P AŃ S T W O W Y I N S T Y T U T G E O L O G I C Z N Y OPRACOWANIE ZAMÓWIONE PRZEZ MINISTRA ŚRODOWISKA

OBJAŚNIENIA

DO MAPY GEOŚRODOWISKOWEJ POLSKI

1 : 50 000

Arkusz MĘCINA (1018)

Warszawa 2004

Autorzy: Andrzej Gałaś*, Józef Lis**, Paweł Marciniec**, Rafał Pająk**, Anna Pasieczna**, Robert Patorski*, Andrzej Paulo*, Barbara Radwanek-Bąk**, Hanna Tomassi-Morawiec**

Główny Koordynator MGGP: Małgorzata Sikorska-Majkowska**

Redaktor regionalny: Barbara Radwanek-Bąk**

Redaktor tekstu: Piotr Kaszycki**

* - Katedra Geologii Gospodarczej i Ochrony złóż AGH, Al. Mickiewicza 30, 31-120 Kraków.

** - Państwowy Instytut Geologiczny, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa

Copyright by PIG and MŚ, Warszawa, 2004

Spis treści I Wstęp (B. Radwanek – Bąk) .............................................................................................. 4

II Charakterystyka geograficzna i gospodarcza (A. Paulo, B. Radwanek – Bąk) ................. 4

III Budowa geologiczna (P. Marciniec) ................................................................................. 8

IV Złoża kopalin (A. Paulo, B. Radwanek – Bąk) ................................................................ 11

V Górnictwo i przetwórstwo kopalin (A. Gałaś, B. Radwanek – Bąk) ............................... 14

VI Perspektywy i prognozy występowania kopalin (A. Paulo, B. Radwanek – Bąk)........... 17

VII Warunki wodne (A. Gałaś, R. Patorski) .......................................................................... 20

1. Wody powierzchniowe................................................................................................. 20

2. Wody podziemne.......................................................................................................... 22

VIII Geochemia środowiska.................................................................................................... 24

1. Gleby (J. Lis, A. Pasieczna) ......................................................................................... 24

2. Pierwiastki promieniotwórcze (H. Tomassi-Morawiec) .............................................. 27

IX Składowanie odpadów (R. Pająk).................................................................................... 29

X Warunki podłoża budowlanego (A. Gałaś, B. Radwanek – Bąk) .................................... 34

XI Ochrona przyrody i krajobrazu (P. Marciniec) ............................................................... 36

XII Zabytki kultury (A. Gałaś)............................................................................................... 42

XIII Podsumowanie (A. Paulo, B. Radwanek – Bąk) .............................................................. 43

XIV Literatura.......................................................................................................................... 45

I Wstęp

Arkusz Męcina Mapy geośrodowiskowej Polski w skali 1:50 000 został wykonany

w Oddziale Karpackim Państwowego Instytutu Geologicznego w Krakowie w 2003 r. Przy

jego opracowaniu wykorzystano materiały archiwalne i informacje zamieszczone na arkuszu

Mapy geologiczno-gospodarczej Polski w skali 1:50 000 (MGGP), wykonanym przez

prof. dr hab. Andrzeja Paulo, dr inż. Bożenę Strzelską-Smakowską, mgr inż. Andrzeja Gałasia

i dr inż. Mariusza Krzaka w Katedrze Geologii Gospodarczej i Ochrony Złóż AGH w Krako-

wie w 1997 r. Mapę wykonano zgodnie z Instrukcją opracowania i aktualizacji Mapy geolo-

giczno-gospodarczej Polski w skali 1:50 000, (2002) oraz niepublikowany aneks do Instruk-

cji, dotyczący wykonania warstwy tematycznej „Składowanie odpadów”

Mapa geośrodowiskowa Polski zawiera dane zgrupowane w sześciu warstwach informa-

cyjnych: kopaliny, górnictwo i przetwórstwo kopalin, wody powierzchniowe i podziemne,

ochrona powierzchni ziemi (warstwy tematyczne: geochemia środowiska, składowanie odpa-

dów), warunki podłoża budowlanego, oraz ochrona przyrody i zabytków kultury.

Opracowanie oparto na publikacjach oraz materiałach archiwalnych, uzyskanych w Od-

dziale Karpackim PIG, Małopolskim Urzędzie Wojewódzkim, Delegaturze Małopolskiego

UW w Tarnowie, Urzędzie Powiatowym w Tarnowie i urzędach gminnych, Wojewódzkim

Inspektoracie Ochrony Środowiska w Krakowie, Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych

w Krakowie, Zespole Parków Krajobrazowych Pogórza w Tarnowie, a także na własnych

obserwacjach w terenie.

Dane dotyczące złóż kopalin zostały zamieszczone w kartach informacyjnych, opraco-

wanych dla komputerowej bazy danych o złożach.

II Charakterystyka geograficzna i gospodarcza

Obszar objęty arkuszem Męcina rozciąga się między 20°30’ i 20º45’ długości geogra-

ficznej wschodniej oraz 49º40’ i 49º50’ szerokości geograficznej północnej. Pokrywa po-

wierzchnię 333 km2. Leży we wschodniej części województwa małopolskiego, obejmuje

swym zasięgiem część powiatu nowosądeckiego oraz skrawki limanowskiego, bocheńskiego,

brzeskiego i tarnowskiego. Na terenie tym znajduje się gmina Łososina Dolna oraz części

gmin: Lipnica Murowana, Iwkowa, Zakliczyn, Czchów, Gródek nad Dunajcem, Laskowa,

Limanowa i Chełmiec.

Pod względem fizycznogeograficznym w podziale J. Kondrackiego (2000) omawiany

teren leży w prowincji Karpat Zachodnich, w podprowincji Zewnętrzne Karpaty Zachodnie,

4

makroregionach Beskidów Zachodnich i Pogórza Środkowobeskidzkiego. W obrębie Beski-

dów Zachodnich wyróżnia się tu mezoregiony Beskidu Wyspowego i Kotliny Sądeckiej. Po-

górze Środkowobeskidzkie reprezentowane jest przez skrajny człon północno-zachodni, tj.

Pogórze Rożnowskie. W północno-zachodnim narożu arkusza rozpoczyna się Pogórze Wi-

śnickie, należące już do Pogórza Zachodniobeskidzkiego (Fig. 1). Dolina Dunajca tylko

fragmentarycznie jest tu granicą Beskidów i Pogórza. W północnej części arkusza rolę tę

przejmuje płaskodenna dolina potoku Białki.

Beskid Wyspowy charakteryzuje się izolowanymi, lesistymi górami, otoczonymi sys-

temem zasiedlonych dolin rzecznych z mozaiką pól uprawnych. Także zrównania śródgórskie

są podobnie zagospodarowane. Na omawianym terenie najwyższe są Jaworz (918 m n.p.m.)

Chełm (790 m n.p.m.) i Kobyla Góra (609 m n.p.m.).

Zachodnia część Pogórza Rożnowskiego jest przecięta doliną Dunajca, przekształconą

tu w jeziora zaporowe – Rożnowskie i Czchowskie. Dno tej przełomowej doliny znajduje się

na wysokości 270-224 m n.p.m. Pogórze Rożnowskie kulminuje zaś na tym obszarze lesisty-

mi grzbietami Patrii (471 m n.p.m.), Machulca (484 m n.p.m.), Majdanu (449 i 512 m n.p.m.),

Ostrej Góry (455 m n.p.m.) i dość odosobnioną Górą Dąbrowską (581 m n.p.m.). Dolina jest

zatem wcięta 200-300 m.

W obydwu omówionych jednostkach zbocza dolin są strome, często spadki wynoszą

ponad 15-25°. Inny charakter morfologii posiada Kotlina Sądecka, której północny skrawek

koło Marcinkowic wchodzi w obręb arkusza Męcina. Dominują tu łagodne wzgórza, co

sprzyja intensywnemu zagospodarowaniu terenu.

Klimat omawianego obszaru jest umiarkowanie ciepły (średnia temperatura roku 6-

8ºC), jedynie strefie wierzchołkowej Beskidów umiarkowanie chłodny. Strefa umiarkowanie

ciepła sięga 680 m n.p.m. Także sąsiedztwo zbiorników wodnych, rożnowskiego

i czchowskiego, łagodzi klimat, opóźnia przymrozki, zmniejsza zachmurzenie, sprzyjając

rozwojowi upraw i sadownictwa, zwłaszcza na stokach o południowej ekspozycji i na spłasz-

czeniach. U wylotu Kotliny Sądeckiej do doliny Dunajca tworzą się w zimie zastoiska zimne-

go powietrza (mrozowiska). Natomiast dna bocznych dolin cechują znaczne kontrasty ter-

miczne. Średniodobowe temperatury ujemne panują przez 80-100 dni w roku, podobnie długo

utrzymuje się pokrywa śnieżna. Fenologiczny okres wegetacyjny trwa 203-210 dni (Warszyń-

ska (red.), 1995). Przygruntowe przymrozki do pierwszej dekady maja i od października eli-

minują możliwość upraw o wyższych wymaganiach cieplnych. Bioklimat określa się jako

łagodnie bodźcowy, a w Beskidzie Wyspowym umiarkowanie bodźcowy (Atlas zasobów...,

1994). Ilość opadów wynosi przeciętnie 750-850 mm/rok (Warszyńska (red.), 1995). Parowa-

5

nie potencjalne ocenia się na 550-600 mm/rok (Atlas zasobów..., 1994), co sprawia, że obszar

ten odgrywa dużą rolę w bilansie hydrologicznym kraju.

Fig. 1 Położenie arkusza Męcina na tle jednostek fizycznogeograficznych wg J. Kondrackiego (2000)

1 - granica podprowincji, 2 - granica makroregionu, 3 - granica mezoregionu Mezoregiony Kotliny Sandomierskiej: 512.41 - Nizina Nadwiślańska, 512.42 - Pogórze Bocheńskie, Mezoregiony Pogórza Zachodniobeskidzkiego: 513.34 - Pogórze Wiśnickie, Mezoregiony Beskidów Zachodnich: 513.49 - Beskid Wyspowy, 513.52 – Gorce, 513.53 - Kotlina Sądecka, 513.54 – Beskid Sądecki, Mezoregiony Pogórza Środkowobeskidzkiego: 513.61 – Pogórze Rożnowskie, 513.62 – Pogórze Ciężkowickie, Mezoregiony Beskidów Środkowych: 513.71 – Beskid Niski,

Warunki wodno - klimatyczne i glebowe są dość korzystne dla upraw na tle Karpat, na-

tomiast znacznie gorsze od niskich części Pogórza i przeciętnych warunków w Polsce. Na

skałach fliszu karpackiego i nieciągłej pokrywie lessopodobnych glin powstały gleby brunat-

ne kwaśne i wyługowane, a lokalnie – w dolinie Dunajca, Łososiny i w okolicach Iwkowej –

mady i gleby płowe, o znacznej urodzajności. Gleby inicjalne, szkieletowe i grubokamieniste,

występujące w najwyższej części Beskidu Wyspowego na podłożu piaskowców magurskich,

są zajęte wyłącznie przez lasy.

6

Gospodarka omawianego obszaru oparta jest tradycyjnie na rolnictwie i sadownictwie,

lokalnie na turystyce i gospodarce leśnej. Pierwsze dwa kierunki mają dobrą bazę naturalną,

lecz niekorzystne warunki organizacyjne na skutek wielkiego rozdrobnienia gruntów oraz

braku przechowalnictwa i przetwórstwa rolno-spożywczego. Liczne płaty gleb chronionych

III i IVa, a tylko lokalnie II klasie bonitacyjnej pokrywają w sumie 32% powierzchni arkusza

Męcina, około 25% zajmują użytki rolne niższych klas bonitacyjnych, lasy około 32%, sady

około 3% (część leży na glebach chronionych), zbiorniki wodne 6%. Lasy skupiają się na

wyżej wzniesionych obszarach, uprawy przeciwnie – na niższych stokach i w dolinach.

Około 50% lasów należy do Skarbu Państwa, spełnia funkcję ochronną i podlega Okrę-

gowemu Zarządowi Lasów Państwowych. Nadzór nad tą częścią sprawują nadleśnictwa

w Brzesku (z obrębami w Bochni i Gromniku) i Starym Sączu (obręb Nowy Sącz). Do tego

ostatniego należą leśnictwa w: Chełmcu, Łososinie Dolnej, Rożnowie, Lipnicy Wielkiej La-

skowej. Lasy nienależące do Skarbu Państwa podlegają nadzorowi Wojewody Małopolskie-

go. Są to z reguły rozproszone lasy i zadrzewienia nad strumieniami o zróżnicowanym skła-

dzie gatunkowym i nierównym zagęszczeniu drzewostanu.

Znaczne obszary zostały wylesione i zamienione w pola uprawne, dziś zresztą stojące

często ugorem lub wykorzystywane jako łąki. Pod wpływem orki i usuwania kamienistego

podłoża na stokach uruchomiony został proces spłukiwania, a wzdłuż polno-leśnych dróg –

erozji dennej. Ocenia się (Tokarz, Turzański, 1999), że 61-80% gleb użytkowanych rolniczo

ma odczyn kwaśny i bardzo kwaśny wymagając wapnowania.

Przemysł ma drugorzędne znaczenie. Znaczną produkcję dają zlokalizowane tu 3 duże

kamieniołomy, z których zakład w Klęczanach jest największym w Polsce kamieniołomem

piaskowca. Elektrownie wodne – przepływowa w Czchowie (turbiny o mocy 8 MW)

i szczytowa w Rożnowie (56 MW) – zajmują odpowiednio 16 i 8 miejsce na liście najwięk-

szych hydroelektrowni w kraju, odgrywając jednak znikomą rolę w ogólnym bilansie energe-

tycznym. Obrazu przemysłu dopełniają: żwirownia w Rożnowie, małe zakłady przetwórstwa

owocowego, mleczarnie, młyny, tartaki, cegielnie, wytwórnie pustaków itp., nastawione na

zaspokojenie potrzeb lokalnych. W miejscowościach położonych nad Jeziorem Rożnowskim

rozwija się turystyka i rekreacja. Na północnym zboczu góry Jodłowiec Wielki koło przełęczy

Św. Just propaguje się sport szybowcowy.

Cały teren jest w dużym stopniu zagospodarowany i zabudowany, jakkolwiek zabudo-

wa większości ma charakter rozproszony. Bardziej zwarte osadnictwo rozwinęło się w dolinie

Dunajca oraz wzdłuż większych potoków i na wierzchowinach. Gminy są w większości zgazy-

fikowane, natomiast sieć wodno-kanalizacyjna jest rozwinięta tylko lokalnie.

7

Przez omawiany obszar przebiega silnie obciążona droga krajowa Kraków – Brzesko –

Czchów – Tęgoborze – Nowy Sącz oraz droga wojewódzka z Tarnowa przez Zakliczyn, Gró-

dek nad Dunajcem i Dąbrowę do Nowego Sącza. Traci wyraźnie na znaczeniu śródkarpacka

linia kolejowa z Nowego Sącza do Chabówki, która biegnie w południowej części arkusza.

Dobrze rozwinięta jest sieć dróg lokalnych.

III Budowa geologiczna

Budowę geologiczną obszaru arkusza Męcina przedstawiono na podstawie Szczegóło-

wej mapy geologicznej Polski w skali 1:50 000 (Cieszkowski, Zuchiewicz, 1993) oraz Mapy

geologicznej Polski 1:200 000 arkusz Nowy Sącz (Burtan i in. 1981). Znajduje się on

w zachodniej części polskich Karpat zewnętrznych (fliszowych), zbudowanych nieomal wy-

łącznie z piaskowcowo - łupkowych utworów kredy i paleogenu.

Podłoże Karpat tworzy kompleks wczesnokaledońskiego masywu małopolskiego i/lub

górnośląskiego i jego przedalpejskiej pokrywy (Pożaryski i in., 1992). Budowa tego komplek-

su jest opisywana na podstawie badań geofizycznych i analizy nielicznych głębokich wierceń.

Podłoże krystaliczne znajduje się na głębokości około 5 km na zachód i 6-7,5 km na wschód

od doliny Dunajca. Na nim leży paleozoiczno - mezozoiczna pokrywa platformowa i lokalnie

osady miocenu autochtonicznego, na które nasunięte są Karpaty zbudowane z nasuniętych na

siebie (w najważniejszym mioceńskim etapie fałdowania) jednostek tektonicznych ukształto-

wanych w formie płaszczowin. Karpaty tworzą piętro, o zasadniczym znaczeniu surowcowym

i fizjograficznym. Wyróżnia się jednostkę magurską, grybowską, Michalczowej (przedmagur-

ską) i śląską (Fig. 2). Seria magurska występuje na największym obszarze zajmując około

połowę arkusza w jego południowo-zachodniej części. Jest nasunięta połogo na serię śląską

i ogniwa przedmagurskie, ścinając ich fałdy. Składa się z silnie sfałdowanych łupków górnej

kredy i piaskowcowo-łupkowych warstw inoceramowych (paleocen - eocen) w jądrach anty-

klin oraz słabo zaburzonych, w przewadze piaskowcowych, warstw podmagurskich i magur-

skich (eocen - oligocen) budujących izolowane wierzchołki i grzbiety w miejscu szerokich

stref synklinalnych (Cieszkowski, Zuchiewicz, 1993). Erozyjne czoło nasunięcia magurskiego

jest zaznaczone w terenie pasmem wzniesień na linii Góra Dąbrowska – Just – Kobyla Góra.

Przed czołem zachowała się czapka tektoniczna płaszczowiny magurskiej budująca pasmo

Góry Sołtysowej (531-492 m n.p.m.).

8

Fig. 2 Położenie arkusza Męcina na tle szkicu geologicznego regionu wg K. Żytki i in. (1988)

1 – zapadlisko przedkarpackie, 2 - jednostka skolska, 3 - jednostka podśląska, 4 - jednostka śląska, 5 - jednostka magurska, 6 - jednostka przedmagurska, 7 – morskie utwory miocenu, 8 – granice nasunięć, 9 – uskoki.

Serie przedmagurskie są na ogół słabiej odsłonięte. Wyróżnia się jednostkę Michalczo-

wej (Cieszkowski, 1992) u czoła płaszczowiny magurskiej i jednostkę grybowską odsłoniętą

w oknie tektonicznym Klęczan – Limanowej (Burtan i in., 1992). Część jednostki grybow-

skiej, należącą do oligocenu, budują przeważnie cienkoławicowe piaskowce i łupki oraz

miękkie margle i łupki margliste, ale w dolnej części profilu występuje mający znaczenie su-

rowcowe zespół gruboławicowych, niewysortowanych piaskowców tzw. Cergowskich. Jed-

nostka Michalczowej wyróżnia się obecnością gruboławicowych, zlepieńcowatych piaskow-

ców oligocenu i ponad nimi cienkich warstw wapieni (Cieszkowski, 1992). Seria śląska od-

słania się w północno-wschodniej części arkusza. Została przewiercona w Iwkowej, gdzie

na głębokości około 2700 m osiągnięto jej kontakt z miocenem autochtonicznym. Na po-

wierzchni występują ogniwa od kredy (warstwy godulskie, lokalnie cieszyńskie, wierzowskie

i lgockie) po oligocen (warstwy krośnieńskie) tworzące kilka równoleżnikowych fałdów

9

i łusek obalonych na północ. Seria śląska jest zbudowana z fliszu o przewadze piaskowców,

wśród których poziomy gruboławicowe, bardziej odporne na erozję, występują w warstwach

godulskich, istebniańskich, ciężkowickich i lokalnie krośnieńskich tworząc wierzchowiny. Na

stokach i w dolinach odsłania się charakterystycznie zróżnicowany zespół eoceńskich łupków

pstrych, łupków marglistych, margli, brunatnych łupków z rogowcami, wkładkami piaskow-

ców i mułowców (Cieszkowski, Zuchiewicz, 1993). W warstwach istebniańskich występują

wkładki syderytu, który niegdyś wydobywano w Rudzie Kameralnej. Między zachodnim

skrajem Iwkowej a Wojakową, występują górnomioceńskie utwory molasowe o miąższości

700 m wypełniające lokalne zapadlisko (Cieszkowski i in., 1992). Tworzą je mułowce z gru-

bymi klastami piaskowców fliszu i lignitu formacji z Iwkowej i słabo scementowane zlepień-

ce i piaskowce formacji z Beli. Molasa mioceńska przykrywa erozyjnie płaszczowinę śląską i

chowa się na południu pod czapkę tektoniczną płaszczowiny magurskiej i czoło płaszczowiny

przedmagurskiej.

Najmłodsze piętro, czwartorzędowe, tworzą żwiry i piaski fluwioglacjalne, gliny

i mułki lessopodobne i zwietrzelinowo-deluwialne na stokach oraz gliny, piaski i żwiry

współczesnych rzek na tarasach nadzalewowych i zalewowych. Osady glacifluwialne

w zwartej masie zachowały się najlepiej koło Iwkowej. Budują tam garb będący resztką stoż-

ka żwirowo-piaszczystego, wznoszący się około 75 m nad płaskodenną doliną rzeczki Beli

(Cieszkowski, Zuchiewicz, 1992). Miąższość serii żwirowej sięga 25-30 m. Otoczaki skał

skandynawskich są też domieszane do materiału fliszowego i tatrzańskiego na wysokich tara-

sach erozyjno-akumulacyjnych Dunajca w Witowicach i Piaski-Drużków. W dolinach rzecz-

nych zachowały się fragmenty tarasów erozyjno-akumulacyjnych z okresu od najstarszego

zlodowacenia po czasy współczesne. Żwiry plejstoceńskie, mimo dużej miąższości facji kory-

towej (5-10, sporadycznie do 15 m), cechują się silniejszym zwietrzeniem od holoceńskich, a

serie aluwialne są często nadbudowane przez 5-15-metrowe pokrywy piasków i glin delu-

wialnych, soliflukcyjnych lub eolicznych, a lokalnie przez mułki i piaski stożków napływo-

wych mniejszych potoków. Cokół skalny tarasów holoceńskich występuje na ogół 0,5-3 m

poniżej poziomu koryta. Tarasy te wypełnione są kamieńcami, żwirami i piaszczystymi utwo-

rami pozakorytowymi, a nadbudowane przez muły piaszczyste i lokalnie osady organoge-

niczne.

Pokrywy glin lessopodobnych występują przede wszystkim w dolinie Dunajca, osiąga-

jąc 2-10 m grubości. Powstały one u schyłku plejstocenu (Cieszkowski, Zuchiewicz, 1993).

Holoceńskie martwice wapienne budują niewielkie progi u podnóża języków osuwiskowych,

a gleby torfowe powstały na powierzchni stożków napływowych okalających zbiornik Roż-

10

11

nowski po jego napełnieniu. Koluwia holoceńskich osuwisk skalnych i zwietrzelinowych są

często obserwowane na zboczach zbudowanych z warstw podmagurskich, pstrych łupków,

warstw krośnieńskich i inoceramowych. Miąższość ich sięga 20-30 m, a długość języków 50-

100 m, sporadycznie 450 m (Cieszkowski, Zuchiewicz, 1993).

IV Złoża kopalin

Obszar arkusza Męcina jest ubogi w złoża kopalin. Występują tu jedynie złoża kamieni

budowlanych i drogowych oraz kruszyw naturalnych. Stan zasobów wg Bilansu zasobów

kopalin (Przeniosło (red.), 2003) przedstawiono w tabeli 1.

Złoże piaskowca „Klęczany” zaliczane jest do największych złóż piaskowców w pol-

skiej części Karpat fliszowych. Kopalinę stanowią tu piaskowce cergowskie serii grybow-

skiej, zaliczane dawniej do specyficznej odmiany warstw magurskich, nazywanej klęczań-

skimi (Peszat (red.), 1976). W prawie 200-metrowym profilu tych piaskowców wyróżniono

8 kompleksów (I-VIII) różniących się strukturami sedymentacyjnymi, miąższością i udziałem

ławic piaskowców, łupków i margli. Największe znaczenie złożowe mają piaskowce bardzo

grubo- i gruboławicowe z kompleksów II, IIa, IV i VI. W kompleksach II i II a piaskowce

stanowią ponad 96% miąższości, w tym udział ławic o miąższości ponad 0,5 m - około 45%.

Ławicom cieńszym towarzyszą zwykle łupki (2,5 - 4%).

Udokumentowane złoże ma powierzchnię 17,45 ha, a seria piaskowców ma średnią

miąższość 128,8 m, pod 0,6-10 metrowym nadkładem zwietrzeliny (zagliniony rumosz pia-

skowca) (Filo, 1994). Seria złożowa składa się z 6 pokładów gruboławicowych piaskowców.

Średni udział przerostów łupkowych w profilu złoża jest wysoki i wynosi 23%, (wg. doku-

mentacji geologicznej) faktycznie jest jeszcze wyższy. Własności fizyko-mechaniczne pia-

skowców z Klęczan kwalifikują je nadal do jednych z najlepszych surowców do produkcji

kruszyw budowlanych i drogowych, mimo że w czasie prawie 90-letniej eksploatacji parame-

try jakościowe kopaliny uległy pogorszeniu. Teoretycznie nadaje się również do produkcji

kamienia łupanego i bloków surowych. Eksploatowane piaskowce charakteryzują się: średnią

(83,5 MPa) wytrzymałością na ściskanie na sucho, małą nasiąkliwością (0,70%), małą ście-

ralnością w bębnie Devala (3,7%), całkowitą mrozoodpornością po 25 cyklach, całkowitą

przyczepnością do bituminów niskim współczynnikiem emulgacji. Średnia gęstość pozorna

2,66 g/cm3 kwalifikuje te piaskowce do bardzo ciężkich, co jest cechą korzystną w budownic-

twie kolejowym.

Zasoby geo-logiczne

bilansowe (tys. t)

Kategoria rozpoznania

Stan zagospodarowania

złoża

Wydobycie (tys. t)

Zastosowanie kopaliny

Klasyfikacja złoża

Numer złoża

na mapie

Nazwa złoża

Rodzaj kopaliny

Wiek kompleksu

litologiczno- -surowcowego wg stanu na rok 31.12. 2002

(Przeniosło (red.), 2003) Klasy 1-4

Klasy A-C

Przyczyny konfliktowości

złoża

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 121 Czchów II ż, pż Q 19 029 C2 N 0 Skb 4 A -2 Rożnów-

Dwory pż Q 100 C1 G 5 Skb 4 A -

3 Męcina pc Tr 20 920 C1 G 0 Sd, Skb 2 A -4 Klęczany pc Tr 26 303 C1 G 364 Sd, Skb 2 B U 5 Dąbrowa pc Tr 2 374 C1 G 21 Sd, Skb 2 A -6 Chomranice pc Tr 1 305 C1 N - Sd, Skb 4 A -

Tabela 1 Złoża kopalin i ich charakterystyka gospodarcza oraz klasyfikacja

Rubryka 3: pc – piaskowce, ż - żwiry, pż – piaski i żwiry Rubryka 4: Tr – trzeciorzęd, Q - czwartorzęd, Rubryka 7: złoża: G – zagospodarowane, N - niezagospodarowane, Rubryka 9: Sd – drogowe, Skb - kruszyw budowlanych, Rubryka 10: 2 –złoża rzadkie w skali kraju, skoncentrowane w określonym rejonie, 4 - złoża powszechne, licznie występujące, łatwo dostępne Rubryka 11: złoża: A – małokonfliktowe, B - konfliktowe, Rubryka 12: U – ogólna uciążliwość

12

W 2000 roku przy północno-zachodniej granicy złoża „Klęczany” udokumentowano in-

ne, niewielkie (1,9 ha) złoże piaskowca cegrowskiego „Chomranice”. Parametry jakościowe

kopaliny są analogiczne jak w złożu „Klęczany”. Ponieważ złoże to obejmuje jedynie frag-

ment profilu piaskowców cergowskich, w którym dominują gruboławicowe piaskowce, udział

przerostów łupkowych jest niższy, a kopalina nadaje się również do produkcji bloków suro-

wych i kamienia łupanego.

Na wschód od złoża „Klęczany” po drugiej stronie Dunajca leży złoże „Dąbrowa” (La-

dra, 1999). Zawiera ono jeden pokład eoceńsko-oligoceńskich piaskowców cergowskich

o średniej miąższości 22 m. Przykryte są one gliną piaszczystą i rumoszem piaskowca.

Do nadkładu, o łącznej grubości 0-23 m, zaliczono także stropową warstwę zwietrzałych pia-

skowców i łupków cergowskich. Udział łupków jest mniejszy niż w „Klęczanach”

i „Męcinie”, i wynosi około 8,6%. Piaskowiec bez przeróbki nadaje się do produkcji kamienia

łamanego dla budownictwa i drogownictwa. Wykazuje dobrą przyczepność do bituminów,

średnią (107 MPa) wytrzymałość na ściskanie na sucho, małą nasiąkliwość (1,36%), dużą

ścieralność na bębnie Devala (6,6%), całkowitą mrozoodporność po 25 cyklach, niski współ-

czynnik emulgacji (0,23). Średnia gęstość pozorna 2,7 g/cm3, kwalifikuje go jako kamień bar-

dzo ciężki.

W południowo-zachodniej części obszaru arkusza znajduje się złoże piaskowców cer-

gowskich „Męcina”. W dokumentacji geologicznej (Nowak, 1984) są one określane jako pod-

magurskie. Piaskowce serii złożowej o miąższości 1,2-130,5 m, poprzerastane są łupkami

piaszczystymi o zmiennym udziale od 0 do 42,8%. Pokład piaskowców przykryty jest cien-

kim nadkładem złożonym z gleby, gliny i rumoszu piaskowcowego. Parametry fizyko-

mechaniczne i chemiczne piaskowców ze złoża „Męcina” są podobne do klęczańskich. Wy-

kazują dostatecznie dobrą przyczepność do bituminów, średnią (91,6 MPa) wytrzymałość na

ściskanie na sucho, małą nasiąkliwość (0,84%), małą ścieralność na bębnie Devala (5,8%),

całkowitą mrozoodporność po 25 cyklach, niskim współczynnik emulgacji (0,175). Średnia

gęstość pozorna 2,51 g/cm3 kwalifikuje je jako ciężkie. Kopalina jest przydatna do produkcji

kruszywa łamanego drogowego i kolejowego.

Oprócz złóż piaskowca na omawianym terenie znajdują się również 2 złoża kruszywa

naturalnego: ”Czchów II” i „Rożnów-Dwory”. Kruszywa naturalne złoża „Czchów II” doku-

mentowane były w obrębie projektowanego zbiornika wodnego Czchów II. Są to czwartorzę-

dowe piaski ze żwirem. Złoże to składa się z dwóch obszarów. Obszar I, zlokalizowany

w dolinie Dunajca, obejmuje pole 1 i 2 o łącznej powierzchni 181, ha. Średnia miąższość serii

złożowej dla pola 1 wynosi 4,8 m, a dla pola 2 – 4,2 m. Grubość nadkładu pola 1 średnio wy-

13

nosi 2,5 m, a pola 2 – 3,1 m. Kopalina obszaru I ma charakter piaszczysto-żwirowy o punkcie

piaskowym 43,7% - pole 1 i 42,1% - pole 2. Zawartość pyłów mineralnych obu pól obszaru I

wynosi około 4,5%. Obszar II z polem A o powierzchni 111,6 ha i miąższości 3,4 m zlokali-

zowany jest w dolinie Łososiny. Grubość nadkładu nad złożem wynosi 1,4 m. W polu A wy-

stępują żwiry o średnim punkcie piaskowym 20% i z 4,2 % zawartością pyłów mineralnych.

Generalnie złoże jest zawodnione. Kopalina ze złoża „Czchów II” przydatna jest dla budow-

nictwa i drogownictwa (Radomski, 1996).

Złoże „Rożnów-Dwory” posiada kartę rejestracyjną opracowaną w 1992 r. Znajduje się

w całości w obrębie pola 1 obszaru I złoża „Czchów II”, zajmując powierzchnie 2,66 ha.

W 1996 r. opracowano jego uproszczoną dokumentację geologiczną (Uproszczona dokumen-

tacja..., 1996). Kopalinę stanowi piasek ze żwirem o miąższości 3,9 m i punkcie piaskowym

34,5%. Surowiec może być wykorzystywany w budownictwie i drogownictwie.

Klasyfikacji sozologicznej złóż dokonano w oparciu o obowiązujące zasady dokumen-

towania złóż kopalin (Zasady..., 1999) oraz analizę przyrodniczo-krajobrazową. Z punktu

widzenia ochrony zasobów złóż, złoże „Klęczany” zaliczono do kategorii 2 tj. rzadkich

w skali kraju, skoncentrowanych w określonym rejonie, zaś z punktu widzenia ochrony śro-

dowiska - do kategorii B – konfliktowych. Wynika to z uciążliwości dla środowiska

i mieszkańców – drgania sejsmiczne, hałas, rozrzut odłamków skalnych, składowanie odpa-

dów i zapylenie. Luźne odpady przeróbcze na zwałowiskach stanowią dodatkowe zagrożenie

rozwojem osuwisk z powodu rozmywania ich przez wody opadowe. Pozostałe złoża zaliczo-

no do złóż małokonfliktowych (kategorii A). Ze względu na ochronę zasobów złóż, złoża

piaskowców: „Męcina” i „Dąbrowa” zaliczono do kategorii 2 (rzadkich w skali kraju, skon-

centrowanych w określonym rejonie), zaś złoża kruszyw naturalnych: „Czchów II” i „Roż-

nów –Dwory” oraz złoże piaskowców „Chomranice” – do kategorii 4 (powszechnie występu-

jących i łatwo dostępnych).

V Górnictwo i przetwórstwo kopalin

W południowej części obszaru arkusza Męcina rozwinięte jest górnictwo kopalin skal-

nych, które ma długą tradycję. Obecnie działają tu 3 duże kamieniołomy piaskowców

i żwirownia. Ponadto okresowo podejmowana jest niekoncesjonowana eksploatacja piaskow-

ców nad Jeziorem Czchowskim.

Dziewięciopoziomowy kamieniołom piaskowców cergowskich „Klęczany” jest jednym

z największych w Karpatach. Całkowita wysokość ścian wyrobiska osiąga 150 m. Zlokalizo-

wany jest w odległości kilkuset metrów od zabudowań Klęczan i Marcinkowic, na południo-

14

wym stoku wzgórza o wysokości 615,8 m n.p.m. Obszar górniczy (Klęczany III) zajmuje po-

wierzchnię około 32 ha, a rozległy teren górniczy aż 249,3 ha. Eksploatację złoża rozpoczęto

w 1912 r. Po II wojnie światowej długoletnim użytkownikiem złoża były Kopalnie Odkryw-

kowe Surowców Drogowych w Rudawie. Od 1994 r. złoże jest eksploatowane przez Kopalnie

Surowców Skalnych Sp. z o.o. W latach 1970-1980 wydobywano ponad 1 mln ton piaskowca

rocznie. Lata 90-te przyniosły spadek wydobycia do 800 tys. ton, a ostatnio do 300-400 tys.

t/rok. Do aktualnego poziomu eksploatacji (360 m n.p.m.) złoże jest suche, na poziomie 340

m dopływy wód nie przekraczają 3 m3/min. Urabianie następuje przy pomocy materiałów

wybuchowych. Przy kamieniołomie znajduje się zakład przeróbczy, w którym następuje kru-

szenie, przesiewanie i klasyfikacja ziarnowa kopaliny. Produkuje się zróżnicowany frakcyjnie

szeroki asortyment surowców: tłuczeń, kliniec, miał, kamień łamany w tym sortowany, mie-

szankę tłuczniowo - klińcową, mieszankę kruszywa łamanego i grysy. Kopalnia posiada wła-

sną bocznicę kolejową od stacji kolejowej w Klęczanach. Odpady eksploatacyjne i przeróbcze

składowane są na zwałowisku zewnętrznym o powierzchni około 40 ha i w wyrobisku (zwa-

łowanie wewnętrzne). Zdeponowano na nich ponad 4 mln t odpadów (Tabela 2).

Tabela 2 Odpady mineralne

Miejscowość Kopalnia

Gmina Numer obiektu

Użytkownik Powiat

Rodzaj odpadów

Powierzch-nia zwało-

wiska (ha)

Ilość odpadów (stan na rok 1999)

(tys. t)

Sposób wyko-rzystania odpa-

dów

1 2 3 4 5 6 7 8 Klęczany Chełmiec

1 Kopalnia Surow-ców Skalnych Klęczany nowosądecki

Ek, Pr 39,7 4 457,3 b.d. Lokowanie w wyrobisku poeksploata-cyjnym

Rubryka 4 –Ek – zwały eksploatacyjne; Pr – zwały przeróbcze Rubryka 6 – składowanych Rubryka 7 – wykorzystanych, b.d. – brak danych

Kamieniołom „Męcina” zajmuje powierzchnię ponad 2 ha. Zlokalizowany jest na połu-

dniowym stoku wzgórza, na wysokości 500-600 m n.p.m., w strefie zagrożonej osuwiskiem.

Eksploatację złoża wyrobiskiem stokowym rozpoczęto w 1971 r. Okresowo była przerywana.

Powierzchnia wyznaczonego obszaru górniczego wynosi 2,1 ha. Ze względu na urabianie

złoża metodami strzałowymi powierzchnia terenu górniczego jest dużo większa i wynosi

32,9 ha. Użytkownik złoża – Kopalnie Odkrywkowe Surowców Drogowych S.A. w Rudawie

– wydobywa w ostatnich latach po 15-20 tys. t kopaliny rocznie, w roku 2002 wydobycie

okresowo wstrzymano. W zakładzie przeróbczym – po skruszeniu, klasyfikacji ziarnowej

i sortowaniu – produkowano tłuczeń, kruszynę, kamień łamany i kostkę. W latach 1998-99

uzyskiwano tylko ostatnie dwa rodzaje surowców. Do wyrobiska prowadzi droga utwardzana,

15

a w odległości 1 km od kamieniołomu biegnie linia kolejowa. Kopalnia „Męcina” prowadzi

produkcję bezodpadową.

Kopalnia piaskowców „Dąbrowa” zlokalizowana jest 1 km na zachód od Dąbrowy,

przy drodze do Nowego Sącza. Złoże eksploatowane jest od 1955 r. Wyrobisko ma charakter

stokowy. Przewiduje się założenie 4 poziomów wydobywczych, położonych odpowiednio

(w m n.p.m.): I – 272, II – 285, III – 295, IV – 310 m. Obecnie złoże udostępnione jest trzema

poziomami. Aktualnie, użytkownikiem są Kopalnie Odkrywkowe Surowców Drogowych

S.A. w Rudawie, które posiadają koncesję na eksploatację ważną do 2015 r. Piaskowce ura-

biane są metodami strzałowymi. Urobek nie podlega przeróbce mechanicznej. Otrzymuje się

kamień łamany dla drogownictwa i budownictwa w ilości około 20 tys. t/rok. Obecnie kopal-

nia prowadzi gospodarkę bezodpadową nie tworząc nowych zwałowisk odpadów. W 1999 r.,

w ślad za powiększeniem zasobów i poszerzeniem obszaru złoża, użytkownik wystąpił

z wnioskiem do Wojewody Małopolskiego o zmianę obszaru górniczego kopalni „Dąbrowa”

z 2,15 do 5,90 ha. Powierzchnia wyznaczonego w 2001 r. nowego obszaru górniczego wynosi

3,8 ha, a terenu górniczego – 47 ha (Ladra, 1999).

Złoże piasków i żwirów „Rożnów-Dwory” jest jedynym eksploatowanym obecnie zło-

żem kruszywa naturalnego w obszarze arkusza. Dawniej wydobycie kruszywa prowadzono

w „Kurowie” i „Marcinkowicach”. Złoża te zostały wyczerpane i znalazły się w cofce zbior-

nika rożnowskiego. Złoże kruszywa naturalnego „Rożnów-Dwory” leży w całości na prawym

brzegu Dunajca i stanowi fragment pola 1, Obszar I, udokumentowanego wcześniej rozległe-

go złoża „Czchów II”. Pokład piaszczysto-żwirowy eksploatowany jest od 1992 r. wyrobi-

skiem wgłębnym. Użytkownikiem złoża jest Komunalny Zakład Budżetowy w Gródku

n/Dunajcem, który posiada koncesję na eksploatację ważną do 2007 r. Rocznie wydobywa się

około 20 tys. ton kruszywa przydatnego dla drogownictwa i budownictwa. Kopalina jest pod-

dawana kruszeniu w przewoźnym, kołowym zakładzie produkcji kruszywa. Wykorzystywana

jest do utwardzania lokalnych dróg. Złoże to leży w obszarze perspektywicznym złóż kru-

szywa naturalnego w dolinie Dunajca, toteż w planie zagospodarowania przestrzennego gmi-

ny Gródek n/Dunajcem dopuszcza się poszerzenie terenów eksploatacji pod warunkiem uzy-

skania stosownych zezwoleń.

Od 1858 r. do lat 1960-tych w Klęczanach eksploatowano i destylowano ropę naftową.

Ropa występowała tu bardzo płytko, najgłębszy otwór miał 390 m. W tym okresie wydobyto

około 30 tys. ton ropy naftowej. Po wyczerpaniu zasobów złoże ropy naftowej „Klęczany”

wykreślono z ewidencji Bilansu zasobów kopalin.

16

Inne punkty niekoncesjonowanej eksploatacji np. piaskowców, kruszywa naturalnego,

surowców ilastych są wymienione w rozdziale VI.

VI Perspektywy i prognozy występowania kopalin

Na obszarze arkusza Męcina wytypowano kilkanaście obszarów perspektywicznych do

udokumentowania złóż piaskowców, skał ilastych i kruszywa naturalnego oraz jeden obszar

perspektywiczny dla poszukiwań naftowych.

Perspektywy złóż piaskowców wiążą się na tym obszarze z warstwami: istebniańskimi,

magurskimi, cergowskimi i krośnieńskimi. Część piaskowców istebniańskich odznacza się

obfitym i przekrystalizowanym spoiwem kalcytowym, które nadaje im dużą zwięzłość i inne

cechy fizyczne pożądane w kruszywach drogowych. Warstwy te mają jednak na ogół dużo

(30-50%) przerostów łupkowych, co przy eksploatacji powoduje niepożądane odpady. Naj-

lepsze perspektywy istnieją pomiędzy Zakliczynem, Czchowem, Rożnowem i Gródkiem nad

Dunajcem, gdzie dawniej koncentrowało się duże wydobycie piaskowców budowlanych,

w tym odmian blocznych (Peszat (red.), 1976). Piaskowce te były także użyte do budowy

zapory w Czchowie. W tym obszarze wyznaczono dwa obszary prognostyczne nad Jeziorem

Czchowskim o łącznych zasobach 9,5 mln t.

Piaskowce magurskie w Beskidzie Wyspowym oceniane są niżej pod względem surow-

cowym niż w Beskidach położonych dalej na zachód i południe (Bromowicz, 1993). Przyczy-

ną jest większa ilość przerostów łupkowych, średnio 37%. Wiercenia na zachód od Krosnej

wykazały brak możliwości udokumentowania złoża; udział łupków dochodził do 52% (Peszat

(red.), 1976). Na podstawie prac zwiadowczych Przedsiębiorstwa Geologicznego w Krakowie

wytypowano dwa obszary prognostyczne – nad Żmiącą i w Kłodnem (Paulo i in., 1997).

Piaskowce cergowskie są obecnie najchętniej wydobywanymi z powodu korzystnych

własności fizyko-mechanicznych. Obszary perspektywiczne wyznaczono w otoczeniu złóż

„Klęczany” i „Dąbrowa”.

Piaskowce krośnieńskie są perspektywiczne w obszarach występowania grubych ławic,

gdzie można spodziewać się niewielu odpadów. Własności techniczne piaskowców krośnień-

skich są zmienne, korzystne przy dużej zawartości węglanów, spoiwa oraz drobnoziarnistości.

Często pojawia się regularny cios. Jest to potencjalny kamień bloczny dla budownictwa jak

i dobry kamień łamany dla drogownictwa (Peszat (red.), 1976).

Perspektywy skał ilastych dla ceramiki budowlanej wiążą się z czwartorzędowymi gli-

nami lessopodobnymi, utworami deluwialno - zwietrzelinowymi i glinami powstałymi

ze zwietrzenia iłołupków i mułowców warstw krośnieńskich. Były one eksploatowane na po-

17

18

trzeby lokalne w Iwkowej, Siennej i Woli Kurowskiej. Badania zwiadowcze wykazały nastę-

pujące parametry glin w Woli Kurowskiej: woda zarobowa - 18,8%, skurczliwość suszenia -

4,1%, a tworzywa ceramicznego po wypaleniu w temp.1000°C: skurczliwość całkowita -

4,4%, nasiąkliwość - 14,6%, wytrzymałość na ściskanie - 10,8 MPa (Bąk i in., 1999).

Perspektywy powiększenia zasobów kruszywa naturalnego istnieją w aluwiach Dunaj-ca, Łososiny i Białki. Jakość żwirów w tarasach holoceńskich Dunajca jest ceniona i od daw-na są one wydobywane. Zawierają dość dużo wytrzymałych ziarn skał tatrzańskich – kwarcy-tów i granitu (Rutkowski, 1982). Pozostały jeszcze perspektywy na południe od Dąbrowy oraz w otoczeniu udokumentowanego złoża „Czchów II” obszar I. W tym drugim obszarze orientacyjne parametry wynoszą: miąższość żwirów około 4,5 m, nadkład 2,7 m, punkt pia-skowy 42%, zawartość pyłów mineralnych 4-5%.

W dolinie Łososiny wyróżniono 5 obszarów perspektywicznych, z czego na dwóch wy-znaczono 3 prognozy złożowe. Są one oparte o badania geologiczne z wierceniami (Turza, 1973). Występują tu żwiry o szerokiej skali granulacji, punkcie piaskowym 13-17% i przewadze piaskowców nad ziarnami kwarcu. Zawartość pyłów wynosi na ogół około 3%, lecz zawartość ziarn słabych i zwietrzałych waha się od 7 do 11%. Dwa obszary w dolnym biegu Łososiny z uwagi na zamulenie osadów żwirowo-piaszczystych, uznano za negatywne.

Perspektywy dla kruszywa naturalnego nad Białką wiążą się ze żwirami holoceńskimi w Porąbce Iwkowskiej oraz żwirami plejstocenu w Iwkowej. Te drugie wyróżniają się miąż-szością 25-30 m, położeniem na grzbiecie ponad lustrem wody i znaczną domieszką skał skandynawskich (Cieszkowski, Zuchiewicz, 1992).

Zasoby i parametry jakościowe obszarów prognostycznych zestawiono w tabeli 3. Perspektywy odkrycia złóż ropy naftowej wiążą się na tym obszarze z piaskowcami oli-

gocenu (krośnieńskie, cergowskie) w silnie zdyslokowanych fałdach jednostki grybowskiej, które leżą pod pokrywą płaszczowiny magurskiej lub odsłaniają się w oknach tektonicznych. Perspektywiczne są także głębsze struktury pod złożem „Klęczany” i po jego upadzie na po-łudniowy-wschód (Karnkowski, 1993). Z drugiej strony złoża w piaskowcach oligocenu mają z reguły małe zasoby. Spośród 19 wyeksploatowanych tylko 3 dostarczyły więcej niż 100 tys. ton ropy naftowej (Jabczyński i in., 1990). Z tego powodu rozległy obszar perspektywiczny od Klęczan i Nowego Sącza po Limanową i Słupnice (poza granicami arkusza) wyznaczony na podstawie wcześniejszych stwierdzeń węglowodorów w czterech małych złożach nie wzbudził dotąd zainteresowania przemysłu naftowego.

Numer obszaru na ma-

pie

Powierzchnia(ha)

Rodzaj kopaliny

Wiek kompleksu litologiczno-

-surowcowego

Parametry jakościowe

Średnia grubość nadkładu

(m)

Grubość kompleksu litologiczno-

surowcowego od-do (m)

Zasoby w kategorii D1(t, tys. m3*)

Zastosowanie

kopaliny

1 2 3 4 5 6 7 8 9I 7 pc Cr udział łupka do 16%

wytrzymałość na ściskanie 55 MPa N/Z 0,1

1,5 100-200 4 000 Sb, Sd, Sbb

II 8,5 pc Cr udział łupka do 16% wytrzymałość na ściskanie 55 MPa

N/Z 0,1

3,5 100-200 5 500 Sb, Sd, Sbb

III 20 pż Q zawartość: frakcji do 40 mm 58 %, pyłów mineralnych 3,4 %

N/Z 0,15

0,6 3,4-4 650* Skb

IV 12 pc Tr udział łupka do 17% wytrzymałość na ściskanie 147 MPa

N/Z 0,1

- 300 2 200 Sb, Sd

V 14,7 pż Q zawartość: frakcji do 40 mm 58 %, pyłów mineralnych 3,4 %

N/Z 0,15

0,6 3,4-4 1 159* Skb

VI 21,8 pż Q zawartość frakcji do 40 mm 56 % pyłów mineralnych 2,8 %

N/Z 0,14

0,6 2,5-5,8 1 825* Skb

VII 20 pc Tr udział łupka do 17% wytrzymałość na ściskanie 147 MPa

N/Z 0,1

300 23 800 Sb, Sd

Tabela 3 Wykaz obszarów prognostycznych (wg Paulo i in., 1997)

Rubryka 3 pc – piaskowce, pż – piaski i żwiry Rubryka 4 Q – czwartorzęd, Tr – trzeciorzęd, Cr – kreda Rubryka 5 N/Z – stosunek grubości nadkładu do miąższości złoża Rubryka 9 kopaliny skalne: Sb – budowlane, Sbb – budowlane bloczne, Sd – drogowe, Skb – kruszyw budowlanych

19

VII Warunki wodne

1. Wody powierzchniowe Obszar arkusza Męcina leży w zlewni Dunajca, a niewielka część północno-zachodnia -

w zlewni Uszwicy. Zasoby wód powierzchniowych są duże. Źródła są dość liczne lecz mało

wydajne. Moduł odpływu powierzchniowego, charakteryzującego zlewnię Dunajca, wynosi

tu 8-10 l/s⋅km2 (Warszyńska, 1995). Przepływ średnioroczny z wielolecia przez zaporę

w Czchowie wynosi 84 m3/s. Przed jej zbudowaniem przepływy historyczne w tym miejscu

wahały się od 2 do 3600 m3/s. Rzeka ma niewyrównany reżim przepływów, z wezbraniem

wiosennym, letnim i zimowym, po obfitych opadach deszczu lub śniegu. W celu ich wyrów-

nania i zapobieżenia powodziom, takim jak w 1934 roku, kilka lat później przystąpiono do

budowy zbiornika Rożnowskiego. By zmniejszyć wahania poziomu wody poniżej zapory

i spowodowaną tym nadmierną erozję brzegów Dunajca, rozpoczęto w 1938 r. budowę zapo-

ry i zbiornika wyrównawczego w Czchowie, którą ukończono w 1948 roku.

Zmienność dobowa przepływów Dunajca u wylotu z Kotliny Sądeckiej była niezbyt du-

ża dzięki sporej retencji w górnej części zlewni, obserwowano jednak dużą zmienność sezo-

nową (Warszyńska, 1995). Obecnie przepływy na Dunajcu są dodatkowo wyrównywane

przez dość odległy zbiornik czorsztyński.

Zbiorniki zaporowe na Dunajcu: Rożnowski i Czchowski, pełnią przede wszystkim

funkcje retencyjno-przeciwpowodziową i rekreacyjną, w mniejszym stopniu energetyczną.

Sztuczne Jezioro Rożnowskie ma powierzchnię blisko 4,9 km2. Jego linia brzegowa jest bar-

dzo urozmaicona. W letnim sezonie turystycznym spędza wakacje nad wodami tego jeziora

i w przyległych gminach około 20 000 wczasowiczów i turystów. Stoki i brzegi ulegają silnej

erozji. Zbiornik Rożnowski jest najbardziej zamulanym zbiornikiem wśród wszystkich gór-

skich zbiorników zaporowych w Polsce i jego atrakcyjność rekreacyjna spada (Turzański,

1999). Pojemność użytkowa zbiornika, wynosząca początkowo 192 mln m3, spadła po 50

latach do 127 mln m3. Zwraca się uwagę na możliwość zagospodarowania części namułów

(Wojciechowski, 1998).

Zbiornik w Czchowie pełni funkcję wyrównawczą dla zbiornika w Rożnowie. Ma po-

wierzchnię około 1 km2 i pojemność użytkową 6 mln m3.

20

Fig. 3 Położenie arkusza Męcina na tle obszarów głównych zbiorników wód podziemnych (GZWP)

w Polsce wymagających szczególnej ochrony w skali 1:500 000, wg A. S. Kleczkowskiego (1990) 1 - obszar wysokiej ochrony (OWO), 2 - obszar najwyższej ochrony (ONO), 3 - granica GZWP w ośrodku porowym, 4 - granica GZWP w ośrodku szczelinowym i szczelinowo – porowym, 5 – zbiornik wód powierzchniowych. Numer i nazwa GZWP, wiek utworów wodonośnych: 434 – Dolina Białej Tarnowskiej, czwartorzęd (Q), 435 – Doli-na Dunajca (Zakliczyn), czwartorzęd (Q), 436 – Zbiornik warstw Istebna (Ciężkowice), kreda i trzeciorzęd (K+Tr), 437 - Dolina rzeki Dunajec (nowy Sącz), czwartorzęd (Q), 439 – Zbiornik Warstw Magura (Gorce), trzeciorzęd (Tr), 442 - Dolina Stradomki, czwartorzęd (Q), 451 – Zbiornik Bogucice, trzeciorzęd (Tr).

Stan czystości wód Dunajca na tym odcinku i obydwu zbiorników odpowiada na ogół

klasie III. Jest on monitorowany w punktach pomiarowo-kontrolnych sieci krajowej w: Dą-

browie Kamieniołom, przez zbiornikiem (III klasa czystości) i Piaskach Drużków oraz Trąb-

kach za zbiornikami (II klasa czystości). Monitorowane są też w sieci regionalnej czystość

Łososiny, i Uszwicy, tuż poniżej Rajbrotu. Stan mniejszych dopływów Dunajca nie jest moni-

torowany. Łososina prowadzi wody III klasy, Uszwica zaś wody pozaklasowe już od pierw-

szego osiedla w pobliżu jej źródeł.

Niezadowalający na co dzień stan czystości wód powierzchniowych wynika z nieupo-

rządkowanej gospodarki ściekowej w zlewni. Większość sołectw nie ma oczyszczalni, wiele

gospodarstw usytuowanych w pobliżu potoków odprowadzając nieczystości tradycyjnie do

21

gruntu zanieczyszcza pośrednio wody powierzchniowe. Ostatnio oddano do użytku oczysz-

czalnie mechaniczno - biologiczne ścieków w Tęgoborzu i w Dobrej, w górnym biegu Łoso-

siny. Ta druga inwestycja tylko w niewielkim stopniu może wpłynąć na stan wód w dolnym

biegu Łososiny. W Łososinie Dolnej projektuje się budowę oczyszczalni ścieków komunal-

nych i systemu kanalizacji. Z powodu dużych kosztów takich inwestycji w terenie górskim

propaguje się oczyszczalnie przyzagrodowe z filtrem korzeniowym; wzorcową oczyszczalnię

tego rodzaju zainstalowano w Tabaszowej (Kapera i in., 1999).

2. Wody podziemne Wody podziemne występują na omawianym obszarze w dwóch środowiskach skalnych

– porowym i porowo-szczelinowym. Zasilane są dość skąpo opadami atmosferycznymi

i z powierzchni na skutek częściowej izolacji przez gliniaste grunty pokrywowe. Skutkuje to

znacznym spływem powierzchniowym i trudnościami zaopatrzenia we wodę studzienną poza

dolinami rzek. Moduł odpływu podziemnego w skali regionalnej jest nieco mniejszy od 2 l/s⋅km2,

a tylko poniżej zbiornika Czchowskiego nieznacznie przewyższa tę liczbę (Witczak i in.,

1995). Wody porowe związane są głównie z czwartorzędowymi osadami rzecznymi, a na ma-

łą skalę z pokrywami zwietrzelinowymi, deluwiami i koluwiami. Większe lokalnie dopływy

do nich wiążą się zwykle z terenami osuwisk i spełzywania pokrywy zwietrzelinowej. Brak

wystarczającej ilości wody ogranicza osadnictwo na wierzchowinach, gdzie warunki podłoża

są z reguły korzystne dla posadowienia budynków.

Zasięg czwartorzędowego poziomu wodonośnego w aluwiach zależy od wielkości dolin

rzecznych i rozległości tarasów akumulacyjnych. Podstawowe znaczenie mają tu dolina Du-

najca wraz z doliną Łososiny, w których miąższość warstwy wodonośnej wynosi odpowied-

nio 4-5 i 2,5-3,5 m, współczynnik filtracji jest rzędu 10-3-10-4 m/s, a zwierciadło występuje na

głębokości 0,5-4 m. Wyznaczono tam główny zbiornik wód podziemnych nr 435 - Dolina

Dunajca (Zakliczyn), który nie posiada szczegółowej dokumentacji hydrogeologicznej (fig.

3). Jego zasoby dyspozycyjne oszacowano na 12 000 m3/dobę, w tym większość poza oma-

wianym obszarem. W gminie Łososina zasoby dyspozycyjne piętra czwartorzędowego (wraz

z pewną ilością wód z połączonych pięter kenozoicznych w ujęciu we Wronowicach) okre-

ślono na 816 m3/dobę (Kapera i in., 1999). W dolinach mniejszych rzek, jak Białka i Świdnik,

zawodnione utwory czwartorzędowe nie tworzą poziomu użytkowego i mają marginalne zna-

czenie w zaopatrzeniu we wodę.

Poziom wód dolinnych jest powiązany hydraulicznie z rzekami. Lokalnie izolowany

jest od powierzchni a przez to narażony na zanieczyszczenia. W pobliżu Dunajca zaprojekto-

22

wano obszar wysokiej ochrony (Kleczkowski (red.), 1990). Pod koniec lat 1980-tych GZWP

435 zaliczony został do I b, c klasy jakości. W niektórych studniach stwierdzono przekrocze-

nia zawartości Fe, Mn i amoniaku i skażenie bakteriologiczne (Kapera in.,1999). Potencjalna

wydajność typowego otworu w dolinie Dunajca i Łososiny wynosi 5-10 m3/godz. (Malinow-

ski, 1991), w krańcowych przypadkach stwierdzano 0,4-18 m3/godz. Moduł zasobów dyspo-

zycyjnych oceniono na 3-4 m3/godz.*km2 w różnych częściach czwartorzędowego zbiornika

dolinnego na tym obszarze. Wody szczelinowe i porowo-szczelinowe występują w skałach

fliszowych, zwłaszcza gruboławicowych i porowatych piaskowcach istebniańskich i magur-

skich. Poziom ten jest nieciągły, zwierciadło występuje na głębokości od kilku do kilkunastu

metrów pod powierzchnią terenu, a strefa aktywnej wymiany sięga głębokości 60-100 m.

Tempo odnawialności wód ocenia się na 10-15 lat. Potencjalna wydajność typowego otworu

jest na ogół mniejsza od 2 m3/h, lecz w Gródku nad Dunajcem, Rożnowie i Łososinie wynosi

11 m3/h (Malinowski (red.), 1991).

W północno-wschodniej części arkusza w obrębie warstw istebniańskich wyznaczono

GZWP 436 Istebna-Ciężkowice (Fig. 3) przedłużający się dalej na wschód. Zbiornik ten nie

posiada szczegółowej dokumentacji hydrogeologicznej. Całkowita jego powierzchnia wynosi

104 km2, szacunkowe zasoby dyspozycyjne 3 500 m3/dobę, a średnia głębokość ujęć 60 m

(Turzański (red.), 1999).

W gminie Łososina istnieje tylko 12 studni wierconych w celu ujęcia wód z fliszu do

głębokości 8,6-37 m. Z tego czynnych jest tylko 6 (w tym 2 używane okresowo) a pobór wy-

nosi od 0,2 do 15 m3/dobę. W bezpośrednim sąsiedztwie Jeziora Rożnowskiego zdarzają się

wydajności eksploatacyjne nawet powyżej 20 m3/godz. lecz ujęcia te mają prawdopodobnie

charakter infiltracyjno-brzegowych. Zasoby dyspozycyjne wód zbiornika fliszowego na ob-

szarze gminy Łososina określono na 1070 m3/dobę (Kapera i in., 1999). W ostatnich latach

oddano w Rożnowie dwa nowe ujęcia wód o wydajnościach rzędu 20 do 30 m3/h.

Na mapę naniesiono ujęcia studzienne o wydajności powyżej 15 m3/h.

Pomimo większych zasobów zbiornika fliszowego od czwartorzędowego pobór wody

z ujęć we fliszu jest znacznie mniejszy. W studniach poziomu fliszowego mających kontakt

z zanieczyszczonymi wodami czwartorzędowymi obserwuje się pogorszenie jakości wody ze

względu na zawartość żelaza, manganu, związków azotu i wskaźników bakteriologicznych

(Kapera i in., 1999). W ogólności jednak mineralizacja jest mała, twardość ogólna waha się

przeważnie w granicach 2-7 mval/dm3, a czystość wód badana w pojedynczych źródłach su-

geruje klasę Ib.

23

24

VIII Geochemia środowiska

1. Gleby Kryteria klasyfikacji gleb

Dla oceny zanieczyszczenia gleb zastosowano wartości dopuszczalne stężeń określone

w Załączniku do Rozporządzenia Ministra środowiska z dnia 9 września 2002 r. w sprawie

standardów gleby oraz standardów jakości ziemi (Dz. U. Nr 165 z dnia 4 października

2002 r., poz. 1359). Wartości dopuszczalne pierwiastków dla poszczególnych grup zanie-

czyszczeń oraz zakresy i ich przeciętne zawartości w glebach z terenu arkusza 1018 - Męcina

zamieszczono w tabeli 4. W celu porównania tabelę uzupełniono danymi zawartości przecięt-

nych (median) pierwiastków w glebach terenów niezabudowanych Polski (najmniej zanie-

czyszczonych w kraju).

Materiał i metody badań laboratoryjnych

Dla oceny zanieczyszczenia gleb wykorzystano wyniki ze zbioru analiz chemicznych

wykonanych dla „Atlasu geochemicznego Polski 1:2 500 000” (Lis, Pasieczna 1995).

Próbki gleb pobierano za pomocą sondy ręcznej z wierzchniej warstwy (0,0-0,2 m)

w regularnej siatce 5x5 km. Pobierana gleba o masie około 1000 g była suszona w temp. po-

kojowej, kwartowana i przesiewana przez sita nylonowe o oczkach 1 mm.

Przedmiotem zainteresowania była nie całkowita zawartość metali, lecz ta ich część,

której źródłem są zanieczyszczenia antropogeniczne, a więc słabo związana i łatwo ługowal-

na. Gleby mineralizowano zatem w kwasie solnym (HCl 1:4), w temp. 90oC, w ciągu 1 go-

dziny. Oznaczenia As, Ba, Cd, Co, Cr, Cu, Ni, Pb i Zn wykonano za pomocą atomowej spek-

trometrii emisyjnej ze wzbudzeniem plazmowym (ICP-AES Inductively Coupled Plasma

Atomic Emission Spectrometry) z zastosowaniem spektrometrów: PV 8060 firmy Philips i JY

70 Plus Geoplasma firmy Jobin-Yvon. Analizy Hg przeprowadzono metodą absorpcyjnej

spektrometrii atomowej techniką zimnych par (CV-AAS Cold Vapour Atomic Absorption

Spectrometry) z użyciem spektrometru Perkin-Elmer 4100 ZL z systemem przepływowym

FIAS-100. Wszystkie oznaczenia wykonano w laboratorium Państwowego Instytutu Geolo-

gicznego w Warszawie. Kontrolę jakości gwarantowały analizy wielokrotne tych samych

próbek umieszczanych losowo w seriach analitycznych oraz stosowanie materiałów referen-

cyjnych (wzorce Montana Soil, SRM 2710, SRM 2711, IAEA/Soil 7).

Wartości dopuszczalne stężeń w glebie lub ziemi (Rozporzą-dzenie Ministra Środowiska z dnia 9 września 2002 r.)

Zakresy zawartości w glebach na arkuszu 1018-Męcina

N=8

Wartość przeciętnych (median) w glebach na arkuszu 1018-Męcina

N=8

Wartość przeciętnych (median) w glebach obszarów niezabudo-wanych Polski 4)

N=6522

Grupa B 2) Grupa C 3) Frakcja ziarnowa < 1mm, mineralizacja HCl (1:4)

Metale

Grupa A 1)

Głębokość (m ppt) 0,0-0,3 0-2

Głębokość (m ppt) 0,0-0,2

As Arsen 20 20 60 <5-6 5 <5 Ba Bar 200 200 1000 45-114 53 27 Cr Chrom 50 150 500 7-17 15 4 Zn Cynk 100 300 1000 42-71 61 29 Cd Kadm 1 4 15 0,5-0,9 0,7 <0,5 Co Kobalt 20 20 200 5-11 8 2 Cu Miedź 30 150 600 6-28 13 4Ni Nikiel 35 100 300 6-37 21 3 Pb Ołów 50 100 600 16-29 20 12Hg Rtęć 0,5 2 30 0,07-0,12 0,09 <0,05Ilość badanych próbek gleb z arkusza 1018-Męcina w poszczególnych grupach zanie-czyszczeń As Arsen 8 Ba Bar 8 Cr Chrom 8 Zn Cynk 8 Cd Kadm 8 Co Kobalt 8 Cu Miedź 8 Ni Nikiel 7 1 Pb Ołów 8 Hg Rtęć 8 Sumaryczna klasyfikacja badanych gleb z obszaru arkusza 1018-Męcina do poszczegól-nych grup zanieczyszczeń (ilość próbek) 7 1

N – ilość próbek

1) grupa A a) nieruchomości gruntowe wchodzące w skład obszaru poddanego ochronie na podstawie przepisów ustawy Prawo wodne, b) obszary poddane ochronie na podstawie przepisów o ochronie przyrody; jeżeli utrzymanie aktualnego poziomu zanieczyszczenia gruntów nie stwarza zagrożenia dla zdrowia ludzi lub środowiska – dla obszarów tych stężenia zachowują standar-dy wynikające ze stanu faktycznego, 2) grupa B - grunty zaliczone do użytków rolnych z wyłączeniem gruntów pod stawami i gruntów pod rowami, grunty leśne oraz zadrzewione i zakrzewione, nieużytki, a także grunty zabudowane i zurbanizowane z wyłączeniem terenów przemysłowych, użytków kopalnych oraz terenów komunikacyjnych, 3)grupa C - tereny przemysłowe, użytki kopalne, tereny komunikacyjne, 4) Lis, Pasieczna, 1995 – Atlas geochemiczny Polski 1: 2 500 000

Tabela 4 Zawartość metali w glebach (w mg/kg)

25

Prezentacja wyników

Zastosowana gęstość opróbowania (1 próbka na około 25 km2) nie jest dostateczna do

wykreślenia izoliniowej mapy zawartości pierwiastków zgodnie z zasadami przyjętymi

w kartografii (dla skali 1:50 000 konieczne jest opróbowanie w siatce 0,5x0,5 km czyli jedna

próbka na 1 cm2 mapy). Wyniki badań geochemicznych zostały więc przedstawione na mapie

punktowej.

Lokalizację miejsc opróbowania (wraz z numeracją zgodną z bazą danych) przedsta-

wiono na mapie w postaci kwadratów wypełnionych kolorem przyjętym dla gleb zaklasyfi-

kowanych do grup A i B (zgodnie z Rozporządzeniem...,2002). Przy klasyfikacji stosowano

zasadę zaliczania gleb do danej grupy, gdy zawartość co najmniej jednego pierwiastka prze-

wyższała dolną granicę wartości dopuszczalnej w tej grupie.

Na mapie umieszczono symbole pierwiastków decydujących o zanieczyszczeniu gleb

z danego miejsca.

Zanieczyszczenie gleb metalami

Wyniki badań geochemicznych gleb odniesiono zarówno do wartości stężeń dopusz-

czalnych metali określonych w Rozporządzeniu..., 2002, jak i do wartości przeciętnych okre-

ślonych dla gleb obszarów niezabudowanych całego kraju (Tabela 4).

Przeciętne zawartości baru, cynku, chromu, kobaltu, miedzi i ołowiu w glebach arkusza

są około dwukrotnie wyższe niż wartości przeciętnych (median) w glebach obszarów nieza-

budowanych Polski. Podwyższone są również zawartości kadmu i rtęci. Wyższe koncentracje

metali w glebach arkusza związane są z podwyższonym tłem geochemicznym tych pierwiast-

ków w glebach Karpat i ich przedpola w stosunku do obszaru Niżu Polskiego.

Pod względem zawartości metali 7 spośród badanych próbek gleb spełnia warunki kla-

syfikacji do grupy A (standard obszaru poddanego ochronie), co pozwala na ich wielofunk-

cyjne użytkowanie. Z uwagi na wzbogacenie w nikiel, do grupy B została zaklasyfikowana

jedynie próbka gleby w punkcie 6.

Z uwagi na zbyt niską gęstość opróbowania dane prezentowane na mapie nie umożli-

wiają oceny zanieczyszczenia gleb z terenu całego arkusza. Pozwalają tylko na oszacowanie

ich stanu w miejscach pobrania i w niezbyt odległym otoczeniu. Powinny być jednak sygna-

łem dla odpowiednich urzędów i władz wskazującym na konieczność podjęcia badań szcze-

gółowych i wskazania źródeł zanieczyszczeń, nawet w przypadku gdy przekroczenia zawarto-

ści dopuszczalnych zaobserwowano tylko dla jednego pierwiastka.

26

27

2. Pierwiastki promieniotwórcze Materiał i metody badań

Do określenia dawki promieniowania gamma i stężenia radionuklidów poczarnobyl-

skiego cezu wykorzystano wyniki badań gamma-spektrometrycznych wykonanych dla Atlasu

Radioekologicznego Polski 1:750 000 (Strzelecki i in., 1993,1994).

Pomiary gamma-spektometryczne wykonywano wzdłuż profili o przebiegu N-S, prze-

cinających Polskę co 15”. Na profilach pomiary wykonywano co 1 kilometr, a w przypadku

stwierdzenia stref o podwyższonej promieniotwórczości pomiary zagęszczano do 0,5 km.

Sonda pomiarowa była umieszczona na wysokości 1,5 metra nad powierzchnią terenu, a czas

pomiaru wynosił 2 minuty. Pomiary wykonywano spektrometrem GS-256 produkowanym

przez „Geofizykę” Brno (Czechy).

Prezentacja wyników

Z uwagi na to, że gęstość opróbowania nie pozwala na opracowanie map izoliniowych

w skali 1:50 000, wyniki przedstawiono w formie słupkowej ( fig. 4) dla dwóch krawędzi

arkusza mapy (zachodniej i wschodniej). Zabieg taki jest możliwy, gdyż te dwie krawędzie są

zbieżne z generalnym przebiegiem profili pomiarowych. Wykresy słupkowe sporządzono

jedynie dla punktów zlokalizowanych na opisywanym arkuszu, natomiast do interpretacji

wykorzystywano informacje zawarte w profilach na arkuszu sąsiadującym wzdłuż zachodniej

lub wschodniej granicy opisywanego arkusza.

Prezentowane są wyniki dawki promieniowania gamma obejmujące sumę promienio-

wania pochodzącego od radionuklidów naturalnych (uran, potas, tor) i sztucznych (cez).

Wyniki

Wartości dawki promieniowania gamma wzdłuż profilu zachodniego wahają się

w przedziale od około 40 do prawie 70 nGy/h. Przeciętnie wartość ta wynosi około 50 nGy/h

i jest nieco wyższa od średniej dla obszaru Polski wynoszącej 34,2 nGy/h. Wzdłuż profilu

wschodniego wartości promieniowania gamma mieszczą się w zakresie od około 40 do około

80 nGy/h, przy przeciętnej wartości wynoszącej około 55 nGy/h. Pomierzone wartości pro-

mieniowania gamma są dość wysokie i wykazują niewielkie zróżnicowanie w ramach profili

mimo urozmaiconej budowy geologicznej. Powierzchnia terenu arkusza Męcina zbudowana

jest przede wszystkim z różnego typu trzeciorzędowych i kredowych łupków i piaskowców.

Najwyższe dawki promieniowania (60-80 nGy/h) związane są z trzeciorzędowymi piaskow-

cami i łupkami warstw krośnieńskich i istebniańskich. Nieco niższymi dawkami promienio-

wania (około 40 nGy/h) charakteryzują się trzeciorzędowe piaskowce i łupki warstwy pod-

magurskiej (występujące głównie w zachodniej części arkusza), a także piaskowce i łupki

Dawka promieniowania gamma

0 10 20 30 40 50 60

5507680

5509806

5515348

m

nGy/h

Stężenie radionuklidów cezu poczarnobylskiego

0 1 2 3 4 5

5507680

5509806

5515348

m

kBq/m2

Dawka promieniowania gamma

0 10 20 30 40 50 60 70 80

5505295

5514636

5516062

5520119

5520989

5522137

m

nGy/h

Stężenie radionuklidów cezu poczarnobylskiego

0 1 2 3 4 5

5505295

5514636

5516062

5520119

5520989

5522137

m

kBq/m2

1018W PROFIL ZACHODNI 1018E PROFIL WSCHODNI

Fig. 4. Zanieczyszczenia gleb pierwiastkami promieniotwórczymi (na osi rzędnych - opis siatki kilometrowej arkusza)

warstw istebniańskich wieku kredowego (występujące w północno-wschodniej części obsza-

ru).

Stężenia radionuklidów poczarnobylskiego cezu zmierzone wzdłuż obu profili są bar-

dzo niskie, charakterystyczne dla obszarów bardzo słabo zanieczyszczonych. Wahają się

w przedziale od około 1 do około 4 kBq/m2 wzdłuż profilu zachodniego, a wzdłuż profilu

wschodniego - od około 0,5 do około 5 kBq/m2.

IX Składowanie odpadów

Przy określeniu warunków, jakim powinny odpowiadać obszary predysponowane do

lokalizowania składowisk uwzględniono zasady i wskazania zawarte w „Ustawie o odpadach”

oraz w Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 24 marca 2003 r. w sprawie szczegóło-

wych wymagań dotyczących lokalizacji, budowy, eksploatacji i zamknięcia, jakim powinny

odpowiadać poszczególne typy składowisk odpadów. W nielicznych przypadkach przyjęto

zmodyfikowane rozwiązania w stosunku do wyżej wymienionych aktów prawnych, co wyni-

ka ze skali oraz charakteru opracowania kartograficznego i nie stoi w sprzeczności z możli-

wością późniejszych weryfikacji i uszczegółowień na etapie projektowania składowisk.

W warstwie tematycznej „Składowanie odpadów” przedstawia się:

− obszary, gdzie z uwagi na wymagania geośrodowiskowe obowiązują bezwzględne

zakazy lokalizowania składowisk wszelkich typów odpadów

− obszary, gdzie na powierzchni lub płytko w podłożu (do głębokości 2,5 m ppt) wy-

stępują grunty spełniające wymagania przyjęte dla naturalnych barier geologicznych

i określane dalej jako potencjalne obszary lokalizowania składowisk (POLS)

− wyrobiska po eksploatacji kopalin, które rozpatrywane mogą być jako miejsca skła-

dowania odpadów po przeprowadzeniu odpowiednich badań i wykonaniu systemów

zabezpieczeń.

Wymagania dotyczące naturalnych cech izolacyjnych podłoża i ścian bocznych poten-

cjalnych składowisk są uzależnione od typu składowanych odpadów (Tabela 5).

Tabela 5 Kryteria izolacyjnych właściwości gruntów

Wymagania dotyczące naturalnej bariery geologicznej Rodzaj składowanych odpadów

Miąższość [m]

współczynnik filtracji k [m/s]

Rodzaj gruntów

N – odpadów niebezpiecznych ≥ 5 ≤ 1 . 10-9

K – odpadów innych niż niebezpieczne i obojętne 1 - 5 ≤ 1 . 10-9Iły, iłołupki

O – odpadów obojętnych ≥ 1 ≤ 1 . 10-7 Gliny

29

Na arkuszu Męcina bezwzględnemu wyłączeniu z lokalizowania składowisk wszystkich

typów odpadów podlegają:

− powierzchnie erozyjnych i akumulacyjnych tarasów w obrębie dolin rzek: Dunajca,

Łososiny i Smolnika oraz większych potoków,

− tereny w granicach rezerwatów przyrody lub pokryte lasami, których powierzchnie

przekraczają 100 ha,

− obszary zwartej zabudowy i zabudowy wzdłuż ciągów komunikacyjnych,

− strefy osuwisk.

Obszary, które z punktu widzenia właściwości izolacyjnych podłoża oraz optymalnego

sposobu korzystania ze środowiska przyrodniczego mogą być traktowane jako potencjalne

miejsca do lokalizowania składowisk odpadów (POLS), występują głównie w rejonie miej-

scowości Iwkowa; w okolicach Pisarzowej i Męciny oraz Klimkówki.

Duże trudności w wyznaczeniu POLS, spowodowane są obecnością cieków powierzch-

niowych, co wymusza pewne ograniczenia w wykreślaniu ich zasięgu. Potencjalne obszary

lokalizacji składowisk wyznaczono w oparciu o (niewydany drukiem) arkusz Męcina Szcze-

gółowej mapy geologicznej Polski w skali 1:50 000 (Burtan, Cieszkowski, 1993). Na bada-

nym terenie potencjalne obszary dla lokalizacji składowisk odpadów wyznaczono w obrębie:

paleogeńskich łupków pstrych, czwartorzędowych glin zwietrzelinowych oraz glin i iłów

(niekiedy z rumoszem).

Łupki pstre paleogeńskie reprezentowane są przez wiśniowe lub brunatno-czerwone

i zielone łupki ilaste. Ich miąższość wynosi 75 do 200 m na północy arkusza i wzrasta nawet

do 350 m w części południowej. Są one zaangażowane tektonicznie, a lokalnie przewarstwio-

ne piaskowcami zwykle cienkoławicowymi.

Gliny deluwialne występują w dolnych partiach stoków jak również w obrębie den do-

lin nieckowatych. Ich miąższość wynosi 2 – 6 m. Nadbudowują one, względnie zazębiają się

z aluwiami tarasów plejstoceńskich. Gliny te bywają pylasto piaszczyste, niekiedy z rumo-

szami skalnymi. Gliny zwietrzelinowe zwykle piaszczyste, piaszczysto ilaste oraz ilaste, na

ogół z rumoszami, występują na podłożu fliszowym lub mioceńskim mulasto-ilastym.

Wymienione utwory charakteryzują się dużą zmiennością cech fizycznych i mechanicz-

nych w obrębie tego samego wydzielenia, a tym samym zróżnicowaną izolacyjnością. Słaby

stopień rozpoznania oraz brak materiałów dokumentacyjnych dla większości wyznaczonych

POLS, uniemożliwia prawidłową ocenę cech izolacyjności podłoża. W związku z tym wy-

znaczone obszary są predysponowane do składowania odpadów obojętnych.

30

Zgodnie z o kryteriami zawartymi w tabeli 5 wytypowano sześć preferowanych obsza-

rów lokalizacji składowisk odpadów obojętnych. W przypadku lokalizacji składowisk na po-

zostałym obszarze konieczne będzie wykonanie dodatkowych barier gruntowych lub izolacji

syntetycznych.

Średnie nachylenie powierzchni terenu dla wyznaczonych obszarów nie przekracza 6o.

Wszystkie z wyodrębnionych obszarów spełniają kryteria dla lokalizacji składowisk odpadów

obojętnych.

Rejony Wyspecyfikowanych Uwarunkowań (RWU), których granice na analizowanym

terenie pokrywają się w całości z granicą POLS, wyodrębnione zostały na podstawie:

− izolacyjnych właściwości podłoża – odpowiadające wyróżnionym wymaganiom

składowania odpadów (N, K, O);

− rodzaj warunkowych ograniczeń lokalizacyjnych składowisk wynikających z przyję-

tych obszarów ochrony:

− b – zabudowy mieszkaniowej, obiektów użyteczności publicznej oraz lotnisk,

− p – przyrody i dziedzictwa kulturowego,

Na analizowanym obszarze warunkowe ograniczenia związane są z występowaniem

ograniczeń obszarowych i punktowych.

Ograniczenia obszarowe dotyczą:

− Obszaru Chronionego Krajobrazu Pogórza Wiśnickiego (rejon Iwkowej),

− Obszaru Chronionego Krajobrazu Województwa Nowosądeckiego (cały obszar ar-

kusza),

− Strefy Wysokiej Ochrony wód podziemnych (OWO) GZWP nr 435 - Dolina Dunaj-

ca (rejon Klimkówki).

Warunkowe ograniczenia punktowe obejmują:

− pomniki przyrody żywej (na południowy wschód od miejscowości Iwkowa oraz re-

jon Męciny); sakralne obiekty zabytkowe w Iwkowej i Męcinie,

− rejony rozproszonej zabudowy (wszystkie wyznaczone obszary).

Ponadto obszar w okolicach miejscowości Iwkowa jest równocześnie perspektywiczny

surowcowo dla glin czwartorzędowych.

Rozpoznanie geologiczne omawianego terenu jest niewystarczające. W wytypowanych

obszarach brak jest otworów wiertniczych, co przy skomplikowanej budowie geologicznej

uniemożliwia pełną ocenę warunków izolacyjności. dlatego też przyjęto, że panujące warunki

podłoża nadają się na lokalizację składowisk odpadów obojętnych.

31

Na mapie wyznaczono również tereny, nieposiadające naturalnej bariery izolacyjnej, na

których należy zastosować sztuczną warstwę izolacyjną.

Na omawianym terenie znajduje się kilka wyrobisk eksploatacyjnych, z których tylko

dwa czynne kamieniołomy piaskowców w Klęczanach i Męcinie są rozpatrywane jako poten-

cjalne miejsca składowania odpadów. Ze względu na charakter skał i niekorzystne właściwo-

ści izolacyjne mogą one być wskazane na składowiska odpadów obojętnych. Fakt eksploatacji

stanowi warunkowe ograniczenie dla lokalizowania składowiska. Ze względu na duże rozmia-

ry wyrobiska w Klęczanach teoretycznie można rozważyć współwystępowanie działalności

wydobywczej i składowanie odpadów. Dodatkowymi ograniczeniami warunkowymi związa-

nymi z wymienionymi wyrobiskami są ograniczenia dotyczące: ochrony przyrody i obecności

zbiornika wód podziemnych.

Przedstawione na mapie tereny i miejsca predysponowane do składowania odpadów na-

leży traktować jako podstawę późniejszych wariantowych propozycji lokalizacyjnych

i w nawiązaniu do nich projektowania odpowiednich badań geologicznych i hydrogeologicz-

nych. Zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Środowiska w sprawie szczegółowych wymagań

dotyczących lokalizacji, budowy, eksploatacji i zamknięcia, jakim powinny odpowiadać po-

szczególne typy składowisk na obszarze planowanego składowania odpadów i jego otoczenia

wymagane jest przeprowadzenie badań geologicznych i hydrogeologicznych, których wyniki

opracowuje się w formie dokumentacji geologiczno-inżynierskiej i hydrogeologicznej, dołą-

czanych do wniosku o wydanie decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu

dla składowiska odpadów.

Wyznaczone na mapie obszary powinny być uwzględniane przy typowaniu wariantów

lokalizacyjnych nie tylko składowisk odpadów, ale również na etapie uzgadniania warunków

zabudowy i zagospodarowania terenu przy rozpatrywaniu lokalizacji obiektów szczególnie

uciążliwych dla środowiska i zdrowia ludzi oraz obiektów mogących pogorszyć stan środowi-

ska. Oprócz bowiem uwzględnienia ograniczeń prawnych, odnoszących się do tego typu in-

westycji, przedstawione na mapie obszary potencjalnej lokalizacji składowisk obejmują za-

sięgi występowania warstw utworów słabo przepuszczalnych, stanowiących dobrą naturalną

izolacje dla położonych niżej poziomów wodonośnych. Innym elementem niezwykle istot-

nym w racjonalnym typowaniu funkcji terenów w planowaniu przestrzennym są informacje

dotyczące zanieczyszczenia gleb i osadów wodnych zawarte w ramach omawianej warstwy

tematycznej.

32

Tabela 6 Zestawienie wybranych profili otworów wiertniczych w obrębie wydzielonych obszarów

Profil geologiczny

Głębokość do z.w.p. występującego pod warstwą izolacyjną

[m ppt] Archiwum i nr otworu

Nr otworu na mapie dokumen-

tacyjnej strop warstwy [m p.p.t.]

litologia warstwy i wiek utworów

Miąższość warstwy

izolacyjnej [m] zwierciadło

nawiercone zwierciadło

ustalone

1 2 3 4 5 6 7 0,0 gleba 0,2 glina 1,8

2,0 rumosz i zwietrzelina piaskowca zaglinionego

Q 4,1

U.W. Tar-nów nr

arch. 349 1

6,1 łupek K 2,9

brak da-nych 5,3

Część N,S,W 0,0 gleba 0,3 pył

Geoprojekt 7418 2

2,2 Glina pylasta

2,4 1,4-6,7

U.W. – Urząd Wojewódzki, Q – czwartorzęd, K – kreda

Tłem dla przedstawianych informacji na planszy B jest stopień zagrożenia głównego

użytkowego poziomu wodonośnego, zaczerpnięty z arkusza Męcina Mapy hydrogeologicznej

Polski w skali 1: 50 000 (MPH) (Skąpski, Patorski, 1997). Na mapach hydrogeologicznych

wyznaczono obszary dla pięciu stopni zagrożenia wód podziemnych, przedstawianych na

arkuszu odpowiednim kolorem:

− stopień bardzo wysoki – obecność licznych ognisk zanieczyszczeń na terenach

o niskiej odporności poziomu głównego (a, ab), niektóre z nich spowodowały już

zanieczyszczenie wód podziemnych,

− stopień wysoki – obecność ognisk zanieczyszczeń na terenach o niskiej odporności

poziomu głównego (a, ab) wód podziemnych,

− stopień średni – obszar o niskiej odporności (a, ab) ale ograniczonej dostępności*

(parki narodowe, rezerwaty, masywy leśne) poziomu głównego (b) z ogniskami za-

nieczyszczeń,

- stopień niski – obszar o średniej odporności poziomu głównego (b) bez ognisk za-

nieczyszczeń,

- stopień bardzo niski – obszar wysokiej odporności poziomu głównego (c) lub

o średniej odporności poziomu i ograniczonej dostępności.

* „dostępność obszaru” jako jeden z elementów kwalifikujących dany teren była uwzględniana na mapach MHP

realizowanych od roku 2000 r.

33

Jak wynika z przytoczonych wyżej kryteriów stopień zagrożenia wód podziemnych jest

funkcją nie tylko wartości parametrów filtracyjnych warstwy izolującej (odporności poziomu

wodonośnego na zanieczyszczenia), ale także czynników zewnętrznych, takich jak istnienie

na powierzchni ognisk zanieczyszczeń czy obszarów prawnie chronionych. Dlatego też ob-

szarów tych nie należy wprost porównywać z wyznaczonymi na Planszy B terenami pod

składowiska odpadów.

X Warunki podłoża budowlanego

Na obszarze arkusza Męcina geologiczno-inżynierskie warunki podłoża określono na

terenach niepodlegających ochronie na podstawie ustaw o ochronie przyrody, ochronie grun-

tów rolnych i leśnych oraz poza obszarami udokumentowanych złóż.

Korzystne warunki dla budownictwa występują na gruntach skalistych twardych

i miękkich, gruntach kamienistych i spoistych: zwartych, półzwartych i twardoplastycznych,

gruntach sypkich zagęszczonych i średnio zagęszczonych. Na omawianym terenie występują

grunty skaliste –piaskowce lub piaskowce z przewarstwieniami łupków, które leżą pod nie-

wielką, zazwyczaj poniżej 1 metrową pokrywą zwietrzelinowa, złożoną z glin z rumoszem

skalnym. Warunki korzystne występują również w przypadku większej miąższości glin zwie-

trzelinowych w stanie półzwartym i twardoplastycznym, w rejonach niezagrożonych wystę-

powaniem powierzchniowych ruchów masowych tj. na wierzchowinach w obrębie wysokich

tarasów dolin rzecznych gdzie zwierciadło wód gruntowych występuje na głębokości ponad

2 m. Korzystnym podłożem są osady aluwialne o charakterze żwirowo-piaszczystym (Cho-

waniec i in., 1975). Obszary o warunkach korzystnych w obrębie arkusza obejmują dość

zwarty północny i północno-zachodni obszar wokół Iwkowej, Wojakowej i Dobrociesza, oraz

częściowo w rejonie Bukowca i Kłodnego. Ponadto jako korzystne do zabudowy uznano frag-

menty wysokiego tarasu akumulacyjnego rzek Łososiny, Białki i Smolnika oraz obszary wy-

stępowania utworów fliszowych pod cienkim nadkładem gliniastym (gliny lessowate, pyla-

ste), bez zjawisk sufozyjnych.

Rejony o warunkach geologiczno-inżynierskich utrudniających budownictwo związane

są przede wszystkim z gruntami pochodzenia aluwialnego na tarasach zalewowych. Oprócz

zmniejszonej nośności niezagęszczonych aluwiów czynnikiem bardzo niekorzystnym mogą

być lokalne zatorfienia. Grunty aluwialne i organiczne są zazwyczaj w zasięgu płytkiego wy-

stępowania wód gruntowych – poniżej 2 m p.p.t.. Ma to miejsce szczególnie w dolinach Du-

najca, Łososiny i Przydonickiego Potoku.

34

Pomimo zbudowania wałów przeciwpowodziowych i zbiorników retencyjnych nie zo-

stało wyeliminowane podtapianie niższych tarasów Dunajca poza wałem. Miejsca te, zagro-

żone wezbraniami powodziowymi znajdują się głównie na terenie gminy Łososina Dolna,

dotkliwie dotkniętej lipcową powodzią 1997 roku. Zasięg obszarów zalanych pokazano na

mapie.

Drugim istotnym zagrożeniem dla budownictwa na tych terenach jest występowanie

bardzo licznych osuwisk. Koncentrują się one głównie na obrzeżach Jeziora Rożnowskiego

i Czchowskiego, oraz generalnie w rejonie Beskidu Wyspowego, który obejmuje około 40%

powierzchni arkusza (Poprawa i in., 1997). Łączna powierzchnia osuwisk oraz terenów za-

grożonych ruchami masowymi jest znaczna i wynosi około 7%. O powstawaniu osuwisk

w znacznej mierze decyduje budowa geologiczna podłoża oraz warunki wodne. Optymalne

warunki do inicjacji osuwiska istnieją tam, gdzie nachylenie zbocza zbliżone jest do nachyle-

nia budujących je spękanych warstw skalnych (osuwiska konsekwentne), szczególnie gdy są

to kompleksy przeławicone iłołupkami. Duża cześć osuwisk rozwija się na grubych pokry-

wach glin zwietrzelinowych uruchamianych zwłaszcza po dłuższych opadach. Zbiorniki Roż-

nowski i Czchowski są dodatkowymi czynnikami powodującymi powstawanie osuwisk. Wa-

hania poziomu wód, falowanie, w mniejszym stopniu opady atmosferyczne spowodowały

powstanie szeregu osuwisk i obrywów skalno-zwietrzelinowych powyżej podcięć klifowych.

W rejonie Jeziora Rożnowskiego ruchy masowe zagrażają zabudowie oraz drogom. Do naj-

bardziej znanych należy osuwisko na górze św. Justa w Tęgoborzu, niszczące systematycznie

drogę z Krakowa do Nowego Sącza.

Obszary zagrożone wystąpieniami powierzchniowych ruchów masowych oraz obszary

o nachyleniu zboczy powyżej 20% występują oprócz otoczenia obu zbiorników także

w południowej części arkusza, w pobliżu kamieniołomów „Klęczany” i „Męcina”, gdzie teren

uległ znacznym przekształceniom w wyniku działalności człowieka. Niekorzystne do zabu-

dowy rejony zlokalizowano ponadto na południe od Żmiącej, w otoczeniu Stańkowej i Kro-

snej.

Ze względu na znaczne zagrożenie osuwiskowe terenów postuluje się poprzedzanie de-

cyzji administracyjnych, np. pozwoleń na budowę, szczegółowym rozpoznaniem warunków

geologiczno-inżynierskich wraz z określeniem stateczności zboczy. Badania te pozwolą jed-

nocześnie określić dopuszczalne formy użytkowania gruntu oraz konieczne prace zabezpie-

czające.

35

XI Ochrona przyrody i krajobrazu

W podziale geobotanicznym Karpat (Pawłowski, 1972) obszar arkusza Męcina należy

do okręgów Pogórza (podokręg Pogórza Ciężkowickiego) i Beskidów (podokręg sądecki).

Cechuje go przewaga lasów górskich piętra pogórza. Zwraca uwagę bogactwo gatunków ro-

ślin naczyniowych i duża przewaga gatunków rodzimych nad synantropijnymi (Warszyńska,

1995). Na najwyższych wzniesieniach powyżej 400-500 m n.p.m. wykształciło się piętro re-

gla dolnego. Niżej występują lasy mieszane wyżynne - grądy, lasy i bory świeże, a w dolinach

rzek – łęgi podgórskie i skupiska olszyny szarej. Gatunkami dominującymi są buk i jodła,

lokalnie modrzew, a domieszkę stanowią świerk, jawor i klon. W poszyciu występuje bez

koralowy, leszczyna i wiciokrzew. Runo leśne tworzą marzanka wonna, żywiec gruczołowaty

i cebulkowaty, kokorycz pusta, przetacznik pusty, czworolist pospolity, narecznica samcza.

Ogólnie siedliska leśne są żyzne, a bioróżnorodność znaczna. Bogate w gatunki są też półna-

turalne poleśne zbiorowiska łąkowe (Warszyńska (red.), 1995).

Na omawianym obszarze na szczególną ochronę zasługują walory krajobrazowe

i przyrodnicze. Odosobnione, lesiste wzgórza Beskidu Wyspowego przechodzą ku wscho-

dowi w mozaikę upraw rolnych, sadów i lasów pasma Pogórza Rożnowskiego. Utworze-

nie zbiorników Rożnowskiego i Czchowskiego dodało malowniczości krajobrazowi Pogó-

rza Rożnowskiego, które charakteryzuje się zróżnicowaną morfologią i szatą leśną. Obszar

ten należy do dość bogatych w gatunki flory (400-600 gatunków roślin naczyniowych na

100 km2), choć pierwotna szata roślinna została w znacznym stopniu zmieniona (przewaga

roślinności synantropijnej). Lasy, głównie mieszane i bukowe, zachowały się tylko na wierz-

chowinach i stromych stokach (Warszyńska (red.), 1995).

Na obszarze arkusza znajduje się wiele różnych form ochrony przyrody. Większość

z nich utworzono w ostatnich latach, projektuje się objęcie ochroną kolejnych obiektów

i obszarów. W masywie Góry Zamczysko koło Marcinkowic znajduje się leśny rezerwat

„Białowodzka Góra”. Obejmuje on bukowo-jodłowy starodrzew i las dębowo - grądowy

w niższej części wzgórza. Projektowane i przygotowane do zatwierdzenia są dwa dalsze re-

zerwaty krajobrazowo - leśny „Rożnów” i leśny „Głowaczka” w okolicach Rożnowa.

W rezerwatach tych ochronie zostaną poddane fragmenty żyznej buczyny karpackiej w formie

podgórskiej z bogatą florą i fauną.

Na wschód od Dunajca rozciąga się Ciężkowicko - Rożnowski Park Krajobrazowy,

utworzony w roku 1995. Obejmuje on najcenniejsze pod względem przyrodniczym, krajobra-

zowym i kulturowym fragmenty Pogórza Rożnowskiego. W obrębie arkusza na uwagę zasłu-

gują zbiorowiska żyznej buczyny karpackiej w okolicy Rudy Kameralnej oraz grądy w miej-

36

scowości Piaski Drużków. Większa część parku znajduje się na sąsiednim arkuszu Ciężkowi-

ce (Nabożny i in., 1998). Na omawianym terenie znajduje się też fragment projektowanego

Łososińsko-Żegocińskiego Parku Krajobrazowego, który tworzy na obszarze arkusza dwie

enklawy pierwszą we wschodniej części nad Jeziorem Rożnowskim oraz drugą w zachodniej

części arkusza obejmującą swym zasięgiem górny bieg rzeki Łososiny.

W roku 1996 utworzono Obszar Chronionego Krajobrazu Pogórza Wiśnickiego,

a w roku 1997 OChK Województwa Nowosądeckiego. Obejmują one cały obszar arkusza.

Obszary te utworzono dla zachowania krajobrazu pasma Beskidu Wyspowego i Pogórza

Rożnowskiego, którego elementami są: zróżnicowana rzeźba terenu, zbiorowiska roślinne,

wychodnie skalne oraz zabytki kultury.

W roku 1995 utworzono Zespół Przyrodniczo-Krajobrazowy Wyspa Grodzisko w celu

ochrony naturalnego krajobrazu naturalnego i kulturowego tej wyspy na Jeziorze Rożnow-

skim.

Na obszarze arkusza znajdują się liczne pomniki przyrody żywej, opisane w tabeli 8.

Głównie są to stare pojedyncze drzewa, grupy drzew otaczających kościoły oraz dawne parki

podworskie. Na południe od Rożnowa zlokalizowano w 1987 r. Jaskinię Szkieletową, która

jest projektowanym pomnikiem przyrody nieożywionej. Jaskinia jest rozwinięta na szczelinie

i ma długość około 106 m. W Zakliczynie ochroną pomnikową objęto fragment wyschniętego

koryta potoku z odsłonięciami warstw istebniańskich (Alexandrowicz i in., 1992).

Tabela 7 Wykaz rezerwatów, pomników przyrody i zespołów przyrodniczo-krajobrazowych

Gmina Lp. Forma

ochrony Miejscowość Powiat

Rok zatwierdzenia

Rodzaj obiektu (powierzchnia w ha)

1 2 3 4 5 6 Iwkowa

1 P Iwkowa brzeski

1934 Pż - 2 lipy

Gródek n. Dunajcem 2 P Tropie nowosądecki

1953 Pż -dąb

Łososina Dolna 3 P Witowice

nowosądecki 1963 Pż - grupa: 29 dębów

Gródek n. Dunajcem 4 P Rożnów nowosądecki

1968 Pż - lipa

Laskowa 5 P Żmiąca

limanowski 1971 Pż - buk

Gródek n. Dunajcem 6 P Rożnów nowosądecki

1947 Pż - 2 dęby

37

Gmina Lp. Forma

ochrony Miejscowość Powiat

Rok zatwierdzenia

Rodzaj obiektu (powierzchnia w ha)

1 2 3 4 5 6 Gródek

n. Dunajcem 7 P Rożnów nowosądecki

1934, 1955 Pż - 8 lip

Laskowa 8 P Kobylczyna

limanowski 1971 Pż - 3 buki

Łososina Dolna 9 P Łososina Dolna

nowosądecki 1968 Pż - 3 lipy

Łososina Dolna 10 P Just

nowosądecki 1934 Pż - 3 lipy

Gródek n. Dunajcem 11 P Lipie nowosądecki

1978 Pż - paklon

Gródek n. Dunajcem 12 P Lipie nowosądecki

1978 Pż – lipa

Gródek n. Dunajcem 13 P Lipie nowosądecki

1978 Pż - 2 paklony

Gródek n. Dunajcem 14 P Lipie nowosądecki

1978 Pż – buk

Łososina Dolna 15 P Biała Woda

nowosądecki 1934 Pż - wierzba

Łososina Dolna 16 P Tęgoborze

nowosądecki 1934 Pż –lipa

Gródek n. Dunajcem 17 P Zbyszyce nowosądecki

1978 Pż - 6 lip

Gródek n. Dunajcem 18 P Zbyszyce nowosądecki

1978 Pż - kilka lip, 2 sosny, 2 topole, 2 klony i dąb

Limanowa 19 P Pisarzowa

limanowski 1968 Pż - dąb

Limanowa 20 P Męcina

limanowski 1968 Pż - dąb i 5 lip

Limanowa 21 P Męcina

limanowski 1970 Pż - buk

Chełmiec 22 P Chromanice

nowosądecki 1978 Pż - 6 lip

Chełmiec 23 P Chromanice

nowosądecki 1934 Pż - 3 lipy

Chełmiec 24 P Klęczany

nowosądecki 1974 Pż - 2 lipy i 2 dęby

Chełmiec 25 P Marcinkowice

nowosądecki 1972 Pż - dąb

Chełmiec 26 P Marcinkowice

nowosądecki 1972 Pż - 4 lipy

38

Gmina Lp. Forma

ochrony Miejscowość Powiat

Rok zatwierdzenia

Rodzaj obiektu (powierzchnia w ha)

1 2 3 4 5 6 Chełmiec 27 P Marcinkowice

nowosądecki 1972 Pż - 4 lipy

Chełmiec 28 P Wielogłowy

nowosądecki 1982 Pż - dąb szypułkowy

Łososina Dolna 29 R Biała Woda

nowosądecki 1961 L - „Białowodzka Góra”

(około 125)

Czchów 30 R Piaski Drużków

brzeski * L - „Głowaczka”

(35,52)

Gródek n. Dunajcem31 P Rożnów

nowosądecki * Pn - J, Jaskinia Szkieletowa

Gródek n. Dunajcem 32 Z Gródek n. Dunaj-

cem nowosądecki 1995

Krajobraz naturalny i kulturowy Wyspy Grodzisko (4)

Gródek n/Dunajcem, Łososina Dln 33 R Rożnów, Witowi-

ce Górne., Bilsko nowosądecki * L,K - „Rożnów”

(280.61)

Gródek n. Dunajcem 34 P Zbyszyce nowosądecki

1953 Pż - grupa drzew – 5 lip

Gródek n. Dunajcem 35 P Bartkowa-

Posadowa nowosądecki 1963 Pż - 1 buk

(239 cm)

Laskowa 36 P Strzeszyce

limanowski 1994 Pż - 1 lipa drobnolistna

Łososina Dolna 37 P Stańkowa

nowosądecki 1994 Pż - dąb szypułkowy

Gródek n. Dunajcem 38 P Zbyszyce nowosądecki

1994 Pż - lilia złotogłów

Gródek n. Dunajcem 39 P Tropie nowosądecki

1996 Pż - 1 lipa drobnolistna

Gródek n. Dunajcem 40 P Gródek n. Dunaj-

cem nowosądecki 1996 Pż - 1 lipa drobnolistna

(325/26

Chełmiec 41 P Rdziostów

nowosądecki 1996 Pż - dąb szypułkowy

(300/18)

Limanowa 42 P Męcina

limanowski 1998 Pż - buk pospolity

Chełmiec 43 P Klęczany

nowosądecki 1998 Pż - grupa 29 drzew jarząb brekini

Chełmiec 44 P Wola Marcinkow-

ska nowosądecki 1998 Pż - dąb szypułkowy i klon jawor

Chełmiec 45 P Marcinkowice

nowosądecki 1972 Pż - 3 lipy

Chełmiec 46 P Marcinkowice

nowosądecki 1972 Pż - 1 lipa

39

Gmina Lp. Forma

ochrony Miejscowość Powiat

Rok zatwierdzenia

Rodzaj obiektu (powierzchnia w ha)

1 2 3 4 5 6 Chełmiec 47 P Marcinkowice

nowosądecki 1972 Pż - 1 tulipanowiec

Chełmiec 48 P Marcinkowice

nowosądecki 1972 Pż - 1 sosna

Zakliczyn 49 P Ruda Kameralna

tarnowski *

Pn – Wo, skalne koryto potoku z wodospadem na piaskowcach istebniańskich górnych

Chełmiec 50 P Ubiad

nowosądecki 1993 Pż - dąb szypułkowy

Rubryka 2 R - rezerwat, P - pomnik przyrody, Z – zespół przyrodniczo-krajobrazowy; Rubryka 5 * – projekt Rubryka 6 rodzaj rezerwatu: L – leśny, K - krajobrazowy

rodzaj pomnika przyrody: Pż – żywej, Pn – nieożywionej rodzaj obiektu: J – jaskinia, Wo – wodospad

Projekt rozwoju ochrony w ramach CRPK przewiduje również trzy stanowiska doku-

mentacyjne przyrody nieożywionej. Stanowiska te zlokalizowane będą w okolicy Rudy Ka-

meralnej, w miejscu dawnej eksploatacji syderytowych rud żelaza (Tabela 8).

Tabela 8 Wykaz proponowanych stanowisk dokumentacyjnych przyrody nieożywionej

Gmina Nr obiektu Miejscowość

Powiat Rodzaj obiektu

Uzasadnienie

1 2 3 4 5 Iwkowa

1 Nagórze brzeski

O Piaskowce i zlepieńce mioceńskiej formacjiz Beli, typowe osady delty stożkowej

Iwkowa 2 Iwkowa

brzeski O

Duże odsłonięcie żwirów umożliwiające studia sedymentacji glacifluwialnej i wskazu-jące zasięg zlodowacenia Sanu

Zakliczyn 3 Ruda Kameralna

tarnowski Wr Wyrobisko syderytów z warstw istebniań-

skich, ślady dawnych prac górniczych

Zakliczyn 4 Ruda Kameralna tarnowski O Osuwisko z odsłonięciem syderytów

Zakliczyn 5 Ruda Kameralna

tarnowski Ja Jar z odsłoniętymi warstwami istebniańskimi

o niemal pionowym zapadaniu

Chełmiec 6 Klęczany

nowosądecki Wr Profil litostratygraficzny piaskowców cer-

gowskich w czynnym kamieniołomie

Chełmiec 7 Dąbrowa

nowosądecki Wr Profil litostratygraficzny piaskowców cer-

gowskich w czynnym kamieniołomie

Rubryka 4 - rodzaj obiektu: O - odsłonięcie; Ja – jar; Wr – wyrobisko

40

Autorzy proponują ponadto utworzenie i ochronę 2 stanowisk dokumentacyjnych przy-

rody nieożywionej w Iwkowej. Jedno z nich powinno zakonserwować wychodnie żwirów

mioceńskiej formacji z Beli, drugie – eksponowane na północ strome zbocze pobliskiego gar-

bu z wychodnią żwirów glacifluwialnych. W przyszłości, w okresie likwidacji kamienioło-

mów w Klęczanach i Dąbrowie należy wybrać stosowne części profilu warstw cergowskich

do zachowania jako stanowiska dokumentacyjne. Stanowisko w Klęczanach powinno objąć

zlikwidowane otwory eksploatacyjne dawnego złoża ropy naftowej i w miarę możliwości

wystąpienia kirów (utlenionej, tzw. martwej ropy) w piaskowcach fliszowych w kamienio-

łomie. Trzeba gromadzić dokumentację fotograficzną zjawisk nie możliwych do zachowania.

Już dziś należy przygotować popularne objaśnienia zjawisk geologicznych łatwych do odczy-

tania we wspomnianych stanowiskach, które stałyby się elementami krajoznawczej ścieżki

dydaktycznej.

W koncepcji krajowej sieci ekologicznej ECONET obszar ma bardzo duże znaczenie

międzynarodowe i krajowe. Doliną Dunajca biegnie korytarz ekologiczny o znaczeniu mię-

dzynarodowym, a obszar Pogórza Ciężkowickiego zakwalifikowano jako biocentrum i obszar

węzłowy o znaczeniu krajowym (Liro (red.), 1998). W systemie CORINE Pogórze Ciężko-

wickie zakwalifikowano do ostoi przyrody o znaczeniu europejskim (Dyduch-Falniowska

i in., 1999) (Fig. 5, Tabela 9)

Tabela 9 Proponowane ostoje przyrody wg CORINE / NATURA 2000

NATURA 2000 Numer (Fig. 5) Nazwa ostoi Powierzchnia

(ha) Typ Motyw wyboru Status ostoi Gatunki Ilość sztuk

1 2 3 4 5 6 7 8

599 Pogórze Ciężko-wickie 18 230 L, M, R,

G Fa, Gm, Kr - Bk, Gd, Pt 1 - 5

Rubryka 1 numeracja wg. Dyduch-Falniowska i in., 1999 Rubryka 4 G – unikatowe formy geomorfologiczne, L – lasy, M – murawy i łąki, R – tereny rolnicze Rubryka 5 i 7 Bk – bezkręgowce, Gd – gady, Pt – ptaki, Fa – fauna, Gm – geomorfologia, Kr – krajobraz,

41

Fig. 5 Położenie arkusza Męcina na tle systemów ECONET (Liro, 1998) i CORINE (Dyduch-Falniowska i in., 1999)

System ECONET 1 - biocentra i strefy buforowe, 2 - obszary węzłowe o znaczeniu międzynarodowym, jego numer i nazwa: 43M - Obszar Sądecki, 44M - Obszar Beskidu Niskiego, 3 - obszary węzłowe o znaczeniu krajowym, jego numer i nazwa: 31K - Obszar Pogórza Ciężkowickiego, 4 - korytarz ekologiczny o znaczeniu międzynarodowym, jego numer i nazwa: 29m - Dolnego Dunajca, 37m - Sądecki Dunajca, 5 - korytarz ekologiczny o znaczeniu krajo-wym, jego numer i nazwa: 70k - Beskidu Makowskiego i Wyspowego

System CORINE Ostoja przyrody; 6 - o powierzchni większej niż 100 ha: 599 - Pogórze Ciężkowickie, 619 - Gorce, 628 - Radzie-jowa, 7 - o powierzchni mniejszej niż 100 ha: 599 a - Skamieniałe Miasto, 588 - Uroczysko Wróblowice, 606 - Diable Skały, 621 - Stawy koło Mostek

XII Zabytki kultury

Dolina Dunajca była stosunkowo wcześnie ośrodkiem osadnictwa. Na obszarze arkusza

Męcina pierwsi osadnicy pojawili się już w VII wieku. Najstarsze ślady pochodzą jednak do-

piero z XI wieku i dotyczą założenia osady Tropie. Na XIII w. datuje się powstanie zamku

Gryfitów w Rożnowie, z którego zachowały się ruiny. Był on jedną z warowni strzegących

szlaku handlowego wiodącego doliną Dunajca na Węgry. W XIV wieku powstała warownia

na wzgórzu Grodzisko, obecnie ruiny są na wyspie na Jeziorze Rożnowskim. W XV wieku

42

zamek Rożnów przejął Zawisza Czarny, który ponoć pokonał rycerza-zbójnika władającego

zamkiem Tropsztyn, z którego zachowały się tylko ruiny. Kolejny włodarz Rożnowa – Amor

Tarnowski wybudował w XVI wieku nową renesansową twierdzę, którą rozbudowywał jego

syn hetman Jan Tarnowski. W XVII wieku zamek popadł w ruinę.

Głównym kierunkiem rozwoju gospodarczego było rolnictwo oraz w mniejszym stop-

niu gospodarka hodowlana i leśna. Bunty chłopskie w XIX wieku i wojny światowe dopro-

wadziły do zniszczeń.

Po pierwszej wojnie światowej, w 1935 r. ożywienie gospodarcze pozwoliło na rozpo-

częcie budowy zapory w Rożnowie. Wznoszenie jej ukończono w 1941 r. a napełnianie

zbiornika w 1943 r. Zatamowanie w 1948 roku Dunajca w Czchowie spowodowało kolejne

podniesienie atrakcyjności obszaru pod względem walorów krajobrazowych i turystycz-

nych.

Omawiany obszar odznacza się dużym bogactwem obiektów zabytkowych, z których

do najważniejszych należą: kościół św. Andrzeja Świerada i Benedykta z XIII wieku

w Tropiu, drewniane kościoły - z XVI wieku w Męcinie i z XVII wieku w Rożnowie, ruiny

zamku w Rożnowie z XIV w., murowany kościół św. Justa w Tabaszowej oraz kościół

i dwór w Wielogłowach, użytkowane przez Siostry Karmelitanki od Dzieciątka Jezus.

Liczne zabytki kultury oraz małomiasteczkowe i wiejskie budownictwo stanowią

atrakcyjny element krajobrazu pogórzy.

XIII Podsumowanie

Obszar arkusza Męcina Mapy geośrodowiskowej Polski przedstawia pogranicze dwóch

mezoregionów fizjograficznych - Beskidu Wyspowego i Pogórza Rożnowskiego. Środowisko

przyrodnicze jest tu silnie zmienione. Budowa zbiorników zaporowych w Rożnowie i Czcho-

wie przyczyniła się do podniesienia walorów przyrodniczych, użytkowych i rekreacyjno-

turystycznych regionu. Ostatnio odczuwa się niestety degradację podstawowych funkcji tych

zbiorników.

Wpływ działalności człowieka na szerszym obszarze zaznacza się przede wszystkim

znacznym wylesieniem i zasiedleniem, co spowodowało degradację środowiska. Ograniczony

areał żyznych gleb i górzystość terenu, a jednocześnie dogodny mikroklimat powodują, że w

lokalnym rolnictwie znaczną rolę odgrywa sadownictwo.

Istnieją tu szerokie, lecz zarazem ograniczone wymogami ochrony środowiska perspek-

tywy udokumentowania złóż piaskowców, skał ilastych ceramiki budowlanej i kruszyw natu-

ralnych. Duży kamieniołom piaskowców w Klęczanach oraz mniejszy w Dąbrowie są obiek-

43

tami uciążliwymi dla środowiska, stanowią jednak źródło surowców na skalę ponadlokalną

i istotne źródło zatrudnienia dla okolicznych mieszkańców. Promocji wymaga spożytkowanie

mułów nanoszonych przez Dunajec i degradujących zbiornik Rożnowski.

Istnieją rezerwy ilościowe zasobów wodnych lecz jakość wód jest poważnie zagrożona.

Główny poziom wód użytkowych to poziom czwartorzędowy. Związany jest on głównie

z utworami akumulacji rzecznej. Wydajności potencjalne typowych otworów w dolinie Du-

najca i Łososiny, ujmujących ten poziom, wahają się w granicach od 5 do 10 m3/h. Konieczne

są inwestycje komunalne i indywidualne zmierzające do uporządkowania gospodarki ścieko-

wej i odpadami stałymi.

Na obszarze arkusza Męcina występują niedogodne warunki pod lokalizację składo-

wisk. Spowodowane to jest głównie występowaniem niejednorodnych gruntów o zmiennych

parametrach fizyczno-mechanicznych i skomplikowana morfologią terenu. Czynnikiem nie-

sprzyjającym jest też występowanie licznych obszarów osuwiskowych. Dodatkowym utrud-

nieniem jest gęsta sieć cieków powierzchniowych oraz występowanie zbiorników Na obsza-

rze arkusza Męcina występują niedogodne warunki pod lokalizację składowisk. Spowodowa-

ne wód podziemnych i ich stref ochronnych. Brak materiałów dokumentacyjnych dla więk-

szości preferowanych obszarów uniemożliwia wystarczającą ocenę właściwości izolacyjnych

podłoża. Wyznaczone obszary lokalizacji składowisk mogą być rozpatrywane wyłącznie jako

tereny pod składowiska odpadów obojętnych. Proponuje się aby odpady komunalne były

transportowane na położone w pobliżu duże zorganizowane składowisko odpadów komunal-

nych Nowy – Sącz- Zabełcze.

Wytypowane obszary należy brać pod uwagę również przy rozpatrywaniu lokalizacji

innych inwestycji niż składowiska odpadów, gdyż wskazane tereny spełniają w tym zakresie

ogólne wymogi ochrony środowiska ujęte w ustawodawstwie polskim.

Na omawianym terenie istnieją już różne formy ochrony środowiska, w tym rezerwat

leśny i liczne pomniki przyrody. W celu zachowania terenów cennych przyrodniczo

i krajobrazowo utworzono niedawno Ciężkowicko-Rożnowski Park Krajobrazowy, który

obejmuje północno-wschodni fragment arkusza. Projektowane jest utworzenie Łososińsko-

Żegocińskiego Parku Krajobrazowego, który obejmowałby zachodnią i centralną część arku-

sza. Ustanowienie tych parków powinno zapobiec budowie obiektów przemysłowych i du-

żych ośrodków wypoczynkowych na ich terenie.

Ilość zabytków kulturowych jest umiarkowana i wymaga starannej opieki konserwator-

skiej. Ruch turystyczny koncentruje się wokół jezior, gdzie można uprawiać nie tylko sporty i

nadwodną rekreację, ale również zwiedzać zgrupowane tu zabytki kultury. Są to malowniczo

44

położone pozostałości zamków w Rożnowie i Tropiu oraz pojedyncze zabytki sakralne. Nowe

budownictwo indywidualne powinno w większym stopniu harmonizować ze stylem regionu.

Rozbudowa wsi i lokalnej sieci komunikacyjnej wymaga lepszego rozeznania w skompliko-

wanych warunkach podłoża budowlanego, które mapa geośrodowiskowa kwalifikuje w ogól-

nym zarysie.

Pożądane jest wzbogacenie tego regionu w interesujące i popularnie objaśnione stano-

wiska dokumentacyjne przyrody nieożywionej, co podniosłoby jego walory turystyczne i dy-

daktyczne.

Uwarunkowania powyższe jednoznacznie promują turystyczno-rekreacyjne zagospoda-

rowanie i zrównoważony rozwój tego obszaru. Rozbudowa zaplecza turystycznego: bazy noc-

legowej, szlaków turystycznych, ścieżek ekologicznych wymaga koordynacji działań.

XIV Literatura

ALEXANDROWICZ Z., KUĆMIERZ A., URBAN J., OTĘSKA-BUDZYN J., 1992 – Walo-

ryzacja przyrody nieożywionej obszarów i obiektów chronionych w Polsce. Państw.

Inst. Geol., Warszawa.

ATLAS ZASOBÓW, walorów i zagrożeń środowiska geograficznego Polski, 1994 - Inst.

Geogr. i Przestrz. Zagosp. PAN, Warszawa.

BĄK B., RADWANEK-BĄK B., SZELĄG A., 1999 – Mapa geologiczno-gospodarczo-

sozologiczna gminy Chełmiec 1:25 000. Państw. Inst. Geol. Oddz. Karpacki, Kraków.

BROMOWICZ J., 1993 – Prognozy poszukiwawcze piaskowców magurskich na podstawie

znajomości ich zbiornika sedymentacyjnego. Gosp. Surow. Miner. Tom 9, zeszyt 3.

BURTAN J., GOLONKA J., OSZCZYPKO N., PAUL Z., ŚLĄCZKA A. 1981 – Mapa geo-

logiczna Polski w skali 1:200 000, arkusz Nowy Sącz. Państw. Inst. Geol. Warszawa.

BURTAN J., CIESZKOWSKI M., JAWOR E., ŚLĄCZKA A., 1992 – Budowa geologiczna

okna tektonicznego Klęczan-Limanowej. [w:] Przewodnik 63 zjazdu PTG, p. 171-

179. ING Uniwer. Jagiel., Państw. Inst. Geol., Polskie Towarz. Geol. Kraków.

CHOWANIEC J., KOLASA K., KOZIARA Z., NAWROCKA D., POPRAWA D., WITEK

K., WYKOWSKI A., 1975 – Katalog osuwisk, województwo krakowskie. Arch.

Państw. Inst. Geol. Oddz. Karpacki, Kraków.

CIESZKOWSKI M., 1992 – Strefa Michalczowej – nowa jednostka strefy przedmagurskiej

w Zachodnich Karpatach fliszowych i jej geologiczne otoczenie. Zesz. Nauk. AGH –

Geologia, 18, 1-2

45

CIESZKOWSKI M., GONERA M., OSZCZYPKO N., ŚLĘZAK J., ZUCHIEWICZ W., 1992

– Utwory górnego miocenu. [w:] Przewodnik 63 zjazdu PTG, p. 179-184. Uniwer.

Jagiel., Państw. Inst. Geol., Polskie Towarz. Geol. Kraków.

CIESZKOWSKI M., ZUCHIEWICZ W., 1992 – Utwory glacifluwialne zlodowacenia Sanu.

[w:] Przewodnik 63 zjazdu PTG, p. 184-188. ING Uniwer. Jagiel., Państw. Inst. Ge-

ol., Polskie Towarz. Geol. Kraków.

CIESZKOWSKI M., ZUCHIEWICZ W., 1993 – Objaśnienia do Szczegółowej mapy geolo-

gicznej Polski 1:50 000, arkusz Męcina (1018). Maszynopis. Arch. Państw. Inst. Ge-

ol. Oddz. Karpacki, Kraków.

DYDUCH-FALNIOWSKA A. i in., 1999 – Ostoje przyrody w Polsce. Instytut Ochrony Przy-

rody PAN, Kraków.

FILO A., 1994 – Dodatek nr 2 do dokumentacji geologicznej w kat. C1 złoża piaskowców

„Klęczany”. Przedsiębiorstwo Geologiczne S.A., Arch. Małopolskiego Urzędu Wo-

jewódzkiego, Kraków.

INSTRUKCJA opracowania i aktualizacji Mapy geologiczno-gospodarczej Polski w skali

1:50 000, 2002 – Państw. Inst. Geol., Warszawa.

JABCZYŃSKI Z. i inni, 1990 – Ilościowa ocena zasobów prognostycznych ropy naftowej

i gazu ziemnego w Karpatach Polskich i wyznaczonych w ich obrębie strefach per-

spektywicznych. Technika Poszukiwań Geologicznych, Geosynoptyka i Geotermia,

3-4, Warszawa.

KAPERA H., KRUK L., PATORSKI R., BUBROWSKI T., 1999 – Mapa geologiczno-

gospodarczo-sozologiczna gminy Łososina Dolna 1:25 000. Krakowskie Przeds. Geol.

ProGeo, Kraków.

KARNKOWSKI P., 1993 – Złoża gazu ziemnego i ropy naftowej w Polsce, t.2. TG „Geos”.

AGH, Kraków.

KLECZKOWSKI A.S. (red.), 1990 - Mapa obszarów Głównych Zbiorników Wód Podziem-

nych (GZWP) w Polsce wymagających szczególnej ochrony w skali 1 : 500 000.

AGH, Kraków.

KONDRACKI J., 2000 – Geografia regionalna Polski. PWN, Warszawa.

LADRA B., 1999 – Dodatek nr 2 do dokumentacji geologicznej złoża piaskowców magur-

skich „Dąbrowa”. Centr. Arch. Geol. Państw. Inst. Geol. Warszawa.

LIRO A (red.), 1998 – Strategia wdrażania Krajowej Sieci Ekologicznej ECONET – Polska,

Wyd. Fundacji IUCN – Poland. Warszawa

46

LIS J., PASIECZNA A., 1995 – Atlas geochemiczny Polski 1:2 500 000. Państw. Inst. Geol.

Warszawa.

MALINOWSKI J. (red.), 1991 – Budowa geologiczna Polski, t.7: Hydrogeologia. Wyd. Geol.

Warszawa

NABOŻNY P., KOZIK R., ZAWARTKA J., 1998 – Ciężkowicko-Rożnowski Park Krajobra-

zowy. Zespół Parków Kraj. Pogórza w Tarnowie. Tarnów.

NOWAK W., 1984 – Dodatek nr 1 do dokumentacji geologicznej w kat. C1 z jakością w kat.

B złoża piaskowców podmagurskich „Męcina”. Przedsiębiorstwo Geologiczne S.A.,

Arch. Małopolskiego Urzędu Wojewódzkiego, Kraków.

PAULO A., GAŁAŚ A., KRZAK M., STRZELSKA-SMAKOWSKA B., 1997 – Mapa geo-

logiczno-gospodarcza Polski w skali 1:50 000, arkusz „Męcina”. Centr. Arch. Geol.

Państw. Inst. Geol., Warszawa.

PAWŁOWSKI B., 1972 – Szata roślinna gór polskich, [w:] Szafer W., Zarzycki K.(red.) Sza-

ta roślinna Polski. PWN, Warszawa.

PESZAT C. (red.), 1976 – Piaskowce karpackie, ich znaczenie surowcowe i perspektywy

wykorzystania. Zeszyty naukowe Akademia Górniczo-Hutnicza tom 2, zeszyt 2,

Wyd. Geol., Warszawa.

POPRAWA D., RĄCZKOWSKI W., KOPCIOWSKI R., NESCIERUK P., ZIMNAL Z.,

DZIEPAK P., MROZEK T., 1997 – Prace geologiczne dla rejestracji osuwisk i in-

nych zjawisk geodynamicznych na terenie województwa nowosądeckiego i tarnow-

skiego powstałych w wyniku katastrofalnych opadów i powodzi. Centr. Arch. Geol.

Państw. Inst. Geol., Warszawa.

POŻARYSKI W., KARNKOWSKI P., 1992 – Mapa tektoniczna Polski w epoce waryscyj-

skiej, 1:1 000 000. Wyd. Geol. Warszawa.

PRZENIOSŁO S. (red.), 2003 – Bilans zasobów kopalin i wód podziemnych w Polsce wg

stanu na 31.12.2002. Państwowy Instytut Geologiczny, Warszawa.

RADOMSKI T., 1996 – Dodatek nr 1 do dokumentacji złoża kruszywa naturalnego „Czchów

II” w kat C2. Biuro Projektów Geologicznych i Górniczych, Kielce.

ROZPORZĄDZENIE Ministra Środowiska z dnia 9 września 2002 r. w sprawie standardów

jakości gleby oraz standardów jakości ziemi. Dziennik Ustaw Nr 165 z dnia 4 paź-

dziernika 2002 r. , poz. 1359.

RUTKOWSKI J., 1982 – Kruszywa naturalne Karpat i ich przedpola. Zesz. Nauk. AGH –

Geologia, 8, 4, p.71-98, Kraków.

47

TOKARZ M., TURZAŃSKI K.P., 1999 – Ocena stanu zanieczyszczenia gleb województwa

małopolskiego metalami ciężkimi siarką. Bibl. Monitoringu Środ., Instytut Ochrony

Środowiska Kraków,

TURZA M., 1973 – Sprawozdanie z badań geologicznych wykonanych celem określenia za-

sobów perspektywicznych złóż kruszywa naturalnego w dolinie rzeki Łososiny.

Przedsiębiorstwo Geologiczne S.A., Arch. Małopolskiego Urzędu Wojewódzkiego,

Kraków.

TURZAŃSKI K. (red.), 1999 – Raport o stanie środowiska w 1998 roku na obszarze woje-

wództwa małopolskiego. Instytut Ochrony Środowiska Kraków.

UPROSZCZONA DOKUMENTACJA geologiczna w kat. C1 złoża kruszywa naturalnego

„Rożnów-Dwory” 1996 r., Biuro Projektów Geologicznych i Górniczych, Kielce,

WARSZYŃSKA J. (red.), 1995 - Karpaty Polskie przyroda, człowiek i jego działalność.

Uniwersytet Jagielloński, Kraków.

WITCZAK S., BEDNARCZYK S., DUDA R., 1995 – Monitoring regionalny wód podziem-

nych jako narzędzie oceny jakości wód w odpływie podziemnym do rzek. [w:]

Współczesne problemy hydrogeologii, t.7, cz.2., p.383-391. Akademia Górniczo-

Hutnicza Kraków – Krynica.

WOJCIECHOWSKI A., 1998 – Wykorzystanie osadów deponowanych przez Dunajec w Je-

ziorze Rożnowskim. [w:] Ochrona litosfery, p.202-205. Państw. Inst. Geol., War-

szawa.

ZASADY dokumentowania złóż kopalin stałych, 1999 – Ministerstwo Środowiska. War-

szawa.

ŻYTKO K. i in., 1988 – Map of the tectonic elements of the Western Outer Carphatians and

their foreland. [W:] Poprawa D., Nemčok J., (red.) Geological atlas of the Western

Outer Carpathians and their foreland. Państw. Inst. Geol., 1988 - 1989 Warszawa.

48