p s Z.C Z E L N I C Z E ZESZYTY NAUKOWEROK XXIII 1979

NEKTAROWANIE I WYDAJNOSĆ MIODOWA WAZNIEJSZYCHROSLIN RUNA LASU LISCIASTEGO

Kazimiera SzklanowskaZakład Botaniki AR w Lublinie

WPROW ADZENIE

Las był zawsze ważnym naturalnym skupiskiem roślin nektarodaj-nych i pyłkodajnych. W miarę ingerencji człowieka zmalało stopniowojego znaczenie dla pszczół, głównie wskutek sadzenia gęstych, jedno-gatunkowych drzewostanów sosnowych i świerkowych. Jednak w dalszymciągu lasy corocznie dostarczają wiele pyłku, nektaru i spadzi. Bliższepoznanie wartości pszczelarskiej terenów lesistych może przyczynić siędo zwiększenia zbiorów miodu. Dotychczas opracowano ogólnie wydaj-ność miodową najważniejszych roślin pożytkowych boru suchego, świe-żego, mieszanego, bagiennego i jodłowego oraz lasu bukowego i zbioro-wiska torfowiskowego w warunkach okolic Zwierzyńca i Kraśnika naLubelszczyźnie (S z k l a n o w s k a 1973, 1977).

Lasy liściaste zajmują w Polsce prawie 1,5 miliona ha, co stanowiokoło 16% ogólnej powierzchni liscistej. Obejmują one trzy większegrupy zbiorowisk: łęgi, grądy i buczyny. Lasy łęgowe najczęściej uległyznacznemu zniszczeniu na skutek regulacji rzek i przeprowadzonychmelioracji.

Roślinność łęgów wykazuje wyraźne podobieństwc -do wilgotnychgrądów. Zbiorowiska grądowe według T r a c z y k a 1(1965) są w Polscenajbardziej rozpowszechnione. Ze względu na to, że nie wykazują dużychróżnic w składzie gatunkowym i mają podobne wymagania siedliskowe,zaliczane są do jednego tylko zespołu, określonego nazwą lasu dębowo--grabowego. W obrębie lasów bukowych naszego kraju najczęściej wy-stępują dwa zespoły, to jest buczyna karpacka i buczyna pomorska.

Lasy liściaste składają się przeważnie z wiatropylnych gatunkówdrzew i mają zazwyczaj budowę wielowarstwową, o silnym zwarciu ko-ron. Z braku dostatecznej ilości światła po rozwinięciu się liści warstwakrzewów wykazuje słaby wzrost. Najbardziej jednak zacienione jest dnolasu. W zależności od pór roku zmieniają się znacznie warunki siedliskowe.Dlatego roślinność runa wykazuje wyraźną periodyczność w rozwoju.Wiosną, jeszcze przed rozwinięciem się liści w warstwie, drzew i krze-

123

wów, zielne rośliny zaczynają nagle i masowo kwitnąć, dostarczającnajwcześniejszego pożytku pyłkowego i nektarowego dla pszczół.

Spośród cieniolubnych miododajnych roślin runa na uwagę zasłu-gują: kokorycz pełna (Corydalis solida Sm.), miodunka ćma (Pul mona-ria obscura Dum.), fiołek leśny (Viola silvestris Rchb.), groszek wio-senny (Lathyrus vernus (L.) Bernh.), gajowiec żółty (Galeobdolon lute-um Huds.), dąbrówka rozłogowa (Ajuga reptans L.) i czosnek niedżwie-dzi (Allium ursinum L.). Wymienione gatunki roślin bardzo często niewystępują pojedynczo, ale w mniej lub bardziej zwartych płatach i wy-raźnie dominują nad innymi w runie cienistych lasów liściastych. Spo-tykane są one w tych lasach na terenie całego kraju, zarówno na niżu,jak i w górach. Ich' licznie odwiedzane przez pszczoły kwiaty wskazująna dużą atrakcyjność i ważność pożytku w wiosennej taśmie pokarmo-wej.

Celem niniejszej pracy było poznanie wartości pszczelarskiej wymie-nionych gatunków roślin runa lasu liściastego.

TEREN BADAŃ

Materiał do opracowania zbierano przez kilka sezonów wegetacyjnych,w latach 1966-1975, zasadniczo w trzech zbiorowiskach.

Grąd bukowo-grabowy (Fageto- Carpinetum) wytypowano w rezerwa-cie leśnym Obrocz na terenie zachodniej części Roztocza Środkowego.Rezerwat ten należy do nadleśnidwa Zwierzyniec i znajduje się o 0,5 kmna południe od stacji kolejowej. Na glebie brunatnej, poza typową asocja-cją buczyny karpackiej (Fagetum carpaticum), rośnie zdegradowane powycięciu buka zbiorowisko Fageto- Carpinetum. Tutaj właśnie pod młod-szym drzewostanem jodłowo bukowym z domieszką graba i osiki występu-je zazwyczaj bujna roślinność grądowa z przewagą kopytnika (Asa rumeuropeum L.), miodunki ćmej i żywca (Dentaria bulbifera L.), To zdegra-dowane zbiorowisko buczyny karpackiej nie odbiega w zasadzie składemflorystycznym runa od Fagetum carpaticum. Różni się jedynie większymudziałem szczawika (Oxalis acetoseHa L.), słabszym pokryciem i niższymstopniem żywotności poszczególnych gatunków. Partie zdegradowanej bu-czyny powstały na skutek zróżnicowania ekologicznego po wycięciu buka.Leżą one w środkowej, górnej i dolnej części zbocza góry Nart, o ekspo-zycji NE, SW i N. Gatunki grądowe przeważają tu z reguły nad borowy-mi. Pod względem geobotanicznym teren ten opracowali I z d e b s k ai S z y n a l (1961).

Grąd dębowo-grabowy (Querceto-Carpinetum) był drugim z koleibadanym zbiorowiskiem. Jest to szczątkowy grąd położony 3 km odLublina, blisko szosy warszawskiej i należący do lasu zwanego "Dębów-ka". Obszar ten został zniszczony w czasie ostatniej wojny talk, że dodziś są to przeważnie zarośla odroślowe lub młodniaki dębowe z pojedyn-czo stojącymi starymi sosnami i dębami. Pozostałe do dziś szczątki lasu

124

znajdują się CZęSClOWOna wierzchowinie, głównie zaś na pochylonymku południowi stoku. Gleby są tu pochodzenia lessowego na opoce kre-dowej. Teren z lekka pofalowany wskutek działalności wód opadowychi małych potoczków. W dolnej części stoku przeważają szczątki grądulecz na wierzchowinie i niewielkich garbach spotyka się fragmentylasoboru (Querceto-Betuletum) w różnych stadiach rozwoju. Z roślinno-ści grądowej większymi płatami występuje miodunka ćma i dąbrówkarozłogowa zaś groszek wiosenny i fiołek leśny stanowią mniejszy udział.Fitocenozę tego terenu opracowała M a t u s z k i e w i c z (1953).

Trzecim terenem badań było zubożałe zbiorowisko świetlistej dąbrowy(Querceto-Potentilletum albae) należące do nadleśnictwa Parćzew naPojezi.erzu Łęczyńsko-Włodafskim. Niewielkie płaty świetlistej dąbrowyz udziałem gatunków acidofilnych występują na glebie piaszczysto--gliniastej, na południe poza granicami rezerwatu na Jeziorem CzarnymSosnowieckim. Badane rośliny tworzą tutaj małe zwarcia. Kokoryczpełna i czosnek niedżwiedzi nie występują wcale, a groszek wiosennyjest na tym obszarze rzadkim gatunkiem. Roślinność rezerwatu, jaki najbliższego otoczenia na Pojezierzu, jest szczegółowo opracowanaprzez botaników lubelskich, zwłaszcza F i j a ł k o w s k i e g o (1966)i K o z a k a (1968).

Poza omówionymi zbiorowiskami dodatkowo obserwacje prowadzonow różnych fragmentach zarośli i lasów w bliskiej okolicy Lublina, którenależą do nadleśnictw Świdnik, Kraśnik i Kozłówka. Głównie liczonotam rośliny i kwiaty na określonej powierzchni, a często pobierano próbynektaru dla porównania wyników.

METODYKA

Badania prowadzono przez kilka sezonów wegetacyjnych, w związkuz tym dane pochodzą z okresów o różnym przebiegu pogody. Z lat o bar-dzo wczesnej wiośnie i przyśpieszonej wegetacji (1966, 1972, 1973, 1974),z lat o średnio wczesnej wiośnie sprzyjającej zatem normalnemu wzrosto-wi i rozwojowi roślin (1967, 1968, 1971) oraz z lat o opóźnionej o 2-3tygodnie wiośnie (1969, 1970, 1975).

Zbiorowiska leśne, w których prowadzono obserwacje i zbieranomateriał, są bardzo szczegółowo opisane pod względem fitosocjologicznymprzez wielu autorów, stąd też nie uwzględniano w niniejszym opracowa-niu żadnych badań geobotanicznych. W oparciu o charakterystykę fito-cenoz, opracowaną w tych samych latach badań, zajęto się tylko określe-niem pory kwitnienia oraz wartości pożytkowej najważniejszych gatun-ków runa .

. W poszczególnych zbiorowiskach wybierano reprezentatywne dladanego typu lasu płaty runa o powierzchni 100 m", na których liczonorośliny i kwiaty oraz pobierano nektar do analiz.

W okresie pełni kwitnienia, najczęściej przez 6 dni, badano nektaro-wanie metodą pipetową (D e m i a n o w i c z i inni 1960). Dziennie dla

125

poszczególnego gatunku popierano 3 próby nektaru, każdą z 10 kwiatówizolowanych 1 dobę. Jeżeli nektarawanie była słabsze, wówczas na jednąpróbę brana nektar z 30 lub nawet z 50 kwiatów. Obserwowano teżdługaść życia kwiatów, zaznaczając je kolorową włóczką. Na padstawieuzyskanych wyników określono przeciętną wydajność cukrową oraz mio-dową dla 10 kwiatów, a także 1 ha powierzchni lasu. Przy obliczaniuwydajności miodowej przyjęta, że dojrzały miód zawiera 80% cukrówi 20% wady.

Dane a pogodzie pochodzą częściowa z obserwacji własnych orazz opracowań stacji PIMiGW położonych najb1iżej terenu badań.

WYNIKI

Faza pełni kwitnienia u większości badanych roślin przypada napierwszą dekadę maja (ryc. l). Najwcześniej razpaczyna kwitnienie koko-rycz pełna. Gatunek ten kwitnie obficie rozkrocznie. ale w niektóre lata

MARZEC KWIECIE Ń MAJ I CZERWIEC IGATUNEKMARCH APRIL MAY JUNE

SPECIES III I III I I II I III I i II i III I I I II I III

Corydalis

~ Isolida Sm.

~

IPulmonaria ,obscura Dum.

Viola

~silvestris Rchb.

,

Lathyrus

~

i

vernus L

Galeob dolon

~luteum Huds.

Ajuga .«(13reptans LI

Allium V/////1ursinum L

I I2. __

3.1L.--_~Ryc. 1. Pora i długość kwitnienia ważniejszych roślin miododajnych runa lasówliściastychLength of blooming period of important honey plants in forest associations1. Srednia z lat o wczesnej wiośnie (1966, 1972, 1973, 1974)

Averagę of the years wit h early spring2. Średnia z lat o przeciętnie wczesnej wiośnie (1967, ]968, 1971)

Aver.age of the years with norrnal spring3. Średnia z lat o późnej wiośnie (1969, 1970, 1975)

Average of the years wit h late spring

126

w tym okresie utrzymuje się jeszcze miejscami warstwa topniejącegośniegu. Najdłuższym okresem kwitnienia charakteryzuje się dąbrówkarozłogowa, zwłaszcza okazy rosnące na polanach, gdzie drzewostan tworzymniejsze zwarcie. Zauważono, że długość kwitnienia badanych roślin jestwyraźnie uzależniona od stopnia ocienienia dna lasu. Im intensywniejszyi bujniejszy jest wzrost i rozwój liści w warstwie drzew, tym szybciejzachodzi przekwitanie.

Na płatach runa dłużej i silniej w ciągu dnia oświetlonych wszystkiebadane gatunki roślin wykazywały bujniejszy wzrost i obficiej kwitły.Ponadto ich zagęszczenie przypadające na jednostkę powierzchni byłozawsze znacznie wyższe niż w miejscach bardziej ocienionych. Rokrocznienajwięcej kwiatów na 1 m2 wytwarzały w kolejności: dąbrówka rozłogo-wa, czosnek niedźwiedzi, kokorycz pełna, miodunka ćma i gajowiec żółty.Najmniej na jednostkę powierzchni przypadało kwiatów fiołka leśnegoi groszku wiosennego (tab.l ).

Długość życia kwiatów kokoryczy pełnej, gajowca żółtego, dąbrówkirozłogowej i czosnku niedźwiedziego przeciętnie wahała się od 3 do 3,5dnia. Kwiaty natomiast miodunki ćmej, fiołka leśnego i groszku wiosen-nego żyły dłużej - do 4, a nawet do 4,5 dnia.

Do najlepiej nektarujących, wydzielających od 20 do 30 mg nektaruz 10 kwiatów na dobę o koncentracji cukrów w granicach 28-35%należały: kokorycz pełna, miodunka ćma i gajowiec żółty. Niemal o poło-wę mniej nektaru, 10 - 15 mg z 10 kwiatów na dobę, produkowały po-zostałe badane rośliny: fiołek leśny, dąbrówka rozłogowa, czosnek nie-dźwiedzi i groszek wiosenny. Koncentracja cukrów w ich nektarzewahała się od 25 do 47%.

Porównując bezwzględną zawartość cukrów VI nektarze 10 kwiatówstwierdzić należy, że gajowiec żółty wykazał najwyższą wartość cukro-wą, wynoszącą od 6 do 15 mg. Wartość cukrowa kokoryczy pełnej, mio-dunki ćmej, czosnku niedźwiedziego i groszku wiosennego mieściła sięw granicach 5-7 mg, zaś dąbrówki rozłogowej i fiołka leśnego - w gra-nicach 2-5 mg. Wyliczona wydajność cukrowa i miodowa dla 10 kwiatówgrupuje badane rośliny zasadniczo podobnie jak ilość cukrów wydzielonaz 10 kwiatów na dobę.

Otrzymane wyniki powinny być w dużym stopniu reprezentatywnedla tego typu lasów w warunkach całej Lubelszczyzny. Ilość cukrów z 10kwiatów na dobę nie różni się bowiem w sposób zasadniczy od danychuzyskanych przez autorkę (S z k l a n o w s k a 1973) dla tych samychgatunków roślin występujących sporadycznie w borach. Wydajność mio-dowa miodunki ćmej, groszku wiosennego i fiołka leśnego jest równieżtaka sama z 1 ha runa lasu bukowego (S z k l a n o w s k a 1977).

Przeciętna wydajność miodowa w przeliczeniu na 1 ha runa grądubukowo-grabowego wynosiła około 24 kg, grądu dębowo-bukowego około9 kg, a świetlistej dąbrowy około 4 kg. .

127

•.....""co

Tabel laObfitość kwitnienia i nektarowanie ważniejszych roślin miododajnych runa trzech zbiorowisk lasu liściastego:

grąd bukowo-grabowy (Fagoto-Carpinetumi, grąd będowo-grabowy (Querceto-Carpinetum), świetlista dąbrowa (Querceto-Potentilletum albae)Abundance of blo ming and nectar sccretion of some the honey plants in the three forest ass ciations:

Fageto-Carpinetum, Querceto-Carpinetum, Querceto-Potentiłletum albae

'"OJ ;::;:: o•• ::tJ ._OJ ••••

~ tOt'l 'u-" o'" '"••••• CI.l

~ tOo •..•k "o <:)

~~

Investigationsof plants in fo-re.t associations

Badane gatunkiroślin w zbio-

rowisku

~.,.s~c3,2.,~~

Corydalis solidaPul. onaria obscuraViola siluestrisLathyrus oernusGaleobdolon lu eumAjuga reptansAllium ursinum

kOJ

tO "8 -S~ ;:s ~8u .-< s::;..::: tU

s:::§~OJ _'"k o"'-I k

rnin-max I X

Wydajnośćz 10 kwiatów

Ilość cukrów w mgw mg z 10 Yield from

kwiatów 10 Ilewers ,izoI. dobę in mg I

Quantity ofsugars from10 flowers

per dayinmg

Ilość nektaruw mg z 10

kwiatówizol. 1 dobęQuantity ofnectar from10 f'lowers

perday in mg

~08 ..s 'ó'u ..r::: Gl-ee -._o tli) ;.. ..s1':"'" ..d'- ~-~ ~ ~ .:;.. tO o ;::~ ~ :r: o"

Liczba kwiatówna roślinieNumber of

flowers plant

.., .-<tII)~tO UJ... •.." ;:::> tO~P..

..du

'" '"'" •...s .a ~ g:u tO ••••o~ ~ -c:l .8'u ~ e- tli)~ '9 ';l .stli) '" ; :>.a o~ ;:s ;:::O..-:C1",

•....., "-S 6~ .-<=00-...OJ OJtli) ~

t8<'Cl

~ a-o ••.• ok o"

~ v OJ I':

o ~ ~ .aa ~ Ci (1iQJ V QJ ••••g I:: ~ ~k OJ;:sIl-< ::: Il-< Vl

..s "oD ~N t:uo" .-<~~'" •..-c:l o~

~ ~"'-1"-:

mio-dowahoneyyie1d

cuk-rowasugaryield

5 15-42 19 165 3,0 22,3 28,3 6,3 18,9 24,8 3,37 12-30 14 135 3,5 19,0 30,2 5,7' 19,9 24,9 3,32 3- 9 4 9 3,8 21,0 21,4 4,5 17,1 21,4 0,94 9-23 13 44 4,2 18,5 30,8 5,7 23,9 29,9 1,36 23-48 32 109 3,0 44,2 35,0 15,4 46,2 52,7 5,77 26-80 38 343 3,5 10,2 32,8 3,3 11,5 14,4 4,94 14-84 54 204 3,0 11,8 47;5 5,7 17,1 21,4 4,4

Suma - total 34 - - 1009 - - - - - - 23,8Pulmonaria obscura 5 9-24 14 75 3,2 16,0 33,2 5,3 17,0 21,2 1,6

, ~ Viola siluestris 3 3- 7 4 9 3,4 5,1 32,6 1,6 5,4 6,8 0,1~ ~ Lathyrus uernus 1 7-19 12 15 3,8 14,0 35,2 4,9 18,6 23,4 0,3~ o~ Ajuga reptans 8 16-65 42 343 3,0 11,0 45,9 5,0 15,0 18,7 6,4~ ~-=~~~--~------~----------------------~~--------~----------~--------~--------~~------~----~------~----Ol c3 Suma - total 17 - - 442 - - - -- -- - 8,4~ ~ Pulmonaria obscura 3 8-19 12 34 3,1 26,0 27,7 7,2 22,3 27,9 0,9d:: ~ Viola siluestris 1 1- 5 3 6 3,2 10,3 20,6 2,1 6,7 8,4 0,1~ i: Galeobdolon luteum 5 12-22 18 74 3,0 16,6 36,0 5,9 17,7 22,1 1,6t ~ Ajuga reptans 4 19-47 29 65 2,9 14,8 40,2 6,0 17,4 21,7 1,4~::a Sl1mo _ tnt~l 1"1 __ - 170 _ _ _ _ _ _ 4.0

WNIOSKI

W okresie wiosennym na przełomie kwietnia i maja kwitnące podszy-cie lasów liściastych zapewnia pszczołom pierwszy i dość dobry pożyteknektarowy, bowiem wydajność miodowa z 1 ha runa, z udziałem bada-nych roślin, może wynosić od 4 do 24 kg.

Określona w pracy wydajność miodowa z 10 kwiatów różnych gatun-ków roślin runa lasu liściastego pozwala każdemu łatwo ustalić wartośćpszczelarską dowolnego zbiorowiska tego typu. Przystępując do ocenytrzeba przede wszystkim oszacować procent powierzchni dna lasu pokry-tej roślinnością miododajną oraz określić liczbę kwiatów poszczególnychgatunków pożytkowych na jednostce powierzchni runa. Następnie nale-ży przemnożyć uzyskane liczby kwiatów przez odpowiednie wydajnościmiodowe i otrzymane wyniki zsumować.

LITERATURA

D e m i a n o w i c z Z. i inni: (1960) - Wydajność miodowa ważniejszych roślinmiododajnych w warunkach Polski. Pszczelno Zesz. Nauk. 4 (2) s. 87..!...104.

F i j a ł k o w s k i D.: (1966) - Zbiorowiska roślinne lewobrzeżnej doliny Buguw granicach województwa lubelskiego. Annales UMCS, sectio C, vol. XXI, s.247-311.

I z d e b s k a M., S z y n a l T.: (1962) - Badania geobotaniczne w rezerwacieleśnym Obrocz na Roztoczu Srodkowym. Ann. UMCS, sec. B, (12), s. 351-386.

K o z a k K.: (1968) - Zbiorowiska roślinne torfowisk przejściowych i wysokichoraz ich powiązania z lasami nadleśnictwa Parczew. Ann. UMCS, sec. C, vol.XXIII, s. 215-237.

M a t u s z k i e w i c z A.: (1953) - Obserwacje fitosocjologiczne nad lasoborami .(Quercion roborts) w okol. Lublina. Ekologia Polska., tom I. (4) s. 5-20.

S z k l a n o w s k a K.: (1973 - Bory jako baza pożytkowa pszczół. Pszczelno Zesz.Nauk .., t.17, s. 51-85.

S z k l a n o w s k aK.: (1977) - Rendement nectarifere des associations de foretet de marecage. La flore mellifere - base de l'apiculture. Editions ApimondlaBucarest. s. 215--219.

T r a c z y k T.: (1965) - Rośliny lasu liściastego. Państwowe Zakł. Wyd. SzkolnoWarszawa.

HEKT APOBblAEJlEHHE H MEAOnpOAYKTHBHOCTb BA>KHEVlWHX BHAOBTPAB~HHCTOrO PACTHTEJlbHOrO nOKPOBA JlHCTBEHHblX JlECOB.

Ka3HMepa WKn~HoBcKa

Pe310Me

HccneAoaaHO Ha Jl106enbLL\HHe B ronex 1966-1975 n4enoaoA4ecKylO CTOHMOCTbrpex

ilCCOLlHilLlHI1 nHCTaeHHblX necoa. YCTaHoBneHo, 4TO MeAonpoAyKTHBHOCTb l ra neCOB:

Fageto-Carpinetum 24 Kr, Querceto-Carpinetum 9 Kr H Querceto-PotentiHetum albae4 xr B cpeAHeM.

HccneAoailHHa~ MeAonpoAyKTHBHOCTb 10 LlBeTKOB pil3HblX BHAOB pilCTeHHI1 necsorcnoxpoaa nerko ncaaonaer KiIlKAoMy yCTiIHoBHTb n'lenoBoA'lecKylO LleHHOCTb 111060H iIC-

COLlHilLlHHnoxcseero THna,

9 - Pszczelnicze Zeszyty Naukowe - XXIIII 129

npHcTynlul K O~eHKe, HaAO CHa'lana yCTaHoBHTb npouear nOBepXHOCTH paCTHTenbHOrO

nOKpOBa c MeAOHOCaMH H nOAC'lHTaTb ~BeTKH MeAOHOCHblX BHAOB Ha eAHHH~e noaepx-

HOCTH nOKpOBa. CneAOBaTenbHO, HaAo nOAC'lHTaHHble ~leTKH AaHHoro BHAa YMHO)f(HTb

'lepe3 BblweycTaHoBneHHylO _ MeAoHOCHOCTb H nOAC'lHTaTb pe3ynbTaTbl. TaKHM 06pa30M

MO)f(HO n03HaTb ~eHHOCTb paCTHTenbHblX accO~!oja~!ojH Anll n4en !oj APyrHx noneaaux onuns-

IOI1.\HX HaceKOMbIX.

NECTAR SECRETION AND PRODUCTIVENESS OF HONEY OF SOMEMORE IMPORTANT PLANTS OF UNDERGROWTH OF LEAVED FOREST

Kazimiera Szklanowska

Summary

Investigations concerning honey productiveness of three forests leaved assacia-tion were corrid out in the Lublin district in years 1966-1975. It has been asee-rtained that the honey yield from 1 ha undergrowth of leaved forest typep'ageto-Carpinetum was about 24 kg, Querceto-Carpinetum about 9 kg andQuerceto-Potentilletum atbae about 4 kg.

Precisely defined honey yield from 10 fl.owers of different species of the plantsof undergrowth of leaved forests allows everybody to establish honey productiv-eness of every association of this type, Starting calculating it is necessary toestimate the percentagę of the surface of the bottom of the wood covered withhoney yielding plants and to state the num ber of flower s of individual usfulhoney yielding on a unit of the surface of undergrowth. Then ist is necessary tomultiply the obtained numbers of flowers and proper honey yields and than toadd the obtained results.

In this way one can state thei importanceof plant association forbees andother usuful pollinatlng insects.