1 Paliya- Inatpan nga Pagpananom

Grupo hin Tanom: Cucurbits (paliya, melon, pipino, upo, melon)

Pagsusurunod han pagtanom Sundi pagtanom hin mga cucurbits, dahonon nga utan,

mustasa ngan sweet corn. Ayaw sundi pagtanom hin atsal,

kamatis ngan tarong.

Klima ngan tuna nga pagtatamnan An ampalaya naayon hin magpaso nga panahon ngan

naturok dida hin mga lugar nga mayda magpaso nga klima

nga mayda temperatura tikang ha 20 ngadto hit 35’c. An

ampalaya nagkakamay-ada mga sakit dara hin ura-ura it

pag inuran. An mga ampalaya nga aada hiton parte nga

mayda lam-aw madali liwat nga magkadudunot. Ini nga

tanom naayon hin mga mamara ngan barason ngan

haguka nga tuna nga may-ada hataas nga organic matter.

Mga Istruktura para han protektado nga pagtanom An balay balay nga mayda atop nga UV-treated plastic

epektibo ha pagprotektar han mga tanom nga ampalaya

para hira diri maghulos. An balay balay pwede nga himuon

gamit an kawayan ngan pwede nga magamit sakob hit 3

ngadto ha 5 ka tuig.

An abot han ampalaya nga may balay balay naabot hin

doble han abot han ampalaya nga dida la igtanom ha

gawas. Ini tungod kay dida hit sakob han balay balay,

natatagan hin mas halaba nga panahon an tanom nga

makabunga ngan mas halaba liwat an panahon nga pwede

in hira pag anihan.

Para han dugang nga mga detalye hiunong han paghimo

han mga istruktura para ha pagpananom hin mga utan didi

ha Pilipinas, basaha an iba nga mga kaupod hini nga

barasahon.

Pag-andam han tuna nga taramnan Pag arado ngan pag karas hin ma 200 metros kwadrado

nga lugar (sakob han balay balay). Liwat angahaw pag

arado ngan pagkaras an lugar kahuman hin isa ka semana

para mapino an tuna, mapatag an lugar, ngan

magkakukuha an mga sighot.

Iandam an mga raised beds o taramnan nga tag isa ka

metro an kahalapad. Tagi hin distansya nga 2.5 ka metro

an kada taramnan. Paghimo liwat hin mga kanal para ha

pagpahubas han tubig dida han ligid han mga taramnan.

Pag-ataman han mga semilya Igpaturok an mga liso pinaagi hit pag gamit hin mahulos

nga dugnit. Igbutang an mga liso dida han dugnit nga

lukuta an dugmit. Kun mayda na mga turok nga

nagkakagawas tikang han liso, igbalhin an mga liso dida

han mga seedling tray nga mayda 2:1:1 nga tuna, sinunog

nga upa, ngan vermicast. Igbutang an mga seedling tray

ha lugar nga mahudlom. Pagsahog hin 2.5 ka gramo nga

starter solution nga ginamitan hin calcium nitrate (15.5 ka

porsyento nga N ngan 19 ka porsyento nga Ca) ha kada

litro nga tubig ngan igbutang ini dida han mga seedling

tray. Iandam an mga semilya para han partanom pinaagi

han pag-iban han kadamo han ginbibis-ig nga tubig ngan

hinay hinay nga pagpaadlaw 1 ka semana antes an

pagtanom.

Pag arado han tuna

Ampalaya

Paliya/Amargoso

Inatpan nga Pagtanom

Paliya o Amargoso

2 Paliya-Inaptan nga Pagpananum

Pagtanom Igtanom an mga 10 ngadto ha 15 ka adlaw nga semilya.

Ha pagtanom, sigurua diri masaghiran han mga gamot han

semilya an iginbutang nga kemikal nga abuno. Mamaupay

nga himuon an pagtanom dida hit kulop ngan diri na ura

ura kamasirak an adlaw para diri magluya an semilya. Bis-

igi ngadayon an mga semilya kahuman pagtanom.

Paghimo hin trellis Ighigot o di ngani ig raysang an mga kawayan nga 6 ka

metros an kahalaba dida han mga poste han balay balay.

Paghigot hin istro kada metro dida han iginraysang o di

ngani ginhigot nga kawayan. Dida han luyo nga durho han

inginhigot nga istro, paghigot liwat duha ka tag 12 ka

pulgadas kahalaba nga kahoy ngan iglubong ini nga kahoy

dida hit ligid han puno han tanom. Ini nga istro nga

nabiway amo an pagkakapyotan han ampalaya tipasagka.

Dida han igbaw han ginraysang o di ngani ginhigot nga

kawayan, pagbutang hin dagko ng iskren para makapyotan

han mga tanom.

Pagpul-ong An pagpul-ong ginhihimo para pag-utod an mga udlot dida han higad han puno mga 2 ka semana kahuman an pagtanom. An nga tanan nga udlot nga aada dida han ligid han puno tikang ha bawbaw han tuna ngadto han 1.5 ka metro tipaigbaw kinahanglan nga utdon gamit an pruning shears o matarum nga kutsilyo. Kinahanglan nga maghamis nga mga gamit an gamiton ha pagpul-ong para malikayan an pagdara hin mga sakit. An ngatanan nga gagamiton ha pagpul-ong han mga udlot kinhananglan nga ighurom ha 70% ethyl alcohol kada kahuman pag-utod. Kung mayda ngahaw magkagawas nga mga bag-o nga udlot, liwton ngahaw an pagpul-ong.

*Ayaw pag sprey hin broad spectrum nga insecticide para

diri magkamagtay an mga buyog nga nagpopolinate han

mga tanom.

Pagpamutos An pagbagging ginhihimo para maprotektahan ang mga

bunga tikang ha mga fruit fly. Usa usaha pagputos an mga

bunga kun an kolor han mga bukad diri n aura ura hin ka

dalag gamit an 10cmX16cm nga selopin o iba nga

materyales nga pwede gamiton pagputos. Karuyag

sidngon han pag-iba han kolor nga nagmalinampuson an

fertilization.

Pag-ani Pwede na nga maani ngan mabaligya an mga bunga han

ampalaya mga 40 ngadto hit 50 ka adlaw tikang han

pagpaturok han mga liso. An mga bunga nga sakto na

igbaligya magdakmol, maupay an kolor ngan dugaon. Utda

an pungango han bunga gamit an matarom nga kutsilyo o

gunting. Mamaupay nga mag ani hin temprano kay

mamabug-at an mga bunga kun aga kontra kon ha kulop.

Madali nga mahinog an mga bunga han ampalaya, sanglit,

maupay nga agsobon an pag-ani, mga kada 2 ngadto hit 4

ka adlaw. Pagkahuman han unsa nga pag-ani, pag-abono

hin complete. Liwata ngahaw pag-abono kada2 ka

semana.

Mga tanom han ampalaya nga pwede na itanom

Ang inatpan nga balayan ngan pakanapan han tanom

3 Paliya-Inaptan nga Pagpananum

Mga buruhaton kahuman pag-ani An mga bunga nga naani kinahanglan tipigan ha mamara

ngan mahudlom nga lugar maurog na kay an mga bunga

han ampalaya madali nga nahihinog kun mapapaso an

lugar diin hira gintitipigan. Ha pagdul-ong ha merkado,

gamit hin mga kahon o surulan nga maysulod nga mayda

sulod nga dahoon hin saging o iba nga hapin para diri

magraot an mga bunga. Ayaw liwat pagsuroso-a pagsulod

han mga bunga para diri hira magraot dida han surudlan.

Follow-up Kahuman han pag-ani han mga bunga, importante hin duro

ngan an mga tanom nga amplaya kuhaon ngan araduhon

ngadayon an tuna para mapugngan an paghalin hin mga

sakit ngadto hit iba nga mga tanom

Pagpamutos han bung para malikayan ug masalbar

ha fruit fly

Kadagko han bunga nga angay na kuhaon

4 Paliya-Inaptan nga Pagpananum

Pag-abuno, pagpatubig, ngan pagkontrol han mga sakit ngan dangan

Edad han tanom nga ampalaya

Antes igtanom Pagtanom Pagtubo Pamukad ngan

pagbunga

Paggurang

Abono Antes an pagtanom, pagbutang hin abono dida han mga guho nga pagtatamnan ngan igsahog dida han

tuna sakob han mga guho. Kun natubo na an mga tanom, pag-abono ngahaw 1 ka pulgada tikang han

mga puno han tanom. Sigurua nga diri hingada dida han mga dahoon han anom para diri magkasusunog

an mga dahoon. Pwede liwat nga mag-abono ngahaw kada 1 ka sema kun namumunga na an mga

tanom nga kun nag-aani na. Sunda an masunod nga kadamo han abuno ha kada tanom.

Panahon

pag-abono

1 ka semana

antes pagtanom

2 ka semana

kahuman

pagtanom

4 ka semana

kahuman

pagtanom

6 ka semana

kahuman

pagtanom

Dugang nga pag-

abono

Kadamo

han abuno

500 ka gramo nga

compost o di

ngani mamara

nga hugaw hin

mga hayop ngan

10 ka gramo nga

complete (16-16-

16 N, P2O3 ngan

KO2) kada tanom

Side dressing nga

5 ka gramo nga

urea (45%N) ngan

5 ka gramo nga

complete fertilizer

kada tanom.

Upaya an mga

bubon ngan bis-igi

ngadayon an mga

tanom kahuman

pag -abono

5 ka gramo nga

complete fertilizer

ngan 5 ka gramo

nga muriate of

potash (0-0-60)

Kada tanom.

Upaya an mga

bubon ngan bis-igi

ngadayon

kahuman

pagtanom

5 ka gramo nga

complete fertilizer

ngan 5 ka gramo

ng amuriate of

potash (0-0-

60)kada tanom.

Upaya an mga

bubon ngan bis-igi

ngadayon

kahuman

pagtanom

5 ka gramo nga

complete fertilizer

nga 5 ka gramo

nga muraite of

potash (0-0-60)

kada tanom.

Upaya an mga

bubon ngan bis-igi

ngadayon

kahuman

pagtanom

Pagpatubig Iglatag an mga tubo para han trickle irrigation dida han mga taramnan. Gamit hin usa ka tubo kada linya

han tanom. Kinahanglan nga may-ada distansya nga 25 ka sentimetro o mas halipot pa an kada guho

dida han mga tubo. Mamaupay kun mahulos hin tuhay an mga taramnan para magpaupay an pagturok

han mga gamot han tanom. Para mapugngan an mga sakit nga dara hin fungi, pagpalubig la ha aga,

ayaw na hit kulop.

Pag-patubig

ngadayon

kahuman

pagtanom ngada

nga maghulos hin

tuhay an mga

taramnan

Pagpatubig kada 2

ngadto hit 3 ka

adlaw sakob hit 4

ngadto ha 6 ka

oras o kun san-o

matuhay paghulos

an mga taramnan

Pagpatubig kada 1

ngadto hit 2 ka

adlaw sakob hit 2

ngadto ha 3 ka

oras o kun san-o

matuhay paghulos

an mga taramnan.

Ayaw pag ura-

uraha pagpatubigi

an mga tanom

Pagpatubig kada 1

ngadto hit 2 ka

adlaw sakob hit 2

ngadto ha 3 ka

oras o kun san-o

matuhay paghulos

an mga taramnan.

Ayaw pag ura-

uraha pagpatubigi

an mga tanom

Mga dangan Kita-kitaa pirmi an mga tanom para hisabtan ngadayon kun mayda mga danga. Kitaa an mga udlot

ngan ilarom han mga dahoon. . Kinahanglan nga mga aprobado nga insecticide la an gamiton ngan

5 Paliya-Inaptan nga Pagpananum

ang paggamit nasunod kun ano an iginbutang dida han surudlan. Kun mahihimo, tudtura an mga

bunay ngan anak han mga dangan ngan kuhaa an mga dahon ngan bunga nga mayda kinutkutan hin

mga ulod ngan iglubong o di ngani igsulod hin (name the exact bag). Kun mayda tanom nga may-ada

tungaw, ayaw balhin ngadto han mga tanom nga waray pa tungaw.

Mga bangka ngan

langaw hit

karubasa, aphids,

white flies, ngan

leaf folders

Mga ulod, aphids,

white fly, tungaw,

mirids ngan leaf

miner

Mga ulod, aphids,

white fly, leaf

miner ngan fruit fly

Mga sakit Kitakitaa pimri an mga tanom para makita ngadayon an mga sintomas kun may-ada sakit. Kun damo

na an mga tanom nga masakit, gabuta an mga magsakit. Kun diri pa, utda an mga parte han tanom

nga apektado han sakit. Kun kinahanglan may utdon nga mga parte han tanom, siguroa nga

igdisinfect an imo gamit pagkakahuman pag gamit ha kada tanom kay an mga sakit sugad hin

bacterial wilt ngan blight pwede nga mabalhin ngadto hit iba nga tanom pinaagi han mga gamit.

Mamaupay kun makakagdara hin surudlan sugad hin plastic bag para han mga inutod nga parte han

mga tanom. Isulod largo ngadto han surudlan ang mga inutod nga parte para diri hitapnan ng mga diri

pa magsakit nga tanom. Mga aprobado nga fungicide la an gamiton ngan ang paggamit kinahanglan

nga nasunod kun ano an iginbutang dida han surudlan han pesticide.

Bacterial wilt,

Cercospora,

downy mildew

ngan

namamarako

Bacterial wilt,

cercospora,

downy mildew,

ngan namamarako

Bacterial wilt,

cercospora,

downy mildew,

ngan

namamarako

Applied Horticultural Research Pty Ltd (AHR), the Australian Centre for International Agricultural Research (ACIAR) and NSW Department of Primary Industries (NSW DPI) make no

representations and expressly disclaims all warranties (to the extent permitted by law) about the accuracy, completeness, or currency of information in this fact sheet. Users of this material

should take independent action before relying on its accuracy in any way. Reliance on any information provided by AHR, ACIAR or NSW DPI is entirely at your own risk. AHR, ACIAR or NSW

DPI are not responsible for, and will not be liable for, any loss, damage, claim, expense, cost (including legal costs) or other liability arising in any way from your use or non-use of information

in this fact sheet, or from reliance on information AHR, ACIAR or NSW DPI provides to you by any other means.