125
Paddenstoelen Of zwammen over paddenstoelen

Paddenstoelen - NatuurpuntLes paddenstoelen Cursus natuurgids 2 De meeste foto’s die gebruikt zijn in deze presentatie zijn gemaakt door Jean Claude Delforges. Met dank om deze te

  • Upload
    others

  • View
    8

  • Download
    0

Embed Size (px)

Citation preview

  • Paddenstoelen Of zwammen over paddenstoelen

  • Les paddenstoelen Cursus natuurgids 2

    De meeste foto’s die gebruikt zijn in deze presentatie zijn gemaakt door Jean Claude Delforges.

    Met dank om deze te mogen gebruiken.

  • Paddenstoelen

    WAAROM EEN LES PADDENSTOELEN ?

  • Les paddenstoelen Cursus natuurgids 4

    Schema les paddenstoelen

    Les Het leven van paddenstoelen

    - Wat zijn paddenstoelen?- Indeling der levende wezens- Paddenstoelen in de geschiedenis- Ontwikkeling van de zwammen- Het belang van zwammen

    (fotosynthese, humusvorming, saprofyten, successie, parasieten, plantenziektes, symbionten, korstmossen, orchideeën, truffels ….)

    - Waar en wanneer komen zwammen voor?(abiotische en biotische factoren, heksenkringen)

    - Van eetbare tot dodelijk giftig? ( voedsel voor dier en mens,soorten vergiftigingen, geneeskunde)

    - Bedreigingen en plukken- Een overzicht van de vormenrijkdom- Determineren van paddenstoelen

  • PaddenstoelenHet leven van de zwammen

  • Les paddenstoelen Cursus natuurgids 6

    1. Wat zijn paddenstoelen ?

  • Les paddenstoelen Cursus natuurgids 7

    1. Wat zijn paddenstoelen ?

    Wegwijs in enkele belangrijke termen

    zwammen, zwamvlok, mycelium, paddenstoel, sporenlichaam,

    schimmel

    fungi, champignon, mykes, kampernoelie

  • Les paddenstoelen Cursus natuurgids 8

    Wat zijn paddenstoelen ?

    Zwammen (Fungi):

    Met het begrip zwam bedoelen we het volledige organisme.

    ZWAM =

    ZWAMVLOK +

    PADDENSTOEL

  • Les paddenstoelen Cursus natuurgids 9

    Wat zijn paddenstoelen ?

    Zwammen (Fungi): zwamvlok of mycelium

    Zwammen zijn meercellige organismen die meestal uit vaak zeer fijne draden (hyfen) zijn opgebouwd. Alle hyfen samen vormen een netwerk dat we een zwamvlok of mycelium noemen.

  • Les paddenstoelen Cursus natuurgids 10

    1. Wat zijn

  • Les paddenstoelen Cursus natuurgids 11

    Wetenswaardigheden

    - Zolang er voedsel is, is een mycelium onsterfelijk

    - Grootste opp 880ha (coravlis in Oregon) Armillaria ostoyae (soort Honingzwam)– leeftijd 2400 jaar

    - Grootste paddenstoel …?

  • Les paddenstoelen Cursus natuurgids 12

  • Les paddenstoelen Cursus natuurgids 13

    Wat zijn paddenstoelen ?

    Zwammen (Fungi): Paddenstoelen:

    Soms vormt de zwamvlok (verticaal of horizontaal) uitgroeiende sporendragers of paddenstoelen (voortplantingsorganen):

  • Les paddenstoelen Cursus natuurgids 14

  • Les paddenstoelen Cursus natuurgids 15

    Wat zijn paddenstoelen ?

    Schimmels:

  • Les paddenstoelen Cursus natuurgids 16

    Wat zijn paddenstoelen ?

    Schimmels:

    In feite is schimmel een ander woord voor zwam. Vaak wordt het begrip schimmel gebruikt voor een groep zwammen die geen duidelijk herkenbare (zeer kleine) sporendragers vormen.

  • Les paddenstoelen Cursus natuurgids 17

    Wat zijn paddenstoelen ?

    Schimmels:penseelschimmel

    knopschimmel

  • Les paddenstoelen Cursus natuurgids 18

    Wat zijn paddenstoelen ?

    Fungi: Latijnse naam voor paddenstoel/zwam

    Champignon: latijn CAMPUS = franse woord voor paddenstoel/zwam

    Kampernoelie: oude benaming voor champignon / paddenstoel

    Mykès (mukes) – mykêtes – myceten: Griekse naam voor paddenstoel/zwam

  • Les paddenstoelen Cursus natuurgids 19

    2 Indeling van de levende wezens

    Opmerking:Mensen hebben getracht de levende wezens in te delen in

    vakjes. Levende wezens zijn in de loop der tijden geëvolueerd (en evolueren nog steeds). Echte duidelijke grenzen zijn er niet.

    Of op alle regels bestaan uitzonderingen -overgangsvormen.

  • Les paddenstoelen Cursus natuurgids 20

    Indeling van de levende wezens

    De meest voorkomende indeling van de levende wezens is deze van Whittaker (1969). Hij deelde de levende wezens in,

    in 5 rijken.

  • Les paddenstoelen Cursus natuurgids 21

  • Les paddenstoelen Cursus natuurgids 22

    Indeling van de levende wezens

    Afbeelding 5 rijkenstelsel

  • Les paddenstoelen Cursus natuurgids 23

    Indeling van de levende wezens

    Moneren Protisten Planten Zwammen DierenGeen echte celkern

    Echte celkern

    Cellulose in celwand

    Chitine in celwand

    (soms cellulose)

    celmembraan

    Eéncelligen, soms kolonies

    Meestal ééncelligen

    Meercellig Meestal meercellig soms ééncellig

    Meercellig

    Autotroof of heterotroof

    Autotroof of heterotroof

    Autotroof Maken eigen voedsel aan

    (Bladgroen)

    Heterotroof

    Groeien op plaats van het voedsel. Nemen het voedsel -voedingstoffen op door adsorptie

    (uitwendige vertering)

    Heterotroof

    Gaan zelf op zoek naar voedsel (inwendige vertering)

    Bacteriën, blauwwieren

    Pantoffel-diertje

    Boterbloem Vliegenzwam Koolmees

  • Les paddenstoelen Cursus natuurgids 24

    Fotosynthese

    Groene planten maken hun voedsel zelf. Uit anorganisch materiaal (mineralen – éénvoudige stoffen) maken planten in de bladgroenkorrels met behulp van zonnelicht (energiebron) organische stoffen (suikers, eiwitten,..).

    Deze stoffen zijn de voedingsstoffen voor

    andere levende wezens.

  • Les paddenstoelen Cursus natuurgids 25

    Humusvorming

    Zwammen en bacteriën kunnen dit organisch materiaal door chemische reacties (met behulp van enzymen) terug afbreken in eenvoudigere stoffen om lichaamseigen stoffen op te bouwen en als brandstof.

    Ook insecten, regenwormen, weersomstandigheden, … helpen bij het afbreken van deze stoffen.

  • Les paddenstoelen Cursus natuurgids 26

    Opruimers (voedselkringloop –fotosynthese – humusvorming)

  • Les paddenstoelen Cursus natuurgids 27

    Indeling van de levende wezens

    Afbeelding 5 rijkenstelsel

  • Les paddenstoelen Cursus natuurgids 28

    De slijmzwammen

  • Les paddenstoelen Cursus natuurgids 29

    3. Paddenstoelen in de geschiedenis en in de folklore.

  • Les paddenstoelen Cursus natuurgids 30

    3. Paddenstoelen in de geschiedenis?

    Van angst over magie tot wetenschap- Van eetbare tot dodelijk giftige soorten

    - Bedreiging (rotting, ziektes, aantasting)

    - Hallucinerend of toekomstvoorspellend

    - Ontstaan plots uit het niets

  • Les paddenstoelen Cursus natuurgids 31

    Paddenstoelen in de geschiedenis?

    In verschillende oude culturen duiken paddenstoelen op.

    Er waren mycrofobe en mycrofiele volkeren.

    De oude Grieken en de Germanen hadden geen grote belangstelling voor paddenstoelen. De Slavische en de Zuiderse volkeren zijn uitgesproken liefhebbers.

  • Les paddenstoelen Cursus natuurgids 32

    Paddenstoelen in de geschiedenis? Van Sjamanen over druïden en de kerstman.

  • Les paddenstoelen Cursus natuurgids 33

    Paddenstoelen in de geschiedenis?Over elfen, kabouters en heksen

  • Les paddenstoelen Cursus natuurgids 34

  • Les paddenstoelen Cursus natuurgids 35

    Gewone heksenboleet

    Duivelsbroodrussula

    Gewoon elfenbankje

    Kabouterwasplaat

  • Les paddenstoelen Cursus natuurgids 36

    Paddenstoelen in de geschiedenis?

    Romeinen waren echte liefhebbers van het eten van paddenstoelen

    Keizer Claudius overlijdt op 13 oktober 54 n.Chr. ten gevolge van vergiftiging. Door zijn vrouw Agrippina. De voorproever Halotus, die betrokken was bij het complot deed wat vergif op een paddestoel(Keizersamanieten met extract van de Groene knolamaniet) Het enige dat Claudius er aanvankelijk van kreeg was buikloop. Om de keizer te helpen, hielden ze een veertje in zijn keel om hem zodoende te laten overgeven. Het veertje was echter rijkelijk bestrooid met gif!

  • Les paddenstoelen Cursus natuurgids 37

    27/08/17 - 10u56 Bron: Die Welt

    De groene knolamaniet (Amanita phalloides)

    © thinkstock. Duitse artsen proberen het leven te redden

    van drie kinderen en hun vader. Ze waren

    wilde paddenstoelen gaan plukken in een

    bos en hadden blijkbaar gegeten van de

    groene knolamaniet. Niet voor niets wordt hij

    in het Engels "death cap" (hoed des doods)

    genoemd.

    De familie uit Frankfurt had er blijkbaar geen idee van dat ze met één van de giftigste paddenstoelen ter wereld te maken had. Die

    onwetendheid heeft hun leven in gevaar

    gebracht. Artsen stellen alles in het werk om

    de vader en zijn drie kinderen te redden.

    Zelfs wanneer men slechts een beetje van

    de groene knolamaniet eet, kan deze

    paddenstoel fataal zijn. Het gif brengt schade

    toe aan de lever. Wanneer men de

    beproeving overleeft, is meestal een

    levertransplantatie noodzakelijk. Ook de

    nieren kunnen aangetast worden.

    Men vindt de groene knolamaniet meestal in

    loofbossen en dan vooral onder eiken,

    beuken, hazelaars en kastanjebomen. Hij

    komt voornamelijk voor van juli tot oktober.

  • Les paddenstoelen Cursus natuurgids 38

    Paddenstoelen in de Middeleeuwen

    Van de Romeinen tot de middeleeuwen

    “ Paddenstoelen en vlinders” Otto Marsaeus Van Schriek (1619 – 1678)

  • Les paddenstoelen Cursus natuurgids 39

    Paddenstoelen in de geschiedenis?

    De wetenschappelijke ontwikkeling

    - Micheli (1710): ontdekker van de sporen

    - de microscoop

    - de boekdrukkunst

    - Carl von Linné

  • Les paddenstoelen Cursus natuurgids 40

  • Les paddenstoelen Cursus natuurgids 41

    Paddenstoelen in de geschiedenis?

    De laatste evolutie

    Van veldkenmerken naar microscopie, chemie en DNA onderzoek

  • Les paddenstoelen Cursus natuurgids 42

    4. Ontwikkeling van de zwammen

    Van spore tot spore

  • Les paddenstoelen Cursus natuurgids 43

    Ontwikkeling van de zwammen

    Een spore is een gedeshydrateerde cel die een periode van schijndood kan doormaken, om daarna opnieuw tot ontwikkeling te komen. De spore kan uitgroeien tot een nieuw organisme.

    Een spore ontstaat niet rechtstreeks door bevruchting

  • Les paddenstoelen Cursus natuurgids 44

    Ontwikkeling van de zwammen

    Na enkele delingen worden cellen met kernmateriaal afgestoten door de paddenstoel: de sporen.

    Deze sporen kunnen uitgroeien tot een nieuwe zwam.

  • Les paddenstoelen Cursus natuurgids 45

    Ontwikkeling van de zwammen: sporen

    Vormen

    Kleuren wit, roomkleurig tot geel roze of zalmkleur lichtbruin (oker-, kaneel-,

    roest-, leemkleurig) donkerbruin (chocolade, paars-

    bruin) zwart

  • Les paddenstoelen 2 46

    Veldkenmerken van paddenstoelen: de sporen

    De kleur van de sporen kan je zien door:

    Het maken van een sporee op een wit en/of zwart papier

    Met een wit, vochtig zakdoekje of oorstaafje over de plaatjes wrijven

    Let op kleur van de plaatjes ≠ kleur van de sporen

  • Les paddenstoelen Cursus natuurgids 47

    Een sporee maken

    Kleur papier

  • Les paddenstoelen Cursus natuurgids 48

    Sporen zien vallen

  • Les paddenstoelen Cursus natuurgids 49

    Ontwikkeling van de zwammen : sporen

    Wetenswaardigheden

    Weidechampignon: 16 miljard sporen op 24 uur.

    Reuzenbovist: 7 triljoen sporen – ook grootste paddenstoel ooit: h=45.5cm, Ø 157cm (Mellor Engeland)

    Platte tonderzwam: 350.000 sporen per seconde tot 5460 miljard sporen op 6 maanden

  • Les paddenstoelen Cursus natuurgids 50

    Ontwikkeling van de zwammenverspreiding sporen

    Hoofdzakelijk door de lucht.

    Sporen zijn zeer licht en zeer klein (±12μm)

  • Les paddenstoelen Cursus natuurgids 51

    Verspreiding sporen

    Andere mogelijkheden

    - Inktzwammen, stinkzwammen

    - Zakjeszwammen, Stuifzwammen

    - Verspreiding door dieren

  • Les paddenstoelen Cursus natuurgids 52

    Van spore tot zwamvlok (mycelium) en tot sporenlichaam (paddenstoel)

  • Les paddenstoelen Cursus natuurgids 53

  • Les paddenstoelen Cursus natuurgids 54

    5. Het belang van zwammen ?

  • Les paddenstoelen Cursus natuurgids 55

    Het belang van zwammen ?

    Zwammen zijn levende organismen die hun voedsel opnemen door adsorptie. Zij moeten dus op de plaats van het voedsel groeien. Voor zij dit voedsel kunnen opnemen moet deze voedingstoffen eerst een uitwendige vertering ondergaan.

  • Les paddenstoelen Cursus natuurgids 56

    Het belang van zwammen ?

    - Een aantal soorten zwammen halen hun voedsel uit dood organisch materiaal: de saprofyten.

    - Andere soorten halen hun voedsel uit levend organisch materiaal en zijn nadelig voor de waard: de parasieten.

    - Weer andere soorten halen hun voedsel uit levend organisch materiaal maar hier heeft de waard er zelf voordeel bij. Zij leven samen in symbiose: de symbionten

  • Les paddenstoelen Cursus natuurgids 57

    Saprofyten

    Dit zijn zwammen die hun voedsel uit dood plantaardig of dierlijk materiaal halen (bladeren, takjes, gras, hout, vruchten, mest, ons voedsel,…).

    Of een bodembegroeiende paddenstoel een saprofyt is kan je vaak merken bij het uittrekken van de paddenstoel uit de bodem. Met de paddenstoel komt heel vaak heel wat humus mee, doorweven met de zwamvlok.

  • Les paddenstoelen Cursus natuurgids 58

    Saprofyten

    Knotsvoettrechterzwam

    Oranjerode strophariaGeschubde inktzwam

    Weidechampignon

  • Les paddenstoelen Cursus natuurgids 59

    Hout- en andere zwammen

    Sommige zwammen hebben een voorkeur voor bepaald dood materiaal: strooisel, mest, takjes, denappels, bladeren, dennennaalden, loofhout, ……

    Geringde vlekplaat

  • Les paddenstoelen Cursus natuurgids 60

    Hout- en andere zwammen

    Sommige zwammen hebben een voorkeur voor bepaald dood materiaal: strooisel, mest, takjes, denappels, bladeren, dennennaalden, loofhout, ……

    Paardenhaartaailing

  • Les paddenstoelen Cursus natuurgids 61

    Gewone zwavelkop

    Oorlepelzwammetje

    Geel nestzwammetjeJudasoor

  • Les paddenstoelen Cursus natuurgids 62

    HulstdekselbekertjeRode kelkzwam

    BrandnetelschijfjeHertenzwam (gewone)

  • Les paddenstoelen Cursus natuurgids 63

    saprofytische houtzwammen

    In hout komen twee stoffen veelvuldig voor:- Lignine of houtstof: deze stof zorgtvoor de hardheid (stevigheid) van hethout.

    - Cellulose of celstof: deze stof zorgt voorde soepelheid en de taaiheid van het hout(basisproduct voor papier)

  • Les paddenstoelen Cursus natuurgids 64

    Bruinrotters en witrotters

    Bruinrotters zijn zwammen die de cellulose afbreken. Het hout dat overblijft is vaak bruin, droog poederig en barst in kubusvormige blokjes waardoor deze gemakkelijk kan breken (hard brokkelig).

    DennenvoetzwamBerkenzwam

  • Les paddenstoelen Cursus natuurgids 65

    Bruinrotters en witrotters Witrotters zijn zwammen die zowel de

    lignine als de cellulose afbreken. Hierdoor wordt het hout taai en (wit)vezelig.

    Elfenbankje

  • Les paddenstoelen Cursus natuurgids 66

    Successie op bomen

    De beginsituatie (de voorfase)

    - Kiemen sporen, aantasting boom

    - Ontwikkeling mycelium

  • Les paddenstoelen Cursus natuurgids 67

    Successie op bomen (Beuk)

    de initiaalfase

    BEUK

  • Les paddenstoelen Cursus natuurgids 68

    Successie op bomen (Beuk)

    de optimaalfase

    BEUK

  • Les paddenstoelen Cursus natuurgids 69

    Successie op bomen (Beuk)

    de finaalfase

    BEUK

  • Recyclage door zwammen

    Les paddenstoelen Cursus natuurgids 70

  • Recyclage van Lithium

    Het American Chemical Society heeft nu een trio van natuurlijk voorkomende paddenstoelen gevonden die graag lithium eten. De techniek met paddenstoelen vraagt wat voorbereiding. De batterij moet worden geopend om daarna de kathodes (lithium en kobalt als LiCoO2) te verpulveren voordat ze worden blootgesteld aan een cocktail van paddenstoelen: Aspergillus niger, Penicillium implicissimum en Penicillium chrysogenum.

    Dit trio produceert organische zuren zoals oxaalzuur en citroenzuur waarmee ze tot 85 procent lithium extraheren en tot 48 procent kobalt.

    Daarna moeten ze uit het zuur zowel het lithium als kobalt extraheren.

    Les paddenstoelen Cursus natuurgids 71

  • Les paddenstoelen Cursus natuurgids 72

    Parasieten

    Parasieten zijn zwammen die hun voedsel bij levende organismen zoeken. De obligate parasieten leven enkel van levend materiaal. Sterft de waard af dan sterft ook de zwam.

  • Les paddenstoelen Cursus natuurgids 73

    Parasieten

    Niet-obligate parasieten en zwakte-parasieten dringen bij beschadiging of bij zwakte de waard binnen. Na het afsterven van de waard leeft de zwam als saprofyt verder.

    Soms zie je de paddenstoelen van deze parasieten enkel in de fase als saprofyt.

  • Les paddenstoelen Cursus natuurgids 74

    Gewone honingzwam

  • Les paddenstoelen Cursus natuurgids 75

    Parasieten

    Lagere schimmels (land- en tuinbouw)

    Hogere zwammen (meestal op bomen)

    Grote sponszwam

    Eikenmeeldauw

  • Les paddenstoelen Cursus natuurgids 76

    BerkenzwamDennenvoetzwam

    DennenmoorderPorseleinzwam

  • Les paddenstoelen Cursus natuurgids 77

    Kostgangersboleet

    Mycenaparasiet

    Rupsendoder

  • Les paddenstoelen Cursus natuurgids 78

    Plantenziektes en andere vernielingen

    80% van de plantenziekten veroorzaakt door zwammen vb aardappelziekte

    Iepenziekte

    Huiszwam

    Aantasting hout en andere zaken

    De wraak van de farao

    Roest op prei

  • Les paddenstoelen Cursus natuurgids 79

    Symbionten of mycorrhizaschimmels

    Het samengaan van twee organismen waarbij beide voordeel halen.

    Zwammen voornamelijk met bomen.

  • Les paddenstoelen Cursus natuurgids 80

    Symbionten

  • Les paddenstoelen Cursus natuurgids 81

    Symbionten of mycorrhizaschimmels

    Uitwisseling van voedingsstoffen en water

    Bescherming tegen ziekteverwekkers, zware metalen en droogte

    Verbetering bodemstructuur

    Voordelen kieming zaden

    Verbinden meerdere soorten planten (plantengemeenschappen)

    Opm. deels kunnen mycorrhizaschimmels ook saprofytisch werken

  • Les paddenstoelen Cursus natuurgids 82

    Symbionten of mycorrhizaschimmelssoorten

    Groep die bovengrondse sporenlichamen vormen

    Ectomycorrhizaschimmels: het mycelium vormt een mantel rond, op, deels in de wortelhaartjes van de plant. Vooral bij bomen en orchideeën.

    Ectendomycorrhizaschimmels: hier groeit het mycelium tot binnen in de wortelcellen.

  • Les paddenstoelen Cursus natuurgids 83

    Enkel bij berkEnkel bij eik

    Eekhoorntjesbrood bij loof en naaldbomenGele ringboleet enkel bij lork

  • Les paddenstoelen Cursus natuurgids 84

    Truffels

    Jonge eiken worden eerst geënt met de truffelzwamvlok vooraleer ze worden uitgeplant.

  • Les paddenstoelen Cursus natuurgids 85

    Korrelige hertentruffel met Zwarte truffelknotszwam

  • Les paddenstoelen Cursus natuurgids 86

    Symbionten of mycorrhizaschimmelssoorten

    Groep die geen bovengrondse sporenlichaam vormen

    - Arbusculaire: veel kruiden en grassen

    - Ericoïde: vooral bij heide en bosbes

    - Arbutoïde

    - Monotropoïde: o.a. bij Stofzaad

  • Les paddenstoelen Cursus natuurgids 87

    Ericoïde mycorrhizaschimmels

    Heide vormt slecht verteerbare humus

    Hulp bij vertering door mycorrhizaschimmels

    Voedingsstoffen enkel voor heideplanten

    Bij teveel aan voedingsstoffen – o.a. door luchtverontreiging profiteren Pijpenstrootje en Bochtige smele

  • Les paddenstoelen Cursus natuurgids 88

    Symbionten of mycorrhizaschimmels In de moestuin

    Voorkomen bij prei, ui, tomaat, aardbei – geen effect bij kruisbloemigen

    De mestgift mag niet te hoog zijn

    Geen gebruik maken van fungiciden

    Stimuleren door toevoegen van deze schimmels door plantensoorten in of rond de tuin te zetten (Smalle weegbree, Margriet,..) of toevoegen van preparaten zoals Ecostyle, Plant Health Care en Stender

  • Les paddenstoelen Cursus natuurgids 89

    Symbionten of mycorrhizaschimmels Bosbeheer

    Gunstig zijn plekken zonder ophoping van strooisel (geringe strooiselllaag - N–rijk).

    Niets doen niet altijd positief.

    Dood hout + voor houtzwammen – voor mycorrhizaschimmels

    Plaggen – kleinschalig (intens en niet duurzaam)

    Begrazing – extensief heeft positieve invloed

  • Les paddenstoelen Cursus natuurgids 90

    Symbionten: korstmossen

  • Les paddenstoelen Cursus natuurgids 91

    Symbionten: korstmossen

  • Les paddenstoelen Cursus natuurgids 92

    Symbionten: korstmossen

  • Les paddenstoelen Cursus natuurgids 93

    Orchideeën

  • Les paddenstoelen Cursus natuurgids 94

    6. Waar en wanneer komen zwammen voor?

    Voorkomen van zwamvlokken Zuurtegraad: zuurminnend,

    baseminnend Bodem: kalk, voedselarm, luchtig,

    rotsachtig,… Voedsel - substraat

  • Les paddenstoelen Cursus natuurgids 95

    Waar en wanneer komen zwammen voor?

    Voorkomen van paddenstoelen Water: paddenstoelen kunnen tot 90%

    water bevatten Temperatuur: zachte temperaturen Licht: soms ook nodig Zomersoorten: warmteminnend - boleten en russula’s

    Lentesoorten: Morieljes, Bekerzwammen (Rode kelkzwam), Voorjaarspronkridderzwam, …

    Wintersoorten: Fluweelpootje

  • Les paddenstoelen Cursus natuurgids 96

    Heksenkring Een magisch verschijnsel

  • Les paddenstoelen Cursus natuurgids 97

    Heksenkring of fairy-ringEen magisch verschijnsel

  • Les paddenstoelen Cursus natuurgids 98

    HeksenkringenDe echte oorzaak

    Het gras binnen de heksenkring kan soms iets minder goed groeien, doordat de zwamvlok in concurrentie gaat met het gras voor water en voedsel.

  • Les paddenstoelen Cursus natuurgids 99

    HeksenkringenWetenswaardigheden

    Elk jaar ± 10 - 40 cm groter

    Tot 1000m diameter

    Oudste 700 jaar oud

  • Les paddenstoelen Cursus natuurgids 100

    7. Van eetbaar tot dodelijk giftig

  • Les paddenstoelen Cursus natuurgids 101

    Voedsel voor dieren

    Slakken

    Insecten e.a. geleedpotigen

    Zoogdieren

    Vogels

    Opm. Kraamkamers

  • Les paddenstoelen Cursus natuurgids 103

    Voedsel voor de mens

    De lekkerste: Voorjaarspronkridderzwam, Keizersammaniet, Spits morielje, Bronskleurig eekhoorntjesbrood, Truffel, Hanekam, Weidechampignon,…

    Voedingswaarde: Energiearm, vezelrijk, mineraalrijk, vetarm,suikerarm, …

    Vele soorten zijn niet eetbaar omwille dat ze niet lekker zijn, taai zijn,…

  • Les paddenstoelen Cursus natuurgids 104

    Eetbare paddenstoelen herkennen

    Slechts één regel: elke geplukte paddenstoel voor 100% kunnen determineren.

    Geen trucjes- Dieren hebben er

    van gegeten- …..

  • Les paddenstoelen Cursus natuurgids 105

    Voedsel

    Bier en wijn

    Kaas en brood

  • Les paddenstoelen Cursus natuurgids 106

    Giftige paddenstoelen (van allergie over hallucinatie tot dodelijk giftig)

    Allergieën

    Mycosen (schimmelziekten)

    Vergiftigingen echte of onechte

  • Les paddenstoelen Cursus natuurgids 107

    Giftige paddenstoelen onechte vergiftigingen

    Indigestie (niet of slecht verteren)

    Voedselvergiftiging door te oude paddenstoelen, zware metalen, …

    Wormstekige paddenstoelen

    Intolerantieverschijnselen (aangeboren onverenigbaarheid - allergie)

    Overgevoeligheid na herhaaldelijk eten

    Ingebeelde vergiftigingen (het idee alleen al kan verschijnselen laten optreden)

  • Eerst eetbaar later niet

    Vroeger werd de Gewone krulzoom als eetbaar beschouwd.Later heeft men ontdekt dat je plots een allergie (intolerantie) kan ontwikkelen voor involutine,, een stof die in de krulzoom voorkomt. Pas bij een volgende maaltijd kunnen er levensbedreigende symptomen ontwikkelen.

    Een paar uur na de maaltijd ontwikkelen ze wat maag-darmproblemen: misselijkheid, braken, diarree, buikpijn… en vervolgens raken ze in shock, treden er stollingsproblemen op en ontwikkelen ze een hemolytische anemie (letterlijk: bloedarmoede door (plots) afbreken van grote hoeveelheden rode bloedcellen), en ontstaan de eerste tekenen van nierfalen. De reactie kan in een paar uur tijd tot een dodelijke afloop lijden, en in elk geval zullen bloedtransfusies en nierdialyse nodig zijn.

    Les paddenstoelen Cursus natuurgids 108

  • Les paddenstoelen Cursus natuurgids 109

    Giftige paddenstoelen Echte vergiftigingen

    Echte vergiftigingen

    Korte latentieperiode: muscarine-, psychotrope-, hemolitisch-, spijsverteringssyndroom

    Lange latentieperiode: phalloides-, orellanus-, gyromitrsyndroom

    Opm. Onverenigbaarheid met

    alcohol vb Kale inktzwam

  • Les paddenstoelen Cursus natuurgids 110

    Giftige paddenstoelen Echte vergiftigingen

    Dodelijk: Groene knolamaniet, Voorjaarskluifjeszwam,

    Zeer giftig: Trechterzwammen, vezelkoppen

    Giftig: Kaalkopjes, Vliegenzwam, rauwe Morieljes

    Anti gifcentrum

  • Les paddenstoelen Cursus natuurgids 111

    Giftige paddenstoelen Echte vergiftigingen

    Anti gifcentrum 070 245 245

    Indien mogelijk een paddenstoel bewaren voor determinatie.

  • Les paddenstoelen Cursus natuurgids 112

    Giftige paddenstoelen (van allergie over hallucinatie tot dodelijk giftig)

    Hallucinerende paddenstoelen

    Puntig kaalkopje

  • Giftige paddenstoelen: Moederkoren

    Moederkoorn produceert giftige alkaloïden, zoals ergotamine, die kunnen leiden tot darmkrampen, doorbloedingsproblemen, waardoor vingers en tenen afsterven (gangreen).

    Tevens veroorzaken deze stoffen hallucinaties. Voor een volwassen persoon kan vijf tot tien gram moederkoorn dodelijk zijn. LSD is een stof die uitgaande van moederkoorn-alkaloïden kan worden gesynthetiseerd.

    Les paddenstoelen Cursus natuurgids 113

    http://nl.wikipedia.org/wiki/Ergotalkalo%C3%AFdenhttp://nl.wikipedia.org/wiki/Ergotaminehttp://nl.wikipedia.org/wiki/Hallucinatiehttp://nl.wikipedia.org/wiki/Lysergeenzuurdiethylamide

  • Giftige paddenstoelen: Moederkoren

    Het enige toepassingsgebied in de huidige geneeskunde is het gebruik bij bloedverlies na een bevalling, om de baarmoeder samen te laten trekken.

    Deze stoffen kunnen zorgen voor een spontane abortus.

    Les paddenstoelen Cursus natuurgids 114

  • Ergotisme, kriebelziekte of Sint-Antoniusvuur

    Vooral in de Middeleeuwen kwamen vaak vergiftigingen voor met besmet meel die soms epidemische proporties aannamen, leidend tot uitroeiing van hele dorpen of steden. De arme mensen aten vooral roggebrood, en dan vaak nog brood dat gebakken was van rogge van inferieure kwaliteit, terwijl de rijkeren het duurdere tarwebrood aten.

    Er wordt aangenomen dat een aantal heksenvervolging en mede van doen had met de hallicunaties waaraan sommige patiënten leden en waarvan men de oorzaak niet kende.

    Les paddenstoelen Cursus natuurgids 115

  • Les paddenstoelen Cursus natuurgids 116

    8. Bedreigingen en plukken

    Achteruitgang symbionten (verzuring, vermesting, verdroging, versnippering)

    Vooruitgang (zwakte)parasieten

    Bodemverdichting

    Natuurgebieden

    Land- en bosbouwtechnieken, dood hout

    Klimaatswijzigingen

  • Les paddenstoelen Cursus natuurgids 117

    9 Determineren van paddenstoelenHoe word ik mycoloog?

    Materiaal: zakmes, loep, spiegeltje, verzameldoos, reagentia, notitieboekje

    Muggenspray, tekenkaart/tang

    Boeken en determinatiewerken

  • Les paddenstoelen Cursus natuurgids 118

    Determineren van paddenstoelen

    - Er zijn meer dan 100.000 soorten zwammen op de wereld

    - In Vlaanderen zijn er ongeveer 4000 gevonden – 5000 in Nederland – 2300 in Limburg

    - Slechts een beperkt aantal soorten paddenstoelen (±800) zijn met zekerheid in het veld (macroscopisch) te determineren. Alle andere moeten microscopische gedetermineerd worden.

  • Les paddenstoelen Cursus natuurgids 119

    Determineren van paddenstoelenGeur en smaak

    Om paddenstoelen te determineren in het veld moet vaak van de paddenstoel geproefd worden of de geur bepaald worden.

    Smaken: van zeer scherp naar zacht, nootachtig, melig, bitter

    Geuren: aardappel, aas, amandel, anijs, ceder, fruitig, chloor, kokos, kruidig, melig, radijs, vis, wantsen

  • Les paddenstoelen Cursus natuurgids 120

    Determineren van paddenstoelenChemische producten

    NH4OH: vb bij de Zwartgroene melkzwam kleurt het vlees violet met NH4OH

    Fe2SO4: vb bij de vissige russula’s kleurt het vlees groen met Fe2SO4

    KOH: vb het vlees kleurt bij veel gordijnzwammen geel tot bruin met KOH

  • Les paddenstoelen Cursus natuurgids 121

  • Apps om paddenstoelen te

    determineren via foto

    Voor Android: Paddenstoelen van Nederland

    De digitale gids Paddenstoelen van Nederland is ontworpen door het Naturalis Biodiversity Center.

    Wat vindt u allemaal in deze paddenstoelenapp?- Informatie over de 148 meest voorkomende paddenstoelen in Nederland- Ruim 250 foto's- Een interactieve sleutel voor het determineren van soorten- Een alfabetische soortenlijst inclusief zoekfunctie- Links naar de GBIF-website met meer foto's en aanvullende informatie

    Downloaden?Kosten: € 7.99https://play.google.com/store/apps/details?id=nl.uva.eti.paddenstoelen

    Les paddenstoelen Cursus natuurgids 122

    https://play.google.com/store/apps/details?id=nl.uva.eti.paddenstoelen

  • Les paddenstoelen Cursus natuurgids 123

    Determineren van paddenstoelenHoe word ik mycoloog?

    Zelf op pad

    Op pad met andere paddenstoelkenners

    Cursus paddenstoelen (determineren) voor beginners

    Mycolim

    Op het internet: “uitinvlaanderen”, Natuurpunt, KVMV

  • Les paddenstoelen 2 124

    Veel succes in deze boeiende wereld van

    de mycologie.

    Marc Meert

  • Les paddenstoelen Cursus natuurgids 125

    9. Overzicht vormenrijkdom

    - Er zijn meer dan 100.000 soorten zwammen op de wereld

    - In Vlaanderen zijn er ongeveer 4000 gevonden – 5000 in Nederland – 2000 in Limburg

    - Slechts een beperkt aantal soorten paddenstoelen (±800) zijn met zekerheid in het veld (macroscopisch) te determineren. Alle andere moeten microscopische gedetermineerd worden.