Otomotiv teknolojileri bölümü benzinli motorlar

T.C.MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI

MEGEP(MESLEKÎ EĞİTİM VE ÖĞRETİM SİSTEMİNİN

GÜÇLENDİRİLMESİ PROJESİ)

ARAÇ BAKIM VE ONARIM

BENZİNLİ MOTORLAR

ANKARA NİSAN 2005

AÇIKLAMALAR.................................................................................................................... iiiÖĞRENME FAALİYETİ-1...................................................................................................... 21. BENZİNLİ MOTOR PARÇARINI SÖKMEK.....................................................................2

1.1. Motorun Taşıttan İndirilmesi..........................................................................................21.2. Benzinli Motoru Sökmek............................................................................................... 31.3. Benzinli Motorun Çalışma Esasları................................................................................4

1.3.1. Emme Zamanı......................................................................................................... 51.3.2. Sıkıştırma Zamanı................................................................................................... 51.3.3. İş Zamanı.................................................................................................................51.3.4. Egsoz Zamanı......................................................................................................... 6

2. BENZİNLİ MOTOR ANA PARÇALARINI TANITMAK................................................. 62.1. Krank (ANA) Mili..........................................................................................................62.2. Kam (Eksantrik) Mili..................................................................................................... 72.3. Motor Bloğu................................................................................................................... 72.4. Silindir Kapağı............................................................................................................... 72.5. Yanma Odası.................................................................................................................. 82.6. Manifoldlar.....................................................................................................................82.7. Silindirler ve Gömlekler.................................................................................................82.8. Yataklar.......................................................................................................................... 82.9. Piston ve Piston Kolu (Biyel)........................................................................................92.10. Supaplar......................................................................................................................102.11. Segmanlar...................................................................................................................102.12. Volan.......................................................................................................................... 112.13. Külbitör Mili...............................................................................................................112.14. Contalar...................................................................................................................... 11

3. BENZİNLİ MOTORUN YARDIMCI SİSTEMLERİ........................................................ 113.1. Karbüratörlü Yakıt Sistemi.......................................................................................... 11

3.1.2. Yakıt Sistemi Parçaları:.........................................................................................123.1.3. Yağlama Sistemi....................................................................................................133.1.4. Soğutma Sistemi...................................................................................................143.1.5. Ateşleme Sistemi..................................................................................................15

3.2. Elektronik Kontrollu Yakıt Enjeksiyon Sistemleri...................................................... 16UYGULAMA FAALİYETİ................................................................................................19ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME......................................................................................20PERFORMANS TESTİ...................................................................................................... 23

ÖĞRENME FAALİYETİ-2.................................................................................................... 244. BENZİNLİ MOTOR PARÇARININ BAKIMI YAPMAK................................................24

4.1. Benzinli Motorda Yapılan Bakımlar........................................................................... 244.2.1. Soğutma Sisteminde Yapılan Bakımlar ............................................................ 244.2.2. Yağlama Sisteminde Yapılan Bakımlar .............................................................. 244.2.3. Yakıt Sisteminde Yapılan Bakımlar......................................................................254.2.4. Ateşleme Sistemi Kontrolleri................................................................................ 254.2.5. Motor Parçalarında Yapılan Kontroller ve Bakımlar............................................ 254.2.6. Motor Parçalarının Ölçülmesi............................................................................... 26

İÇİNDEKİLER

i

4.2.7. Motor Parçalarının Ölçü Değerlerini Katalog Değerleri ile Karşılaştırmak......... 26UYGULAMA FAALİYETİ................................................................................................27ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME......................................................................................28PERFORMANS TESTİ...................................................................................................... 31

ÖĞRENME FAALİYETİ-3.................................................................................................... 325. BENZİNLİ MOTOR PARÇALARINI TAKMAK.............................................................32

5.1. Benzinli Motor Parçalarını Takmadan Önce Dikkat Edilmesi Gereken Kurallar........325.2. Benzinli motor parçalarını takmak............................................................................... 325.3. Benzinli Motor Ayarları............................................................................................... 33

5.3.1. Supap Ayarları......................................................................................................335.3.2. Distribütör Ayarı................................................................................................... 33

UYGULAMA FAALİYETİ................................................................................................34MODÜL DEĞERLENDİRME............................................................................................... 37

ii

AÇIKLAMALARKOD 525ARÇ007

ALAN Araç Bakım Onarımı

DAL/MESLEK İş Makinaları Bakım ve Onarımı

MODÜLÜN ADI Benzinli Motorlar

MODÜLÜN TANIMIBenzinli motorların parçalarının,yardımcı sistemlerinin bakımını, onarımını ve ayarlarını yapmak için gerekli olan bilgileri içeren öğrenme materyalidir.

SÜRE 40/32

ÖN KOŞUL Ön koşulu yoktur.

YETERLİK Benzinli Motorların Bakımını Yapmak

MODÜLÜN AMACI

GENEL AMAÇ: Uygun ortam sağlandığında katalog değerlerine uygun olarak benzinli motorunun bakımını yapabileceksiniz.AMAÇLAR:1-Benzinli motor parçalarını tanıyarak katalogdaki iş sırasına göre sökebileceksiniz.

2- Benzinli motor parçalarının bakımını kataloğa göre yapabileceksiniz.

3- Benzinli motor parçalarını kataloğa göre takabileceksiniz.

EĞİTİM ÖĞRETİM ORTAMLARI VE DONANIMLARI

Araç bakım atölyesi, araç bakım kataloğu,el aletleri,ölçü aletleri

ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME

Modül içinde ve sonunda verilen çoktan seçmeli soruları cevaplandırarak kendinizi değerlendiriniz, sonuçlarını öğretmeninizle paylaşarak eksikliklerinizi tamamlayabilmeniz için gereken bilgileri alınız.

AÇIKLAMALAR

iii

Sevgili Öğrenci,

Dünyada sonu olmayan bir gelişimi gerçekleştiren araç ve otomotiv teknolojisi gerçeği ile karşı karşıyayız . İnsanlar daha iyi ve kolay yaşayabilmek için ilk çağlardan beri doğanın tüm olanaklarından faydalanarak araştırmaya girişmişlerdir. İnsan yaşamını güzelleştirecek, daha rahat ve mutlu bir dünya yaratmak için, araştırmalar bugün devam ettiği gibi, gelecekte de devam edecektir.Fransız mühendis Etiyen Löner 1860 yılında hava gazı ile çalışan ilk motoru yapmıştır.İçten yanmalı motorlarda yakıt olarak kullanılan hava gazı bugünkü LPG (likit petrol gazı) motorların gelişmesinde önemli rol oynamıştır. 1862’de Fransız mühendis Beau-De Rochas 4 zamanlı çevrimin esaslarını ortaya koymuştur.Bütün bu çalışmalardan faydalanan Alman mühendisi Nikolaus August Otto, 1876 yılında dört zaman esasına göre çalışan ilk motoru yapmıştır.Hava gazı ve hava karışımının sıkıştırılması ile bunu bir alevle ateşleyerek motoru dakikada 150-200 devirle çalıştırmayı başarmışlardır. 1878 yılında İngiliz mühendisi Dugal Clerk iki zaman esasına göre çalışan ilk motoru bulmuştur. Bu motorda dört zamanlı motordaki emme ve egzoz supapları yerine, silindirin yan tarafında bulunan emme ve egzoz portları bulunmaktadır. Amerika’da George Brayton 1880 tarihinde yakıt olarak benzin kullanılan bir motor yapmış ve bunu yüzüncü Filedelfiya sergisinde halka göstermiştir. Alman mühendisi Karl Benz Daimler’in ürettiği motora, kendi bulduğu ilk ateşleme sistemini de ekleyerek bu motorunu üç tekerlekli bir araba üzerine koymuş ve 1885 yılında benzin motorlarının uygulanması olan ilk motoru yapmıştır.

Günümüze kadar geçen süreç içerisinde benzin motorlarının çalışma prensipleri değişmemesine rağmen yardımcı sistemler üzerinde yapılan değişiklikler benzinli motorlarda hızlı değişimler meydana getirmiştir. Gelişmeler özellikle son yıllarda çok hız kazanmıştır.

Bu modülde benzinli motorların çalışma esasları, yardımcı sistemleri, benzinli motor bakımı, ayarı ve motor parçalarının sökülmesi, takılması, ölçülmesi işlemlerinin bilgileri verilecektir.

GİRİŞ

1

ÖĞRENME FAALİYETİ-1

Bu öğrenme faliyeti ile benzinli motor parçalarını tanıyarak katalogtaki iş sırasına göre sökebileceksiniz.

Çevremizde bulunan araç servislerinde benzinli motorlara sahip araçları emniyetli bir şekilde çalışma alanına almak ve sehpalama işlemini yapmak, motor parçalarını tanımak ve motor parçalarının sökülmesi hakkında bilgi edininiz, edindiğiniz bilgileri rapor haline dönüştürüp gurubunuza sunum yaparak paylaşınız.

1. BENZİNLİ MOTOR PARÇARINI SÖKMEK

Benzinli motoru gerekli emniyet kurallarına uyarak sehpaya almak.

1.1. Motorun Taşıttan İndirilmesi

Onarım işlemlerinin bir kısmı motor taşıt üzerinde iken, bir kısım ise motor taşıttan indirilerek gerçekleştirilir. Silindirlerin tornalanması, krank milinin taşlanması, ana yatakların değiştirilmesi gibi geniş kapsamlı onarımlarda motorun taşıttan indirilmesi gerekir. Kısmi yenileştirme işlemlerinin motor taşıt üzerinde iken gerçekleştirilmesi, motor ve taşıtın tipine ve özelliklerine, arızanın bulunduğu yere göre değişir. O nedenle, arızanın yeri tespit edildikten sonra, arızanın ne yolla giderilebileceği araştırılmalı, motorun taşıttan indirilmesine gerek olup olmadığı belirlenmelidir. Motorun taşıttan indirilmesinde uygulanacak işlemler, taşıt ve motorun cinsine, teknik özelliklerine; motorun taşıtta bulunduğu yere ve kullanılacak indirme araçlarına göre farklılık gösterir. Bunlardan ortak ve genel nitelikte olanlar aşağıda belirtilmiştir.

Motorun taşıtta bulunduğu yer, taşıtın tipine ve kullanılma amacına göre değişir. Genellikle motorlar taşıtların önünde, arkasında ya da alt kısmında bulunur. Önde bulunan motorlar çoğunlukla radyatör çıkarıldıktan sonra, motor belirli bir açı ile ön ve yukarıya doğru; arkadaki motorlar geriye çekilerek; alttaki motorlar ise, aşağıya bırakılarak indirilir. Bununla birlikte indirme işlemi, taşıt ve motorun özelliklerine göre değişik şekillerde de yapılabilir.

Aşağıda, taşıtın önünde bulunan sıra silindirli bir motorun indirilişinde izlenecek işlem sırası ana hatları ile örnek olarak verilmiştir. Değişik marka, tip ve özellikteki taşıt motorlarının indirilişinde farklılıklar olacağı unutulmamalıdır. Önce motorun taşıttan indiriliş şeklini, işlem sırasını ve uyulması gereken kuralları

belirleyin.


AMAÇ

ARAŞTIRMA

2

İndirmek için gerekli olan takım ve araçları hazırlayın. Bunların çalışıp çalışmadığını kontrol edin. Düzenli çalışmayan ve bozuk araçlar kullanılmamalıdır.

İş kazalarına ve yangına karşı gerekli önlemleri alın. Taşıtı uygun bir yere çekin. Taşıtın yeri, motorun kolayca indirilmesine, alt kısımdaki

bağlantıların kolayca sökülmesine olanak verecek özellikte olmalıdır. Bunun için taşıt bir kanala alınabileceği gibi kriko ile kaldırılıp yükseltme sehpaları üzerine de yerleştirilebilir.

Radyatörün, yardımcı su deposunun, silindir bloğunun, kalorifer sisteminin sularını ve motorun yağını boşaltın. Su antifirizli ise, tekrar kullanmak üzere uygun bir kaba koyun. Çevreye dökülen yağ ve sıvılar varsa temizleyin. Bunlar iş kazalarına neden olabilir.

Kaput çalışmaya ve motorun indirilmesine engelleyici ise sökün. Çamurlukları korumak için üzerlerine örtü koyun.

Üstten çalışırken kısa devreyi önlemek için akümülatör kutup başlıklarını sökün. Motor çok kirli ve tortulu ise üzerindeki kaba birikintileri temizleyin. Radyatör bağlantılarını ve radyatörü sökün; zedelenmemesi için uygun bir yere

yerleştirin. Üstten çalışarak motorun üzerinde bulunan, indirme sırasında kolayca ezilip kırılabilecek

ya da motorun indirilmesine, bağlantıların sökülmesine engel olabilecek parçalarla hortum, boru ve kablo bağlantılarını sökün.

Motoru, ön ve arkadan geçirilen kalın bir halat, zincir ya da silindir kapağına bağlanabilen kancalı özel kaldırma halatı (sapanı) ve bir vinçle askıya alın.

Taşıtın altında çalışarak motorun aktarma organları, şasi ve diğer kısımlarla olan bağlantılarını sökün. Gerekiyorsa önce vites kutusunu indirin.

Tamamen serbest kalan motoru vinçle doğrudan yukarı kaldırarak ya da yukarı kaldırırken öne doğru çekerek taşıtın üzerinden alın ve uygun bir iş tezgahı üzerine yerleştirin. Motoru indirilmiş taşıtı da uygun bir yere çekin.

1.2. Benzinli Motoru Sökmek

Araçtan indirilen motorun dış temizliğini yapın. Sökme işlemi için motoru, motor sehpası üzerine alın. Sökmede kullanılacak takım, avadanlık ve aparatları hazırlayın. Sökme sırasında düşünerek, bilerek hareket ederek parçalar üzerindeki işaretleri, takılma

yönlerini ,bağlantı şekillerini belirleyin gerekiyorsa işaret koyun. Motorun yardımcı sistem parçalarını sökün. Volan koruyucusunu, manifoldları sökün. Ön kasnağı bir çektirmeyle sökün. Motor üst kapağını sökün. Silindir kapağını sökün. Supap tırnaklarını, yaylarını ve supapları sökün. Karteri sökün.

3

Yağlama sistemi parçalarını sökün. Zaman ayar sistemini sökün. Kam milini sökün. Piston kollarını (biyel) sökün. Pistonları sökün. Krank milini sökün.

Motorun Tanımı :

Isı enerjisini mekanik enerjiye çeviren sistemlere motor denir. Motor,silindir odalarındaki yakıt hava karışımının yanmasıyla tekerleri döndüren ve taşıtların yürümesine yardım eden mekanizmadır. Silindir odalarındaki yanma yüksek süratlidir. Bu hız benzinli motorlarda ortalama olarak 25 m/s’dir. Bu şekilde motorda bulunan kuvvet bir şaft ve aks millerini döndürür. Bu hareket aks millerinden tekerleklere iletilir. Böylece tekerlekler döner ve taşıt hareket eder. Taşıtlarda motorlar dört, altı veya sekiz silindirli ise de oniki ve onaltı silindirli motorlarda kullanılır. Bu motorda silindirin içerisinde pistonların nasıl çalıştığını anlayalım. Piston silindir içerisine yağ boşluğu bırakılacak şekilde serbest olarak takılır. Her ne kadar piston iyice oturmuş olsa da hareket etme kabiliyetine sahiptir. Piston üzerine sekman takılır ve bu boşluk alınır. Motor krank mili üzerindeki dirsek ve bir piston kolu ile hareketini temin eder. Dirsek milin balansını gerçekleştirdiğimiz çıkıntılı parçasıdır. Mil döndükçe kol muyluları bir daire çizer. Bu muylu pistona piston kolu vasıtası ile birleştirilmiştir. Piston kolunun muylu tarafı ucunda bir yatak vardır. Bu yatak piston kolu ile milin üzerindeki yağ boşluğuna bağlı olarak biyelin mil üzeride rahat dönebilmesini sağlar. Piston silindir içerisinde aşağı yukarı hareket ettikçe krank mili kol muylusu bir daire çizer ve krank milini döndürür. Silindir kapağında supapların takılı olduğu delikler vardır. Bunlardan biri içeri alınan taze karışımın girişini temin ederken diğeri ise egzoz gazlarının çıkışını temin eder. Piston aşağı doğru inerken bu deliklerden herhangi birisi atmosfere açılmış olsa idi silindir içine hava emilmiş olacaktı. Aynı şekilde piston yukarı doğru çıkarken de deliklerin bir diğerinden de hava dışarı atılmış olacaktır. Silindir kapakları üzerinde bulunan supap tertibatları, delikler üzerine etki eden mekanizmaların hareketi ile deliklerin açılıp kapanmasını sağlarlar.

1.3. Benzinli Motorun Çalışma EsaslarıDört zamanlı motorlarda ottonun prensiplerine göre geliştirilmiş olan dört zaman sırası

vardır.Şekil 1’de benzinle çalışan buji ile ateşlemeli bir motorun zamanları görülmektedir.

4

Şekil 1. Motorun Zamanları1.3.1. Emme Zamanı

Emme zamanı başlangıcında piston ÜON’ de bulunur. Pistonun ÜON’ den AÖN’ ye doğru harekete başlaması ile emme supabı açılır. Başlangıçta emme supabı açıldığında; piston ÜON’ de iken üzerindeki basınç normal atmosferik basınca hacim ise yanma odası hacmine eşittir. Piston AÖN’ ye doğru hareket ettikçe; silindir hacmi büyüyeceğinden basınç düşmesi olacaktır. Silindir içerisindeki meydana gelen bu basınç düşüklüğü (vakum) nedeni ile karbüratörden 15/1 oranında yakıt ile karışan hava (1 kısım benzin,15 kısım hava) emme manifoldu ve emme supabından geçerek silindirlere dolar. Piston AÖN’ ye gelince emme supabı kapanır. Bu anda emme sonu basıncı 0,90 kg/cm2’ye kadar düşmüştür. Emme supabının kapanması ile birinci zaman yani emme zamanı sona ermiştir.

1.3.2. Sıkıştırma Zamanı

Emme supabının kapatılması ile silindire emilmiş olan karışımın dış hava ile ilgisi kesilir. Sıkıştırma zamanı başlangıcında piston AÖN’ den ÜON’ ye doğru hareket ederken her iki supap kapalıdır. Piston ÜON’ ye ilerledikçe silindir hacmi küçüleceğinden karışım sıkıştırılmaya başlar. Sıkıştırılan karışımın basıncı ve ısısı sıkıştırma oranına bağlı olarak artar. Sıkıştırma oranının büyümesi sıkıştırma sonu basıncı ve sıcaklığının artmasına neden olur. Sıkıştırma sona erdiği anda yani piston ÜÖN’ de iken sıkıştırma sonucu basıncı ortalama olarak (7 kg/cm2-12kg/cm2 ) sıkıştırma sonu sıcaklığı 300 0C – 500 0C arasında değişir. Piston ÜÖN sıkıştırma sonu sıcaklığı 300 0C – 500 0C arasında değişir. Piston ÜÖN’ ye geldiği zaman bir buji vasıtası ile karışım ateşlenir. Yanan karışımın artan basıncı ile piston AÖN’ ye doğru itilir. Motor rejimine göre avans ayarlaması ya otomatik olarak ya da elle yapılır.

1.3.3. İş Zamanı

Benzin motorlarında karışım buji ile ateşlenmesi sonucu yanma başlar. Yanma nedeni ile karışımın basıncı ve ısısı artar. Bu basıncın değeri sıkıştırma oranına ve yakıt kalitesine bağlı olarak 35 kg/cm 2’ dir. Artan bu basınç pistonu ÜÖN’ den AÖN’ ye doğru iter. Pistonu

5

iten toplum kuvvet piston yüzey alanına ve yanma sonu basıncına göre değişir. Piston yüzey alanına ve yanma sonucunda piston AÖN’ ye yaklaştıkça üzerindeki hacim büyüyeceği için basınç bu büyümeye orantılı olarak azalır. Bu zamanda yanma sonu elde edilen enerji krank miline (ana mil) iletildiği için elde edilmiş olur. Bu nedenle 3. zamanı iş veya güç zamanı da denir. Piston AÖN ya geldiğinde egzoz supabı açılır ve iş zamanı sona ermiş olur.

1.3.4. Egsoz Zamanı

İş zamanın sonunda piston hızı sıfıra iner(AÖN’ de olduğu anda). Artık yanmış gazların tüm enerjisinden yararlanmış olup geriye kalan gazların dışarı atılması gerekir. Piston ÜÖN’ ye gelirken egzoz supabı açık olduğundan işi biten egzoz gazlarının egzoz manifoldu yolu ile dışarıya atar. 3. Zamanın sonunda egzoz supabı açılsa da silindir içindeki yanmış gazları çıkmaya fırsat bulmadan sıkıştırmaya başlar. 4. zaman süresi içinde yanmış gazların hepsini boşaltmak mümkün değildir. Bütün bu sebeplerden dolayı egzoz mümkün olduğu kadar erken başlatmalı bunu içinde egzoz supabına 3. zamanın sonuna doğru açmaya başlamalıdır. Buradan da motorun dönme hızına göre alt ölü noktadan 30 0 ile 500 arasında bir egzoz avansı vermek gerekir. 4. zamanın sonunda egzoz supabının kapanmasında gazların ataleti rol oynar. Onun için silindir içindeki gazların tamamen temizlemek maksadı ile egzoz supabına üst ölü noktadan biraz sonra kapatmak icap eder. Kapanmada bu gecikme 50 ile 150 derecedir.

2. BENZİNLİ MOTOR ANA PARÇALARINI TANITMAK

2.1. Krank (ANA) MiliKrank mili motorun ana milidir. Krank mili ana yatak kepleri ile ana muylularından

motor gövdesine bağlanır. Pistonu üzerinde taşıyan biyel kolu da krank milinin kol muylularına bağlanır. Pistonlar iş zamanında yakıtın yanması sonucu ortaya çıkan itme kuvvetini biyel kolu yardımıyla krank miline iletirler. Pistonların doğrusal hareketini dairesel harekete dönüştürürler ve arka tarafına bağlanan volan yardımıyla gerekli yerlere iletirler. Genellikle dövme ya da döküm çelikten yapılırlar. Yataklar içerisinde dönen kısımları özel olarak sertleştirilir.Şekil 2’de motorlarda kullanılan bir krank mili görülmektedir.

Şekil 2. Krank Mili.

6

2.2. Kam (Eksantrik) MiliKrank milinden hareket alır. Üzerinde bulunan çıkıntılar yardımıyla supapların

açılmasını sağlar. Bazı motorlarda üzerinde bulunan dişli yardımıyla distribütörü ve yağ pompasını hareket ettirir. Döküm yada dövme çelikten yapılırlar kam ve yatak yüzeyi özel olarak sertleştirilir. Şekil 3’te motorlarda kullanılan kam milleri görülmektedir.

Şekil 3. Motorlarda Kullanılan Kam Milleri.

2.3. Motor BloğuMotorun ana gövdesidir. Silindirler bu gövde üzerinde bulunur. Pistonlar silindirler

içerisine takılırlar. Krank mili motor bloğu üzerinde bulunan ana yataklara bağlanır. Bazı motorlarda kam mili de motor bloğuna takılır. Silindir kapağı motor bloğunun üst tarafını, karter ise motor bloğunun alt tarafını kapatır. Birçok motor parçası blok üzerine takılmaktadır. Motor blokları dökme demirden veya alüminyum alaşımından yapılırlar. Motorun soğumasını sağlamak amacıyla su ile soğutmalı motor bloklarında su kanalları da bulunmaktadır. Şekil 4’de motorlarda kullanılan sekiz silindirli bir motor bloğu görülmektedir.

Şekil 4. Sekiz Silindirli Bir Motor Bloğu.2.4. Silindir Kapağı

Silindir kapakları alüminyum alaşımı veya dökme demirden yapılırlar. Silindir kapak cıvatalarıyla motor bloğuna bağlanır. Pistonlar ile birlikte yanma odasını oluştururlar. Supaplar ve bazı motorlarda kam milleri silindir kapağı üzerinde bulunur.

Soğuması için içerisinde su kanalları bulunmaktadır. Dizel motorlarında enjektörler, benzin motorlarında bujiler silindir kapağı üzerinde bulunur. Emme ve egzoz manifoldları

7

silindir kapağına bağlanır. Her silindire en az bir egzoz ve bir emme supabı vardır.Şekil 5’te dört silindirli bir motorun silindir kapağı görülmektedir.

Şekil 5. Dört Silindirli Bir Motorun Silindir Kapağı.2.5. Yanma Odası

Yanma odasının pürüzsüz ve küçük yüzeyli yekpare bir hacme sahip olması gerekir. Tek parça yanma odaları, kursa (stroka) göre oranı daha küçük olan bir çapı gerektirir. Ateşleme bujilerinin merkezi konumda uygun şekilde yanma odasına yerleştirilmesi, alevlerin bir engelle karşılaşmadan yayılmasını ve alev yollarının kısa olmasını mümkün kılar.

2.6. Manifoldlar Emme manifoldları karbüratörden gelen benzin hava karışımının silindire ulaşmasını, Egzoz manifoldları ise yanma sonucu oluşan egzoz gazlarının egzoz borusuna geçmesini

sağlar.

2.7. Silindirler ve GömleklerSilindirler, silindir kapağı ile birlikte yanma odalarını oluşturur, yanma basıncını

karşılar, pistona yataklık yapar, yanma ısısının soğutma suyuna geçişini sağlar. Bazı motor silindirleri bloğa sonradan takılırlar ve soğutma suyu ile doğrudan temas halindedirler. Yaş gömlekler genellikle ağır hizmet gören dizel motorlarında kullanılırlar. Yaş gömlekler yerine takılırken blok içerisinde oturacağı flanşlar iyice temizlenmelidir. Su sızıntılarını önlemek için yaş gömleklerin takılması esnasında lastik contalar kullanılır

2.8. YataklarYatakları, içerisinde dönen mili gerekli konumda tutarak dönüşümünü sağlayan,

üzerine gelen yükleri karşılayan, muylulardan önce ve daha çabuk aşınarak onların kullanım süresini uzatan, kusinet içine yumuşak metal yapıştırılarak oluşturulan hassas işlenmiş değiştirilebilir motor parçalarıdır. Motorlarda krank mili, kam mili, külbitör manivelası başta olmak üzere birçok kısımda yatak veya burç kullanılmaktadır. Krank mili ana ve kol yatakları iki parçalı yapılmaktadır. Kam mili yatakları ve burçlar ise genellikle tek parçalı yapılmaktadır. Bu tip yataklara değiştirilebilir yataklar da denmektedir.

8

Krank mili yatakları yanmanın oluşturduğu kuvvetlerin değişik etkilerine dayanabilmeli, uzun ömürlü olmalı, sık sık arıza yapmamalı, muyluları çabuk aşınma ve bozulmadan korumalı, ayrıca milin serbest ve sessizce dönüşünü sağlamalıdır.Yataklar, kusinet ve metal olmak üzere iki kısımdan oluşur.

2.9. Piston ve Piston Kolu (Biyel)

Silindir içerisinde aşağı yukarı hareket ederek zamanların meydana gelmesini sağlar. Piston, piston pimi yardımıyla biyel koluna bağlanır. İş zamanında üzerine gelen basınç kuvvetini biyel kolu yardımıyla krank miline aktararak motorun dönmesini sağlar. Gaz kaçaklarının önlenmesi için üzerinde kompresyon segmanlan, yağlama amacıyla da yağ segmanı bulunur. Pistonun silindir içerisinde gittiği en alt nokta ile en üst nokta arası piston kursu, bu iki nokta arasındaki hacim de kurs hacmi olarak tanımlanır. Toplam silindir hacmine yanma odası hacmi de dahildir. Günümüz motorlarında kullanılan pistonlar genel olarak alüminyum alaşımından yapılır. Biyel kollan dövme yada dökme çelikten yapılırlar, pim ile pistona ve biyel kepi yardımı ile de krank miline bağlanırlar.Şekil 6’da piston,piston kolu (biyel) ve krank mili görülmektedir.

Şekil 6. Piston,Piston Kolu (Biyel) Ve Krank Mili.

Piston şu kısımlardan oluşur:

Piston Tabanı: Piston taban kalınlığı yanma basıncına bağlıdır. Piston tabanı benzinli motorlarda düz veya bombeli biçimdedir. Ayrıca yakıt hava karışımının sirkülasyonun iyi bir şekilde sağlanması için çıkıntılı pistonlarda vardır.

Piston Başı: Piston başı piston tabanı ile piston segmanı arasındaki kısımdır. Bu birinci piston segmanın korunmasını sağlar.

Segman Bölgesi: Piston segman bölgesi hareket sırasında sızdırmazlığı sağlar. Bu kısım yüksekliğini, segmanların sayısı ve yüksekliği belirler.

Piston Eteği: Piston eteği silindir içinde piston hareketini üstlenir ve biyel kolu eğik konuma geldiği an yanal kuvvetleri silindir duvarına aktarır.

Pim Yuvası: Pim yuvaları piston kuvvetlerini piston pimine iletirler. Bundan dolayı piston tabanı ve eteğine karşı donanımı daha iyi bir şekilde artırılmıştır.

9

2.10. Supaplar

Her motorda emme ve egzoz olmak üzere iki çeşit supap bulunur. Emme ve egzoz supapları kam mili yardımıyla açılır. Üzerinde bulunan yaylar tarafından da kapanması sağlanır. Bir silindire ait bir emme ve bir egzoz supabı bulunmakla birlikte yeni teknolojiye sahip motorlarda bir silindire ait iki emme ve iki egzoz supabı uygulaması oldukça yaygındır. Örneğin, dört silindirli on altı supaplı (valflı) motorlarda bir silindire ait emme ve iki egzoz supabı bulunmaktadır. Emme supapları emme zamanında açılarak silindire benzin hava karışımı alınmasını sağlar, egzoz supapları ise egzoz zamanında açılarak silindirde yanmış bulunan gazların dışarıya atılmasını sağlar. Her silindire ait iki emme ve iki egzoz supabı bulunmaktadır. Supap, supap tablası ve supap sapından oluşur. Supap sapının üst kısmında, tablayı tutan tırnaklarının oturduğu yuva vardır. Yay tablası, supap yayının kapatma kuvvetini tırnaklar aracılığıyla supaba iletir. Şekil 7’de bir benzin motoruna ait kam ve süpap mekanizması görülmektedir.

Supap Yayının Görevi

supabın hızlı ve basınçlı bir şekilde kapanmasını sağlamaktır. Supap dış yayının kırıldıktan sonra silindir içine düşmesini engellemek ya da erken ortaya çıkan supap titreşimini önlemek için genellikle iki supap yayı kullanılır

Şekil 7. Bir Benzin Motoruna Ait Kam Ve Süpap Mekanizması.

2.11. Segmanlar

Segmanların üç temel görevi vardır. Bunlar: Piston ile silindir arasında sızdırmazlık sağlar. Böylece silindirdeki gaz basıncının

kartere inmesini ve silindir yüzeyini yağlayan yağın yanma odasına geçerek, yanmasını önler.

Silindir ve piston yüzeyleri arasında yağ filmi oluşturarak sürtünmeyi en aza indirir. Yüzeydeki yağın fazlasını da kartere sıyırarak yanmasını önler.

10

Isınan pistonların soğumasını sağlar. Pistonlar segman bölgesinden silindire temas etmezler. Pistonun en sıcak yeri olan piston başı ve segman bölgesi soğumasını segmanların üzerinden yapar

Segman takımlarının kullanılabileceği silindir aşınma sınırları aşağıdaki gibidir:Benzin motorları: Çapta azami 0.1 mmDizel motorları: Çapta azami 0.15mm

2.12. VolanMotorun krank miline bağlanır. İş zamanında krank milinden aldığı enerji ile motorun

çalışma sürekliliğini sağlar. Üzerine bağlanan kavrama tertibatı ile motorun hareketinin aktarma oranlarına iletilmesini sağlar. Aynı zamanda üzerindeki dişli ile marş motorundan hareket alarak motorun ilk harekete geçmesini sağlar.

2.13. Külbitör MiliAlaşım çeliğinden yapılır. Yüzeyi sertleştirilerek taşlanır. Milin içi boşaltılarak, her iki

başı tapa ile kapatılır ve ana yağ kanalına irtibatlandırılır. Mil üzerinde her külbitör manivelası için bir yağ deliği bulunur. Milin içindeki yağ, bu deliklerden çıkarak külbitör yataklanır ve diğer parçalar yağlar.

2.14. ContalarContalar, genellikle motorlarda ve hidrolik sistemlerde, bloklar arasında statik

sızdırmazlık sağlarlar. Conta malzemeleri kullanıldıkları yerin çalışma şartlarına göre değişir. Conta ve keçeler sıvıların ve gazların motordan sızmalarını önlemek için kullanılır (yağ, yakıt, antifriz,yakıt buharı)

3. BENZİNLİ MOTORUN YARDIMCI SİSTEMLERİ

3.1. Karbüratörlü Yakıt Sistemi

Motorun her devrinde ihtiyacı olan yakıtı silindirlere gönderen sistemdir.

Sistemin Çalışması

Motorun çalışması ile birlikte krank milinin dönmesiyle beraber ondan hareket alan kam mili de döner. Kam mili benzin otomatiğine hareket verir. Benzin otomatiği ise depodaki benzini emerek, karbüratöre benzini pompalamasını sağlar. Karbüratörde benzin ile havayı motorun o anki yol ve yük durumuna göre ayarlayarak manifoldlar yardımıyla açık olan emme supabından silindirler içerisine dolmasını sağlar.Şekil 8’de karbüratörlü bir motorun yakıt sistemi görülmektedir.

11

3.1.2. Yakıt Sistemi Parçaları:

Yakıt deposu Yakıt pompası Karbüratör Emme manifoldu Hava Filitresi

Şekil 8 .Karbüratörlü Bir Motorun Yakıt Sistemi

Yakıt DeposuMotor için gerekli yakıtı güvenli bir şekilde depolamaya yarar. İçerisinde bulunan

şamandıra yardımıyla da depodaki yakıt miktarını gösterge tablosuna bildirir.

Yakıt Pompası (Benzin Otomatiği)Yakıt deposundaki benzini emerek karbüratöre basınçlı bir şekilde gitmesini sağlar.

KarbüratörMotorun her türlü çalışma şartları altında, ihtiyacı olan benzin-hava karışımını 1/15

oranında sağlar.

Emme ManifolduKarbüratörden gelen benzin-hava karışımının silindirlere iletilmesini sağlar.

Hava FilitresiKarbüratöre giren havayı süzerek, içerisindeki yabancı maddeleri (toz, toprak

vb.)temizler.

12

3.1.3. Yağlama Sistemi

Sürtünme ve Yağlama YağıSürtünme, hareket halinde olan veya hareket ettirilmek istenen bir cismin hareket

yönünün aksi yönünde gelişme gösteren bir kuvvettir. Yağlama yağı genel olarak iki katı cismi birbirinden ayırmak ve sürtünme gücünü en aza indirerek kolay hareketini sağlamak amacıyla kullanılan maddedir.Şekil 9’da motorum yağlama sistemi ile ilgili parçaları görülmektedir.

Motor Yağının Görevleri

Yağlama Görevi:Piston ve silindir arasında segmanlar vasıtasıyla yağ filmi oluşturarak sürtünmeyi en

aza indirmek ve metal yüzeylerin aşınmalarını azaltmak, kompresyon kaçağının önlenmesine yardımcı olmak, yataklar ve muylular arasındaki boşluk nedeniyle meydana gelebilecek vuruntuyu yok ederek gürültü ve sesleri azaltmak.

Soğutma Görevi:Motor çalışmaya başladığı zaman motor yağı çok hızlı bir şekilde dolaşım halinde

bulunur. Ortalama olarak yağ pompası yağı dakikada 4-6 defa devrettirir. Devreden yağ ,parçaların ısısını da alarak kartere döner.Karterin hava akımı ile temas eden dış yüzeylerinden ısıyı havaya iletir ve normal çalışma sıcaklığını korur.İş makinesı motorlarında ayrıca bir motor yağ soğutucusuda bulunabilir.

Temizlik görevi: Sistemdeki küçük partikülleri ve artıkları söküp atar. Motor yağında bulunan

temizleyici katkılar nedeniyle yağın rengi ,değişimden sonra siyahlaşır.

Şekil 9. Motorum Yağlama Sistemi ve Parçaları.

13

Yağlama Elemanları:

Yağ SüzgeciMotor yağlama kanallarında dolaşım yapan yağın kartere kadar getirdiği yabancı

maddelerin tekrar yağ pompasından geçerek yağ pompasını aşındırmaması ve sisteme temiz yağın basılmasını sağlar. Madeni telden yapılmıştır. Doğrudan doğruya yağ pompası üzerine takıldığı gibi bir ara boru ile pompa emiş kanalına da bağlanabilir. Sabit ve yüzen tipleri vardır. Çok fazla eğimli arazide çalışan dozer gibi iş makinalarında iki adet emiş süzgeci bulunabilir.

Yağ PompasıKarterdeki motorun yağ delikleri ve yağ kanallarında belli bir basınç altında

dolaştırarak sistemde yağlanması gereken yerlere gönderir, genellikle kam milinden hareket alır. Dişli, rotorlu paletli, pistonlu tipleri mevcuttur.

Basınç Ayar ValfiUygulanan yağlama için motor yağ basıncının her motor devrinde istenilen değerlerde

olması gerekir. Motor devri yükseldikçe motor yağ basıncının çok fazla yükselmemesi için ana yağ kanalının herhangi bir yerinde basınç ayar valfi bulunur.Basınç ayar valfi normalden yüksek basınç olduğu zaman yağın kısa devre yaparak kartere geri dönmesini sağlar.

Yağ FiltresiKarbon zerrecikleri, toz ve pislikler motorun çalışması anında yağa karışabilirler. Bu

yabancı maddelerin bir kısmı kartere çöker,yağ süzgeci ve tapa mıknatısı tarafından tutulur.Daha küçük zerreler ise yağlama sistemine karışmadan filtre tarafından süzülerek sisteme zarar vermeleri önlenir.Tek parçalı ve elemanları değiştirilebilir tip kullanılabilir.Her iki tip filtrelerin değiştirme periyotları üretici firmanın bakım talimatlarında verilir.

Karter ve Karter HavalandırmaKarter motoru muhafaza altına alır ve motor yağına depo görevi yapar.Yağın

soğutulması ve dinlendirilmesini de sağlar.Motor yağının ısınması sonucu meydana gelen buharlaşma ve kompresyon kaçağı

nedeniyle karterdeki yüksek basınç motor sızdırmazlığını tehlikeye sokar.Bu basıncın yok edilmesi karter ile emiş hattı arasında arasındaki havalandırma filtreleri sayesinde gerçekleşir.Havalandırma filtresi üzerindeki basınç ayar valfi karter basıncı arttığında diyafram vasıtasıyla açılarak emiş hattını açar ve basınç dengelenmiş olur.Karter havalandırmasının da diyafram arka yüzü atmosfere bir delik vasıtasıyla açılır.Yağ süzgecinin bakımı ile birlikte bu deliğinde açık olması sağlanmalıdır.

3.1.4. Soğutma Sistemi

Motorun çalışma sıcaklığını belirli sıcaklık sahasında tutmaktır. Bu sıcaklıklar 83-120 derecedir. Motor sıcaklığının bu sıcalıklarda kalabilmesi için soğutma sistemleri kullanılır. Isınan motor parçaları genleşir boyları uzar, çapları değişir bu yüzden motorun verimli bir şekilde çalışabimesi için mutlaka soğutulması gerekir. Motorlarda kullanılan soğutma sistemleri şunlardır.

14

Su ile soğutma sistemi

Hava ile soğutma sistemi

Motorun çalışan parçaları çevresinde soğutma suyu dolaştırılır. Havayla soğutmalı motorlarda ise silindirler çevresinde kanatcıklar vardır. Buralardan hava geçirilerek motor dıştan soğutulur. Su ile soğutma sistemi ve parçaları şekil 10’ da görülmektedir.

Şekil 10. Su İle Soğutma Sistemi ve Parçaları

3.1.5. Ateşleme Sistemi

Ateşleme sistemini, bataryanın ( akünün ) 12 voltluk gerilimini primer devrede 200 - 250 voltta sekonder devrede 20.000–25.000 volt cıvarına yükselterek silindir içinde sıkıştırılan hava yakıt karışımını motorun ateşleme sırasına göre buji tırnak aralığından(20-25.000 volt) atlatarak karışımı tutuşturan sistemidir. Şekil 11’de klasik ateşleme sistemi ve parçaları görülmektedir.

Klasik Ateşleme Sistemi:

Batarya Kontak anahtarı 3-Endiksiyon bobini Distribütör ( platin, kondansatör , tevzi makarası ve avans ağırlıkları ) Yüksek gerilim kabloları Bujiler

15

Şekil 11. Klasik Ateşleme Sistemi Ve Parçaları.

Bujiler

Sıkıştırma sonunda basıncı yükselen yakıt-hava karışımını, bujiler, tırnak aralığından yüksek gerilim kablosundan gelen voltajı atlatarak tutuşturur.Şekil 12’de buji ve yapısı görülmektedir.

Şekil 12. Buji Ve Yapısı.

3.2. Elektronik Kontrollu Yakıt Enjeksiyon Sistemleri

Bu yakıt enjeksiyon sistemi elektronik olarak kontrol edilmektedir.Bakım ve onarımları elektronik kontrol cihazlarıyla yapılmaktadır.Şekil 13’te elektronik kontrol ünitesine sahip buji ile ateşlemeli bir motorum parçaları ve sistemleri görülmektedir.

Yakıt basınç regülatörü :Yakıt hattında basıncı sabit tutar(2.6-2.8bar) ve fazla yakıtı geri gönderir.

Yakıt dağıtım hattı: Enjektörlerin içine yerleştirildiği yakıt borusu. Sabit basınçtaki yakıtın dağılımını sağlar.

Yakıt deposu Yakıt filtresi

16

Yakıt pompası (gerotor ) tipi pompa rotorda 10 diş , çemberde 11 diş olan elektrik motor tahrikli pompadır.

Relanti devri kontol supabı : Değişken delikli orifistir. Ralenti devrindeki hava miktarını ayarlar ECU tarafından kontol edilir.

Hava kelebeği ( gaz kelebeği) konum sensörü : Gaz pedalının bağlı olduğu hava kelebeğinin konumunu gösteren sensördür.Bu sensörle modül ne kadar güç istediğimizi ve bunu ne kadar çabuk istediğimizi algılar.

Şekil 6. Elektronik Kontrol Üniteli (ECU) Motor Ve Sistemleri.

Hava debi metresi (anemometre) :Üzerinden hava geçen telleri aynı sıcaklıkta tutmak için gereken enerjiyi ölçerek modülün , geçen hava deblsini ve kütlesini hesaplamasına yarayan debi ölçerdir .

Enjektör: Yakıtı emme portlarına püskürtür. Açık kalma süresi ayarlanabilen bir solenoid valftir.

Kam mili konum sensörü: Motor ilk çalıştırmada 600 d/d ya geldikten sonra enjektörlere göre püskürtme imkanı verir. Pistonun konumu ile ilgili sinyali verir.

Emme sıcaklık sensörü : Soğuk çalışma, ısınma ve tüm motor rejimlerinde ecu ya yakıt miktarını hesaplamakta kullanacağı hava sıcaklık değerlerini verir. Sıcaklık yükselince reziztanssın düşmesi prensibine göre çalışır.

Soğutma suyu sıcaklık sensörü Lambda sensörü : Dış hava ve eksoz gazı arasındaki oksijen farkını ölçerek ecu

nun eksoz emisyonlarına göre yakıt ayarını sürekli kontrol etmesini sağlar.

17

Motor devir sensörü: Volan üzerine yapılmış çıkıntıları (35diş – 1boş) sayarak motor devrini ve krank açısını bulur.

Ateşleme bobini: Ateşleme modülü tarafından kontrol edilir. Yakıt buharı toplama tüpü: Benzin deposunda oluşan buharı emen bir karbon blok

barındıran bir kutudur. Tüp boşalma supabı: Kontak 1 konumuna getirilince açılan bir solenoid supaptır. Hava filtresi Güç rolesi Yakıt pompa rolesi Kontak anahtarı Ateşleme modülü: Motor devri ve krank mili açısı bilgilerine göre ateşleme

sırasını kontrol eden ECU dan avans bilgilerini alarak uygulayan mdüldür. Batarya Üç yollu katalitik konvertör. Elektronik kontrol ünitesi (ECU) : Tüm sensörlerden aldığı bilgileri saklayan ,

işleyen ve sisteme emirler gönderen bilgisayardır

18

UYGULAMA FAALİYETİ

İşlem Basamakları Öneriler

1-Benzinli motoru gerekli emniyet kurallarına uyarak sehpaya alınız.

Çalışma alanının temiz ve düzenli olmasına dikkat ediniz.

Yangın tüpünü hazır bulundurunuz

2-Benzinli motor parçalarını tanıyınız.

Araç katoloğunu hazırlayınız.

Gerekli takım ve avadanlıkları hazırlayınız.

.

3-Benzinli motor parçalarını sökünüz. Sökülen motor parçalarını yerleştirmek

için iş tezgahını hazırlayınız.


19


A- ÇOKTAN SEÇMELİ SORULAR

1- Emniyetli bir şekilde araçtan motoru indirmek için aşağıdakilerden hangisine uyulmalıdır?

a- Uygun takımları kullanmak b-İş önlüğü giymemekc- Gelişi güzel bir yer seçmek d- Temizlik kurallarına uymamak

2 – Benzinli motoru sökerken aşağıdakilerden hangisine dikkat edilmelidir?

a- Motorun herhangi bir parçasından başlamak b- İşlem sırasına göre yapılmak

c - Gelişi güzel bir yer seçmekd-Yangın tüpü hazırlanmaz

3- Yakıtın ısı enerjisini mekanik enerjiye dönüştüren makine aşağıdakilerden hangisidir. ?

a- Kavrama b- Vites kutusu c-Motor d- Marş motoru

4- Motorun yardımcı sistemleri aşağdakilerden hangisidir ?

a- Ateşleme sistemi b- Yürüyüş sistemic- Fren sistemi d- Dreksiyon sistem

5- Yağlama sistemi parçası aşağdakilerden hangisidir?

a- Distribütör b – Karbüratörc- Yağ filitresi d- Radyatör

6- Ateşleme sistemi parçası aşağdakilerden hanğisidir?

a- Ateşleme bobini b – Karbüratörc- Yağ pompası d-Termostat

7- Dört zamanlı motorlarda zaman sıralaması nasıldır?

a- Emme, iş, eksoz ve sıkıştırma b- İş, sıkıştırma, eksoz ve emmec- Emme, eksoz, sıkıştırma ve iş d- Emme, sıkıştırma, iş ve eksoz


20

8 – Motorun ana parçası aşağıdakilerden hangisidir ?

a- Radyatör b- Krank milic- Yağ pompası d- Yağ keçesi

9 – Motora taze yakıt hava karışımı hangi subaptan girer ?

a- Emme ve eksoz b- Emme c- Eksoz d- Eksoz ve emme

10- Biyel kolu hangi parçaya bağlanır ?

a- Kam miline c- Volana b- Pistona d- Sekmanlara

B- DOĞRU – YANLIŞ SORULARI

Aşağıdaki cümleleri okuyunuz. Doğru ise (D) yanlış ise (Y) işareti koyunuz. (…..) Krank miline volan bağlanır.

(…..) Zaman ayar mekanizması su pompasını çalıştırır.

(…..) Krank mili supaplara hareket verir.

(…..) Kam mili yağ pompasını çalıştırır.

(…..) Volan ölü noktaların atlatılması yardımcı olur.

(…..) Ana muylular kam mili üzerinde bulunur.

(…..) Yanmış gazlar emme manifoldundan çıkar.

(…...) Contalar sızdırmazlığı sağlamak için kullanılır.

(…...) Silindir kapak contası üzerindeki yazılar alta gelecek şekilde takılır.

(…...) Distribütör motora birinci silindir sente durumunda iken takılır.

21

A - ÇOKTAN SEÇMELİ TEST CEVAP ANAHTARI

B. DOĞRU – YANLIŞ TESTİ CEVAP ANAHTARI

DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızın tamamının doğru olması beklenir. Yanlış işaretlediğiniz sorular için ilgili konuları tekrarlayınız.

1 a2 b3 c4 a5 d6 a7 d8 b9 b

10 b

1 D2 Y3 Y4 D5 D6 Y7 Y8 D9 Y10 D

22

PERFORMANS TESTİ

Yapılacak iş : Benzinli motoru sökmek

Kullanılacak gereç : Benzinli motor

Not: İşlem basamaklarını yaptıktan sonra kontrol listesinde işaretleme yapınız.

KONTROL LİSTESİ

Not: İşlem basamaklarını yaptıktan sonra kontrol listesinde işaretleme yapınız. Cevaplarınızın tamamının evet olması gerekir. Cevaplarınızda hayır olan davranışları öğretmeninizin kontrolünde tekrar yapınız.

Modül Adı : Benzinli motor Öğrencinin Adı Soyadı:Öğretim Faaliyeti : Benzinli motor parçalarını sökmek.Açıklama : Kendinizde gözlemlediğiniz davranışlar için evet, gözlemlemdiğiniz

davranışlar için hayır seçeneğini işaretleyiniz.

GÖZLENECEK DAVRANIŞLAR Evet Hayır

1-Hazırlık işlemleri:a- Çalışma ortamının temiz ve düzenli olmasını

sağladınız mı?

b- Yangın tüpünü hazırladınız mı?

c- Araç kataloğunu hazırladınız mı?d- Gerekli takım-avadanlıkları hazırladınız mı?e- Sökülen motor parçaları için iş tezgahını düzenlediniz

mi?2- Benzinli motor parçalarını sökmek.

a- Çalışma alanının temiz ve düzenli olmasına dikkat ettiniz mi?

b-Araç katoloğunu hazırlayınız .

a- Gerekli takım ve avadanlıkları hazırladınız mı ?

b- Benzinli motor parçalarını sökerken görevi ve çalışması hakkında verilen bilgileri okudunuz mu.?

c- Benzinli motor parçalarını iş sırasına uygun olarak sökebildiniz mi?

PERFORMANS TESTİ

23


Bu öğrenme faaliyeti ile benzinli motora sahip araçların yardımcı sistemleri, motor ve parçalarının bakımı, ölçülmesi işlemlerini yapabileceksiniz.

Çevremizde bulunan araç servislerinde benzinli motor yardımcı sistemlerinin bakımı, motorun bakımı, motor parçalarının ölçülmesi hakkında bilgi edininiz. Edindiğiniz bilgileri rapor haline dönüştürüp gurubunuza sunum yaparak paylaşınız.

4. BENZİNLİ MOTOR PARÇARININ BAKIMI YAPMAK

Bakım; Bir motorun kullanılış ve işleyişini gözetlemek ve denetlemek yoluyla sürekli olarak iyi durumda kalmasını sağlamak amacı ile yapılan işlemlere bakım denir.

Aracın kullanımı sırasında olabilecek basit ve küçük aksaklıklar gerekli bakım işlemleri yapılmazsa ileride büyük arızaların doğmasına ve kazalara neden olur. Aracın yakıt harcaması artar. Onarım harcamaları artar, yangın çıkma olasılığı doğar. Can ve mal kaybına neden olabilir. Bu bakımdan bakım önerilen zamanlarda yapılması gerekir. Motorungenel durumu kontrol ve bazı denemelerle gözden geçirilir

4.1. Benzinli Motorda Yapılan Bakımlar4.2.1. Soğutma Sisteminde Yapılan Bakımlar

• Su seviyesi kontrol edilir.

• Su kaçağı olup olmadığına bakılır.

• Vantilatör kayışı gerginliği ve durumuna bakılır.

• Antifiriz yoğunluğu kontrol edilir.

4.2.2. Yağlama Sisteminde Yapılan Bakımlar

• Yağ seviyesi kontrolü yapılır.

• Yağ kaçağı olup olmadığına bakılır.


AMAÇ

ARAŞTIRMA

24

• Yağ filtresi kontrol edilir, zamanı gelmişse değiştirilir.

• Yağ basıncı ölçülür.

• Yağın durumu kontrol edilir.

4.2.3. Yakıt Sisteminde Yapılan Bakımlar

• Yakıt deposundaki yakıt seviyesine bakılır.

• Sistemdeki kaçaklar kontrol edilir.

• Yakıt pompası kontrolü yapılır.

• Karbüratör kontrol edilir.

• Hava filtresi kontrol edilir.

4.2.4. Ateşleme Sistemi Kontrolleri

• Batarya (akü ) kontrolü yapılır.

• Elektrik bağlantılarının kontrolü yapılır.

• Kontak anahtarı kontrolü yapılır.

• Ateşleme bobini kontrolü yapılır.

• Distribütör kontrolü yapılır. (distribütör kapağı , tevzi makarası ve platin takımı)

• Yüksek gerilim kabloları kontrolü yapılır.

• Bujilerin kontrolü yapılır.

• Distribütör avans kontrolü yapılır.

4.2.5. Motor Parçalarında Yapılan Kontroller ve Bakımlar

• Silindir kapağının yüzey düzgünlük,çatlaklık ve eğiklik kontrolü

• Manifoldların yüzey düzgünlük çatlaklık ve eğiklik kontrolü

• Silindir bloğu yüzeyi düzgünlük,çatlaklık ve eğiklik kontrolü

• Krank mili düzgünlük kontrolü

• Krank mili ana ve kol muyluları kontrolü

• Kam mili kam ve muylularının kontrolü

• Piston ve sekmanların kontrolü

• Supapların oturma yüzeylerinin kontrolü

• Supap yaylarının kontrolü

• Zaman ayar düzeninin kontrolü

• Volanın düzgünlük kontrolü

25

• Karterin düzgünlük, çatlaklık ve eğiklik kontrolü

4.2.6. Motor Parçalarının Ölçülmesi

• Silindirlerde ölçüm yapılır . konilik , ovallik durumu , aşıntı durumu tespit edilir.

• Pistonlarda konilik , ovallik durumu , aşıntı durumu tespit edilir .

• Biyel yataklarında konilik , ovallik durumu , aşıntı durumu tespit edilir .

• Krank mili muylularında konilik , ovallik durumu , aşıntı durumu tespit edilir .

• Ana yataklarda konilik , ovallik durumu , aşıntı durumu tespit edilir .

• Silindir kapağı, silindir bloğu ve manifold yüzeylerinde çizilme,eğiklik ve aşınma durumu tespit edilir.

4.2.7. Motor Parçalarının Ölçü Değerlerini Katalog Değerleri ile Karşılaştırmak

Ölçülen motor parçalarının ölçü değeri ile motor katoloğundan tespit edilen değerler karşılaştırılır ,motorun durumu görülür, ne yapılması gerektiğine karar verilir.

Burada :

Motor kısmi revizyona tabi tutulur.

Motor genel revizyona tabi tutulur .

26



1- Benzinli motor parçalarının ölçümlerini yapınız.

Çalışma alanının temiz ve düzenli olmasına dikkat ediniz.

Sökülen motor parçalarını yerleştirmek için iş tezgahını hazırlayınız.

Ölçüm için gerekli mikrometre ve kompretör takımlarını hazırlayınız.

Mastar ve sentili hazırlayınız.


2- Benzinli motor parçalarının bakımını yapınız. Gerekli takım ve avadanlıkları hazırlayınız.

3- Benzinli motor parçalarının ölçü değerlerini katalog değerleri ile karşılaştırınız..



27


A –ÇOKTAN SEÇMELİ SORULAR

1- Motorun bakımının nedeni aşağıdakilerden hangisidir?

a- Ömrünün uzun olması için b- Ömrünü kısaltmak için c- İyi yağlamak içind- Teklemesi için

2- Soğutma sistemi bakımının nedeni aşağıdakilerden hangisidir?

a. Motoru iyi yağlamak içinb- Motorun verimli çalışması için c- Motor ömrünü kısaltmak içind- Motorun teklemesi için

3- Aşağıdakilerden hangisi yağlama sistemi bakımının nedenidir?

a- Motorun teklemesi için b- Yağlamanın iyi olması için c- Bujilerin iyi ateşlemesi için d- Yanmanın iyi dolması için

4- Ateşleme sistemi bakımının nedeni aşağıdakilerden hangisidir?

a- Akünün iyi dolması içinb- Yağlamanın iyi olması için c- Bujilerin iyi ateşlemesi için d- Motorun teklemesi için

5- Aşağıdakilerden hangisi için yakıt sistemi bakımı önemlidir?

a. Motorun iyi yağlamak için b- Motorun verimli çalışması için c- Motor ömrünü kısaltmak için d- Motorun teklemesi için


28

6- Motor parçalarının bakımında aşağıdakilerden hangisine dikkat edilir?

a- Eğikliğine b- Sıcaklığınac- Soğukluğuna d- Sıkışıklığına

7- Motor parçalarının ölçülmesinin nedeni aşağıdakilerden hangisidir?

a- Motor parçalarını ölçmek için b- Katalok değerleri ile karşılaştırmak için c- Motor parçalarını değiştirmek için d- Motor parçalarını temizlemek için

8- Aşağıdakilerden hangisi, motor parçalarında aşıntının tespit edilmesinin sebebidir?

a- Motor parçalarını ölçmek için yapılır.b- Katalok değerleri ile karşılaştırmak için yapılır.c- Motor parçalarını değiştirmek için yapılır.d- Motor parçalarını temizlemek için yapılır.

9 – Aşağıdakilerden hangisi, motorda revizyon yapmanın açıklamasıdır ?

a- Motor parçalarını değiştirmek veya yenilemekb- Motor parçalarını temizlemekc - Motor parçalarını yıkamak.d- Motor parçalarını silmek

29

ÇOKTAN SEÇMELİ TEST CEVAP ANAHTARI

DEĞERLENDİRME


1 a2 b3 b4 c5 b6 a7 b8 b9 a

30

PERFORMANS TESTİYapılacak iş : Benzinli motor parçalarının bakımını yapmak Kullanılacak gereç : Benzinli motor parçaları

Not: İşlem basamaklarını yaptıktan sonra kontrol listesinde işaretleme yapınız.

KONTROL LİSTESİ

Not: İşlem basamaklarını yaptıktan sonra kontrol listesinde işaretleme yapınız. Cevaplarınızın tamamının evet olması gerekir. Cevaplarınızda hayır olan davranışları öğretmeninizin kontrolünde tekrar yapınız.

Modül Adı : Benzinli motor Öğrencinin Adı Soyadı:

Öğrenim Faaliyeti : Benzinli motor parçalarının bakımını yapmak

Açıklama : Kendinizde gözlemlediğiniz davranışlar için evet, gözlemlemdiğiniz davranışlar için hayır seçeneğini işaretleyiniz.

GÖZLENECEK DAVRANIŞLAR Evet Hayır

1-Hazırlık işlemleri:a- Çalışma ortamının temiz ve düzenli olmasını sağladınız mı?b- Yangın tüpünü hazırladınız mı? c- Araç kataloğunu hazırladınız mı?d- Gerekli takım-avadanlıkları hazırladınız mı?e- Sökülen motor parçalarının temizliğini yaptınız mı ?

2- Benzinli motor parçalarının bakımını a- Çalışma alanının temiz ve düzenli olmasına dikkat ettiniz mi?b- Araç katoloğunu hazırlayınız .a- Gerekli takım ve avadanlıkları hazırladınız mı ?b- Benzinli motor parçalarının ölçüm sırasına göre

işlemlerini yaptınız mı.? c- Ölçülen motor parçaları değerleri ile katalok değerlerini

karşılaştırdınız mı ?

PERFORMANS TESTİ

31


Bu öğrenme faliyeti ile benzinli motora sahip araçların yardımcı sistemleri , motorun takılması ve ayar işlemlerini yapabileceksiniz.

Çevremizde bulunan araç servislerinde benzinli motor parçalarının takılması ve ayarları hakkında bilgi edininiz, edindiğiniz bilgileri rapor haline dönüştürüp gurubunuza sunum yaparak paylaşınız.

5. BENZİNLİ MOTOR PARÇALARINI TAKMAK

5.1. Benzinli Motor Parçalarını Takmadan Önce Dikkat Edilmesi Gereken Kurallar

• Motoru diğer işlerin görülmediği temiz bir yerde toplayın.• Kullanacağınız takım , avadanlıkları ve aygıtları hazırlayın.• Parçaları takmadan önce lift bırakmayacak bezle silin.• Parçaların çalışma konumlarına ve işaretlerine dikkat edin.• Cıvata , somun ve saplamaları tork değerinde sıkın.• Contaları doğru ve düzgün yerleştirin.• Çalışırken güvenlik kurallarına uyun.

5.2. Benzinli motor parçalarını takmak

• Pistonları takınız.• Krank milini takınız.• Kam milini takınız.• Zaman ayar sistemini takınız.• Supapları takınız.• Silindir kapağını takınız.


AMAÇ

ARAŞTIRMA

32

• Volan takınız.• Manifoldları ve ön kasnağı takınız.• Motor üst kapağını takınız.• Yağlama sistemi parçalarını takınız.• Karteri takınız.• Motorun yardımcı sistem parçalarını takınız.

5.3. Benzinli Motor Ayarları

5.3.1. Supap Ayarları

Supap yerleştirme şekilleri hangi tip olursa olsun, supap ayarları için gerekli ana işlemlere geçmeden, şu ön işlemler, önerildiği gibi yapılmalıdır:

• Supap ayar değerleri kataloktan saptanır.

• Ayarlama sırasında, motorun ısıl durumu ne olacağı, yani ayarın motor sıcak iken mi yoksa soğuk iken mi yapılacağı saptanır. Bu bilgi katalokta ayar değeri ile birlikte verilir. Motorlar ısı motoru olduğuna göre, özel nedeni yoksa, ayarlamalar motor sıcakken ve çalışırken yapılmalıdır.

• Ayarlamalar için uygun takımlar seçilir. Takımlar, supapların yerleştirme şekline, ayar düzeneğinin planlanmasına göre değişir.

• Öneriliyorsa basınçlı, tip radyatör kapağı çıkarılır.

• Supapların motor üzerinde sıralanma sıraları saptanır. Klasik olarak bilinen Ek.Em. Em. Ek. Ek. Em. Em. Ek. sıralanmasından değişik supap dizilişleri olacağı unutulmamalıdır.

• Ayar motorun hangi konumunda yapılacağı belirlenir. Genellikle piston ateşleme Ü.Ö.N’ sine getirildikten sonra, o silindirin supaplarının ayarı yapılır. Ayarlamada ateşleme sırası izlenerek, motorun iki devrinde tüm subaplann ayarları yapılır; ancak, bazı firmalar ayarlamada değişik metotlar önerirler. Bu nedenle ayarın motorun hangi konumlarında yapılması gerektiği de kataloktan saptanmalıdır.

• Supap ayarı için motorun döndürülmesinde çok büyük kolaylık sağlayacağından, seyyar marş butonu kullanılmalıdır.

• Özellikle I tipi motorlarda, supap ayarlarından önce, silindir kapak cıvatalarının sıkılıkları kontrol edilmeli ve gerekirse yeniden torkunda sıkılmalıdır.

5.3.2. Distribütör Ayarı

Motordan sökülmüş bir distribütörü yerine takabilmek için önce ; birinci silindir pistonu ateşleme üst ölü noktasına getirilmeli ve sonra distribütör yerine takılarak platin kontakları açılma başlangıcına getirilmelidir. Distribütör yerine bir miktar sabitlenip marşa

33

basılıp motor çalıştırılmalı , motor çalışırken distribütörü motorun çalışma yönünün tersine döndürerek gerekli avans verilir.



1- Benzinli motor parçalarını takınız. Çalışma alanının temiz ve düzenli olmasına dikkat ediniz.

Sökülen motor parçalarını yerleştirmek için iş tezgahını hazırlayınız.

Yangın tüpünü hazır bulundurunuz



2- Benzinli motorun ayarlarını yapınız. Araç katoloğunu hazırlayınız.



34

ÖLÇME VE DEĞERLENDİRMEA –ÇOKTAN SEÇMELİ SORULAR

1- Motor parçalarını takarken aşağıdakilerden hangisine dikkat edilir?a - Parçaların çalışma konumlarına ve işaretlerine b- Motor parçaları gelişi güzel takılabilir. c- Parça büyüklüğüne göred- Parçaların çalışma konumlarına ve işaretlerine dikkat edilmez.

2 - Nelere dikkat edilerek motor parçaları takılır?a-Motor parçalarını takarken belli bir kuralı yoktur.b-Motor parçalarını takarken işlem sırasına c-Motor parçalarını takarken gelişi güzel takılır.d-Motor parçalarının küçüklüğüne göre

3- Motor takılırken yapılan ayar aşağıdakilerden hangisidir?a- Krank mili b-Kam mili c-Motor üst kapak d- Zaman ayar sistemi

4- Benzinli motorda yapılan genel ayarlardan birisi aşağıdakilerden hangisidir?a- Benzin otomatiği b- Farc-Motor üst kapak d-Supap

5- Aşağıdakilerden hangisi benzinli motorda yapılan genel ayarlardan birisidir?a-Krank mili b-Disribütör c- Motor üst kapak d- Volan kapağı

6- Benzinli motorda yapılan genel ayarlardan birisi aşağıdakilerden hangisidir?a- Platin b-Kam mili c-Motor üst kapak d- Karter

7- Aşağıdakilerden hangisi benzinli motorda yapılan genel ayarlardan biridir?a- Krank mili ayarı b-Kam mili ayarıc-Distribütör avans ayarı d- Zaman ayar sistemlerinin ayarı

8- Benzinli motorda karbüratörde hangi ayarlar yapılır?a- Krank mili ve kam mili b- Motor üst kapak ve zaman ayar sistemleric- Karışım , ralenti ve yüksek hız d- Distribütör avans ve platin


35

KONTROL LİSTESİNot: İşlem basamaklarını yaptıktan sonra kontrol listesinde işaretleme yapınız. Cevaplarınızın tamamının evet olması gerekir. Cevaplarınızda hayır olan davranışları öğretmeninizin kontrolünde tekrar yapınız.

ÇOKTAN SEÇMELİ CEVAP ANAHTARI

DEĞERLENDİRME


1 a2 b3 d4 d5 b6 a7 d8 c

36

MODÜL DEĞERLENDİRMEModülle kazanacağınız yeterliği ölçen bir ölçme aracı öğretmeniniz tarafından

hazırlanarak size uygulanacaktır.

Uygulama sonunda yapılan değerlendirme ile bir sonraki modüle geçip

geçmeyeceğiniz öğretmeniniz tarafında size bildirilecektir.

MODÜL DEĞERLENDİRME

37

Işıksoluğu, M. Ali. Motor Yenileştirme Kitabı

Kaya, Orhan. Motor Ayarları ve Bakımı

Özdamar,İ.- B, Yelken. Benzinli Motorlar

Megep Motorlu Taşıtlar Tanıtma Modülü

Yüce, And. Günümüzde Otomotiv Teknolojisi

KAYNAKLAR

38

Documents

Otomotiv teknolojileri bölümü benzinli motorlar