IPAR EUSKALHERRIKOHITZA

JOANES ETXEBARRIA

Ipar Euskal Herriko eta Nafarroa Garaiko zenbait kolegiotako ikasleek kantaldi bat eman zuten joan denostiralean, Donibane Garaziko Jai Alai frontoianbAitzinetik, batu eta Nafarroako historia landu zuten b 4-5

Kantuak

elkarturik

Elkarrizketa Marc Lataillade,Bidaxuneko Biduzeko txitategiko

nagusi gaztea

8Udako Ikastaroak UEUkBaionan aurtengo antolatu

zenbait ikastaroren aurkezpena

2Ostirala

2019ko ekainaren 14aX. urtea403. zenbakia

www.iparraldekohitza.eusieh@hitza.eus

2 IPAR EUSKAL HERRIKO HITZAOstirala, 2019ko ekainaren 14aGaiak

Iñaki Etxeleku Baiona

Euskararen kalita-tea, informatika,herrigintza, an-tzerkia, idatz sor-mena... Denetariklanduko da aur-

ten ere UEUk Baionan antolatuUdako Ikastaroetan. Eibarko,Iruñeko, Donostiako, Bilbokoikastaroez gain, zazpi eginen diraBaionan, uztailaren 1etik 3ra.Ikastaroetan teoria eta praktika

lotuko dituzte. Hala izanen da,Celine Mounole Baionako EuskalIkasketetako irakasle eta Ikerzentroko ikerlariak emanen duenikastaroan. Euskaraz beti eta ho-beki, hizkuntza landuz ikastaroabaliatuko du Ikas pedagogia zen-troan, hilabete hauetan hasia du-ten lanaren emaitzen ezagutaraz-teko. Frantsesetik jin kalkoeiohartu eta euskarazko bide zuze-naren emateko fitxa batzuen lan-tzen hasia da Ikasek osatu lantal-dea. Horren barne da Mounole.Ikaseko zuzendari Aines Dufaukesplikatu du Ikasek berak bere la-netarik agertu behar bati ihardes-teko abiatu zutela estilo liburubaten tresna plantan ematekoegitasmoa. «Ikasmaterialgintzanari garen ber, anitzetan frantse-sezko testuetarik abiatzen gara.Itzulpenak dira bereziki, mate-matiketan, zientzietan, egina-prest direnak. Holakoetan fiteageri dira kalkoak, betikoak». Beste arazo bat agertzen da hitz

bakarra delarik frantsesez etaeuskaraz bi. Errepikatzen diren

egoera ezagunak dira hauek:«Bere/haren, edo/ala, zer/zein,arte/-raino». Ulermena traba-tzen dute zenbait aldiz: «Mate-matiketan edoeta alaez da gauzabera, bistan da. Norabidetzen duarrapostua; beraz, tronpagarriizaten ahal da. Berdin bereeta ha-ren-ekin testuingurua ez baldinbada aski argi». Frantsesetik egin itzulpenetan,

agertzen dira perpaus osoak kal-koa direnak: «Badira euskararenestiloa, sena, atzaparkatzen dute-nak. Kalko izugarriak ikustendira artetan, eman dezagun:‘Egoera horrek aurkezten dituenproblemak’». Gramatikazko bi-txikeriak ere sartuak dira azkar:«Euskal gramatika ez baita askilantzen, eta ez baitira euskaldunzaharrak aski entzuten, ez askileitzen, badira holakoak: ‘Eskuanparasola baduen andere ho-rrek...’». Errepikatzen diren huts horiek

traba bilakatuak zaizkio Ikasi pe-dagogia tresnen argitaratze lane-an. «Ohartu naiz biziki denborapasatzen dugula huts horien zu-zentzen». Proiektu kudeaketazegin ikastaro baten ondotik ukanzuen ideia Dufauk lantalde batenzutik emateko, aterabide bat kau-situ nahian. «Lehen gauza izanda Ikaseko lantaldearekin ikusteanolako estilo liburua nahi ge-nuen. Ezagutzen baititugu bestal-de egiten direnak: Berria-rena,dudarik gabe, biziki baliatzendugu; baita EHUkoa ere. Ikustenditugu Euskaltzaindiak publika-tzen dituen arauak ere. Hizkun-

tza tresna horien osatzeko helduzena nahi genuen». Estilo libu-rua, baina oinarrizkoa eta egina-hal sinplekoa erabiltzeko: «Nahigenuen araua laburki eman, sus-tut adibidez apaindu eta ilustra-zioz ere, ahal bezain adierazkorraizan dadin. Gai guziak ez dituguaipatuko; bakarrik behar ditugu-nak, maizenik gertatzen direnkorapiloen libratzeko». Ikaseko zazpi lankideen artean

hasi ziren beraz, ondotik, gaianadituak direnak gomitatuz, «ze-ren eta adibideak ez dira aski, es-plikazioak ere behar dira. Segur-tamena behar dugu, eta zer go-mendatzen den ikusi». Gomitahorietan lehena: Beñat Oihartza-bal Iker zentroko ikerlaria. Harkbeste bi lagun sarrarazi ditu talde-an: Maia Duguine (Iker zentrokoikerlaria) eta Celine Mounole(Unibertsitate irakasle eta ikerla-ria). «Celine Mounolek unibertsi-tate irakasle gisa ikusten du baxo-tik landa heldu zaizkion euskalikasketetako ikasleek zer mailaduten, zertan diren problemak.Horregatik du hark emanenUEUko saioa». Antton Luku ira-kaslea ere deitu dute: «Interesga-rria iduritu zaigu pedagogia alde-tik harekin aritzea, alimaleko es-perientzia baitu eta hizkuntzaerrotik ezagutzen baitu». Lantaldeak egin du bide, eta 35

bat fitxa baditu landurik. «Zen-baitzuk eginxeak, beste batzukabiatuak. Iduritzen zaigu erakutsibehar dugula egiten hasiak gare-na, nahi baikenuke hori probara-zi ariketak emanez». Baionakoikastaroak horretarako balio iza-nen du, preseski. «Ikusiko duguproposatzen duguna zertan du-gun hobetu behar». Hogei bat la-gunez osatu taldeko ikastaroaizanen da. Beharrez, bi egunekoa.Internet bidez zabalduko dira

gero delako fitxak. «Batzuetanloturak eginez fitxa batetik beste-

rat. Gai bera heldu baita diferen-teki batean eta bestean. Aldi gu-ziez Euskaltzaindiaren arauarierreferentzia eginez eta loturazenbait gairen barnatzeko nahiduenarentzat». Ez dituzte fitxakoraino sarean ezarriak, UEUkoabaliatuko baitute ariketen ontze-ko. «Ariketak lotuko ditugugehigarri gisa, hola nork bere bu-rua probatzen ahalko du. Zertanden ikusteko».

Antzerki fisikoaOhikoa zaio UEUri antzerki ikas-taroen eskaintzea. Aurten, Goiti-bera Sopelako (Bizkaia) konpai-niako antzezleei dei egin die uz-tailaren 1 eta 2ko Antzerki fisikoa.Neutraltasuna landuz, bereizten

gaituenaren bila ikastaroareneramateko.Jacques Lecoq (1921-1999) an-

tzerkilari eta zuzendari frantsesa-ren eskolako irakaspenak segituditu Goitibera taldeko Ander Ba-salduak. «Jacques Lecoqen peda-gogian oinarritutako eskola bate-an ikasiak gara, baina beste itu-rrietatik ere ikasi dugu, eta,azkenean, egiten duguna ez da

Udako Euskal Unibertsitatearen Baionako ikastaroakuztailaren 1etik 3ra iraganen dira, Beñat Etxepare lizeoan.Izena eman daiteke jadanik ‘http://www.ueu.eus’ atarian,ekainaren 24ra arte. Zazpi ikastaro izanen dira denetarat,batzuk kitorik, hala nola Ikas zentroarekin antolatu dena.

UEU, teoria etapraktika uztartuz

Erakutsi behar duguegiten hasiak garena,nahi baikenuke horiprobarazi ariketakemanez»Aines DufauIkaseko zuzendaria

«Pintzelkadatxo batzukerakusten ditugu, betimaskara neutroarenlanetik abiatuz, bestelekuetara bidaiatzeko»Ander BasalduaGoitibera taldeko antzerkilaria

«Humboldten ikerketaklandu, eta azken 50urtetako euskaldunekegin irakurketak aztertunahi ditugu»Haritz AzurmendiFilosofian doktoregaia

‘‘

Iazko udako ikastaroak Beñat

Etxepare lizeo berrian egin ziren

jadaneko. ISABELLE MIQUELESTORENA

3IPAR EUSKAL HERRIKO HITZAOstirala, 2019ko ekainaren 14a Gaiak

Lecoqen pedagogia itxi bat», es-plikatu du. Bi eguneko ikastaroadenez, oinarrizko gauzen lantze-ko astia uzten du. «Ez dizu ema-ten pedagogian guztiz sakontze-korik. Beraz, pintzelkadatxo ba-tzuk erakusten ditugu, betimaskara neutroaren lanetik abia-tuz, beste lekuetara bidaiatze-ko». Maskara neutroa oinarrizko

tresna ona zaie. «Tresna pedago-giko gisa erabiltzen dugu. Espre-siorik ez daukan maskara bat da.Aurpegi guztia estaltzen duena.Ez da hitz egiten maskara hone-kin, eta neutraltasuna lantzen da.Margolarien oihal txuria bezala,non, gero marraztu dezakegun».Clowna lantzeko frankotan era-biltzen da maska neutroa, etahain zuzen clowna anitz lantzendute Goitiberakoek. «Clownarenmunduan oso interesgarria damaskara neutroarena. Neutralta-suna lortu nahi denean, gure be-rezitasunak nabaritzen baitira.Kanpotik ditugun edo gizarteakezarritako keinu, jestu ezberdi-nak garbitzen ditu, mugimenduoinarrizkoena lortzeko».

Udako Ikastaroak parada dira,bestalde, hiztegi teknikoa lantze-ko. Basaldua: «Gure sailaren aldeteknikoan badira hitz batzuk be-rez ezagutzen ez ditugunak edo,agian, gaur egun euskaraz ez dau-denak. Jende asko antzerki ikas-taro egiten ibiltzen da euskaraz,eta badaukagu interesa hiztegitekniko horren bilatzeko». Ikas-taroan parte hartuko dutenekinegin nahi duten bilaketa da, behardenean hitzak asmatuz ere. Ikastaroa publiko zabal baten-

tzakoa da. Gertatzen zaie ikaskideadituago batzuekin ibiltzea ikas-taroetan gauza zehatzen lantze-ko; bizkitartean, hasiberriekinaritzea gustatzen zaie franko Goi-tiberakoei: «Adituak ez direnekberaien freskotasunagatik askoekar diezaiokete taldeari. Eta adi-tuak direnek, noski, beren espe-rientzia». Ariketak egitearekin,taula gainean direnek ateratzendutena baita langaia. «Ariketetanikusten dugunak dauka garran-tzia. Ariketa aitzakia da. Ikasleakematen digunaren arabera, bestegauzak eskatzen joango gara».Lecoqentzat, beste antzerki

maisu gehienen gisan, muntahandia zuen gorputzaren beharbezala prestatzeak, berotzeak.Hala izanen da UEUko ikastaroanere. «Gure lanabesik garrantzi-tsuena gorputza da. Zaindu beharden tresna. Ikastaroen testuingu-ruaren arabera, denbora gehiegi-rik ez badago, ikasleei gomenda-tzen diegu lehenago etortzea lu-zaketak egiteko. Osasunagatik,lesioak saihesteko eta tresna prestedukitzeko gerta daitekeen edo-zertarako. Erne jarri behar duguekintzarako, jokorako».Ikastaroko zedarriak dauzkate

gorputzaren prestaketa, antzerkiariketak eta inprobisazioa. Bainaez dira mugak hain markatuak,eta, bat edo bestea egitean, dene-tarik erabil dezakete. «Inprobisa-zioak beti planteatzen ditugu gaiedo eduki batzuetan sakonduahal izateko. Adibidez, inprobisa-zio bat izan daiteke maskara neu-troarekin harreman duena: agu-rra. Beste ikasleak hor daude pu-bliko bezala, eta ariketa egingoduen ikaslea hormaren kontrajartzen da, itzuli, maskararekingerturatu eta ‘agur!’ esan behar

du». Ondotik, egin duena azter-tuko dute denen artean galdetuz:«‘Ohartu zara eskuarekin eginduzun mugimenduaz?’ Ikasleakegiten duenaren kontzientziahartzeaz arduratuko gara».

Humboldt gureanHaritz Azurmendi doktoregaiakheldu den hilabetean defendatu-ko du bere tesia. Lehenago, baina,Wilhelm von Humboldt gurean:

hizkuntza, kultura, herria ikas-taroan hitza hartuko du.Humboldt (1767-1835) hizkun-

tzalari eta filosofo prusiarrarenlana ikertu eta gogoetatu duenJoxe Azurmendi (Zegama, 1941)euskal filosofo, pentsalari, idazle-aren nazioari buruzko pentsa-mendua aztertu du bere tesian.«Konparatzen ditut Joxe Azur-mendiren nazioari buruzkoideiak akademian zabalduta dau-den teoriekin», esplikatu du Ha-ritz Azurmendik, «zer kritikaegiten dizkien, zeinekin antzeko-tasun gehien dituen. Helburuada, nazioari buruz zer pentsa-mendu duen jakitea». Joxe Azurmendik Humboldti

buruz egin lanak miatu ditu dok-toregaiak; beraz, pentsalari pru-siarrak euskaldunei buruz eginzituen gogoetak. «HumboldtekXIX. mende hasieran euskalduneiburuz egin ikerketen ondoriozplanteamendu filosofiko batzukegin zituen kulturari buruz, hiz-kuntzak naziotasunean daukangarrantziari buruz. UEUko ikas-

taroan nahi ditugu Humboldtenikerketa horiek ezagutu, landu,eta gero, azken 50 urteetako eus-kaldunek ideia horiei buruz eginirakurketak aztertu». HorietanTxillardegiren lanak eta, partiku-larki, Joxe Azurmendirenak. Wilhelm von Humboldtek

duela kasik 150 urteko euskaldu-nei buruz garatu zituen ideiakzein diren aipatuko da ikastaroan.«Iñaki Zabaleta Gorrotxategikikertu du asko gaia. Ondorioetakobat izan da hizkuntzari gero etagarrantzi handiagoa eman ziola.Ikusi zuen herri desberdinak eza-gutzeko, beraien arteko harrema-nak, beren izaera ulertzeko, eurenhizkuntzak ematen zuela bideonena edo eraginkorrena». Gauregun, eztabaida hori zertan denikusiko dute Baionako saioan.«Badago eztabaida: hizkuntzakherritartasunarekin zer loturaduen… Batzuk identifikatzera do-az guztiz; euskararik gabe ez delaherritartasunik. Beste batzuk esa-ten dute Euskal Herria, gaur egun,linguistikoki plurala dela, eta plu-raltasun hori errespetatu behardela herritartasunetik. Eztabaidahorietan askotan argitu behar daherritartasuna nola ulertzen den:politikoa den, kulturala den; hiz-kuntzak Euskal Herrian garran-tzia duela esatean, esaten den mo-du baztertzaile batean edo ez. Ha-rreman horiei buruz gogoetaegingo dugu». Haritz Azurmendi guziz kon-

tent da UEUk Baionan antolatzendituen ikastaroekin, bakan ikus-ten baita: «Instituzio desberdine-tako jendea elkartzen du. Baio-nan egite hutsa bada esangura-tsua; zeren, bestela, ez da osoerraza Hegoaldeko ikerlariak,Iparraldekoak juntatzea gai haueiburuz». Are gutiago, euskaraz.Guti edo aski bere ikasketak eus-karaz egin ahal izan ditu, eta tesiaere osoki euskaraz aurkeztukodu. «Nabaritzen da salbuespenadela. Edozein tramite administra-tibo, paper egiteko zailtasun extrabat delako euskaraz egitea».

%25DESKONTUA,

BERRIALAGUN IZATEAGATIK

Udako Euskal Unibertsitatearen

eta BERRIAren elkarlanari esker,

BERRIAlagunek aurten ere %25eko

deskontua izango dute UEUren

udako ikastaroetan. Oso erraza da

deskontua eskuratzea: Berriala-

gun zarela adierazi beharko da

ikastaroan izena emateko orriaren

oharren atalean.

4 IPAR EUSKAL HERRIKO HITZAOstirala, 2019ko ekainaren 14aAstekoa

Joanes Etxebarria Donibane Garazi

Ikusle anitz bildu zituz-ten Lizarran (NafarroaGaraia), maiatzean. 600bat ziren, joan den osti-ralean, Donibane Gara-ziko Jai Alai frontoian

Donibane Garaziko Zitadela, Bai-gorriko Jean Pujo, LarzabalekoManex Erdozaintzi Etxart, Kan-boko Xalbador kolegioko abesba-tzak eta Lekarozko ikasleak etaElizondoko ikasleek eman kan-taldia txalotzeko. Jazz’in Collègeformularekin, beste abesbatzenelkarretaratzeak egiten dira Haz-parnen, Miarritzen edo Pauen,zuberotarrentzat besteak beste. Joan den ostiraleko gaualdiak,

aldiz, bazuen besteek ez dituztenhainbat osagai: euskarazko kan-tuak, mugaz bi aldeetako ikasleaketa aitzinetik eraman lan luzea-goa ikasleen arteko harremanaksortzeko. Nafarroan Gaindi izenaeman zioten berrehun bat ikasle-ren emanaldiari.Maiatzaren 24ko kantaldian ez

bezala, Lekarozko Koru Txikiabesbatzak ere parte hartu zuenDonibane Garazin. Egunean ber-tan, azken errepika hastekoa ze-larik doi-doi heldu zen haien au-tobusa; gelara sartu, eta DeniseOlhagarai Baigorri eta DonibaneGaraziko kolegioetako musikairakaslearen aginduak behatzenhasi ziren. Abesbatza handiarenzuzendaria kontent zen haienparte hartzearekin, Hego EuskalHerrian ez baita herrialde haue-

tan bezala abesbatzarik egin ohieskoletan.Baina Olhagaraik, zaila izana-

gatik, aspalditik sinesten du mu-gaz gaindiko harremanak susta-tzeko lanetan: 1992an sartu zenirakasle, eta, Baigorriko eta Doni-bane Garaziko ikasleak elkartze-az gainera, Gasteizko, Elizondo-ko, Zegamako edo Errenteriakokantari gazteekin ariarazi ditu.Aurtengo xedea, kantaldiaz hara-go, harremanak pizteko saiakerabat ere izan da.

Errealitateak ezagutzekoGutun trukaketa batekin hasi zi-tuzten lehen harremanak Baigo-rri, Donibane Garazi, Lekaroz etaLizarrako ikasleek. Gero, hirueguneko ateraldi batean, Leka-roz, Iruñea eta Lizarra ezagutzeraabiatu ziren baxenabartarrak.«Biziki-biziki baikorra izan da»,Olhagarairen erranetan. «Ohar-tu dira zer den D eredua, A ere-dua, zer den euskara ofiziala dela-rik edo ez». Gehitu du Lizarranheren batek bakarrik ikastenduela D ereduan, osoki euskaraz. Irakasten duen eskola publikoe-kin konparazioa egiten du musi-ka irakasleak: «Ari gara ezin ga-ratuz, eta nik uste dut ez dudalagarapenik ezagutuko, sistemaarrunt blokeatua baita, eta gaizkipentsatua ene ustez. Nik ez dutsekula ezagutuko matematika,kirolak edo teknologia euskaraz,erran nahi du egiazko parekota-suna». Joan den ostiralean, erre-pika denborako pausetan, entzu-

ten ziren frantsesez ari ziren ikas-leak. «Publikoan biziki zaila daeuskara ikastea», Olhagarairenustez. Haren hemezortzi ikaslejoan ziren Nafarroa Garaiko besteikasleak ezagutzera. «Hemezor-tzi horiek biziki motibatuak dira,eta euskara ongi ematen dute ha-lere, baina beren artean ezin dutenaturalki mintzatu», gehitzendu. Bidaia kulturala ere izan zen;Iruñean «erraldoien munduan»sartu ziren. Hiriburuan bestalde,Betti Bidart baigorriarrak XabierLakuntzaren ateak ireki zizkien,haren gaitak eta tresnak egitekotailerra ikusteko.Errealitate desberdinak ikusi ez

ezik, komunean duten historiaere landu zuten bidaian; BixenteHirigaraik, Baigorriko interpreta-zio zentroa sortzeko lanetan ariden gazteak, Orreaga eta Amaiur-ko gotorlekuan argitu zizkien Na-farroako Erresumaren historia-ren parte batzuk. Bidaiatik itzul-tzean, Asisko Urmenetarekin

Nafarroako historia barnatu etabideo bat ekoitzi zuten ikuskizu-narentzat, marrazkilariaren es-kuak data esanguratsuak azpi-marratzen filmatuz.

Naturala zena, birsortzekoaKantaldian, Betti Bidart gaitajotzaile gisa ere ukan dute lagun-tzaile. Mugaz gaindiko harrema-nen hausturaren lekuko izan da:«Egia da; haurrekin ohartu garaeta frogatu da biziki zaila delaharremanen normalizatzea.Orain Internetekin sinpleago damintzatzea Australian den nor-baitekin Erratzun den norbaite-kin baino. Baina, duela 50 urte,gure gurasoek baztandar guztiakezagutzen zituzten, eta baztandarguztiek hemengoak». Proiektu bereko beste partaide

batek ere berdintsu dio. AmaiaKordoba Lekarozko ikastetxekomusika irakasleak dionez, harenikasleek «bagoaz Frantziara»diote, eta baxenabartarrek «ba-

Hainbat eskola eta herrialdetakoikasleek 600 bat ikusle bildu zituztenDonibane Garazin, joan den astean.Lizarran ere arrakasta kausitu zutenmaiatz hondarrean, Lizarra-Garaziparekidetzearen besta bezperan.Proiektu zabalago baten bukaera zenNafarroa.

Nafarroakoikasleenabesbatza

200 bat haur elkartu ziren joan

den ostiralean, Nafarroan Gaindi

ikuskizunean. J0ANES ETXEBARRIA

Horrelako proiektueklaguntzen dute bederenkontzientzia sortzenberdinak garela, kulturaberean bizi garela»Amaia KordobaLekarozko Ikastetxeko musika irakaslea

«Duela 50 urte, guregurasoek baztandarguztiak ezagutzenzituzten, eta baztandarguztiek hemengoak»Betti BidartGaita jotzaile baigorriarra

«Aspaldian egin genuentopaketa bat Urruñan,duela zortzi urte.Geroztik, ez genuen deus egin mugaz gaindi»Maki UrtasunKoru Txiki abesbatzako eramailea

‘‘

5IPAR EUSKAL HERRIKO HITZAOstirala, 2019ko ekainaren 14a Astekoa

goaz Espainiara». Belaunaldiz

belaunaldiko bilakaera argi du:

«Gure gurasoen aldetik badago

odol harremana. Gure belaunal-

dian kontzientzia badugu, eta ba-

dugu harremana, baina jadanik

gutxiago. Heldu diren hurrengo

belaunaldiek ez dute kontzien-

tziarik, eta ez dute harremanik».

Bidarten hitzetan, kolegioen

arteko xede horrek badu baiko-

rretik: «Bai elkar ezagutzaren

berpizteko eta gazteei gogoa ema-

teko begien irekitzea, gure histo-

ria berdina dela, lotura badela as-

paldi honetan eta eskolan irakas-

ten duten historia beste zerbait

dela. Urruntzea baino hobe dugu-

la elkartzea». Ados da Kordoba:

«Horrelako proiektuek lagun-

tzen dute bederen kontzientzia

sortzen berdinak garela, kultura

berean bizi garela».

Ostiral gaueko ikuskizunean,

ikasleek urtean zehar ikasi dute-

nak oihartzuna ukan zuen, kantu

eta dantzen artetik bideo zatiak

erakutsi baitzituzten, izan gaita,

erraldoiak edo historia azaltzeko.

Kantuek berek, gaualdiaren izen-

buruak salatzen duenaz, Nafarro-

arekin zerikusia zuten: Jean Mixel

Bedaxagar, Benito Lertxundi, Xa-

bier Lete, Gontzal Mendibil, Mixel

Labegerie, Antton Valverde, Go-

zategi, Oskorri,Txakunen erre-

pertorioko kantuak Jose San Mi-

guelek espresuki moldatuak.

Errepika garaian, umorez trenka-

tu zuen Amaia Kordobak: «He-

men, musikariak gara denak, eta

musikak ez du mugarik».

Oztopoen gainetikProiektuaren motor nagusiak,

Denise Olhagaraik, sekulako

energia zuen errepikan haur sal-

doa zuzentzeko, Intza Dagerre

Seaskako musika irakaslearekin

batean. Urte osoko lanean ere

energia anitz behar izan du, aitzi-

neko urteetan bezala, xedea aitzi-

na eramateko: «Barnealde hone-

tan, biziki zaila da: dirua behar da

urtero xerkatu, gelak eskas dira.

Jai Alai frontoian biziki baldintza

txarrak dira: behar da jakin aur-

ten teknikariak hor behar izan

duela lo egin; harrigarria da! Jai

Alai berritu egin dute, baina ateak

hautsiak dira jada; ezin duzu ma-

teriala utzi. Elektrika panak izan

dira, bezperan ezin konponduz

ari izan gara gauerdi arte».

Nafarroa Garaiko errealitatea

berdintsua da horretan. «Lana

da, ez du inork ere hau bultza-

tzen; guk egin behar dugu: ikasle-

ak animatu, pixka bat burokra-

ziaren kontra borrokatu, dirua

lortzen saiatu...», zerrendatzen

du Amaia Kordobak, baikor bu-

katuz: «Ez da erraza, baina, azke-

nean, lortzen da». Halere, Koru

Txikiko eramaile Maki Urtasunek

oroitzen duenaz, mugaz gaindiko

azken proiektua ez zen atzokoa

haientzat: «Aspaldian egin ge-

nuen topaketa bat Urruñan, due-

la zortzi urte. Geroztik ez genuen

deus egin mugaz gaindi». Harre-

manak oraindik iraunkorrak ez

diren seinale.

Zailtasunak gibelean utzirik,

esker onekoa da Olhagarai, anto-

laketan borondate oneko parte

hartzaile anitz izan direlako. Mu-

sikariak, Baigorriko kolegioko

zuzendaria barne, publikoko eta

Seaskako gurasoak, beste eskole-

tako irakasleak... baita ikasleak

ere: «Pausa tenorean besteak jos-

tatzen ari dira kanpoan, eta gu la-

nean ari gara isiltasunean barne-

an. Behar da indar hori egin, eta

urte osoko engaiamendua da. Az-

ken-azken momentuan da kon-

tzertua; plazera bukaeran heldu

da».

Musika irakasleak uste du, gai-

nera, «kirola erakargarriago»

dela gero eta gehiago, «kristoren

dinamika» sortzen baitute kirol

irakasleek, ateraldi eta lehiaketa

franko eskaintzen baitzaizkie. Pe-

nagarria zaio kultura doi bat «ja-

ten» duelako, irakaspenak des-

berdinak direla kontuan hartu-

rik, kirolari balorerik kendu gabe:

«Gu ikasteko ari gara, entzuten

ikasteko sustut; entzumena lan-

tzen dugu. Koralean parte hartze-

ko beti erraten diet behar dela

ikasi isiltzen, entzuteko».

Proiektuarentzat logo bat ere asmatu dute, Lizarrako izarrean oinarritua. J.E.

Denise Olhagarai musika irakaslea izan da zuzendari eta motore nagusia. J.E.

«Urte osokoengaiamendua da.Azken momentuan dakontzertua, plazerabukaeran heldu da»

«Barnealdean, bizikizaila da: dirua behar daurtero xerkatu; gelakeskas dira eta jai-alaianbaldintza txarrak dira»

«Euskararenirakaskuntzan ari garaezin garatuz, eta nik uste dut ez dudalagarapenik ezagutuko»Denise OlhagaraiBaigorri eta Garaziko musika irakaslea

Irakur dezagun!

Ez dut zu bezala ikusten,

Ortzi, uste dut justuki,

ez dugula aski gaitasun

kritiko, eta gai ainitzen

inguruan ez dugula egiazki sakon

pentsatu; ez dugu aski irakurri,

teorizatu, analizatu, sakondu.

Arazo bat da. Gizarte hobe bat

eraikitzeko lanean, hutsune teo-

riko horiek handiak dira, eta ho-

rrek garamatza kontraesanetan

norabidea galtzera.

Gure praktika militantean

egiazki egiten badiogu lekua

analizatzeari, errealitatearekiko

ikuspegi kritikoari eta eztabaida

sakonari, gure eguneroko prakti-

ka ongi pentsatua izanen da:

agian asumituko dugu besta ba-

tean urruneko garagardo merkea

erostea, dituen alde onak, txa-

rrak baino handiagoak baitira.

Ez du erran nahi norabidea galdu

dugunik, hautu taktiko bat egin

dugula soilik, gure estrategiare-

kiko koherentea. Ez dut uste

kontraesanik gabeko praktikak

izan behar direnik gure berehala-

ko helburu, baizik eta, iraultza

prozesuaren luzera begirako

ikuspegia eta gaur egun aurki-

tzen garen momentuaren kon-

tzientzia ukanik, errealitatea

iraultza bidean eraldatzeko prak-

tika politiko eraginkorrak.

Uste dut Ipar Euskal Herrian

arazo larri bat izan dela hau.

Lelo batzuk buruan sartu, ideia

batzuk barneratu eta sentimen-

du eta alderdi emozionalak gida-

tu duen militantzia izan dela gu-

rea. Militanteek ez dute sakon

teorizatu, eta honek ondorio la-

rriak ditu marrazturiko estrate-

gien eraginkortasun faltan, baita

ondoko belaunaldiekiko trans-

misioan ere, ez baitzaie belaunal-

di gazteei formakuntza sakonik

eskaini.

Ipar Euskal Herriko gazteek

biziki gutxi irakurtzen dugu. Ira-

kurtzea diodanean, testu teoriko

sakonez ari naiz, testu konplexu

eta irakurtzeko zailak diren ho-

rietaz, baina errealitatea ulertu

eta eraldatu ahal izateko beha-

rrezkoez.

Ez dut ulertzen nola iritsi garen

alderdi teorikoa hainbeste mes-

pretxatzera, alderdi praktikoaren

izenean. Batak bestea gutxitzea

erran nahiko balu bezala, justuki

alderantziz delarik. Teoria eta

praktika etengabe joan behar

dira elkar elikatzen praktika

politiko eraginkor bat eraman

nahi bada.

Iraganekoa analizatuz soilik

uler genezake nola iritsi garen

gaur egungora, eta kasu honetan

ere hala da. Garai batean, anali-

sia, estrategia eta taktika bera ere,

gainetik heldu ziren eta praktika

zen gazteen eginbeharra: hainbat

adarretako herrigintzan parte

hartzea, herri aktibazioa, kale

borroka... Teorizazioa delegatu

eta ez zaio garrantzirik eman, eta

honek ezin du ez epe motz, ez epe

ertain eta are gutxiago epe luzera

ondorio onik izan.

Errealitatea eraldatu nahi ba-

dugu, berau ulertzeko gaitasuna

garatu behar dugu. Irakurri be-

har dugu, gaitasun kritikoa gara-

tu, hausnartu, eztabaidatu. Eta

ez, ez digu gaur egun, prentsa

arruntean aktualitatea irakurtze-

ak errealitatea ulertzea ahalbide-

tzen. Gertakari eta informazio

kopuru ikaragarria emana zaigu,

baina elkarrekiko isolatuak bali-

ra bezala, hauek zergatik gertatu

diren ulertzeko baliabiderik

gabe. Informatzea eta ulertzea

ezberdinak dira gaur egun.

Baina ari dira pixkanaka for-

makuntzarako beste bide batzuk

garatzen. Errealitatea ulertzeko,

jasotzen dugun aktualitatearen

bonbardaketa interpretatzeko

eta iritziak elkarbanatzeko tres-

nak sortu dira azken urteetan;

besteak beste, Gedar langile ka-

zeta, Itaia, Agintea Hausten,

Burdin Hesia, Kontu Lepoeta

Borroka garaia dablogak irakur-

tzeak ainitz formatu nau ni.

Haatik, ez da erraza liburu

potolo eta konplikatu bat irakur-

tzeko kuraia eskuratzea; deus

ulertzen ez duzula sentitu eta

abandonatzeko tentazioa duzu...

Baina kolektiboki eginen bage-

nu?

Lapurdi, Baxenabarre eta Xi-

beroako gero eta gazte gehiago

elkartzen ari gara, hilabetero tes-

tuak kolektiboki irakurri eta lan-

tzeko. Horrek motibatzen du,

etxeko lan bezala ematen diozu

zeure buruari, hemendik hiru as-

terako irakurria ukan behar du-

zula, gero bakoitzak, ulertu due-

na elkarbanatuko du eta elkarre-

kin gogoetatu eta eztabaidatuko

dugu. Ni, bederen, ainitz ikasten

ari naiz.

Lagun, zure baitarik pentsatu

eta irakurri!

«Txapelik gabe edotxapelarekin, aitzakia ederra da lanean jarraitzeabertsotan aritzeko. Gaurtikaurrera ere berdin, bertsotan eta bertsotan»

Irati AlcantarillaEuskal Herriko eskolarteko bertsolari txapelduna

ELEKETAMaddi Sarasua

Ortzi Murua

Ipar Euskal Herrikogazteek biziki gutxiirakurtzen dugu.

Irakurtzeadiodanean, testu

teoriko sakonez arinaiz, testu konplexu

eta irakurtzekozailak diren horietaz,

baina errealitateaulertu eta eraldatu

ahal izatekobeharrezkoez

47.UDAKO IKASTAROAK 2019#ElkarEkin

Matrikulazioa irekita, aukeratu zurea !

Iruñea, Baiona, Eibarwww.ueu.eus

Ipar Euskal Herriko Hitzak

irakurleen eskutitzak plaza-

ratzen ditu. Ez dituzte 1.400

karaktere baino gehiago

izan behar, tarteak barne, eta

Ipar Euskal Herriko Hitzak

mozteko eskubidea du.

Helbide honetara bidali

behar dira, izen-abizenak

eta herria adierazita: Lisses

karrika, 3 - 64100 Baiona.

Eskutitzak Internet bidez

bidaltzeko: ieh@hitza.eus.

%Hartzaren ingurukoneurriak «eskasak»zaizkio ELBri

AINHIZE-MONJOLOSE bELB

laborari sindikatuak «baikorki

hartzen du» Frantziako Gober-

nuak Pirinioetan beste hartzik

ez duela sartuko eman berria.

«Hartz planoaren behin betikotz

uztearen bidean lehen urratsa

dela espero dugu» dio. Bizkitar-

tean, ez zaio aski. «Predazioaren

apaltzeko helburuarekin propo-

satuak diren neurriak eskasak»

direla uste du. Bidali duen pren-

tsa agirian hala bururatzen du:

«ELBk berriz ere Claverinahar-

tzaren kentzea eta hartz planoa-

ren gelditzea galdegiten du».

6 IPAR EUSKAL HERRIKO HITZAOstirala, 2019ko ekainaren 14aIritzia

MUSIKA

BAIONAThe Irradiates.

Sartzea, 5 euro.

bGaur, 22:00etan, Magneton.

BAIONALe Bal du Samedi Soir.

Sartzea, 3 euro.

bBihar, 21:00etan, Magneton.

BIARRITZRock Eskola show.

Kitorik.

bGaur, 20:00etan, Atabalen.

DONAPALEU Jazz and Bask,

Iparraldeko Orkestra eta Juantxo

Zeberiorekin. Sartzea, 16 euro.

bBihar, 20:30ean, Saint Louis

gelan.

DONIBANE LOHIZUNEKima 7 -

Euskal Sinfoniakontzertua. Urririk.

b Igandean, 17:00etan, zerupeko

antzokian.

HENDAIAEkiza. Sartzeak, 5 edo

10 euro.

bBihar, 20:00etan, Abadiako

jauregian.

HENDAIAFutbol 7 lehiaketaren

karietara: Joseto Anayak elektro-

txaranga eta kontzertuak:

Gabenara, Rukula, Bad Sound.

bBihar, 18:00etan, Ondarraitz

eremuan.

HENDAIA Jazz and Bask.

b Igandean, 17:00etan, elizan.

UZTARITZE Jazz and Bask.

bGaur, 20:30ean, elizan.

UZTARITZEMusikaren besta:

Labourdins musique, Errobiko

Kaskarotak musika eskola, Izartxo,

Uztaritzen Kantuz, Uztaritzeko

soinulariak, Etxol bat.

bBihar, goizetik, merkatuan

eta Bilgunen.

KANTUA

AZKAINELarrun Kanta abesbatza.

bAsteartean, 21:30ean, elizan.

DONIBANE LOHIZUNEEaso

eta Arin abesbatzak. Sartzea,

12 euro.

bGaur, 21:00etan, elizan.

KANBOArraga abesbatza.

bGaur, 21:00etan, elizan.

Irudia b Aiherra

Aiherrako herriko bestak diraGaur, 20:00etan, Beer pong gaualdia izanen da Aiherran, DJ Bullekin. Bihar, 20:00etan, zikiro jatea, Kontraban-

da taldeak alaiturik; ondotik, Herritmo taldearen dantzaldia. Igandean, zintzur bustitzea eskainirik; 16:00etan,

pilota partida, eta, ondotik, Izaki Gardenak taldearen kontzertua —irudian—. Astelehenean, herritarren eguna:

10:00etan, birla txapelketa. 20:00etan, paella jatea eta Kiki Bordatxoren dantzaldia. GALDER IZAGIRRE

Bizi mugimendua, haurrak kan-

tuz, arnoa eta Hirukasko.Plus

verte la vie - Bizi - Baionatik Copen-

hagueraino, Cyril Peyramondek

zuzendu Biziri buruzko emankizun

zaharra. Basabürü ikastolako hau-

rrak kantuz. Hirukasko mendi las-

terraldiaren iragarpena.

Gaur

12:10.On Daiziela, J.M. Landarre-

txe Ibaialdekoarekin.

Bihar

08:05.Punpa Laster.

08:45.Punpa Xare.

Etzi

18:00.Kirol magazina.

Dj K-Pux, herri bazkaria, Patxi eta

konpainia.

bGaur, bihar eta etzi, egun osoan,

Patxa plazan.

IZURAHameka kultur erakundea-

ren ikasturte bukaerako Ttutt jaial-

dia: antzerkia, dantza, zirkua,

musika, su jokoak. Kitorik. Jan eta

edana.

bBihar, 16:00etan, herriko plazan.

ZINEMA

BIARRITZBlack is Beltza.

bGaur, 17:05ean; bihar, 17:30ean;

etzidamu, 14:00etan, Le Royal

zineman.

BESTELAKOAK

ANGELUDonibaneko suak:

haurren animazioak, suen errituala

eta kontzertuak: QQ Bird, Zortzi,

Uneek. Jateko eta edateko.

bBihar, 15:00etan, barrako

hondartzan.

BAIONABalentziagaren mendea

erakusketaren bisita gidatua eus-

karaz, Maika Lapouble gidarekin.

Kitorik.

bBihar, 17:00etan, Didam

erakustokian.

BAIONA Bizi mugimenduaren

urtemuga besta: bertsoak

(Maindi Murua), hitzaldiak

(Corinne Morel Darleux, Genevie-

ve Azam, Desire Prunier, Joseba

Azkarraga, Alazne Intxauspe

Elola), musika kontzertuak

(Mali Karma, Foisis Jaunak, HK,

© h

orel

repu

bliq

ue.c

om -

201

9

Kontserbatorioan, musika-eskoletan baita eskolan ere, Euskal Elkargoak praktika artistikoak bultzatzen ditu.

GURE INDAR GUZIEZ !

irakaskuntza artistikoaLAGUNTZEA !

communaute-paysbasque.fr@communautePB

7IPAR EUSKAL HERRIKO HITZAOstirala, 2019ko ekainaren 14a Agenda

Iñaki Etxeleku Bidaxune

Kriaxera tokiko ahate mota desa-gertzeko lanjerrean ezartzearzuen hegazti gripearen kalapitak.Barkoxe, Gabadi, Donaixti-Ibarreeta Bidaxuneko purallak osaga-rriz sano ziren, baina DDPP Herri-tarren Babeserako Departamen-du Zuzendaritza ez zen kantitzen,denak hil behar ziren, hil! ELB sin-dikatuaren inguruan, hunkiak zi-ren tokiko ekoizleek buru eginzioten. Horietan, Biduzeko txita-tegiak, Bidaxunen. Lataillade fa-miliaren txitategiak ditu sorra-razten kriaxera ahatekumeak,gero hazleei saltzeko. Hirugarrenbelaunaldiaren ordezkaria daMarc Lataillade (Donapaleu,1994) etxeko txitategian. Admi-nistrazioak manatua segitu bazu-ten, kriaxera ahatearen erroa gal-duko zuten, eta dena berriz hasteizanen zen. Ahatekumeak sanoakzituzten, eritasunari iharduki zio-ten beren baitarik, eta horien sal-batzeko jendeak bere etxean ba-besteko kanpainak arrakasta izanzuen. Ahate horiek trenpu oneanhazi ziren, eta, geroztik, bestefranko sortu dira Biduzeko txita-tegian. Bizkitartean, ez dute kaltettipia jasan latailladetarrek azkenbi urteetan, usaiako erosleak erdi-tarat jautsiak baitziren, iaz. Egoe-ra hobetuz doa, baina heldu denastearteko auziak emanen due-naren peskizan dira. Zerk egin du nahi izan duzula

aita-amen segida hartu etxeko

txitategian?

Ttipidanik ikusten ditut aita,ama, baita lehenago aitatxi ere,lan egiten etxaldean. Pasio bat bi-lakatu da, eta betidanik nahi izandut hori egin. Ofizio interesgarriada: kanpoan lurra landu, barneanabereekin, anitz gauzen ikustekoparada ematen du. Zer duzu gustukoa, zuzen?

Lurraren lantzea interesgarria da.Arto, ogi landen segitzea. Aberee-kin ere; etxeko hazkurria ema-nez, dena lotua dugu. Eta ahatettobatzuk sorrarazten ditugu,muñuñuak dira beti; kar-kar. Be-zeroekin dugun harremana ereinteresgarria da; arazo bat gerta-tzen baldin bada, berehala aipadezakegu, ez gara ekoizleetarikurrun. Nor dituzue bezeroak?

Nagusiki, partikularrak, urtean50-100 ahate hartzen dituztenak.Gero, hazle batzuekin lan egitendugu, egun bateko ahatea erostendutenak, hazteko, eta bururainoeraldatzeko. 300-400 bat hartzendizkigute horiek, bizpahiru aste-tarik.

Nongoak dira?

Nagusiki, Ipar Euskal Herrikoak.Baditugu bakar batzuk Landese-tan eta Biarnon, eta bat edo besteurrunagoko departamenduetan:Aveyron, Lot-et-Garona. Arrasguti. Hegazti gripeak apur batkalte egin du, halere; berezikiLandesetan, non bezeroak galdubaititugu. Hazle batzuk ere desagertu dira

Landesetan.

Hori da. Erretretatik hurbil zirenhazle batzuek ikusi dute ez zituz-tela finkatu arauak segitzen ahal-ko, eta utzi dute. Nola bizi izan duzu gripearen ga-

rai hori?

Zaila zen hasieran, baina hiru ga-renez etxaldean, errazago daburu egitea. Anitz hurbildu ga-tzaizkio ELB sindikatuari, eta kide

egin gara. Aise errazago zen bizi-tzea hazle askorekin mintzo bai-kinen. Hondarrean, adiskideakbilakatu dira, aholku eman deza-ketenak; beti bada aterabide bat. Are gazteago zinen orduan, nola

digeritu duzu?

Larrua egiten dizu, dudarik gabe.Gazte garelarik, uste dugu esta-

tuak, administrazioak beti arra-zoi duela, baina ez da hala batere!Bizi behar da, ohartzeko. Gero, el-kartasuna ikaragarria izan da;jende sare handia egiten du. Kontsumitzaileek ere parte har-

tu zuten mobilizazioetan.

Estres momentuak izan zirenez,pozgarria zen kontsumitzaileekinmintzatzea, laborarien borroka-rekin loturik ikusi baitzuten be-ren burua. Gaur egun zertan zarete txitate-

giarekin?

Antisorgailuak garatu zituztenahatekumeak genituen urtean

izan zen zailena. DDPPkbanaka deitu zituen gurebezeroak errateko isunaizango zutela gure ahate-kumeak erosten bazituz-ten. Ondorioz, zati batek

men egin, eta ez zituen hartu. Be-zeroen erdiak baino gehixeagokgaldu genituen lehen urte horre-tan. Bigarren urtean, hobeki, bai-na ez ikaragarria ere. Aurten, api-rilean abiatu dugu hirugarren ur-tea, eta aise hobe da, bezero berri

franko hasi zaizkigulako hurbil-tzen. Aferaren beste ondorioa da,

hori?

Bai, publizitate zerbait egin baitu.Jende anitzek gure lanaren berrijakin dute hori dela medio. Urru-neko batzuek ere. Berriki, Gerse-tik deitu gaituzte ahate galdegite-ko. Ahatekumeen adoptatze kan-

painak zer eragin izan zuen?

Anitz jende mugiarazi zuen. Bazi-ren kriaxera mota batere ezagu-tzen ez zutenak. Laborantzatikurrun diren hiriko jendea hunkizuen, eta plazer bat da abere ba-tzuen berriz ezagutzeko paradaeman baitie. Nola bizi duzu heldu den astear-

tean eginen den auzia?

Ez dakit sobera, ez baitut egun-daino zango bat sartu auzitegi ba-tean. Bi urte ditu jadanik aferak,eta nago gauzak doi bat aitzinara-zi ditugula. Ahatekumeak anti-sorgailuekin genituen, eta froga-tu genuen hegazti gripe garaianere ekoizten jarrai genezakeela.Administrazioak begiak hetsi zi-tuen, eta zuzen jo; alta aterabidebat bagenuen, aise merkeagoa.Eho zituzten hamar ahateetarikzortzi edo bederatzi sano ziren. Ezda gauza arrunta, diru parrastakosta zaio estatuari. Zer erranen duzue auzian?

Erakutsiko dugu kriaxera ahateaazkarra dela, ingurugiroari ego-kitua, herriko ahatea dela. Ez dio-gu antibiotiko bakar bat ere ema-ten sekula; bere bizia egiten uztendiogu ahateari, ez du marexala-ren beharrik. Nolako etorkizuna ikusten dio-

zu zure etxaldeari?

Emeki-emeki, uste dut kriaxerakbaizik ez ditugula eginen, eskaeragero eta handiagoa delakoan [gaur egun, Pekingo ahatetik egi-ten dute ere hala nahi duten beze-roentzat]. Hazleek erraten digutejatetxeek gero eta gehiago bila-tzen dutela kriaxerak duen gustukalitate hori. Zerk ekarri zaitu euskararen

ikasten hasterat?

Gero eta harreman gehiago ba-nuen Ipar Euskal Herriko labora-riekin, kontsumitzaile batzuekinere, eta ohartzen nintzen euska-raz ari zirela. Bezero gehienakIpar Euskal Herrikoak ditugu, etaegin dut beharko nuela ikasi nikere. AEKrekin egiten dut, eta bizi-ki segipen ona da. Ez baita zuen familian batere

euskararen herexarik?

Dakidanez, ez. Bidaxunen jendeandana batek mintzo du euskara,baina gure etxean ez.

«Erakutsiko dugukriaxera ahateaazkarra dela, herrikoa»

Marc Lataillade b Ahate hazlea

ELB laborari sindikatuarekin auzitan ezarri du Lataillade estatuko DDPPadministrazioak, txitategiko ahatekume sanoak ez hiltzeagatik duela biurte eta erdiko hegazti gripearen aferan. Asteartean da auzia, Baionan.

I.E.

«Bezero gehienak Ipar EuskalHerrikoak ditugu, eta egin dutbeharko nuela ikasi [euskara]nik ere»

IPAR EUSKAL

HERRIKOHITZA

OSTIRALA, 2019ko ekainaren 14a b 0.50 €

Zuzendaria/Directeur de publication: Iñaki Etxeleku. Argitaratzailea/Editeur: SARL Euskal Komunikabideak.

Egoitza nagusia/Adresse: Lisses karrika, 3, 64100 Baiona / 3, rue des Lisses, 64100 Bayonne.

Inprimategia/Imprimerie: Bidasoa Inprimatzeko Zentroa SA Sansinenea erreka, A1 sektorea, 20740 Zestoa (Gipuzkoa).

Lege gordailua/Depot legal: SS-1527-2010 / ISSN 2491-1666. Batzorde parekidea/Commission paritaire: 0623 C 90915.

Tel: 0559-25 62 20. Fax: 0559-25 43 03. Posta e.: ieh@hitza.eus