze proizvodi niskog stepena prerade i reč je uglavnom o zamrznutom i pasir-anom voću i svežem povrću. Da bi se postigla veća konkurentnost na stranom tržištu, potrebna su ulaganja u proizvode veće dodate vrednosti, odnosno višeg stepena prerade.
Sektor organske proizvodnje je odlična mogućnost za integraciju i razvoj usitnjenih poljoprivrednih gaz-dinstava koja u proseku zauzimaju po 5,4 ha. Kroz grupnu sertifikaciju ali i projekte koji bi stimulisali sert-ifikaciju više domaćinstava po regionalnom principu, uz pažljiv odabir kultura, moguće je razmišljati o or-ganskoj poljoprivredi kao budućoj ključnoj grani srpske poljoprivredne industrije.
VREDNOST IZVOZA ORGANSKIH PROIZVODA U MILIONIMA EUR
3,74
10,7 11,2
19,6
0
5
10
15
20
25
2012 2013 2014 2015
15
Vlada Republike Srbije je donela Uredbu o raspoddeli podsticaja u poljoprivredi i ruralnom razvoju u 2016 godini (Sl glasnik RS, broj 8/16) kojom je za organsku proizvodnju namenjeno 92.000.000 dinara.
U organskoj proizvodnji se dobija minimalno 40% više nego što je predviđeno za konvencionalnu proizvodnju (kroz premiju, podsticaje za proizvodnju, regres i đubrivo). Podsticaji u organskoj proizodnji predviđeni su Zakonom o organskoj proizvodnji.
Prema pravilniku o korišćenju podsticaja za organsku proizvodnju predviđeni su sledeći podsticaji:
1. osnovni podsticaji u biljnoj proizvodnji u iznosu od 2.800 din/ha2. premija za mleko u iznosu od 9,8 din./l3. regres za sredstva za ishranu bilja i oplemenjivače zemljišta u iznosu od 14 din./l/kg,a najviše 2.800 din/ha4. kvalitetne priplodne mlečne krave u iznosu od 35.000din./grlo5. kvalitetne priplodne tovne krave u iznosu od 35.000 din./grlo6. kvalitetne priplodne ovce i koze u iznosu od 9.800 din./grlo7. kvalitetne priplodne krmače u iznosu od 9.800 din./grlo8. roditeljske kokoške teškog tipa u iznosu od 84 din./grlo9. roditeljske kokoške lakog tipa u iznosu od 140 din./grlo10. roditeljske ćurke u iznosu od 420din./grlo11. kvalitetne priplodne matice riba šarana u iznosu od 700 din./komad12. kvalitetne priplodne matice ribe pastrmke u iznosu od 420 din./komad13. tov junadi u iznosu od 14.000 din./grlo14. tov jagnjadi u iznosu od 2.800 din./grlo15. tov svinja u iznosu od 1.400 din16. tov jaradi u iznosu od 2.800 di./grlo17. krave dojilje u iznosu od 28.000 din./grlo18. košnice pčela u iznosu od 840 din./košnica
16
Sa proizvodnjom na nešto više od 15.000 hektara Srbija je jedva prepoznata na stranim tržištima. Organski proizvodi se uglavnom prodaju kao sirovina na domaćem tržištu ili izvoze kao zamrznuti organski proizvo-di. Površine pod organskom proizvodnjom beleže spor rast, a poljoprivrednici i dalje oklevaju da počnu da se bave OP zbog specifičnih tehnoloških zahteva sa kojima nisu u stanju da se nose, naročito u početku uvođenja organske proizvodnje u sisteme koje se bavi mešovitom proizvodnjom.
Najveći broj organskih proizvođača je otpočelo ovu proizvodnju iz ekonomskih razloga. Većina ih je ma-nje-više zadovoljna rezultatima organske poljoprivrede, no ipak su osetili i doživeli neke prepreke i proble-me tokom praktikovanja OP kao što su:
• nedostatak registrovanih inputa za organsku proizvodnju (sredstava za zaštitu biljaka, nedostatak veterinarskih lekova, - neprilagođenost zakonodavnog okvira potrebama organskih proizvođača,
• nepredvidiva poljoprivredna politika, nedostatak strategije za razvoj organskog sektora,• nedovoljna diverzifikacija aktivnosti na organskim gazdinstvima,• nedostatak praktičnog znanja o organskoj tehnologiji,• manjak proizvoda višeg stepena prerade,• nedostatak kvalifikovane radne snage,• nedostatak marketinških i poslovnih veština (poljoprivredna gazdinstva uglavnom ne vode eviden-
ciju o poslovanju, prihodi, rashodi...),• potrebno udruživanje,• manjak organskih sirovina na domaćem tržištu,• potreba za ozbiljnijom saradnjom sa domaćim maloprodajnim lancima,• nedostatak informacija o merama podrške, tržišnim mogućnostima među poljoprivrednicima,• migracija mladih u urbanizovana mesta,• nedovoljna svest potrošača,• potrebno je više saradnje između MPZŽS i Ministarstva prosvete u usklađivanju obrazovnih profila i
situacije na terenu.
17
Organski proizvodi koji se prerađuju u Srbiji su pretežno smrznuto i sušeno organsko voće i povrće. Pre-rađivačka delatnost proizvođačima služi kao poslednji korak za njihove proizvode usmerene ka tržištu. Prerada u čajeve ili mlevenje brašna u malim kapacitetima služi da se proizvodu da dodatna vrednost ali i produži upotrebna vrednost proizvoda.
Najveći broj proizvođača zastupa primarnu proizvodnju, i uglavnom izvozi sirovine u zemlje EU, SAD, Japan.
Trenutno najznačajniji organski proizvođači su:
• Budimka, [email protected]• Imlek, [email protected]• All Natural Foods, [email protected]• Awiss, [email protected]• Berry frost, [email protected] • Bio Mons, [email protected]• BMD, [email protected]• Conimex, [email protected]• Eco Mele, [email protected]• Ecoagri Serbia, [email protected]• Elixir Food, [email protected]• Fine Food Line, [email protected]• Flory, [email protected]• Forest Food, [email protected]• Frikos, [email protected]
• Fungo jug, [email protected]• Global seed, [email protected]• Jovanjica, [email protected]• Menex, [email protected]• MIDI Organic, [email protected] • Mondi Lamex, [email protected] • Pamin, [email protected]• Strela, [email protected]• Suncokret, [email protected]• Univerexport export-import, [email protected]• Van Drunen Farms, [email protected]• Voće produkt, [email protected]• Zadrugar, [email protected]• Zdravo Organic, [email protected]• Žuč voće, [email protected]
18
UDRUŽENJA
Sa razvojem organske proizvodnje i broj aktivnih udruženja u sektoru se povećava.
Nacionalno udruženje Serbia Organica, www.serbiaorganica.org, [email protected]’s, www.terras.org.rs, [email protected] Zelena mreža Vojvodine, www.zelenamreza.org, [email protected]đanski klaster organske poljoprivrede, vok.org.rs, [email protected] for organic production Selenča, organiccentar.rs, [email protected] for organic production Užice, [email protected]ženje za proizvodnju organske hrane Eco-Energy, [email protected]
19
