UNIVERZITET ZA POSLOVNE STUDIJE BANJA LUKA

FAKULTET ZA EKOLOGIJU

SEMINARSKI RAD

OTPAD

1.0. Uvod

Iako je još u vijeme Julija Cezara, 48. godine pre naše ere, postojao edikt koji je zabranjivao ostavljanje i bacanje smeća po ulicama, prvi kontejner za đubre postavljen je tek 1884. godine u Parizu.

Sa porastom standarda, ruku pod ruku ide i porast potrošnje. Kupuje se, konzumira, pa i baca gotove sve, a sve upotrebljeno ili istrošeno naziva-đubretom. Od organskih ostataka hrane, plastičnih i staklenih boca, razne ambalaže, hartije, preko starog namještaja, kućnih aparata, olupina automobila, pa sve do radioaktivnog otpada.

Skoro 150 milijardi tona otpada, samo iz gradskih sredina, koliko se tokom jedne godine sakupi u Zapadnoj Evropi, moglo bi da se napuni 1.000 fudbalskih igrališta do visine od preko 30 metara. Još slikovitije, svaki Evropljanin godišnje „ proizvede” u prosjeku više od 500 kg otpada, oko 1.5 kg na dan , ili, nešto manje od 100 g svakog sata.

Najveći dio tog otpada, oko 30%, organskog je porekla i uglavnom ga čine otpaci od hrane. Zatim, sa oko 28% slijede papir i karton, 16% otpada na plastiku, 8% na staklo, 4% na aluminijum i čelik, a ostali dio čini takozvani „opasni otpad” ( baterije, akumulatori, lekovi) i kabasto đubre u koje spadaju kućni aparati, namještaj, komjuteri, madraci i slično.

Prema izvještaju Organizacije za ekonomsku saradnju i razvoj OECD, koja okuplja 26 najrazvijenih zemalja svijeta, proizvodnja otpada u tim zemljama 1990. godine iznosila je 9 milijardi tona.

Naše deponije u većini slučajeva su locirane u blizini naselja bez prethodnih priprema terena i predstavljaju stalni izvor opasnosti po zdravlje ljudi, površinske i podzemne vode, i životnu sredinu. Nemarnošću stanovnika, gomilanjem otpadaka van deponija, stvarju se smetlišta na kojima postoji mogućnost pojave nenamernih požara, čime se proširuje zagađena teritorija.

1

1.0. Pregled literature:

1. Nedović, B. (2008), Ekologija životne sredine, Banja Luka “Dvadeseti vijek nije dovoljno poklonio ekološke pažnje na rješavanju problema otpada, otuda je on postao veliki ekološki problem koji će se vjerovatno razrješavati u prvoj polovini 21. vijeka, suprotno on će značajno ugroziti kvalitet životne sredine i predstavljaće veliku smetnju čovjeku, jer ga otpad može „ zatrpati“ .

2. Kristoforović-Ilić, M. (1998), Komunalna higijena, Prometej, Novi Sad„Zagađivač je svako pravno i fizičko lice koje svojom aktivnošću ispušta u životnu sredinu zagađujuće materije, i time remeti prirodnu ravnotežu između živog i neživog sveta i procesa u prirodi.“

3. Đukanović, M. (1996), Životna sredina i održivi razvoj, Elit, Beograd„Knjiga Životna sredina i održivi razvoj zagovara novi odnos i novu filozofiju prema životnoj sredini: sprečavanja uzroka zagađenja i degradacije. Novi pogledi na razvoj u životnoj sredini treba da su zajednički za sve društvene strukture i profesije: naučnike, planere, proizvođače, potrošače i korisnike prostora i resursa, lokalnu i državnu upravljačku aparaturu, sredstva za informacionu i drugu komunikaciju, školski sistem, kulturu, umetnost, građanstvo svih doba i nivoa obrazovanja.“

4. Đorđević, M. (2006), Socijalna Ekologija, Filološki fakultet, Beograd „Životnu sredinu ugrožavaju brojne i raznovrsne opasnosti, kojima se čovjek suprostavlja u granicama svojih umnih i tehničkih mogućnosti.

5. Relevantne web stranice

2

2.0. Metode rada

1. Sakupljanje i analiza literature (takođe većeg broja naučnih radova)2. Analiza relevantnih web stranica3. Istraživački rad-statistička obrada tabelarnih podataka4. Metoda sinteze, odnosno sintetička analiza sakupljenih podataka i saznanja, te

donošenje zaključka na osnovu istog

3

3.0. Rezultati rada i diskusija

3.1.Osnovne informacije o otpadu

Šta je otpad?Mnogo je lakše prepoznati otpad, nego definariti-šta je ustvari otpad.

Prema nacionalnoj definiciji otpada u Bosni i Hercegovini ‘’otpad’’-znači sve materije ili predmete koje vlasnik odlaže, namjerava odložiti ili se traži da budu odložene u skladu sa jednom od kategorija otpada navedenoj u listi otpada. Vlasnik može biti pravno ili fizicko lice. Svaki covjek obavljanjem redovnih dnevnih aktivnosti proizvodi otpad.Kako se dijeli otpad?

Prema osobinama otpad dijelimo na opasni i neopasni otpad. Otpad se ne dijeli prema mjestu nastanka, jer opasni otpad može ‘’nastati’’ kako u industriji tako i udomacinstvima.‘’Opasni otpad’’ je svaki otpad koji je utvrđen posebnim propisom i koji ima jednu iliviše karakteristika koje prouzrokuju opasnost po zdravlje ljudi i životnu sredinu po svom porijeklu, sastavu ili koncentraciji, kao i onaj otpad koji je naveden u listi otpada.Opasni otpad sa kojim se najčešće susrećemo u svakodnevnom životu može biti: baterije, otpadna ulja, lijepila, rastvarači, boje, tinta, različite hemikalije, pesticidi, akumulatori, otpadni lijekovi.Neopasni otpad je svaki otpad koji nema karakeristike opasnog otpada kao što je: staklene i plastične boce, papir, plastika, željezo, tekstil. Ovaj otpad uglavnom potiče iz domaćinstava, ustanova, uslužnih djelatnosti i čišćenja javnih površina.Kako treba postupati sa otpadom?

Svakako je potrebno ispoštovati odredenu hijerarhijsku skalu postupaka:- preventivno djelovati na nastajanje otpada uvođenjem čistijih tehnologija- nastali otpad sakupljati i razvrstavati- ponovo koristiti- reciklirati- energetski iskorištavati- odlagatiKoji otpad treba odvojeno sakupljati?

Odvojeno se sakuplja: papir, staklo, plastika, baterije, željezo, bakar, aluminijum,olovo, cink, akumulatori, stiropor, motorna ulja, opasni otpad iz domacinstava, biorazgradivi otpad.Opasni otpad se mora odvojeno sakupljati!Šta je to reciklaža, a šta ponovno korištenje otpada?

Reciklaža je ponovna obrada otpadnih materijala u proizvodnom procesu za ponovnu upotrebu, npr.otpadne staklene boce se tope u industriji stakla.Ponovno korištenje znači svaku aktivnost kojom se otpad upotrebljava za namjenu zakoju je prvobitno korišten ili za druge namjene, bez ponovne obrade, npr.otpadnastaklena boca se ponovo puni vodom.

4

5

3.2. Upravljanje otpadom

3.2.1. Stanje na području

Otpad predstavlja jedan od prioritetnih problema zaštite životne sredine u BiH. Problemi pri upravljanju otpadom potiču, između ostalog, iz dosadašnjeg društvenog odnosa naspram otpada i načina upravljanja, pomanjkanja vertikalne i horizontalne upravljačke i strukovne usklađenosti i organizovanosti, pomanjkanja pravnih propisa i ekonomskih mjera. Problem migracije stanovništva uslijed ratnih razaranja dodatno je uticao na pogoršanje stanja.

Praktično, u BiH se trenutno kao jedina mogućnost upravljanja, kako komunalnim, tako i opasnim otpadom (industrijskim, medicinskim i ostalim opasnim otpadom), nudi odlaganje na lokalne deponije, pri čemu je većina tih odlagališta na neadekvatnim lokacijama i/ili tehnički neopremljena.1 U BiH je vrlo malo deponija koje se, sa izvjesnim nedostacima, mogu uključiti u sanitarne deponije. To su : Uborak kod Mostara, Krivodol, Bosanska Krupa, mala deponija u Tešnju i velika deponija u Smiljevićima kod Sarajeva. Procijenjeno je da ima 25 zvaničnih opštinskih deponija u RS i bilizu 50 u FBiH, nepoznat broj divljih odlagališta otpada, bezbroj lokalnih smetlišta i u velikom broju slučajeva bacanja otpada u rijeke, jezera, napuštene kamenolome i površinske kopove kao „organizovani” način odlaganja otpada.

Sakupljanje komunalinih otpadak aiz domaćinstava je samo u nekim opštinama dobro organizovano. Obrada prikupljenog otpada nije riješena na odgovarajući način i ne vrši se razdvajanje komunalnog, opasnog i inertnog otpada.

25%

2%

73%

1

2

3

Grafikon 1. Struktura otpada u tona/dan u Bosni i Hercegovini 1999. godine Industrijski otpad 73% , Komunalni otpad 25% , Medicinski otpad 2%

1 Odlagališta otpada i deponije su bez odgovarajućeg projektnog rješenja, tj. neograđene, neodplinjene, nepokrivene internim materijalom, neriješen proglem procjednih voda itd. 6

Industrija najčešće odlaže svoj otpad na iste deponije zajedno sa komunalnim otpadom. Dio bazne i teške industrije, rudnici, termoelektrane i sl., posjeduju vlastita odlagališta u svom okruženju na koja odlažu jalovinu, šljaku i pepeo.2

Odlaganje industrijskog, a posebno opasnog otpada, nije zakonski riješeno u BiH. Jedini važeći dokument u BiH za opasni otpad je Bazelska konvencija koja još nije zaživjela i tek je počela da se primenjuje.

U Bosni i Hercegovini ne postoji ni jedna savremena spalionica - incinerator- u kojoj se može spaljivati komunalni i posebno opasni otpad. Koincineracija, tj. spaljivanje pojedinih vrsta otpada (stare gume, neke vrste otpadnih ulja) u energetskim i industrijskim pećima, iako za to postoje realne mogućnosti ne primjenjuje se zbog otpora javnosti.

3.2.2. Komunalni i bezopasni industrijski otpad

Samo sakupljanje nekih industrijskih sekundarnih sirovina je donekle uspješno. Postoje firme koje su našle svoj interes u prikupljanju i prometu otpadnih materija. Najuspješnije je sakupljanje starog željeza, obojenih metala i papira.

Trenutno stanje upavljanja otpadnom u BiH karakterišu sljedeće činjenice:Bez organizovane berze otpada nema sakupljanja korisnih komponenti otpada u svrhu reciklaže i ponovne upotrebe, što predstavlja ozbiljan ekonomski gubitak za zajednicu;Pošto se ne vrši sortiranje otpada i njegovo izdvajanje za reciklažu, znatno su povećane ukupne količine otpada koje se odlažu u deponije;Ne koristi se energetska vrijednost sadržana u otpadu itd.

2 Detaljno obrađeno u Studiji: „Zaštita životne sredine od industrijskog, medicinskog i ostalog opasnog

otpada u BiH – mart 2002., Bosna-S Oil Co. – Sarajevo. 7

Poseban korak u poboljšanju takvog stanja predstavlja dokument „Strategija upravljanja čvrstim otpadom u BiH“3 urađen u avgustu 2002. godine, koji je usvoje u oba entiteta. Strategija daje osnovna usmjerenja i ciljeve na području otpada i hijerarhiju mogućih načina upravljanja otpadom.

U strategiji su predviđene i dvije varijante prelaznog rješenja formiranja regionalnih deponija sa 16 lokacija (entitetska varijanta) i 14 lokacija (međuentitetska varijanta) koje bi rezultovale konačnim dugoročnim rješenjem sa 5 velikih zajedničkih regionalnih deponija u BiH. Trenutno je u predviđeni proces poboljšanja postojećeg i uspostavljanja modernijeg sistema upravljanja čvrstim otpadom uključena Svjetska banka koja je uloćila znatna sredstva u izgradnju multiopštinskih deponija koje zadovoljavaju sve standarde zaštite životne sredine. Koncept takvog sistema upavljanja otpadom se odnosi i na transport otpada, na transfer-stanice otpada i lokacije gdje će se moći deponovati otpad sa postojećih divljih deponija. Lokacije za početnu fazu su Banja Luka, Brčko, Bihać, Mostar, Tuzla i Livno.

3.2.3. Opasni otpad

U BiH ne postoji kontrolisan sistem upravljanja opasnim otpadom, što znači:Ne postoji zakonska regulativa koja reguliše opasni otpad (podzakonski akti o vrstama otpada i postupanje i rukovanje sa pojedinim vrstama opasnog otpada);Ne postoji registar generatora opasnih otpada u BiH, kao ni katastar generisanog opasnog otpada (osim u Kantonu Sarajevo, gdje je napravljen katastar otpada u koji je pored komunalnog i industrijskog otpada uključen i opasni otpad);Ne postoji razdvajanje otpada na mjestu generisanja na opasni i neopasni otpad, pa radi toga ne postoji ni evidencija, monitoring i način zbrinjavanja opasnog otpada;U Bosni i Hercegovini ne postoji niti jedna deponija opasnog otpada, niti postoje kapaciteti za preradu i ekološki prihvatljiv tretman pojedinih vrsta opasnog otpada;Medicinski otpad koji se generira u zdravstvenim objektima ne razdvaja se na mjestu nastajanja na opasni i neopasni otpad. Jedan dio infektivnog otpada u većim bolnicama se spaljuje u običnim pećima za spaljivanje smeća. Ostali otpad, nerazdvojen, odlaže se na zajedničke komunalne deponije, koje su pristupačne i ljudima i životinjama.4

Prvi i značajan iskorak u oblasti upravljanja industrijskim i specijalnim otpadom, napravljen je u Kantonu Sarajevo sa ciljem sređivanja stanja u području otpada. Uspostavljen je sistem klasifikacije otpada prema EU listi otpada, izrađen softver i formirana baza podataka.

Poseban problem u BiH predstavlja zaostali farmaceutski otpad od donacije iz rata, čiji je rok upotrebe davno istekao. Količina ovog otpada iznosi oko 1000 t. ovaj otpad

3 “BiH Solid Waste Management Strategy“ projekat EU PHARE, koji je uradio AEA Technology Environment, Culham, Abingdon, Oxfordshire, UK u saradnji sa domaćim partnerima.4 Po Direktivi EU 91/689/EEC ovako nerazdvojen otpad sav se tretira kao opasni otpad. 8

nalazi se na preko 90 lokacija širom BiH. Jedan dio ovog otpada inkapsuliran je u oko 1618 kom. buradi i nalazi se na 6 lokacija (Mostar, Bosanski Petrovac, Banja Luka, Prijedor, Goražde, Sarajevo) i spreman je za zbrinjavanje odlaganjem na deponije.5

3.2.4. Identifikacija i analiza problema

Dosadašnji oblici rješavanja problema nisu dali prave rezultate radi neselektivnosti pristupa i prenaglašenosti tehničkih u odnosu na druge probleme. Glavni uzroci postojećeg stanja i načini njegovog poboljšanja u budućnosti mogu se identifikovati po oblastima.

Zakonska regulativa

Za rješavanje problema otpada na nivou države BiH praktično još uvijek ne postoji adekvatna zakonska regulativa. Nedostatak adekvatnih entitetskih propisa o evakuaciji i dispoziciji otpada, opštine su pokušale nadoknaditi donošenjem lokalnih propisa.

U FBiH, trenutno je u procesu usvajanja Zakon o otpadu. Postojeći i trenutno važeći Zakon o prostornom uređenju, Zakon o komunalnim djelatnostima, te Pravilnik o minimalnim uslovima za uklanjanje i konačnu dispoziciju komunalnih, industrijskih i drugih otpadaka,6 nisu regulisali način nadzora nad industrijskim i opasnim otpadom, niti su propisane adekvatne sankcije po predmetu kažnjavanja subjekata koji se ne pridržavju zahtjeva koji su utvrđeni ovim pravilnikom. Ova problematika je preciznije regulisana Zakonom o prikupljanju, proizvodnji i prometu sekundarnih sirovina i materijala.7 U RS je u avgustu 2002. godine usvojen Zakon o upravljanju otpadom kojim se uređuju sve kategorije otpada i sve vrste djelatnosti, operacija i postrojenja u upravljanju otpadom. Istovremeno, nedostatak sistemskog zakona o zaštiti zemljišta najizrazitije se osjeća upravo u segmentu evakuacije i dispozicije otpada.8

Finansiranje sistema upravljanja otpadom

Postojeći sistem finansiranja upravljanja otpadom zasniva se na naplati po m2

korisnog prostora, a uslovljen je slabom naplatom od fizičkih i pravnih subjekata, niskom ekonomskom moći i niskom sviješću o životnoj sredini. Subjekti koji svojom djelatnošćuGenerišu opasni otpad nemaju obavezu izdvajanja namjenskih sredstava za organizovani nadzor i odlaganje.

5 Projekat zaštite životne sredine od industrijskog, medicinskog i ostalog otpada u BiH, mart 2002. god.6 (Sl.List SRBiH, 34/91)7 (Sl. Novine Federacije BiH,, br. 35/98) 8 Spisak propisa koji se direktno ili indirektno odnose na taj segment obuhvata 20-tak propisa SFRJ, SRBiH i RS u rasponu od zakona do podzakonskih akata raznog nivoa, od kojih se većina odnosi na specijalne vrste otpada (lijekovi, radioaktivne materije, otrovi, uginule životinje). 9

Finansiranje sistema upravljanja otpadom u budućnosti, mora biti na principu „zagađivač plaća“, ali u današnjoj situaciji nije moguće isključiti sufinansiranje iz zajedničkog budžeta ili iz budžeta lokalnih zajednica i javnih preduzeća. Na sadašnjem stepenu poznavanja stanja, moguće je samo utvrditi da će stanovništvo BiH morati podnijeti dio troškova za izvođenje postupanja s otpadom preko viših cijena za obavljanje javnih usluga. Pri tome je potrebno naglasiti da sadašnja cijena odvoza smeća, izdvajanje za obradu otpadnih voda i cijena za snabdijevanje pitkom vodom nisu nikako ekonomske kategorije i kao takve nisu dovoljne za dostizanje ciljeva. Jedno vrijeme moraće se zadržati princip naplate za otpad na bazi površine korištenog prostora, naročito kada je u pitanju industrijski i opasan otpad. Postepeno će se, svakako, naplata morati bazirati na volumenu / količini proizvedenog otpada. Dio troškova, moćiće se pokriti preko povrata dijela otpada / reciklaže. Troškove zbrinjavanja industrijskog i opasnog otpada moraće u cjelini početi snositi proizvođač (industrija i zanatstvo). U skladu sa prethodnim razmatranjem finansiranja sistema upravljanja otpadom, treba imati u vidu sljedeće izvore finansiranja:

Iz sredstava ekonomskih taksi za otpad;Iz budžeta lokalne uprave;Iz sredstava građanaIz budžeta entitetaIz drugih izvora: zajmova, odnosno namjenskih multilateralnih kredita, obveznica lokalnih zajednica ili entiteta ili države, nepovratnih sredstava Evropske Unije, i drugih programa.

3.3. Ciljevi i mjere

Dostizanje standarda EU u pogledu integralnog upravljanja otpadom zahtijeva relativno visoka ulaganja i trenutno se ne može primjeniti u BiH. Postepene promjene su jedini efikasan način da se uvedu dugotrajna poboljšanja stanja i održiva korist. Stoga je potrebno osigurati uslove za ostvarenje slijedećih ciljeva:

Izgradnju i uspostavljanje djelotvornog sistema upravljanja otpadom u BiH;Smanjenje količina odloženog otpada;Povećanje materijalne i energetske upotrebe otpada;Smanjenje otpada po količini;Primjenu ekonomskih mjera.

Za postizanje ovih ciljeva neophodno je preuzeti sljedeće mjere:

Sprječavanje nastanka ili smanjenje nastanka otpada na mjestu njegovog generisanja, shodno principima i standardima EU, a posebno smanjenje nastajanja opasnih posljedica tog otpada;

Smanjenje nastalog otpada po količini; Tretman otpada kojim se osigurava povrat sirovinskog materijala, reciklaža ili

ponovna upotreba;

10

Sortiranje otpada po vrsti i materijalu; Razvoj tehnoloških procesa koji u postupku

proizvodnje koriste sekundarni materijal; Korištenje otpada kao baze za dobijanje energije ili

novog materijala; Povećanje energetske upotrebe otpada, te smanjenje emisije gasova staklene

bašte; Spaljivanja i/ili odlaganje otpada na sanitarne deponije9

Prevencija u izboru tehnologija: U primjeni i unapređenju čistih tehnologija; U sanaciji ili ukidanju ekološki neprihvatljivih tehnologija

Prevencija u izboru proizvoda: U podsticanju proizvodnje koja stvara proizvode koji se mogu obnoviti; U stalnom poboljšavanju ekološke dimenzije tehničkih standarda; U nastojanju da se minimizuje prisustvo opasnih supstanci u proizvodima; U unaprjeđenju promjena u načinu potrošnje putem informisanja i

obrazovanja potrošača.

Sl.1. Zagađivanje zemljišta

9 Sadašnje stanje površinske pokrivenosti sakupljanja otpada u urbanim područjima od 60% treba srednjoročno pokriti prikupljanjem otpada od 90% populacije, a dugoročno od blizu 98%, a u ruralnim područjima dugoročno bi trebalo prikupljanjem otpada pokriti 60% površine. 11

3.4. Ekološko upravljanje otpadom

U laičkom se smislu pod pojmom otpad podrazumjeva sve ono što se u određenoj aktivnosti pojavljuje kao bezvrijedan nusproizvod.U stručno-administrativnom smislu pod pojmom otpad podrazumjeva se kruti otpad koji nastaje u domaćinstvu i industriji.Tekući otpad (otpadne vode i muljevi) te radioaktivni otpad spadaju u vrste otpada koje se zbog svojih svojstava, načina uklanjanja ili zbog povećane potencijalne opasnosti u pravilu zbrinjavaju na poseban način i pojmovno ne spadaju u grupu krutog otpada iz domaćinstva i sličnog otpada koji nastaje u industriji.Otpad je roba (privatno vlasništvo) pod nazorom države (zbog opasnosti koju otpad može nanijeti prirodi).

Ključni principi u upravljanju otpadom su:- odgovornost proizvođača proizvoda za tržište za nastanak otpada u cijelom životnom ciklusu proizvoda (od vađenja sirovine i procesiranja sirovina, preko proizvodnje i distribucije do korištenja i kraja korištenja) i- princip zagađivač plaća (srazmjerno štetnom uticaju na okolinu).

12

Slika 7. Upravljanje otpadom

Otpad se po mjestu nastanka dijeli na :- komunalni otpad, to je otpad iz domaćinstva, otpad koji nastaje čišćenjem javnih površina i otpad sličan otpadu iz domaćinstva koji nastaje u privredi,ustanovama i uslužnim djelatnostima

-tehnološki otpad, to je otpad koji nastaje u proizvodnim procesima u privredi, ustanovama i uslužnim djelatnostima, a po količinama, sastavu i svojstvu razlikuju se od komunalnog otpada (indistrijski otpad,otpad od saobraćaja,bolnički otpad,kanalizacijski mulj, šljaka i pepeo i ostali nespecificirani otpad).

Otpad je po svojstvima i uticaju na okolinu:- opasni otpad, sadrži tvari koje imaju jedno od ovih svojstava: eksplozivnost, reaktivnost, nagrizanje, podražljivost, štetnost, toksičnost, kancerogenost, ekotoksičnost i svojstvo otpuštanja otrovnih plinova hemijskom reakcijom ili biološkom razgradnjom.Komunalni i tehnološki otpad spadaju u opasni otpad ako sadrže tvari koje imaju jedno od navedenih svojstava.- inertni otpad, koji uopšte ne sadrži ili sadrži malo tvari koje podliježu fizikalnoj, hemijskoj i biološkoj razgradnji pa ne ugrožava okoliš.Količina i sastav komunalnog otpada, po stanovniku zavisi od ekonomskog stepena razvoja društva. Što je jedna zemlja razvijenija, to je količina otpada po stanovniku veća. S obzirom na sastav, prevladavaju materijali od ambalaže, otpad je rastresitiji i ima veću zagrevnu moć. Ekonomski najrazvijeniji stvaraju između 0,8 i 2,2, kg otpada po stanovniku na dan, a manje razvijeniji između 0,3 i 1,0 kg/stanovniku/danu. Sedmina stanovnika u razvijenim zemljama stvara trećinu ukupnog komunalnog otpada.I pored nastojanja da se komunalni otpad smanji, njegova količina po stanovniku raste i u razvijenim zemljama i u zemljama u razvoju. Godišnja stopa rasta iznosi više od 3%.

13

Količina otpada po Razvijene zemlje Zemlje u razvojustanovniku 0,8 -2,2 kg/dan 0,3 – 1,0 kg/dan

0,29 – 0,8 t/godišnje 0,11 – 0,36 t/godišnje Razlike u količinama tehnološkog otpada višestruko su veće u korist industrijski razvijenih zemalja. Godišnja količina industrijskog otpada u razvijenim zemljama iznosi i do nekoliko stotina tona po stanovniku, a u nerazvijenim mogu biti čak i manje od količina komunalnog otpada.

Slika 8. Korištenje otpada iz automobila

3.4.1 .Utvrđivanje kvaliteta otpada

Da bi se moglo utvrditi koji će se postupak tretmana primjeniti za pojedini otpad, potrebno je utvrditi kvalitet otpada, odnosno svaki otpad koji dolazi na uređaj za obradu mora imati preciznu deklaraciju.Analizom otpada utvrđuje se:- morfološki sastav, - pH vrijednost,- nasipna gustina, - odnos organskih i anorganskih materija,- hemijski sastav, - toplotna moć kao ogrevna vrijednost.

3.4.2. Tehnike upravljanja otpadom

Metode za sprečavanje nastanka otpada su:

a) Metode kojima se sprečava nastanak otpada: 1.redukcija (reduction) na ulazu: smanjenje količina sirovina po jedinici funkcije (usluge) proizvoda, 14

2. redukcija (reduction) na izlazu: izdvajanje primjesa iz otpadnih gasova i vode i njihovo vraćanje u tehnološki proces, 3. zamjena (replacement): korištenje drugih vrsta materijala – koji su reciklabilni ili onih pri čijoj upotrebi nastaju manje količine otpada, 4. ponovno korištenje (reusu): višekratno korištenje proizvoda, njegovih dijelova kao i ambalaže.

b) Metode kojima se rezidium iz jednog tehnološkog ciklusa koristi kao sirovina u istom ili drugom tehnološkom ciklusu:5.reciklaža (recycling): prikupljanje reziduma na mjestu odvijanja tehnološkog procesa ili prikupljanje otpada u cilju njihovog vraćanja u istu vrstu tehnološkog procesa iz kojeg potiču,6. iskorištavanje na drugom mjestu i u druge svrhe (reutilisation):korištenje cijelih iskorištenih uređaja ili dijelova tamo gdje su zahtjevi u pogledu funkcije drugačiji ili niži,7. povrat (recovery): izdvajanje korisnih komponenti iz pojedinih otpadnih materijala i njihovo korištenje kao sirovina u bilo kojem tehnološkom procesu.

c) Razgradnja organskog otpada uz mogućnost iskorištavanja dobijenih komponenti8. spaljivanje (incineration): razgradnja organskog otpada i njihova dezinfekcija,9. kompostiranje (composting): tehnološkim postupcima ubrzan biološki proces razgradnje organskih spojeva,10. đubrenje zemljišta (fertilizing): odlaganje otpada na poljoprivredno ili drugo zemljište u cilju povećanja njegove plodnosti.

d) Vraćanje otpada u prirodu11. odlaganje reziduma (residuals disposal): odlaganje otpada na deponije uz mogućnost djelomične razgradnje (uz ili bez osiguranja zaštite okoliša od štetnog djelovanja),12. odlaganje posebnog otpada uz mjere za sprečavanje njegovih hemijskih promjena,13. odlaganje mineralnog otpada na zemljište u cilju povećanja plodnosti zemljišta,14. rehabilitacione operacije: operacije na ugroženom području da bi se eliminisao štetan uticaj odloženog opasnog otpada.

15

3.5. Sakupljanje i transport čvrstog otpada

Troškovi sakupljanja i transporta čvrstog otpada od mjesta nastanka do konačne destinacije, odnosno do postrojenja za obradu ili do deponije na kojoj se vrši konačno odlaganje, imaju značajno učešće u ukupnim troškovima zbrinjavanja otpada. Ti troškovi mogu iznositi i do 70% ukupnih troškova. Smanjenje ukupnih troškova zbrinjavanja otpada moguće je, prije svega racionalizacijom u oblasti sakupljanja i transporta otpada.

Razvoj novih sistema za sakupljanje i transport čvrstog otpadaDirektni transport sakupljenog otpada na deponije u razvijenim zemljama Z. Evrope pripada prošlosti. U cilju povećanja racionalizacije odvojenog sakupljanja i transporta otpada razvili su se novi sistemi ovih procesa. Kao prvi korak razvijen je sistem pretovara, koji je ograničen sistemom sakupljanja otpada. Osnovni koncept tih sistema zasniva se na minimalnom angažovanju radne snage i smanjenju rizika po okoliš i od nesreća pri izvođenju tih radnji. U ovom cilju razvili su se sistemi:

- utovara sa kompaktnim uređajem na vozilu i- sa korištenjem zamjenljivih kontejnera.

Danas se koriste novi sistemi sakupljanja i transporta otpada, npr.utovar kontejnera sa čeone strane vozila bez prisustva radnika i istovar kontejnera sa strane vozila kod korištenja zamjenljivih kontejnera

Slika 9. Utovar kontejnera sa čeone strane vozila za sakupljanje otpada

16

Slika 10. Sakupljanje i transport otpada sa zamjenjivim kontejnerima

Sa ovim sistemima utovara i istovara troškovi sakupljanja i transporta otpada se smanjuju za oko 20%.primjena ovih sistema utovara i transporta sve je izraženija kod korištenja pretovarnih stanica i daljinskog transporta, pošto se zamjenljivi kontejneri mogu sa vozila za sakupljanje pretovariti na željezničke vagone ili na kamione za daljinski transport.

17

Sadržaj:

1.0. Uvod........................................................................................................................11.0. Pregled literature:..........................................................................................................22.0. Metode rada..................................................................................................................33.0. Rezultati rada i diskusija...............................................................................................4

3.1.Osnovne informacije o otpadu...................................................................................43.2. Upravljanje otpadom................................................................................................6

3.2.1. Stanje na području.............................................................................................63.2.2. Komunalni i bezopasni industrijski otpad.........................................................73.2.3. Opasni otpad......................................................................................................83.2.4. Identifikacija i analiza problema.......................................................................9

3.3. Ciljevi i mjere.........................................................................................................103.4. Ekološko upravljanje otpadom...............................................................................12

3.4.1 .Utvrđivanje kvaliteta otpada............................................................................143.4.2. Tehnike upravljanja otpadom..........................................................................14

3.5. Sakupljanje i transport čvrstog otpada....................................................................16