Outline - ING Belgium€¦ · wat de meerwaarde van de Europese integratie is voor hun bevolking. Het risico bestaat dus dat eurosceptici als winnaar uit de bus komen, wat uiteraard

OutlineING Private Banking magazine

December 2017

De MiFID II richtlijn: Wat betekent dit voor uw portefeuille?Beleggen: Blijft de bitcoin-manie duren?

Wealth Engineering: Hervorming van het erfrecht

Lifestyle: Mobiliteit: op naar 100 % elektrisch?

2 Outl ine - December 2017

Outline - ING Private Banking magazine - December 2017 Redactieraad: Aleksandra Barcewicz, Luc Charlier, Sandra Crokaert, Caroline De Moor, Kris Depaepe, Marie Helsmoortel, Thierry Masset, Sébastien Rochedy, Thierry van Alphen, Peter Vanryckeghem, Edouard ZurstrassenHebben meegewerkt aan dit nummer: Business Writers, Luc Charlier, Caroline De Moor, Patricia De Peuter, Philippe Ledent, Patrick Lecluyse, Erik Van Den Eynden, Peter Vanryckeghem Coördinatie/Eindredactie: Sandra CrokaertGrafische vormgeving: Kris Depaepe Editing: Christiaan VinkenborgProductie: Patrick BataillieIllustraties: Adobe Stock, Belga Images, Getty Images, iStockCover: Getty ImagesVerantwoordelijke uitgever: Marie-Noëlle De Greef, Sint-Michielswarande 60, B-1040 Brussel – Z713306N – 12/2017

Edito

De financiële crisis van 2008 heeft het gebrek aan transparantie en de complexiteit van de financiële markten blootgelegd. De MiFID regelgeving beoogt de werking van deze markten te harmoniseren en de bescherming van beleggers op Europees niveau te

garanderen. Vanaf 3 januari wordt de herziene richtlijn MiFID II van kracht binnen de Europese Unie. Transparantie en bescherming zijn de twee kernconcepten achter deze erg technische richtlijn. Daarom zetten we in deze editie van Outline op een rijtje wat MiFID II betekent voor uw portefeuille en wat er op 3 januari 2018 concreet voor u verandert.

Een ander centraal thema in deze editie is duurzaamheid. Wist u dat ING één van 's werelds meest duurzame banken is? ING Groep prijkt bijvoorbeeld in de Dow Jones Sustainability Index van 2017. Deze lijst bevat de beurs-genoteerde bedrijven die het best presteren op basis van economische, ecologische en sociale criteria. ING krijgt een score van 89 op 100, terwijl andere banken gemiddeld 58 op 100 scoren. ING België heeft hieraan bijgedragen dankzij alle acties die kaderen in de ambitie om de ecologische voetafdruk van de bank tegen 2020 te halveren, en onze impact te verdubbelen. Ook onze nieuwe Car Policy moet daartoe bijdragen. Lees er verderop in dit magazine meer over, alsook over hoe de opkomst van de elektrische wagen een impact kan hebben op uw beleggingen.

Ik wens u niet alleen veel leesplezier met deze Outline, maar ook een warme Kerst en alvast een mooi nieuw jaar!

Thierry van Alphen Head of ING Private Banking

Inhoud

Markten 4/ Economische perspectieven 2018

Beleggen 8/ MiFID II: wat betekent dit voor uw

portefeuille?

12/ De opkomst van de elektrische wagen is een zegen voor industriële metalen

18/ Blijft de bitcoin-manie duren?

Business 22/ Dadendrang loont …

Wealth Engineering26/ Hervorming van het erfrecht

Reportage30/ Anders leren

Lifestyle34/ Mobiliteit: op naar 100 % elektrisch ?

34

30

12

22

18

4

Outline - ING Private Banking magazine - December 2017 Redactieraad: Aleksandra Barcewicz, Luc Charlier, Sandra Crokaert, Caroline De Moor, Kris Depaepe, Marie Helsmoortel, Thierry Masset, Sébastien Rochedy, Thierry van Alphen, Peter Vanryckeghem, Edouard Zurstrassen Hebben meegewerkt aan dit nummer: Business Writers, Luc Charlier, Caroline De Moor, Kristof Kustermans, Philippe Ledent, Danielle Marchand, Steven Trypsteen, Peter VanryckeghemCoördinatie/Eindredactie: Sandra Crokaert Grafische vormgeving: Kris Depaepe Editing: Christiaan Vinkenborg Productie: Patrick Bataillie Illustraties: Adobe Stock, Belga Images, Getty Images, iStockCover: Getty ImagesVerantwoordelijke uitgever: Marie-Noëlle De Greef, Sint-Michielswarande 60, B-1040 Brussel - Z713306N - 12/2017

4 Outl ine - December 2017 Outl ine - December 2017 5

MarktenMarkten

Een zichtbaar herstel ... Van 2017 zullen we vooral onthouden dat het economisch herstel in de eurozone een versnelling hoger schakelde. De economische groei in de eurozone zal in 2017 normaal voor de eerste keer sinds de crisis van 2008 meer dan 2% bedragen. Maar belangrijker is dat deze positieve groei evenwichtig gespreid is over alle landen van de eurozone. Terwijl het lange tijd zo was dat de positieve dynamiek in Duitsland in schril contrast stond met de malaise in de zuidelijke landen van de eurozone, was 2017 een jaar waarin de economieën van de lidstaten beter op elkaar afgestemd waren. We kunnen in zekere zin zelfs spreken van economische convergentie: Spanje is bijvoorbeeld sterk aan het groeien, zelfs meer dan de kernlanden van de eurozone. Deze gelijkmatige evolutie is goed nieuws, niet alleen omdat de handel tussen landen van de eurozone profiteert van het gezamenlijke herstel, maar ook omdat het de interne spanningen binnen de eurozone (en dus rond de euro zelf) voor een stuk vermindert.

Het herstel in de eurozone is bovendien niet alleen een kwestie van cijfers. Het vertaalt zich ook naar concrete feiten: in de voorbije vier jaar heeft de economie van de eurozone ongeveer 7 miljoen nieuwe banen gecreëerd, waardoor de werkloos-heid is gedaald van 12% tot minder dan 9%. En ook hier is de verbetering op de arbeidsmarkt voelbaar in de meeste landen uit de regio. Bovendien wijzen de peilingen over het vertrouwen bij gezinnen en ondernemingen erop dat de economische actoren blaken van vertrouwen. De gezinnen hebben nu zelfs

meer vertrouwen dan in 2007. Het is al van in 2001 geleden dat het vertrouwen nog zo hoog was. Uiteraard zou het arrogant, ja zelfs misplaatst zijn om te denken dat alles in de eurozone op wieltjes loopt, gezien de inkomensongelijkheid of de - ondanks de forse daling - nog altijd te hoge werkloosheid. Toch valt niet te ontkennen dat de situatie er sterk op vooruitgegaan is!

... dat normaal zal aanhouden ...Hoe zit het met de economische vooruitzichten voor volgend jaar? Alle voorlopende indicatoren wijzen erop dat het econo-misch herstel in de eurozone wellicht zal aanhouden: het grote vertrouwen zal zich wellicht vertalen in een verdere stijging van de consumptie door de gezinnen, wat op zijn beurt een gunstig effect zal hebben op de bedrijfsinvesteringen, net op een moment waarop de ingezette productiecapaciteit al hoog is en de financieringsvoorwaarden nog altijd interessant ogen. Aan deze opeenvolging van positieve elementen kunnen we nog toevoegen dat meer en meer landen de moeilijke periode van forse begrotingsbezuinigingen achter zich laten, wat de economie meer zuurstof zal geven.

... zonder inflatieHet herstel in de eurozone zal zich echter voltrekken in een context waarin de rente nog altijd bijzonder laag is. We zullen nog 2 à 3 jaar moeten wachten vooraleer de inflatie op een 'normaal' niveau komt, namelijk een inflatie van circa 2%. De Europese Centrale Bank zal de rente dan ook het volledige jaar 2018 op een historisch laag niveau houden, niet alleen door de

Elk jaar is het in december tijd om de balans van het afgelopen jaar op te maken en vooruit te kijken naar volgend jaar. Op conjunctureel vlak lijkt iedereen het erover eens dat de economische toestand er in heel de wereld op vooruitgaat en dat de economie in de eurozone zich goed aan het herstellen is. Niets wijst erop dat deze situatie plots zal omslaan, en de economische vooruitzichten voor 2018 zijn dan ook grotendeels positief. Toch zou het niet verstandig zijn om de reeds zichtbare alarmsignalen en de economische en politieke risico's te negeren.

Economische vooruitzichten 2018: geen vuiltje aan de lucht. Echt waar?


MarktenMarkten

beleidsrente op een bodemniveau te handhaven (de deposito-rente blijft -0,40% bedragen), maar ook door de obligatie- aankopen voort te zetten, zodat ook de langetermijnrente bijzonder laag blijft.

Opgepast voor schokken De eurozone lijkt stevig verankerd in de meest interessante fase van de economische cyclus, namelijk de herstelfase. Anders gezegd, niets wijst er momenteel op dat de economische cyclus van de eurozone op korte termijn vanuit zichzelf een plotse ommekeer zal kennen.

Al dit goede nieuws is nochtans geen absolute garantie dat het jaar 2018 in alle rust zal verlopen, vermits negatieve (of positie-ve) schokken een impact kunnen hebben op de economie en de 'natuurlijke' ontwikkeling van de cyclus kunnen verstoren. Wat

de eurozone betreft zullen deze potentiële schokken vooral af-komstig zijn uit de eurozone zelf en hoofdzakelijk van politieke aard zijn. De crisis in Catalonië en het onzekere resultaat van de komende verkiezingen herinneren ons hier elke dag aan. Hierbij mogen we ook niet vergeten dat de hoge score van tal-rijke eurosceptische partijen in de peilingen van de Italiaanse parlementsverkiezingen - die in de eerste helft van volgend jaar gehouden zullen worden - eveneens een risico vormt. In het algemeen kunnen we stellen dat de huidige regeringen er nog niet in geslaagd zijn om in de huidige context van migrantencrisis en onzekerheid over terrorisme aan te tonen wat de meerwaarde van de Europese integratie is voor hun bevolking. Het risico bestaat dus dat eurosceptici als winnaar uit de bus komen, wat uiteraard zware economische gevolgen zou hebben. Maar de schokken kunnen ook van buiten de eurozone komen, voor zover een economische achteruitgang (vooruitgang) in de rest van de wereld een negatieve (positieve) externe schok teweeg kan brengen in de regio.

Financiële waakzaamheidIn dit opzicht kunnen we gerust stellen dat de wereldeconomie het in 2017 behoorlijk goed gedaan heeft. De Amerikaanse economie ondervond hoegenaamd geen hinder van het eerste jaar van het mandaat van Donald Trump: de economie is verder gegroeid, waardoor de werkgelegenheid en het vertrouwen op een erg hoog niveau blijven. Overigens zal Trump normaal gezien zijn eerste echte politieke overwinning binnenhalen met de goedkeuring van de behoorlijk ambitieuze belastinghervor-ming. Als die er effectief komt, zal dit in 2018 een boost geven aan de Amerikaanse economie. Ondanks het feit dat de VS al acht jaar op rij aan het groeien is, zullen ze in 2018 normaal nog wat extra in de wacht slepen.

Na een bijzonder lange periode waarin de rente laag was, en schulden maken dus 'goedkoop' was, maakt men zich vanaf volgend jaar best op voor een terugkeer naar financiële voorwaarden die weliswaar normaler zijn, maar ook minder interessant en minder zeker. De Amerikaanse centrale bank (Fed) is immers gestart met de normalisering van de korte-termijnrente, die volgend jaar wellicht voortgezet zal worden. Zo verwachten we in 2018 nog twee extra renteverhogingen na de verhoging in december 2017. Ook kan men ervan uitgaan dat het aantal leningen die de privésector tegen bijzonder voordelige voorwaarden heeft kunnen afsluiten - maar die stilaan aflopen en dus geherfinancierd moeten worden - in de komende jaren sterk zal toenemen. Dit kan voor turbulentie zorgen op de financiële markten, maar ook een weerslag

hebben op de reële economie. We constateren trouwens dat de Amerikaanse bedrijven al flink in de schulden zitten, wat hen dwingt meer voorzichtigheid in hun financieringsbeleid, en dus in hun investeringen. Maar laat ons duidelijk zijn: de rentevoeten blijven historisch laag en de schuldgraad is nog niet catastrofaal. Op korte termijn gaan we er dan ook niet van uit dat er een kentering op komst is in de Amerikaanse conjunctuur. Niettemin zullen we de financiële situatie van de actoren op de Amerikaanse markt volgend jaar goed in de gaten houden. Deze zal gegarandeerd een risicofactor vormen voor de stabiliteit van de Amerikaanse economie.

Verder zagen we in 2017 ook dat het economisch herstel in de meeste opkomende landen aanhield. Deze landen kregen het in 2014-2015 zwaar te verduren toen de olieprijzen kelderden. De Chinese autoriteiten blijven de economie 'sturen' om een constante groei te verzekeren en concreet vorm te geven aan hun ambitieuze project om van China tegen 2050 de belang-rijkste economie ter wereld te maken, zowel op economisch als op politiek vlak. Normaal zullen de opkomende landen ook in

2018 een positieve bijdrage leveren aan de wereldwijde groei, ook al loert ook hier het gevaar dat men bepaalde risico's, die voornamelijk van financiële aard zijn, onderschat: de afhan-kelijkheid van financiering uit het buitenland voor sommige opkomende landen, de omvang van de schuldenberg in bepaalde segmenten van de Chinese economie, enzovoort. Economische voorspellingen zijn zeker geen exacte weten-schap.

ConclusieHet meest waarschijnlijke scenario (wij spreken van 'basis-scenario') is volgens ons dat het wereldwijde economisch klimaat het aanhoudende economisch herstel in de eurozone niet in gevaar zal brengen brengen in 2018. Niettemin zullen wij meer dan ooit focussen op de (financiële en politieke) risico's die dit scenario kunnen beïnvloeden en het drastisch kunnen wijzigen indien bepaalde risico's zich effectief voor-doen. 2018 kan dus best wel eens een veel bewogener jaar worden dan een oppervlakkige blik op de huidige economische indicatoren doet vermoeden, vooral op financieel vlak. •

New York Stock Exchange (NYSE)

Europese Centrale Bank (ECB)


BeleggenBeleggen

voor de zone Antwerpen-Limburg-Leuven (zone Oost) en verantwoordelijke voor de implementatie van MiFID II binnen Private Banking.

Transparantie voor en na de transactieEen van de hoofddoelstellingen van MiFID II is het vergroten van de transparantie ten aanzien van de cliënt. De richtlijn legt bijvoorbeeld een kwartaalrapportering op, die zowel de waarde als de samenstelling van de portefeuille weergeeft. “ING Private Banking stuurde cliënten met portefeuillebeheer al dergelijke rapporten, inclusief de kosten voor de transacties van de laatste drie maanden. Daarnaast hebben al onze klan-

ten toegang tot een dagelijkse rapportering, online of via hun Private Banker. Op dit vlak verandert er dus niets”, beklemtoont Kristof Kustermans.

De herziene richtlijn legt de aanbieders van beleggingsdiensten ook twee nieuwe procedures op. ING zal deze vanaf januari implementeren. Enerzijds moet de bank bij ondertekening van het beheerscontract een raming geven van de kosten, lasten en taksen voor de portefeuille, op basis van verschillende elementen (bijvoorbeeld de beheersvergoeding en het beleg-gersprofiel). Voor de cliënten zonder beheerscontract moet de bank de cliënt transactie per transactie informeren over de kosten, lasten en taksen, via een standaard vormgegeven document. Anderzijds ontvangt de cliënt aan het einde van elk jaar een gedetailleerd document met de kosten en lasten van zijn beleggingen voor het voorbije jaar. “Ook nu al is ING bijzonder transparant, waardoor er slechts op twee punten een wijziging nodig is: het feit dat de informatie via een standaard document moet worden gemeld, en het feit dat de onderlig-gende kosten ook die van de beveks moeten omvatten (indien aanwezig in de portefeuille van de cliënt).

Transparantie en bescherming zijn de twee kernconcepten achter MiFID II, een vanzelfsprekend erg technische richtlijn. Ontdek wat er vanaf 3 januari 2018 concreet voor u verandert.

Wat betekent dit voor uw portefeuille?MiFID II

“ Transparantie en interactie hebben altijd al centraal gestaan in onze relaties met cliënten. MiFID II moedigt ons aan om deze gepersonaliseerde aanpak nog verder te versterken ”

De Europese richtlijn van 2007 betreffende de markten voor financiële instrumenten - bij beleggers beter gekend als MiFID - loopt op haar laatste benen. Vanaf 3 januari wordt de herziene richtlijn MiFID II van kracht binnen de Europese Unie. Deze richtlijn werd recentelijk omgezet in Belgisch recht. Geen sinecure voor alle professionals die zich door niet minder dan 1,4 miljoen paragrafen met regels hebben moeten worstelen, het resultaat van meerdere jaren onderhandeling ...

Geen echte breuk met het verledenMiFID had tot doel om de werking van de financiële markten te harmoniseren en de bescherming van beleggers op Europees niveau te garanderen. Ondertussen hebben we een financiële crisis achter de rug en hebben de Europese autoriteiten het

wetgevende kader versterkt om beleggers nog meer trans-parantie en bescherming te bieden. “MiFID II is een logische voortzetting van de richtlijn van 2007. De nieuwe richtlijn brengt voor onze cliënten met beleggingen uiteraard een aantal veranderingen met zich mee, maar zonder grote breuk met het verleden. ING Private Banking ging op een aantal gebieden namelijk altijd al verder dan de eisen van de eerste MiFID-richtlijn. Onze Private Banking cliënten hoeven dus geen nieuwe contracten voor het beheer van hun portefeuille te ondertekenen. Wel zullen een aantal punten bijgewerkt worden. Cliënten hoeven ook geen nieuwe vragenlijst voor het bepalen van hun beleggersprofiel in te vullen. We zullen naar de aanvullende informatie vragen bij de volgende profielaan-passing”, vertelt Kristof Kustermans, Head of Private Banking


Bescherming van de beleggerEen aantal maatregelen moeten de bescherming van de belegger op Europees niveau nog verder verbeteren. Wij kozen er drie uit:

1. Verantwoorden van de geschiktheid van elke transactie: in het kader van diensten met beleggingsadvies moet de bank vóór elke transactie de geschiktheid van een advies voor de portefeuille van de cliënt aantonen. De bank moet ook nagaan of de klant het bijbehorende risico kan dragen (in vakjargon noemen specialisten dit het pre-trade suitability report). Dit document wordt door de bank opgesteld en overhandigd aan de cliënt.

2. De cliënt informeren bij een sterke waardevermindering: de bank moet de cliënt binnen 24 uur informeren indien een product in zijn portefeuille meer dan 10% aan waarde verliest (deze bepaling is van toepassing op bepaalde soorten producten). Eenzelfde verplichting geldt bij porte-feuillebeheer door de bank: in het geval van de genoemde waardedaling tussen twee kwartaalrapporten in is de bank verplicht om de cliënt hier binnen 24 uur van op de hoogte te brengen.

3. Registreren van telefonische contacten met betrekking tot beleggingen: de bank moet telefoongesprekken met cliënten registreren wanneer deze betrekking hebben op het beheer van hun portefeuilles, beleggingsadvies en/of de uitvoering van transacties op vraag van de cliënt.

MiFID II verplicht daarnaast tot het archiveren van heel wat gegevens gedurende een vooraf bepaalde periode, met het oog op een eventuele controle door de regulator.

“Transparantie en bescherming stonden al centraal bij onze rela-ties met Private Banking cliënten. De nieuwe richtlijn stimuleert ons om deze gepersonaliseerde aanpak nog verder te verster-ken”, besluit de verantwoordelijke van ING Private Banking.

Al onze klanten hebben een brief ontvangen met bijkomende informatie over de impact van MiFID II op hun portefeuille en hun individuele situatie. Hebt u andere vragen over de ge-volgen van MiFID II op het beheer van uw beleggingen, neem dan zeker contact op met uw Private Banker. •

MiFID II verplicht elke aanbieder van beleggingsdiensten om aan cliënten te melden of hij zich als een ‘onafhankelijke’ of een ‘afhankelijke’ adviseur opstelt, bijgevolg met andere verplichtingen. “Als pionier van de open architectuur heeft ING Private Banking ervoor gekozen om zich voor de diensten voor contractueel portefeuillebeheer en -advies als onafhankelijke partner op te stellen. ING Private Banking wil beheersformules met een volledig open architectuur blijven aanbieden, zowel voor discretionair beheer als voor adviesbeheer, en dit met toegewijde adviseurs en beheerders. Deze keuze heeft een prijs want vanaf januari 2018 zijn retrocessies (trailer fees) bij beheerscontracten verboden. Voor cliënten zonder beheerscontract biedt ING Private Banking een ‘afhankelijke’ dienst voor beleggingsadvies. Dit betekent dat het aantal beschikbare instrumenten nog steeds erg ruim blijft, maar enkel met een dienst voor het ontvangen en het uitvoeren van de orders. Het advies zal beperkt worden tot een kleiner aantal instrumenten. In dit kader blijven bepaalde retrocessies toegelaten.

De voor de cliënt zichtbare elementen van MiFID II zijn slechts het topje van de ijsberg. De cliënt ziet niet welk proces al meerdere jaren geleden door ING België in gang werd gezet om te voldoen aan het nieuwe Europese wetgevende kader. Zo heeft de bank aanzienlijk geïnvesteerd in IT-systemen. In het kader van MiFID II moet ING immers enorm veel informatie verwerken en opslaan. Daarnaast werden ook middelen vrijgemaakt voor de opleiding van adviseurs, gepersonaliseerd advies staat immers centraal en blijft centraal staan.

We behouden onze open architectuur

Nieuwe cliënten• Opstellen van een beleggersprofiel, via een

vragenlijst die meer granulair is dan voorheen.

Transparantie over de kosten• Informatie over de kosten, lasten en taksen die de

cliënt moet betalen moeten worden meegedeeld vóór de ondertekening van een contract voor portefeuillebeheer, of vóór elke belegging zonder portefeuillebeheer (kosten, lasten en taksen ex ante).

• Jaarlijks overzicht met de kosten, lasten en taksen voor het voorbije jaar (kosten, lasten en taksen ex post).

Geschiktheid van de transactie• Informatie en documentatie betreffende de

beoordeling van de geschiktheid van het advies aan de cliënt, transactie per transactie (uitgezonderd discretionair beheer).

Alarmsignalen• Verplichting om de cliënt zeer snel te informeren

wanneer er voor de globale portefeuille een waardevermindering plaatsvindt van meer dan 10% tussen twee kwartaalrapporten in (voor de beheerscontracten).

• Verplichting om de cliënt zeer snel te informeren wanneer er bij cliënten zonder beheerscontract voor bepaalde types producten een waardevermindering plaatsvindt van meer dan 10%.

Vergoeding van de bank• Verbod op retrocessiecommissies (trailer fees) bij

cliënten met een beheerscontract.

Samengevat: wat verandert er in de relatie met de cliënt

Relatie met de cliënt

Beheer van het product • De doelgroep van ieder

product bepalen

Informatie voor de cliënt

Een contract opstellen• Een contract voor elke

aangeboden beleggings-dienst

Suitability• Een inschatting maken van het

vermogen van de cliënt om het risico te dragen

Claimverwerking• Ook professionele cliënten een bescherming bieden

die soms net zo groot is als de bescherming van niet-professionele cliënten

• De cliënt informeren over het gedrag van het product onder verschillende marktomstandig-heden en de diverse kosten en lasten die het product met zich meebrengt

Rapporten• De cliënt informeren over de

resultaten van de geleverde dienst (ex post rapportage)

“ Het wegvallen van retrocessie-commissies is de prijs die we betalen voor het behoud van onze open architectuur en het werk van onze beleggingsadviseurs en vermogensbeheerders ”

BeleggenBeleggen


Een overstap op elektrische vervoermiddelen versnellen lijkt de nieuwe prioriteit te zijn van tal van overheden die de lucht-vervuiling in grote steden - en de opwarming van de aarde en klimaatverandering die daarvan het gevolg is - willen aanpak-ken. Hoewel de verbrandingsmotor niet van de ene dag op de andere zal verdwijnen staan we aan het begin van een lange-termijntrend. De Europese Unie heeft de doelstelling vastge-legd dat de CO2-uitstoot tegen 2021 niet meer dan 95 g/km mag bedragen. Vier landen (Frankrijk, Duitsland, Noorwegen en Nederland) hebben al voorgesteld om de verkoop van wagens die rijden op fossiele brandstoffen tegen 2030-2040 aan banden te leggen. En dat is geen kleinigheid, want samen zijn deze vier landen goed voor bijna een derde van het aantal particuliere wagens op het oude continent! Hun initiatief zal waarschijnlijk navolging krijgen, aangezien China op de voet lijkt te willen volgen ...

Veel landen hebben er al voor gekozen om de verkoop van elektrische wagens fiscaal aan te moedigen. Deze premies lopen op tot 49% van de verkoopprijs van de wagen in Denemarken en 45% in Noorwegen, tegenover 30% in Zuid-Korea, 23% in China, en 18% in de VS en Frankrijk. In Nederland, het Verenigd Koninkrijk en Duitsland schommelen deze fiscale premies tussen 17% en 13%.

We kunnen er dus rustig van uitgaan dat het marktaan-deel van benzine- en dieselwagens geleidelijk zal afnemen. Naast het effect van politieke beleidskeuzes zal dit soort verbrandings motoren te maken krijgen met een stevige concurrentie, met name vanwege de technologische voor-

uitgang van elektrische batterijen en de snelle daling van de productiekosten. Op dit moment bedraagt de kostprijs van een batterij 150 dollar/kilowattuur, tegenover bijna 1000 dollar in 2010. Deze kostprijs zou volgens Bloomberg kunnen dalen tot 73 dollar tegen 2030 (zie grafiek 1), terwijl de capaciteit van lithium-ionbatterijen intussen al meer dan 500 kilometer bedraagt!

Bovendien zijn de werkingskosten van een elektrische wagen bijna 10% lager dan die van een thermisch aangedreven wagen. Niet alleen kunnen ze 90% van de verbruikte elektrische energie omzetten in kinetische energie (tegen ongeveer 30% voor niet-elektrische wagens), maar het lager aantal componenten (20 onderdelen tegenover 2000 voor traditionele wagens) verhoogt hun levensduur en leidt tot minder onderhoudswerk-zaamheden.

De verwachting is dat de kostprijs van een uitstootvrije wagen binnen vijf jaar vergelijkbaar is met die van thermische wagens. De wereldwijde verkoop van elektrische wagens zou tegen 2030 dan ook moeten stijgen tot meer dan 20 miljoen. Volgens sommige commentatoren zullen oplaadbare wagens in 2040 goed zijn voor 70% van de verkoop van nieuwe wagens in Europa, 80% in het Verenigd Koninkrijk, 60% in de Verenigde Staten en 50% in China! Het Internationaal Energieagentschap gaat er in een scenario om de temperatuurstijging op aarde tegen 2100 te beperken tot 2°C van uit dat er tegen 2040 bijna 600 miljoen elektrische wagens verkocht moeten worden om deze doestelling te bereiken.

Er wordt zo veel gepraat over elektrische wagens dat het lijkt of er gigantisch veel van in onze straten rijden. Toch waren er in 2016 maar twee miljoen exemplaren in omloop, amper 0,2% van het wereldwijde wagenpark. Dit maakt de opkomst van de elektrische wagen echter niet minder indrukwekkend, aangezien deze voertuigen nog maar vijf jaar geleden zo goed als onbestaand waren! Dankzij het Model 3 sedan heeft Tesla onlangs een belangrijke stap gezet en zich ontwikkeld tot massaproducent van elektrische wagens. Oprichter Elon Musk mikt op een verkoop van 700.000 stuks per jaar. Dankzij de snelle daling van de kostprijs van batterijen en de druk van verschillende overheden om broeikasgassen terug te dringen maken autoproducenten zich op voor het einde van de verbrandingsmotor. Een revolutie die niet zonder gevolgen is voor beleggers ...

De opkomst van de elektrische wagen is een zegen voor industriële metalen

BeleggenBeleggen


BeleggenBeleggen

U hebt het begrepen, de overgang van thermische motoren naar elektrische motoren creëert tal van uitdagingen. Met name voor de belegger, die vanaf nu moet bedenken wie de potentiële winnaars en verliezers van deze nieuwe revolutie zullen zijn.

Winnaars ...Ere wie ere toekomt: de toenemende vraag naar batterijen - die grosso modo een derde van de kostprijs van elektrische wagens uitmaken - heeft onmiskenbaar een gunstig effect op sommige metalen die gebruikt worden om batterijen te produceren, zoals kobalt, lithium, grafiet, mangaan en nikkel. De vraag naar deze metalen zal naar verwachting sterk stijgen. Dit is in het bijzonder het geval voor grafiet, waarnaar de vraag volgens Bloomberg zal stijgen van 13.000 ton in 2015 tot 852.000 ton in 2030. Het verbruik van lithium, kobalt en mangaan zal mogelijk vertiendubbelen.

Ook de vraag naar koper en aluminium zal normaal gezien stijgen. Glencore schat dat elektrische wagens immers drie keer meer koper bevatten dan thermische auto's. Exane BNP Paribas verwacht dat de bouw van laadpalen voor elektrische wagens de vraag naar koper met 5% zal doen stijgen tegen 2025. Om elektrische wagens minder energie te laten verbruiken en hun actieradius te vergroten kunnen we er logischerwijs van uitgaan dat staal geleidelijk vervangen zal worden door lichtere metalen zoals aluminium, ook al proberen de grote staalbedrijven met behulp van nanotechnologie ultralicht staal te creëren.

Dit is een vooruitzicht dat zich op de Londense metaalbeurs LME al vertaald heeft in een forse stijging van kobalt (+74% in euro) en lithium (+37%). De koersen van non-ferrometalen (+7% in 2017) bevinden zich gezamenlijk op het hoogste niveau in drie jaar!

Ook al zal de stijgende waardering van deze metalen voor een deel tenietgedaan worden door de verwachte daling van de vraag naar lood (veelvuldig gebruikt in accu's van verbrandings-motoren) en platina (vorig jaar werd bijna de helft van het ver-kochte platina gebruikt voor de productie van kataly satoren), de vraag zal sterk genoeg zijn om de koersstijging van mijnbouw-aandelen te ondersteunen. Vergeet trouwens niet dat lood onontbeerlijk blijft voor de productie van batterijen van hybride auto's, waarvan er volgens Umicore in 2025 nog steeds meer rond zullen rijden dan van elektrische wagens. Voor wat betreft de auto's op waterstof die door Toyota en Hyundai ontwikkeld worden: hun expansie zal (als deze succesvol verloopt) gepaard gaan met een groeiende vraag naar platina.

Nadat ze begin 2016 tot een ongezien laag niveau terugge-zakt waren - het laagste niveau in tien jaar - hoeft het geen verbazing te wekken dat de aandelen uit de mijnbouwsector sindsdien met 50% zijn gestegen (op basis van de Bloomberg World Mining-index).

Ook al noteren de aandelen uit de mijnbouwsector nog altijd 50% onder het niveau van 2011, het blijft een mooie prestatie die grotendeels te danken is aan inspanningen om schulden af te bouwen, productiekosten te verlagen en minder renda-bele activiteiten te verkopen. Door de mijnsluitingen tijdens de recessie is het aanbod aanzienlijk teruggelopen. Sinds 2014 hebben mijnbouwondernemingen volgens Bloomberg meer dan 80 miljard dollar aan activa verkocht. Daardoor is de sec-tor vandaag veel beter gepositioneerd om te profiteren van het herstel, temeer omdat de nettoschuld/EBITDA-ratio met 86% gedaald is ten opzichte van juni 2016 en de kaspositie er sterk op vooruit is gegaan (12,9 miljard dollar in 2016 tegenover amper 153 miljoen dollar twee jaar voordien).

Grafiek 2

2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024 2025 2026 2027 2028 2029 2030

21M

14

7

0

In 2030 zullen er meer dan 20 miljoen elektrische wagens in omloop zijn

Bron: Bloomberg New Energy Finance

China Rest van de wereld VS Europa

Grafiek 1

203020202010

900

700

500

300

100

$73$109

De kostprijs van batterijen van elektrische wagens daalt onophoudelijk (Amerikaanse dollar/kilowattuur)

Gemiddelde prijs Voorspellingen van Bloomberg


Hoewel het verleidelijk is voor mijnbouwbedrijven om van de prijsstijgingen gebruik te maken om het aanbod te verhogen, moeten ze er vooral op letten dat ze de fouten uit het verleden niet herhalen. De CEO van Rio Tinto, Jean-Sebastien Jacques, maakte recent nog duidelijk dat zijn onderneming blijk moet geven van een "onwrikbare financiële discipline". De CEO van BHP, Andrew Mackenzie, benadrukte dat de groep blijft focus-sen op het afbouwen van de schulden.

Ondanks dat een sanering van de balansen en het herstel van de dividenden prioriteit blijven behouden verhinderen de plannen niet dat de twee grootste mijnbouwondernemingen ter wereld van plan zijn om hun investeringsuitgaven te verhogen. Nadat deze investeringen teruggezakt waren tot het laagste niveau in tien jaar zullen ze wellicht opnieuw aangroeien tot meer dan 12 miljard dollar. Bedrijfsleiders zijn immers optimis-tischer over de capaciteit van China om aan de vraag van de industrie tegemoet te komen. China is namelijk bezig met het “project van de eeuw" om de oude zijderoute tussen China en Europa nieuw leven in te blazen, over land en over zee. Dankzij dit initiatief zijn er al tal van werven gestart, met een door BHP totale geschatte waarde van 1300 miljard dollar. Dit verklaart ten dele waarom China zijn industriële productie met 6,7% zag stijgen tijdens de eerste vijf maanden van het jaar.

De plannen van de Indiase premier Narendra Modi om het Indiase binnenland van elektriciteit te voorzien - met als doel elke burger tegen 2019 toegang tot elektriciteit te bieden - en zijn voornemen om een eigen woning betaalbaarder te maken, zullen de vraag naar metalen eveneens doen stijgen. Dat is ook het plan van Donald Trump, die de Amerikaanse infrastruc-tuur wil vernieuwen, ook al valt het niet te ontkennen dat hij het moeilijk heeft om zijn campagnebeloftes om te zetten in wetgeving.

Ook halfgeleiders kunnen tot de grote winnaars van de over-gang naar elektrisch vervoer gerekend worden, aangezien een elektrische wagen qua waarde twee tot drie keer meer chip-componenten nodig heeft dan een traditionele wagen. Deze componenten worden ook gebruikt in de verbinding tussen laadpalen en elektrische batterijen.

We zouden ook kunnen verwachten dat de toenemende vraag naar elektriciteit voor laadpalen de elektriciteitsproducenten ten goede zal komen. De feitelijke impact daarvan zal echter aanzienlijk beperkt worden door het feit dat de meeste op-laadbeurten 's nachts zullen gebeuren (wanneer de vraag naar elektriciteit minder groot is en dus minder duur) en doordat onze maatschappij onvermijdelijk afstevent op een zuiniger energieverbruik (denk bijvoorbeeld aan het groeiende gebruik van ledlampen).

... en verliezersParadoxaal genoeg is een transportmiddel op elektriciteit niet per definitie een goede zaak voor de autosector. Omdat ze niet anders kunnen zetten bepaalde producenten zoals Nissan, Renault en BMW weliswaar steeds meer in op elektrische wagens, maar de verwachte verlenging van de levensduur van deze auto's, het succes van gedeeld vervoer en van systemen om elektrische wagens te huren (in sommige grote steden) én de waarschijnlijke invoering van zelfrijdende auto's en 'robo-taxi's' dreigen het aantal bedrijfswagens en auto's op de weg te doen verminderen. Tegelijkertijd zal de restwaarde van tra-ditionele wagens wellicht dalen. Dit dreigt per saldo niet echt gunstig uit te pakken voor de autosector, zeker ook omdat de overgang naar elektrische wagens zich zal vertalen in hogere investeringskosten voor de autobouwers.

Ook de vooruitzichten voor de energiesector zijn niet al te rooskleurig, vermits 20% van het olieverbruik afkomstig is van auto's en 36% van andere transportmiddelen. De vraag vanuit opkomende markten zal weliswaar blijven toenemen, maar de oliemarkt kampt tevens met een structureel overaanbod. Dat overaanbod is grotendeels het gevolg van de steeds rijker vloeiende schalieolie in de Verenigde Staten en de Organisatie van Olie-Exporterende Landen (OPEC), die er maar niet in slaagt om zijn productie te verminderen en zo de olieprijs te stabiliseren. Een bewijs van de uitdaging die grote oliegroepen zoals Royal Dutch Shell, BP en Total te wachten staat, is dat deze groepen er tegenwoordig op gokken dat aardgas - dat minder vervuilend is dan olie - in de toekomst meer en meer gebruikt zal worden om de elektriciteit op te wekken die nodig is om de batterijen van elektrische wagens op te laden. Total heeft met het oog op diversificatie geïnvesteerd in een bedrijf dat batterijen produceert en Shell wil zijn positie versterken in het wind- en waterstofsegment van de energiesector.

De elektrische revolutie is dus duidelijk begonnen, ook al blijven er nog vele vraagtekens. Dit gaat gepaard met grote verande-ringen in het gedrag van economische actoren: een evolutie waarmee voortdurend rekening gehouden moet worden bij het beheer van een gediversifieerde portefeuille die oog heeft voor langetermijntrends. •

Grafiek 4

2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017

MXWO0MM Index (MSCI World Metals & Mining Index) net debt ebit met FR Daily 18M Copyright© 2017 Bloomberg Finance L.P. 22-Aug-2017 10:21:02

0.00

2.00

4.00

6.00

8.00

10.00

1.49

Producenten van industriële metalen hebben hun schulden aanzienlijk verlaagd

Verhouding netto schulden/winst vóór interesten en schulden die betrekking hebben op de MSCI index van de mijnbouwsector

Grafiek 3

2017SPGSIN Index (S&P GSCI Industrial Metals Spt Index) MET perf 17 FR Daily 30DEC2 Copyright© 2017 Bloomberg Finance L.P. 22-Aug-2017 10:17:29

120

115

95

90

85

80

100

Jan Feb Mar Apr May Jun Jul Aug

109.24921

107.40132

104.23565

101.23833

87.00603Algemene index van loodAlgemene index van koperAlgemene index van industriële metalenAlgemene index van aluminiumAlgemene index van koperAlgemene index van nikkelAlgemene index van tin

Ontwikkeling van industriële metalen (in euro, 100 = eind 2016)

BeleggenBeleggen


Begin 2017 was 1 bitcoin net geen $1000 waard. Tien maanden later1 werd de piek van $8000 bereikt. Dat is dus een hausse van ongeveer 700%! Over dezelfde periode is de BEL 20 met 11% gestegen. Historisch is dat voor de BEL 20 eigenlijk wel een mooi resultaat, maar in vergelijking met bitcoin is het verwaarloosbaar.

Veel mensen denken dan ook dat de extreme waardestijging van bitcoin een zeepbel is. De hamvraag is of de hoge waar-dering kan blijven duren. Volgens Kenneth Rogoff, voormalig hoofdeconoom van het IMF, hangt dit af van twee zaken waar nu nog veel onzekerheid rond hangt. De eerste bepalende factor is hoe succesvol andere digitale munten worden. Bitcoin is de belangrijkste digitale munt, met een marktaan-deel van ongeveer 50%, maar is lang niet de enige. Ethereum en Ripple zijn twee andere bekende digitale munten die ook sterk in waarde zijn gestegen. En dan zijn er nog de meer dan 1000 andere, telkens met een lichtjes andere technologie. Niet elke nieuwe digitale munt is een succes, maar er kan dus wel een nieuwe digitale munt ontstaan die technologisch beter is dan bitcoin. Dan zou bitcoin uiteraard marktaandeel verliezen en in waarde dalen.

De tweede bepalende factor is hoe de overheid zal reageren op het bestaan van digitale munten. In het begin was alles vrij en was er nog geen wetgevend kader. Toch beginnen meer en meer landen de digitale munten te reguleren. In China zijn bitcoin-wisselmarkten verboden. Japan heeft dan weer bitcoin aanvaard als wettig betaalmiddel. De wetgeving in de Verenigde Staten gaat in de richting van de Japanse en ook in

Europa is men ermee bezig, maar hoe de uiteindelijke regel-geving er zal uitzien is nog helemaal niet duidelijk.

Bitcoin en andere digitale munten hebben de ambitie om gebruikt te worden voor alledaagse transacties en om de conventionele munten te vervangen. Op die manier kunnen ze gezien worden als concurrent voor de euro, de dollar en de yen. Vandaag is dat zeker nog niet het geval.

Ook al hebben bitcoin-transacties de reputatie goedkoop te zijn, toch hebben ze verborgen kosten. Zo blijkt dat voor een bitcoin-transactie ongeveer 200 Kilowattuur (KWh) nodig is, terwijl een Visa-transactie slechts 0,01 KWh verbruikt. Maar wie betaalt die energiefactuur? Dat zijn niet de personen die de transacties doen, maar de personen die de transacties ve-rifiëren. De verificatie vergt heel wat computerkracht, en dus elektriciteit. Als een gebruiker transacties verifieert worden ze gecompenseerd in bitcoin. Omdat de prijs momenteel zo hoog is compenseert dit ruimschoots de kost aan energie. Gegeven de hoge energiekost lijkt bitcoin uiteindelijk toch geen goed alternatief voor reguliere transacties.

Maar kan bitcoin eigenlijk als geld gezien worden, en zo een concurrent zijn voor conventionele munten? Indien dit het geval is vormt bitcoin eigenlijk een bedreiging voor het finan-ciële systeem.

Voor economen moet geld voldoen aan drie functies. De eerste functie van geld is dat het gebruikt kan worden als ruilmiddel. Sommige winkels aanvaarden al bitcoins, en dus voldoet het in beperkte mate als ruilmiddel. Toch staat de bitcoin nog lang niet op gelijke voet met conventionele munten. Zo wordt de

Voor de financiële wereld is “bitcoin” misschien wel hét woord van 2017. Er is heel wat interesse in de achterliggende technologie van de blockchain, die heel wat interessante toepassingen belooft. Maar het zijn toch vooral de extreem sterke koersstijgingen van de bitcoin zelf die de aandacht trekken. De vraag is natuurlijk of die prijsstijgingen houdbaar zijn.

Blijft de bitcoin-manie duren?

BeleggenBeleggen

1 Dit artikel is eind november 2017 geschreven.


prijs vaak ook in referentie-eenheden zoals de euro weerge-geven. De prijs in bitcoin wordt bovendien vaak bijgewerkt en eenmaal ontvangen onmiddellijk in euro of andere conven-tionele munten omgezet. Dat komt omdat de waarde van de bitcoin heel erg volatiel is. In euro blijven de inkomsten van de winkelier relatief stabiel.

De extreme volatiliteit van bitcoin brengt ons bij de tweede functie van geld, namelijk als rekeneenheid. Geld moet waardevast zijn, zodat we een waarde in een geldeenheid op goederen en diensten kunnen plakken. Een chocoladekoek kost vandaag en volgende week ongeveer €1,50. Doordat de waarde van bitcoin zo sterk schommelt kan het zijn dat je voor een chocoladekoek volgende week veel meer of veel

minder bitcoin op tafel moet leggen dan vandaag. Bitcoin is dus moeilijk te gebruiken als rekeneenheid.

De laatste functie van geld is dat het kan gebruikt worden als opslag van waarde. Die laatste functie werkt uiteraard het best als de waarde van het geld relatief stabiel blijft. Voor bitcoin is dat niet het geval en dus is het geen goed oppot-middel.

Bitcoin voldoet dus slechts aan één van de drie functies van geld en dan nog in beperkte mate. Door de hoge volatiliteit voldoet de bitcoin niet als rekeneenheid en voor de opslag van waarde. De technologie en regelgeving zouden dus nog moeten evolueren, zodat bitcoin als geld kan beschouwd wor-

den. Als het ooit zover komt zijn er wel belangrijke risico’s voor de financiële wereld. Digitale munten worden op dit moment nog uitgegeven zonder de controle van een centrale bank. Het is een gedecentraliseerd systeem en het totale aantal bitcoins is vastgelegd. Sommige mensen vinden dat zelfs een van de belangrijkste voordelen. Maar eigenlijk is het een groot nadeel.

Indien er geen centrale bank is die de geldhoeveelheid con-troleert is er niemand die kan optreden indien de inflatie te hoog of te laag is. Zo zal de conjunctuur volatieler zijn, met meer oververhitting van de economie en scherpere recessies. Als er op de financiële markten plots meer liquiditeit nodig is, is er niemand om de nodige liquiditeit te geven aan de bank in kwestie. Als één bank in de problemen komt kan dit voor besmetting zorgen, en kan het hele financiële systeem in de problemen komen. Een ander probleem met bitcoin is dat een bitcoin-economie deflatoir zou zijn. Dat komt omdat de totale hoeveelheid bitcoin vast ligt, en daardoor niet kan meegroeien met de economie. Op zich is een voorspelbare deflatie niet problematisch. Maar als de rente uiterst laag is zorgen de deflatoire krachten voor een reële rente die te hoog is. Dit zou de economie in een permante staat van stagna-tie kunnen brengen. Ten slotte zou de overheid belangrijke inkomsten missen die verbonden zijn aan het uitgeven van geld (seigniorage-inkomsten ). De lagere inkomsten zouden moeten gecompenseerd worden door de uitgaven structureel te verlagen of door belastingen te verhogen, wat dan weer economisch storend kan werken.

De bitcoin-manie is een belangrijke gebeurtenis voor de financiële wereld. Toch kan bitcoin of andere digitale munten nog niet als geld worden beschouwd, want de waarde is te volatiel. De hoge energiekost is ook een probleem. Of digitale munten ooit als geld beschouwd kunnen worden hangt voor een groot stuk af van hoe de wetgeving zal evolueren. In het komende jaar zal daar meer duidelijkheid over moeten komen, maar de kans is klein dat centrale banken hun macht uit handen zullen geven. •

EUR/USD USD/JPY USD/BTC

5.00%

4.00%

3.00%

2.00%

1.00%

0.00%

Volatiliteit van EUR/USD, USD/JPY en USD/BTC

Bron: Thomson Reuters, ING berekeningen

Een euro kan je op twee manieren spenderen: cash of elektronisch. Als we cash betalen hebben we onmiddellijk contact met de tegenpartij. Maar bij elektronische betalingen is er een derde partij - zoals bijvoorbeeld een bank - bij betrokken, die de transactie faciliteert en de boekhouding bijhoudt. Een bitcoin kan je enkel elektronisch spenderen. De bitcoin-munt op de foto hiernaast bestaat dus niet in het echt. Het grote verschil met een conventionele elektronische transactie is dat de bitcoin-transactie wordt gecontroleerd en bijgehouden door de gebruikers van bitcoin.

Hoe verschilt een bitcoin van de euro?

Bitcoins ATM geldautomaat in Rotterdam, Nederland. Credit: HOLLANDSEHOOGTE

BTC staat voor bitcoin. De volatiliteit werd berekend door de standaardafwijking van de dagelijkse prijsveranderingen in procenten voor de periode januari 2017 tot augustus 2017 te nemen.

BeleggenBeleggen


Business

De eindejaarsfeesten naderen met rasse schreden, en in het bijzonder op een drukke zondag klinkt een vrolijk geroeze-moes achter de schuifdeuren die het voorportaal zijn van de Brusselse boekentempel Filigranes. Zeker in de winter door-breekt de winkel de ijzige stilte in deze onpersoonlijke en in het weekend volledig verlaten kantoorwijk tussen het Europese hart en het Koninklijk Paleis. Het was Marc Filipson die bijna dertig jaar geleden koos om zijn boekhandel naar

hier te verhuizen en zeven dagen op zeven open te zijn. Daarmee ging hij een eerste gevecht aan met de gevestigde regels: “Ik verkoop ook kranten, dus wie had me tegen kunnen houden?” Het is meteen een goed voorbeeld van de stijl van Filipson: een combinatie van provocatie en lef die hem regel-matig in de media bracht. Zijn adagio? “Om te slagen moet je alle deuren intrappen en de regels durven overtreden.”

Hoewel de boekhandel zelf aangeeft niet (al te veel) concurrentie te ondervinden van Amazon, start Filigranes in 2018 met de online verkoop van boeken. Een ommezwaai die ongetwijfeld heel wat inkt zal doen vloeien. Marc Filipson, oprichter en CEO van de grootste boekhandel van Brussel, ligt er alvast niet wakker van. Na zoveel jaar weet hij hoe de media werken en zweert hij immuun te zijn voor commentaar...

Dadendrang loont …

Business

Marc Filipson heeft de reputatie een harde te zijn, maar tegelijkertijd bekende hij in zijn magazine Filiber zonder enige schroom dat hij bij de musical La La Land een traantje had weggepinkt. Het is altijd handig om iemand in een vakje te kunnen stoppen, maar de oprichter van de “grootste gelijk-vloerse boekhandel ter wereld” (sic) is allesbehalve eenvoudig te vatten. Omdat hij in zijn boekhandel naast grote auteurs als James Ellroy, Jean d’Ormesson of Amélie Nothomb ook popu-lair-wetenschappelijke clowns als Igor en Grichka Bogdanoff en zelfs gesiliconeerde realityshow-bimbo’s ontvangt, is zijn winkel volgens sommigen de naam boekhandel niet waardig. Eventuele kritiek laat hem koud, zoals hij ook nooit wakker heeft gelegen van zijn eerste schamele loon als onderwijzer. “In Parijs hebben de uitgevers me met open armen ontvangen, omdat ik verschil van andere boekhandels. Ik hou van verkopen en maak daar geen geheim van. Boeken zijn voor mij niet al-leen een bron van plezier, al sinds mijn twaalfde lees ik erg veel, maar ook een product waarmee ik mijn brood kan verdienen. Het vak van boekhandelaar is een prachtig beroep, maar het volstaat niet om te delen, je moet ook verkopen.” En dat is een aanpak die hem geen windeieren heeft gelegd: 180.000 referenties op een oppervlakte van 2.700 m² en voor 2016 een omzet van 14,4 miljoen euro.

Filigranes wordt door u zelf voorgesteld als een concept store, eerder dan als een boekhandel. Omdat de winkel een divers aanbod in huis heeft: boeken, maar ook douchegels, chocolade, wijn, speelgoed, postkaarten ...Marc Filipson : “Mijn eerste boekhandel van nauwelijks 25 m² in de Nijverheidsstraat was al een concept store. Ik had er een koffiemachine die ronkte als een vliegtuigmotor en tegen het einde van de dag bood ik de klanten een glaasje porto aan die gebotteld was bij de boerderij ‘Nos Pilifs’1 . Daar ben ik naast boeken ook gadgets beginnen verkopen. Door de concurren-tie van Amazon is het vandaag meer dan ooit noodzakelijk om producten te verkopen die een aanvulling vormen op ons boekenaanbod: ze bieden hogere marges en zetten aan tot impulsaankopen.”

U hebt ooit verklaard dat u ervan droomde om te worden overgenomen door een groep zoals LVMH, om wereldwijd nieuwe projecten te kunnen ontwikkelen.“Als iemand me op een dag een vette cheque aanbiedt zal ik niet aarzelen. Op voorwaarde dat ik de overnemer in ruil voor een zeer goed loon kan blijven adviseren en mijn team kan behouden. Ik heb het geluk om veel te reizen en vaak ontdek ik wijken die volop in ontwikkeling zijn en waar ik maar al te graag iets op zou willen starten. Een grote internationale groep hoeft maar op een knop te drukken en de raderen worden in beweging gezet om het project ten uitvoer te brengen. Wanneer ik een idee heb ben ik helemaal alleen en moet ik mijn enthou siasme temperen.”

Marc Filipson (Boekhandel Filigranes) © Stan Arte Vizion

1 La Ferme Nos Pilifs is een belangrijk Brussels maatwerkbedrijf, in 1984 opgericht door de moeder van Marc Filipson (Nos Pilifs is een anagram van Filipson).

De Prix Filigranes“Ondertussen is ING al twee jaar onze partner voor de Prix Filigranes, die dit jaar werd toegekend aan Thomas Gunzig voor zijn roman La vie sauvage. Waarom ING? Ik waardeer hun aanpak waarbij ze kunst toegankelijk willen maken voor iedereen, zoals Filigranes iedereen toegang wil geven tot boeken. We ontwikkelen samenwerkingen voor diverse evenementen, in het bijzonder voor tentoonstellingen in het ING Art Center.”

De aanstelling van een uitgeefster als minister van Cultuur in Frankrijk“Ik heb haar een WhatsApp-bericht gestuurd met een enorme mazal tov en heel wat kussen. Ik ken de hele familie Nyssen. De uitgeverssector kan nu ten minste voor één keer zijn stem laten horen.”

Een vaste boekenprijs“Minister Alda Greoli is erin geslaagd dit idee door te drukken bij de Federatie Wallonië-Brussel. Concreet zal dit inhouden dat de retail geen reclame meer mag maken voor woordenboeken tegen 20 euro, zoals nu elk jaar in september bij het begin van het nieuwe schooljaar gebeurt. Ze verkopen die dan gewoon tegen kostprijs, terwijl de prijs in de boekhandel 35 euro is. Alle boekhandelaars zijn voorstander van een vaste boekenprijs. Mensen moeten naar een boekhandel komen voor de kwaliteit, niet voor de kortingen!”

Marc Filipson over

“ Ik heb altijd gezegd dat Amazon een flink marktaandeel zal verliezen vanaf de dag dat Filigranes start met een webwinkel ”


BusinessBusiness

Hebt u ooit al een concreet overnamebod gekregen?“Maar neen, Filigranes is veel te duur (lacht). Je moet immers niet alleen rekening houden met de balans, maar ook met het belang van het merk. In Frankrijk kent iedereen Filigranes en in België zouden we een marktaandeel van 20% hebben.”

Starten met een online winkel - zoals aangekondigd in het beheersverslag bij uw laatste jaarrekening - is ook een manier om te internationaliseren ...“Inderdaad. Sinds enkele maanden zijn we op zoek naar een bedrijf dat ons ERP-programma (Enterprise Resource Planning, red.) zal ontwikkelen. Een goede tool voor onze administratie is onmisbaar voor de online verkoop en een verdere ontwikkeling in het buitenland. Deze investering is voor ons erg belangrijk - de kost ervan schommelt tussen de 300.000 en 400.000 euro - en zal onze manier van werken drastisch veranderen.

Het ERP-programma zal normaal gezien operationeel zijn vanaf 1 augustus 2018, het begin van ons boekjaar.”

Ik wil starten met de online verkoop omdat er internationaal ook echt een vraag is. Zo belooft bijvoorbeeld de Israëlische markt voor mij erg interessant te worden. Heel wat Belgen met een joodse achtergrond hebben ons land verlaten om zich daar te vestigen en vragen mij om te volgen. Daarginds een verkooppunt openen is voor mij echter onmogelijk. Met een online shop zal ik al deze obstakels kunnen vermijden! Ik heb altijd gezegd dat we behoorlijk wat markt-aandeel zullen inpikken van Amazon vanaf de dag dat Filigranes van start gaat met online verkoop. Wij hebben immers fysieke boekhandels en klanten weten dus dat ze bij ons terecht kunnen voor informatie. En ja, het moment is nu aangebroken!”

In 2016 hebt u een samenwerking met Le Pain Quotidien aangekondigd, maar dat project is uiteindelijk gestrand. Waarom?“Ik had inderdaad gehoopt op een verdere gezamenlijke ontwikkeling, zowel in België als in het buitenland. Het was de bedoeling om in elke vestiging van Le Pain Quotidien een boekenhoekje in te richten en er onder andere evenementen te organiseren. Als eerste stap zou ook onze eigen koffiehoek hier aan de Kunstlaan veranderd worden. Als je je bedenkt dat we hier elk weekend tot 15.000 bezoekers over de vloer krijgen zou dat een echte goudmijn kunnen zijn. Maar ik kreeg al zeer snel in de gaten dat een samenwerking niet zou werken door de sterke hiërarchische structuur en de eisen van Le Pain Quotidien. Zo zou ik de piano hebben moeten verwijderen om drie extra tafeltjes te kunnen plaatsen en had ik de tijd van de ontmoetingen met auteurs moeten inkorten om de ruimte nog iets beter te rentabiliseren … Het ging allemaal in tegen mijn filosofie om van Filigranes een levendige ontmoetings-plaats te maken waar iedereen zich goed voelt.”

Sinds kort werkt uw dochter Alice (26) voor Filigranes. Is dit een eerste stap richting een familiale overdracht?“Ik heb 7% van het kapitaal overgedragen aan mijn dochter, ik bezit het resterende aandeel. Filigranes is dus op-en-top een familiebedrijf. Alice woont in Londen en werkte bij Baume & Mercier (onderdeel van de Richemont groep), en nu bij Christie’s als Sales & Marketing Manager. Vervolgens bracht ze een eigen

juwelenlijn op de markt en werkt ze vijf dagen per maand aan de marketingontwikkeling van Filigranes. Met name zij kiest bijvoorbeeld onze nieuwe corners. Ik herken mezelf in haar en ben erg gelukkig met deze samenwerking.”

Ik ben absoluut niet gekant tegen een familiale overdracht, in dat geval zou er zelfs geen sprake zijn van een overdracht. Ik ben bereid het bedrijf aan mijn kinderen te schenken als ze me tot aan mijn pensioen een comfortabel salaris garanderen (lacht). Voor mij komt mijn familie op de eerste plaats, de business volgt daarna. Ik prijs me gelukkig dat ik in een joodse familie geboren ben, al ben ik zelf agnost. Mijn ouders zaten tijdens de oorlog ondergedoken en zijn zo aan deportatie ontsnapt. Van hen erfde ik die veerkracht. Ik had ook een oudere broer die aan epilepsie en karakterstoornissen leed. Hij is nu overleden maar ik zal hem nooit genoeg kunnen bedanken. Delen en geven, dat is zo belangrijk.”

Bij Filigranes worden al vele jaren avonden voor het goede doel georganiseerd.“Twaalf jaar om precies te zijn. Dit jaar organiseerden we tussen oktober en december acht avonden ten bate van evenzoveel verenigingen die zich inzetten voor een goed doel, zoals minder-bedeelde kinderen of medisch onderzoek. De winkel blijft dan tot 23 uur open; 20% van de totale verkoop en alle inkomsten van de bar gaan naar de verenigingen. We nodigen ook heel wat auteurs uit en het is altijd ontzettend gezellig. Er zijn avonden dat we 12.000 tot 13.000 euro kunnen overmaken.”

En als u opnieuw mocht beginnen?“Ik zou bepaalde dingen hoogst waarschijnlijk anders doen, maar ik weet niet op welke manier. Zo hebben mijn activiteiten als ondernemer mee bijgedragen tot het mislukken van mijn eerste huwelijk. Op dit moment leef ik goed, ik reis veel, ik doe wat ik wil, maar ik ben geen miljonair. Nog niet …” •

1983 Na het overlijden van de toenmalige eigenaar neemt Marc Filipson krantenwinkel La Providence in de Nijverheidsstraat (Europese wijk) over. Hij had er als student gewerkt.

1988 Na een onteigening vestigt hij zich aan de Kunstlaan en opent hij de boekhandel Filigranes. Deze is 7 dagen op 7 en 365 dagen per jaar open.

2007 Filigranes wordt met ruim 1.700 m² de grootste boekhandel van België.

2010 Opening van twee filialen in Ukkel en Elsene.

2012 Filigranes neemt boekhandel Corman uit Knokke over.

2013 Dankzij duizend vierkante meter extra kan Marc Filipson heel wat extra corners en een afdeling Nederlandstalige boeken inrichten, aangevuld met meerdere vreemde talen.

2016 Eerste ‘Prix Filigranes’ in samenwerking met ING.

2017 Opening van de pop-upwinkel ‘Filactères on the Beach’ in Knokke, met hoofdzakelijk stripboeken.

2018 Start van online verkoop wordt aangekondigd.

Enkele data

“ Het gebeurt wel eens dat mensen bij Filigranes binnenkomen en denken dat dit het speeltje is van een rijke erfgenaam, die een mooie winkel heeft ingericht om zich te vermaken. Dat komt totaal niet overeen met de waarheid ”


Wealth Engineering Wealth Engineering

De wet van 31 juli 2017 - gepubliceerd in het Belgisch Staatsblad op 1 september 2017 - moderniseert grondig het verouderde Belgische erfrecht, dat niet meer in voldoende mate tegemoet komt aan de noden en behoeften van deze tijd. De nieuwe spelregels zullen op 1 september 2018 in werking treden en u veel meer vrijheid geven om de verdeling van uw nalatenschap te regelen zoals u dat wenst. We overlopen kort enkele van de voornaamste maatregelen die voor uw successieplanning relevant kunnen zijn.

Hervorming van het erfrecht: meer vrijheid voor uw successieplanning?

Wettelijke reserveReservataire erfgenamenHet erfrecht wil bepaalde erfgenamen beschermen tegen onterving. Zo kunt u uw echtgeno(o)t(e), uw ouders - als ze bij uw overlijden nog in leven zijn en u zelf geen kinderen heeft - en uw kinderen nooit volledig onterven, zelfs niet door tijdens uw leven al (een groot deel van) uw vermogen weg te geven aan iemand anders. U kunt ze hooguit wat minder geven. Wat u teveel weggegeven heeft, moet dan desnoods maar teruggeven worden aan uw erfgenamen (de regels van de ‘inkorting’).

De nieuwe erfrechtregels beschouwen ouders niet langer als reservataire erfgenamen. Hun reserve wordt vervangen door

een ‘onderhoudsvordering’, maar enkel indien u geen (klein)kinderen heeft en uw nog levende ouders behoeftig zijn. Die onderhoudsuitkering kan gebeuren door de uitbetaling van een rente of een kapitaal, en mag maximaal ¼ van de ‘fictieve massa’ per ouder bedragen (zie verder).

Omvang van de wettelijke reserveHet deel van uw vermogen waarover u vrij kunt beschikken (het ‘beschikbaar deel’) werd tot nu toe bepaald door het aantal kinderen dat u heeft. Zo bedraagt het beschikbaar deel tot op heden ½ van uw vermogen indien u één kind heeft, ⅓ indien u twee kinderen heeft, en ¼ vanaf drie of meer kinde-ren. Heeft u bijvoorbeeld twee kinderen, dan moeten zij elk minstens ⅓ van uw vermogen krijgen. Met het overige ⅓ deel

kunt u dan doen wat u wilt, u kunt het bijvoorbeeld via een schenking of via uw testament aan een goed doel nalaten. Dat beperkt uiteraard wel uw mogelijkheden inzake successie-planning.

Het beschikbaar deel zal daarom vanaf 1 september 2018 al-tijd de helft van uw vermogen bedragen, ongeacht het aantal kinderen dat u heeft. Indien u meer dan één kind heeft zal zijn of haar reserve voortaan dus kleiner zijn. Voortaan kunt u dus met de helft van uw vermogen doen wat u wilt, zonder dat uw kinderen zich daar achteraf nog tegen kunnen verzetten door een aantasting van hun wettelijke reserve te claimen.

Aan de omvang van de reserve van de langstlevende echt-geno(o)t(e) verandert er niets. Hij of zij zal ook in de toekomst in principe recht hebben op de helft van het vruchtgebruik op alle goederen van de nalatenschap van de partner die het eerst overlijdt. Sowieso heeft hij of zij minstens recht op het volledige vruchtgebruik van de gezinswoning en de daarin aanwezige huisraad, zelfs als dit meer dan de helft van de nalatenschap bedraagt.

Inbreng, inkorting en waardering van schenkingenInbreng en inkortingHet kan zo zijn dat u tijdens uw leven teveel weggeschonken of via een testament nagelaten heeft aan bepaalde personen. Daardoor wordt de reserve van uw reservataire erfgenamen aangetast, en moet het ‘teveel’ in natura teruggegeven wor-den (de zogeheten ‘inkorting’). Heeft u bijvoorbeeld tijdens uw leven een onroerend goed weggeschonken aan uw zoon en blijkt bij uw overlijden dat daardoor de reserve van uw dochter aangetast is, dan heeft uw dochter recht op een aandeel in de woning, ook al is die intussen bijvoorbeeld verbouwd. Dit geeft in de praktijk uiteraard aanleiding tot de nodige problemen.

Daarom zal onder het nieuwe erfrecht de benadeelde erfge-naam zijn reserve niet meer ‘in natura’ kunnen opeisen, maar enkel nog ‘in waarde’ (lees: hij zal enkel nog een geldelijke compensatie kunnen krijgen). Wel zal de begiftigde nog kunnen vragen om de inkorting van zijn schenking toch nog in natura te mogen doen, omdat hij bijvoorbeeld niet genoeg geld heeft om de inkorting in waarde te laten gebeuren.

Naast de regels van de inkorting - die als doel hebben de wettelijke reserve te herstellen - zijn er ook nog de regels van de inbreng, die beogen de gelijkheid onder de erfgenamen te herstellen. Onder het huidig recht moet elke erfgenaam inbreng doen in de nalatenschap van schenkingen of legaten

die hij als voorschot op erfenis verkregen heeft. Daarbij moeten onroerende goederen ’in natura’ ingebracht worden, en roe-rende goederen ‘in waarde’. Onder het nieuwe erfrecht zal ook de inbreng steeds ‘in waarde’ moeten gebeuren, ongeacht de aard van de geschonken goederen (roerend of onroerend).

WaarderingBij uw overlijden moeten uw kinderen in principe elk evenveel krijgen, tenzij u dat uitdrukkelijk anders wilt en met respect voor hun wettelijke reserve. Daarbij wordt ook rekening gehou-den met wat ze tijdens uw leven al gekregen hebben. Om na te gaan of hun reserve niet aangetast wordt, wordt bij uw overlij-den de omvang van uw nalatenschap als volgt vastgesteld.

Bij het vermogen dat u op het moment van uw overlijden nog bezit worden alle schenkingen die u tijdens uw leven gedaan heeft opgeteld. Op die manier stelt men een ‘fictieve massa’ samen. Op basis daarvan wordt berekend of elke erfgenaam krijgt waarop hij of zij minimaal recht heeft.

Daarnaast zijn de erfgenamen onderling gehouden tot in-breng. Daartoe doen zij inbreng in de nalatenschap van schen-kingen of legaten die zij als voorschot op erfenis verkregen hebben. Op die manier wordt nagegaan of zij evenveel krijgen.

Schenkingen moesten tot nu toe als volgt gewaardeerd worden: de onroerende goederen op het moment van uw overlijden en de roerende goederen op het moment van de schenking. Stel: u wilde uw kinderen gelijk behandelen en u heeft 20 jaar voor uw overlijden aan uw dochter een woning geschonken, die op dat ogenblik 300.000 euro waard was. Aan uw zoon heeft u 300.000 euro cash gegeven. Op het moment van uw overlijden blijkt de woning echter 500.000 euro waard te zijn. Men gaat er bij de inbreng van uit dat uw dochter geen woning van 300.000 euro, maar van 500.000 euro gekregen heeft (terwijl uw zoon maar een bedrag van 300.000 euro moet inbrengen).

Daarom zal het nieuwe erfrecht bij de inbreng rekening houden met de waarde van de geschonken goederen op het moment van de schenking, ongeacht de aard van het geschonken goed. Uw zoon en dochter zullen met andere woorden geacht wor-den evenveel gekregen te hebben.

Wel zal die waarde geïndexeerd worden tot de datum van het overlijden in functie van de index van de consumptieprijzen, waarbij de basisindex de maand van de schenking is. Ook voor de samenstelling van de fictieve massa zal onder het nieuwe erfrecht de waarde op de dag van de schenking - geïndexeerd -


Wealth Engineering Wealth Engineering

in aanmerking worden genomen, en dus niet meer de waarde op de dag van het overlijden.

Voorschot op erfenis of niet?Schenkt u bijvoorbeeld 250.000 euro aan één van uw wette-lijke erfgenamen, dan wordt dat geacht een voorschot op zijn erfenis te zijn, ongeacht aan welke wettelijke erfgenaam u schenkt. Die schenking moet dus sowieso in de nalatenschap ingebracht worden op het moment van uw overlijden, om te garanderen dat elke erfgenaam evenveel krijgt. Hetzelfde geldt voor legaten (giften die u via uw testament doet).

Wilt u dat niet en wilt u één van die wettelijke erfgenamen bevoordelen, dan moet u in de schenkingsakte (of in het be-wijsdocument van uw bankgift) of in uw testament uitdrukke-lijk vermelden dat het om een schenking of legaat ‘buiten deel’ gaat, die niet ingebracht moet worden op het moment van uw overlijden.

Het wettelijk vermoeden dat schenkingen en legaten aan wettelijke erfgenamen een voorschot op hun erfdeel zijn geldt onder het nieuwe erfrecht enkel nog voor afstammelingen (kinderen en kleinkinderen). Enkel zij zijn dus nog gehouden tot inbreng, tenzij ze daarvan in de schenkingsakte of in het testament vrijgesteld zijn. De schenkingen of legaten die zijn gedaan aan andere wettelijke erfgenamen dan afstammelin-gen moeten dus niet meer ingebracht worden in de nalaten-schap, tenzij in de schenkingsakte of het testament uitdrukke-lijk bepaald wordt dat dit wél moet gebeuren.

Wat met ‘oude’ schenkingen?Voor ‘oude’ schenkingen die gedaan zijn vóór de inwerkingtre-ding van de nieuwe erfrechtregels worden de nodige over-gangsbepalingen voorzien, zodat u kunt kiezen of ze onder de oude of de nieuwe regels inzake inbreng en inkorting zullen vallen. U moet daarvoor binnen een jaar (dus voor 1 septem-ber 2018) via een notariële akte kiezen of u de oude schen-kingen onder het oude dan wel onder het nieuwe erfrecht wilt laten vallen. Let wel, die keuze geldt dan wel voor al uw oude schenkingen.

Erfovereenkomsten Overeenkomsten over nog niet opengevallen nalatenschappen zijn verboden! U kunt dus bijvoorbeeld niet vóór uw overlijden met uw kinderen afspreken dat kind A die en die goederen zal krijgen, kind B een aantal andere goederen, en kind C tenslotte de rest van uw nalatenschap. Dat verbod blijft het uitgangs-punt, maar vanaf 1 september 2018 worden er twee belang-rijke uitzonderingen toegestaan die een successieplanning gemakkelijker moeten maken.

Globale erfovereenkomsten In een globale of familiale erfovereenkomst maken ouders tij-dens hun leven samen met al hun kinderen afspraken over de verdeling van hun nalatenschap. Dat ‘familiepact’ wordt door alle betrokkenen ondertekend. Daarbij wordt naar een ‘sub-jectief evenwicht’ gestreefd, zodat alle kinderen op een wijze worden behandeld die - indien mathematisch niet gelijk - hen billijk lijkt. Bij het overlijden van hun ouders kunnen de kinderen (én hun erfgenamen) die afspraken niet meer aanvechten, zelfs indien de erfovereenkomst hun wettelijke reserve zou aantasten.

Er zal daarbij rekening gehouden worden met schenkingen en andere voordelen die de kinderen tijdens het leven van de ouders al gekregen hebben en eventueel naar aanleiding van de erfovereenkomst zelf nog (zullen) krijgen.

Concreet kan daarbij bijvoorbeeld rekening gehouden worden met het feit dat kind A zeer dure studies in het buitenland gedaan heeft die de ouders betaald hebben, en dat de ouders aan kind B al een bepaalde geldsom gegeven hebben. In een erfovereenkomst spreken ze dan af dat de schenking en de dure studies gelijkwaardige voordelen zijn. Daar zal bij het overlijden van de ouders geen rekening meer mee worden ge-houden. Zo kunnen conflicten bij de verdeling van de nalaten-schap op voorhand vermeden worden.

Punctuele erfovereenkomsten Punctuele erfovereenkomsten worden afgesloten met betrek-king tot een bepaald aspect of een bepaald goed van de na-latenschap en vereisen geen akkoord van alle erfgenamen. Zo zal in een punctuele erfovereenkomst onder andere de waarde van een schenking ‘vastgeklikt’ kunnen worden: de kinderen verklaren dat ze akkoord gaan met de waarde van een schen-king die aan één van hen gedaan werd. Dat kan nuttig zijn indien bijvoorbeeld aan één van de kinderen een onroerend goed, de aandelen van een familiebedrijf, een effectenporte-feuille of andere zaken geschonken werden die aan stevige waardenschommelingen onderhevig (kunnen) zijn.

Ook zullen erfgenamen in een punctuele erfovereenkomst bij-voorbeeld kunnen verzaken aan hun recht om de inkorting van een gedane schenking te eisen. Zo zullen bepaalde kinderen van de schenker(s) bijvoorbeeld kunnen verklaren dat ze geen inkorting zullen eisen van een schenking die is gedaan aan hun gehandicapte broer of zus, die de ouders willen bevoordelen. De ouders kunnen dan tijdens hun leven een bedrag aan dit kind schenken. Dat bedrag kan gebruikt worden voor bijvoor-beeld verzorging, ook wanneer ze er niet meer zijn. Ze kunnen dankzij zo’n overeenkomst gerust zijn dat hun andere kinderen

nooit de inkorting van die schenking kunnen eisen, zelfs indien hun wettelijke reserve aangetast zou zijn.

Herbekijk uw successieplanning!Heeft u al bepaalde maatregelen genomen in het kader van uw successieplanning (schenkingen, huwelijkscontracten, testamenten, …)? Kijk deze dan goed na om er zeker van te zijn dat ze nog het gewenste effect sorteren. De omvang van het deel van uw nalatenschap waarover u vrij kunt beschikken wordt immers groter onder de nieuwe regels. Schenkingen worden op een andere manier gewaardeerd, bepaalde proble-men kunnen voortaan met een eenvoudige erfovereenkomst opgelost worden (in plaats van met een ‘ingewikkelde plan-ningstechniek’), enzovoort. Het is dan ook zeker aangewezen

om vóór 1 september 2018 (neem voldoende marge want er kan wel wat tijd in kruipen) uw volledige successieplanning grondig te (laten) analyseren om te zien of er geen belangrijke aanpassingen nodig of wenselijk zijn. •Raadpleeg uw Private Banker indien u meer informatie wenst over het nieuwe erfrecht.

• De nieuwe erfrechtregels beschouwen ouders niet langer als reservataire erfgenamen. Enkel (klein)kinderen en de langstlevende echtgeno(o)t(e) hebben voortaan nog een voorbehouden erfdeel.

• Het beschikbaar deel van uw vermogen dat u naar believen via schenking of testament kunt weggeven zal voortaan altijd de helft van uw vermogen bedragen, ongeacht het aantal kinderen dat u heeft. Indien u meer dan één kind heeft zal zijn of haar reserve voortaan dus kleiner zijn. Aan de omvang van de reserve van de langstlevende echtgeno(o)t(e) verandert er niets.

• Schenkingen en legaten zullen niet langer ‘in natura’ maar enkel nog ‘in waarde’ ingebracht of ingekort moeten worden. De geschonken of gelegateerde goederen zullen ook niet langer gewaardeerd worden op het moment van het overlijden, maar wel op het ogenblik van de schenking (weliswaar met een indexering tot de datum van het overlijden).

• Schenkingen aan wettelijke erfgenamen worden alleen nog geacht een ‘voorschot op erfenis’ te zijn indien ze gedaan worden aan afstammelingen. Schenkingen aan andere wettelijke erfgenamen worden voortaan geacht ‘buiten deel’ gedaan te zijn en moeten dus in principe niet meer ingebracht worden.

• Voor ‘oude’ schenkingen, die gedaan zijn vóór de inwerkingtreding van de nieuwe erfrechtregels, worden de nodige overgangsbepalingen voorzien. Zo kunt u kiezen of ze onder de oude of de nieuwe regels inzake inbreng en inkorting zullen vallen.

• Het verbod om een overeenkomst te sluiten over een nog niet opengevallen nalatenschap blijft principieel bestaan. Wel zullen er voortaan meer uitzonderingen mogelijk zijn dan tot nu toe het geval was.

• Het zal mogelijk zijn om bij de notaris een globale erfovereenkomst af te sluiten, waarin u met al uw kinderen overeen kunt komen hoe uw nalatenschap verdeeld moet worden. Hierbij wordt rekening gehouden met in het verleden of bij het opstellen van de erfovereenkomst gedane schenkingen, zodat alle kinderen ‘subjectief’ gelijk behandeld worden.

• Ook punctuele erfovereenkomsten zullen mogelijk zijn. Daarin kan verzaakt worden aan een vordering tot inkorting, kan de waarde van een gedane schenking vastgeklikt worden, kan een generatiesprong gerealiseerd worden of kan er ingestemd worden met een schenking (van een reeds geschonken goed) die is gedaan aan een niet-erfgenaam.

De belangrijkste wijzigingen samengevat:


Reportage Reportage

In 2016 werd in het Waalse dorpje Hermalle-sous-Huy een gewoon maar toch ook buitengewoon schooltje opgericht. Hier wordt onderwijs gegeven aan kinderen met aandachtsstoornissen, met of zonder hyperactiviteit, waarvoor het traditionele onderwijs niet de geschikte middelen heeft. Een uniek project dat wordt gedragen door de private stichting ‘Grandir avec le TDA/H’.

Anders leren

Het gemeenteschooltje van Hermalle-sous-Huy, tussen Luik en Namen, is een klassieke instelling. Maar toch ook niet he-lemaal, want in twee van de klassen verloopt de dag volgens een ander ritme. De lesmodules zijn beperkt tot 25 minuten en de lessen wiskunde en taal worden afgewisseld met een kookles, een workshop knutselen, een boswandeling of een sessie mindfulness. Huis- en strafwerk bestaan er niet, maar de verzorging van twee kippenhokken en veel aandacht voor persoonlijke ontwikkeling staan wel op het programma. De

school ‘Grandir autrement’ verwelkomt kinderen met aan-dachtsstoornissen, met of zonder hyperactiviteit (ADD/ADHD).

ADD/ADHD: achter deze acroniemen gaat een situatie schuil die voor veel gezinnen moeilijk is. Kinderen met de diagnose ADD/ADHD hebben een hele reeks hardnekkige symptomen die hun dagelijkse leven en de schoolcarrière bemoeilijken: concentratiestoornissen, impulsiviteit, permanente onrust, ongeduld, vaak nog aangevuld met dyslexie, dysorthografie

of dyscalculie. Dit verschil in neurologische ontwikkeling heeft diverse oorzaken, die vooral genetisch van aard zijn maar ook te maken kunnen hebben met bepaalde omge-vingsfactoren, een blootstelling aan toxines bijvoorbeeld. In België zou 4 tot 5% van de kinderen tussen 6 en 12 jaar ADD/ADHD hebben. De diagnose wordt drie tot vier keer vaker bij jongens dan bij meisjes gesteld. Nadat ze in haar naaste omgeving een kind met de stoornis had leren kennen, besliste Danielle Marchand om zich te verdiepen in de problematiek van deze kinderen die volgens haar “in het traditionele onderwijs te veel deuken oplopen”. “Ik ontdekte al snel dat dit geen alleen-staand geval was, en dat heel wat kinderen met ADD/ADHD van de ene school naar de andere gestuurd worden, of ergens achteraan in een klas eindigen, om uiteindelijk schoolverlater te worden. Mijn man (kaderlid binnen een grote Franse groep, red.) en ikzelf wilden iets doen.”

Een tweede klas sinds september 2017 In 2016 richtte het echtpaar de stichting ‘Grandir avec le TDA/H’ op, met Danielle als drijvende kracht. Het duurde nog een jaar om haar project te realiseren: een gewone lagere school voor kinderen met aandachtsstoornissen, buiten het buitengewoon basisonderwijs. Ze laat zich ondersteunen door een multidisciplinair team en de burgemeester van Engis, Serge Manzato. Hij ontpopte zich tot een waardevolle bondge-noot tijdens de ontwikkeling van deze unieke ervaring binnen een van de gemeentescholen. Dankzij de inbedding in een ‘gewone’ school zijn er constructieve wisselwerkingen tussen alle leerlingen tijdens de speeltijd, in de refter en tijdens de nabewaking of buitenschoolse activiteiten. “In de praktijk worden we door de Franse Gemeenschap, die ons controleert maar geen enkele subsidie verstrekt, gelijkgesteld met een privéschool.”

De school ‘Grandir autrement' startte haar activiteiten in september 2016 met ... één leerling, aan wie het reguliere onderwijs geen adequate hulp kon bieden om schooluitval te voorkomen. De tijd drong, want de leerling had precies één schooljaar - wat uiteraard erg kort is - om de lacunes in zijn vaardigheden weg te werken, meer zelfvertrouwen te krijgen, zijn overlopende emoties beter te beheersen en enkele diepe wonden te laten helen. “Ik was er bijzonder trots op dat het kind dankzij onze professionele omkadering zijn diploma lager onderwijs heeft behaald”, vertelt Danielle Marchand met haar zachte stem. “Ons doel is niet dat hij per se op de universiteit moet belanden, maar dat hij zich ontwikkelt tot iemand die goed in zijn vel zit, ongeacht de gekozen weg. Dat is trouwens onze wens voor alle kinderen die we begeleiden.”

De door de stichting opgerichte school heeft nu 11 leerlingen, wat min of meer gelijk staat aan de maximale capaciteit. “Ik kreeg aanvragen van ouders uit bijna heel Wallonië, en zelfs uit Parijs, maar we beperken ons tot zes leerlingen per klas”, verduidelijkt de directrice. De begeleiding bestaat niet alleen uit twee onderwijzeressen, een psycholoog, een gespeciali seerde pedagoge, leraars karaté, yoga en meditatie en vri jwilligers met uiteenlopende vaardigheden, maar ook uit

“ Kinderen met aandachts-stoornissen hebben een overgevoeligheid die naar mijn gevoel iets positiefs bijdraagt aan onze samenleving. ”


stagiairs, in het bijzonder voor logopedie … een hecht en sterk geëngageerd team. “Het is erg moeilijk om een selectie voor toelating te moeten maken, al deze kinderen zijn immers erg innemend. Ze hebben een overgevoeligheid die naar mijn gevoel iets positiefs bijdraagt aan onze samenleving, maar ze moeten die gevoeligheid leren kanaliseren en beheersen. En dat is een deel van onze taak”, vertelt Danielle Marchand. “Om te kunnen worden toegelaten tot de school moet de diagnose ADD/ADHD door een arts zijn gesteld en mag er geen gedragsstoornis zijn die het samenleven binnen onze kleine gemeenschap zou bemoeilijken. Daarom hebben we de kandidaat-leerlingen in juni drie halve dagen verwelkomd, om na te gaan of onze school in hun behoeften zou kunnen voorzien.”

Zij rekenen op u!Om de school en de andere activiteiten voor de ondersteuning van kinderen en adolescenten met ADD/ADHD verder te ont-wikkelen rekent de stichting - die tot nu gefinancierd werd door de stichting ‘Grandir avec le TDA/H' - op de steun van gulle

schenkers. “Omdat we heel wat aanvragen krijgen zouden we graag een derde klas in het basisonderwijs openen. Op termijn zouden we de kinderen die bij ons hun diploma lager onderwijs behaald hebben ook de eerste cyclus van het secundair onder-wijs willen aanbieden. Deze cyclus is immers bepalend voor

Reportage Reportage

De nieuwe communicatiecampagne van ING Private Banking is enkele weken geleden opgestart. Eens te meer stelt ze echte klanten van de bank centraal. Klanten met zeer uiteenlopende profielen, aan wie ING Private Banking gepersonaliseerde oplossingen voorstelt.

Danielle Marchand accepteerde de uitnodiging om met haar discrete en natuurlijke uitstraling te poseren voor de lens van fotograaf Diego Franssens. “Het is voor mij een mooie kans om een zaak die me na aan het hart ligt én het werk van de stichting meer bekendheid te geven”, bekent ze in alle bescheidenheid.

Andere persoonlijkheid, ander parcours: Wim Voss, Managing Director van het communicatiebureau NewWorld Belgium, gespecialiseerd in de activatie van merken, werkte ook mee aan de campagne van ING Private Banking.

Andere gezichten volgen …

ING Private Banking is geen private bank, maar uw private bank

ING Private Banking, maar vooral

Voss Banking

Wim Voss, Managing Director NewWorld

Ontdek onze zeerpersoonlijke aanpak oping.be/privatebanking

Aanbod voor bank-, financiële en/of verzekeringsdiensten, onder voorbehoud van aanvaarding door ING België (of in voorkomend geval door de betrokken verzekeringsmaatschappij) en mits wederzijds akkoord. Voorwaarden en modaliteiten (reglementen of algemene voorwaarden, tarieven en andere bijkomende informatie) zijn beschikbaar in alle ING-kantoren en op www.ing.be. ING België nv – Bank /Kredietgever – Marnixlaan 24, 1000 Brussel – RPR Brussel – BTW BE 0403.200.393 – BIC: BBRUBEBB – IBAN: BE45 3109 1560 2789. Verzekeringsmakelaar ingeschreven bij de FSMA onder het nr. 12381A. Verantwoordelijke uitgever: Marie-Noelle De Greef – Sint-Michielswarande 60, B-1040 Brussel - Z74022N.

08196_ING_Privat_Banking_Wim_AFF_AG_A3_FR_NL_DU_ENG.indd 2 17/10/2017 16:48

een evenwichtige voortzetting van het onderwijs binnen het traditionele circuit”, verklaart Danielle Marchand. Een eenvoudig klein gebaar kan een groot verschil maken voor de levenskwali-teit van deze kinderen en hun families! •Alle nuttige informatie is beschikbaar op de website http://www.ecole-grandir-autrement.be/fondation/

“ Omdat we heel wat aanvragen krijgen, zouden we graag een derde klas in het basisonderwijs openen ”


Lifestyle Lifestyle

De prijsOp enkele welgekomen kortingen na ligt de aankoopprijs van de goedkoopste elektrische auto die op de markt is net onder de grens van 20.000 euro1. Het gaat dan om de nieuwe Renault Zoé (R90 Entry-uitvoering). Een symbolische grens, hoewel de Franse autobouwer het wel handig speelt door de aandrijfbatterij niet in de verkoop-prijs op te nemen. Die moet namelijk gehuurd worden (vanaf 59 euro per maand). De Zoé staat in de top vijf van de best verkochte elektrische auto’s in België, naast de Nissan Leaf, de BMW i3 en de twee modellen van het Amerikaanse Tesla, dat onomstotelijk in pole position blijft.

Uiteraard is de prijs een aanzienlijk obstakel bij de verkoop van volledig elektrische auto’s. Vooral de ontwikkelings-kosten voor de fabrikanten, de prijs van de batterijen en het ontbreken van schaalvoordelen (het blijft nog steeds een nichemarkt) zijn daar verantwoordelijk voor. “Je moet ruimer kijken dan enkel naar de aankoopprijs, en dus ook rekening houden met de total cost of ownership (TCO), die naast het aankoopbedrag ook alle gebruikskosten, belastingen en de herverkoopwaarde omvat. In het premium segment is de TCO van een Tesla Model S voortaan vergelijkbaar met die van een Mercedes E-Klasse of een BMW 5-Reeks met een benzine- of dieselmotor. Ook in de lagere marktsegmenten worden elektrische auto’s steeds concurrentiëler”, zegt Dieter Quartier, trainer en journalist gespecialiseerd in de autosector.

Om de relatief hoge catalogusprijs te compenseren en de ge-bruikers warm te maken voor duurzame mobiliteit beschikken overheden over een effectief wapen: “positieve discriminatie” op fiscaal vlak. Jammer genoeg zouden we België op dat vlak bijna een rode kaart moeten geven, aangezien de regering-Michel recent heeft aangekondigd de fiscale aftrekbaarheid van 120 procent voor elektrische auto’s tegen 2020 te schrappen. Het voorbeeld van Noorwegen - dat de overschakeling naar elektrisch vervoer tot op heden aanzienlijk heeft ondersteund (met de middelen die het land haalt uit de olie-export, beweren kwatongen) - toont immers aan dat een aanzienlijke overheids-ondersteuning voor alternatieve brandstoffen onmisbaar is om een mentaliteitswijziging tot stand te brengen. Op regionaal vlak toont enkel Vlaanderen zich proactief door gebruikers van elektrische wagens vrij te stellen van de belasting op inverkeer-stelling en de jaarlijkse verkeersbelasting. Bovendien krijgen particulieren een premie toegekend bij de aankoop van een

nieuwe elektrische auto, indien voldaan wordt aan bepaalde voorwaarden. Die ondersteuning gaat tot 3000 euro in 2018 en 2000 euro in 2019, en zou tegen 2020 volledig verdwijnen.

“We zouden moeten afstappen van de huidige aankondigings-politiek, zoals alle verspreide berichten over een toekomstig verbod op dieselauto’s in grote steden, om samen te werken aan een globale visie op duurzame mobiliteit, liefst op Europees vlak”, zegt Christophe Weerts, woordvoerder van BMW Group Belux. De Duitse autobouwer is ’s werelds nummer één in het segment van auto’s met elektrische aandrijving (volledig elektri-sche en hybride wagens samengeteld).

De prestatiesBij het opgegeven rijbereik van een elektrische auto treedt het-zelfde effect op als bij het brandstofverbruik van een klassieke auto: fabrikanten zetten weliswaar een getal op papier, maar in werkelijkheid is het bereikte resultaat altijd een stuk minder gunstig. Toch wordt er vooruitgang geboekt. De nieuwe Opel Ampera-e heeft een theoretisch rijbereik van 520 kilometer met één enkele laadbeurt. In werkelijkheid komt dat neer op zo’n 380 kilometer, wat op dit moment echter een ongeziene prestatie is in het segment van de compacte auto’s. Bij de luxewagens brengt Jaguar in 2018 een eerste elektrische auto op de markt, de I-PACE. Voor deze auto belooft het merk ook een rijbereik van zo’n 500 kilometer. Een van de 12 nieuwe, volledig elektrische modellen die BMW tegen 2025 lanceert zal een sportieve berline zijn die met één oplading tot 600 kilometer zou kunnen afleg-gen (nog steeds volgens de homologatiewaarden).

Al zien we nog geen Tesla’s op elke straathoek, toch groeit het aantal elektrische wagens gestaag. Ook elektrische fietsen hebben de wind in de zeilen, net zoals een hele reeks andere voertuigen, de ene nog origineler dan de andere, zoals elektrische steps, Segway’s en hoverboards. Bent u al klaar voor de grote omwenteling?

Mobiliteit: op naar 100 % elektrisch ?

1 Tijdelijk aanbod op het moment van het schrijven van dit artikel (oktober 2017).

In heel 2016 werden iets meer dan 2050 nieuwe, volledig elektrische wagens ingeschreven. In de eerste zeven maanden van 2017 waren dat er al meer dan 1600 … terwijl er in 2010 maar 47 een eigenaar vonden. Hoewel België niet de beste

Europese leerling is op het vlak van duurzame mobiliteit, groeit het bewustzijn ook bij ons. Maar wanneer zullen we allemaal volledig elektrisch rijden? Daarvoor moeten toch nog een aan-tal obstakels overwonnen worden.

Tesla Model S

De op de salon van Frankfurt voorgestelde BMW i Vision Dynamics, die een acceleratie van 0 tot 100 km/u in vier seconden en een (theoretisch) rijbereik van 600 kilometer belooft.


Lifestyle

Altijd verder gaan … eigenlijk is het een slang die in zijn eigen staart bijt. “Om het rijbereik te vergroten is een grotere batterij nodig, die dus ook zwaarder is. Dat meergewicht heeft dan weer een negatieve impact op datzelfde rijbereik. De tweede beperking is dat het opladen van een grotere batterij ook meer tijd vraagt. De fabrikanten zijn dus voortdurend op zoek naar het beste compromis. De inzet is groot, aangezien de auto 100 kilo-meter bijkomend rijbereik geven ook betekent dat de productie-kosten van de batterij zo ongeveer verdubbelen”, vertelt Dieter Quartier. Gelukkig dalen de prijzen van lithium-ionbatterijen voortdurend en investeren de Aziatische conglomeraten die de batterijmarkt domineren erg veel in onderzoek, net als sommige automerken. BMW en Mercedes bouwen bijvoorbeeld hun eigen

batterijfabrieken, om niet afhankelijk te zijn van Aziatische batterijproducenten. In oktober kondigde Toshiba aan te gaan werken aan de ontwikkeling van de volgende generatie bat-terijen met een anode van niobiumtitaanoxide. Voor wie geen chemicus is: een batterij die een compacte elektrische auto na amper zes minuten opladen een rijbereik van 320 kilometer geeft. De marktlancering ervan is echter nog niet voor vandaag of morgen.

Europese automobilisten rijden volgens Christophe Weerts gemiddeld slechts 38 kilometer per dag, waardoor een lichte en compacte batterij met een rijbereik van 200 kilometer voor de meeste gebruikers meer dan volstaat. Desondanks garandeert de rijbereikproblematiek een mooie toekomst voor hybride wagens. BMW heeft trouwens tegen 2025 de komst van 13 nieuwe hybridemodellen aangekondigd, terwijl ook de andere producenten niet stilzitten.

De infrastructuurWanneer u uw bestemming ingeeft in het navigatiesysteem van een Tesla, toont het systeem een route die rekening houdt met de beschikbaarheid van Tesla Superchargers. Deze super-snelle laadstations zijn echter voorbehouden aan de gelukkige eigenaars van een bolide van dat merk. Om meer bestuurders te overtuigen van elektrische auto’s is een uitgebreid netwerk aan laadstations een absolute vereiste. Net op dat punt scoort België ondermaats. Het huidige aantal gratis en betalende publieke laadpunten zou in ons land ergens tussen de 1000 en de 1500 liggen, terwijl Nederland ruim 30.000 publieke palen telt. Het

wordt er niet makkelijker op doordat op dit moment slechts twee bedrijven - NewMotion (recent overgenomen door Shell) en PlugSurfing - een onbeperkte toegang bieden tot de laadpalen van de verschillende leveranciers die op de Belgische markt actief zijn. “Het beperkte netwerk is ongetwijfeld het grootste

Lifestyle

ING België heeft zich ten doel gesteld om de CO2-voetafdruk van de bank tegen 2020 te halveren. De nieuwe Car Policy moet daartoe bijdragen. Werknemers die over een leasewagen kunnen beschikken worden voortaan aangemoedigd om te kiezen voor elektrische auto’s of plug-inhybrides, aangezien deze een lagere leasingprijs hebben. “We hadden al een dertigtal elektrische auto’s in onze vloot, in het kader van een pilootproject dat erg positieve resultaten had”, vertelt Sarah Carême, HR Expert. “Ons voornaamste doel blijft om een zo groot mogelijke keuze te bieden voor onze werknemers, zodat iedereen een voertuig kan kiezen

dat voldoet aan zijn of haar verwachtingen en behoeften. We sluiten conventionele auto’s dus niet uit.” Toch heeft de bank gekozen om de CO2-uitstoot van alle nieuwe bestelde wagens te beperken tot maximaal 110 g/km, terwijl de limiet vroeger op 145 g/km lag. De bank onderzoekt trouwens de mogelijkheid om het aanbod uit te breiden naar andere mobiliteitsoplossingen, zoals elektrische fietsen. In Brussel kunnen werknemers die zich van de ene vestiging van de bank naar een andere moeten begeven al gebruik maken van een Orange bike (normaal of elektrisch) of een Villo om de files te slim af te zijn!

Een groenere Car Policy bij ING België

2016201520142013201220112010

5.1945.000

4.000

3.000

2.000

1.000

0

3.307

2.203

1.202

32161

824824

Evolutie van volledig elektrische auto’sin het belgische wagenpark

Bron: Febiac

Het marktaandeel van volledig elektrische wagens in het Belgische wagenpark - dat in 2016 meer dan 5,7 miljoen auto’s telde - blijft erg laag. In Noorwegen ligt het marktaandeel boven de 13%.

In het Brussels Gewest krijgen particulieren die hun nummerplaat inleveren en een klassieke of elektrische fiets kopen een premie van maximaal 500 euro. In Vlaanderen of Wallonië is dergelijke ondersteuning niet voorzien, maar geven bepaalde provincies, steden en gemeenten wel financiële ondersteuning bij de aankoop van fietsen door particulieren.

“ ING België heeft ervoor gekozen om de CO2-uitstoot van alle nieuw bestelde leasingvoertuigen te begrenzen op 110 g/km, terwijl die grens tot nu op 145 g/km lag ”

“ De elektrische fiets is bijzonder populair voor woon-werkverkeer ”


Lifestyle Lifestyle

Een elektrische wagen kiezen om de klimaatopwarming terug te dringen lijkt een verstandige optie, op voorwaarde natuurlijk dat de globale ecologische voetafdruk van de wagen over zijn gehele levenscyclus lager is dan die van een conventionele auto, én dat hij aangedreven wordt door groene energie. In ieder geval zal een dergelijke keuze geenszins een oplossing bieden voor het fileprobleem, vooral in grote steden. “In Brussel is het gewoon ondoenbaar geworden”, getuigt Géraldine Taylor (32). Ze werkt voor de afdeling Art Management van ING België, en maakt voortaan tijdens de week geen gebruik meer van haar auto. Twee jaar geleden hebben zij en haar echtgenoot een degelijke elektrische fiets gekocht, die Géraldine voor al haar woon-werkverplaatsingen gebruikt. Ze rijdt trouwens niet alleen, aangezien ze onderweg haar zoontje afzet bij de crèche. “Daarom heb ik voor een elektrische in plaats van een normale fiets gekozen”, legt Géraldine uit. “Los van het feit dat ik er ons kind mee vervoer heeft Brussel nogal wat hellingen, waardoor een elektrische fiets toch wel wat meer comfort biedt. En het is ook niet nodig om een douche nemen als ik aankom op het werk!”

In België groeit de verkoop van elektrische fietsen explosief. Vorig jaar werden er 192.000 van aan de man gebracht, wat overeenkomt met een op de drie verkochte fietsen. “Wat marktaandeel betreft is ons land de tweede grootste Europese markt voor elektrische fietsen, na Nederland”, zegt Luc Goffinet van de Franstalige fietsersbond GRACQ, Les cyclistes quotidiens ASBL. Voor wat betreft de wegcode genieten elektrische fietsen van dezelfde voordelen als klassieke fietsen: je hebt geen rijbewijs, inschrijving, verzekering of helm nodig (behalve voor de speed pedelecs, de krachtigste en snelste elektrische fietsen die sinds 1 oktober laatstleden een nieuw juridisch kader kregen). Elektrische fietsen zijn voor alle generaties interessant, want ze verhogen het rijcomfort (ondersteuning bij het trappen) en maken het mogelijk om langere afstanden af te leggen zonder bezweet op de bestemming aan te komen, zeker wanneer de route hellingen bevat. Daarom is de elektrische fiets ook erg gewild voor woon-werktrajecten, en ondersteunen meer en meer bedrijven deze mentaliteitsverandering. De elektrische fiets speelt ook een grote rol bij het groeiende succes

van het fietstoerisme, een economische sector die in volle bloei staat.

De beperkingen die de uitbouw van het elektrische wagenpark belemmeren bestaan niet bij elektrische fietsen: de prijzen worden steeds democratischer, het rijbereik voldoet, herladen kan via een klassiek stopcontact en de infrastructuur wordt alsmaar beter - zeker in Vlaanderen, waar de overheid veel investeert in de ontwikkeling van fietssnelwegen. Verenigingen die het dagelijks gebruik van de fiets aanmoedigen pleiten ervoor dat de federale regering de belastingkorting van 15 % die vandaag reeds geldt voor motorfietsen en elektrische drie- en vierwielers ook voor elektrische fietsen zou toepassen (inclusief speed pedelecs), om de resterende twijfelaars te kunnen overtuigen …

Elektrische fietsen hebben de wind in de zeilen

“Als je je kind moet meenemen is een elektrische fiets ideaal!”

BMW i3

Citroën E-Mehari

Citroën C-Zero

Hyuandai IONIQ

Hyuandai IX35

KIA Soul

Mercedes Serie B

Nissan NV200

Nissan LEAF

Peugeot ION

Renault ZOE

Smart ForFour

Smart ForTwo

Tesla Model S

Tesla Model X

Toyota Mirai

Volkswagen UP!

Volkswagen Golf

200

8

9

35

3

15

44

21

316

14

195

3

9

366

313

1

9

42

1.603 Belgische inschrijvingen van nieuwe, volledig elektrische auto’s (eerste zeven maanden van 2017)

Bron: Febiac

probleem in België. Tussen nu en 2020 voorziet Vlaams Minister van Energie Bart Tommelein de installatie van 5000 bijkomen-de laadpunten in Vlaanderen, maar ook dat zal ongetwijfeld niet volstaan om de grote massa te overtuigen”, denkt Dieter Quartier.

Ook op dit gebied vordert het onderzoek met reuzenstappen. Enkele maanden geleden testte Renault met succes het elektro-

magnetisch inductieladen van de Kangoo ZE op een “elektrische weg”. Deze testbaan in het Franse Versailles maakt het mogelijk om bij snelheden tot 100 km/u al rijdend 20 kW te laden. Met een dergelijke technologie zou de omvang van de batterij dus serieus verkleind kunnen worden, aangezien de auto zichzelf dan al rijdend oplaadt. We zijn benieuwd naar wat de toekomst zal brengen! •

Enkele constructeurs domineren de markt terwijl anderen weinig resultaat boeken.

ING België nv – Bank – Vennootschapszetel: Marnixlaan 24, B-1000 Brussel – RPR Brussel Btw: BE 0403.200.393 – BIC: BBRUBEBB – IBAN: BE45 3109 1560 2789. Verantwoordelijke uitgever: Marie-Noëlle De Greef – Sint-Michielswarande 60, B-1040 Brussel 713306N – 12/17 - © Editing Team & Graphic Studio – Marketing ING Belgium.

Uw bevoorrechte gesprekspartners bij ING Private Banking België

Head of Private BankingThierry van AlphenMarnixlaan 241000 BrusselTel. +32 496 58 61 [email protected]

Chief Investment OfficerThierry MassetMarnixlaan 241000 BrusselTel. +32 2 547 79 [email protected]

Head of Portfolio ManagementRudy VandorpeMarnixlaan 241000 BrusselTel. +32 2 547 79 [email protected]

Head of Wealth EngineeringEdouard ZurstrassenMarnixlaan 241000 BrusselTel. +32 496 58 80 [email protected]

Head of ING Private Banking Zone West (Oost- / West-Vlaanderen)Kurt LamquetKouter 1739000 GentTel. +32 478 21 71 [email protected]

Head of ING Private BankingZone Oost(Antwerpen / Limburg-Leuven)Kristof KustermansLange Gasthuisstraat 202000 AntwerpenTel. +32 494 57 33 [email protected]

Head of ING Private Banking Zone Centrum (Brussel)Marie HelsmoortelMarnixlaan 241000 BrusselTel. +32 498 25 13 [email protected]

Head of ING Private BankingZone Zuid (Wallonië)Thierry van Alphen (ad interim)Marnixlaan 241000 BrusselTel. +32 496 58 61 [email protected]

ing.be/privatebanking

Documents

Outline - ING Belgium€¦ · wat de meerwaarde van de Europese integratie is voor hun bevolking. Het risico bestaat dus dat eurosceptici als winnaar uit de bus komen, wat uiteraard