Pacientët në kardiokirurgji dhe kujdesi infermiror«t-n... · zemër te hapur pa pasur në dispozicion një numër pajisjesh për të monitoruar të sëmurin ose për të vepruar

+

D U R R Ë S

2014

Pacientët në

kardiokirurgji dhe

kujdesi infermiror PUNOI: JORIDA ÇUNI

UDHËHEQËS SHKENCOR: MPh. MSc. INDRIT BIMI

REPUBLIKA E SHQIPËRISË UNIVERSITETI “ALEKSANDËR MOISIU” DURRËS DEPARTAMENTI I MJEKËSISË FAKULTETI I STUDIMEVE PROFESIONALE MASTER PROFESIONAL KIRURGJIKAL

Pacientët në kardiokirurgji dhe kujdesi infermiror

Jorida Çuni 1

Falenderime

Falenderoj pedagogun udhëheqës Mph Msc Indrit Bimi të temës së diplomimit për punën e

palodhshme dhe ndihmën që më ka dhënë.

Gjithashtu falenderoj të gjithë stafin e pedagogëve për punën e tyre që që kanë bërë me ne. Ishte

një kënaqësi të dëgjoje orët e leksioneve tuaja.

Gjithashtu nje falenderim shkon për rektorin Mit’hat Mema dhe për Prof. Assoc. Pirro Prifti.


Jorida Çuni 2

Shkurtesat e përdorura

SIZ- Sëmundje inflamatore të zemrës

QJT- Qarkullimi jashtëtrupor

SAK- Sëmundjet e arterieve koronare

NTG- Nitroglicerinë

PTCA- Percutaneous transluminal coronary angioplasty(angioplastika perkutane koronare

transluminale)

HTA- Hipertension arterial

IM- Infarkt I miokardit

PVM- Prolapsi i valvulës mitrale

LV- Left ventricule(ventrikuli I majtë)

DIV- Defekt interventrikular

DIA- Defekt interatrial

IK- Insuficienca kardiake

VM- Ventrikuli i majtë

VD- Ventrikuli i djathtë

QEK- Qarkullimi ekstrakorporal

SAP- Stenozë e arteries pulmonare

TF- Tetrada Fallot

EKG- Elektrokardiograma

PCI- Percutaneus coronary interventions

LM- Trunku komun i arteries koronare të majtë (Left Main)

LAD- Arteria descendente-anteriore (left descendent artery) dhe degët e saj.

D1, D2- arteriet diagonale

(Cx) - arteria cirkumfleksa dhe degët e saj,

A (M1, M2 etj)- arteriet marginale

RCA - arteria koronare e djathtë (Right Coronary artery) dhe degët e saj

PDA- posterior descedending artery- dhe arteria postero-laterale e djathtë).

LIMA- Left Internal Mammary Artery (arteria mammare e brëndshme e majtë)

AQEK- Aparati I qarkullimit ekstrakorporal

AD- Atriumi I djathtë


Jorida Çuni 3

OKMZH- Operacionet conservative mitrale me zemër të hapur.

ZVM- Zëvendësim i valvulës mitrale.

ANM- Aparati nënvalvular mitral

hTA- Hypotension arterial

PEEP- Presioni pozitiv i fundit i ekspirimit

PVC- Presioni venoz central

SNQ- Sistemi nervor qëndror

FiO2- Fraksion i oksigjenit të insipiruar e shprehur në përqindje

TUS- Testi ushtrimori I shkallëzuar

VO2- Ritmi më i mirë i shfrytëzimit te oksigjenit nga zemra, mushkërite dhe muskujt

MET- Metabolic Equivalent of Task (Ekuivalenca e punës metabolike)

DKI- Defibrilator kardiak të implantuar

PMR- Relaksim progresiv i muskujve

BMI- Body mass index (Indeksi i masës trupore)

CAD- Coronary artery disease (Sëmundjet e arterieve koronare)

DEXA- Dual-energjisë x-ray absorbtiometry

QSUT- Qëndra Spitalore Universitare Tiranë


Jorida Çuni 4

Lista e figurave

Figurat

Fig 1- Zemra

Fig 2- Atherosclerosis

Fig 3- Regurgitim mitral

Fig 4- Prolaps i valvulës mitrale

Fig 5- Stenoza mitrale

Fig 6- Regurgitim i aortës

Fig 7- Stenoza e aortës

Fig 8- Regurgitim trikuspidal

Fig 9- Stenoza trikuspidale

Fig 10- DIV- Defekti interventrikular

Fig 11- DIA- Defekti interatrial

Fig 12- Ductus Botallis

Fig 13- Koarktacioni i aortës

Fig 14- Transpozicioni i enëve te mëdha

Fig 15- Tetrada Fallot

Fig 16-Stenoza e a. pulmonaris

Fig 17- Bypass aortokoronarian

Fig 18- Komisurotomia

Fig 19- Operacionet me zemër të hapur

Fig 20- Shpërndarja gjeografike


Jorida Çuni 5

Lista e tabelave

Tabelat

Tabela 1- Variablat e BMI

Tabela 2- Të dhënat e vitit 2008




Tabela 6- Ardhja e të sëmurëve, vitet 2008-2011

Tabela 7- Operacionet sipas rretheve

Tabela 8- Deviacioni standard i moshës per vitin 2011

Tabela 9- Permbledhja e te gjitha viteve mbi grupmoshat

Tabela 10- Ditëqëndrimi mesatar gjatë viteve 2008-2011

Tabela 11- Diagnoza më e shpeshtë

Tabela 12- Gjinia nga viti 2008-2011

Tabela 13- Nr i vdekjeve gjatë viteve 2008-2011

Tabela 14- Anomalitë e lindura gjatë viteve 2008-2011

Tabela 15- Periodiciteti i fenomenit


Jorida Çuni 6

Lista e grafikëve

Grafikët

Grafiku-1; Operacionet sipas rretheve gjatë viteve 2008-2011

Grafiku-2; Mosha e pacienëve të operuar gjatë viteve 2008-2011

Grafiku-3; Gjinia e pacientëve të operuar gjatë viteve 2008-2011

Grafiku-4; Nr i vdekjeve gjate viteve 2008-2011

Grafiku-5; Anomali të lindura të ndarjes së zemrës viti 2011

Grafiku-6; Anomali të lindura të zemrës,viti 2011

Grafiku-7;Anomali të lindura të aparatit qarkullimor, viti 2011


Jorida Çuni 7

Hyrja

Në ditët e sotme kirurgjia paraqitet si një nga mjetet

më efikase në mjekimin e shumë sëmundjeve të zemrës.

Përhapja e gjerë e sëmundjeve të zemrës dhe gama e madhe

e ndërhyrjeve kirurgjikale që bëhen në zemër, ka bërë që

numri i të sëmurëve që kanë nevojë për mjekim

kardiokirurgjikal të jetë shumë i madh. Llogaritet që çdo vit

ne 1 milion banorë, 500-700 kanë nevojë për mjekim

kardiokirurgjikal.Madje në vende shumë të zhvilluara numri

i interventeve kardiokirurgjikale shkon deri në 1 mijë për 1

milion banorë.Për këto arsye pajisja e studentëve të

mjeksisë si dhe e mjekëve të rinj me njohuritë bazë të

kirurgjisë së zemrës është një domosdoshmëri për formimin

e tyre profesional.Ndonëse kardiokirurgjia sot paraqitet si

një nga degët e gjëra dhe më të rëndësishme të kirurgjisë,

historia e saj është shumë e re, përdorimi i saj gjerësisht në

praktikën klinike ka filluar në fund të viteve 50 të shekullit

të kaluar.

Kardiokirurgjia është ajo degë e kirurgjisë që merret me

mjekimin kirurgjikal të sëmundjeve të zemrës. Ndonëse

është një nga degët më të reja të kirurgjisë ajo sot paraqitet

si një nga specialitetet kirurgjikale më të gjëra, si ne

aspektin e llojshmërisë së operacioneve që përfshin si disiplinë, po ashtu dhe për numrin e madh

të të sëmurëve që kanë nevoje për ndihmë kardiokirurgjikale. Kjo është e lidhur me faktin se

sëmundjet e zemrës janë shkaku kryesor i vdekshmërise duke zënë rreth 45-48% të të gjitha

vdekjeve, ndërsa të gjitha sëmundjet e tjera së bashku, duke përfshirë dhe ato malinje zënë 42%-

48%. Roli i kirurgjisë në mjekimin e sëmundjeve të zemrës është shumë i madh dhe përfshin

pothuajse të gjithë gamën e sëmundjeve të zemrës, ndërsa në disa sëmundje kirurgjia paraqitet si

rruga e vetme e mjekimit.Madje futja në praktikën klinike e teknikave të transplantimit të

zemrës, ka bërë që kirurgjia e zemrës të jetë e pranishme në trajtimin e të gjithë nozologjive

kardiake.

Një nga fushat e kardiologjisë ku sot kirurgjia jep ndihmesën e saj kryesore është mjekimi i

sëmundjeve iskemike të zemrës.Baza e mjekimit kirurgjikal të saj bazohet në rivaskularizimin e

miokardit duke realizuar bypassin koronar.Dihet tashmë se iskemia e miokardit është një nga

sëmundjet më të përhapura në botë dhe shkaku më i shpejtë i vdekjeve.Mjekimi kirurgjik i

nevojshëm në rreth 35%-45% të të sëmurëve me SIZ, si rregull përbën aktivitetin kryesor të

klinikave kardiokirurgjike.Veset valvulare të zemrës gjithashtu janë një fushë e gjërë ku kirurgjia

e zemrës jep ndihmesën e saj.Mjekimi kirurgjik i veseve të fituara valvulare konsiston në

riparimin e valvules native të të semurit, kur kjo është e mundur, ose në zëvendësimin e saj.Në

ditët e sotme, në shumë vende të zhvilluara, numri i të sëmurëve me vese valvulare të fituara


Jorida Çuni 8

është pakësuar.Dihet se një nga shkaqet kryesore të veseve të fituara të zemrës në vendet në

zhvillim është reumatizmi.Profilaksia ndaj ethes reumatizmale ka bërë që në mjaft vende të

Europes e të Amerikës Veriore, bashkë me ethen reumatizmale të zhduken dhe veset

reumatizmale, gjë që ka çuar në pakësimin e veseve valvulare në përgjithësi.E njëjta tendencë

vihet re edhe në vendin tonë; shpeshtësia e veseve reumatizmale është në ulje të vazhdueshme,

gjë që reflektohet edhe në përqindjen gjithnjë në ulje të numrit të interventeve për vese

reumatizmale.Ndërkohë që vihet re një tendencë në rritje e veseve valvulare degjenerative në

moshat e kaluara.

Roli i kirurgjisë së zemrës është kryesor dhe pothuajse i pazevëndësueshëm në kirurgjinë

e veseve të lindura të zemrës.Aktualisht kirurgjia paraqitet si e vetmja metodë për riparimin

morfologjik të keqformimeve të lindura.Pavarsisht nga roli i madh që luan në këtë drejtim dhe

kardiologjia invazive, ajo ende nuk ka arritur të zëvendësojë mjekimin kirurgjikal.Korrigjimi

kirurgjik i veseve të lindura të zemrës për shumicën e të sëmurëve siguron rezultate shumë të

mira edhe në distancë, dukë dhënë shërim të plotë të tyre.Në këtë drejtim rol të madh ka koha kur

kryhet interventi; një korrigjim i bërë në kohë, kur ende tek i sëmuri nuk është shfaqur rregullimi

i funksionit të miokardit ose dëmtimi i shprehur pulmonar, jep shërim të plotë të të

sëmurit.Kirurgjia e zemrës jep ndihmesën e saj dhe në mjekimin e çrregullimeve të ritmit, në

mjekimin e tumoreve të zemrës dhe natyrisht në mjekimin e traumave.Nga ana tjetër realizimi i

transplantimeve të zemrës dhe të zemër-mushkërive ka bërë që roli i kirurgjisë të jetë i

pranishëm dhe në mjekimin e sëmundjeve të tilla të renda si kardiomiopatia dilatative, që më

parë duket se qëndronin shumë larg kirurgjisë.

Mjekimi medikamentoz dhe mjekimi kirurgjikal i sëmundjeve të zemrës nuk janë

mjekime që i kundervihen njeri-tjetrit, përkundrazi, ata plotësojnë njeri-tjetrin.Pothuajse nuk

ekziston asnjë sëmundje e zemrës që mjekohet vetëm me rrugë medikamentoze ose vetëm me

rrugë kirurgjikale. Te çdo i sëmurë në varësi të stadit të sëmundjes dhe funksionit të miokardit në

momente të caktuara mund të mbizotërojë mjekimi konservativ ose kirurgjikal, por në çdo rast

duhet marrë në konsideratë prania e dy mundësive. Është pikërisht arti i kombinimit të drejtë të

të dy mundësive që garanton rezultate shumë të mira dhe në distancë. Kështu për shembull çdo i

sëmurë që i është nënshtruar mjekimit kirurgjikal të SIZ ose zëvendësimit valvular, mund të ketë

nevojë për mjekim medikamentoz plotësues, ashtu si çdo portator i një vesi ose SIZ është

kandidat i mjekimit kirurgjikal.Bashkëpunimi kryesor ndërmjet kardiologjisë e kardiokirurgjisë

shfaqet në fushën diagnostike, zgjedhjes së të sëmurëve për operacion si dhe ndjekjes

postoperatore të tyre.Ekzaminimet diagnostike për sëmundjet e zemrës janë detyrë e

kardiologjisë.Niveli i diagnostikës së sotme klinike e instrumentale me ndihmën e

ekokardiografisë e të hemodinamikës ofron të dhëna shumë të rëndësishme për morfologjinë e

sëmundjes, gravitetin e saj dhe për funksionin e miokardit. Këto të dhëna i japin mundësi

kirurgut që të bëjë një plan preoperator më të saktë lidhur me taktikën kirurgjike që do të ndjekë

si dhe për një parashikim sa më të përafërt të rezultatit të operacionit. Në këtë kuptim

kardiologjia i shërben shume kardiokirurgjisë. Por nga ana tjetër dhe kardiokirurgjia e ndihmon

shumë kardiologjinë në aspektin diagnostik, pasi së pari, është ajo që e ka nxitur drejt kërkimeve


Jorida Çuni 9

të teknikave diagnostike sa më të sakta, madje shpesh i ka realizuar vetë e para dhe së dyti, i jep

mundësi që të verifikojë saktësinë e diagnozës paraprake. Kirurgjia e zemrës është e lidhur

ngushtësisht me anestezinë dhe reanimacionin, madje në një shkallë të madhe zhvillimi i saj ka

qënë kushtëzuar nga zhvillimi i anestezi-reanimacionit. Por vetë kirurgjia e zemrës i ka shtyrë

këto të fundit që të kryejnë teknikat për të drejtuar sa më mirë funksionet fiziologjike jetësore

dhe për të mbajtur një ekuilibër funksional sa më të mirë fiziologjik gjatë operacionit. Nuk ka

asnjë operacion tjetër që të krijojë ndryshime të rëndësishme të fiziologjisë së organizmit sikurse

ndodh në operacionet me zemër të hapur.Kjo ka bërë që lindja e shumë teknikave anestezike dhe

reanimatore të jetë kushtëzuar nga zhvillimi i kirurgjisë së zemrës, ashtu si dhe ato vetë kanë

përcaktuar përparimin e suksesin e kësaj kirurgjie.Lidhje të gjëra e shumë të mëdha ka kirurgjia e

zemrës dhe me shkencat inxhinierike e biomjeksore.Nuk mund të realizohet një operacion në

zemër te hapur pa pasur në dispozicion një numër pajisjesh për të monitoruar të sëmurin ose për

të vepruar mbi të.Ndër to permendim aparatet për anestezi, aparatet për monitorimin e të sëmurit,

defibrilatorët, aparatet e qarkullimit ekstrakorporal, elektrostimulimin e zemrës, kontrapulsatorin

aortal etj.

Sot kirurgjia e zemrës është bërë një nga degët më të gjera të mjeksisë.Brenda një periudhe të

shkurtër ajo nga një kirurgji tepër speciale që realizohej vetëm në pak klinika të specializuara të

botës, elita kirurgjikale të kohës, u shndërrua në një kirurgji masive që praktikohet në të gjitha

vendet e rruzullit tokësor.Kjo për arsyen e thjeshtë se kirurgjia e zemrës është një kirurgji shumë

efikase në mjekimin e sëmundjeve kardiake dhe si e tillë, pra si domosdoshmërisht e mjeksisë së

kohës, ajo u zhvillua me ritme shumë të shpejta. Në shumicën e vendeve të Europës, për çdo 1

milion banorë realizohen 500-700 operacione në zemër në vit.

Të dhëna historike mbi zhvillimin e kirurgjisë së zemrës.

Rrahja e fundit e zemrës, “ultimum movens” shënon dhe fundin e jetës, prandaj zemra është bërë

dhe është simbol i jetës.Fjala zemër kishte hyrë më tepër në librat e poetëve sesa në ato të

mjeksisë.Është kjo arsyeja që zemra shihej si një organ që nuk mund të prekej nga thikat e

kirurgut.Në gjysmën e dytë të shekullit të XIX, një nga autoritetet më të mëdha të kirurgjisë së

kohës Teodor Billrothi deklaronte me solemnitet, se ai kirurg që do te prekte zemrën e një të

sëmuri do të humbiste respektin e kolegëve të tij.Ndërsa një tjetër autoritet i shekullit të kaluar

Sherman e parashikonte zhvillimin e kirurgjisë së zemrës pas shekujsh.Por krahas kësaj vije

pesimiste, pati dhe kirurge guximtare që tentuan të preknin zemrën e të sëmurit. Kështu në vitin

1907 kirurgu i Frankfurtit Ludvig Rehn, botoi librin me titullin “ Zur Kirurgie. Des herzens und

des herzbautels” (për kirurgjinë e zemrës dhe të perikardit), ku njoftoi për 124 raste të qepjes së

plagëve të zemrës me 40% shërim.Të dhëna inkurajuese për kirurgjinë e plagëve të zemrës

komunikuan Farina Hill etj.Në fillim të shekullit XX po kristalizoheshin dhe idetë për

korrigjimin kirurgjikal të disa sëmundjeve të zemrës.Kështu Brauer në Gjermani që në vitin 1902

rekomandonte mjekimin kirurgjikal të perikarditit kontriktiv, ide që u realizua me sukses nga

Rehn dhe Sauerbruck në vitin 1913. Por idetë do të bëheshin gjithnjë e më të guximshme. Tufje


Jorida Çuni 10

(1912) dhe Duajen (1913) do të guxonin të ndërmerrnin një operacion heroik për kohën, duke

tentuar të zgjeronin stenozën e arteries pulmonare, por operacioni përfundoi pa sukses.

Operacioni i parë i suksesshem intrakardiak për zgjerimin e stenozës mitrale lidhet me

emrin e kirurgut londinez Henry Soutar, i cili me 6 maj 1925 kreu me sukses një komisutoromi

mitrale të një vajze 19 vjeçare, e cila jetoi në gjendje të mirë për 5 vjet.Por opinioni mjekësor

anglez i kohës, i cili nuk njihte sëmundje tjetër të zemrës veç asaj të miokardit, e pengoi Sutarin

të përsëriste operacionin e tij.Ai kishte ecur para kohës. Sidoqoftë në moshën 74 vjeçare pati

kënaqësinë të jetojë epokën e kirurgjisë intrakardiake në zemër të mbyllur që e rihapen Bejli dhe

Harken me operacionin e komisurotomisë së mbyllur mitrale në vitin 1948. Në vitet para të luftës

së dytë boterore dhe pas saj, vemendja e kirurgëve ishte përqendruar në gjetjen e rrugëve për

mjekimin e sëmundjeve të lindura të zemrës, pasi për to kirurgjia shikohej si i vetmi mjet që

mund të ndihmonte. Dhe realisht rezultatet e para filluan të duken: në vitin 1938 Gross realizon

ligaturën e Ductus Botalli, në vitin 1944 Crafoord realizon rezeksionin e aortës për korrigjimin e

koarktacionit të aortës në vitin 1945 Blalock, sipas rekomandimit të kardiopediatrit Taussing

realizoi anastomozën e arteries subklavia të majtë me arterien pulmonare si një mënyrë mjekimi

për tetradën Fallot; Sellors në vitin 1974 dhe Brock me 1948 realizuan përkatësisht

valvulotominë dhe infundibulotominë mitrale të mbyllur sugjeroi një operacion të tillë dhe për

korrigjimin e stenozës së aortës, që u realizua me sukses në vitin 1950 nga Bejli me rrugë

transventrikulare.

Të gjitha këto, për kohën kur u realizuan, shënuan një revolucion të vërtetë në zhvillimin e

kirurgjisë së zemrës, por ende mbeteshin për tu zgjidhur dhe shumë probleme.Shumica e veseve

të lindura e të fituara mund të korrigjoheshin vetëm në zemër të hapur, direkt nën kontrollin e

syrit të kirurgut.Për këtë arsye në shumë qendra po punohej për realizimin e një mundësie të

tillë.Pionerëve të mëdhenj të kirurgjisë së zemrës si Lillehei, Kirklin, Gibbn, Levis, Senning etj,

u perket merita me e madhe në kërkim të rrugëve për realizimin e operacioneve me zemër të

hapur.

Studimet ishin orientuar në tre drejtime;

1. Në përpunimin e teknikës së hipotermisë së moderuar, e cila duke rritur rezistencën e

indeve ndaj hipoksisë, të krijon mundësi, që për një kohë të kufizuar 8-10 minuta, të

ndërpresësh punën në zemër, pa pasur pasoja për organizmin. Në fillim të viteve 50, me

këtë teknikë janë korrigjuar me sukses operacionet për mjekimin kirurgjikal të stenozës

aortale, pulmonare, defekteve interatriale etj. Por koha e shkurtër që të le në dispozicion

kjo teknikë dhe zbulimi i qarkullimit jashtëtrupor, bënë që nga mesi i viteve gjashtëdhjetë

(kohe kur teknika e QJT u përmirësua shumë dhe u ul rrezikshmëria nga përdorimi i tij),

teknika e mësipërme braktiset në ditët e sotme.

2. Qarkullimi i kryqëzuar qe një tjetër teknike që u përdor për të siguruar një zemër të thatë,

në të cilën kirurgu operonte i qetë. Esenca e kësaj teknike konsistonte në anastomozen e

arteries dhe të venës femorale të të sëmurit që do të operohej, me arterien dhe venën

femorale të një donatori vullnetar që ofrohej për të ndihmuar në realizimin e operacionit.


Jorida Çuni 11

Pasi anastomozoheshin arteriet dhe venat femorale të të sëmurit me ato të donatorit,

ndërpritej qarkullimi i gjakut në zemrën e të sëmurit dhe realizohej korrigjimi i

patologjisë që kishte. Gjaku i tij vihej në lëvizje nga zemra e donatorit nëpërmjet bypass-

it femoral. Me këtë teknike janë realizuar operacionet e para për korrigjimin e defektit

inteventrikular etj.

Por edhe kjo teknike kishte të metat dhe kufizimet e saj në përdorim sepse:

a. Duheshin gjetur donatorët me perputhshmëri të plotë të gjakut me të sëmurin

b. Pesha e donatorit duhet të ishte 4 herë më e madhe se ajo e të sëmurit, që të mund të

siguronte debit gjaku të mjaftueshëm për vete dhe për të sëmurin. Por gjetja e donatorëve

që të plotesonin të gjithë këto kushte ishte e vështirë.

c. Operacioni, ndonese me probabilitet te vogel, rrezikonte dhe jeten e donatorit qe ne fakt

ishte subjekt i shendoshe, keshtu pra lindin dhe probleme etike dhe morale

3. Përpunimi i teknikës së qarkullimit jashtë-trupor ishte zgjidhja reale që i dha hov

kirurgjisë kardiovaskulare. Përdorimi i saj praktik nis që në fillimin e viteve pesëdhjetë,

por ende rrezikshmëria nga përdorimi i saj ishte e lartë. Në fund të viteve 50-te dhe në

fillim të viteve 60-të, teknika e QJT ishte persosur plotësisht. Ajo praktikohej tashmë

rutinë në shumicën e klinikave kardiokirurgjikale të kohës me rrezikshmëri të ulët, duke

bërë një revolucion të vërtetë në kirurgjinë e zemrës. Që nga vitet 60-të ishin përpunuar

teknikat kirurgjikale për mjekimin e shumicës së sëmundjeve të lindura dhe valvulare të

zemrës, valvulat e zemrës nisen të protezohen, industria e prodhimit të materialeve

kardiokirurgjikale mori hov, ndërsa vetë ardiokirurgjia shpejt u shndërrua në një nga

specialitetet e gjëra te kirurgjisë. Operacionet e zemrës nuk ishin më pronë vetëm e disa

klinikave speciale, por u bënë një rutine e praktikës mjeksore.

Moment i rëndësishëm në zhvillimin e kirurgjisë së zemrës është dhe realizimi i mjekimit

kirurgjikal të SIZ.Futja në praktikën klinike të koronarografisë nga Sones në vitin 1960, si dhe

realizimi i bypass-it aortokoronarien nga Sabiston me 1962 bëjnë një revolucion në mjekimin e

sëmundjes iskemike të zemrës dhe hapen një fushë të gjërë të aktivitetit

kardiokirugjikal.Momente të tjera të rëndësishme të kirurgjisë së zemrës janë transplantimi i

zemrës nga Bernard (1967) dhe implantimi permanent i zemrës artificiale (Jarvic) nga DeVries

(1982).Kryerja e konstruksionit të zemrës artificiale, kur ajo të bëhet e mundshme për implantim

të përhershëm dhe me kosto të përballueshme nga shoqëria, do të shënojë një revolucion të

vërtetë në mjekësi, pasi do të realizohet ëndrra e vjetër e fantazisë njerëzore për të patur një

zemër të çelikte.

Në mënyrë të sintetizuar, faktorët që përcaktuan zhvillimin e kirurgjisë së zemrës mund të

përmblidhen në:

1. Efikasitetin e madh të kirurgjisë në mjekimin e sëmundjeve të zemrës. Në themel puna e

zemrës është një punë mekanike dhe struktura e saj ka aspekt mekanik. Shumica e

sëmundjeve të saj, po të thjeshtëzohen kanë natyrë mekanike, pasi në aspektin

morfologjik paraqesin dëmtime të tilla, që për tu korrigjuar kërkojne riparim mekanik, gjë

që më së miri e realizon kirurgjia.


Jorida Çuni 12

2. Përparimet e mëdha të bëra në fushën e diagnostikës kardiologjike, e cila i ofronte

kardiokirurgjisë të dhëna shumë të hollësishme funksionale e morfologjike për

sëmundjen.

3. Kryerja e teknikës së anestezisë dhe reanimacionit të cilat ulen shumë rrezikshmërinë e

operacioneve në zemër.

4. Zhvillimi i inxhinierisë biomjeksore që e ka pajisur sot mjekësinë me mjete e aparatura

për të pasur informacione të sakta e të plota për sëmundjen, si dhe për të mundësuar “

drejtimin” e shumë prej funksioneve të organizmit.

Zhvillimi i kirurgjisë së zemrës në vendin tonë

Perpjekjet e para për ndërhyrje kirurgjikale u përkasin fundit të viteve pesëdhjetë.Që prej

vitit 1960, prane klinikës nr.1 Spitali Kirurgjikal i Tiranës filluan përpjekjet e para për zhvillimin

e kirurgjisë së zemrës edhe në Shqipëri.Ideatori dhe frymëzuesi i kësaj nisme ishte Prof Petrit

Gaçja.Në vitet 60 realizoheshin operacioni i komisurotomisë mitrale të mbyllur, ligatura e duktus

botalli dhe perikardektomia për perikarditin ad-heziv.Ky aktivitet kardiokirurgjikal erdhi duke u

rritur gradualisht. Në fillim të viteve 70 jo vetëm që aktiviteti në kirurgjinë e zemrës së mbyllur

ishte shtuar shumë, por filloi një punë pergatitore intensive teorike e eksperimentale për të kaluar

në operacionet me zemër të hapur, si në kushtet e hipotermisë së moderuar, po ashtu dhe me

QJT. Krahas përgatitjes së ekipit kardiokirurgjikal, suksese u shënuan dhe në diagnostikën

kardiologjike, sidomos në lëmin e diagnozës së veseve të lindura të zemrës.Kurorëzimi i kësaj

punë përgatitore ishte realizimi në klinikë i operacioneve në zemër të hapur.

Me 04-09-1970 bëhet korrigjimi i stenozës valvulare të arteries pulmonare në kushtet e

hipotermisë së moderuar, ndërsa me 11.05.1971 për herë të parë në vendin tonë përdoret QJT për

korrigjimin e një defekti interventrikular.Në vitet 70 krahas operacioneve në zemër të mbyllur

realizoheshin dhe operacione në zemër të hapur për korrigjimin e shumë veseve të lindura të

zemrës, si psh për korrigjimin e defekteve interatriale, defekteve interventrikulare, tetradës

Fallot, stenozës pulmonare etj.Proteza e parë valvulare është vendosur me 28.02.1980, duke

vazhduar pastaj në masë, ndërsa operacioni i parë i by-pass aortokoronar është realizuar në vitin

1985, por rregullisht u fut në praktikën klinike pas vitit 1992.By passi i parë koronar është duke

përdorur si gref arterien mamarie interna u realizua në 1996, ndërsa bypassi në zemër që rreh në

2001. Deri në vitin 1993 , aktiviteti kardiokirurgjikal zhvillohej së bashku me atë të kirurgjisë së

përgjithshme dhe në aspektin organizativ. Pas vitit 1993 shërbimi i kirurgjisë së zemrës ndahet

me vete, ndërsa në vitin 1996 ndërtohet një klinikë e re, e cila siguronte kushte shumë të mira për

zhvillimin e aktivitetit kardiokirugjikal.

Aktualisht në këtë shërbim punon një ekip kompleks, në përgatitjen dhe formimin e të

cilit ka një kontribut te madh Profesor Petrit Gaçja, prandaj pa mëdyshje ai është themeluesi i

kirurgjisë kardiovaskulare në Shqipëri.


Jorida Çuni 13

1: Patologjite kardiake kirurgjikale të mundshme

1.1. Sëmundjet iskemike të zemrës

Sëmundja aterosklerotik e zemrës karakterizohet nga zhvillimi i lezionit aterosklerotik

progresiv ngushtues i enëve të mëdha koronare, i cili nis që në fëmijëri dhe shfaqet klinikisht në

moshën e rritur në formën e anginës së kraharorit, infarktit të miokardit, aritmive të zemrës,

iskemisë së heshtur të miokardit, kardiomiopatisë së dilatuar iskemike dhe vdekjes së papritur.

SAK është sëmundja më e rëndësishme në SHBA dhe në vendet e tjera të industrializuara për

nga vdekshmëria dhe sëmundshmëria. Nisur nga fakti se vdekshmëria nga sëmundjet

kardiovaskulare, prej më shumë se dy dekadash zë vendin e parë në vdekshmërinë e

përgjithshme të vendit. Vetëm në njësinë e kujdesit koronar të shërbimit të Kardiologjisë në

QSUT, shtrohen më shumë se 200 të sëmurë me infarkt akut të miokardit.Por ndërkohë që në

vendet më të zhvilluara po vihet re një prirje e dukshme e pakësimit të vdekshmërisë nga SAK,

në Shqipëri vërehet e kundërta. Incidenca e SAK po rritet dhe mosha e re po zë nje vend gjithnjë

e më tronditës në të prekurit dhe të vdekurit

nga infarkti akut i miokardit. Tashmë dihet

që ateroskleroza është një proçes

shumëfaktorësh, ecuria e të cilit varet nga

kushtet mjedisore të brëndshme e të jashtme

që favorizojnë ndërveprimin e tyre.

Faktorët e riskut të sëmundjes;

Faktorët mund të jenë të brendshëm ose të

jashtëm, prania e të cilëve shoqërohet me

rritjen e rrezikut të zhvillimit të sëmundjes

dhe menjanimi I të cilëve e ul këtë rrezik.

Përmendim ;

Dislipideminë,

duhanin,

hipertensionin arterial,

diabetin e sheqerit,

inaktivitetin fizik,

obezitetin,

anamnezën familjare.

Tjerë faktorë përmendim moshën, gjininë, alkolin, gjendjen ekonomiko-shoqerore, personaliteti

dhe stresi.


Jorida Çuni 14

Angina Pectoris

U përshkrua për herë të parë përpara Kolegjit të Mjekëve, nga Heberden në 1768, i cili

referoi për të.Sot sëmundja koronare, është një nga shkaqet kryesore të invaliditetit dhe të

vdekjes së popullatës.Angina pectoris është diskomfort i gjoksit apo i zonave përreth, që

shkaktohet nga iskemia e miokardit, por që nuk lidhet me nekrozën e tij. Angina pectoris

klasifikohet në angina pectoris:

1-Të qëndrueshme;

2-Të paqëndrueshme;

3-Variante;

4-Sindromi X.

Klinika

Një episod tipik i angina pectoris zakonisht fillon gradualisht dhe arrin intensitetin

maksimal brenda disa minutash. Pas fillimit të anginës, të sëmuret kërkojnë të qetësohen, të

ndalojnë ecjen,ose të ulen. Angori tipik i qëndrueshëm, pas qetësimit të aktivitetit ose pas

vendosjes së NTG sublinguale, zakonisht zhduket brenda disa minutash. Karakteristikë tjetër e

angorit të qëndrueshëm është se intensiteti i efortit që kërkohet për provokimin e saj mund të

ndryshojë nga dita në ditë ose edhe brenda ditës, në të njëjtin të sëmurë. Pragu i shfaqjes së

angina pectoris është zakonisht më i ulët në mëngjes.Ajo mund të provokohet ose mund të

keqësohet pas ushqimit, në ambjente të ftohta, në emocione të fuqishme ose gjatë thithjes së

tymit të duhanit.Shfaqet me shenja dhimje retrosternale e përhapur në pjesën e brëndshme të

krahut të majtë, dispnea, këputje, djersë të ftohta, ndjenjë e të vjellave.Mjekimi i të sëmurëve me

angina pectoris kronike të qëndrueshme duhet të ketë si qëllim përmirësimin e prognozës, duke

parandaluar infarktin e miokardit dhe vdekjen.Mjekimi duhet të drejtohet mbi stilin e jetesës dhe

i ushqyerjes dhe mjekimi medikamentoz.Merren masa mbi HTA, duhanin, dietën, dislipidemine

dhe aktivitetin fizik.Merren medikamente si aspirina, nitrate, betabllokuesit, ca-bllokues.Ka dhe

një metodë tjetër invazive që është Angioplastika koronare perkutane transluminale PTCA, By-

pass etj.

Infarkti i miokardit

Është nekrozë e parikthyeshme e muskulit kardiak (miokardit) që shkaktohet si pasojë e

një ishemie të zgjatur.Kjo zakonisht ndodhë si pasojë e mosbalancës të oksigjenit të ofruar dhe të

kërkuar (disbalanca kërkesë-ofertë).Prania e enzimave kardiake në qarkullim është një e dhënë

për nekrozën miokardiale.IM mund të dëmtoj fuksionin sistolik dhe diastolik, ose të jetë vendi i

zhvillimit të aritmive.

Klinika

Shfaqet klinikisht me dhimbje të gjoksit, e cila shpesh mund të përshkruhet si një dhimbje

substernale, e paqartë, shtypëse në gjoks, djegëse dhe ndonjëherë edhe e mprehtë.Një dhimbje që

zgjat rreth 30 min është e pajtueshme me IM.Rrezatimi në krahun e majtë edhe në qafë ndodhin

në iskeminë miokardiale.Dhimbja fillon të qetësohet pas ndalimit të aktivitetit që e shkakton këtë


Jorida Çuni 15

dhimbje ose pas përdorimit të nitroglicerinës. Dhimbja e gjoksit mund të shoqërohet me: nauze,

të vjella, lodhje;palpitacione.

Trajtimi medikamentoz (akut);Konsiston në rregullimin e perfuzionit në vendin e bllokuar, në

mënyrë që zona e dëmtuar të rifitojë aktivitetin e saj normal. Trajtimi bazohet në 3 pika

kryesore;

a) regullimin e balancës të prishur të oksigjenit midis kërkesës dhe ofertës;

b) qetësimin e dhimbjes ;

c) parandalimin dhe trajtimin e komplikacioneve që mund të lindin.

Medikamentet qe perdoren; Trombolitik terapi ;Aspirin ; Clopidogrel ; Betabllokusit ; Statina (si

p.sh. Simvastatin 40mg), Heparine (dhe antikoagulantet e tjerë); Nitratet ;ACE inhibitorët

1.2 . Semundjet valvulare

Valvulat e zemrës mund të kenë tre lloje problemesh themelore:

Insuficenca (pamjaftueshmëri)

Stenoza (ngushtim)

Atresia (mbyllje jo e plote)

Semundjet e valvulave të zemrës mund të jenë kongenitale d.m.th një person mund të lindë

me këtë sëmundje, ose mund ta fitojë atë më vonë, gjatë jetës. Sëmundja kongenitale e valvulës

së zemrës zakonisht përfshin valvulën e mushkërive apo aortike që nuk punojnë si duhet. Këto

valvula nuk mund të kenë fletë indore te mjaftueshme, ato mund të jenë me gjatësi apo formë të

gabuar, ose ato mund të mos hapen si duhet që gjaku të mund të kalojë përmes.

Semundja e fituar e valvulës së zemrës zakonisht përfshin valvulën aortike ose

mitrale.Edhe pse valvula është normale në fillim, sëmundja mund të shkaktojë probleme të

zhvillimit me kalimin e kohës.Shume njerëz kanë defekte të valvulave të zemrës ose sëmundje,

por nuk kanë simptoma.Për disa njerëz, gjendja më së shumti qëndron e njëjtë në të gjithë jetën e

tyre dhe nuk shkakton ndonjë problem. Për disa njerëz të tjerë, gjendja përkeqësohet ngadalë deri

sa zhvillohen simptomat. Nëse nuk trajtohet, avancimi i sëmundjes së valvulës së zemrës mund

të shkaktojë: infarkt në zemër, mpiksje të gjakut, apo vdekje të papritur për shkak të arrestit të

papritur kardiak.

Regurgitimi i valvulës mitrale;

Aparati valvular mitral përbëhet nga këto komponentë:

valvulat mitrale, unaza mitrale, kordat tendinoze, muskujt

papilar. Çdo anomali e këtyre strukturave mund të çoje në

regurgitim mitral. Shkaku kryesor i regurgitimit mitral është

konsideruar sëmundja reumatizmale e zemrës; Etiologjia

kryesore e regurgitimit mitral është: prolapsi i valvulës mitrale,

disfunksioni i m.papilarë, zmadhimi i ventrikulit të majtë,

kalçifikimet e unazës mitrale, endokarditi bacterial. Historia

natyrore e regurgitimit mitral kronik varet nga shumë faktorë


Jorida Çuni 16

si:etiologjia e sëmundjes,gjendja e miokardit, sasia e vëllimit regurgitues dhe lloji i mjekimit. Për

shumë vite të sëmurët mbeten asimptomatikë, pavarësisht se regurgitimi është mjaft i

shprehur.Simptomat dhe shenjat më të shpeshta janë lodhja dhe pamundësia ushtrimore, dispne

progresive e efortit dhe palpitacionet.Në auskulatacion është zhurma holosistolike që fillon me

tonin e parë deri në mbylljen e valvulave të aortes.Në mjekimin e tyre përdoren antibiotikë,

vazodilatatorët arteriale, antikoagulantët, diuretikët, digitalikë.Mjekimi kirurgjikal është i

rëndësishëm për parandalimin e evolucionit të regurgitimit mitral,zmadhim i atriumit të majtë,

aritmitë dhe embolitë e mundshme.

Prolapsi i valvulës mitrale (PVM):

Karakterizohet nga dalja e fletëve mitrale në atriumin e majtë gjatë sistolës

ventrikulare.Shkaku kryesor është degjenerimi miksomatoz i fletëve mitrale apo i çdo elementi të

aparatit mitral i shkaktuar nga alterimi i indit të

kolagjenit dhe i prodhimit të ulur të tipit të tij. Por

mund të ndodhë edhe në sëmundjet e trashëguara të

indit lidhor, endokarditin reumatizmal, sëmundje

iskemike të zemrës, vese kongenitale të zemrës

si:defekti interatrial dhe interventrikular, kardiomiopati

e dilatuar pas traumave të gjoksit. Ështësindromë që

prek të gjitha moshat por që predominon në moshat e

reja dhe kryesisht tek femrat.Shumica e pacientëve janë

asimptomatike. Ata ankojnë për: palpitacione,

diskonfort gjoksor, dispne, gjendje presinkopale dhe

sinkopale, hypotension ortostatik, takikardia sinusale.

Dhimbjet anginoze shpesh janë vështirë për tu

diagnostikuar.Në ekzaminimin fizik këto pacientë janë të hollë dhe shtatlartë, diametri antero

posterior i gjoksit është i vogël, presioni i gjakut është normal ose i ulët. Element i auskultacionit

është kërcitja mezosistolike(dëgjohet në mes të systolës). Prognoza tek fëmijët është e mirë,

shumica mbeten asimptomatik për vite të tëra. Po pacientët me PVM mund të zhvillojnë një prej

ndërlikimeve të mëposhtme: endokarditi infektiv, rupture e kordave tendine, ndërlikime

neurologjike si hemiplegjia akute, infarktet cerebrale dhe ataket iskemike tranzitore, aritmitë

ventrikulare dhe vdekje e papritur. Mjekimi tek të sëmurët me PVM i nënshtrohen kontrolleve

periodike 2-3 vjet. Medikamentet e përzgjedhura janë: betabllokuesit, antikoagulantet, aspirina,

antibiotikët. Nevojiten kontrolle periodike çdo 12 muaj.Në qoftë se ata nuk i përgjigjen mjekimit

konservativ duhet ti nënshtrohen mjekimit kirurgjikal i cili konsiston në rikonstruktim të valvulës

mitrale ose zevëndësim i saj.


Jorida Çuni 17

Stenoza mitrale:

Shkaku kryesor i stenozës mitrale është sëmundja reumatizmale e zemrës. Stenoza

mitrale mbetet forma më e shpeshtë dhe më e rëndësishme e sëmundjeve valvulare të

zemrës.Infeksionet streptokoksike si tonsiliti e faringitet me ethen reumatizmale pasuese

konsiderohen të jenë shkaku primar i stenozës mitrale valvulare në shumicën e të sëmurëve.

Endokarditi reumatizmal kronik, si shkaktar i stenozës

mitrale sjell trashjen dhe distorcionin e fletëve valvulare

mitrale dhe të kordave tendine si dhe ngjitjen e strukturave të

aparatit valvular mitral.Me kalimin e kohës rritet shkalla e

fibrozës dhe e rigiditetit të valvulave mitrale duke kontribuar

në theksimin e stenozës mitrale.Kalçifikimet mund të ndodhin

edhe në brendësi të valvulave.Kordat tendine trashen dhe

bëhen fibrotike. Dëmtimi merr formën e “gojës së një peshku”

duke humbur aftësinë e tij për tu hapur në periudhën e

diastolës. Muskulatura atriale shpesh zëvendësohet nga ind

fibrotik. Mund të kemi praninë e regurgitimit mitral si dhe shfaqje të fibrilacionit atrial.Brenda

atriumit të majtë mund të formohen trombe.Historia natyrore e stenozës mitrale reumatizmale

karakterizohet nga një periudhë e gjatë asimptomatike.Por në disa të sëmurë sëmundja avancon

shumë shpejt dhe stenoza mitrale mund të jetë e theksuar dhe e pranishme edhe në moshën e

adoleshencës.Shkaqet për këtë diferencim janë kushtet ekonomiko- sociale, ripërsëritjet e

atakeve, virulencat bakteriale apo faktorët gjenetike.Simptomat vijnë gradualisht dhe në mënyrë

të fshehur.Fillimi është me një atak të edemës pulmonare akute, embolie sistemike apo e një

fibrilacioni atrial. Kemi dispne, ortopne, kolle, fishkëllimat e frymëmarrjes, hemoptizi, dhimbje

gjoksi, palpitacionet, tromboembolizmi (në tru ,në veshkë, në ekstremitete) endokarditi bakteral.

Në auskultacion valvula mitrale mbetet e hapur për një kohë të gjatë dhe mbyllja e tyre bëhet me

vonesë dhe me forcë dhe keshtu rritet intensiteti i tonit të parë.

Në mjekimin medikamentoz përdoren diuretikët, digitalikët, betabllokuesit,

antikoagulantët.Mjekimi kirurgjikal bëhet nëpërmjet komisurotomisë së mbyllur/hapur

zëvendësimi valvular përdoret edhe teknika e zgjerimit të stenozës mitrale me ballon nëpërmjet

kateterizimit të zemrës.

Regurgitimi i aortës;

Prishje e funksionit të valvulave të aortës mund të vijë si rezultat i veprimit të shumë

mekanizmave si; kalcifikimi, fibroza, perforacioni, dilatacioni dhe malformime të lindura.Nga

pikëpamja etiologjike, sëmundjet valvulare

klasifikohen si degjenerative, postinflamatore,

kongenitale, postinfektive apo nga shkaqe të tjera

specifike.Sot shkaku më i zakonshëm është zgjerimi i

rrënjës së aortës.Sëmundjet postinflamatore kryesisht

pas kthimit të ethes reumatizmale zënë vendin e dytë

në etiologjinë e regurgitimit aortal. Mund të vijë edhe


Jorida Çuni 18

nga sëmundjet e lindura të zemrës si bikuspidia e aortës .

Këto sëmundje çojnë në trashjen valvulare, shtrembërim të tyre, ngjitjen komisurale,

duke shkaktuar regurgitim aortal, stenozë aorte apo kombinimin të të dy lezioneve. Dekursi

klinik i regurgitimit aortal kronik varet nga shtrirja e lezionit valvular dhe nga aftësitë adaptuese

të ventrikulit të majtë ndaj mbingarkesës kronike vellimore që i shkakton ky regurgitim.

Mbijetesa e këtyre personave me regurgitime aortale të lehta deri mesatare është pothuasje e

njëjtë me atë të njerëzve normale. Kur shfaqen simptomat e sëmundjes si dispnea, apo angina

pectoris gjendja klinike keqësohet.Në fillim të sëmundjes pacientët mund të ndjejnë pulsacione

në qafë, fillojnë shenjat e insufiçencës së ventrikulit të majtë.Kur shfaqet edhe shenjat klinike të

insuficencës së ventrikulit të djathtë prognoza për jetën e të sëmurit është vetëm disa

mujore.Disa të sëmurë bëjnë sinkope. Vdekja e papritur është më e shpejtë te ata persona me

zemër të madhe. Tek të dhënat e ekzaminimit fizik, karakteristikë është pulsi kërcyes i Corrigan,

pasohet nga një kolaps diastolic i shkaktuar nga regurgitimi.Presioni sistolik është i lartë ndërsa

ai diastolik është i ulët.Format e lehta dhe të moderuara kanë në përgjithësi një dekurs

asimptomatik për shkak të një kompensimi kardiocirkulator të mirë për gjithë jetën.Në mjekimin

medikamentoz permendim vazodilatatorët, digitalikët, diuretikët.Në mjekimin kirurgjikal

proçedura bëhet duke përdorur proteza valvulare metalike por përdoren edhe proteza biologjike.

Stenoza e aortës;

Është lezioni më I zakonshëm valvular në SHBA. Duke patur parasysh se popullsia

amerikane është vjetëruar, incidenca e stenozës aortike

është në rritje. Shkaqet e stenozës aortike janë: degjenerimi

i valvules bikuspidale dhe në më të shumtën e

rasteve,degjenerimet kalcifikuese. Prej kohësh mendohet të

jetë një sëmundje e stresit dhe ndryshimet degjenerative e

kalcifikuese.Stenoza aortike konsiderohet si një process

inflamator proliferative i ngjashem me aterosklerozen.

Stenoza aortike, në të cilin valvula e aortes nuk hapet

plotësisht, krijon një zmadhim te ventrikulit të majtë, nga

pengese e traktit dales te gjakut, rritet sasia e volumit

rezidual pas sistoles, rritet puna dhe pasngarkesa e ventrikulit te majtë(LV).

Regurgitacioni trikuspidal;

Defektet funksionale të valvules trikuspidale klasifikohen në

primare dhe sekondare.Sëmundjet parësore të valvulës janë të

shkaktuar nga kushtet që ndikojnë në anatominë e valvulës, për

shembull anomalitë kongenitale, endokarditet reumatike, sëmundjet

infektive, toksiciteti, tumoret dhe traumat e hapura.Sëmundjet

dytësore trikuspidale mund të rezultojnë nga patologji të ventrikulit të

djathtë, hipertensioni pulmonar, presioni i rritur në ventrikulin e


Jorida Çuni 19

djathtë, sëmundjet e valvulës aortës ose mitrale, dështimi i zemrës së majtë, kardiomyopatia e

dilatuar, zgjerim i unazës trikuspidale ose embolia. Ndonjëherë telat e futur përmes valvulave të

tilla si defibrilatori automatik, implantimi i kardioverterit apo stimuluesve kardiak mund të

shkaktojnë regurgitacion trikuspidal.

Stenoza trikuspidale;

Pacientët me stenozë trikuspidale kanë pengesë në

rrjedhjen e gjakut nga atrium i djathtë në ventrikulin e

djathtë.Shkaktarët më të zakonshëm janë sëmundjet reumatike të

zemrës, endokarditi dhe tumoret intrakardiake.Prezantimi klinik

i stenozës trikuspidale është logjikisht në përputhje me

deshtimin e njëanshem të zemrës që karakterizohet nga ulja e

punës së zemrës, lodhje, anasarka, hepatomegali dhe ascit.

1.3.Veset kongenitale

DIV- Defekti interventrikular

Shumë i zakonshëm në klinikën e përditshme, ekziston në një komunikim në septumin që ndan

VD nga VM si rezultat gjaku kalon nga ana e VM që ka presion më të lartë në VD duke shkuar

në mënyrë anormale në mushkëri dhe duke rritur sasinë e gjakut që

shkon. Afërsisht 30% e vrimave mbyllen vetë me kalimin e kohës kur

janë të vogla.Pacientët me vrima të mëdha duhet ti nënshtrohen

ndërhyrje kirurgjikale. Defektet e mëdha duhen mbyllur që gjatë vitit

të parë të jetës duke qenë se ato shkaktojnë veshtirësi në frymëmarrje

dhe simptoma të tjera të IK. Nqs defekti nuk mbyllet në kohën e

duhur, atëherë pacienti mund të zhvillojë sëmundjen vaskulare të

mushkërive duke qenë shpeshherë fatale. Në rast se defekti nuk

mbyllet brenda një kohe të caktuar, presionet midis anës së majtë dhe

të djathtë barazohen (S.Eisenmager) dhe më vonë semundja

vaskulare e mushkërive shkakton dëmtime të parikthyeshme të enëve të gjakut në mushkëri dhe

pacienti bëhet inoperabël për korrigjimin e plotë. Në një rast të tillë i vetmi trajtim është

transplanti i zemrës dhe mushkërive.DIV janë të permasave dhe lokalizimeve të ndryshme dhe

disa korrigjohen më lehtë se të tjerat. Ndërhyrja realizohet nëpërmjet QEK dhe vrima mbyllet

duke përdorur një patch biologjik ose sintetik. Mundësite e mbijetesës dhe mundësia për të bërë

një jetë normale pas kësaj ndërhyrje janë të mrekullueshme.

DIA-defekti interatrial

Konsiston në një vrimë në septumin interatrial. Në

shumicën e rasteve tolerohet mirë nga fëmijët dhe mund të mos

diagnostikohet deri sa femija rritet, ndonjëherë deri në moshë të

rritur. Megjithatë kur diagnostikohet duhet të trajtohet patjetër. Në


Jorida Çuni 20

varësi nga madhësia e vrimës ky defekt mund të qepet edhe në mënyrë direkte. Ndërkohë vrimat

e mëdha kërkojnë përdorimin e patch biologjik për ti mbyllur. Në raste se vrima nuk riparohet

mund të zhvillohet IK, sepse një sasi e gjakut kalon nëpërmjet një cirkuli më të shkurtër në

mushkëri, ndërkohë që duhet të kalojë në qarkullimin sistemik, duhet nënkuptuar që zemrës I

duhet të punojë më shumë.Në disa raste sëmundja vaskulare e mushkërive mund të zhvillohet

ose koagulat që mund të vijnë nga këmbët të kalojnë në anën e majtë të zemrës dhe më pas në tru

duke dhënë komplikacione të rënda shpesh edhe fatale.Rreziku i ndërhyrjes është shumë I vogël

dhe përqindja e mbijetesës është më e madhe se 99%.Keto difekte kur janë të dimensioneve të

vogla mund të mbyllen edhe thjesht duke përdorur disa pajisje të vogla të cilat implantohen

nëpërmjet katetereve. Ekziston një ves tjetër i lindur i zemrës tepër kompleks që quhet kanali

atrioventrikular total ose parcial. Rreziqet e ndërhyrjes kirurgjike në këtë rast janë diçka më të

mëdha.Fëmijët me S. Doën kanë një probabilitet më të madh për të pasur një kanal

atrioventrikular.Çdo korrigjim kirurgjikal i DIA kërkon QEK dhe pas tij pacienti ka një jetesë më

se normale.

Duktus botallis apertus;

Ndërkohë që zemra fetale zhvillohet gjatë shtatzanise, krijohet një tub që lidh aortën me

a.pulmonaris që quhet ductus anteriosus ose ductus botalli

dhe është përgjegjës për faktin që gjaku anashkalon

mushkëritë, duke zhvendosur gjakun nga a. pulmonaris

drejt aortës.Mqs fetusi gjatë shtatzanisë merr gjak të

oksigjenuar nga nëna nëpërmjet placentës, atëherë ai nuk

ka nevoje për funksionimin e mushkërive të tij. Pasi fëmija

lind, atëherë mushkërite e tij fillojnë funksionimin e tyre

dhe ductus anteriousus nuk nevojitet më. Normalisht

mbyllet brenda dy orëve të para deri në dy ditët e para pas

lindjes. Në rast se mbetet i hapur dhe funksional atëherë

konsiderohet si defekt i lindur i zemrës dhe normalisht

kërkon trajtim shumë të shkurtër kalon në mushkëri.Në

raste të tjera mund të ndodhin infeksione në këtë tub ose

me kalimin e kohës presioni i lartë në a.pulmonaris mund

të shkaktojë sëmundje vaskulare të mushkërive.Kjo sëmundje dëmton enët e gjakut të

mushkërive në të cilat rritet rezistenca ndaj fluksit të gjakut dhe në raste tepër ekstreme gjaku

mund të rikthehet prapa.Në një rast të tillë VD i cili normalisht pompon gjakun e paoksigjenuar

në drejtim të mushkërive fillon të pompojë gjak të paoksigjenuar në drejtim të aortës. Kur ndodh

ky fenomen shfaqet cianoza e cila është një tregues që gjendja është tepër serioze. Fatmirësisht

ductus arteriosus diagnostikohet shumë shpejt se sa të zhvillohen këto probleme dhe defekti

korrigjohet. Ekzistojnë tre rrugë të mundshme për të mbyllur ductus arteriosus.Në bebet e

porsalindura veçanërisht në prematurë mund të mbyllet duke përdorur indometacine që shkakton

një kontraktim të ductusit duke dhënë mbylljen e tij.Ky trajtim nuk funksionon gjithmonë.


Jorida Çuni 21

Trajtimi konvencional është trajtim kirurgjikal që realizohet me torakatomi të majtë dhe duke

ndarë duktusin në dy fundet e tij dhe duke i qepur ato. Ekzistojnë katetera, të cilët nëpërmjet

enëve të gjakut mund të zhvendosen deri pranë duktusit dhe atje vendosin një pajisje të vogël, e

cila mbyll duktusin nga brenda. Kjo shmang deri diku ndërhyrjen kirurgjikale.Shanset për të

mbijetuar janë më shumë se 99% dhe në shumicën e rasteve pacientët shërohen plotësisht.

Koarktacioni I aortës;

Ekziston një ngushtim anormal i një segmenti të shkurtër të aortës, normalisht më pak se

2 cm. Aorta mund të ketë një ngushtim afërsisht prej 90 % në këtë zonë dhe me kalimin e kohës

mund të mbyllet plotësisht. Nqs aorta ngushtohet atëherë gjaku gjen rrugë të tjera të qarkullimit

për të shkuar në pjesën e poshtme të trupit duke shfrytëzuar hapjen e enëve kolaterale, të cilat në

gjendje normale janë disa tepër të vegjël. Në individë

normale, enët kolaterale jane shumë të vogla dhe shumica

janë jo funksionale, ndërkohë që në një pacient me

koarktacion aorte ata janë më të mëdha. Ky defekt mund

të diagnostikohet pas lindjes ose edhe më vonë. Shenjat

tipike janë: presion tepër i lartë i gjakut në krah dhe

presion tepër i ulët në këmbë. Disa fëmijë mund të

zhvillojnë IK dhe mund të kenë nevojë për ndërhyrje

kardiake urgjente. Në raste më pak te renda koarktacioni

nuk diagnostikohet derisa femija arrin moshën e pubertetit ose të adultit. Jetëgjatësia e pacientit

me koarktacion të aortës mund të jetë shumë e shkurtër në rast se nuk bëhet kirurgjia.Presioni i

lartë në pjesën e sipërme të trupit mund të çojë në hemorragji cerebrale ose në IK. Gjithashtu

mund të ndodhin në zonën e koarktacionit ose aorta mund të çahet afër zonës së ngushtuar. Gjatë

ndërhyrjes kirurgjikale kardiokirurgët, mund të heqin pjesën e ngushtuar dhe më pas të qepin

aorten. Ata mund të zgjerojnë pjesën e ngushtuar duke vendosur një patch sintetik prej dakroni.

Kjo është një ndërhyrje kurative.Shanset e mbijetesës janë mbi 99%.Arteriet që furnizojnë

shtyllën kurrizore mund ta kenë origjinën nga segmenti i shkurtuar i aortës.Për këtë arsye

afërsisht 1% e pacientëve mund të zhvillojnë shkallë të ndryshme paralizash të gjymtyrëve të

poshtme.Në disa raste aorta mund të ngushtohet përsëri pas korrigjimit kirurgjikal.Në këtë rast

pjesa e ngushtuar mund të zgjerohet duke përdorur kateter me ballon.

Transpozicioni I enëve të mëdha të gjakut;

Dy arteriet kryesore që e marrin origjinën nga zemra

kanë ndërruar pozicionet e tyre.Si rezultat gjaku i paoksigjenuar

i cili vjen nga venat në zemër pompohet nga zemra në aortë

duke dhënë cianozë të fëmijës.Gjaku i oksigjenuar që vjen nga

mushkëritë në zemër nëpërmjet a.pulmonaris pompohet përsëri

në mushkëri nëpërmjet a.pulmonaris e cila e merr origjinën në

VM.Në disa raste së bashku me transpozicionin e enëve të


Jorida Çuni 22

mëdha të gjakut mund të gjenden defekte të tjera shoqëruese sikurse dhe DIV. Fëmijët që vuajnë

nga transpozicioni i enëve të mëdha të gjakut janë shumë cianotike dhe nëse nuk korrigjohet

atëherë këta fëmijë nuk mbijetojnë më shumë se 1 vit.Sot shumë fëmijë me transpozicion i

nënshtrohen proçedurave të tilla ndihmëse sikurse zgjerimi I një vrime në septumin interatrial

menjëherë pas lindjes.Kjo proçedurë kryhet në laboratorin e kateterizimit kardiak me një kateter

specifik.Vrima interatriale lejon që gjaku I oksigjenuar të përzihet me gjakun e paoksigjenuar

dhe kjo përmirëson kushtet e fëmijës për një periudhë kohe.Aktualisht ekzistojnë një sërë

ndërhyrjesh që mund të korrigjojnë këtë defekt të lindur.Njëra prej taktikave është ndërrimi I

vendeve duke qepur a.pulmonaris në VD dhe aortën në VM.

Tetralogjia Fallot;

Ky keqformim I zemrës përmban kater defekte të lindura, të cilat gjenden në zemër në

mënyrë simulante. Në këtë malformacion gjejmë; DIV, SAP, shalimi i aortës, HVD.Për shkak të

lokalizimit të DIV në raport me shalimin e aortës dhe SAP, gjaku i paoksigjenuar i cili kthehet në

zemër nëpërmjet venave në zemër kalon shumë shpejt nga

VD në VM ku përzihet me gjakun e oksigjenuar që kthehet

nga mushkëritë dhe duke kaluar në qarkullim jep cianozë.

Në disa forma të TF defektet jane më të rënda, veçanërisht

përsa i përket sasisë së gjakut të paoksigjenuar që kalon nga

VD në VM. Sa më shumë pengesa të ketë gjaku për të kaluar

nga VD në a.pulmonaris, aq më cianotik është pacienti. Në

disa raste të sapolindurit kanë një cianozë të theksuar dhe

ndërhyrjet kirurgjikale paliative që konsistojnë në krijimin e

shunteve sikurse shunti Blatock-Taussing quhen dhe “blu baby operations”. Këto operacione

ndihmëse do të jepnin mundësi në reduktimin e ndjeshëm apo eleminimin e cianozës duke I

dhënë fëmijës një ngjyrë normale të lëkurës. Shanset e mbijetesës pas kirurgjisë totale janë mbi

90%.Rezultatet afatgjata janë shumë të mira.Në rast se keqformimi nuk është korrigjuar atëherë

mund të zhvillohen komplikacione serioze si cianoza progresive, dëmtime cerebrale, infeksione

cerebrale, hemorragji pulmonare. Pa ndërhyrje kirurgjikale shumica e pacientëve me TF nuk do

mund të mbijetonin përtej moshës 20 vjeçare.

SAP- stenozë e arteries pulmonare

Është një ngushtim i valvulës së a.pulmonaris e cila është

e vendosur në VD. Kur kjo valvul është shumë e ngushtuar

atëherë pacienti mund të shfaqë menjëherë simptoma pas lindjes

duke përfshire dhe cianozën. Në fëmijët e rritur simptomat

përfshijnë lodhjen ose aftësine e reduktuar për të bërë sforcime

fizike.Shpesh diagnoza dyshohet nga prania e një zhurmë

kardiake ose nga EKG.Echo-kardiograma identifikon

anatomikisht defektin dhe vendos diagnozën.Për SAP e thjeshta


Jorida Çuni 23

mund të përdoret kateteri me ballon për të hapur valvulën.Në raste të tjera ndërhyrja kirurgjikale

është e nevojshme.Në disa raste ekziston edhe një obstruksion muskular në VD, i cili ka nevojë

të hiqet kirurgjikisht.Rezultatet janë shumë të mira. Shanset e mbijetesës janë mbi 99% dhe

rezultatet afatgjata shumë të mira

Stenoza kongentiale e aortës;

Në formën më të thjeshtë të këtij defekti valvula e aortës është e ngushtuar në mënyrë

anormale.Variacione të tjera të këtij defekti përfshijnë ngushtime mbi valvulën e aortës ose

ekzistenca e një membrane që pengon kalimin e gjakut në aortë dhe ndodhet nën valvulen e

aortës.Në disa raste një anomali e muskulit menjëherë nën valvulën e aortës mund të shkaktojë

obstruksion të fluksit të gjakut.Fëmijët me forma të rënda të stenozës të valvulës së aortës mund

të paraqesin IK ose dispne.Ky defekt i lindur mund të dyshohet duke dëgjuar zhurma në zemër

ose nga EKG jonormale. Konfirmimi i diagnozës bëhet me Echo-kardiogramë.Në disa raste

mund të jetë i nevojshëm edhe kateterizimi kardiak për të saktësuar diagnozën. Në forma më të

rënda fëmija mund të ketë nevojë për ndërhyrje kirurgjikale urgjente, e cila konsiston në hapjen e

valvulës së aortës. Disa qendra kardiake përdorin kateterin me ballon për ti hapur këto valvula

duke e shtyrë ndërhyrjen kirurgjikale për më vonë deri sa femija të rritet pak. Vendimi për të

kryer ndërhyrjen kirurgjikale varet nga grada e obstruksionit.


Jorida Çuni 24

2: Teknikat kirurgjikale

2.1. Teknika kirurgjikale e by-passit koronar

Sëmundja iskemike e zemrës është shprehje direkte e ateriosklerozës koronare, është

shkaku më i shpeshtë i vdekjes në vendet e zhvilluara.Obstruksioni koronar çon në pakësim të

ndjeshëm të fluksit koronar duke shkaktuar iskemi akute ose kronike, infarkt miokardi ose

vdekje të papritur.Mjekimi i sëmundjes iskemike të

zemrës mund të bëhet në mënyre konservative, me

medikamente ose në mënyrë invazive me terapi

kardiologjike intervenuese si PCI, stent, rotablator etj dhe

operacion si bypass koronar. PCI zë sot mbi 50% të

proçedurave rivaskularizuese duke garantuar sukses të

lartë dhe përqindje të ulët ndërlikimesh.Sidoqoftë PCI

është një proçedurë invazive dhe më pak se 1% e të

sëmurëve kërkojnë ndërhyrje urgjente kirurgjikale, për

shkak të iskemisë akute.Iskemia akute miokardiale

shkaktohet nga një disekim i gjërë i enës koronare dhe

tromboza pasuese.Përdorimi i stenteve të gjeneratave të fundit e ka ulur rrezikshmërinë e një

fenomeni të tillë, megjithatë në rreth 0.7% të rasteve kërkohet ndërhyrja urgjente

kirurgjikale.Kjo e fundit pakëson ndjeshëm dëmtimet iskemike duke shkurtuar kohën e iskemisë

akute deri në riperfuzion.Kur PCI dështon dhe çon në mbylljen e vazës koronare, pacientët bëjnë

anginë, ndryshime iskemike në EKG, ose paqëndrueshmëri hemodinamike me pasojë shokun

kardiogjen ose arrestin kardiak.Incidenca e kirurgjisë së urgjencës për PCI të dështuar është nën

1% në rastet kur përdoren stente.Shpesh në këta të sëmurë nevojitet vendosja e ballonit

intraaortik që në sallën e hemodinamikës dhe transportohen në sallën e operacionit për të kryer

bypasin koronar.

Anatomia kirurgjikale e arterieve koronare;

Anatomikisht sistemi arterial koronar ndahet në dy sisteme. Arteria koronare e majtë dhe

arteria koronare e djathtë. Parë nga këndvështrimi kirurgjikal pema arteriale koronare ndahet në

4 sisteme të rëndësishme:Trunku komun i arteries koronare të majtë (Left Main) LM, Arteria

descendente-anteriore (left descendent artery) LAD dhe degët e saj, arteriet diagonale (D1, D2

etj), arteria cirkumfleksa(Cx) dhe degët e saj, arteriet marginale(M1, M2 etj), arteria koronare e

djathte (Right Coronary artery) RCA dhe degët e saj (posterior descedending artery- PDA dhe

arteria postero-laterale e djathte). Variabiliteti në lidhje me origjinën e arteries deshendente

posteriore (PDA) shprehet me termin dominancë. Kur PDA lind nga RCA kemi të bëjmë me

dominancë të djathtë, 80%-85% e rasteve dhe kur ajo është degë e Cx dominanca është e majtë,

15-20%. Ky dallim ka rëndësi nga këndvështrimi kirurgjikal për të bërë planin e vendosjes së

bypassit koronar. Nga ana tjetër nodusi atrioventrikular vaskularizohet nga arteria koronare.


Jorida Çuni 25

Strategjia e operacionit;

Konsiston në rivaskularizimin e plotë të miokardit duke by-passuar të gjitha stenozat, mbi

50% të diametrit të enës, në të gjitha arteriet koronare të rëndësishme dhe degët e tyre. Si rregull,

nuk by-passohen enët koronare me lumen nën 1.5 mm. Parapëlqehen më shumë grefet arteriale

dhe më pak ato venoze, për shkak të jetëgjatësisë shumë të madhe të të parave.Si rregull, në një

të sëmurë trivazal, preferohet vendosja e LIMA mbi LAD, një segment vene mbi arterien

diagonale, një tjetër mbi Cx dhe e fundit mbi RCA.Taktika e kryerjes së operacionit të bypassit

ndryshon nga një klinike në tjetrën, por si rregull ka disa parime të përgjithshme.Në të sëmurët

ku mendohet të bypassohen shumë degë, fillimisht kryhen anastomozat venoze distale dhe pastaj

anastomoza e LIMA mbi LAD.Anastomozat proksimale venoze në aortë kryhen me zemër në

aktivitet duke klampuar parcialisht aortën.

Teknika e bërjes së bypassit;

Operacioni i bypassit koronar kryhet sipas teknikës standarde të operacioneve me zemër

të hapur, me ndihmën e AQEK. Si incizion shërben sternotomia mediane dhe pasi hapet

perikardi bëhet kanjulimi i aortës duke i kushtuar vëmendje zgjedhjes së vendit pa lezione të

aortës ashendente. Kanjulimi venoz realizohet me anë të një kanjule venoze që futet në atriumin

e djathte nga aurikula e djathtë dhe përçohet në venën kava inferior, duke pasur vrima drenazhi

për këtë dhe për AD.Arresti i zemrës kryhet me solucion kardioplegjik kristaloid ose gjak të

ftohtë nga rrënja e aortës ose sinusi koronar, kombinuar me solucion Shamëay ose akull në

sakusin perikardial. Ndërkohë që kryhen proçedurat e mësipërme, asistenti preparon dhe merr

venën saphena që do të shërbejë si gref venoz. Në rastet kur perdoret LIMA, ajo preparohet dhe

merret menjëherë pas sternotomisë.

Marrja dhe përgatitja e venës;

Si rregull preferohet vena saphena magna duke filluar nga regjioni maleolar.Vena

saphena merret duke incizuar lekurën që nga regjioni alveolar deri në rrezen e kofshës.Marrja e

venës saphena bëhet duke përdorur teknikën “no touch”.Asnjëheë nuk preket tërësia e murit të

saj për të shmangur dëmtime të intimës me pasoja fatale në periudhën e hershme postoperatore-

trombozën e hershme të saj.Pasi lidhen degët kolaterale dhe bëhet përgatitja me delikatesë për të

shmangur dëmtimet e intimës, ajo pritet dhe vendoset në një enë me gjak të heparinizuar ose

solucion fiziologjik, për tu ruajtur deri në momentin e by-passimit.

Marrja dhe përgatitja e arteries mamarie interne (IMA);

Si rregull, IMA e majtë përdoret për bypassimin e LAD, më rrallë përdoren të dy arteriet

mamare. LIMA preparohet menjeëherë pasi është bërë sternotomia, duke ngritur njëren anë të

sternumit me diverikator të veçantë si psh Favoloro.LMA preparohet në bllok së bashku me

venën, indin dhjamor dhe shtresën muskulo-faciale interne etj, që nga hyrja e saj në diafragëm

deri në nivelin e brinjës së parë.Pasi izolohet dhe preparohet gjatë gjithë gjatësisë së saj, deri në

nivelin e brinjës së VI, ajo pritet në ekstremitetin distal dhe është gati për të kryer anastomozën


Jorida Çuni 26

distale.Mobilizimi i plote i pedunkulit e lejon IMA që të jetë e lirë, të shtrihet medialisht

pulmonit duke shmangur kështu tensionin e saj nga buza mediale e pulmonit gjatë

respiracionit.Për të shmangur spazmën e saj, si rregull injektohet papaverin në lumenin e saj ose

mbështillet ajo me një garzë të ngopur me solucion që përmban papaverin. Përdorimi i dy IMA si

gref këshillohet veçanerisht në moshat relativisht të reja; por ai shoqërohet me një rrezik më të

lartë të infeksionit sternal dhe të mediastinit, sidomos në të sëmurët diabetik.

Teknika perioperatore;

Kirurgjia koronare kërkon bërjen e një plani preoperator dhe aplikimin e kujdesshëm të

tij.Në kirurgjinë koronare qëndron i pashkruar një rregull i artë. Është shumë më mirë ti ruhesh

një gabimi teknik se sa ta riparosh atë. Pasi është klampuar aorta dhe zemra është në gjendje

arresti, nga efekti i solucionit kardioplegjik dhe ftohjes lokale, lokalizohet vendi ku do te

incizohet arteria koronare. Ky i fundit duhet të jetë i paprekur nga sëmundja, i lirë nga pllakat

aterosklerotike dhe depozitimet kalçike. Pritet epikardi mbi arterien koronare, zbulohet arteria

dhe incizohet longitudinal 0.6-0.8 cm

Anastomozat distale; Pasi bëhet identifikimi i enës koronare nën vendin e stenozuar, realizohet

arteriotomia longitudinale 5-7 mm pikërisht në mesin e arteries.Anastomoza kryhet me suturë

proleni 7/0 ose 8/0 sipas teknikës continua.Kujdesi i veçantë tregohet gjatë realizimit të

anastomozës në majën e saj.Ky është vendi me kritik që përcakton kapacitetin e fluksit sanguin

të anastomozës. Me përfundimin e anastomozës distale lidhja e suturave duhet bërë duke

insufluar solucion fiziologjik të heparinizuar me presion në gref për të shmangur stenozën në

gojën e krijuar.Në përfundim të anastomozës testohet ajo për kalueshmërinë dhe për hemorragji.

Endarterektomia koronare; Në mjaft qëndra kardiokirurgjikale endarterektomia kryhet në 10%

të rasteve.Si rregull ajo përdoret në RCA dhe nuk rekomandohet në sistemin koronar të majtë.Në

sistemin koronar të djathtë endarterektomia rekomandohet në rastet kur arteria është totalisht e

okluduar dhe kur nuk ka degë distale të përshtatshme për anastomozë.Teknikisht

endarterektomia kryhet duke incizuar RCA pikërisht para crux-it nga adventicia deri në pllakën

kalçike. Me anë të një elevatori fin gjendet një plan midis medias të kalçifikuar dhe segmentit

elastik të adventicias. Pllaka kalçike preparohet dhe tërhiqet distalisht dhe proksimalisht duke

liruar një lumen të përshtatshëm për kryerjen e anastomozës.Të gjitha teknikat e anastomozave

distale kërkojnë përputhje preçize të endotelit të grefit me endotelin e arteries koronare për të

realizuar një anastomozë perfekte pa stenozë.Grefi pozicionohet në një kënd rreth 45 gradë me

aksin gjatësor të arteries koronare. Në fund të anastomozës distale duhet të shfaqet efekti i “

kokës së kobrës”

Anastomozat proksimale; Pasi jane përfunduar anastomozat distale, nxirret ajri nga zemra,

deklampohet aorta dhe rivihet zemra në aktivitet me goditje elektrike ose spontanisht. Ndërkohë

që bëhet ringrohja e organizmit, kryhen anastomozat proksimale në aortë.Para fillimit të kryerjes

së tyre duhet të sigurohemi për gjatësinë adekuate të grefit venoz ose arterial, grefi të mos jetë i

perdredhur dhe i orientuar në drejtim të kundërt, kur kemi të bëjmë me grefe

venoze.Anastomozat proksimale kryhen duke klampuar parcialisht aortën ashendente, duke u


Jorida Çuni 27

siguruar që zemra të përfuzionohet gjatë këtij momenti.Si rregull aorta klampohet parcialisht me

një klem të madh për të realizuar në të njëjtën kohë të gjitha anastomozat proksimale.Vrima në

aortë mund të jetë katrore, e rrumbullakët ose triangulare.Diametri i saj mund të jetë 4-5 mm.

Anastomoza kryhet sipas teknikës kontinua duke përdorur prolen 6/0.Matja e gjatësisë së grefit

bëhet me shumë kujdes.Grefi më i gjatë bën kënd, gjë që mund të çoje deri në mbylljen e tij;

grefi i shkurtër bën që të shqepet anastomoza.

Anastomoza proksimale në aortë; Me përfundimin e kryerjes së të gjitha anastomozave

proksimale hiqet klemi parcial aortal dhe nxirret ajri nga grefet duke i punktuar me age të hollë.

Kontrolli i kujdesshëm i hemostazës dhe prania e një hemodinamike të qëndrueshme cojnë në

shkëputjen graduale nga AQEK.Vendosja e sistemit të drenazhit dhe mbyllja e toraksit bëhet

sipas teknikave standarte duke përdorur tel çeliku inoksidabël për mbylljen e sternumit.Vlerësimi

i kalueshmërisë së grefit në fund të interventit është shumë i rëndësishëm. Në shumë qëndra

kardiokirurgjikale presupozohet se grefi është patent në rast se i sëmuri nuk ka kompromentim

hemodinamik ose shenja klinike të iskemisë së miokardit. Objektivizmi i kalueshmërisë së grefit

realizohet me floëmetër ultrasound. Rritja e popullaritetit të “ beating heart surgery” ka shtuar

ndjeshëm kërkesën për verifikimin e kalueshmërisë së grefeve me këto metoda.

Rezultatet;

Rezultatet e hershme dhe të vona të operacionit të bypassit koronar ndryshojnë nga një

klinikë në tjetrën dhe nga një kontigjent i sëmurësh në tjetrin.Në klinikat me eksperiencë

mortaliteti i hershëm luhatet në shifrat 2-3% në vartësi të gravitetit të sëmundjes, moshës,

sëmundjeve shoqëruese etj. Mbijetesa pas një muaji është 96.5% dhe zbret në 95%,88%, 75%

dhe 60% në 1.5; 10 deri në 15 vjet ose më shumë pas operacionit. Rrezikshmëria postoperatore

ka një kurbë karakteristike me ngjitje dhe zbritje të shpejtë për tu bërë konstante pas tre muajve

të para.Ajo rritet në menyre të ndjeshme rreth 6 vjet pas operacionit të bypassit dhe është e lidhur

me mbylljen e grefeve venoze ose progresionin e sëmundjes aterosklerotike në enët koronare

native.Përdorimi i IMA ul ndjeshëm rrezikshmërinë e kesaj periudhe, megjithëse rrit disi

mortalitetin e hershëm postoperator.

Liria nga angina pektoris;

Studimet klinike dhe testet ushtrimore kanë treguar që operacioni i bypassit zhduk

dhimbjen anginoze.Megjithatë rishfaqja e anginës është ngjarja më e zakonshme pas

operacioneve të tilla.Në studime multicentrike është parë se vetëm 60% e të sëmurëve të operuar

nuk kane angina pektoris 10 vjet pas operacionit. Rishfaqja e anginës mund të ndodhë në

periudhën e hershme postoperatore 3 muaj pas tij dhe është lidhur me rivaskularizimin jo të plotë

ose me mbylljen e hershme të grefit venoz. Rishfaqja e vonë e anginës, rreth 4 vjet pas

operacionit lidhet me progresin e sëmundjes aterosklerotike në enët native koronare dhe/ose nga

ngushtimi dhe mbyllja e një ose më shumë grefeve venoze.Nuk duhet harruar që operacioni i

bypassit është vetëm një metodë kirurgjikale paliative që nuk ka asnjë efekt mbi sëmundjen bazë,

aterosklerozën koronare.Është e arsyeshme të mendohet që rezultatet e shkëlqyera menjëherë pas

operacionit, të keqësohen me kalimin e kohës në vartësi të agresivitetit të sëmundjes

aterosklerotike koronare.


Jorida Çuni 28

Liria nga infarkti i miokardit

Infarkti i miokardit perioperator, është i lidhur më shumë me proteksionin jo të mirë të

miokardit gjatë operacionit, se sa me sëmundjen iskemike koronare ose operacionin e bypassit si

i tillë. IM perioperator luhatet në shifra 3-10%. Shfaqja e IM në distancë nga operacioni i by-

passit është një ngjarje e rrallë, vetëm 4% në 5 vjet duke u rritur ndjeshëm më vone, 30% në 15

vjet.

Liria nga vdekja e papritur

Një nga faktorët beneficiale të rëndësishëm pas operacionit të bypassit koronar është

incidenca shumë e ulët e vdekjes së papritur.Në studime të shumta është parë që vdekja e

papritur takohet vetëm në 3 % të rasteve 10 vjet pas operacionit.Funksioni sistolik i ulët i VM

është faktor shumë i rëndësishëm rreziku në pacientët e operuar.

Cilësia e jetës;

Rritet ndjeshëm pas operacionit dhe shpreh efikasitetin e by-passit koronar, krahas

zgjatjes së jetës.Përmirësimi i cilësisë së jetës lidhet ngushtë me lehtësimin dhe zhdukjen e

dhimbjes anginoze dhe të insuficiencës kardiake, me mospasjen nevojë të përdorimit të

medikamenteve dhe të shtrimit në spital, rifitimin e aktivitetit fizik dhe mendor etj.Rritja e

ndjeshme e cilësisë së jetës pas operacionit është shumë e shprehur gjatë 5 viteve të para pas

tij.Më vonë fillon një rënie graduale e saj, e ngjashme me fenomenin e lirisë nga angina

pektoris.Kapaciteti ushtrimor maksimal përmirësohet ndjeshëm pas operacionit të bypassit dhe

anomalitë elektrokardiografike gjatë provës së cikloergometrisë ulen shumë. Megjithatë gjendja

funksionale varet shumë nga funksioni preoperator i VM, rivaskularizimi i plotë ose jo i

miokardit dhe kalueshmëria e grefeve. Kapaciteti funksional ushtrimor rritet ndjeshëm të paktën

3-10 vjet pas operacionit.

Përdorimi i medikamenteve;

Pothuaj të gjitha studimet japin një ulje drastike të përdorimit të medikamenteve e

kryesisht të vazodilatatorëve dhe b-bllokuesve pas operacionit. Në studime multicentrike është

parë që në 3 vjet vetëm 25% e pacientëve të operuar marrin betabllokues kundrejt 70% të

pacientëve të pa operuar. Përdorimi i aspirinës e kryesisht aspirinave që treten në intestin si

salospiri etj, është i domosdoshëm për të ruajtur kalueshmërinë e grefeve.

Fati i grefeve;

IMA është gref i shkëlqyer në operacionet e bypassit koronar dhe kjo kryesisht për shkak

të jetëgjatësisë së madhe të tij.Rreth 90-95% e grefeve të IMA mbi LAD e kanë të ruajtur

kalueshmërinë pas 10 vjetësh, ndërkohë që mbyllja e tij më vonë është fenomen shumë i

rrallë.Studimet multicentrike kane treguar që IMA mbi LAD përmirëson ndjeshëm mbijetesën e

largët në të sëmurët me funksion normal dhe të dëmtuar të VM krahasuar me pacientët që kanë

vetëm grefe venoze.Veç kësaj, pacientët me IMA kanë një incidencë shumë më të ulët të

rikthimit të anginës, më pak infarkte miokardi dhe rioperacione.Përformanca e shkëlqyer e IMA

kur vendoset mbi LAD shpjegohet pjesërisht me efektin e favorshëm të funksionit të qelizave

endoteliale të IMA.Nga ana tjetër IMA mbi LAD ka jetëgjatësi më të madhe se mbi Cx ose

RCA, pasi tek e para “lit d’aval” si rregull është shumë më e mirë. Studimet kliniko-


Jorida Çuni 29

koronarografike kanë treguar se shpeshtësia e mbylljes së IMA mbi Cx dhe RCA është më e lartë

se IMA mbi LAD, kryesisht sternitet e shpeshta pas përdorimit të dy IMA në moshat e vjetra,

janë argumenta kryesore për përdorimin vetëm të një IMA në këto mosha

Grefet venoze;

Më të përdorura në kirurgjinë e bypassit aortokoronarian janë ato me venën saphena

magna, unilateral ose bilateral. Ajo mund të përdoret si gref midis aortës dhe arteries koronare

nën vendin e ngushtuar mbi sistemin e arteries Cx, degët marginale, sistemin e RCA, degët

posterolaterale ose mbi PDA, si dhe më rrallë mbi LAD. Teknika e mirëfilltë kirurgjikale duke

përdorur gref venoz është relativisht më e thjeshtë dhe më pak e komplikuar, por rezultatet në

distancë lënë për të dëshiruar.Venat saphena të përdorura si grefe të lira, pësojnë ndryshime

morfologjike me kalimin e viteve pas operacionit, që fillojnë me trashje difuze intimale, të

konstatuar në të gjithë grefet një muaj pas operacionit. Për fat të mirë ky proçes nuk është

progresiv. Trashësia e hiperplazisë intimale është në përpjestim të zhdrejtë me fluksin e gjakut të

grefit dhe ky proçes çon në barazimin e madhësisë së lumenit të grefit me atë të arteries koronare

të bypasuar. Në këtë aspekt, hiperplazia intimale konsiderohet si proçes rimodelues. Pas një viti

është parë që lumeni i grefit është i barabartë me atë të arteries koronare. Ndryshimet

aterosklerotike të grefeve venoze i dedikohen kryesisht ndryshimit të presionit intraluminal të

tyre gjatë futjes në sistemin arterial si dhe tendencës aterosklerotike të pacientit.Si rregull këto

ndryshime fillojnë 3-4 vjet pas operacionit dhe gjeneralizohen pas një 10 vjeçari.Kalueshmëria e

grefit venoz influencohet mjaft edhe nga tromboza venoze, e cila mund të shfaqet shpejt pas

operacionit si pasojë e dëmtimit të qelizave endoteliale. Ekspozimi i membranës bazale dhe

kollagjenit çojnë në akumulimin e trombociteve, fibrinës dhe formimin e trombit brenda grefit.

Me shpesh, ky proçes zhvillohet në zonat me aterosklerozë të shprehur të grefit venoz. Si rregull

10 % e grefeve venoze mbyllen gjatë muajit të parë pas operacionit.15-20% vitin e parë dhe 30-

40% pas 10 vjetësh.

2.2. Kirurgjia e veseve valvulare

Veset valvulare prekin kryesisht valvulen mitrale dhe aortale dhe më rrallë valvulën

trikuspidale.Asnjëherë nuk demtohet valvula e arteries pulmonare.Si shkaqe më të shpeshta të

dëmtimit të valvulave të zemrës përmendim sëmundjet reumatizmale, sëmundjet degjenerative,

sëmundja iskemike e zemrës, involucioni senil, endokarditi septik.Veset valvulare me natyrë

reumatizmale dhe involutuvo-senile, si rregull kanë ecuri kronike dhe manifestohen me stenoza

ose insufiçienca valvulare.Prania e stenozave ose insufiçiencave të pastra është shumë e

rrallë.Më shpesh ato janë të kombinuara, por me mbizotërim të njërit ose tjetrit ves.Po ashtu

shpesh dëmtimi valvular prek më shumë se një valvul.Kryesisht gjendet kombinimi mitro-aortal

dhe më rrallë ai mitro-aorto-trikuspidal.Veset valvulare në bazën e të cilave qëndron sëmundja

iskemike e zemrës, endokarditi septik ose ato me natyrë degjenerative, karakterizohen nga

regurgitimi valvular dhe kanë ecuri më akute.Me gjithë progresin që është bërë në parandalimin

dhe mjekimin e sëmundjeve që shkaktojnë veset valvulare të zemrës, përsëri valvulopatët

vazhdojnë që të jenë frekuentues të shpeshtë të reparteve të kardiokirurgjisë.Sidomos në vendet


Jorida Çuni 30

ku ethja reumatizmale vazhdon që të takohet ende, në format e saj klasike apo të modifikuara,

frekuenca e valvulopative është e lartë.Deri para disa vitesh edhe në klinikën tonë korrigjimi i

veseve valvulare reumatizmale zinte një përqindje të lartë të numrit të interventeve.Vitet e fundit

vihet re një rënie drastike e sëmundjes valvulare reumatizmale.Gradualisht po dalin në dukje

valvulopatitë mitrale ose aortike me origjinë degjenerative ose iskemike.Synimi i mjekimit

kirurgjikal të vesit valvular është heqja e pengesës në rrjedhën e gjakut, pra menjanimi i stenozës

valvulare si dhe korrigjimi i regurgitimit.Historikisht për arritjen e këtyre synimeve janë përdorur

rrugë dhe teknika të ndryshme në varësi të mundësive që lejonte niveli i shkencës mjeksore në

kohë të ndryshme. Kështu fillimi i kirurgjisë së zemrës nis me korrigjimin e stenozës mitrale dhe

më vonë dhe asaj aortale në zemrën që rreh. Përpunimi i teknikës së qarkullimit jashtëtrupor

krijoi kushte për korrigjimin e lezionit valvular në zemër të thatë, drejtpërdrejtë nën kontrollin e

syrit.Por shpesh ndryshimet morfologjike të aparatit valvular janë shumë të mëdha, kështu që

nuk mund të bëhet riparimi i tyre.Pas viteve 60 inxhinieria mjeksore i ofroi kirurgjisë së zemrës

proteza që zëvendësojnë valvulat natyrale të zemrës.

Aktualisht për korrigjimin e veseve valvulare të zemrës përdoren tre teknika;

1- Komisurotomia e mbyllur, kryesisht për stenozën e valvulës mitrale

2- Operacionet konservative në zemër të thatë, kryesisht për valvulën mitrale, aortale dhe

trekuspidale

3- Protezimi valvular, më shpesh për valvulën aortale e mitrale dhe shumë rrallë për

valvulen trikuspidale.

Komisurotomia e mbyllur;

Me këtë operacion fillon kirurgjia e vërtetë intrakardiake për korrigjimin e veseve valvulare të

zemrës. I realizuar me sukses që në vitin 1925 për korrigjimin e stenozës mitrale, nga kirurgu

londinez Soutar, ky operacion u fut gjërësisht në praktikën klinike nga Bayli e Harken pas vitit

1948, duke zotëruar kirurgjinë e veseve valvulare të viteve 50.Si rrugë hyrje preferohet

torakotomia anterolaterale e majtë, në hapësirën interkostale IV-V.Pas hapjes së kavitetit pleural

zhvendoset mushkëria e majtë dhe ekspozohet perikardi. Bëhet

prerje gjatësore e tij 2-3 cm para nervit frenik të majtë duke

filluar nga maja e zemrës deri në nivelin e arteries pulmonare,

me synimin për të ekspozuar sa më mirë aurikulën e majtë dhe

majën e zemrës. Pastaj në bazën e aurikulës së majtë vendoset

një suturë kisete, ndërsa në zonën avaskulare të ventrikulit të

majtë në majën e zemrës vendoset një suture U, nëpër të cilën do

të përshkohet në brëndësi të ventrikulit të majtë një instrument

që shërben për zgjerimin e vrimës mitrale. Pasi kemi realizuar

këto momente, aurikula e majtë kapet në bazë me një klem të

posaçëm atraumatik dhe pritet maja e saj që të lejojë kalimin e

gishtit tregues të kirurgut në atriumin e majtë. Pasi bëhet

kontrolli me gisht i patologjisë mitrale (shkalla e stenozës mitrale, trashësia e fortësia e fletëve


Jorida Çuni 31

mitrale, prania ose jo e depozitimeve kalçike dhe e insuficiencës mitrale etj) kalohet në

momentin e zgjerimit të vrimës mitrale. Për këtë qëllim nëpërmjet majës së zemrës, përshkohet

në ventrikulin e majtë një instrument që shërben për zgjerimin e vrimës mitrale. Ky instrument

quhet valvulotom ose dilatator dhe është i llojeve të ndryshme, por më shpesh përdoren ata

Tubbs e Gerbode. Në esencë valvulotomi paraqet një tub metalik të harkuar në përputhje me

boshtin e zemrës së majtë, në majën e të cilit janë artikuluar dy fletë që hapen. Hapja e fletëve si

dhe shkalla e hapjes së tyre komandohen nga një dorezë që ndodhet jashtë zemrës.Pasi kalohet

maja e valvulotomit në ventrikulin e majtë, drejtohet drejt vrimës mitrale dhe me ndihmën e

gishtit që ndodhet në atriumin e majtë dilatatori drejtohet drejt vrimës mitrale.Në këtë nivel me

ndihmën e dorezës bëhet hapja shkallë-shkallë e valvulotomit deri në gjërësinë 3.5-4 cm. Pastaj

përsëri valvulotomi tërhiqet në ventrikul dhe me gishtin e madh që ndodhet në brendësi të

atriumit revizionohet rezultati i zgjerimit.Pasi bindemi për efikasitetin e komisurotomisë tërhiqet

valvulotomi nga ventrikuli i majtë duke lidhur dhe kiseten U të vënë paraprakisht; po ashtu

nxirret gishti nga atriumi i majtë dhe aurikula qepet dhe ligohet në bazë.Pasi stabilizohen

parametrat hemodinamike, maten kurbat e presioneve të atriumit të majtë për të gjykuar përsëri

për efikasitetin e operacionit dhe shfaqjen e insuficiencës mitrale.Si në çdo operacion

intrapleural lihet drenazh pleural aktiv dhe bëhet qepja hermetike e paretit torakal. Operacioni i

komisurotomisë mitrale është një operacion beninj, me vdekshmëri operatore shumë të ulët, gati

zero por me rezultate të diskutueshme. Alterimet morfologjike të përparuara të aparatit valvular

mitral, prania e depozitimeve kalçike në valvul, kombinimi i shpeshtë i stenozës mitrale me

insuficiencën mitrale dhe sidomos prania e trombeve në atriumin e majtë, e bëjn këtë teknike pak

të përdorshme, madje në disa raste të rrezikshme.Aktualisht përdorimi i saj në praktikën klinike

është kufizuar shumë. Por në sajë të ekzaminimeve të sotme ekokardiografike, sidomos me Eko

transtorakale bidimensionale dhe sidomos eko transezofageale, merren informacione

preoperatore më të sakta për morfologjinë e valvulës dhe në rastet kur ato janë të favorshme

mund të realizohet një operacion konservativ. Në shërbimin tonë të kardiokirurgjisë kjo teknikë

është përdorur gjerësisht gjatë viteve 1960 deri në 1983, për korrigjimin e stenozës mitrale “ të

pastër” në rreth 500 të sëmurë me mortalitet shumë të ulët postoperator nën 1 % dhe rezultate të

largëta të mira. Pas 1983 përdorimi rutinë i AQJK bëri që kjo teknike të braktiset dhe të

zëvendësohet me operacionet me zemër të hapur.

Kardiologjia invazive aktualisht ka arritur të realizojë komisurotominë mitrale me rrugë

perkutane.Kirurgjia me zemër të hapur aktualisht mbetet mbizotëruese dhe e preferuar për

korrigjimin e veseve valvulare të fituara të zemrës.

OPERACIONET KONSERVATIVE MITRALE ME ZEMËR TË HAPUR

OKMZH kanë si qëllim korrigjimin e dëmtimeve të valvulës mitrale-stenozen mitrale,

insuficiencës mitrale ose sëmundjen mitrale, duke ruajtur valvulën native të të semurit.Këto

operacione realizohen me ndihmën e aparatit të qarkullimit jashtëtrupor, në hipotermi të

përgjithshme të moderuar, me klampin aortik të përhershëm ose intermitent, duke zbatuar

teknika të ndryshme operatore.Tashmë ekziston një mendim i përgjithshëm mbi epërsinë e


Jorida Çuni 32

OKMZH-ve ndaj operacioneve të zëvendësimit valvular në shumicën e klinikave

kardiokirurgjike për korrigjimin e vesit valvular

mitral.

Mungesa e një proteze valvulare ideale, që të

përmbushë kriteret e biokompatibilitet si performanca

e lartë hemodinamike, integriteti i lartë strukturor dhe

mungesa e ndërlikimeve të lidhura me të, i ka shtyrë

shumicën e kardiokirurgëve të konsiderojnë riparimin

valvular mitral si një nga mjetet më efikase të

kirurgjisë valvulare.Epërsia e operacioneve

konservative ndaj atyre të zëvendësimit valvular

qëndron kryesisht në shpeshtësinë e ulët të ndërlikimit

të tromboembolisë, në mospërdorimin e

antikoagulantëve dhe për pasojë në shmangien e ndërlikimeve hemorragjike si edhe në mungesën

ose shpeshtësinë shumë të ulët të shfaqjes së endokarditit bakterial.Nga ana tjetër këto

operacione duke ruajtur integritetin e aparatit valvular mitral, kordat tendine dhe muskujt

papilarë, ruajnë njëkohësisht funksionin e ventrikulit të majtë.Sot gjykohet që OKMZH mund të

kryhen në 40% të rasteve me patologji valvulare mitrale të të rriturit dhe rreth 90% tek fëmijët.

Duke patur parasysh konsiderata të tilla mbi epërsinë e OKMZH ndaj ZVM me të drejtë lind

pyetja; “ Përse të mos kryhen në të gjithë të sëmurët me patologji valvulare OKMZH” Kryerja e

operacionit konservativ varet nga disa faktorë;

1. Nga patologjia valvulare mitrale, nga lloji dhe grada e demtimit

2. Nga përvoja e ekipit kardiokirurgjikal me këto lloje operacionesh

3. Nga opinioni i përgjithshëm

Ndryshimet e mëdha sklerotike dhe retraktive të kuspiseve valvulare ose të aparatit nënvalvular,

depozitimet e shumta kalçike që e kthejnë aparatin mitral në një strukturë rigide, ruptura e plotë e

një muskuli papilar etj, indikojnë në mënyrë absolute zevëndësimin valvular me protezë

artificiale.Në këto raste është e pamundur kryerja e operacionit konservativ.Nga ana tjetër,

konstatimi në operacion i një stenoze mitrale të pastër me kuspise elastike dhe aparat nënvalvular

të ruajtur detyron kryerjen e komisurotomisë së hapur me rezultate shumë të mira.Diskutimi

midis autorëve të ndryshëm mbetet i hapur në rastet e ndërmjetme ku në varësi të patologjisë

lokale kirurgu mund të kryejë operacion konservativ varet kryesisht nga përvoja e kirurgut me

këtë lloj kirurgjie.Kryerja e zevëndësimit mitral është taktikisht më e thjeshtë dhe teknikisht më e

lehtë, por me pasoja për të sëmurin që mbart protezën.Në lidhje me këtë Carpentier, një nga

kardiokirurgët më të njohur në kardiokirurgjinë konservative, thekson se në pritje të zbulimit të

një proteze ideale është më mirë të riparosh lezionet valvulare dhe të kesh një të sëmurë që jeton

me valvulën e vet sesa një protezë që mbijeton mbi të sëmurin. Opinioni i përgjithshëm është një

faktor tjetër shume i rëndësishëm që ndikon pozitivisht ose negativisht në marrjen e vendimit për

kryerjen ose jo të OKMZH. Ndërmjet faktorëve subjektive që pengojnë kryerjen e operacioneve

konservative, në radhë të parë qëndron veprimi negativ mbi psikologjinë e kirurgut i


Jorida Çuni 33

rioperacionit relativisht të shpejtë pas një OKMZH.Rindërhyrja pas një operacioni konservativ

shkakton tek kirurgu ndjenjën e fajit, ndërsa rioperacioni, madje dhe vdekja nga ndërlikime të

lidhura me përdorimin e antikoagulantëve ose ndërlikime të tjera konsiderohen si ngjarje të

lidhura me protezen duke përjashtuar kirurgun.

Dy jane proçeset kryesore patologjike që ndonjëherë mund të bashkëekzistojne dhe që

përcaktojnë të ardhmen e aparatit valvular mitral pavarsisht nga etiopatogeneza;

1- Ulja e amplitudës së levizjeve valvulare, ky proçes mund të vijë nga ngjitja e komisurave,

trashja fibrotike dhe kalçike e kuspiseve, shkurtimi dhe trashja e kordave tendine dhe e

muskujve papilare

2- Rritja e amplitudës së lojës valvulare, që mund të vijë nga zgjatja dhe ruptura e kordave

tendine ose e muskujve papilare. Ajo ndikon në distendimin e elementëve të tjerë,

sidomos në dilatimin e pjesës së pasme të unazes mitrale

Dy proçeseve patologjike të përshkruara më sipër, kirurgjia konservative mitrale i

kundërpergjigjet me dy lloj operacionesh;

a. Operacionet e mobilizimit valvular, që konsistojnë në rritjen e lëvizshmërisë valvulare të

kufizuar nga sëmundja bazë.

b. Operacionet e reduktimit të amplitudës së levizjeve valvulare, që konsistojnë në uljen e

amplitudës së tepruar të lëvizjeve valvulare nga sëmundja përkatëse kardiake.

Gjestet kirurgjikale konservatore mbi valvulën mitrale janë;

KOMISUROTOMIA; Është teknika kirurgjike rekonstruktive më e vjetër dhe e njohur më mirë,

që bën pjesë në gjestet e mobilizimit valvular dhe që jo vetëm heq pengesën në nivel valvular por

njëkohësisht lejon eksplorimin e aparatit nënvalvular mitral (ANM), dëmtimi i të cilit jo rrallë

shoqëron dëmtimin e mësipërm.

Si rregull, fillimisht ekspozohet komisura antero-laterale duke tërhequr lart me dy grepa kuspiset

pranë kësaj komisure. Me një bisturi me majë të hollë pritet komisura e ngjitur nga qëndra drejt

periferisë, duke respektuar kordat tendine që shtrihen nën të.Në këtë moment duhet ndjekur me

kujdes linja e vërtetë komisurale.Incizioni përfundon 3-5 mm larg unazës valvulare.i njëjti

veprim kryhet edhe për komisurën postero-mediale

Fenestrimi i kordazhit;Është një nga proçedurat e rritjes së lëvizshmërisë valvulare dhe varet

nga shkalla e dëmtimit të ANM.Ky gjest realizohet duke bërë disekim me klem me majë të holle

të dritareve të vogla në kordat e retraktuara dhe të ngjitura, si dhe rezekime pjesëzash të vogla

trekëndëshe në drejtim vertikal për korda shumë fibriotike.

Papilotomia;Bën pjesë në proçedurat kryesore të rritjes së lëvizshmërisë valvulare.Si rregull,

lirimi i kordazhit është i pamjaftueshëm për ti dhënë mobilitetin e duhur valvulës mitrale, pasi

proçesi patologjik sklerotik përfshin edhe muskujt papilar.Ata janë të trashur, të hipertrofizuar

dhe ndonjëherë për shkak të retraktimit shumë të shprehur të kordave duken sikur ngjiten direkt

në valvul.Ky gjest kryhet me bisturi me majë të hollë dhe ose me gërshërë të holla duke ndarë

për së gjati muskujt papilare 0.5-1 cm, pa mbërritur në murin e VM. Si rregull, papilotomia

unilaterale ose bilaterale është gjesti më i shpeshtë shoqërues i komisurotomisë.


Jorida Çuni 34

Heqja e noduseve kalçike dhe hollimi i kuspiseve;Janë gjeste që rrisin lëvizshmërinë valvulare,

përmirësojnë kontinencën dhe parandalojnë fenomenet e tromboembolisë.Heqja e noduseve

kalçike kryhet me lehtësi me ndihmën e bisturisë duke pasur kujdes që të mos përforohen

kuspise. Hollimi i kuspiseve mitrale sklerotike në vendin e puthitjes së tyre mund të kryhet në të

dy kuspiset.

Rezekimi i kordave sekondare të kuspisit posterior;Për të rritur mobilitetin e valvulës së vogel

rekomandohet kryerja e rezekimit të kordave tendine sekondare të kuspisit posterior.Rezekimi i

kordave sekondare në këto raste është i detyrueshëm për të korrigjuar IM pas komisurotomisë.

Kordat bazale ose sekondare të kuspisit posterior që dalin nga sipërfaqja inferiore e tij mund të

priten pa asnjë rrezik; dëmtimi i kordave kryesore marginale çon në IM masive dhe zevëndësim

valvular të detyrueshëm.

Anuloplastika mitrale;Duke rimodeluar e zvogëluar unazën mitrale, është një nga proçedurat

bazë të kirurgjisë rekonstruktive. Ajo nuk indikohet vetëm në korrigjimin e IM “ të pastër” ose

në korrigjimin e IM në sëmundjen mitrale, por po përdoret gjithnjë e më tepër për të siguruar

kontinencën e valvulës mitrale pas komisurotomisë. Dilatimi i unazës mund të vijë nga dilatimi i

VM ose është pasojë e inflamacionit akut të armaturës konjuktivale nga proçesi reumatizmal.Për

shkak të veçorive anatomike të valvulës mitrale, dilatimi i VM nuk çon në dilatimin e

njëtrajtshëm të unazës.Ai prek kryesisht regjionin e inserimit të kuspisit posterior dhe regjionin

komisural.Unaza e kuspisit anterior nuk preket për shkak të vazhdueshmërisë së saj me rrënjën e

aortës.Ajo paraqet nje formacion shumë solid, mbasi është pjesë e skeletit fibroz të zemrës.Llojet

e ndryshme të anuloplastikës sot përdoren gjerësisht.Përshkruhen shumë tipe të anuloplastikës

mitrale, por më efikase janë ato të Meredino, Kay, Reed dhe Ëooler që kanë në themel suturën

komisurale asimetrike dhe teknika e anuloplastikës Carpentier.Kjo e fundit është aktualisht nga

më të preferuarat.

Anuloplastika Carpentier; Bazohet në implantimin e një unaze metalike të veshur me teflon,

mbi unazën mitrale. Indikacioni ideal për vendosjen e saj është IM “e pastër” nga dilatimi i

unazës mitrale, por me valvula elastike dhe ANM normal.Por zbatimi i teknikës Carpentier në

raste me indikacione ideale është i rrallë.Indikacionet e kësaj anuloplastike në të sëmurë me

dëmtime mikse me origjinë reumatizmale janë më pak të qarta dhe kërkojnë vlerësim të

kujdesshëm intraoperator për çdo rast.Zgjedhja e madhësisë së unazës protetike realizohet duke u

mbeshtetur në matjen e sipërfaqes së valvulës anteriore.Unaza Carpentier është fabrikuar në

mënyrë të tillë që në varësi të numrit, të realizojë një ofiricium mitral optimal nga ana

hemodinamike.Unaza Nr 26 ka një sipërfaqe hemodinamike 3.05 cm2, për të shkuar në 5.7 cm2

në Nr. 36.Pas zbritjes së unazës protetike dhe lidhjes së suturave, kryhet përsëri prova

hidraulike.Anuloplastika Carpentier është teknikë e zgjedhur për korrigjimin e IM kur

indikacioni i kryerjes së saj është i saktë. Ajo ka përparësi ndaj teknikave të tjera të

anuloplastikës në drejtim të restaurimit të konfiguracionit të unazës mitrale, evitimit të

ngushtimit të sipërfaqes mitrale, ruajtjes së lëvizjeve të lira të kuspiseve dhe të parandalimit të

dilatimit të mëvonshëm të unazës mitrale


Jorida Çuni 35

Angioplastika Wooler;

Ka për qëllim zvogëlimin e unazës mitrale të dilatuar. Kjo anuloplastikë e ashtuquajtur

asimetrike, bazohet në zvogëlimin e cirkumferencës së unazës valvulare posteriore, duke

vendosur dy sutura në regjionet komisurale në mënyrë asimetrike. Duke u mbështetur në parimin

e aplikimit të kësaj proçedure, sutura 2/0 vendoset në nivel komisurial në unazën valvulare në

mënyrë të tillë që të kapë pak ind anular që i përket valvulës anteriore, ngjitur me komisurën, dhe

shumë më tepër ind anular në pjesën e valvulës posteriore më në distancë nga komisura. Lidhja e

suturave çon në zvogëlimin e unazës, por njëkohësisht edhe të sipërfaqjes së orificiumit mitral.

Proçedura e shkurtimit të kordazhit;

Bën pjesë në operacionet e reduktimit të amplitudës se lëvizjeve valvulare. Ekzistojnë teknika të

ndryshme të shkurtimit të kordave, por ne kemi pëlqyer teknikën e shkurtimit sipas Carpentier,

që konsiston në invaginimin e pjesës së zgjatur të kordës në një të çare longitudinale rreth 1 cm,

të krijuar në muskulin papilar. Pasi bëhet papilotomia gjatësore në muskulin anterior, me anë të

një suture prolen 4/0 e forcuar me pledget, kryhet invertimi i kordës tendine të zgjatur.Prova

hidraulike konfirmon korrigjimin e saktë të IM.

Rrezekimi i indit valvular;

Kjo proçedurë kryhet si rregull në IM masive, pasojë e zgjatjes ose e rupturës së kordave

tendine.Ajo indikohet kryesisht në patologjitë e valvulës posteriore mitrale.Rezekimi në formë

katërkëndeshe i valvulës posteriore mitrale pasohet me suturimin e buzëve të kuspisit dhe

plikacionin e unazes.Ky gjest shoqërohet gjithnjë me një lloj anuloplastike. Teknika Alfieri është

një teknike kirurgjikale e korrigjimit të insuficiencës mitrale në sëmundjen Barloë, semundje

degjenerative e kësaj valvule. Teknika është mjaft e thjeshtë dhe konsiston në vendosjen e

suturave afruese të kuspisit anterior me atë posterior në qendër të tyre duke korrigjuar në këtë

mënyrë insuficiencen mitrale. Në këtë mënyrë krijohen dy orificiume mitrale, të ndara në mes

nga sutura. Ajo mund të përdoret edhe në korrgjimin e insuficiencës mitrale në stadet e

përparuara të kardiomiopative iskemike etj.Jo rrallë ajo kombinohet edhe me vendosjen e

suturave komisurale si dhe me teknikën standarde të anuloplastikës.

Protezimi valvular;

Pavarsisht se protezimi valvular shtron mjaft probleme për ndjekjen e mbrojtjen nga nderlikimet

e mundshme të portatorëve të protezave, përsëri, për shkak të një përmirësimi hemodinamik

shumë të mirë që jep tek të operuarit, është teknika më e përhapur në mjekimin valvulopatëve.

Kërkesat kryesore ndaj një proteze valvulare janë;

a) Performanca optimale hemodinamike;

b) Qëndrueshmëri e lartë;

c) Trombogjeniteti dhe hemoliza e ulët;

d) Mungesa e zhurmave shqetësuese për portatorin;

e) Volumi i tyre i vogël;

f) Implantim i lehtë teknikisht.

Për afro pesë dekada, që nga shtatori i vitit 1960, kur Albert Star implantoi protezën e

parë valvulare në zemrën e një të sëmuri, inxhinieria mjeksore i ka ofruar praktikës klinike rreth


Jorida Çuni 36

50 modele të protezave valvulare, por megjithatë një protezë valvulare ideale që të zëvendësoje

plotësisht valvulen native të njeriut nuk ka. Të gjitha llojet e protezave valvulare që përdoren sot

në praktikën kardiokirurgjikale ndahen në këto grupe kryesore;

A-Proteza mekanike,

B-Proteza biologjike ose bioproteza,

C-Autograftet dhe homograftet

A- Protezat mekanike;

Elementët kryesorë të një proteze mekanike janë; Unaza mekanike që vishet gjithnjë me teflon

ose dakron dhe që shërben për ta fiksuar protezen në unazën valvulare, skeleti metalik dhe pjesa

qëndrore e lëvizshme e unazës, e cila në varësi të ciklit të punës së zemrës, sistolës apo diastolës,

siguron hapjen dhe mbylljen ritmike të vrimës së protezës. Sipas formës së këtij elementi

qëndror, protezat mekanike ndahen në 2 nëngrupe;-proteza me sfere; -proteza me disk. Vitet e

fundit prodhohen proteza me dy gjysmë disqe, të cilat kanë çuar në përmirësimin e ndjeshëm të

performancës së tyre hemodinamike. Si material për ndërtimin e protezave valvulare zakonisht

përdoren titaniumi, steliti 21, karboni pirolotik, silasteni e delrini.Kohët e fundit karboni pirolitik

dhe silasteni, për shkak të rezistencës së tyre të madhe, po i zëvendësojnë gjithnjë e më shumë

materialet e tjera. Ekzistojnë shumë lloje të protezave mekanike, por këtu do të përshkruajmë

vetëm disa më kryesoret prej tyre të përdorura edhe në vendin tonë dhe të renditura sipas

kronologjisë së prodhimit.

B- Protezat biologjike;

Kanë si material bazë që siguron drejtimin e rrjedhjes së gjakut, një ind biologjik, prandaj dhe

kanë marrë këtë emër. Zakonisht si ind biologjik shërbejnë valvulat aortale të derrit (Hancock,

Cartentier-Edëards, Medtronic, Angell-Shilley) ose perikardi i viçit (Ionescu-Shilley). Materiali

biologjik fiksohet në një unazë të veshur me dakron e cila mund të jetë fleksibile, gjysmë

fleksibile dhe e fortë.Fiksimi dhe konservimi i materialit biologjik zakonisht bëhet në solucion

glutaraldehidi.Por pavarsisht nga përpunimi kimik i tyre, me kalimin e kohës indi lidhor i

protezës pëson ndryshime që shpien në kalçifikimin dhe rupturimin e tyre. Për të zvogëluar sa

më shumë këtë dukuri, krahas përpunimit kimik, sot i jepet rëndësi manipulimit sa më të vogël

në vet indin valvular. Ndërlikimi kryesor i protezave valvulare mekanike është trombozimi i tyre

që jep obturim trombotik të valvulës ose tromboemboli sistemike.Pavarsisht nga përmiresimet e

mëdha që janë bërë në cilësinë e protezave, përsëri rreziku i trombozimit mbetet më i lartë.Për të

parandaluar këtë rrezik për protezat mekanike është i detyrueshëm trajtimi me antikoagulantë,

duke e mbajtur nivelin e indeksit të protrombinës në shifrat 25% deri në 35%.Por dhe vetë ulja e

nivelit të koagulabilitetit të gjakut nuk është pa rreziqe, sidomos në personat që vuajnë nga

sëmundje që japin hemorragji si; ulçera gastroduodenale, koliti ulceroz etj. Nga ana tjetër

përdorimi i përditshëm i antikoagulusve dhe kontrolli sistematik i nivelit të protrombinës është jo

gjithnjë i realizueshëm për shumë faktorë objektive dhe subjektive. Për të çliruar të sëmurët nga

përdorimi i përhershëm i antikoagulantëve dhe i rreziqeve që mbartin ato, lindi ideja e përdorimit

të bioprotezave, të cilat kanë një trombogjenitet shumë të ulët, ndërsa periudhën e

domosdoshmërisë së përdorimit të antikoagulantëve e kanë vetëm 8-12 javë, kohë kjo e


Jorida Çuni 37

mjaftueshme për epitelizimin e unazës së protezës, që zakonisht është vendi ku formohen

trombet në bioprotezat. Bioprotezat ndonëse japin shumë më pak ndërlikime tromboembolike

dhe e çlirojnë të sëmurin nga nevoja e marrjes së antikoagulantëve, kanë jetëgjatësi më të vogël

(mesatarisht 8-12 vjet) duke shtruar pastaj nevojën për rioperacion.Tani kur njihen mangësitë

dhe përparësitë e secilit grup të protezave janë kodifikuar dhe indikacionet për zgjedhjen e tipit

të protezës që duhet të implantohet.

Bioprotezaat janë të rekomandueshme;

Në të sëmurët mbi 70-75 vjeç, pasi tek ata mundësia e nevojës për rioperacion është më e

vogël, pasi në të moshuarit “degjenerimi’ kalçik i protezës është më pak i mundshëm. E

kundërta ndodh me femijët dhe të sëmurët që i nënshtrohen dializës kronike, ku fenomeni

i sipërpermendur është shumë i shpeshtë, prandaj në to është e kundërindikuar vendosja e

bioprotezave.

Në të sëmurët që kanë përveç vesit kardiak dhe patologji shoqëruese që ndërlikohen me

hemorragji.

Në gratë që duan të lindin femijë.

Në të sëmurët që për vetë kushtet e tyre sociale apo nivelin e tyre intelektual-kulturor nuk

mund të marrin rregullisht mjekim me antikoagulantë

Autograftet dhe homograftet;

Si material për homograft zakonisht përdoren valvulat aortale të marra nga kadavrat.Aparati

valvular aortal merret së bashku me një segment të aortës ashendente.Anët pozitive të

homograftit janë performanca e shkëlqyer hemodinamike, që është plotësisht e njëjtë me të

valvulës native si dhe çlirimi i të sëmurëve nga nevoja e përdorimit të antikoagulantëve.Por

sikurse dhe bioprotezat, edhe këto kanë jetëgjatësi të shkurtër pasi kalçifikohen e rupturohen.Nga

ana tjetër teknika kirurgjikale për implantimin e tyre është më e ndërlikuar.Teknika e sterilizimit

me antibiotikë dhe ruajtja në ambient të ftohtë 40C ka zgjatur shumë jetëgjatësine e tyre.Aspekt

tjetër pozitiv i homografteve është kostoja e ulët ekonomike.Janë të rekomandueshme për

protezimin e valvulave aortale me unazë të vogël dhe për përgatitjen e tubave të valvuluar për

realizimin e operacioneve rikonstruktive në veset e lindura në kardiokirurgjinë

pediatrike.Autograftet janë valvula të marra nga vetë i sëmuri që operohet për tu vendosur në një

pozicion tjetër.Ato janë ideale pasi kanë jetëgjatësi të madhe, performancë të shkëlqyer

hemodinamike dhe nuk mbartin rrezikun e tromboembolive.Por fatkeqësisht njeriu nuk zotëron

‘valvula rezervë’.Ross ka shfrytëzuar si valvul rezervë valvulën pulmonare të vetë të sëmurit, të

cilën së bashku me një segment të vogël të arteries.


Jorida Çuni 38

3: Proçesi infermieror

3.1 . Kujdesi preoperator

Vlerësimi fillestar preoperator

Zhvillohet një histori infermierore për pacientet e jashtem, kjo mund të iniciohet në zyrën e

kujdesit shëndetësor.Historia duhet të përfshijë statusin fizik dhe psikologjike të

pacientit.Pacientët duhet të hetohen në lidhje me alergjitë, duhanin, përdorimin e alkoolit dhe

drogës, paaftësi ose kufizime, medikamente aktuale, shëndetin aktual dhe operacionet e fundit

dhe / ose probleme me anestezinë. Sigurimi i disponueshmërisë dhe pëlqimit të nënshkruar apo

dëshmitarë të informuar që përfshihen ne proçedurën e saktë kirurgjike.

Udhëzime për pacientin;

Të njoftohet ofruesi i kujdesit shëndetësor dhe njësia kirurgjikale menjëherë nëse pacienti merr

një të ftohtë, ka ethe, apo ka ndonjë sëmundje para datës së operacionit.Mbërritja duhet të jetë në

kohën e specifikuar.Nuk duhet të konsumojnë ushqim apo lëng para operacionit në bazë të

protokollit të objektit.Nuk duhet bërë grim apo lyerje thonjsh.Veshjet duhet të jenë të rehatshme

të lirshme dhe këpucë me takë të ulët; Gjërat e vlefshme apo bizhuterite duhet lënë në

shtëpi.Bëhet larja e dhëmbëve në mëngjes dhe duhet bëhet gargare, por nuk duhet gëlltitur

ndonjë lëng.Bërja e dushit një natë më parë nga dita e operacionit.Ndjekja e udhëzimeve të

ofruesit të kujdesit shëndetësor për të marrë medikamentet. Duhet marrë një i rritur që të

shoqërojë pacientin dhe të percjellë në shtëpi si dhe të jetë dikush të qëndrojë me të për 24 orë

pas operacionit. Agjërimi i zgjatur para operacionit mund të rezultojë në etje të tepruar, uri,

nervozizëm, dhimbje koke dhe ndoshta dehidratim, dhe hypoglicemi.Sigurohuni që pacientët të

kuptojnë udhëzimet preoperative.

Kujdes duhet;

Kryerja e një vlerësimi infermieror, duke u fokusuar në gjendjen kardiovaskulare dhe të

frymëmarrjes.Vëzhgimi i shenjave vitale bazë, duke përfshirë një nivel të ngopjes me oksigjen

dhe rezultatin aktual dhimbje.Rishikimi i të dhënave të pacientit për informim të

vazhdueshëm.Verifikoni pacientin saktë, vendin e duhur, si dhe proçedurën e saktë.Sigurohuni

që pacienti ka ndjekur kufizimet për ushqimin dhe lëngjet, ka hequr të gjitha bizhuteri dhe

protezat, dhe është veshur me rroba të përshtatshme për kirurgji.Ndihmoni për ilaçe

paraoperative nëse është e aplikueshme.

Miratimi I informacionit (leja per operacion);është procesi i informimit të pacientit në lidhje

me proçedurën kirurgjike: që përfshin rreziqe dhe komplikime të mundshme të operacionit dhe

anestezise. Pëlqimi është marrë nga kirurgu dhe infermierja.Kjo është një kërkesë ligjore.

Spitalet zakonisht kanë një formë të standartit per leje operative e aprovuar nga departamenti

ligjor i spitalit. Ato janë;

• Të sigurohet se pacienti kupton natyrën e trajtimit, duke përfshirë komplikimet të mundshme.

• Të tregojnë se vendimi i pacientit është bërë pa presion.


Jorida Çuni 39

• Për të mbrojtur pacientin kundër proçedurave të paautorizuara, si dhe për të siguruar se

proçedura është kryer në pjesën e trupit saktë.

• Për të mbrojtur kirurgun dhe strukturën kundër veprimit juridik nga një pacient i cili pretendon

se një proçedurë është kryer e paautorizuar.

• Para se të firmoset leja, pacienti duhet:

- Thuhet në terma të qartë dhe të thjeshtë rreth kirurgjine e gjerat qe duhen bërë, risku dhe

përfitimet, si dhe çdo alternative për kirurgji ose procedurë.

- Keni një ide të përgjithshme të asaj që të presin në periudhat e hershme dhe të vonë

postoperative.

- Keni një ide të përgjithshme të kohës së përfshirë nga kirurgjia për shërim.

- Të ketë një mundësi për të bërë ndonjë pyetje.

3.2. Kujdesi postoperator

Vlerësimi infermieror

Tek këta pacientë vlerësimi është komplet dhe sistematik për të marrë informacionet më

kryesore.Parametrat më kryesore dhe më të rëndësishëm të nevojshëm janë statusi i ekuilibrit

acidobazik/elektrolitik (çrregullimet e mundshme elektrolitike si psh hipokalemia, hiperkalemia,

hiperkalçemia, të cilat kanë të bëjnë me humbjet e lëngjeve dhe elektroliteve, evakuimi i

lëngjeve nga të gjitha tubat drenues).Shikohet edhe statusi hemodinamik (debiti kardiak, presioni

I gjakut, frekuenca kardiake, presioni venoz central, presioni i arteries pulmonare,

diureza).Vlerësohet gjendja neurologjike, si psh niveli i koshiencës, përgjigjeve ndaj komandave

verbale ose dhimbjes, madhësi e pupiës dhe reflekset ndaj dritës).Në raste të veçanta kur në

bypass përdoret arteria radiale, disa pacientë mund të kenë paralizë të nervit ulnar e cila mund të

jetë tranzitore ose e qëndrueshme. Vlerësohet gjendja respiratore në lidhje me frekuencën

respiratore, lëvizjet e kraharorit, sekrecionet prezente ose jo, niveli i gazeve në gjak. Vlerësohet

për gjendjen vaskulare periferike në lidhje me pulset periferike, ngjyrën e lëkurës, e thonjve,

buzëve, e lobit të veshëve, temperaturës së lëkurës dhe edemat.Shikohet për gjendjen e rrugëve

invasive si kateteret venoz dhe urinar.Vlerësohet sistemi renal për diurezën sasiore dhe

cilësore.Vlerësohet për dhimbje sipas lokalizimit dhe rëndesës së saj.Proçesi i vlerësimit përfshin

gjithashtu edhe observimet e të gjithë makinave dhe tubave, për të përcaktuar nëse ata

funksionojne rregullisht.Gjatë ndjekjes, ndërsa pacienti rifiton koshiencën dhe përparon përmes

periudhës postoperatore, infermieri ka si kujdes të veçantë parametrat të cilët tregojnë gjendjen

emocionale dhe psikologjike të tij. Ai mund të paraqesi sjellje të cilat reflektojne zhgënjim,

depresion ose psikoza postkardiotomi të cilat janë elemente shumë të rëndësishëm në ecurinë e

hershme dhe të vonë dhe të cilat të kaluara pa vënë re ose të pa trajtuara mund të komplikojnë

rëndë ecurinë e mirë postoperatore


Jorida Çuni 40

Vlerësohet për komplikacione

Pacienti është gjithmonë në një vlerësim të vazhdueshëm për treguesit e një

komplikacioni.Infermieri dhe mjeku ndjekin me kujdes që të njohin shenjat e hershme të

komplikacioneve dhe të marrin masa për të shmangur përparimin e tyre. Disa nga komplikacione

të mundshme janë:

Ulja e debitit kardiak; Është një kërcënim për pacientët të tillë dhe mund të shkaktohet nga një

sërë faktorësh si psh hipovolemia, hemorragjia e vazhduar, tamponada kardiake, IAM

postoperatore etj.

Hipovolemia; Vjen nga humbja e gjakut gjatë proçedurës.

Hemorragjia; Mund të vijë nga dobësia e indeve dhe nga traumat e tyre por edhe nga disa efekte

të panjohura në koagulimin e gjakut.Matja e saktë e humbjes së gjakut përmes fashaturave të

incizionit dhe tubave të drenimit është i rëndësishëm.Drenimi i gjakut nuk duhet të jetë më i

madh se 200 ml/orë për 4-6 orë.

Tamponada kardiake; Rezulton nga hemorragjia në hapësirën perikardiale ose nga akumulimi i

lëngjeve në këtë hapësirë e cila shtyp zemrën dhe ndalon mbushjen e mjaftueshme të

ventrikulit.Shenja dhe simptoma të tamponadës kardiake janë; hTA, takikardia, ulja e

diurezës.Një reduktim i sasisë së drenimit në mjetin mbajtës të drenave të kraharorit mund të

tregojë se lëngjet akumulohen diku tjetër. Kur dyshohet për tamponadë kardiake ndjekja më e

përshtatshme është realizimi i një ekokardiograme e cila specifikon sasinë e likidit perikardiak, si

dhe funksionin sistolik dhe diastolik, prezencën e komprimimit apo jo të kamerave kardiake.

Menaxhimi i tamponadës kardiake është perikardiocenteza.

Hipotensioni arterial; Mund të shkaktohet nga një kontraktim kardiak i pamjaftueshëm, volum

gjaku gjithashtu i pamjaftueshëm dhe nga një ventilim mekanik, prezent kur pacienti është i

ventiluar mekanikisht ose kur përdoret PEEP (presioni pozitiv i fundit i ekspirimit), i cili

shkakton një reduktim të debitit kardiak.Zhvillimi i një qarkullimi të pamjaftueshëm mund të

ndodh pasi pacienti është hequr nga qarkullimi ekstrakorporal.Ndërsa gjaku ngrohet ndodh

vazodilatacioni dhe rritet kapaciteti vaskular, komplikacion i cili mund të eleminohet duke shtuar

sasinë e lëngjeve të administruara pacientit postoperator të hershëm.Vlerësimi infermieror në

rastin e hipotensionit arterial bëhet nëpërmjet monitorimit të presionit arterial, PVC

etj.Gjithashtu monitorohen drenat e kraharorit sepse një drenim i shtuar mund të realizojë

gjithashtu hypotension.

Demtimet kardiake; Rezultojnë kur zemra dëmtohet në funksionin e saj si pompë dhe dhomëzat

kardiake nuk boshatisen plotësisht (ulje e funksionit sistolik).Dëmtimet kardiake konsistojnë në

trauma të miokardit (iskemi prezente përpara, gjatë ose pas operacionit).

Infarkti i miokardit; Mund të jetë preoperator (i instaluar), perioperator (gjatë operacionit për

arsye të ndryshme) ose mund të ndodhë në periudhën postoperatore dhe si shkak për të mund të

jetë mbyllja e një nga grafteve venoze.

Komplikacionet pulmonare; Dëmtimi I shkëmbimit të gazeve; Është një mundësi tjetër

komplikacionesh që shoqëron pacientët në kirurgjinë kardiake.Të gjitha indet e trupit kërkojnë

një sasi të mjaftueshme oksigjeni dhe ushqimi për mbijetesën.Intubimi endotrakeal me asistencë


Jorida Çuni 41

ventilator mund të mbahet 8-48 ore pas operacionit, në varësi të prezencës së gazeve në gjak (të

monitoruara nëpërmjet astupogramës e cila merret në mënyrë periodike nga infermieri, çdo 4

orë).Studimet kanë treguar që pacientët në gjendje të qëndrueshme mund të ekstubohen 6 orë pas

operacionit.Kjo ndihmon në reduktimin e ankthit të pacientit lidhur me mundësinë e kufizuar të

komunikimit.

Ndryshimet në bilancin e lëngjeve dhe elektroliteve; Në pacientët që i nënshtrohen kirurgjise

kardiake ndodh që të kenë alterime në bilancin e lëngjeve dhe elektroliteve ndaj monitorimi i

vazhduar i gjëndjes së elektroliteve në gjak apo monitorimi i marrjeve dhe nxjerrjeve të lëngjeve,

peshës, PVC, niveli i hematokritit etj duhet të jetë i vazhdueshëm dhe i saktë.Ka një rëndësi të

madhe dhe të veçante marrja e masave të menjëhershme në eleminimin e çrregullimeve të

mundshme.

Dëmtimi i qarkullimit cerebral; Në këto raste bëhet observimi i vazhduar i pacientit për shenjat e

hipoksisë, si dhe të gjendjes neurologjike të pacientit.Hipoperfuzioni mund të shkaktojë dëmtime

të SNQ pas operacioneve kardiake.

Diagnozat infermierore

a) Dhimbja lidhur me traumën shkaktuar nga plaga operatore si dhe dhimbja që shkaktohet

nga drenat e kraharorit

b) Debiti kardiak i ulur lidhur me humbjen e gjakut dhe funksionin e miokardit.

c) Dëmtimi i shkëmbimit të gazeve lidhur me traumën i shkaktuar nga incizioni i madh gjatë

operacionit.

d) Ndryshimet e mundshme në volumin e lëngjeve dhe bilancin e elektroliteve lidhur kjo me

ndryshime në volumin e gjakut qarkullues.

e) Ndryshimet e mundshme në perfuzionin indor lidhur me stazën venoze, embolizmin apo

problemet e koagulimit.

f) Ndryshimet e mundshme në perfuzionin renal në lidhje me uljen e debitit kardiak,

hemolizën dhe terapinë medikamentoze

g) Hipertermia e mundshme lidhur me infeksionin.

h) Mungesa e njohurive rreth aktiviteteve për vetkujdesje.

Këto diagnoza mbështeten dhe përcaktohen duke iu referua fletës së ndjekjes së pacientit e cila

konsiston në parametrimin e këtyre elementëve; frekuenca kardiake, tensioni arterial, presionin

në arterien pulmonare, presioni venoz central, frekuenca respiratore, gazanaliza e gjakut, FiO2,

sasi e likideve të marra në orë, humbja nga drenat, diureza, glicemia dhe elektrolitet.

Ndërhyrjet infermierore

Rregullimi i debitit kardiak; Kujdesi infermieror për pacientin përfshin observimin e

vazhdueshëm të gjëndjes kardiake të tij dhe lajmërimin e kirurgut për ndonjë ndryshim që tregon

ulje të debitit kardiak. Në vlerësimin e gjendjes kardiake të pacientit infermieri përcakton

efektivitetin e debitit kardiak përmes observimeve klinike siçjane; presioni arterial, rrahjet e

zemrës, PVC. Gjithashtu mbahen nën vëzhgim parametrat tregues në monitor. Funksioni kardiak


Jorida Çuni 42

është i lidhur dhe me funksionin renal.Matet sasia e urinës dhe shënohet në fletën e ndjekjes

kirurgjikale për 24 orë.Nëse sasia e urinës bie nën 50 ml/ore kjo tregon një rënie të debitit

kardiak.Rritja dhe funksioni i qelizave të debiti kardiak, i cili siguron një vazhdimësi të gjakut të

oksigjenuar dhe plotëson kërkesat e organeve dhe sistemeve të trupit me oksigjen.Mukozat e

buzëve, thonjtë, lobet e veshit janë shumë të vaskularizuar dhe ato mbahen në observim të

vazhduar për cianozë ose shenja që tregojnë ulje të punës së zemrës.Lëkura e thatë ose e lagësht

mund të tregojë respektivisht vazodilatacion ose vazokonstriksion.Nëse debiti kardiak është i

ulur lëkura është e ftohtë, e lagësht dhe cianotike ose njolla.Distensioni në venat e qafës mund të

tregojnë për një ulje të punës së zemrës.Të gjitha këto shenja që tregojne për rënie të debitit

kardiak i raportohen mjekut.Mjeku duke u bazuar në këto të dhëna dhe në testet e tjera

diagnostikuese përcakton shkaqet e problemit.Pas përcaktimit të diagnozës mjeku dhe infermieri

punojnë sëbashku për rregullimin e problemit dhe shmangien e komplikacioneve të

mundshme.Infermieri, sipas përshkrimit të mjekut kryen administrimin e komponentëve të

gjakut, lëngjeve, digitalikëve, diuretikëve dhe vazopresorëve.

Mbajtja e një shkëmbimi gazesh të mjaftueshëm; Për të siguruar një shkëmbim gazesh normal

infermieri vlerëson dhe ruan sigurinë e tubit endotrakeal.Pacienti aspirohet vazhdimisht për të

minimizuar grumbullimin e sekrecioneve.Gjatë periudhës së aspirimit duhet të kemi kujdes të

veçante për të parandaluar hipoksinë që mund të rezultojë nga proçedura e aspirimit.Kjo

vlerësohet duke vëzhguar saturimin.Niveli i gazeve në gjak krahasohet me shifrat që duhet të

jenë normale, të cilat i shikojmë të hemogazanaliza dhe në rastet kur këto vlera janë të ulëta i

raportohet mjekut. E rëndësishme është pacienti të ripozicionohet për një ventilim sa më të mirë

pulmonar. Kur gjendja e pacientit është e stabilizuar pozicioni i tij ndryshohet çdo 2

ore.Gjithashtu e inkurajojmë pacientin që të bëjë frymëmarrje të thella dhe kollitje të

herëpashershme në mënyrë që të rrisim perfuzionim pulmonar.Gjatë këtyre veprimeve është e

indikuar që të përdoren mbështetës fizik për plagën operatore. Pacienti është gati për ekstubim

kur ka refleksin gag ose kur kundërshton ventilatorin. Të tjerë tregues për ekstubim janë një

volum tidal i mjaftueshëm, sasia e gazeve në gjak është e mjaftueshme. Pacienti ekstubohet herët

kur gjëndja e tij është stabël, pra kjo do të thotë që presionet hemodinamike të pacientit janë

brenda limiteve normale. Gjatë kësaj kohe infermieri nën vezhgimin e mjekut heq tubin

endotrakeal.

Përmirësimi i dhimbjes; Pacientët që kanë kryer operacione kardiake mund të kenë dhimbje e

cila është e lidhur me plagën operatore nga lezioni i nervave interkostale si dhe dhimbje nga

drenat të cilat shkaktojnë irritim të pleurës.Është e rëndësishme të observosh dhe të dëgjosh

pacientin për shprehjet verbale dhe joverbale rreth dhimbjes.Infermieri duhet që më saktësi të

përcaktojë natyrën, tipin dhe kohëzgjatjen e dhimbjes.Pacientit i jepen analgjezikë për qetësimin

e dhimbjes sipas përshkrimit të mjekut.Morfina lehtëson ankthin dhe dhimbjen, jep gjumë, ul

ritmin metabolik dhe kerkësat për oksigjen.Pas dhënies së narkotikëve pacienti vlerësohet për

frymëmarrjen pasi përdorimi i tyre jep ulje të frekuencës dhe intensitetit respirator.

Ruajtja e bilancit të lëngjeve dhe elektrolitëve; Për të ruajtur bilancin e lëngjeve dhe

elektrolitëve infermieri vlerëson me kujdes marrjet dhe nxjerrjet. Sheh fletën e ndjekjes ditore të


Jorida Çuni 43

pacientit dhe përcakton nëse ky bilanc është pozitiv apo negative. Të gjitha marrjet regjistrohen

duke përfshirë lëngjet intravenoze, solucionet e përdorura në kateteret venoz dhe arterial si dhe

lëngjet të marrë nga sonda nazogastrike si dhe marrjet nga goja.Gjithashtu regjistrohen të gjitha

nxjerrjet;urina, drenimi në tubat e kraharorit. Herë pas herë bëhen teste laboratorike për nivelin e

elektroliteve në gjak.

Mbajtja e nje përfuzioni indor të mjaftueshëm; Pulset periferike (pedal, tibial, popliteal,

femoral, radial, brakial) palpohen në mënyrë të vazhdueshme për të parë ndonjë pengesë arteriale

në rast se konstatojmë në mungesë të ndonjë pulsi raportojmë menjëherë tek mjeku. Pas

operacionit merren të gjitha masat për të parandaluar stazën venoze që mund të shkaktojë

formimin e trombeve dhe mundësinë e embolive.

Disa nga masat janë; aplikimi i çorapeve antiembolike, vendosja e jastekëve në hapësirën

popliteale dhe bërja e ushtrimeve pasive të shoqëruara me ushtrime aktive për të nxitur

qarkullimin dhe për të ruajtur tonusin e muskujve.

Nxitja për pushim; Masat që përdoren për konfort sa më të mirë bëhen së bashku me dhënien e

analgjezikëve të përshkruar nga mjeku në mënyrë që pacienti të ketë mundësi për një pushim të

rehatshëm. Pacienti ndihmohet në ndryshimin e pozicionit në çdo 1-2 orë dhe pozicionohet në

mënyrë të tillë që dhimbja në incizion dhe në tubat e kraharorit të shmanget.Gjithashtu gjatë

kollitjes dhe frymëmarrjes së thellë, pacienti suporton vendin e incizionit për të minimizuar

dhimbjen.Mbas stabilizimit të gjendjes së pacientit ai mbahet më pak i monitoruar apo proçedura

të ndryshme dhe koha e pushimit rritet.

Ruajtja e një temperaturë normale të trupit; Pas operacionit pacientët janë në rrezik për rritje të

temperaturës që mund të vijë si pasojë e infeksionit ose sindromit postkardiotomi.Vendet e

infeksionit përfshijnë mushkëritë, traktin urinar, incizionin dhe vendet ku janë vendosur kateterë

të ndryshëm.Një kujdes shumë i vemendshëm bëhet në parandalimin e kontaminimit të

katetereve dhe tubave.Për mjekimin e plagës përdoret një teknikë sterile, gjithashtu steriliteti

duhet të ruhet edhe në kateterët venoz dhe gjatë aspirimit nga tubi endotrakeal.Pastrimi i

sekrecioneve pulmonare shoqërohet me ndryshimin e vazhdueshëm të pozicionit, terapinë fizike

të kraharorit dhe aspirimin.Sindromi postkardiotomi ndodh 10-40 përqind të rasteve me

operacione kardiak.Shkaqet janë të pa njohura.Sindromi karakterizohet nga temperaturë, dhimbje

perikardiale, dhimbje pleurale, dispne, fërkime perikardiale, artralgji.Leukocitoza është prezente

sëbashku me një sediment të lartë.Këto simptoma mund të shfaqen edhe kur pacienti ka dalë nga

spitali.Sindromat mund të diferencohen nga komplikacionet e tjera postoperatore (dhimbja e

incizionit, infarkti i miokardit, emboli pulmonare, endokarditi bakterial, pneumonia ose

atelektaza).Trajtimi varet nga simptomat.Pushimi në shtrat dhe terapia me anti inflamator lejon

përmirësimin e simptomave.

Mbajtja e një përfuzioni renal të mjaftueshëm; Perfuzioni renal i pamjaftueshëm mund të jetë

një komplikacion për pacientët që i nënshtrohen operacioneve kardiake.Një shkak i mundshëm

është debiti kardiak i ulët.Përveç kësaj traumat e rruazave të gjakut gjatë qarkullimit

ekstrakorporal mund të shkaktojnë hemolizë të rruazave te gjakut.Kjo çon në krijimin e

substancave toksike për shkak të paaftësisë së veshkave për të nxjerrë produktet e


Jorida Çuni 44

dëmshme.Përdorimi i vazopresorëve për rritjen e presionit të gjakut gjithashtu mund të çojë në

uljen e sasisë së gjakut që shkon në veshka.Kujdesi infermieror përfshin masa për matjen e saktë

të urinës.Një sasi më pak se 20 ml /ore mund të tregojë për hipovolemi.Dhënia e diuretikëve dhe

medikamenteve inotrope bëhet sipas përshkrimeve të mjekut.Matet niveli i kreatininës dhe

nivelet e larta raportohen në mënyrë të menjëhershmesepse mund të jetë e nevojshme kufizimi i

lëngjeve dhe medikamenteve që normalisht eleminohen nga veshkat. Nëse përpjekjes për ruajtjen

e perfuzionit indor nuk janë efektive atëherë pacienti mund të ketë nevojë për dializë ose

hemodializë

Informimi i pacientit për vetkujdesje; Dalja nga spitali i pacientit dhe familjarëve të tij i

shkaktojnë një gjendje anksioziteti dhe mosbesimi.Shpesh familjarët e tyre kanë frikën se

ndoshta nuk dinë të përkujdesen në mënyrën e përshtatshme për ta dhe janë të shqetësuar për

komplikacionet që ai mund të ketë. Infermieri sëbashku me mjekun në momentin e daljes nga

spitali e informon pacientin dhe familjarë të tij duke i tërhequr vëmendjen mbi marrjen në rregull

dhe vazhdimisht të mjekimit mbajtës, dietën, aktivitetin fizik, mjekimet e rregullta të plagës

operatore dhe vizitat e kontrollit me mjekun kardiolog.

3.3 Manaxhimi I stresit

Megjithëse pothuajse përditë dëgjon njerëz që flasin për stresin,shpeshherë nuk është e qartë se

çfarë është stresi në të vërtetë. Disa e shikojnë stresin si diçka që ndodh në jetën e tyre, siç mund

të jetë një thyerje, humbja e vendit të punës etj. Të tjerë mendojnë se stresi është ajo çka i ndodh

trupit, mendjes dhe sjelljes tonë si përgjigje ndaj një situate të caktuar.Stresi mund të

përkufizohet si:“Një gjendje e imbalancës psikologjike dhe fiziologjike që vjen si rezultat i

pabarazisë ndërmjet kërkesës së situatës dhe aftësisë së individit kundrejt këtyre kërkesave”.

Stresi mund të vij nga çdo situate ose mendim që ju bën juve të ndieni të frustruar, nevrik ose

ankthioz. Çdo njeri e shikon në mënyrën e vet situatën dhe gjithashtu përgjigjet ose reagon sipas

mënyrës së tij ndaj një ose disa situatave të caktuara. Për këtë arsye vështirë të gjinden sot dy

njerëz të cilët kanë të njëjtin reagim ndaj një situate të caktuar.

Edhe pse ka shumë metoda të menaxhimit të stresit, egzistojnë dyçështje kryesore në sëmundjet

e zemrës:

1.Vendosje e rregullt e përgjigjes relaksuese 2.Të mësohet se si të shmangë përceptime apo

besime të cilët rrisin nivelin e stresit dhe që minojnë sjelljet e shëndetshme.Është e dobishme për

pacientët që ata të kuptojnë se duhet që ta krijojnë ose gjenerojnë përgjigjen e relaksimit në baza

ditore.Metafora e gotes është e dobishme, lëngu që ndodhet në gotë përfaqëson nivelin e stresit

që ka individi. Imagjinojmë sikur kjo gotë është e mbushur plot, atëherë çdo pikë që mund të

bjerë në gotë do të shkaktonte derdhjen e gotës. Kjo pikë mund të jetë një drejtues automjeti që

nuk udhëton ose drejton automjetin në bazë të rregullave, një fëmijë që kërkon ti plotësohet

dëshira me çdo kusht, një bashkeshort/e i cili nuk ka marrë rrobat në lavanderi.Nqs gota nuk ëshë

mbushur plot, pra kur niveli i stresit nuk është shumë i lartë, atëherë pikat që mund të bien mbi

gotë mund të trajtohen me një fleksibilitet më të lartë dhe me një llogjikë më të pastër. Duke

qënë se “derdhja” e gotës dëmton shëndetin është e rëndësishme që të ketë disa rrugë për


Jorida Çuni 45

zvogëlimin ditor të lëngut në gotë. Së pari është e rëndësishme që pacientët të kuptojnë se të

ushtruarit në mënyrë të bollshme dhe të sigurt, ushqimi i shëndetshëm dhe gjumi adekuat janë

rrugë të rëndësishme për të “zbrazur” gotten.Diçka tjetër e rëndësishme është që ti mësohen disa

rrugë për të realizuar përgjigjen relaksuese. Është vënë re, që në një program rehabilitimi kardiak

që kishte të implementuar menaxhimin e stresit, u vu re që programet të cilat kishin një

minimum prej 9 orësh trajnim relaksues, kishin një impakt më të lartë përsa i përket mirëqënies

dhe të dhënave shëndetësore. Ofrimi i trajnimeve 3 orëshe ishte me impakt minimal.Bazat ku

duhet të përqendrohemi për të stërvitur pacientët që të gjenerojnë përgjigjen relaksuese janë,

puna me frymëmarrjen, relaksim progresiv i muskujve (PMR), teknika të ndryshme të meditimit

dhe të vet-hipnozës.

Puna me frymëmarrjen; Ndoshta është rruga më e thjeshtë dhe më e shkurtër për të ndihmuar

pacientin që të përjetojë përgjigjen relaksuese.

-Së pari, pacientët mund të arsyetojnë më thjeshtë për këtë teknikë pasi kanë kuptuar që ndryshe

nga aparatet dhe sistemet e tjera të organizmit të njeriut, frymemarrja është një veprim edhe i

vullnetshëm edhe i pavullnetshëm. Duke qënë se respiracioni është i lidhur ngushtësisht me

punën e zemrës, ata mund ta ulin atë duke ulur punën respiratore. Kjo nga ana tjetër do të ulë

presionin e gjakut e cila bllokon sintezën e hormoneve të stresit.

-Së dyti, teknika e frymëmarrjes ndihmon pacientin që ti rikthehet sensi i kontrollit. Humbja e

kontrollit në trupin e njeriut është një pjesë e spikatur e ngjarjeve kardiake, dhe vazhdon të jetë

një nxitës domëthënës i stresit pas ngjarjes. Duke shfrytëzuar teknikat e duhura të frymëmarrjes,

individi arrin të observojë sistemin nervor simpatik dhe në këtë rrugë ti rikthehet një sens

kontrolli.

-Së treti, teknika të thjeshta të frymëmarrjes, siç janë frymëmarrja diafragmatike, apo

frymëmarrja e thellë, janë të drejtpërdrejta dhe të lehta për tu mesuar. Ata shërbejnë si një rrugë e

menjëhershme dhe si rrugë hyrëse për të mësuar teknika të tjera me intensive. Teknika të tilla si

këto teknika të thjeshta të frymëmarrjes janë të nevojshme por jo të mjaftueshme, sepse ato

praktikohen rrallë në mënyrë të përsëritur, dhe janë të pamjaftueshme për baza ditore.

Eksperienca klinike këshillon që 20 minuta praktike, 1-2 herë në ditë, është e nevojshme,

pavarësisht se nuk gjendet asnjë punë eksperimentale që ta mbështesë këtë këshillë të

zakonshme. Shumica e pacientëve e përjetojnë frymëmarrjen e thellë si një gjendje të

pëlqyeshme, edhe pse ka pacientë të cilëve ju duket e pakëndshme që të ngadalësohen në

respiracion dhe të përqendrohen në frymëmarrje deri sa të përvetësohet teknika. Pacientë të tillë

kanë tendencë që ta nënvlerëësojnë që në nisje punën me frymëmarrje, dhe ndihen të çuditshëm

kur mësojnë teknika të frymëmarrjes, sepse ata mendojnë se frymëmarrja duhet të jetë e

vetvetishme.Është e rëndësishme të nënvizohet se në këtë ritëm të vrullshëm të jetës,

frymëmarrja e ngadaltë dhe e thellë nuk është automatike dhe se të mësuarit të frymëmarrjes në

një rrugë që arrin të nxisë përgjigjen relaksuese është thelbësore.

Një teknikë disi më e gjatë dhe më e dobishme për të arritur përgjigjen relaksuese është

PMR.Origjinën e ka nga Edmund Jacobson dhe më pas e përpunuar nga Ëolpe dhe të tjerë, PMR

është teknika më e zakonshme në literaturen e menaxhimit të stresit.PMR-ja përbëhet nga


Jorida Çuni 46

tensionimi dhe lëshimi i 16 grupmuskujve të mëdhenj.Përqendrohemi në fillim në një grup

muskujsh, I vëmë ata në tension për një periudhë 5-7 sekonda, pastaj i relaksojmë për 30

sekonda. Me avancimin e trajnimit individi arrin që duke kombinuar 16 grupet e muskujve në

tension dhe relaksim, ta reduktojë këtë numër në katër grupe, duke lejuar në këtë rrugë

perjetimin e relaksimit të të gjithë trupit për një periudhë relativisht të shkurtër kohore.Trajnimi I

mëpasshëm e lejon individin që të arrijë të njëjtën gjendje relaksi më tepër nëpërmjet mendjes

sesa përdorimit aktiv të muskujve. Kjo teknike mësohet thjesht dhe përdoret për të reduktuar

nivelin e lartë të aktivizimit të sistemit nervor simpatik, por kërkon praktikë të rregullt dhe kohë

trajnimi.Rekomandohen fillimisht rreth 40 minuta praktikë në ditë dhe kjo kohë gradualisht

reduktohet në 20 minuta pas një trajnimi 4-6 javor.Hulumtimet për menaxhimin e stresit

indikojnë se PMR ka impaktin më të madh përsa i përket rezultateve të variablave

fiziologjike.PMR ka treguar se redukton hypertensionin, redukton dhimbjen kronike në gjendje

të ndryshme medikale, dhe ndihmon në menaxhimin e gjëndjeve si ankthi dhe depresioni.

Një teknikë e tretë që indukton pushimin dhe përgjigjen rekuperuese është meditimi. Megjithëse

ka teknika të shumta të meditimit, disa prej tyre kanë marrë vemendje të veçantë nga studimet

mjekësore: meditim i jashtëzakonshëm, frymemarrja dhe meditimi i Benson-it, meditim i

kujdesshëm. Megjithëse mbi mekanizmat psikofiziologjik janë duke u bërë studime intensive dhe

janë konkluduar disa gjetje të dykuptimta, pjesa dërrmuese bien dakort që meditimi redukton

konsumin e oksigjenit, ul punën e zemrës dhe atë respiratore, zvogëlon përqendrimin e laktatit në

gjak, ngre gjendjen e humorit, përmirëson funksionimin e sistemit imunitar, ndryshon aktivitetin

e valëve të trurit dhe përmirëson nivelet hormonale. Për më tepër, ndryshe nga teknikat e tjera

relaksuese, praktikimi i meditimit të rregullt çon drejt një ndryshimi pozitiv të sjelljes edhe jashtë

gjendjes së meditimit që është shumë e dobishme për pjesmarrësit e rehabilitimit kardiak.

Puna me frymëmarrje, PMR, disa lloje të meditimit dhe hipnoza sëbashku me vet-hipnozën jane

teknika të thjeshta të cilave duke ju shtuar edhe guidën imazherike ku individi përmes “syrit të

mendjes” vështron vende të komfortit, relaksit dhe sigurisë dhe qetësisë që ata kërkojnë, arrijnë

të gjenerojnë këtë përgjigjen relaksuese. Përfitimet e guidës imazherike janë parë në trajtimin e

çrregullimeve të ndryshme si dhimbjet e kokës, diabetin, sëmundjet e lëkurës, artriti dhe djegiet e

rënda. Një teknikë tjetër e cila ka treguar rezultate konkrete në thellimin e përgjigjes relaksuese

është hipnoza/vet-hipnoza.Ndonëse nuk ka studime të sakta mbi pacientët kardiake, efektiviteti

i hipnozës është treguar në trajtimin e gjendjeve të ndryshme medikale për të gjeneruar

përgjigjen relaksuese.Këto gjendje përfshijnë anginën, hypertensionin, migrenën, pagjumësinë,

dhimbjen kronike, ulçerat duodenale, sindromin e pezmatimit të zorrëve dhe nauze të lidhur me

kimioterapi dhe shtatzani.Kështu puna me frymëmarrjen, PMR, meditimi, guida imazherike dhe

vet-hipnoza janë mjete të vlefshme për çlirimin e përgjigjes relaksuese.Çelësi për pacientët është

praktika ditore e këtyre teknikave.

Të kuptosh interesat dhe aftësitë e pacientëve ka si qëllim ndihmesën e tyre për të zgjedhur

rrugën me të pershtatshme për të çliruar përgjigjen relaksuese.


Jorida Çuni 47

3.4 Pesha

Aktualisht nuk ka një strategji të veçantë trajtimi për pacientët të cilët janë mbipeshë apo obez

dhe qe marrin pjesë në rehabilitimin kardiak.Edhe pse disa udhëzime përmendin nevojën për

trajtim dhe ofrojnë rekomandime të përgjithshme, shumica e programeve nuk të punësojnë

strategjitë e menaxhimit te synuara per peshën.Studimet e kryera në vendosjen e rehabilitimit

kardiak që vlerëson ndryshimet në peshë trupore apo variablave që lidhen me obezitetin si Body

Mass Index (BMI)] kane treguar rezultate të përziera. Studimet që bën të demonstrojnë

përmirësim të ngjarë përdoren një qasje me shumë aspekte në kundershtim te ushtrimit vetëm..

Definicioni i BMI është një masë antropometrike e mases se trupit, definuar si peshe ne

kilograme ndarë per lartësine në metër katror.BMI është masë kryesore e përdorur për

kategorizimin e individëve sipas peshës. Tabela përmbledh vlerat e pranuara te BMI per të

përcaktuar nëse një person është në një peshë trupore të pranueshme, ose nëse ai / ajo është

mbipeshë ose obeze.

Tabela 1- Variablat e BMI

BMI (kg/m2) Status

>18.5 Nënpeshë

18.5–24.9 Normal ose peshë e pranueshme

25.0–29.9 Mbipeshë

30.0–34.9 Obese I

35.0–39.9 Obese II

40.0+ Obezitet Morbid

Duhet të theksohet se ka individë të cilët kanë gjasa që vlerat e tyre te BMI të shkojnë nga një

status mbipeshë deri tek një status obezi të cilët jo domosdoshmerisht mund të jetë në rrezik për

sëmundje të lidhura me peshën në krahasim me të tjerët. Por në praktikë, shumica e publikut të

gjërë do të klasifikoheshin si në rrezik në rritje për sëmundjet e lidhura me peshën sipas BMI-së

së tyre.

Marrëdhëniet në mes BMI dhe yndyrës së trupit në përqindje është pozitiv dhe i rëndësishëm.

Duke pasur parasysh këtë situatë të mundshme, janë masa shtesë që mund të merren për të

ndihmuar në sqarimin e rrezikut te sëmundjes.Më i thjeshtë nga këto është një matje beli.Rreziku

është rritur kur perimetri i belit tejkalon 35 inç (88cm) për gratë dhe 40 inç (102cm) për

meshkujt. Në shembullin e mësipërm, kjo lloj matje e shpejtë do të ndihmojë në sqarimin e

ndryshimit te rrezikut në individët me të njëjtën vlerë BMI. Për ata me vlerat më të larta BMI

kategorike dhe matjet e belit qe tejkalojne ato të përmendura më lart, kanë rrezik me të rritur

përkundrejt sëmundjeve të lidhura me peshë. Perimetri i belit është e mundshme të jetë me efikas

në vlerësimin e rrezikut potencial në rritje në ata që vlerat e BMI variojnë ne 25,0-34,9kg/m2.

Pyetja që ju mund të kërkoni tani është 'pse perimetri i belit mund të ndihmojë për identifikimin

e rrezikut?' Perimetri i belit shërben për dy qëllime në vlerësimin e rrezikut.Së pari, hulumtimi

tregon se pesha e tepërt në stomak / zonën trunkeale tregon një rritje të rrezikut për sëmundje

arterie koronare (CAD), diabet, hipertension, çrregullime lipidesh, dhe sindromi


Jorida Çuni 48

metabolike.Përveç kësaj, perimetri i belit është një masë indirekte e yndyrës se trupit, dhe është

rritja e yndyrës në trupin e njeriut që ai mbart e lidhur me rrezikun e sëmundjes.

Raporti bel-ijë gjithashtu mund të përdoret për të përshkruar vendndodhjen e akumulimit të

yndyrës.Si matja vetëm me bel, kjo metodë identifikon ata që grumbullojne yndyrë në zonën e

belit (molle apo forme android e trupit), cka vendos një person në rritje rreziku për semundje të

lidhura me peshën kundrejt atyre që grumbullohen yndyrën në ijet dhe kofshët (dardhë apo formë

gynoid e trupit). Forma “Molle” e cila përbën rrezik në rritje për shëndetin është atëher kur ka

nje raport bel-ije më të madh se 0.95 për burrat dhe për gratë 0,80. Përbërja e trupit, dhe në

veçanti përqindja e yndyrës së trupit, mund të matet më saktë duke përdorur një numër të

ndryshme metodash, duke përfshirë ujë ose zhvendosje ajrit, lëkurë-fish trashësi, rezistencë e

plotë bioelectrical, dhe dual-energjisë x-ray absorptiometry (DEXA).Vlerat e përbërjes se trupit

që i referohen një individ si mbipeshë apo i obezë ndryshojnë pak në varësi të burimit. Shumica

sugjerojnë se një përqindje e yndyrës së trupit mbi 20% për burrat dhe 30% për gratë përbën

standardin e fillimit për mbipeshë apo mbiyndyrësi. Individë obezë morbidly me BMI rreth 40-

50kg/m2 mund të kenë përqindje yndyrë trupit në 50-70% game.Megjithatë, vlerësimi i

përqindjes së yndyrës së trupit kërkon pajisje të specializuara dhe trajnim, dhe mund të jetë një

gabim i madh lidhur me matjen duke përdorur ndonjë nga këto metoda. Gjatë vizitës së ose një

klinikë ose një programi rehabilitimi kardiak, vlerësimi i BMI dhe i perimetrit te belit jane te

lehtë dhe të shpejtë për të kryer, nuk kërkojn pajisje të specializuara, mund të kryhet nga çdo

nivel i profesionistëve të shendetit, nuk është prirur për të gabuar, dhe në mënyrë adekuate ofron

dy vlerësime të rrezikut dhe nevoja për ndërhyrje në humbjen e peshës. Ndërhyrjet duhet të jenë

në shënjestër të këtyre pacientëve të cilëve pesha dhe përbërja e trupit te tyre i vendosin në rrezik

rritje për kardiokirurgji dhe pesha e të cileve mund të ndikojë negativisht në faktorë të tjerë të

rrezikut të tilla si diabeti, lipide abnormale, dhe hipertensionit.Ndërhyrjet duhet të jenë në

shënjestër në burrat me një BMI ≥ 25kg/m2 dhe bel> 40 inç (102cm) dhe gratë me një BMI ≥

25kg/m2 dhe bel> 35 inç (88cm) në gratë.

3.5 Ushqyerja

Ushqyerja është një komponent shumë i rëndësishëm i rehabilitimi kardiak.Që të bëhet një

ushqyerje e mirë vlerësohet marrja e kalorive dhe lëndëve ushqyese, shikohen zakonet e të

ngrënit, fushat e synuara për intervenim. Hartohet një plan dietik, rekomandime për një shëndet

të mire të zemrës, strategji për të ulur riskun e sëmundjeve, këshillime të pacientëve dhe

familjarëve, ndryshimet e stilit të jetesës. Kuptohen principet themelore të dietës ushqimore, plan

për të hequr zakonet e këqija në ngrënie dhe aderime në dietë.

Fruta dhe Perime:Dietat e pasura me fruta dhe perime ulin riskun për sëmundje

kardiovaskulare.Në një studim të gjërë epidemiologjik, dallohet një lidhje domëthënëse mes

riskut për sëmundje kardiovaskulare dhe konsumit te frutave dhe perimeve. Çdo përdorim ditor I

frutave dhe perimeve lidhet me një rënie prej 4% të riskut për sëmundje kardiovaskulare.

Individët me indeksin më të lartë konsumit të tyre ( 9.15 – 10.15 sherbime/ditë ) kanë një risk

20 % më të ulët për prekje nga sëmundjet kardiovaskulare se sa ata me ( 2.54 – 2.93


Jorida Çuni 49

shërbime/ditë ). Shumë të dobishme janë perimet me gjethe jeshile,frutat dhe perimet e pasura

me vit.C.Efektet e dobishme të përfshirjes së frutave dhe perimeve në dietë, mendohet se vijnë

nga prania e kaliumit, fibrave dhe nga zëvendësimi i ushqimit jo të shëndetshëm me atë të

shëndetshëm.

Yndyrnat:Përdorimi i yndyrnave të ngopura dhe të pangopura rrit riskun për sëmundje

kardiovaskulare, ndërsa përdorimi i yndyrnave të shëndetshme e ul riskun për këto sëmundje.

Yndyrnat janë një burim i nevojshëm energjie për zhvillimin fizik dhe mendor. Megjithatë

konsumi i tepërt i tyre çon në akumulimin e yndyrnave në pjesë të ndryshme të trupit. Këto

yndyrna gjenden tek mishrat e majme, sallamrat dhe produktet bulmetore. Ndaj mirë është të

shmangi konsumin e yndyrnave të saturuara dhe të preferoni ato të pasaturuara.

Të saturuara:Yndyrnat e pashëndetshme dhe vajrat e shumtë rrisin kolesterolin dhe rrezikun e

shfaqjes së sëmundjeve kardiovaskulare. Yndyrnat e saturuara I gjejmë tek gjalpi, pjesët

yndyrore të mishit, ëmbëlsirat, ushqimet e gatshme, gjithashtu edhe tek yndyrnat trans që i janë

nënshtruar përpunimit me qëllim që të jenë të ngurta dhe të forta, si per shembull ëmbëlsirat dhe

biskotat.

Të pasaturuara:Yndyrnat e shëndetshme ndihmojnë në funksionimin normal të zemrës por edhe

në mirëmbajtjen e përgjithshme të organizmit tonë. Këto yndyrna gjenden kryesisht tek : frutat,

perimet, arrat, vaji I ullirit, peshqit (sardelet,salmoni), frutat e thata etj.

Yndyrnat e pangopura: duhet të jenë pjesa më e madhe e yndyrnave që hamë dhe do të

mjaftonin 2-3 lugë vaj ulliri në ditë për të ulur rrezikun e sëmundjeve kardiovaskulare. Në

yndyrnat e mira bëjnë pjesë : yndyrnat omega 3 dhe yndyrnat omega 6. Omega 3:Stimulon

funksionet cerebrale, forcon sistemin imunitar.Gjëndet më shumë

tek;peshqit(salmoni,harenga,skrumbi), arra,soja etj. Omega 6:Ndihmon në mbrojtjen e lekurës

dhe syve.Gjendet më shumë tek :misri, mishi i kafshëve të ushqyer me misër.

Ndër përgjegjësitë kryesore në rritjen e kolesterolit dhe problemeve kardiake janë yndyrnat e

ngopura.

Ato gjënden kryesisht tek: Mishi i kafshëve të fermave(shpendëve), qumështi dhe produktet e tij,

gjalpi, pana, arra kokosi, vaji i palmës. Limiti brenda të cilit duhet të jenë yndyrnat e ngopura për

të mos u bërë të dëmshme është 10% i kalorive të përditshme. Ndaj ju duhet të hiqni dorë nga të

gjitha yndyrnat e ngurta, dhjami, lëkura e pulës. Yndyrnat trans:Quhen ndryshe acidet yndyrore

trans. Janë përpunim kimik i yndyrnave të pangopura. Ato ulin kolesterolin pozitiv dhe rritin atë

negativ, për këtë ato konsiderohen “fajtor” të sëmundjeve koronare dhe arteriosklerozës. I gjejmë

në; patate të skuqura, petulla, margarina, biskota, torta

Qumësht, kos dhe djathë me pak yndyrë:sekreti i tyre i përbashkët qëndron tek kalçiumi. Sipas

një artikulli të publikuar në revistën Nutrition Revieës pasi janë rishikuar më shumë se 90

studime është gjetur një lidhje e fortë në mes marrjes së kalciumit dhe përmirësimit të

organizmit.

Elb, grurë:sekreti i tyre janë fibrat. Sipas një studimi të publikuar në revistën American Journal

of Clinical Nutrition, nëse në darkë në vend të një pjate me oriz do të hanit një pjatë të shijshme

me grurë, mund të shpëtoni nga yndyrnat në zonën e barkut.


Jorida Çuni 50

Çaji jeshil:katesina që përmban përshpejton metabolizmin dhe sasinë e yndyrnave të djegura

nga mëlçia. Për të pasur rezultate të mira pini 4-6 gota çaj jeshil në ditë dhe bëni të paktën 3 orë

ushtrime në javë.

Veza:me ndihmën e proteinave që përmban ju ndihmon të dobësoheni. Së pari trupi juaj përdor

më shumë energji për të copëtuar ushqimet proteinike.Përveç kësaj proteina përforcon muskujt

sepse muskujt djegin më shumë yndyrna.Si përfundim proteinat ju ngopin më shumë se

karbohidratet.

Arra, bajame: yndyrnat,fibrat dhe proteinat që përmbajnë rrisin imunitetin e insulinës në trup

dhe ndihmojnë në dobësim. Arra është një nga burimet më të mira të acidit omega-3.Ndërsa

bajamja luan një rol ekstra në strukturën e kockave.

Peshku:sipas një studimi të bërë nga Universiteti Neëcastle, theksohet se acidet yndyrorë

omega-3 që gjenden tek peshku salmon pakësojnë masat e yndyrnave. Ndërsa studimet e tjera

tregojnë se acidet omega-3 ju japin ndjesinë e ngopjes dhe 2 orë pasi keni ngrënë peshk të skuqur

do të ndiheni akoma të ngopur. Të paktën dy herë në javë duhet të konsumoni peshk salmon,

peshk ton konserve, skumër ose nëse keni mundësi ta gjeni peshk Ringa i cili gjendet në detërat

veriorë.

Molla, dardha, specat për mbushje:këta produkte përmbajnë flavonoide, kimikate natyrale që

gjenden tek produktet bimore, të cilat kanë veçorinë e djegies së yndyrnave. Sipas një studimi të

publikuar në revistën American Journal of Clinical Nutrition gratë të cilat konsumojnë shumë

flavonoide kanë rënie të dukshme të indekseve të trupit.Ndërsa nga eksperimentet e realizuara

tek kafshët u provua që flavonoidet rrisin djegien e kalorive dhe përshpejtojnë qarkullimin e

yndyrnave në trup.

Farë liri:me ndihmën e lignanit që përmban mundëson një masë indeksi dhe më pak yndyrna në

trup tek gratë në periudhën pas menopauzës. Ju mund t’ia shtoni nga një lugë farë liri çdo ditë në

mëngjes drithërave, kosit ose sallatës.

Uthulla:shkencëtarët pohojnë se uthulla vë në lëvizje genet produktivë të cilët ndihmojnë në

copëzimin e yndyrnave në trup. Pini çdo ditë nga një lugë gjelle uthull të holluar me qumësht ose

me sodë.

Bulmetet, produktet e tyre, semundjet kardiovaskulare:Luajnë një rol në menaxhimin e

presionit të gjakut dhe të peshës. Duke shtuar produkte bulmeti me një sasi të pakët yndyrë si

qumështi/kosi në një dietë të pasur me fruta dhe perime, janë këto komponentët kryesorë për të

reduktuar riskun kardiak.Duke përdorur produktet e qumështit shohim një humbje të sasisë së

yndyrnave në trup dhe në trung përkatësisht 61 % dhe 81%. Nëse konsumi i energjisë mbahet

konstante dhe rritet sasia e marrjes së kalçiumit me anë të konsumit për 3 vakte të produkteve të

qumështit çdo ditë, atëherë kemi një ulje të yndyrnave në 4% në trup, dhe 4% - 6% në trung,

ndërsa pesha mbetet e qëndrueshme. Për shkak të sasisë së madhe të yndyrnave dhe sasisë së

pakët të kalçiumit djathi dhe gjalpi nuk duhet të përdoren shpesh në pacientë me probleme të

sëmundjeve të zemrës.

Drithrat dhe sëmundjet kardiovaskulare:Përdorimi i drithrave redukton riskun e shfaqjes së

sëmundjeve kardiovaskulare.Ato ofrojne vlera ushqimore me bollëk dhe shumë fibra.Në


Jorida Çuni 51

studimin e GRAVE LOËA u gjet një lidhje mes përdorimit të drithrave dhe riskut për sëmundje

të zemrës.Individët me një konsum të lartë të tyre (3.2 shërbime/ditë) kishin 30% mundësi më

pak për tu sëmurur nga sëmundje të zemrës, se sa ata individë me konsumin më të pakët të tyre

(0.2 shërbime/ditë).Gjithashtu dhe NURSE`S HEALTH STUDY treguan një ulje te riskut prej

34% tek gratë që konsumuan një sasi të madhe të drithrave.

Alkoli dhe rehabilitimi kardiak:Mos pi alkool.Shpesh herë dëgjon një shoqëri se mjekësia

kërkon t’i heq njeriut gjithçka.Të pish është edhe kjo një farë kënaqësie, por çdo kënaqësi ka

edhe ajo kufijtë e vet.Personat, të cilët janë mbi peshë dhe bëjnë një punë ulur, nuk e kanë të

lejuar të pijnë pije alkoolike.Në përgjithësi alkooli nuk shkon me programet e fitnesit. Ato ditë

që do të vrapohet nuk lejohet asnje lloj pije alkoolike.Alkooli duhet marrë në sasi të moderuar

dhe asnjëherë sistematik.Një “teke” në ditë sot quhet e rrezikshme, kur dje këshillohej si

shpëtuese.Në fillim uji i jetës, më vonë i hidhërimit e në fund uji i vdekjes; ky është

alkooli.Alkoli është bllokues trombocitesh. Sasi të vogla alkooli ulin rrezikun e infarktit në

zemër me 12% për burrat dhe 60% për gratë. Të gjitha llojet e alkoolit ndikojnë në sasi të vogla.

3.6 Duhani

Lenia e duhanit sjell të mira të larta dhe shumë të larta. Presioni I gjakut rikthehet në nivele

brenda 20min, CO bie brenda orëve, paratë ruhen çdo ditë duke mos blerë duhan, era dhe shija

zhduken brenda ditëve, pacienti fiton një respekt për veten. Në pacient që lënë duhanin funksioni

i mushkërive rregullohet 30% brenda 2-3muajve, rreziku i sëmundjeve koronare është ulur me

50% pas 1viti por rreziku i iskemisë është i njëjtë me jofumatorët në 5-15vite. Ndalimi i duhanit

është vendimi më i mirë krahasuar me terapinë me aspirinë 15%, betabllokant 23% ose

angiotenzine, inhibitor 23%.Ulja e sasisë së duhanit sjell uljen e rrezikut për sëmundjet e

zemrës.Nqs ata pinë deri në 10 cigare/ditë sëmundja e zemrës reduktohen 5.2% për meshkujt dhe

4.5% për femrat.

Shume duhanpirës e kuptojnë rrezikun e duhanit dhe pushojnë. Rreth 35% të duhanpirësve

raportojnë për një tentative serioze për ta lënë brenda vitit të kaluar dhe 80% janë perpjekur ta

lënë për një kohë të shkurtër. Duke pasur një sëmundje kardiake në rritje, kjo e rrit shansin për të

tentuar lënien. Në krahasim me popullatën e përgjithshme, 8% e duhanpirësve që e lanë duhanin

nga sëmundje kardiake janë më mirë, por mbeten një numër i madh njerëzish me sëmundje të

zemrës që vazhdojnë të pinë ose të kthehen në gjendjen e mëparshme pas një periudhe që s`kanë

pirë.

Trajtimi i mirë i lënies së duhanit.

1.Trajtimi “Cold Turkey”: “Cold Turkey” ose lënia graduale e duhanit duke ulur nivelin e

nikotinës mund të jetë shumë e suksesshme për pacientët që kanë marr lajme negative për

shëndetin kardiak ose janë të hospitalizuar. Të hospitalizuarit nuk pinë për disa ditë.Për ta bërë

këtë trajtim duhet të dimë.

-Sa i dhënë është pacienti për nikotinën?

-Sa cigare pi në ditë?


Jorida Çuni 52

-Sa perpjekje ka bërë për ta lënë?

-Sa i varur është nga duhani?

-Cilat janë zakonet e përditshme të pirjes?

-Cila është kriza aktuale për cigaren?

-Cila është historia e tanishme e shëndetit?

-A është pacienti aktualisht i hospitalizuar?

-Nqs pacientët kanë efekte anësor nga medikamentet për lënien e duhanit.

-Nqs pacienti është shtatzënë, adoleshent dhe nqs pi më pak se 10 cigare/ditë.

2.Trajtimi Brandswitching ose “warm chicken”:Kjo metodë ndihmon në lënien e duhanit duke

ulur gradualisht nivelin e nikotinës në trup me një proces shumë të ngadaltë. Kjo metode

ndihmon shumë individët që janë të varur nga nikotina. Nqs pacienti thith 1.7mg nikotinë nga

cigaret, rekomandohet të ndryshojë në 0.9mg, pastaj 0.5mg, 0.2 e deri në zhdukje. Pacientit i

duhet të shpenzoj rreth një javë për secilin nivel. Është shumë e rendesishme që pacienti të mos

pi asnjë duhan gjatë kësaj kohe. Gjëja më e rëndësishme për lënien e duhanit është pakësimi i

sasisë së tij për çdo ditë.Ky trajtim sjell rezultate konfliktuese. Disa individ tregojnë se janë të

sigurt që e lëë duhanin duke filluar në fillim me mospirjen kur ata janë në makinë, në shtëpi, në

fillim të ditës. Nqs pacienti vendos ta lejë trajtimin është e rëndësishme që të caktojmë një datë

tjetër për fillimin e trajtimit duke menduar që atëherë ai do tja dal suksesshëm. Nqs ai mendon ta

filloj kur gjërat të bëhen më pak stresuse duhet të inkurajojmë ata që të mos ta shtyj për më vone

trajtimin.Pacienti mund ti rikthehet përsëri vesit të mëparshëm ndërkohë që ai është në trajtim,

prandaj është e rëndësishme pastrimi i gjithë shtëpisë, veshjeve, rrobat e fjetjes, perdet dhe

gjithcka që ka lidhje me të që mos ta ketë të pranishme asnjeherë aromën e duhanit.

Simptomat përgjatë fazës vepruese të trajtimit.Ndërkohë që trupi rregullon uljen e nikotinës dhe

kimikateve të tjera të cigares, trupi vepron duke u terhequr dhe kështu kemi shumë simptoma pas

lënies si psh; kollitje, djersë, depresion, vështirësi në përqendrim, ndihet i pashpresë, ka dhimbje

koke, ndryshime në gjumë, ankthioz, ndryshime në nivelet e energjisë, diarre.Keto simptoma

vazhdojnë ditët e para dhe 2-4 javë.Këto simptoma dhe kohëzgjatja duhet të dihen nga fumatori.

Varësia nga duhani është njësoj si nga droga apo alkooli me një propabilitet më të madh për t`ju

kthyer vesit të mëparshëm .Trajtimi dhe motivimi për një kohë të gjatë është i nevojshëm.Ka një

numër të madh trajtimesh për lënien e duhanit ku përfshihet dhe ndryshimi i stilit të jetesës por

duhet shumë mbështetje për pacientin dhe një kurajo nga ana e tij.”Ndalimi i duhanit çon në

fillimin e një jetë të re”-kështu shprehen përsonat të cilët lënë duhanin. Lënia e duhanit kërkon

një punë tepër të madhe nga vetë fumatori, doktorë, nga gjithë klinika, por edhe nga të afërm të

pacientit.


Jorida Çuni 53

4: Qëllimi i studimit

Ështe njohja me pacientët në kardiokirurgji në lidhje me operacionet, shpërndarjen gjeografike,

grupmoshat, gjininë dhe ditëqëndrimin gjatë kësaj periudhe në lidhje me rehabilitimin dhe

kujdesin infermieror.

4.1 Objektivat

1. Përcaktimi i ndërhyrjeve më të shpeshta dhe shpërndarja gjeografike sipas rretheve

2. Përcaktimi i anomalive të lindura

3. Përcaktimin e grupmoshave më të prekura dhe deviacionit standard të moshës.

4. Përcaktimi i gjinisë më të prekur.

5. Përcaktimi i të dhënave mbi ditëqëndrimin dhe zënien e shtratit në spital.

6. Përcaktimi i periodicitetit të fenomenit të shërbimit.


Jorida Çuni 54

5: Metodologjia e studimit statistikor

Është studiuar baza e të dhënave të shërbimit të kardiokirurgjisë për vitet 2008-2011.Janë

përdorur regjistrat e shtrimeve të pacientëve për këto vite.Kufizimi i informacionit në regjistra na

ka çuar në marrjen e informacioneve pranë shërbimit të statistikës së QSUT. Dy bazat e të

dhënave janë integruar kur ka qënë e mundur gjatë studimit.Metodologjia që është përdorur është

statistikë deskriptive spitalore.Nr i pacienteve të marrë në studim është 1903 gjatë periudhës

2008-2011.Studimi i marrë është retrospektiv.

Ekzaminimi i rasteve është bërë në përputhje me:

1. Shpërndarjen gjeografike

2. Operacionet sipas rretheve

3. Grupmoshave

4. Ditëqëndrimin

5. Shpërndarja sipas seksit

6. Numri i vdekjeve

7. Anomalite e lindura

8. Periodicitetit te fenomenit

Variablat e studjuar janë zgjedhur për të treguar menaxhimin klinik dhe administrativ të situatës

në Klinikën e Kardiokirurgjisë.Qëllimi i përdorimit të këtyre bazave të të dhënave është studimi i

aktivitetit të klinikës me qëllim administrimin më të mirë të stafit aktiv që merret me

rehabilitimin e të sëmurëve të këtij shërbimi.


Jorida Çuni 55

6: Rezultate dhe diskutime

Më poshtëkemi pasqyruar në katër tabela përmbledhëse të dhënat që kemi marrë nga klinika e

kardiokirurgjisë në QSUT.

TABELA 2- Të dhënat e vitit 2008

Nr total i pacientëve= 405 Ditëqëndrimi 6952/405= 17.2 ditë për pacient

Grupmoshat Operacionet

Muaji Nr 0-

4

5-

14

15-

24

25-

34

35-

44

45-

54

55-

64

65≤

Janar 24 6 2 1 0 0 5 2 8 By pass aorto coronare i arterie koronare 213

Shkurt 30 7 2 0 2 0 7 7 5 Valvula mitral (Anuloplastike e valvules

mitrale, Plastike e valvules mitrale,

Zëvëndsim i v mitrale me protezë

biologjike, Bentall i modifikuar)

84

Mars 53 0 0 2 3 4 17 17 10 Valvula e aortës (Zëvëndësim i valvulës së

aortës)

57

Prill 27 1 0 2 1 1 7 7 8 DIA 21

Maj 61 6 0 2 0 7 12 17 17 DIV 8

Qershor 34 1 0 3 1 2 9 15 3 Ductus Botalli (ligature) 6

Korrik 40 1 0 1 8 3 8 6 13 Drenazh pleural 2

Gusht 10 0 0 0 0 0 4 2 4 Heqja e mixomes në zemër

Shtator 8 0 0 0 0 0 1 3 4 Korigjim i tetradës Fallot 3

Tetor 31 4 3 2 1 3 8 6 4 Trauma 2

Nëntor 46 7 2 0 0 4 14 10 9 Membranotomi 3

Dhjetor 41 2 2 0 2 7 11 9 8 Komisurotomi e valvulës së AP 1

Totali 405 35 11 13 18 31 103 101 93 Defekti 2

Lirim i stenozës së VD 1

Gjinia Mashkull Femër Rezekim pas koarktacion te aortës 1

288 117 Tjetër

Shqipëria Kosova____59_____

Berati Dibra Durrës Elbasan Fier Gjirokastër Korca Kukës Lezha Shkodra Tirana Vlora

15 21 38 33 32 9 28 13 12 29 100 16


Jorida Çuni 56


Nr total i pacienteve= 461 Ditëqëndrimi 8243/461= 17.9 ditë për pacient

Grupmoshat Operacione

Muaji Nr 0-

4

5-

14

15-

24

25-

34

35-

44

45-

54

55-

64

65≤ By pass aorto coronare i arterie koronare 235

Janar 16 1 1 0 2 2 2 2 6 Valvula mitral (Anuloplastike e valvules mitrale,

Plastike e valvules mitrale, Zëvëndësim i v

mitrale me protezë biologjike, Bentall i

modifikuar)

107

Shkurt 26 1 0 1 3 0 3 13 5 Valvula e aortës (Zëvëndësim i valvulës së

aortës)

63

Mars 44 2 1 0 2 8 9 10 12 DIA 16

Prill 60 4 0 2 0 12 14 19 9 DIV 10

Maj 49 5 0 4 0 3 6 16 15 Ductus Botalli (ligature) 7

Qershor 55 2 0 1 0 9 10 18 15 Endokardit bacterial postoperator 2

Korrik 40 0 0 0 0 2 8 15 15 Heqja e mixomes në zemër 9

Gusht 20 0 0 0 0 2 6 5 7 Korigjim i tetradës Fallot 5

Shtator 8 0 0 0 0 1 2 3 2 Trauma 1

Tetor 49 3 0 2 3 3 11 19 8 Membranotomi 4

Nëntor 48 6 0 2 3 4 6 14 12 Komisurotomi e valvulës së AP

Dhjetor 46 0 1 1 2 2 7 16 17 TEP 1

Totali 461 24 3 14 15 48 84 150 123 Kistet perikardiale 1

Gjinia Mashkull Femër

341 120

Shqipëria Kosova____23___


31 10 41 49 28 7 50 17 28 17 141 19


Jorida Çuni 57


Nr total i pacienteve= 559 Ditëqëndrimi 9217/559=16.5 ditë për pacient


Muaji Nr 0-

4

5-

14

15-

24

25-

34

35

-

44

45-

54

55-

64


Janar 18 0 2 0 0 2 2 7 5 Valvula mitral (Anuloplastike e valvules mitrale,

Plastike e valvules mitrale, Zëvëndësim i v


modifikuar)

124

Shkurt 56 3 1 0 2 5 14 15 18 Valvula e aortës (Zëvëndësim i valvulës së aortës) 95

Mars 54 8 2 0 1 1 12 14 15 DIA 26

Prill 60 5 0 3 2 3 15 19 13 DIV 15


Qershor 55 6 0 2 1 2 8 20 16 Zgjerim i arteries subclaviane 1

Korrik 47 3 0 1 1 3 9 15 16 Heqja e mixomes në zemër 6

Gusht 27 1 0 1 1 0 5 7 12 Korigjim i tetradës Fallot 2

Shtator 31 2 3 2 1 1 5 9 8 Infeksion 1

Tetor 50 7 0 1 2 1 4 18 17 Membranotomi 4

Nëntor 53 1 2 4 1 5 7 15 18 Komisurotomi e valvulës së AP 2

Dhjetor 54 1 0 2 0 4 9 18 20 Defekti 3

Totali 559 43 10 19 13 32 101 171 172 Miotomia 4

Gjinia Mashkull Femër Aneurizëm dhe disekacion aortë 2

367 192 Pacemaker 1

Shqipëria Kosova___ 36___


22 25 43 46 46 12 45 23 18 26 201 16


Jorida Çuni 58


Nr total i pacienteve= 478 Ditëqëndrimi 7935/478= 16.6 ditë për pacient


Muaji Nr 0-

4

5-

14

15-

24

25-

34

35-

44

45-

54

55-

64


Janar 23 3 0 1 0 0 2 9 8 Valvula mitral (Anuloplastike e valvulës mitrale,

Plastike e valvulës mitrale, Zëvëndësim i v


modifikuar)

93

Shkurt 25 4 1 2 2 3 3 4 6 Valvula e aortës (Zëvëndësim i valvulës së

aortës)

71

Mars 36 2 1 4 2 3 3 13 8 DIA 16

Prill 44 0 0 0 2 2 12 13 15 DIV 26


Qershor 64 9 2 2 0 0 12 23 16 Drenazh Pleural/Perikardial 2/3

Korrik 30 2 1 2 1 2 2 13 7 Heqja e mixomes në zemer 3

Gusht 15 1 0 1 0 1 4 5 3 Korigjim i tetrades Fallot 3

Shtator 27 2 0 0 1 0 3 9 12 Infeksion 1

Tetor 50 7 1 4 0 3 5 12 18 Miotomi 3

Nëntor 48 5 1 0 0 2 13 10 17 Zgjerim valvulës së AP 1

Dhjetor 59 10 1 0 3 0 6 16 23 Trauma 6

Totali 478 13 9 16 12 18 75 136 149 Cor univentrikular 1

Gjinia Mashkull Femër Koarktacion aortë 1

338 140 Membranektomi 6

Shqipëria Kosova___34___


17 19 48 39 45 6 39 17 16 26 150 22


Jorida Çuni 59

6.1. Shpërndarja gjeografike

Është e rëndësishme që të përcaktohen qytet nga vijnë pacientët, në mënyrë që të lidhen edhe me

rehabilitimin e tyre, por edhe me shkaqet natyrore në rastet e defekteve të lindura.Tabela e

mëposhtme shpreh në përqindje shpërndarjen e qyteteve të shtrimeve në klinikën e

kardiokirurgjisë.

Tabela 6- Ardhja e të sëmurëve, vitet 2008-2011

Qarku %

Berati 4.6

Dibra 3.9

Durrës 9.2

Elbasan 8.9

Fier 8.2

Gjirokastër 2.2

Korca 7.9

Kukës 3.4

Lezha 3.6

Shkodra 5.3

Tirana 31.5

Vlora 3.9

Kosova 7.5

Total 100.0


Jorida Çuni 60

Fig 20; Shpërndarja Gjerografike


Jorida Çuni 61

6.2. Operacione sipas rretheve

TABELA 7- Operacionet sipas rretheve gjatë viteve 2008-2011

Bera

ti

Dib

ra

Du

rrës

Elb

asa

n

Fie

r

Gji

ro

ka

stër

Ko

rca

Ku

kës

Lezh

a

Sh

ko

dra

Tir

an

a

Vlo

ra

Ko

sova

2008

_

15

21

38

33

32

9

28

13

12

29

100

16

59

2009

_

31

10

41

49

28

7

50

17

28

17

141

19

23

2010

_

22

25

43

46

46

12

45

23

18

26

201

16

36

2011

_

17

19

48

39

45

6

39

17

16

26

150

22

34

To

tali

85

75

170

167

151

34

162

70

74

98

592

73

152

1903

%

3.7

3.3

7.4

7.3

6.6

1.5

7.1

3.1

3.2

4.3

25.9

3.2

6.7

83.4

Cen

sus_

2011

1384

83

1328

76

2668

22

2929

56

3047

19

6849

7

2164

29

8327

5

1329

25

2116

85

7658

13

1731

29

2787

609


Jorida Çuni 62

Shikojmë që kemi rritje të numrit të të sëmurëve nga viti 2008 në të gjitha qarqet dhe sidomos

Tirana. Kryesisht rritja ka ndodhur për shkak të rritjes së diagnostikimit, dhe më pas viti 2011 ka

rënie të numrit të pacientëve për shkak të hapjes së spitaleve private.

Ne na intereson numri i pacientëve nga rrethet dhe fluksi sipas viteve sepse stafi infermieror në

dispozicion të proçesit të rehabilitimit detyrohet të rishpërndajë punën sipas këtij fluksi.

Ndërkohë që brenda kohës së njëjtë të punës së tyre kërkohet edhe koha për trajnimin e

mëtejshëm të tyre. Gjithashtu ardhja nga rrethet është edhe një indikator i gravitetit të sëmundjes,

për të cilën stafi infermieror duhet të jetë në dijeni. Megjithatë momentalisht ky variabël mbetet i

pastudiuar.

Nga ana tjeter sa më larg që të vijnë të sëmurët aq më e vështirë është qëndrimi në Tiranë i

familjarëve, që në rastin e sëmundjeve kardiovaskulare të trajtuara kirurgjikalisht është

domosdoshmëri prania e tyre nga mungesa e përsonelit. Tek familjari, infermieri që bën

rehabilitimin duhet të shikojë një aleat por ai është edhe një subjekt që ka nevojë për ndihmë dhe

orientim.Pas daljes nga spitali do të jetë familjari që do të vazhdojë proçedurat e rehabilitimit në

shtëpi, prandaj ai duhet ti njohë dhe përvetësojë ato.


Jorida Çuni 63

6.3. Grupmoshat

6.3.1 Deviacioni standard i moshës

Tabela 8- Deviacioni standard i moshës, viti 2011

Viti 2011 N Mesatarja Deviacioni standard

MOSHA 478 48.33 24.41

Valid N (listësisë) 478

Popullata që kemi marre në studim ka një moshë mesatare 48.33+24.4 vjeç.

Krijohet përshtypja që mosha e pacientëve të shtruar është mjaft e re dhe ka një shpërndarje

mjaft të gjërë, por duhet të verifikojmë grupmoshat.

Tabela 9- Përmbledhja e të gjitha viteve mbi grupmoshat

0-4 vjeç 5-14

vjeç

15-24

vjeç

25-34

vjeç

35-44

vjeç

45-54

vjeç

55-64

vjeç

> 65

vjeç

2008-2011 115 81 62 58 129 363 558 537

Tabela përmbledhëse na tregon shpërndarjen sipas grupmoshave të pacientëve të shtruar në

klinike. Paraqitja grafike e kësaj shpërndarje nuk është e njëtrajtëshme.


Jorida Çuni 64

Shikojmë që shpërndarja ka dy pikë, njeri në moshën 0-4 vjeç dhe tjetri pas moshës 55 vjeç.

Edhe nga ana klinike një shpërndarje e tillë është e pritshme.Mosha 0-4 vjeç ka numrin më të

madh të defekteve të lindura që në sajë të zhvillimit të teknologjisë moderne kërkohet të

ndërhyhet kirurgjikalisht për riparimin e problemeve.Ndërsa mosha tjetër, mbi 55 vjeç ka

karakteristikë sëmundjen e arterieve koronare dhe një nga trajtimet e preferuara dhe me rezultat

të lartë janë ndërhyrjet kirurgjikale në formë by pass-i.Një shpërndarje e tille në dy grupmosha

na bën të mendojmë që edhe stafi jonë infermieror që merret me rehabilitimin e këtyre të

sëmurëve të jetë i trajnuar sipas specifikave të dy grupmoshave. Jemi përballë dy alternativave;

njëra është të krijojmë një staf unik që arrin të rehabilitojë të gjitha moshat ose të krijojmë dy

grupe pune ashtu siç janë të përqëndruara edhe diagnozat, ku njëri të specializohet në

rehabilitimin e fëmijëve e tjetri në atë të adultëve.


Jorida Çuni 65

6.4. Të dhëna mbi ditëqëndrimin dhe zënien e shtratit

Tabela 10- Ditëqëndrimi mesatar gjatë viteve 2008-2011

Viti Ditë qëndrimi Nr. Pacientëve DQM

2008_ 6952 405 17.2

2009_ 8243 461 17.9

2010_ 9217 559 16.5

2011_ 7935 478 16.6

Total 32347 1903 17.0

Një e dhënë tjetër shtesë e ofruar nga Shërbimi i Statistikës së QSUT është se klinika punon me

30 shtretër dhe ka një shfrytëzim shtrati prej 103.3 % për vitin 2011.Shifrat tregojnë se klinika

është e mbingarkuar dhe fakti që numri i të shtruarve bie pas vitit 2010 duke ju drejtuar spitaleve

private e mbështet këtë fakt.Dy janë problemet kryesore që identifikohen, rënia e DQM dhe

mbingarkesa.Nuk mund të tregojmë arsyen e rënies së DQM.Dy janë teorikisht arsyet pse DQM

bien dhe këtë e gjejmë në literaturë, zhvillimi i teknologjisë që e bën qëndrimin në spital më të

shkurtër dhe menaxhimi efektiv i resurseve.Mund të mendojmë që është një çështje menaxhimi

meqënëse koha e marrë në studim është e shkurtër dhe nuk pritet që teknologjia e ndërhyrjeve

kirurgjikale të ndryshojë në kaq pak kohë.

Pse është e rëndësishme për rehabilitimin ky komponent i menaxhimit?

Nëse do ta konsideronim proçesin e rehabilitimit si kohë që duhet shpenzuar, teknikë standard

dhe burime njerëzore atëherë komponentët e mësipërm të menaxhimit do na hynin shumë në

punë.Duke marrë në konsideratë që ndërhyrja më e shpeshtë është by-pass i koronareve edhe ditë

më të shumta të shtrimit janë të dedikuara kësaj ndërhyrje, dhe duke shfrytëzuar protokollin e

trajtimit të kësaj diagnoze kemi mundësinë të shohim se sa % e kohës së shtrimit shkon për

rehabilitim dhe të llogarisim kërkesën që kemi për kohë rehabilitime dhe rrjedhimisht edhe për

personel për ta mbuluar.Konsiderata është që çdo ndërhyrje të bëhet diagnozë specifike. Në

tabelën e mëposhtme kemi nxjerrë të dhënat e sëmundjeve më të shpeshta që trajtohen në

shërbimin e kardiokirurgjisë ku shohim që sëmundjet më të shpeshta kanë edhe ditëqëndrime më

shumë se sa mesatarja e shërbimit.


Jorida Çuni 66

6.5. Diagnoza më e shpeshtë

Tabela 11- Diagnoza më e shpeshtë

Diagnoza 2011

Nr_

i_N

om

enk

latu

rës

Sek

si

Gji

thse

j

Dit

ë_q

ën

dri

mi_

tota

l

Nu

mri_

i_v

dek

jev

e

Dit

ë_Q

ën

dri

mi_

Mes

ata

r

Sëm.të valv.Mitrale

394 M 23 503 2 21.87

F 41 867 0 21.15

T 64 1370 2 21.41

Sëm.të valv.Aortale

395 M 44 1079 3 24.52

F 18 447 1 24.83

T 62 1526 4 24.61

Sëm.të valv. M-A

396 M 7 175 0 25

F 8 192 0 24

T 15 367 0 24.47

Form.të tj.iskemike

414 M 194 4031 2 20.78

F 38 798 0 21

T 232 4829 2 20.81

Në vazhdim jemi fokusuar tek diagnoza më e shpeshtë e hasur në këtë shërbim, sëmundja e

arterieve koronare dhe trajtimi i saj kirurgjikal nëpërmjet by-pass.


Jorida Çuni 67

6.6. Shpërndarja e të sëmurëve sipas seksit, 2008-2011, Kardiokirurgji.

Tabela12- Gjinia nga viti 2008-2011

M M% F F% Totali

2008_ 288 71.1 117 28.9 405

2009_ 341 74.0 120 26.0 461

2010_ 367 65.7 192 34.3 559

2011_ 338 70.7 140 29.3 478

2008-2011 1334 70.1 569 29.9 1903

Per temën tonë ky numër është mjaft i rëndësishëm për dy shkaqe kryesore;

- Rehabilitimi sipas diagnozave, që në rastin tonë janë të ndryshme edhe sipas seksit ka

teknika të ndryshme rehabilitimi.

- dhe seksi është një variabël I ndjeshëm sidomos në popullatën shqiptare, gjë që kërkon

trajtim specifik nga personeli infermieror që bën trajtimin.


Jorida Çuni 68

6.7. Numri i vdekjeve

Tabela 13- Nr i vdekjeve gjatë viteve 2008-2011

Nr. vdekjeve Totali % e totalit

2008_ 11 405 2.7

2009_ 25 461 5.4

2010_ 21 559 3.8

2011_ 16 478 3.3

2008-2011 73 1903 3.8

Numri i vdekjeve, ose e shprehur ne % konsiderohet si njeri nga dy indikatorët kryesëore te

performancës së çdo klinike kardiokirurgjike.

Viti 2009 që përfshin përqindjen 5.4 % është tregues i moshes së pleqërisë.


Jorida Çuni 69

Shikojmë që % e vdekjeve si pjesë e totalit është mjaft e ndryshme nga viti në vit.Teorikisht

pritet që në kohë numri i vdekjeve të vijë duke rënë, megjithatë është një analizë multifaktoriale

dhe ne nuk mund të nxjerrim ndonjë konkluzion me kaq pak të dhëna që kemi në dispozicion.Të

dhënat tona është mirë të krahasohen me të dhënat e klinikave të ngjashme si matje

performance.Në aspektin e rehabilitimit vdekshmëria spitalore mbetet indikatori kryesor rreth të

cilit ne duhet të referohemi.Duhet studiuar koha e ndodhjes së ekzitusit (vdekjes), gjatë

operacionit, ditët e para apo në vazhdim.Rehabilitimi duhet të ketë objektiv kryesor uljen e

vdekshmërise në periudhën pas operacionit.


Jorida Çuni 70

6.8. Kardiopatitë e lindura sipas grupmoshave

Tabela 14- Anomalitë e lindura gjatë viteve 2008-2011

Dia

gn

oza

201

1

Nr_

i_N

om

enk

latu

rës

Sek

si

Gji

thse

j

Mo

sha

_0

_1

_v

jec

Mo

sha

_1

_4

_v

jec

Mo

sha

_5

_1

4_v

jec

Mo

sha

_1

5_

24_

vje

c

Mo

sha

_2

5_

34_

vje

c

Mo

sha

_3

5_

44_

vje

c

Mo

sha

_4

5_

54_

vje

c

Mo

sha

_5

5_

64_

vje

c

Mo

sha

_6

5_

e_la

rte_

vje

c

Të_

op

eru

ar_

gji

thse

j

Dit

ë_q

ënd

rim

i_to

tal

Nu

mri

_i_

vd

ekje

ve

Dit

ë_Q

ën

dri

mi_

Mesa

tar

Anomali të ndarjes të

Zemrës

74

5

M 36 7 17 7 3 1 0 1 0 0 38 21

8

3 6.0

6

F 39 11 14 3 4 2 3 1 0 1 40 23

0

5 5.9

T 75 18 31 10 7 3 3 2 0 1 78 44

8

8 5.9

7

Anomali të zemrës 74

6

M 6 3 2 0 0 0 0 0 0 1 6 8 2 1.3

3

F 9 6 1 2 0 0 0 0 0 0 9 20 1 2.2

2

T 15 9 3 2 0 0 0 0 0 1 15 28 3 1.8

7

Anomali.të

aparatit të

qarkullimit

74

7

M 5 3 1 0 0 1 0 0 0 0 5 35 0 7

F 7 2 2 3 0 0 0 0 0 0 7 9 0 1.2

9

T 12 5 3 3 0 1 0 0 0 0 12 44 0 3.6

7


Jorida Çuni 71


Jorida Çuni 72

Siç shikohet te shumica e të sëmurëve me anomali të lindura trajtohen në moshën e hershme.

Megjithatë ka diferenca në grupmoshat e fëmijëve me patologji specifike.Ne duhet të drejtojmë

stafin e rehabilitimit sipas grupmoshave specifike.


Jorida Çuni 73

6.9. A ka periodicitet fenomeni

Përshkruhet shpeshtësia e hasjes së fenomenit për një periudhe kohe të caktuar të ndarë në njësi

të barabarta pra viti i ndarë në muaj (rasti konkret).

Kemi marrë në studim vitin 2010 si vit me numrin më të lartë të të sëmurëve

Tabela 15- Periodiciteti I fenomenit

Muaji Nr. të shtruarve

Janar 18

Shkurt 56

Mars 54

Prill 60

Maj 54

Qershor 55

Korrik 47

Gusht 27

Shtator 31

Tetor 50

Nëntor 53

Dhjetor 54

Shikohet që ka dy momente me ulje të theksuar të numrit të shtrimeve dhe rrjedhimisht

operacioneve


Jorida Çuni 74

Janar dhe periudha korrik-gusht-shtator

Kjo ndodh për arsye administrative, ku zakonisht janë pushimet e verës dhe mjekët largohen dhe

pushimet e vitit tëri ku fillimi i vitit kërkon edhe rifillimin e menaxhimit të klinikës

Duhet vlerësuar nëse këto ulje të numrit të shtrimeve kanë impakt në shëndet apo jo, nëse klinika

duhet të vazhdojë të punojë me të njëjtin kapacitet gjatë gjithë kohës


Jorida Çuni 75

Rast klinik

Pacient mashkull Klinika Kirurgji

Mosha 56 vjec Data e shtrimit 28.02.2014

Shërbimi Kardiokirurgji Data e daljes 20.03.2014

Diagnoza e shtrimit: Kardiopathia ishemike, SAK 3- vazal, IM inferior posterior bazal I kaluar,

HTA st II, APO.

Diagnoza e daljes: Post CABG 2 x LIMA-> LAD-> M1.

Diagnoza shoqërue në dalje: IM inferior posterior bazal I kaluar. HTA st II, KPH, KMP, IKK,

NYHA, Arteriopati krurale bilaterale e kompesuar, Ezofagit superficial.

Historia e shkurtër e sëmundjes: Pacienti referon se ka rreth dy vjet që është diagnostikuar me

probleme kardiake.Ka kryer ekyaminime si EKG ku ka rezultuar positiv per SAK dhe

koronarografi ku rezultoi SAK 3- vazal. Pacienti në shkurttë vitit 2014 kryen BY PASS Ao Co të

katërfishtë e më pas ka marrë mjekim rregullisht.

Egzaminimi subjektiv: Pacienti ankon për dhimbje gjoksi ,dispne, djersë ,dobësi trupore.

Ekzaminimi objektiv:Relativisht e mirë. Ndërgjegja e qartë,pozita ortopnoe,fascies koloruar, Cor

me tone rythmike, pa extrasistola me zhurma sistolike diastolike. Me frekuencë kardiake 78

rrahje /min, TA 130/80 mmhg, anësitë e lira pa edema, pulset periferike prezente. Pulmonet me

respiracion vezikular pa rale,pa distendim jugular, abdomen trajtueshëm hepari dhe lieni në kufi

tënorms, ekstremitetet inferiore pa edema.

Analizat laboratorike: Eritrocitet 4.360000, Hb 13.3%, Sed 30, Leukocite 8100, Urina komplet

Albuminë gjurmë e lehtë 6-7 rruaza të bardha për fushë, Azotemia 342 mg/dl, Kreatinemi 0.90

mg/dl, Fibrinogjeni 440 mg%, Bilirubinemi 0.73mg, SGPT 35mg, Kolesterol 320 mg/dl,

Trigliceridet 140 mg/dl%, Glicemia 90 mg/dl.

EKG- ritem sinusal.

ECHO KARDIAKE: Ventikuli i majtë me përmasa dhe FS normal pa çrregullim të kinetikës

segmentare. Sklerozë e sigmoideve të aortës.Kavitet e djathta në kufijë tënorms, pa likid në

perikard.

Mjekimi: Metrol 100 mg, Ramipril 5 mg, Furosemid 40 mg, Pantoprazol 20 mg, Aspirinë protect

100 mg.


Jorida Çuni 76

Rekomandimet: Mjekim i rregullt, kontroll priodik te mjeku kardiolog, gastrohepatolog. Dietë

hipokalerike.Rekomandohet 2 muaj pushim, 6 muaj KML, më pas është i aftë për punë.


Jorida Çuni 77

7: Konkluzione

Si përfundim themi që popullata çdo dite e më tepër po ekspozohet karshi sëmundjeve kardiake

dhe shkuarja drejt kirurgjisë po rritet jashtë mase.

Nga rezultatet që kemi diskutuar më sipër kemi arritur në konkluzion në disa pika;

Diagnostikimi është rritur

Nr i pacientëve është rritur, por zbret numri i operacioneve në 2010 për arsye të spitaleve

private

Tirana është qyteti që mban dhe rastet më të shumta

Përsa i përket grupmoshave ka dy, njëra në moshën 0-4 vjeç dhe tjetra pas moshës 55

vjeç.

Mosha 0-4 vjeç i përket kardiopative të lindura, ndërsa mbi 55 vjeçjane bypasset dhe

kirurgjia valvulare.

Deviacioni standard i moshës është 48.33+24.4 vjeç. Ku këtu na krijohet përshtypja sikur

kemi popullsi të re por në të vërtetë kemi dy ekstremitete moshe.

Sipas ditëqëndrimi mesatarisht një person rrin 17 ditë (32347 dite/1903 pacientë) dhe

kemi një shfrytëzim shtrati prej 103.3 % për vitin 2011. Shifrat tregojnë se klinika është e

mbingarkuar dhe fakti që numri i të shtruarve bie pas vitit 2010 duke ju drejtuar spitaleve

private e mbështet këtë fakt.

Diagnoza më e shpeshtë është sëmundja e arterieve koronare dhe trajtimi i saj kirurgjikal

nëpërmjet by-pass.

Gjinia më e prekur në këto operacione është mashkulli në raport 70% me 30% me femrat.

Numri i vdekjeve, ose e shprehur në % konsiderohet si njëri nga dy indikatorët kryesore

të përformancës së çdo klinike kardiokirurgjike. Viti 2009 që përfshin përqindjen 5.4 %

është tregues i moshës së pleqërisë. Shikojmë që % e vdekjeve si pjesë e totalit është

mjaft e ndryshme nga viti në vit. Të dhënat tona është mirë të krahasohen me të dhënat e

klinikave të ngjashme si matje performance.

Tek kardiopatitë e lindura vërehet kryesisht anomalitë e ndarjes së zemrës si (DIV dhe

DIA).

Dallojmë periudhën dhjetor-janar dhe periudha korrik-gusht-shtator (ka fenomeni

periodicitet). Kjo për arsye të pushimeve verore dhe dimërore.


Jorida Çuni 78

8: Rekomandime

Mbas studimit dhe duke u mbështetur në literaturën përkatëse rekomandoj:

Që të krijohet një bazë të dhënash më të saktë në lidhje me pacientët që operohen për

shkaqe kardiake.

Të ulët shfrytëzimi i tepërt i shtratit duke punuar edhe gjatë periudhave janar, korrik dhe

gusht.

Të bëhet një edukim shëndetësor në popullatë në rrugë të ndryshme vizive auditive ne

lidhje me ushqyerjen, peshën etj.

Të bëhet një edukim shëndetësor në lidhje me duhanin dhe të këshillohen për lënien e tij

në mënyra të ndryshme

Të bëhet një check-up i herëpashershëm i popullatës në rrezik që mund të jetë e lidhur me

sëmundjet e arterieve koronare dhe degjenerimin e valvulave

Të bëhet një program rehabilitimi dhe të atashohet pranë klinikës së Kardiokirurgjisë (kjo

pas evidentimit nga ana ime në klinikë). Në klinikë bëhej vetëm fryrja dhe shfryrja e

ballonit dhe nje masazh i lehtë torakal.

Të diagnostikohen në kohë anomalitë kardiake të lindura të fëmijës dhe patologjitë e tjera

të adultit dhe moshës geriatrike (pavarsisht se është rritur diagnostikimi).

Të bësh një kujdes infermieror të saktë, duke filluar që me përgatitjen preoperatore dhe

kujdesin postoperator në lidhje me komplikacionet dhe rehabilitimin.


Jorida Çuni 79

9: Abstrakt

Hyrje; Sëmundja iskemike e zemrës anomalite e lindura dhe valvulopatite jane bëre një ndër

problemet më të mëdha të shërbimit shëndetësor, të shkencës mjekësore bashkëkohore dhe

shoqërisë në përgjithësi. Kirurgji kardiake ka evoluar me ritme te shpejta, duke përfshirë

kryesisht ndërhyrjen e bypassit koronar, por edhe kirurgjine e veseve te ndryshme

Qëllimi i studimit; Është njohja me pacientët në kardiokirurgji në lidhje me operacionet,

shpërndarjen gjeografike, grupmoshat, gjininë dhe ditëqëndrimin gjatë kësaj periudhe në lidhje

me rehabilitimin dhe kujdesin infermieror.

Metodologjia e studimit statistikor; Është studiuar baza e të dhënave të shërbimit të

kardiokirurgjisë për vitet 2008-2011.Janë përdorur regjistrat e shtrimeve të pacientëve për këto

vite. Kufizimi i informacionit në regjistra na ka çuar në marrjen e informacioneve pranë

shërbimit të statistikës së QSUT. Dy bazat e të dhënave janë integruar kur ka qënë e mundur

gjatë studimit.Metodologjia që është përdorur është statistikë deskriptive spitalore.Nr i

pacienteve të marre ne studim eshte 1903 gjatë periudhës 2008-2011.Studimi i marrë është

retrospektiv.Variablat e studjuar janë zgjedhur për të treguar menaxhimin klinik dhe

administrativ të situatës në Klinikën e Kardiokirurgjisë.Qëllimi i përdorimit të këtyre bazave të të

dhënave është studimi i aktivitetit të klinikës me qëllim administrimin më të mirë të stafit aktiv

që merret me rehabilitimin e të sëmurëve të këtij shërbimi.

Rezultatet; Pas marrjes në studim të 1903 pacientëve dallohet që numri më i lartë i pacientëve

është përqëndruar në Tiranë në përqindjen 31.5%. Popullata që kemi marrë në studim ka një

moshë mesatare 48.33+24.4 vjeç.Mosha 55-64 vjeç është popullata më e prekur dhe ka shifrën

558 raste.Ditëqëndrimi gjatë periudhës 2008-2011 është mesatarisht 17 dite për pacient.Diagnoza

më e shpeshtë është sëmundja e arterieve koronare dhe trajtimi i saj kirurgjikal nëpërmjet by-

pass.Gjinia më e prekur është mashkull 70%.Anomalitë më të prekura janë ato të ndarjes së

zemrës.Kemi periodicitetit të fenomenit.

Konkluzionet; Dallojmë një mbingarkesë në menaxhimin e klinikes ku dallohet shfrytëzimi i

shtratit në shifrën 103%. Ka një rritje të numrit të bypass-eve. Pavarsisht tregut spitalor privat,

numri i operacioneve është në shifra të larta.

Fjalë kyç; Bypass, SAK,SIZ, valvula, zemra,rehabilitim


Jorida Çuni 80

10:Bibliografia

Atlas of emergency medicine, second edition nga Kevin J. Knoop, viti 2002, faqe 900

Cardiac Rehabilitation, faqe 306,viti 2010,Ëacilcl,iafmacsEm. Kraus, md,Professor of

Medicine, Medical Director, Cardiac Rehabilitation, Duke University Medical Center,

Durham, NC and Steven J. Keteyian, phd, facsm, Director, Preventive Cardiology,

Division of Cardiovascular Medicine, Henry Ford Hospital, Detroit, MI. ISBN 978-1-

59745-491-9

Emergency Medicine An Approach to Clinical Problem-Solving 2004 faqe 430 me autore

Ë. B. Saunders Company

Essential toxicology me autore Curtis D. Klaassen dhe John B Ëatkins, viti 2005, faqe

670.

Lippincott Manual of Nursing Practice, 8th Edition me autore Nettina, Sandra M.; Mills,

Elizabeth Jacqueline, viti 2006, faqe 780

Managing your practice; A Guide for Advanced Practice Nurses, viti 2006, autoret Joyce

J. Fitzpatrick, Ann Glasgoë, Jane N. Young, faqe 249

Rosen_and_Barkin_s_5-Minute_Emergency_Medicine_Consult__3e_2006 faqe 1000- me

autore Peter Rosen dhe Roger M. Barkin.

Understanding medical surgical nursing, third edition, me autore Linda S. Ëilliams dhe

Paula D Hopper, viti 2007,faqe 1390.

ëëë.emedicine.com

ëëë.bookos.org

ëëë.avaxhome.ës

QSUT-Statistika

Cikël leksionesh nga Prof. Ali Rifatllari.

http://www.emdecine.com/

http://www.bookos.org/

http://www.avaxhome.ws/


Jorida Çuni 81

Përmbajtja

Falënderime ................................................................................................................. 1

Shkurtesat e përdorura .................................................................................................... 2

Lista e figurave .............................................................................................................. 4

Lista e tabelave .............................................................................................................. 5

Lista e grafikëve ............................................................................................................. 6

Hyrja .......................................................................................................................... 7

1: Patologjite kardiake kirurgjikale të mundshme .................................................................. 13

1.1. Sëmundjet iskemike të zemrës .......................................................................................................... 13

1.2. Semundjet valvulare .......................................................................................................................... 15

1.3. Veset kongenitale .............................................................................................................................. 19

2: Teknikat kirurgjikale ................................................................................................. 24

2.1. Teknika kirurgjikale e by-passit koronar .............................................................................................. 24

2.2. Kirurgjia e veseve valvulare .................................................................................................................. 29

3: Proçesi infermieror .................................................................................................... 38

3.1. Kujdesi preoperator ........................................................................................................................... 33

3.2. Kujdesi postoperator ............................................................................................................................. 39

3.3. Manaxhimi I stresit............................................................................................................................ 44

3.4. Pesha.................................................................................................................................................. 47

3.5. Ushqyerja .......................................................................................................................................... 48

3.6. Duhani ............................................................................................................................................... 51

4: Qëllimi i studimit ...................................................................................................... 53

4.1. Objektivat .............................................................................................................................................. 53


Jorida Çuni 82

5: Metodologjia e studimit statistikor .................................................................................. 54

6: Rezultate dhe diskutime .............................................................................................. 54

6.1. Shpërndarja gjeografike .................................................................................................................... 59

6.2. Operacione sipas rretheve ................................................................................................................. 61

6.3. Grupmoshat ....................................................................................................................................... 63

6.3.1 Deviacioni standard i moshës ........................................................................................................ 63

6.4. Të dhëna mbi ditëqendrimin dhe zënien e shtratit ............................................................................ 65

6.5. Diagnoza më e shpeshtë .................................................................................................................... 66

6.6. Shpërndarja e të sëmurëve sipas seksit, 2008-2011, Kardiokirurgji. ................................................ 67

6.7. Numri i vdekjeve ............................................................................................................................... 68

6.8. Kardiopatitë e lindura sipas grupmoshave ........................................................................................ 70

6.9. A ka periodicitet fenomeni ................................................................................................................ 73

7: Konkluzione .......................................................................................................... 777

8: Rekomandime .......................................................................................................... 78

9: Abstrakt ................................................................................................................. 79

10: Bibliografia ........................................................................................................... 80

Documents

Pacientët në kardiokirurgji dhe kujdesi infermiror«t-n... · zemër te hapur pa pasur në dispozicion një numër pajisjesh për të monitoruar të sëmurin ose për të vepruar