1

OticajOticaj

Oticaj – deo padavina koji otiče po površini sliva ili podzemnim putem do vodotoka

Vodotok: svako “korito” u kome se koncentriše tok

Komponentepovršinskipotpovršinskipodzemni

Rezultat: tečenje u vodotocima (rečnoj mreži)

stvaraju ga sve tri komponente oticaja

Padavine

Površinski oticaj

Protok u rekama / tečenje u vodotocima

Potpovršinski oticaj

Podzemni oticaj

OticajOticaj

Površinski oticaj – deo padavina koji otiče po površini sliva

kratak put, brzo stiže do vodotokapri malim i umerenim kišama ne daje značajne količine vodeformira se samo ako je intenzitet kiše veći od infiltracionog kapaciteta tlaprirodni slivovi: značajan samo za veće i intenzivnije padavineurbani slivovi: najznačajnija komponenta oticaja

Padavine

Površinski oticaj

Protok u rekama / tečenje u vodotocima

Potpovršinski oticaj

Podzemni oticaj

2

OticajOticaj

Potpovršinski oticaj – deo padavina koji otiče kroz nezasićene slojeve zemljišta

stiže do vodotoka sporije od površinskogzavisi od karakteristika tlatanak propusan sloj iznad čvrste stene: veći potpovršinski oticajravnomerno propusno tlo: veća perkolacijapri umerenim kišama može da da značajne količine vode

Padavine

Površinski oticaj

Protok u rekama / tečenje u vodotocima

Potpovršinski oticaj

Podzemni oticaj

OticajOticaj

Podzemni oticaj – deo padavina koji se procedi do podzemnih voda, a potom otekne do vodotoka

veoma spor zbog malih brzina tečenjadospeva do vodotoka znatno posle prestanka padavina i čini oticaj u beskišnom (suvom) periodumoguć je samo ako nivo podzemnih voda “preseca” korita vodotoka na slivuslivovi sa velikim izdanima PV daju značajne količine voda tokom cele godine i maili odnos velikih i srednjih vodaslivovi sa tankim gornjim slojevima male propusnosti imaju veći odnos velikih i srednjih voda

Padavine

Površinski oticaj

Protok u rekama / tečenje u vodotocima

Potpovršinski oticaj

Podzemni oticaj

3

OticajOticaj

Vodotoci i nivo podzemnih voda prihranjivanje vodotoka ili prihranjivanje podzemnih voda

NPV

NPV

efluentni vodotok influentni vodotok

Oticaj Oticaj –– Protoci u vodotocimaProtoci u vodotocimaVarijacije oticaja

4

Oticaj Oticaj –– Protoci u vodotocimaProtoci u vodotocima

Hidrogram – grafička predstava promene protoka u profilu vodotoka kroz vreme, Q(t)

Godišnji hidrogram – opisuje unutargodišnji režim protoka

hronološka promena srednjih dnevnih protokahistogram srednjih mesečnih protoka

Morava/Ljubičevski Most

0

200

400

600

800

1000

1200

jan feb mar apr maj jun jul avg sep okt nov dec

Q (m

3/s

)

Oticaj Oticaj –– Protoci u vodotocimaProtoci u vodotocima

Hidrogram – grafička predstava promene protoka u profilu vodotoka kroz vreme, Q(t)

Talasi velikih voda

vreme t

prot

okQ

5

Dunav/Pančevo

0

1000

2000

3000

4000

5000

6000

7000

8000

9000

jan feb mar apr maj jun jul avg sep okt nov dec

Q (m

3 /s)

Sava/Sremska Mitrovica

0

500

1000

1500

2000

2500

3000

3500

4000

jan feb mar apr maj jun jul avg sep okt nov dec

Q (m

3 /s)

Morava/Ljubičevski Most

0

200

400

600

800

1000

1200

jan feb mar apr maj jun jul avg sep okt nov dec

Q (m

3 /s)

Biljanovac/Jošanica

0

5

10

15

20

25

jan feb mar apr maj jun jul avg sep okt nov dec

Q (m

3 /s)

Oticaj Oticaj –– Protoci u vodotocimaProtoci u vodotocimaGodišnji hidrogram

Talasi velikih voda

OticajOticaj

Faktori koji utiču na oticaj:meteorološki: padavine, isparavanje...fizičko-geografski: veličina sliva, nagib, oblik, vrsta pokrivača, geološki sastav...

Veličina slivamali slivovi: površinsko tečenje dominantno nad tečenjem u vodotoku, kratkotrajne jake kiše, uticaj namene površinaveliki slivovi: obrnuto

6

Faktori koji utiFaktori koji utičču na oticaju na oticaj

Q

t

Q

t

NAGIB

blaži

strmiji

Q

t

Q

t

HRAPAVOST

veća

manja

Q

t

Q

t

OBLIK

lepezast

izdužen

Faktori koji utiFaktori koji utičču na oticaju na oticaj

Q

t

Q

t

ZADRŽAVANJE (retenzioniranje)

bez zadržavanja

sa zadržavanjem

7

Faktori koji utiFaktori koji utičču na oticaju na oticaj

VREMENSKA NERAVNOMERNOST KIŠE(oblik hijetograma)

(a)

Q

t

(b)

(b)(a)

t

i

t

i

Faktori koji utiFaktori koji utičču na oticaju na oticaj

RAVNOMERNOST KIŠENA SLIVU

(a)

Q

t

(b)

(b)

(a)

KRETANJE OLUJE

(a)

Q

t

(b)

(b)(a)

8

AnalizaAnaliza oticajoticajaa

Direktni oticajDirektna posledica oticaja usled kiša, nagla promenaprotoka/nivoapotiče od površinskog i brzog potpovršinskog oticaja

Bazni oticajblagopromenljivi protok u sušnom periodupotiče od sporog potpovršinskog i podzemnog oticaja

0

50

100

150

200

250

300

350

400

jan

feb

mar ap

r

maj jun jul

avg

sep

okt

nov

dec

Q (m

3/s)

Q ukupnoQ bazno

AnalizaAnaliza oticajoticajaa

Talasi velikih voda: karakteristični delovi

AB

Tp Tr

Qmax

prot

ok

vremeTB

C

DE

B – početak direktnog oticajaC – maksimalni oticajD – prestanak direktnog oticaja

BC – rastuća grana hidrogramaCD – opadajuća grana hidrogramaAB, DE – recesiona grana hidrograma

9

AnalizaAnaliza oticajoticajaa

Talasi velikih voda: karakteristični delovi

AB

Tp Tr

Qmax

prot

ok

vremeTB

C

DE

Qmax – maksimalna ordinata hidrogramaTB – baza hidrograma (trajanje direktnog oticaja)Tp – vreme podizanja hidrogramaTr – vreme opadanja hidrograma

AB

prot

ok

vreme

direktan oticaj

Qd

Qbbazni oticaj

C

C'

DE

AnalizaAnaliza oticajoticajaa

Odvajanje baznog i direktnog oticaja

recesiona grana:

ktteQtQ /)(0

0)( −−=

kttQtQ /)(ln)(ln 00 −−=

10

Direktni oticaj i efektivna kiDirektni oticaj i efektivna kiššaa

Efektivna kiša = deo ukupne pale kiše na sliv koji se pretvorio u direktni oticaj

zapremina direktnog oticaja:

efektivna kiša (sloj direktnog oticaja):

∫=BT

dd dttQV0

)(

prot

ok direktan oticaj

Qd

prot

ok direktan oticaj

vreme

vreme

AV

P de =

Vd = Pe. A

Direktni oticaj i efektivna kiDirektni oticaj i efektivna kiššaa

Koeficijent oticaja= odnos efektivne i pale kiše = odnos zapremina otekle i pale vode

p

dee

VV

APAP

PP

=⋅⋅

==η