Pahlavi Papyrus

75

*شناخت و پژوهش: هاي پهلوي پاپيروس

* ) همداندانشگاه بوعلي سيناياستاديار (رحمن بختياري

هايي به خط پهلوي كتابي بر روي پاپيروس از دوران متأخر ساساني در نوشته: چكيدهاست ) م 628-591(ها مربوط به زمان خسرو پرويز اين نوشته. مصر به دست آمده است

هاي جغرافيايي، مطالبي در هاي افراد، نام در اين اسناد نام. ا به تصرف درآوردكه مصر رمنصبان، موضوعات تجاري و اقتصادي و نيز خصوص اوضاع و احوال سپاهيان و صاحب

سندهاي اقتصادي شامل سند تحويل پول و . هاي خصوصي و اداري ثبت شده است نامه .خريد كاال و فهرستي از حيوانات است

هاي پهلوي و اهميت پرداختن بدانها، معرفي هدف از اين پژوهش معرفي پاپيروس بندي آنها از ديد محتوايي و هاي خطي و زباني آنها، دسته ها، ويژگي هاي پاپيروس مجموعه .ها است نويسي، آوانويسي و ترجمة چند قطعه از پاپيروس نيز حرف

هاي پهلوي اين پژوهش دستاورد شركت در نخستين مدرسة تابستاني پاپيروس*

(International Summer School in Pahlavi Papyrology, 20th-26th September 2009, Austrian National

Library, Vienna)

در محل كتابخانة ملي اتريش در شهر وين، به همت كتابخانة ملي اتريش 1388 مهرماه 4 شهريور تا 29است كه از (Österreichische Nationalbibliothek)ها و موزة پاپيروس(Papyrussammlung)ش در اين هماي. برگزار شد

. كنندگاني از كانادا، آمريكا، ايتاليا، فرانسه، آلمان، اتريش، روسيه، انگلستان، يونان و مجارستان حضور داشتند شركتكننده در اين همايش بايد از فيليپ ژينيو، ديتر وبر، از جملة استادان شركت. جانب نيز از ايران شركت كرده بودم اين

.نام برد) هاي وين از موزة پاپيروس(و برنهارد پالمه ) شناسي اتريش تو سكهاز انستي(كارلو چرتي، ميشايل الرام

مقاله ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 76 1هاي ايراني ها و گويش زبان هششناخت و پژو: هاي پهلوي پاپيروس

شناسي هاي ايراني ميانه، زبان وي، متنهاي پهلوي، ادبيات پهل پاپيروس: ها كليدواژه .تاريخي، ايران ساساني

مقدمهاي بود كه در كتاب هاي پهلوي محدود به همان چند صفحه هاي من از پاپيروس دانسته : آمده استادبيات ايران پيش از اسالمتاريخ

خر كه آثار متأ... هايي بر روي پاپيروس يا چرم در دست است از دوران ساساني نوشتهاي مجموعه. همه به خط پهلوي متصل نوشته شده، متعلق به اواخر دورة ساساني است

- 591(در اين زمان، خسرو پرويز . ميالدي است628 تا 619هاي از آنها مربوط به سالبه جز نام (ها تاريخي ذكر نشده گرچه در اين نوشته. مصر را به تصرف در آورد) م628

هاي جغرافيايي و مطالب آنها ارتباطشان را با لشكركشي مصر مسلم ، اما نام)ماه و روزمنصبان ايراني هاي ديواني هستند كه از سوي صاحب مجموعة اول بيشتر نامه... كند مي

نگاري دوران ساساني اهميت بسزايي اند و از جهت پي بردن به شيوة نامه نوشته شدهاي خاص ايراني متداول در دورة ساساني ه اي از نام اين آثار همچنين گنجينه. دارندمجموعة . ها نيز ذكر شده است جاي ها و نام عالوه بر آن، در آنها بعضي منصب. است

دوم، بيشتر اسناد تجاري و اقتصادي است؛ مانند سند تحويل پول يا خريد غالت يا اند دهفهرستي از حيوانات، مانند گوسفند و بز و ميش و غيره كه مورد داد و ستد بو

).107: 1378تفضلي (

.الزم به ذكر است كه همين مطالب مختصر نيز به وبر و ژينيو ارجاع داده شده است شده در هاي يافت ها اين است كه اين نوشته حقيقت امر در خصوص اين پاپيروس

هاي تاريك بسياري از تواند گوشه اي عظيم و ارزشمند است كه مي مصر، مجموعهاوالف هانس از . شناسي ايراني را براي ما روشن نمايد ايران و نيز زبانتاريخ و فرهنگ

ها را آغاز كرد، تا اينكه جملة نخستين كساني است كه كار بر روي اين پاپيروسهاي بعد در سنت پيترزبورگ ها ناپديد گشت و سپس در سال شماري از اين پاپيروس

نقاط مختلفي از جهان پراكنده گشته هاي پهلوي اينك در روسي پاپةمجموع. پيدا شد، كمترين )لوور، هجده قطعه(پاريس :شود است، اما بيشترين آنها در اروپا نگهداري مي

بخش ( گوتينگن ؛شده را در خود دارد هاي شناخته ترين پاپيروس اما كهن

77 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ مقاله 1هاي ايراني ها و گويش زبان و پژوهششناخت: هاي پهلوي پاپيروس

در بر دارندة يكي از بهترين ) دولتي، سه قطعه ـ هاي كتابخانة دانشگاهي نوشته دستهفت ( استراسبورگ ؛هاي نوشته شده در سي سطر به خط شكستة پهلوي است مهنا

دانشگاهي، يك ةكتابخان( بازل ؛) قطعه48ها، پاپيروسةمجموع( هايدلبرگ ؛)قطعهكننده وجود دارد كه نوشتة خيره در اين كتابخانة دانشگاهي، تنها يك پوست،)قطعه. ها در شهرهاي مختلف نيل براي پادگانهايي است دهندة فهرستي از سربازگيري نشان

الفانتين، هراكليا، اُكسيرهيخوس، كينون، : نام شهرها به يوناني عبارت است از، ديوسپوليس و )ليكوپوليس(تئودوسيوپوليس، هرموپوليس، آنتينو، كوسون، ليكوس

كتابخانة( لندن ؛)كتابخانة دانشگاهي جان رايلند( منچستــر ؛ماكسيمينيا نوپوليس كههاي پهلوي اي كوچك از قطعه مجموعه) بادليان، هفت قطعه( آكسفورد ؛)بريتانيا

ةموز( فيالدلفيا ؛)موزة بروكلين، سه قطعه( نيويورك ؛ منتشر شده استها بخشي از آن در سال ؛ مسكو، چهارده قطعه؛)كتابخانة دانشگاه، دو قطعه( قاهره ؛) قطعه24دانشگاه،

(Goloniščev) اين مجموعه، مجموعة پيشين گولونيشچو ةارب نخستين اعالن در1918 ، اما داده شدIzvestija Rossijskoj Akademi Nauk, 1918, 1925, 1928 فريمن در توسط

قطعه از چهل قطعه را ، چهارده Vestnik Drevnij Istorii پريخانيان در 1961تنها در سال قطعة شمارة اول از . دست نيست ديگر درقطعات اطالعي در خصوص وليمنتشر كرد،

نوشتة پهلوي هاي منتشرة او بايد در اينجا ذكر شود؛ چرا كه بلندترين پاپيروس قطعهمجموعة ( برلين ؛ سطر28 سانتيمتر است در 7515شناسيم، ابعاد قطعه است كه مي

. هاي موجود است پاپيروسةترين مجموع ، بزرگ) قطعه219ها، موزة مصر پاپيروسهاي ها و قطعه نوشته هاي فارسي ميانه، پوست ف هانسن فهرست كاملي از پاپيروساوال

در پايان بايد بپردازيم به . )1938هانسن (شناسيم آورده است اي را كه مي كتانيهاي پهلوي وين كه امروزه حدود سي مورد هاي موجود در مجموعه پاپيروس پاپيروس

.وجود استقطعه، م آن به خط پهلوي، و اغلب قطعهها خواهيم هاي موجود در برخي از اين مجموعه در اينجا نگاهي گذرا به پاپيروس .افكندهاي اي به خط شكسته كه متفاوت با خط كتاب از مجموعة برلين، نامهP. 19قطعة

.پهلوي است


برلين، نه سطري، قسمت باال خوب حفظ شده است، پايين ة از مجموعP. 188قطعة اين . آن نيز باقي مانده است، سمت راست وسط آن از بين رفته استو سمت چپ

.قطعه سندي اقتصادي است 1894در سال . از مجموعة وين، ده سطري، كامالً سالم، بسيار مهمP. 70قطعة

.هاي ديگر است خط آن بهتر از قطعه. استayādgārجزء متون . كشف شداي است از مجموعة لندن، احتماالً از قطعهتنها سندي كه از افغانستان پيدا شده، .داراي دوازده سطر. م كه هنوز منتشر نشده است695نوشته به ترين پاپيروس اي هست كه در نوع خود بزرگ در مجموعة مسكو، قطعه

ها به طور در مورد قطعه(اين قطعه هنوز منتشر نشده است . سطر28آيد، داراي شمار مي .) الف2007، 1984، 1983وبر : كلي نك

اي بسيار از مجموعة گوتينگن قطعه ج ااي است مربوط به ازدو مهم، نامه

مردي جوان كه مطابق سنت زردشتي اين نامه در سي . ازدواج كرده است

» ازدواج« mēragīhسطر است كه واژة .)2009پايين؛ همو : نك(در آن آمده است

از مجموعة برلين، P. 8804 ةقطع ي، متني نظامي كه عبارت هفت سطر

aswār-nāmag» نيز در آن » سند نظامياي است به شخصي به نامه،آمده است

.Yazdān-yādنام از مجموعة ) 1تصوير (P. 81قطعة

هايدلبرگ، شش سطري با سوراخي در ها به باالي آن براي بستن پاپيروس

.)727: الف2007همو (يكديگر 1تصوير


2تصوير

گذاري در دو از مجموعة وين، اين قطعه داراي تاريخ) 2تصوير (P. 373aقطعة

اين ماه شهريور از «ēn māh Šahrewar ī sāl 30 (5) rōz Amurdād: سطر آغازي است. در سطر ده آمده است Šahr-Ālānyōzānدر اين قطعه نام ايراني . » روز اَمرداد35سال

.)727: همان( دانست ayādgārاز متون توان اين متن را مي) سطر22 سانتيمتر با 585/16سندي بلند به ابعاد (مسكو 2در پاپيروس شمارة

شود، به ويژه در پايانِ نامه خوبي ديده مي هاي ساساني به نامه سه قسمت اصلي پاپيروس .)732: همان(


3تصوير

: سطر آغازي نامه عبارت است از، وينةاز مجموع) 3تصوير (P. 287قطعة

‘L yẕd’n ’b ̱yd’t gundsrd’l

»به سردار سپاه ياد شدة ايزدان«

نوشت، آوانوشت و ترجمة آن در از مجموعة برلين، حرف) 4تصوير (P. 141قطعة :اينجا داده خواهد شد

:نويسي حرف1. ‘L yzd’n ’byd’t yzd’nkrt' nc gy’np’n (?)…’lyh ŠRM

2. KBD ’p̄t’nyh PRŠY’ Y MN gwnd Y PRŠY’’n-d’l’(n)

3. pws’nwyh PKDWNbhtk' B‘YHWNstn' l’d

4. pt' ’lc XX W MN bhtk' ml Y ZWZN XXX-IIII-IIII Y

5. ŠG XXXX ’ltp' W HS XXXXXX lkynk' MKBLWNty

6. [W pt'] (mkw)k'-I HNHTWN[ty W w](t)l-n’mk' YNSBWNtny

7. [l’d ‘]L MR‘H n’mk' (B‘)[YHWN)(s)t'

1. ō yazdān ayyād Yazdānkard namāz gyān-bān (?)… drōd

2. was ābādānīh aswār ī az gund ī aswārāndārān

3. Pusānweh paymār-baxtag xwāstan rāy

4. pad arz 20 ud az baxtag mar ī drahm 38 ī

5. ǰaw 40 ardab ud may 60 lagīnag padīrēnd


4تصوير

6. [ud pad] makōg-ē nih[ēnd (?) ud wi]dar-nāmag stadan

7. [rāy] ō xwadāy nāmag xwā[st]

درود ) ...؟(بان كرد، نماز، جان به ياد شدة ايزدان، يزدان. 1 داران سوارِ از سپاه سواران. بس آباداني. 2 پوسان وِه، سهم واگذاري خواستن را. 3 )براي( درهم 38 و از واگذاري 20به ارزش . 4 پذيرندگينگلَ 60: و مياردب 40: جو. 5 ذرنامه ستاندن] ند ؟ و گ[ قايقي نه] و بر. [6 ]ست[از خداوندگار نامه خوا] را. [7

)737: همان(

هاي پهلوي، اهميت آنها بيش از پيش خودنمايي از اين گذر اجمالي به پاپيروس از جهت در بر داشتن م هشناسي زبان پهلوي، هم از جهت آواشناسي و واج: كند مي


؛ فردي كه در جاي ديگر ديده نشده است هاي منحصربه ها، واژه نام هاي خاص، جاي نامنظامي، ( و هم از جهت محتوايي ،)شناختي زبانةجنب( از ديدگاه دستور زبان پهلوي هم

نگاري در دورة ؛ هم از جهت چگونگي نامه)اقتصادي، فرهنگي، اجتماعي و مانند آنهاي نگارشي ، و هم از جهت شناخت چگونگي دگرگوني خط پهلوي و ويژگيساساني

.هايي از تاريخ دورة ساساني آن، و هم از جهت شناخت بخشتوان به موارد زير فرد، مي به هاي منحصر ها و واژه نام هاي خاص، جاي از ديدگاه نام

:اشاره كردهانسن ( Farroxdād/Farroxzādنام خاص : برلينة از مجموع47 ةــ پاپيروس شمار

1938 :72(. gwndsrd’l از مجموعة گوتينگن، دو بار عبارت Or.var.1, xxiii ةــ قطع

)gundsālār ( در آن آمده است) 85: 1973وبر(. : 1973وبر () قايق: mkwk') makōgواژة : از مجموعة برلين32 و 12 ةهاي شمار پاپيروس .)85: 1937هنينگ ( آمده است mkwgانوي نيز به صورت ترفاني به خط م كه در متون)87

نامه، برگة محافظت پاس: pāsnāmagواژة : از مجموعه هايدلبرگ9پاپيروس شمارة .)88: 1973وبر (در آن آمده است

و نيز ) Mihrēnپهلوي اشكاني ('mtrgnنام خاص : از مجموعة وين346ــ قطعة .)219: 1983همو (است در آن آمده ) عدد: ml) marواژة در آن آمده است ) m’htwlk) Māhtūrakنام خاص : از مجموعة وين572پاپيروس

نيز . )329: 1895يوستي (در فارسي ميانه ديده شده است Turakجزء دوم آن . )221: همان(: 1373مكنزي (خرسندي، سپاس : šnōhr همراه با واژة فارسي ميانه Mihrādurنام خاص

.)221: 1983وبر (آمده است Mihrāduršnōhrصورت به )143 mltbwtدر سطر سوم آن نام خاص : ، از مجموعة وين579قطعه پاپيروس

(Mardbūd) 224: همان(آمده است(. در نخستين سطر آن » يادگار« ayādgār، متني حقوقي است كه واژة 373aپاپيروس

(Spāhān)نام شهر اصفهان ، Farroxzād، Gušnaspdādهاي خاص آمده است، همچنين نام .)187: 2003همو (در آن آمده است » گلينه، گلي« gilēnagو براي نخستين بار واژة


اند كه هاي پهلوي همين نكته بس كه آنها در زماني به نگارش درآمده در اهميت پاپيروس لق به سدة هفتم هايي دست اول متع زبان فارسي ميانة ساساني، زباني زنده بوده است؛ سند

بررسي و تحليل اين . )941: ب2007همو (دورة ساساني است » معيار«ميالدي كه نشانگر زبان :دهد؛ از جمله ها ساختارهاي فعلي تبديلي جالبي را در برابر ديدگانمان قرار مي متن rōzēnīdan ،gazīdan ،gardīdan ،duzīdan ،pazzāmēnīdan »عمل آوردن« ،wiyābānēnīdan

.)951- 950: همان(» گمراه كردن« : توان بيان كرد ها را با دو تعبير مي از نظر تحول خط پهلوي كتابي خط پاپيروس ها، خط متداول پاپيروس. (Cursive) و شكسته (Calligraphy)خوشنويسي

. شدت متغير و شكسته هاي پهلوي، خطي است با قلمي به نوشته ها و سفال نوشته پوستشناسيم، هاي متأخر پهلوي مي دو يا چند نويسه آن گونه كه از كتابروش اتصال

به ’ و y ،g ،d ،s ،hهاي بنابراين آنگاه كه نويسه. همانگونه در نظر گرفته شده استها در اين نويسه. آيد گردند، دشواري فراواني در آوانويسي پديد مي يكديگر متصل مي

اي كه تنها بافت، امكان ديل شوند، به گونهتوانند به يك خط مستقيم تب مواردي ميهاي متأخر پهلوي براي هاي اضافي كه در كتاب نشانه. آورد آوانويسي نهايي را فراهم مي

.ها ديده نشده است ها و سفال به كار رفته، در پاپيروسy ،g ،dتمايز ند، نه تنها از آنجا كه سندهاي موجود در كاربرد خط عمالً داراي گوناگوني بسيار هست

دهند، بلكه وضعيت دگرگوني خط ديدي كلي از عادت نويسندگانشان به دست ميها در هزوارشBبراي مثال نويسة كوتاه شدة . سازند پهلوي را نيز در مجموع مشخص مي

و » پذيرفتن« padīr- براي LWNBMK-اي كه هزوارش رود؛ به گونه هميشه به كار نميكه هزوارش در حالي،به كار رفته است» ستاندن «stān- براي WNBYNS-هزوارش

ZBNW- براي xrīn-» با » خريدنBهاي پهلوي اين در كتاب. معمولي به كار رفته استجالب توجه اين است كه هزوارش مورد نظر . آمده استNWBZ-هزوارش به صورت

.رفته استبه كار xrīdārها تنها در اسم عامل نوشته ها و پوست در پاپيروسها نوشته شدت شكسته، به ويژه در سفال هاي اقتصادي به هاي ديگري در متن ويژگي

KNگونه براي مثال بدين: هاي پركاربرد، ديده شده است در مورد اختصارسازي هزوارش . dād براي YHBWN به جاي YHB، )جو: ǰaw (ŠG براي Š، يا )KYN‘) gōspandبراي


آمده <t>هاي زردشتي تنها يك نويسه براي پهلوي و كتابكه در زبور در حالي هاي نوشته ها و كتان نوشته ها، پوست ، در پاپيروس)43: 1373آموزگار و تفضلي (است

به كار رفته <t>هاي يافت شده در ايران دو نويسه براي مصري، حتي سفال نوشتهها براي تشخيص گر چه بررسيا. دهند نشان مي<t2> و <t1> را با ها كه آن X و t: است

كننده است و استثنائات بسياري در اين خصوص به چگونگي كاربرد اين دو نويسه گيج :بندي زير را ارائه داد توان دسته خورد، با اين حال مي چشم مي

'hwt2’k نشان داده شده است، از جمله <t2>هايي هست كه پيوسته با واژه. الف )adāywx :ا، سرورخداوندگار، آق( ،'r2mt) Mihr :مهر( ،'r2št) šahr :شهر( ،yl2t) Tīr :تير( ،2nkrt’dzy) Yazdāngird.(

شوند كه البته استثنائات نشان داده مي<t2> دارند، معموالً با tهايي كه هزوارش. ب .اندكي نيز در اين خصوص ديده شده است

كه ) گوتينگن (P. 44، )ايدلبرگه (P. 55 ،P. 81ها، از جمله در برخي از پاپيروس. ج . به كار رفته است<t2>اند، نويسة نسبت خوب حفظ شده به

<t1>با 'klt در l-t-توالي . به كار رفته است<t1> با yt-پايانة سوم شخص مضارع . د wlt2ywn: آيد مي<t2> با l-t-آمده است، اگر چه مواردي هم هست كه در آن توالي

)wardyūn :گردونه.( . pt2-šآيد، از جمله مي<t2> در تركيب با ضميرهاي پيوسته، با pad حرف اضافة . ه

هاي پهلوي و دنبالة معمولي كتاب t نشانگر <t1>دانيم از نظر خاستگاه، همانگونه كه ميtāw كه است، در حاليهخامنشي آرامي<t2> دنبالة tēθ ةبار در( است هخامنشي آرامي

.)192-183: 1993وبر : هاي پهلوي به طور كلي، نك پاپيروسهاي نگارشي ويژگينويسي شديد آن هاي پهلوي شكسته همانگونه كه گفته شد، مسئلة اساسي خط پاپيروس

ها مدت<'hwt’yk> به يك خط تبديل شده است و واژة <-y’->اي كه توالي است، به گونه<hwt’k'>شوند، از جمله ش سادگي ميهاي مختلف نيز دستخو نويسه. شد خوانده مي<š>

واژة . )737- 733: الف2007همو (شود كه گاه به صورت يك منحني رو به پايين نوشته ميهمو : از جمله، نك(شود در خط آورده ميnc ةنيز به صورت كوتاه شد namāzفارسي ميانة

2009 :537(.


شخصي به هايي است كه همانگونه كه گفته شد، برخي از اين اسناد، نامه شخصي ديگر، مثالً به برادر خود يا به يكي از مسئوالن، نگاشته و ضمن شرح

ها در برخي از اين نامه. هايي را نيز مطرح كرده است اوضاع و احوال درخواستها روي پوست اين نامه. واقع اسناد تبادل كاال و اجناس از جايي به جاي ديگر است

هاي متعددي از جمله وين، برلين، مجموعهاند و در و پاپيروس نگاشته شدهدر مجموع يكهزار قطعه مربوط به . شوند هايدلبرگ، فيالدلفيا، و مسكو نگهداري مي

ها كه از الگوي كهن طرح كلي اين نامه. م در دست است 629- 619محدودة زماني اي ه تنها نامه. استA ،B ، Cكند، در بردارندة سه بخش آرامي هخامنشي پيروي مي

هايي هستند كه اشارة كوتاهي به گيرند و آنها نامه اندكي از اين الگو فاصله ميهاي مربوط به همراه با عبارت(نشاني : Aبخش . دهند سالمتي فردي به دست مي

هاي مربوط به درود با تكرار كردن عبارت(نشاني : Cگزارش، و : B، )درود و احترام ).و احترام، اغلب كوتاه شده

Aبخش :شود هاي زير آغاز مي اين بخش معموالً با عبارت

P. 19 1. ō xwadāyīg Yazdān-Xursō K?

2. namāz [ ]. drōd w[as ]m. [

...خسرو به خداوندگار يزدان« »...درود بس ... نماز

P. 147a 1. ō meh ud weh pad

2. hazār-anōšāyād Āštād namāz

و بهبه مه« »ياد آشتاد، نماز هزار جاودان

P. 150 1. ō ān blb[w]šk? namāz

» نماز... به آن«

P. 172 1. (ō) kārframānān ī dar tā ō Šahr-Ālānyōzān

»يوزان به كارفرمايان دربار تا به شهرآالن«


P. 331 1. ō yazdānayād

2. zan namāz

»به زن ياد شدة ايزدان نماز«

P. 577 1. ō yazdān hamē farroxtar ud Burzēnādur

2. was-arzānīktar kard pad hazār-anōšāyād

3. tan ī pad gētīg farrox ud pad mēnōg

4. grāmīg ǰāwēdān Xusrō ud Razbānag ud Hudād

5. namāz ǰāwēdānag drōd ud drustīh

آذر تر ايزدان و به برزين به هميشه فرخ. 1 تر كرده، هزار بار ياد شدة جاودان، بس شايسته. 2 تن در گيتي فرخ و به مينو>به<. 3 خسرو و رزبانگ و هوداد: گرامي جاودان. 4 درستي>تن<نماز، جاودانه درود و . 5

گزارش: Bبخش P. 19توان از آن جمله مي. باشد اندك استBخوبي بيانگر بخش هايي كه به قطعه نيز بخش P. 80در . اند م برد كه بخش بيشتري از اين قسمت را حفظ كرده را نا P. 44و

/ نامه كردن« nāmag kardanاين بخش معموالً با عبارت . حفظ شده استBبزرگي از .يابد پايان مي» نوشتن، تدوين كردن

)با تكرار عبارات درود و سالم، اغلب كوتاه شده(نشاني : Cبخش :ها انواع نامه هايي است كه در بر دارندة مناسبات خويشاوندي منظور نامه. هاي خصوصي مهنا. 1 اي تقريباً از مجموعة گوتينگن، نامهP. 44. اي است به خواهر نويسنده نامهP. 18. است

سالم و ةمفصل است كه به دليل ازدواج مرد جواني نوشته شده است كه در بر دارند آن دراهميت اين نامه. توضيح داده نشده استاش باره اي است كه در درود و هديه . مراسم طبق سنت زردشتي انجام گرفته استكند مياست كه ذكر

هايي با محتواي هاي اداري، نامه توان به نامه ها را مي اين نامه. هاي رسمي نامه. 2 (aswār-nāmag)و سند نظامي (ayādgār) يادگارنامه ،(widar-nāmag)نظامي، گذرنامه


ست با محتواي حقوقي ا متني P. 568 ،هاي وين از مجموعة پاپيروس. بندي كرد دسته آشكارا هيأت منصفه در آنكه) محاكمه/ آن دادستان: ān dādestān: 3پشت، سطر (

پاپيروس ). دروغ گفته شد: drōg guft: 8پشت، سطر (متهم به دروغگويي شده است P. 45ت، دستوري است براي آرد كردن غال. هاي زيادي از اين دست وجود دارد، از جمله مثال.هايي با محتواي نظامي نامه.1.2

P. 110هاي نظامي است فرمانة كه در بر دارند .P. 136 گزارشي است به كارمندي به نام Yazdānkard در »يوزان شهرآالن«اي پارسي از آنتونيه به نام در اين خصوص كه فرمانده

. خاصي عبور خواهد كردروز خاصي از جايهايي است كه از طرف اشخاص رسمي براي عبور بدون نامه. ها گذرنامه. 2.2

ها اغلب با انواع ديگري اين گذرنامه. محدوديت فردي از زمين يا دريا صادر شده است .ها همراه است از نامه

ق آن را حقوقي است كه كاركرد دقي ـ سندي اقتصادي ayādgār ة منظور از نام.3.2 هايي است كه براي ها نشانگر متن شمار فراوني از اين نامه. توان توضيح داد هنوز نمي . به گيرنده نوشته شده است1»چك«) يا حتي اخطار(يادآوري

اي است كه اجازة انجام كاري يا نامه(aswār-nāmag)منظور از سند نظامي . 4.2 : بندي آنها به طور كلي، نك ها و دسته خصوص نامهدر (دهد دريافت كااليي را به يك نظامي مي

.)820-803: 2008همو هاي يافت شده در مصر از جهت در بر داشتن در خصوص اهميت پاپيروس

توان به اين مورد مطالب تاريخي اغلب ناشناخته مربوط به اواخر دوران ساساني مي : اشاره كرد

هاي آمده است كه برخي از پاپيروسهاي يوناني مصر مطالبي در برخي از پاپيروس اين .Šahr-Ālānyōzānپهلوي نيز مكمل آن است و آن ذكر نام فردي است تحت عنوان

xwadāyرتبة دربار ساساني است كه با عبارت منصبان عالي فرد يكي از صاحبوي احتماالً . از او ياد شده است و داراي سپاه، مهر و حق بازرسي است» خداوندگار«

.)236- 228: 1991همو : نك(شاخة ارمني خاندان اشرافي ساساني است از

.شايد بتوان آنها را سررسيد نامه ناميد )1


منابع .، تهرانپهلوي، ادبيات و دستور آن زبان، 1373 احمد،آموزگار، ژاله و تفضلي،

. تهران به كوشش ژاله آموزگار،تاريخ ادبيات ايران پيش از اسالم، 1378تفضلي، احمد، .، ترجمة مهشيد ميرفخرايي، تهرانپهلويفرهنگ كوچك زبان ، 1373، .ن. مكنزي، د

Hansen, O., 1938, Die mittelpersischen Papyri der Papyrussammlung der Staatlichen Museen zn Berlin,

Berlin.

Henning, W. B., 1937, “A List of Middle Persian and Parthian Words”, BSOAS 9, pp. 79-92.

Justi, F., 1895 [repr. 2004], Iranisches Namenbuch, Tehran.

Weber, D., 1973, “Einige Beobachtungen an Pahlavi Papyri”, Acta Orientalia 35, pp. 83-88.

Die Pehlevi-Papyri der Papyrussammlung Erzherzog Rainer zu Wien”, Festschrift Papyrus“ ,1983 ,ــــــ

Erzherzog Rainer (P. Rainer Cent), Wien, pp. 215-228.

Pahlavi Papyri und Ostraca: Stand der Forschung”, Middle Iranian Studies, Proceedings of“ ,1984 ,ــــــ

the International Symposium Organized by the Katholieke Universiteit Leuven from the 17th to the

20th of May 1982, ed. W. Skalmowski and A. van Tongerloo, Leuven 1984 (= Orientalia Lovaniensia

Analecta 16), pp. 25-43.

Ein bisher unbekannter Titel aus spätsassanidischer Zeit?”, Corolla Iranica (Papers in“ ,1991 ,ــــــ

Honor of Prof. Dr. D .N. MacKenzie), ed. R. E. Emmerik and D. Weber, Frankfurt pp. 228-236.

,”Kalligraphie und kursive: Probleme der Pahlavi-Schrift in den Papyri und Ostraca“ ,1993 ,ــــــ

Medioiranica: Proceedings of the International Colloquium Organized by the Katholieke Universiteit

Leuven from the 21st to the 23rd of May 1990, ed. W. Skalmowski and A. van Tongerloo, Leuven (=

Orientalia Lovaniensia Analecta), pp. 183-192.

.Eine spätsassanidische Rechtsurkunde aus Ägypten”, TYCHE 17, pp. 185-192“ ,2003 ,ــــــ

2007a, “The Vienna Collection of Pahlavi Papyri”, ed. B. Palme, Akten des 23. Internationalen ,ــــــ

Papyrologenkongresses (Wien, 22-28 Juli 2001), Österreichische Akademie der Wissenschaften.

Phil. Hist. Kl., Kommission für Antike Rechtsgeschichte, pp. 725-738.

,2007b, Pahlavi Morphology ,in: Kaye, A. S., Morphologies of Asia and Africa, Winona Lake ,ــــــ

Indiana, pp. 941-973.

.Sassanidische Briefe aus Ägypten”, Asiatische Studien/ Études Asiatiques LX II/3, pp. 803-826“ ,2008 ,ــــــ

A Pahlavi Letter from Egypt Re-visited (p. 44)”, Exegisti monumenta, Festschrift in Honor“ ,2009 ,ــــــ

of Nicholas Sims-Williams, ed. W. Sundermann, A. Hintze and F. de Blois, Wiesbaden, pp. 537-550.

Documents

Pahlavi Papyrus