De Panewippchen gëtt ënnerstëtzt: Ministère de la Culture, de l’Enseignement supérieur et de la Recherche -

Musée national d’histoire naturelle - ‘natur musée’ - Ministère de la Famille et de l’Intégration - Service National de la Jeunesse -

Ministère de l’Environnement - Administration de l’Environnement -Administration des Eaux et Forêts - Ministère de la Santé -

Ministère de l’Intérieur et de l’Aménagement du Territoire - Ministère de l’Education nationale et de la Formation professionnelle

www.naturmusée.luwww.panda-club.lu

‘natur musée’ - 25, rue Münster - L-2160 Lëtzebuerg - Tel.: 462233 450

De PanewippchenD

e P

ane

wip

pc

hen

gë

tt o

p c

hlo

rfrä

i ge

ble

ec

hte

Pa

be

ier g

ed

réc

kt.

N°84 3/2008N°84 3/2008

Zeitung vum ‘natur musée’ fir jonk Leit

2

Naturführer fir Kanner: Muscheln, Schnecken, Krebse und Schildkröten.

Alles iwwert déi heefegst Muschelen a Schleeken, vill Spiller, Bastlereien an Experimenter.

Täschebuch 18x13 cm am Verlag Dorling KindersleyISBN-10: 3831004579ISBN-13: 978-38310045775 Euro

Hëllef fir d’FlosspärelmuschelHei zu Lëtzebuerg päift d’Flosspärelmuschel aus dem leschte Lach (kuck de Panewippchen 1/2008). Dofir probéiert d’Stëftung Hëllef fir d’Natur d’Flosspärelmuschel op der Kaalber Millen ze ziichten. D’Larve vun der Muschel ginn am Summer gefaang an duerno an e groussen Aquarium bei Baachfrelle gesat.

Dës Larve setze sech dann an de Kiemen vun de Frelle fest, wou si sech zu enger Muschel entwéckelen. Déi jonk Muschelen, déi am Fréijoer vun de Frelle roffalen, ginn agesammelt an duerno a speziellen Dëppercher an e Gruef gesat, wou si iwwerwaacht ginn. An der Natur stierwe ganz vill Flosspärelmuschelen als Larv oder als ganz jonk Muschel. No 5 Joer sollen d’Muschelen da rëm an der Our ausgesat ginn. Mat dësem Projet hoffen d’Naturschützer genuch Muschelen ze ziichte fir datt dëst interessant Déier bei ons iwwerliewe kann.

Komm mat denger Famill an denge Frënn a verbréng de ganzen Nomëtteg mat Spiller an Atelieren iwwert d’Natur, de Weltall, d’Déieren an d’Planzen.

Gratis Entrée an den ‘natur museé’.Fir Iessen a Gedrénks ass gesuergt.Vu 14.00 bis 18.00 Auer an der Rue Münster am Gronn

Redaktiounscomité: S. Backes, S. Goerens, C. Greisen, M. Grosbusch, M. Hagen, S. Hagen, C. Heidt, M. Hoffmann, M. Kirsch, S. Majerus, M. Reichard, F. Theisen, M. Ursone, Y. Wagener. Texter: P. Armborst, P. Diederich, S. Goerens, C. Greisen, S. Hagen, C. Heidt, M. Kirsch. Grafik an Illustratioun: P. Diederich, S. Goerens, S. Hagen. Fotoen: ©‘natur musée’, ©shutterstockWëssenschaftleche Rot: A. Faber, D. Fuchs, Ministère de la Santé, P. Putz.D’Texter goufen duerchgelies vum P. Michaely

Text: Sylvie Hagen, Claude Heidt

oktober-Dezember 2008vum 9. Oktober un am ‘natur musée’:

Eng Ausstellung iwwert d’»Mëlldéieren» mat den haarde Schuelen.

Klamm an e Schleekenhaischen eran, kuck de liewegen Nautilussen no, bewonner dee gréissten Ammonit vun der Welt an déi risegrouss Origaminautilussen, sich am Sand no Muschelen a géi ënnert dem Risekalamar duerch, deen iwwert

dengem Kapp hänkt.

Verbréng mat dengen Elteren a Frënn e puer Stonnen an der faszinanter Welt vun de Muschelen, Schleeken an Tëntefësch.

Hues de héieren?

Lo maache se mol endlech eppes

fir eis!

Ma ‘t gëtt

awer och héich Zäit!

Wat ass am `natur musée´ lass?

Projet Kaalbermillen

Coquilles coquinesHARTE SCHALE, WEICHER KERN

Impressum:

Bicher:

Panda Fest

Wupp News

Panda Familjefest am GronnSonndeg, de 14. September 2008

Redaktioun «De Panewippchen»

am Muséeam Gronn

3

Onse Reporter Sherlock Panewupp ass direkt op déi Plaz gefuer, fir dat schlëmmt Verbriechen opzeklären an huet do eng Dréischel begéint.

Gudde Moien. Hues Du gesinn, wien

déi Schleeken hei ëmbruecht huet?

Jo, hei ass mäi Restaurant an um

Menu sti bal all Dag Schleeken!

Du bass also de

Schëllegen!

Schwetz net sou domm, well Du hues

dach elo grad e puer Insekte giess. Du

wëlls jo och net als Mäerder vernannt

ginn.

Wéi hues Du déi Schleeken dann aus hirem Haus

kritt?

Ech hunn hinne Salz op de Schwanz gestreet an du si se raus

komm.

Egal wat! Schleeken hunn dach guer kee Schwanz!

Äddi Du Schnëssert.

Also déi Schleeke verstoppe sech direkt an hirem Haus, wann ee bei se kënnt. Well ech awer mat mengem Schniewel déi Schleeken- haisercher net futti kréien, hunn ech mir e Super-Trick afale gelooss! Ech huelen d’Haiser an de Schniewel a schloe se sou laang op e Steen, bis se futti sinn. An da kann ech d’Schleeke friessen. Du gesäis, mir Dréischele sinn also ganz gescheit Vullen an net sou topeg wéi Panewippercher.

Hëllef Panewippchen!

Et si just nach futtis Haiser vun hinnen iwwereg. Fänk w.e.g.

all meng Kollegen ëmbruecht.

Um Bëschrand huet e Monster

de Killer an!Merci

Schleimi Schleek

Haut hu mir dëse Bréif kritt.

HA HA

HA HA

Amsel, Drossel,

Fink u-und Star

und die

ganze Voge-elschar …

Aha - hei ass et!

Dréischel, Singdrossel, Turdus philomelosHien ësst ausser Schleekennach Wierm, Insekten an

Leider lande vill Dréischelen

Uebst.Hie séngt ouni midd ze ginn

uewen an de Bamspëtzten.

Hien iwwerwantert a Süd - Frankräich a Spuenien.

do um Teller.

Text: Claude Heidt

Schleeke-Killer?

4

1) Muschelen D’Muschele gehéieren an d’Kategorie vun de «mëllen Déieren» oder «Mëlléieren».

Wéi de Numm «Weichtiere»

oder «Mëlldéieren» et

scho seet, besteet eng Muschel aus engem «mëlle» Kierper; dëse

«mëlle» Kierper ass vun zwou haarde Kallek-Schuelen ëmginn, déi de Kierper virun all

méigleche Gefore schützen.

Tëscht deenen zwou Klappe fënnt een

de «Mantel» vun der Muschel.

Déi baussechst Fal um Rand bild d’Schuelenhaut; an der zweeter Fal

sinn déi 5 Sënner. Déi bannenzechst Fal reegelt de Waasserstroum am Mantelraum an an de Kiemen.

Muschele liewen am Waasser an ootme net wéi mir mat Longen. Si „ootme“ mat Kiemen, déi de Sauerstoff aus dem Waasser ophuelen.

Wann d’Muschelen hongerech sinn, strecke si einfach eng verlängert “Zong” (Sipho) eraus a kënne sou Eenzeller, Eeër, Larwen an anert klengt Gedéiesch oprafen an iessen.

Wat heescht hei Mëlldéieren? Wat ass dann

do lo mëll?

Muschele gëtt et an alle Formen

an Zorten: et gi «ronn», «oval» a suguer «spatz»

Muschelen.

D’Schleeken hunn awer nëmmen 1 sou eng haart Schuel fir sech ze

schützen!

Toc Toc Toc!!Ass een do?

Ah nee, et ass jo just eng hallef Muschel. an do wunnt

kee méi dran.

Sinn ech dann

elo spatz oder ronn?

Sand

WaasserSipho

Mantel

Daarm

Fouss

Mo

Mond

Häerz

Kiemen

Fir sech ze beweegen hunn d’Muschelen e spezielle „Fouss“. mat deem se sech séier agruewe kënnen. Domat krauchen a sprange si souguer.

Muschelen a Schleeken, baussen haart, banne mell

2) Schleeken D’Schleeke gehéieren och an d’Kategorie vun de «mëllen Déieren» oder «Mëlldéieren» .

Wéi d’Muschele besti si och aus engem «mëlle» Kierper. D’Schleeken hunn awer keng zwou Schuelen, si sinn duerch hiert Haische geschützt.

Et gëtt och Schleeken, déi keen Haischen um Réck hunn, dës Schleeke ginn “Nacktschnecken” (plakeg Schleeken) genannt.

D’Haische vun de Schleeke besteet aus enger Rei vun Dréiungen, déi eng Spiral bilden.

D’Haische vum Schleek fänkt schon am Ee un ze wuessen. Wat dee klenge Schleek méi Kallek aus sengem Iesse kritt, wat säin Haische méi stabil a resistent géigeniwwer de Feinde gëtt.(Vullen, Igel, …)

Wann s du e Schleek op eng Glasplack setz

a vun ënne kucks, da gesäis du déi welleförmeg

Beweegunge vum Muskel.

D’Schleeke kommen eraus, wann et reent; dann ass de Buedem naass an de Schleek ka gutt iwwert de

Buedem rutschen.

Reent et net, mussen d’Schleeke sech selwer

weiderhëllefen: mat speziellen Drüse produzéiere si ee Schläim, deen hinnen hëlleft virunzekommen, och wann de Buedem net méi glëtscheg ass. En anere Virdeel ass, datt de Schläim pecheg ass, wat dem

Schleek hëlleft, fir iwwer Äscht a géi Maueren ze kommen.

Fir an der Vakanz beim Mier:

Wéi séier beweegt e Schleek sech?

Mol mat Neellack e Krees ronderëm eng Napfschnecke um Fiels. No der

nächster Flut kucks de dann, wéi wäit däi Schleek sech duerch

d’Bascht gemaach huet.

Wéi, d’Schleeke sinn

och «mëll»?

Ech sinn dee Schleek, deen dir dacks

am Gaart oder um Weerand gesitt, de Wéngerte-

schleek (Weinberg- schnecke).

Do mierkt een awer datt

s du e Vull bass! Neen, mir Schleeken hunn e «Saugfouss» mat deem mir

eis festhalen.

An d’Waasserschleeken dann, brauchen déi dann

lo een Anker, fir sech fest ze halen?

Wëlls du eppes fir unzedoen?

Gëtt et dir net dronken dobannen?

Nee merci, dat geet schon

esou!

Héi Klengen, wëlls de e bësse

Kallek, fir ze wuessen?

Ech däerf dach och

spazéiere goen, oder?

Neen, an du, hues du keng

Héichtenangscht wann s du flitts?

Aua!

Muschelen a Schleeken, baussen haart, banne mell:

5

66

3)"Kappfeissler"(cephalopodes)...

…sinn Déieren, déi Fänkäerm un hierem

Kapp hunn. Et gëtt si schons zënter 500 Millioune Joer op eiser Äerd.

D’Kraken, d’Kalmaren an d’Tëntefësch gehéieren zum Beispill zu dëser Zort Déieren.

D’Kapféissler liewen am Mier a si Fleeschfriesser. Si iessen haaptsächlech Muschelen, Fësch a Kriibsdéieren. Fir ze friessen hale si hirt Affer mat hire Fänkäerm fest. Dës speziell Äerm nennt een Tentakelen. Et ginn Déiere mat aacht oder suguer 10 Tentakelen.

Fir sech am Waasser ze

beweege brauchen d’Kappféissler

nëmme mat hiren Tentakelen ze “schloen”,

sou kënne si perfekt schwammen a renkelen. (Kuck och de Réckstoussprinzip

op der Säit 18).

Ee «Weichtier» oder «Mëlldéier» ass also…

… en Déier, dat kee fest Kierpergerüst (Skelett) huet. Dat ass och de Grond firwat

d’«Mëlldéiere» sech an all Richtunge béien a krëmme kënnen.

Hire mëlle Kierper muss awer virun all

méigleche Friessfeinde geschützt ginn; dofir hunn d’Muschelen hir

zwou Schuelen, déi si bei Gefor einfach

zouklappen. De Schleek zitt sech a säin Haischen zréck.

Bei de Kappféissler ass dëse Kallekschutz

bannen. Dat ass dat Stéck, dat bei de Kanarievillercher am Käfeg hänkt a wou se hiere Schniewel dru wetzen. Sie knabberen dës Sepiaschuel fir Kallek ze kréien.

Text: Pascal Armborst

Maach d’Äerm iwwert

dem Kapp zesummen...

Oh, schwamm wéi s du wëlls!

Eng Ritterrüstung wär och gutt fir sech ze schützen, mee am

Waasser rascht se!

Dat solls du awer, dat ass eng «Sepiaschuel oder

Schulp» an do ass vill Kallek dran.

Stees du dann elo op der

Kopp?

Mmhh? E gebrodene Cephalopod, oder wëlls

du däi Kappféissler léiwer a Rondele geschnidden a

frittéiert?

Wéi eng Äerm?

A jo, du hues jo e

puer Puer Aërm!

Hmm???

Héi, mir Kanarievillercher si

Kärefriesser!! Dat do iessen ech net!

Muschelen a Schleeken,

baussen haart, banne mell:

7

Ammonite gehéieren zum Grupp vun den

ausgestuerwene „Miereskappféissler“. Et gi bis 40.000 Aarten!Hiirt ‚Haischen’ ass dacks nëmmen e puer Zentimeter grouss, et goufen awer Schuele fonnt, déi méi grouss ware wéi 1 Meter! Dat gréisstent Haischen, dat bis lo fonnt ginn ass, huet en Duerchmiesser vun 180 Zentimeter a weit 3,5 Tonnen!!

Dee Risenammonit ass «Fossil vum Joer

2008» a gouf 1895 an engem Steebroch am Münsterland an Däitschland fonnt. Vum 9. Oktober 2008 u kann de Risenammonit am ‘natur musée’ an der Ausstellung «Harte Schale, weicher Kern» bewonnert ginn.

Déi allergréisste Krak, déi bis elo fonnt ginn ass, huet am Nordatlantik gelieft an ass 16,8 Meter laang! (wann een d’Spannweit miesst vum hënneschten Enn bis zu der Tentakelspëtzt). Dës Krak weit knapp 2 Tonnen!

Fir sech festzehalen oder eppes ze fänken, hunn d’Risekalamare Saugnäpf, déi sou grouss wéi Zoppentellere kënne ginn…

…also am léifste kenger Krak begéinen…

De „Purpurschleek“ gouf fréier benotzt fir Faarf ze maachen. Dësen aussergewéinleche Schleek huet nieft senger Otemhiel eng

Drüs, déi ee gielzege Schläim mécht. Dëse Schläim gëtt an der Sonn fir d’éischt gréng, da blo a schlussendlech purpur (donkelrout). Dobäi sténkt e ganz eekeleg a laang …Di Réimesch Senatoren hunn eng ‚Toga’ gedroen, déi mat dësem Schläim gefierft ginn ass; um Ufank war dëse

gefierfte Stofft nach gréng, mee mat der Zäit, wann d’Sonn bis drop geschéngt huet, ass e purpur ginn!

Op de Philippine gouf 1934 di gréisste Pärel vun der Welt fonnt, si huet e Gewiicht vu 6,4 Kilo (si gouf fréier «Pearl of Allah» genannt an heescht haut «Pearl of Laotse»)

Dat haartste Geräisch am Déiereräich kënnt vun engem Kriibs, deen nëmme 5 cm grouss ass. Mat senge spezielle “Pistouleschéieren” kann hie Blose maachen, déi mat engem haarde Knuppert vun iwwer 190 Dezibel futti ginn.

Dee gréisste Séistäer huet en Duerchmiesser vun 1,30 Meter a weit 70 Kilo.

RisekalamarRisekalamar

RisenammonitRisenammonit

Rekorder

Rekorder

PurpurschleekPurpurschleek

Vum Oktober un

am Musée: dee

gréissten Ammonit

vun der Welt!

déi gréisste Pärel!

Oh meng Oueren!

dee gréisste Séistär

Text: Pascal Armborst

8

Ëmwéckel gutt fest all Muschel

eenzel mat Basteldrot.

Knied en Deeg aus 350 ml Waasser, 500 gr

Broutmiel, 1 Kaffisläffel Salz an engem Päckelchen Hief.

Looss däin zougedeckten Deeg eng gutt hallef Stonn bei

Zëmmertemperatur opgoen

experimentéieren bastelen kachen a brachen kniwwelen rätselen bauen spillen an ameséieren

Fann de Wee andeems du dem

Muschelcode nofiers. Fann de Wee

Kniwwel säiten***Bastel der e «Lingelliing»

A wat ass dann dat? Ma dat sinn déi flott Klangspiller déi iwwert de Fënsteren hänken an e flotte Kaméidi maachen all Kéiers, wou een dës opmécht.

Stréck se elo zwee an zwee zesummen.

keen Dreifholz hues, mécht een normale Bengel et och)

Stréck zum Schluss all deng Muschelen zesummen a bann

deng Dréit, déi iwwerstinn un e Stéck Dreifholz. (Wann s du

Vu Kéiskraken a Broutschleeken

Text: Sabine Goerens

Fir d’Kéiskraken muss du 4 Strulle rullen, déi s du an der Mëtt mat enger Schéier duerchneids. Fir de Kapp brauchs du eng oval Deegbull. D’Aen kanns du ganz gutt matt Kürbiskäeren oder Kaffisboune maachen. Stree e bësse gerappte Kéis iwwert d’Tentakelen.

Lee deng fäerdeg geformte Schleeken a Muschelen op e gemielte Bakblech. Looss

all deng «Mëlldéieren» nach eng Véirelstonn opgoen a bak se 15 Minutten am op 200° virgehëtzte Bakuewen.

Nom Opgoen schneids du dir handgrouss Stécker

Deeg erof. Fir Schleeke muss du däin Deeg zu enger

Strull rullen, an déi ronderëm sech

selwer oprullen.

Fir Muschele forms du däin Deeg zu

engem Bréidchen, dat s du op enger Säit mat

engem Knäipchen aschneids.

9

Mol der e puer flott Muschelen op e Blat Pobeier. Déi kanns du da fir dës puer Stempelzorte benotzen.

Huel der eng Gromper, schneid se an zwee Stécker an iwwerdro däi Muster op d’Gromper. Mat engem Knäipche kanns du elo d’Form erausschneiden.

Eng zweet Manéier fir Stempelen ze maachen ass mat Moosgummi. Fro däi Papp, ob hien net e

puer kleng Stécker Holz huet, wou s du kanns däi Moosgummi droppechen.Lee deng Schabloun mat der Bläistëftsäit op däi

Moosgummi a rubbel mat engem Bläistëft driwwer. Mat engem Cutter schneids du lo deng Form eraus.

experimentéieren bastelen kachen a brachen kniwwelen rätselen bauen spillen an ameséieren

Kniwwel säiten***

eng Iwerraschungsmuschelseef

Bastel der e «Lingelliing»

Du brauchs e puer Muschelen, eng Kasserol fir Seef ze

schmëlzen, eng Form fir d’Seef dran ze géissen an natierlech Seef.

Schmëlz d’Seef mat e bësse

Waasser an enger Kasserol.

Mat Plastillin kanns du deng Forme stäipen, datt

si beim Géissen net ëmkippen. Fir datt deng Seef häerno och gutt eraus geet, pinsel deng Form mat Ueleg aus.

Soubal d’Seef «mëll» (net leefeg)

ass, kanns du ufänken en Deel dovunner an deng Form ze drécken. Lee e puer Muschelen an d’Mëtt. A fëll de Rescht vun der Form mat Seef op.

A wou ass dann d’Iwweraschung?

Déi kënnt eréischt, wann s du dech domadder wäschs. Ausser du hëls eng duerchsiichteg Seef fir ze schmëlzen, da gesäis de d’Muschelen direkt.

Stempel kann een op e ganze Koup Manéiere maachen.

Muschelstempelen..

Du kanns awer och e Stempel aus engem einfache flaache Gummi

maachen. D’selwecht wéi bei der Moossgummimethod iwwerdréis de däi Motiv duerch Rubbelen. Mat engem Cutter kanns du elo hei ganz reng Stécker rausschneiden.

Lees du dir gär eng Sammlung un?

Da sprang an d’Stiwwelen oder d’Waasserschlappen (soss schneide gebrache Muschelstécker dir d’Féiss op), huel en Eemer oder eng Tut an en Notizheft a lass!

Déi meeschte Muschele fënns du bei Ebbe an op Plazen op der Plage, wou nach Pill stinn.

Wichteg: sammel ni lieweg

Déieren, mä nëmmen

eidel Schuelen!

Sandmuschel, Sandklaffmuschel

Schreif an däin Notizheft, wou s de wéini wéi eng Muschele fonnt hues.

Auster

Séiig

el

Plagëschleek, Strandschnecke

Harschleek, Hornschnecke

Tiermchen, Turmschnecke

Samettmuschel, Samtm

uschel

Häerzmus

chel, Herzmuschel

Opgepasst: baussent Europa

däerf een net iwwerall

Muschelen a Schleeke

sammelen a mat heem

bréngen!

Muschelen a Schleeken op der Plage

Text: Sylvie Hagen mat der wëssenschaftlecher Ënnerstëtzung vum Alain Faber, Dirk Fuchs a Pol Pütz

Da ginn d’Schuelen esou séier wéi méiglech gebotzt:fir d’éischt kanns du se e puer Stonnen an eng 1/1 Léisung vu Waasser a Botzmëttel leeën.Mat enger gebéitener Nol (Crochet oder Drot) kraazt du den Dreck aus de Schuelen eraus.Mat enger aler Zännbiischt a Seefwaasser schrupps du se da gutt.

Looss se op engem Duch dréchnen.

Well de Muschelschuelen hir schéi Faarwen un der Luucht verblatzen, versuergs de se am beschten a klenge Këschtecher oder Dëppercher an engem Tirang oder enger zouener Këscht.

Zortéiere kanns du se der Gréisst, de Faarwen oder der Plaz wou s du se fonnt hues no.

Lee oder pech Etiketten drënner mam Numm, der Plaz an der Zäit wou s du se fonnt hues oder schreif eng Nummer drënner a widderhuel déi Nummer an dengem Heft bei den Notize vun deeër Muschelschuel.

Sich nom Schleekekinnek: dat ass e Schleekenhaus, dat géint d’Auer gedréint ass.

Sandmuschel, Sandklaffmuschel

Peffermuschel, Pfeffermuschel

Schwäertmuschel, Schwertmuschel

Coquille St Jacques, Pilgermuschel

Dapp, Kreiselschnecke

Nue

belschleek, Nabelschnecke

Mull, Miesmuschel

Brandhar, Brandho

rn

Tellmuschel

Sägezahnmuschel, Koffermuschel

Tiermchen, Turmschnecke

Trach

muschel, Trogm

uschel

Zä

nnerchersmuschel

Muschelen a Schleeken op der Plage

12 *Prä

kam

briu

m: v

iru m

éi w

éi 5

40 M

illio

ue J

oe

r.

D’Iessen ass fäerdeg!

Endlech!Wat gëtt et?

Mmmh! Ma Algen, wéi all Dag!

Féier keen op! Alge si gesond, si solle jo vill Kalzium hunn…

Kalzium?Dovu kréien ech Kalekplacken!

Iiiiihhhh!

Hei, dës steenhaart Dénger op mengem

Réck!

?!!!

Dat ass jo eng genetesch Verännerung! Sou eppes huet et an eiser Famill nach ni ginn! Sou eng…

Schan!

Muss du de Jong da sou fäerdeg maachen? Grad haut wou Schoulbal ass!

Jo an?Sou ee Mutant wëll dach keent!

De Jong mécht sech op de laange Wee op de Schleekebal.

Hey Jong!

Oh neen! De Bully a seng «Wild snails»

Weider esou! Da kënns du nach mat Zäiten op de Schleekebal …

vum nächste Joer!

Hahaha!

Vergiess et!Hautesdaags muss ee schonn eng Schleekekar hunn, fir sech un d’Meedercher erun ze schläimen!

Tjo, Mutante-boy, do méchs de Aen, he?

Dododo …

Een Anomalocaris!

? ??

rrrmmm!!

Auauauauau! TJO! Ouni meng superhaart Kalekplacken wär ech lo dout.Sou wéi de Bully a seng «Wild snails» …

Hehehe!

Wou sinn nëmmen d’Jongen? Lo waarde mer schonn eng Woch! Ee Männchen!

Endlech ee

richtege Männchen!

!!!!!!

A sou gouf de Jong ee vill bewonnert

IDOL.

Heen huet sech e flott Meedche gekroopt …

Op hirem Hochzäitsdag war de ganze Präkambrium an déiwer Trauer… A wa se net ausgestuerwe sinn…

… da liewe se nach haut.

D’Iessen ass fäerdeg!

Beurk!

An datt jiddferee schéi brav säin Teller eidel ësst! Datt

är Kalekplacken esou staark ginn wéi déi vun

ärem Papp!

Evolutioun am Schleekentempo

Mil

lio

un

e v

u J

oe

re

n

D’Kalekplacke wuessen zu engem Schuppepanzer zesummen.

Kleng Kalekplacke schützen de mëlle Kierper.

D’Schuppe wuessen zu enger Schuel zesummen.

D’Panzerschuel dréint sech zu engem Schleekenhaische fir den Eingeweide méi Plaz ze maachen.

*Ge

nete

sch

Verä

nne

rung

: be

wie

rkt,

da

tt d

’Lie

we

wie

sen

e b

ëss

en

ane

scht

sin

n, w

éi h

ir El

tere

n.*M

uta

nt: L

iew

ew

iese

n, d

at a

nesc

ht a

ss w

éi s

eng

Elte

ren.

*Ano

ma

loc

aris

: Urz

äitk

riib

s

Text: Patrick Diederich

Wéi koumen déi plakeg Schleeken zu hirem Haischen?

13

Wann den Tëntefësch

gesäit, datt eng Gefor op hien duerkënnt, da sprutzt hie sengem

Feind eng Zort Tënt an d’Gesiicht. Den Tëntefësch wëll sengem Géigner sou Angscht maachen. Nodeems den Tëntefësch gesprutzt huet, gesäit säi Géigner näischt méi an den

Tëntefësch ka sech ouni Problem duerch d’Bascht man.

D’Riisemuschel ass di gréisst Muschel vun der Welt. Si ka bis 1,40 m laang an 8 bis 10 cm déck ginn; si kann iwwer 200 kg weien. Sou schützt si sech géint hir Feinden, wéi Fësch, Kraken, Mieresvillercher a Séistäeren: wann d’Luucht oder d’Schieder sech änneren, klappt d’Riisemuschel sech mat sou enger

Muskelkraft a Vitesse zou, datt kee Feind u se rukënnt.Taucher si scho mol mam Aarm oder dem Been an der Muschel gefaange ginn an ëmkomm. Dofir gëtt si och Mäerdermuschel genannt. Si ass awer kee Mënschefriesser a gräift och keen un.

D’Muschelen hunn e puer Tricke fir sech géint hir Feinden ze schützen. Si kënne sech zouklappen, datt kee friemd Liewewiesen u si kënnt.

D’Coquille St Jacques klappt seng Schuele ganz séier op an zou a sprutzt dobäi e Waasserstral op säi Géigner a mécht sech séier fort.

D’Tigerkaurimuschel sprutzt Schwiefelsaier op hire Feind, dat brennt a bäisst dann a sengen Aen an hie léisst d’Muschel mat Rou.

Soubal e Schleek eng Gefor spiert, zitt hie

sech a säin Haischen zréck. Waasserschleeken

hunn en extraen Trick fir sech géint d’Verdréchnen ze schützen.

Virun der Öffnung vum Schleekenhaischen entsteet eng Schutzhüll (eng Zort Dir), déi verhënnert, datt nach méi Waasser verluer geet.

De Stachelschleek huet, wéi den Numm et scho seet, lauter Stachele ronderëm. Do kënnt kee Feind un d’Haische run an de Schleek ass gutt geschützt. D’Stachelschleeken hunn och nach eng besonneg laang “Pick” fir sech ze wieren oder Beute ze fänken.

TOCTOC!Raffinéiert, déi Mëlldéieren!

wéi wieren a schützen d’Mëlldéiere sech?

Aner Muschele vergruewe sech am Sand fir sech ze verstoppen.

an do!

aaaahhhhh!

ciao!!

heeeee!

dat do gëtt näischt!?!

Neen, scho rëm net!

Pech gehat!!

wat has du da gemengt?

Gutt esou! Da sinn

ech fort!

klapp

klapp

Text: Pascal Armborst

klapp

HEEE! Ech gesi jo näischt méi!

Mech kriss de net!Tëntefësch

Schle

eken

Muschelen

Mäerdermuschel

Stachelschleek

Schleeken afänken a fortdroen an eng Wiss

14

Neeeeen!Meng Zalot!!!!

Dat hues du bestëmmt

schon deng Mamm héiere jäizen! Keng Panik, hëllef denger Mamm mat dësen einfache Rotschléi fir d’Schleeken aus dem Gaart ze

verdreiwen.

Bued

em re

ng a grimmeleg m

an

Net owes netzen, Gaart a Wues net berieselen Geméis ubauen, dat de

Schleeken net esou schmaacht

Buedem oplackeren Onkraut ewech man

k

ee

graffe Buedem!

Panik am Geméisgaart

Awer net bei den Noper geheien!

Iergend eng Kéier komme se nees zréck an den Noper ass net

frou.

dat loossen ech awer léiwer déi Grouss

man!

Schleeken hu gär Fiichtegkeet an

Dréchent ass hire gréisste Feind!

Amplaz vun zaarter Laitue

léiwer Batavia oder Lollo rosso setzen. 1

4

32

65

15

Bued

em re

ng a grimmeleg m

an

k

ee

graffe Buedem!

Schleekenzonk setzen

kee Schleekegëft dat ass geféierlech fir eis Gesondheet a schiedlech fir Reewierm, Vullen, Igelen an Hausdéieren.

Wéi friesse Schleeken?

Text: Sylvie Hagen, Monique Kirsch

5 cm ëmdiebelen

10 cm an de Buedem stiechen

10 cm iwwert dem Buedem

Blech

Déi meescht Schleeke si Pflanzefriesser.

Schleeken hu keng Zaangen, wéi e Kriibs an och kee Gebëss, wéi d’Mamendéieren.Si hu wéi all “Mëlldéieren” en eenzegaartegt Organ: eng Raspelzong, si gëtt och Radula genannt.Si kënnen hir Nahrung net ofbäissen oder ofpëtzen,

awer ofraspelen.

Du kenns och bestëmmt d’Raspel, déi een Doheem an der Kichen huet, probéier selwer, wéi sou eng Raspel fonktionnéiert, am Beschte mat engem Stéck Kéis.

D’Raspelzong fonktionnéiert, wéi d’Rad vun engem Bagger.

En elastescht Band, voll mat mikroskopesch klengen

Zännercher, d’Radulazännercher, gëtt iwwert e Knorpelkär

gefouert. Dobäi raspelen d’Radulazännercher

Nahrungsstéckercher of a féiere se an de Mo vum Schleek.

Op sou Plazen am Gaart kanns du natierlech och d’Schleeken asammelen a fort droen.

Muskelen

ech siche mir eng aner

Plaz!

mmmh! kuscheleg fiicht a

grafft Gewulls a vill Plaze fir drënner ze krauchen!

hei gëtt et näischt ze

baffen! Wichteg!7

hei f ll

e Schleeke sech ganz w

uel!

hei as

s et hinne vill ze propper, ze plakeg an ze dréchen

ups!

16

D’Nier

e su

erge

n dofi

r, da

tt e

ise K

ierpe

r ëm

mer d

’nämle

cht v

ill Salz

huet

. Si b

otze

n d’B

lutt a

gehe

ien da

t Salz

, wat

de K

ierpe

r ne

t bra

uch,

mam

Pipi e

raus

.

Hues

du sc

hon e

ng Tr

éin ge

schm

aach

t? Od

er de

ng

Haut

, wan

n s du

schw

eess

?Ma

dat s

chma

acht

salze

g! Jo

, an e

isem

Kier

per

sinn o

ngef

éier 2

00 G

ramm

Salz

an d

at ka

nn e

e sc

hmaa

chen

.

Salz

ass l

iewen

swich

teg!

Ouni

Salz

kéint

en

d’Zelle

n net

liewe

n, d’O

rgan

er gé

ifen n

et

fonkt

ionné

ieren

an

d’Waa

sser

géif

net m

éi am

Kier

per

trans

porté

iert

ginn.

Eise

Kierpe

r sue

rgt

dofir

, dat

t de

Salzg

ehalt

vu

n ong

eféie

r 0,9%

an

eisem

Blut

t an e

ise

Kierpe

rflës

segke

eten

ëm

mer d

’nämle

cht b

leift.

Heen

huet

do ge

nial

Syst

emer

:Ie

sse

mir vi

ll Salz

, kré

ie me

r Duu

scht,

drén

ke vi

ll a

muss

e vill

op d

’Toilet

te. D

obäi

gëtt

dat S

alz, d

at ze

vill a

ss, a

us

dem

Kierpe

r era

usge

schw

emmt

.Sc

hwee

sse

mer v

ill (be

im Sc

hwee

sse

geet

vill S

alz

verlu

er),

kréie

mer D

uusc

ht a

Losc

ht op

Salz

eges

.A

wann

d’Ie

sse

vers

alzt a

ss, s

chma

acht

et e

is ne

t a

mir lo

osse

n et l

eien.

Pro

Dag s

olle m

ir on

gefé

ier 5

Gra

mm S

alz zo

u eis

huele

n. Da

t Salz

kënn

t awe

r net

all a

us de

m Sa

lzdëp

pche

n. Da

t mee

schte

Salz

, dat

mir

iesse

n, as

s ve

rsto

ppt: a

n der

Ham

an a

ner C

harc

uter

ien, d

em

Brou

t, de

m Ké

is a

virun

allem

a Fä

erde

g-Ge

riichte

r, Fa

st-F

ood a

Chip

sen.

Nosa

lzen a

ss do

fir ne

t néid

eg.

Tip vu

m Mi

nistè

re de

la S

anté

:

«Sa

lz ma

t Moo

ssen

, aw

er J

odsa

lz!»M

ond

Salz

best

eet a

us e

ngem

Na

trium

atom

an

eng

em C

hlora

tom

Salz

= NaC

lSa

lz

NaCl

= +

Am M

ond l

éist d

e Sp

aut d

’Salz

op a

n en

Nat

rium-

Ion a

n e C

hlorid

-Ion

.

NaCl

Na

Cl

Text: Sylvie Hagen mat der wëssenschaftlecher Ënnerstëtzung vum Ministère de la Santé

Dem

Sa

lz s

äi

We

e o

p dé

i ri

chte

g P

laz

en

Der

Nie

r h

ir A

arb

ech

t

D’Nier

e su

erge

n dofi

r, da

tt e

ise K

ierpe

r ëm

mer d

’nämle

cht v

ill Salz

huet

. Si b

otze

n d’B

lutt a

gehe

ien da

t Salz

, wat

de K

ierpe

r ne

t bra

uch,

mam

Pipi e

raus

.

D’Blut

t (ma

t de

Salz-

Ione

n am

Waa

sser

) kë

nnt d

uerc

h eng

Ar

terie

an d

’Nier

. An

der N

ier de

elt

déi A

rterie

sech

an

eng M

illioun

minik

leng

Oder

en. D

uerc

h de

enen

hir W

änn

ginn d

’Waa

sser

an

d’Salz

an d

éi win

zeg

Enne

r vum

Har

nleite

r ge

dréck

t.

Am H

arnle

iter g

ëtt e

ng Fl

ësse

gkeet

ge

maac

h, de

Prim

ärha

rn.

Mo

Dënn

daa

rm

Ze

lle

n

Blu

ttbu

nne

n

Déi n

ächs

t Sta

tioun

vun d

e Sa

lz-Io

nen

ass d

en D

ënnda

arm.

Due

rch K

anäl

am

Daar

m se

ngen

Zelle

n spa

dséie

ren d

’Salz-

Ione

n an d

’Blut

tbunn

en. D

obäi

zéie

se

ëmme

r Waa

sser

mat

sech

.

De S

paut

tran

sporté

iert d

éi De

elerc

her a

n de

Mo.

Zellen

am

Mo hu

elen e

n Dee

l vun

de

Chlor

id-Io

nen fi

r Salz

saier

ze m

aach

en.

Déi m

écht

Keime

futt

i, déi

mir du

erch

eist

Ie

ssen

an d

e Mo

kréie

n. Da

t ass

eng

gutt

Sa

ach,

well s

oss g

éifen

déi K

eimen

eis

krank

maac

hen.

D’Blut

tbunn

e bré

ngen

d’Sa

lz-Io

nen a

n d’W

aass

er bi

s an a

ll een

zel Z

ell. D

’Zelle

bra

uche

n d’Sa

lz un

éisc

hter P

laz fi

r de

Flëss

egke

etst

rans

port.

An d

éi ve

rsch

idden

Ze

lle bra

uche

n d’Sa

lz-Io

nen fi

r hir

vers

chidd

en A

arbe

chte

n: d’M

uske

lzelle

fir se

ch ze

bewe

egen

, d’Ne

rvenz

elle fi

r Ko

mman

doen

viru

n ze

ginn.

Nie

r Harn

blo

s

Harn

leit

er

Art

eri

e

17

Dat S

alz, d

at ne

t geb

rauc

ht gë

tt,

leeft

vum

Harnl

eiter

aus

an d

’Harnb

los

a gë

tt do

als

Urin

ausg

esch

eed.

WIC

HTEG

!Be

i Due

rchfa

ll ode

r Iw

werg

inn ve

rléier

t de

Mëns

ch vi

ll Salz

! Hei

ass e

t ga

nz w

ichte

g Flës

segke

et a

Sa

lz zo

u sec

h ze

huele

n:op

1 Lit

er W

aass

er 8

Ka

ffislä

ffele

n Zoc

ker m

at

1 Kaf

fisläf

fel S

alz o

pléise

n a

fir de

Goû

t de

Jus v

un 1-

2 Or

ange

n drë

nner

mës

chen

. Iw

wert

e pue

r Sto

nne

schlu

ppewe

is dré

nken.

E pue

r Sa

lzsta

ange

n dob

äi kna

bbere

n as

s och

gutt

.De

Kan

ner,

déi b

ei en

ger

Mogr

ipp ne

t gäe

r dré

nken,

kann

ee

Glace

stäb

erch

er a

us

enge

m Is

odrin

k maa

chen

.

Réckstoussprinzip:

Huel e Loftballon a blos en op. Looss e lass! D’Loft, déi aus dem Ballon eraus kënnt, mécht, datt de Ballon sech beweegt.

De Loftballon gëtt duerch de Rëckstouss mat der nämlechter Kraaft no vir gedréckt, wéi d’Loft no hanne vum Loftballon erausgestouss gëtt.

18 Text: Monique Kirsch

Hannert dëser Klapp kann ech mech viru menge Feinde verstoppen.An der Klapp ass e klengt Lach, fir datt ech awer eppes gesinn, wann ech a mengem Haische sëtzen.

Ech hu bis zu 90 Fänkäerm.

Dat éischt U-Boot “Nautilus” huet en amerikaneschen Erfinder, de Robert Fulton 1800 virgestallt.Mä dat wuel berühmtesten U-Boot (wann och net dat éischt a sengem Numm) ass den “Nautilus”

vum Kapitän “Nemo” aus

dem Roman vum Jules Verne (franséische Schrëftsteller) «Vingt mille lieues sous les mers» (Zwanzigtausend Meilen unter dem Meer), deen 1872 erauskomm ass.

Ech heeschen «Nautilus» op däitsch och «Perlboot». Ech wunnen am westleche Pazifik an an Deeler vum Indeschen Ozean.

Ech si wäitleefeg Famill mat de Schleeken, den Tëntefësch an de Kalamaren. Mir hu keng Schanken, wéi d’Mënschen, d’Déieren an d’Fësch. Ech hu keng “Saugnäpf” wéi d’Tëntefësch. Ech hunn ongeféier 90 Fänkäerm (Tentakelen). Mir sinn och Famill mat den ausgestuewenen “Ammoniten”.

Ech hu genee wéi déi aner Tëntefesch e Schniewel wéi e Papagei, mat deem ech de Panzer vu menge “Beutetiere” opknacke kann. Ech friessen se da mat menger Raspelzong (Radula), sou wéi d’Schleeken, meng wäitleefeg Famill (kuck Säit 15 am Panewippchen).

Mäin Haus ass symetresch gedréint a besteet aus ville Kummeren. Ech wunnen an deeër leschter a gréisster vun all de Kummeren. Duerch all meng Kummere leeft e Schlauch, de “Siphunkel”. Deen hëlleft mir mech am Waasser rop a rof ze beweegen: domat veränneren ech de Gasgehalt an de Kummeren a sou den Opdriff vu mengem “Haischen” am Waasser. Ass wéineg Gas an de Kummeren, ginn ech erof. Ass méi Gas an de Kummeren, ginn ech erop, sou wéi en U-Boot. Mir Nautilussen hunn och en Trichter (Sipho), mat deem mir eis nom Réckstoussprinzip, wou mer Waasser erauspressen, viru beweege kënnen.

Jules Verne «Vingt mille lieues sous les mer» Livre de poche: ISBN: 2-253-00632-7

an d

ëser leschter a gréisster Kummer wunnen ech.

Mam ”Siphunkel” kann ech de Gas an de Kummere regléieren.

D’Ammonite waren 330 Millioune Joer laang op der Äerd a si gréisstendeels viru 65 Millioune Joer mat den Dinosaurier ausgestuerwen.

Den Nautilus

”Sipho”

Dat hei ass mäin Aen

Text: Carmen Greisen

Den antarktesche Kontinent ass eng grouss, liewensfeindlech Äiswüst, wou nëmmen e puer - ganz spezialiséiert - Planzen- an Déierenaarte kënne liewen. Anescht am südleche Polarmier: do wibbelt et nëmme sou vu Liewen.

Vill Walen, Robben, Pinguinen an aner Mieresvulle liewen haaptsächlech vum Krill

Déi winzeg Kriibsdéiercher filteren am Summer masseg

klinzegkleng Alge mat hire Been aus dem Waasser fir z’iessen.

Dobäi muss hiere Mo sou séier schaffen, datt en eng Geheimwaff entwéckelt huet: extra-agressif Mosaier. Déi wierkt esou gutt, datt eng Krevett, déi stierft, sech bannent 10 Minutte selwer verdaut – et bleift näischt méi dovun iwwreg!

Majo, den arktesche Summer ass kuerz an am

Wanter gëtt et net vill Gréngs am Mier: Do mussen se d’Algen ënne vun den

Äisplacken erofkrazen, a si schütze sech an de klenge Ritzen a Lächer vum Äis virun hire Feinden.

Verschidde Schwammaarte kënnen

en Alter vun e puer Honnert Joer kréien. Et

gi souguer Schwämm, déi Kriibsecher aussuckelen.

D’Risenassel gläicht eiser Kellerassel

(Schwéngchen), mee gëtt bis 20cm laang. Si krabbelt iwwert de Mieresbuedem a verbotzt alles, wat een do ka fannen, am léifsten awer doudeg Déieren. D’Risenassel frupst sech heiansdo sou voll, datt se sech kaum nach beweege kann ; et weess ee jo ni, wéini datt déi nächste Molzecht um einsamen, däischtere Mieresbuedem ze fannen ass!

Krill si kleng Krevetten, déi fluo-blo

liichten an a risege Schwärm am kale

Mier liewen .

An deem kale Mier ginn et och Schleeken, Muschelen, Korallen,

Séianemonen, Séistären, Séiigel,

Séicornischongen, Séipouken,

Schwämm, Buuschtewierm…

Well se an esou engem extreme Liewensraum liewen,

entwéckelen dës Déiere sech nëmme ganz lues. Dacks gi se dofir vill méi al a vill méi grouss wéi hir Famill a méi

waarme Mierer.

Firwat muss de Krill da

sou séier friessen a verdauen?

Fir des enorm Vielfalt ze erhalen, a fir datt

d’Pinguinen och an Zukunft nach genuch fir tëscht de

Schniewel fannen, ass et wichteg, datt dat südlecht Polarmier e

kaalt Mier bleift!

..

..

19

Serie Polarjoerdës Kéier: Mëll- a

Kuuschtendéieren am südleche Polarmier

20

Melusina Juli 2008

Waasserkraaft Mee 2008

Dasburg Juli 2008

Melusina Juli 2008

Waasserkraaft Mee 2008

Dasburg Juli 2008