38
Panitikang Filipino Panitikan ng Panahon Bago Dumating Ang Kastila A. Kapaligirang Pangkasaysayan 1. Ang mga negrito o Ita Ang kauna-unahang mga nanirahan sa Pilipinas ay ang Negrito o Ita. Walang sariling kulturang masasabi ang mga Ita. Wala silang nalalaman sa agham, sa paghahanap buhay, sa pamahalaan, sa sining, sa pagsusulat at sa pamumuhay. Sa panitikan ay wala silang nalalaman kundi ilang awitin at pamahiin. 2. Ang Pagdating ng mga Indonesyo Ang unang sapit ng mga Indonesyo ay may lahing Mongol at Kaukao kaya’t sila’y mapuputi at manilaw-nilaw ang mga balat. Walang masasabi gaanong kultura ang kanilang dinala rito liban sila’y marunong nang mamahay ng sarili, marunong magtanim ng mga halaman at marunong nang magisda. Pagkaraan ng 4000 taon ay dumating naman ang ikalawang sapit. Iba ang mga hitsura nito kaysa mga unang Indonesyong nandarayuhan sa atin. Ang mga Indonesyong ito’y nakahihigit ng kalinangan kaysa doon sa una. Sila’y may sarili nang sistema ng pamahalaan, may mga hanapbuhay, marunong magluto ng pagkain at may dalang panitikang gaya ng epiko, kuwentong bayan, mga alamat, mga pamahiin at pananampalatayang pagano. Sila ang mga ninuno ng mga Ipugaw. 3. Ang Pagdating ng mga Malay Tatlong pangkat ng mga Malay ang nakarating sa Pilipinas. Ang unang pangkat ay nakarating dito noong kumulang humigit sa 200 taon bago namatay si Kristo at 100 taon

Panitikang Filipino.docx

Embed Size (px)

DESCRIPTION

ulat sa asignaturang Filipino

Citation preview

Panitikang Filipino

Panitikan ng Panahon Bago Dumating Ang Kastila

A. Kapaligirang Pangkasaysayan     1. Ang mga negrito o ItaAng kauna-unahang mga nanirahan sa Pilipinas ay ang Negrito o Ita. Walang sarilingkulturang masasabi ang mga Ita. Wala silang nalalaman sa agham, sa paghahanap buhay, sapamahalaan, sa sining, sa pagsusulat at sa pamumuhay. Sa panitikan ay wala silang nalalamankundi ilang awitin at pamahiin.    2. Ang Pagdating ng mga IndonesyoAng unang sapit ng mga Indonesyo ay may lahing Mongol at Kaukao kaya’t sila’ymapuputi at manilaw-nilaw ang mga balat. Walang masasabi gaanong kultura ang kanilangdinala rito liban sila’y marunong nang mamahay ng sarili, marunong magtanim ng mga halamanat marunong nang magisda. Pagkaraan ng 4000 taon ay dumating naman ang ikalawang sapit.Iba ang mga hitsura nito kaysa mga unang Indonesyong nandarayuhan sa atin. Ang mgaIndonesyong ito’y nakahihigit ng kalinangan kaysa doon sa una. Sila’y may sarili nang sistemang pamahalaan, may mga hanapbuhay, marunong magluto ng pagkain at may dalang panitikanggaya ng epiko, kuwentong bayan, mga alamat, mga pamahiin at pananampalatayang pagano. Silaang mga ninuno ng mga Ipugaw.   3. Ang Pagdating ng mga MalayTatlong pangkat ng mga Malay ang nakarating sa Pilipinas. Ang unang pangkat aynakarating dito noong kumulang humigit sa 200 taon bago namatay si Kristo at 100 taonpagkamatay ni Kristo. Ang mga Malay na ito’y nagdala ng kanilang pananampalatayang paganoat mga awiting pangrelihiyon. Sila’y nangagtira sa kabundukan ng Luzon at sila ang mga ninunong mga Igorot, Bontok at Tinguianes.Ang ikalawang pangkat ay dumating dito mula noong 100 hanggang 1300 taonpagkamatay ni Kristo. Sila ang mga ninuno ng mga Tagalog, Bisaya, Ilokano at mga iba pa.Sila’y may dalang wika, alpabeto, awiting bayan, kuwentong bayan, mga alamat at mgakarunungang bayan. Sila ang nagdala ng Baranggay.Ang ikatlong pangkat ay ang mga Malay na Moslem. Nagdala sila dito ng epiko, alamat,kuwentong bayan at ng pananampalatayang Moslem.   4. Ang mga IntsikAng mga Intsik ay nagdala ng kanilang wika- kaya’t mahigit sa 600 salitang Intsik aybahagi na ng wikang Pilipino. Ang mga salitang gusi, susi, mangkok, talyasi, kawali, kawa,bakya, tingi, Ingkong, Impo, bayaw, inso, kuya, diko, sangko at mga iba pa ay nanggaling saIntsik.   5. Impluwensiya ng mga BumbayNagdala sila ng pananampalatayang Bramanistiko at panitikang epiko, awiting bayan atliriko. Marami ding mga salitang Bumbay o Hindu na bahagi na ng wikang Pilipino. Ang mgaito’y, guro, bansa, mukha, likha, hukom, dukha at iba pa.   6. Mga Arabe at PersiyanoNagdala sila ng mga epiko, kuwentong bayan, dula at alamat.

   7. Impluwensiya ng Imperyo ng MadjapahitAng Imperyo ng Madjapahit na ang pinaka sentro ay Java sa Indonesya ay nagingnapakamakapangyarihan at maraming mga kalapit bansa ang nasakop. Kabilang dito ay IndoTsina, Cambodia, Siam, Anam, Tonkin at Pilipinas. Kaya’t ang Pilipinas ay nagkaroon ngimpluwensiya ng mga bansang nabanggit lalo na sa panitikan. Ang mga kuwentong bayan ngCebu, Panay, Negros at Palawan ay katulad ng mga kuwentong bayan ng mga nabanggit na mgabansa.8. Ang Imperyo ng MalaccaNagtatag sila ng pamahalaang pinamumunuan ng mga Sultan o Rajah. Sinasabing angkaraniwang pahayag na “Alla-eh” sa Batangas ay impluwensiya ng Imperyo ng Malacca.

B. Mga Bahagi ng Panitikang Pilipino Bago Dumating ang mga Kastila1. Panahon ng mga Alamat at Mga Katangian NitoAng panahon ng mga alamat ay sumasakop mula sa panahon ng pagdating ng ikalawangpangkat ng mga Malay. Ang kanilang panitikan ay pasalita lamang na binubuo ng mgamitolohiya, alamat, kuwentong bayan, mahiya, seremonya sa pananampalataya’y sumasambasila sa punongkahoy, sa araw at sa iba pang mga anito. Naniniwala rin sila sa pamahiin.     a. BulongAng bulong ay isang uri ng tradisyonal na dula at ito’y labis na pinaniniwalaan ng mgaunang Pilipino. Isa pang pagbulong ay paghingi ng pahintulot sa pinaniniwalaan nilang nuno sapunso.     b. Kasaysayan ng AlamatBago pa dumating ang mga Kastila ay mayaman na ang mga Pilipino sa alamat. Angalamat ay isang uri ng panitikang tuluyang kinasasalaminan ng mga matatandang kaugaliangPilipino at nagsasalaysay ng pinagbuhatan ng isang bagay, pook o pangyayari. Ang pangyayari’yhindi makatotohanan at hindi kapanipaniwala.2. Ang Mga Kuwentong BayanBago pa lumaganap ang panitikang paulat ay laganap na sa Pilipinas ang kuwentongbayan. Ito’y isang tuluyang kuwentong nagsasalaysay ng mga tradisyong Pilipino. Karamihan ngmga kuwentong baying Pilipino ay tungkol sa kanilang mga Diyos, at mga ispiritu na siyangnagtatakda ng kapalaran ng tao.Ang mga kuwentong bayang ito’y naglalarawan ng mga kaugalian, pananampalataya atmga suliraning panlipunan ng panahong yaon. Kahit na ang mga kuwentong ito’y may mgakababalaghan at di kapanipaniwalang mga pangyayari, marami ang nagbibigay ng aral.3. Panahon Ng Mga Epiko     a. Mga Katangian ng Panahong ItoSa panahong ito dumating ang mga Malay na may sarili nang alpabeto na tinatawag naAlibata. Sila ang mga Malay na Muslim na maalam nang magsulat. Ito ang alpabetong Arabe nahanggan ngayon ay ginagamit pa ng mga Muslim sa Mindanaw at Sulu. Hinalinhan ng Kastilaang tawag sa alpabetong ito at tinawag na Baybayin at ngayon ay siyang tinatawag na Abakada.Ang epiko’y isang tulang pasalaysay na ang karaniwang paksa’y tungkol sapakikipagsapalaran, katapangan at kabayanihan ng mga tao noong unang panahon. May mgapangyayari ditong hindi kapani-paniwala at maraming kababalaghan. Maraming mga epikongisinalin ng mga misyonerong Kastila, gayon din ng mga pokloristang Amerikano nguni’t maramipa rin ang hindi naisalin sa kakulangan ng mga mag-aaral sa lingguwistika. Kaya’t ang maramisa epikong Pilipino ay nakikilala lamang sa pamagat.

4. Ang mga Awiting BayanAng awiting bayan ay isang tulang inaawit na nagpapahayag ng damdamin, kaugalian,karanasan, pananampalataya, gawain o hanapbuhay ng mga taong naninirahan sa isang pook.Maraming mga uri ng mga awitin. May mga awit tungkol sa pagdakila sa kanilang Bathala, pagawitsa pagsisisi sa kasalanan, pag-awit upang sumagana ang mga ani, pag-awit tungkol sakatapatan ng pag-ibig, pag-awit sa pakikidigma, pag-awit sa tagumpay, pag-awit sa pagpapatulogng bata, pag-awit sa kasal, pag-awit bilang pagpuri sa kanilang mga ninuno. May mga awitnamang malaswa ang sinasabi at may kagaspangan ang mga pananalita.5. Ang mga Karunungang BayanAng mga karunungang bayan ay binubuo ng mga bugtong, salawikain, sawikain,kasabihan at palaisipan. Karamihan ang mga ito’y nanggaling sa mga Tagalog at hinugot sa mgamahahabang tula. Ang mga unang salawikain at sawikain ay may pagkakatulad sa ma tula ngIndiya, Indonesya, Burma at Siyam. Ito’y nagpapatunay lamang na noong unang panahon aynagdala ang mga bansang nabanggit ng impluwensiya ng kanilang panitikan sa Pilipinas.     a. Ang BugtongAng mga bugtong ay pahulaan sa pamamagitan ng paglalarawan. Ito’y binibigkas ngpatula at may lima hanggang labindalawang pantig. Ang mga Tagalog ang pinakamayaman sabugtong.     b. Ang SalawikainAng salawikain ay isang patalinhagang pahayag na ginagamit ng mga matatanda noongunang panahon upang mangaral at akayin ang mga kabataan sa mabuting asal. Ito’y patulangbinibigkas na may sukat at tugma. Ito ang nagsilbing batas ng magandang kaugalian at pagkilosnoong panahon ng ating mga ninuno.     k. Ang Mga SawikainAng sawikain, bagaman patula rin at may sukat at tugma ay iba kaysa salawikainsapagkat’t ito’y nagpapahayag ng katotohanan at nagpapakilala ng gawi o ugali ng isang tao.     d. Ang Mga KasabihanAng mga kasabihan ay karaniwang ginagamit sa panunukso o pagpuna sa isang gawi okilos ng ibang tao. Ito’y patula rin.     e. Ang PalaisipanAng palaisipan ay nasa anyong tuluyan. Ito’y gumigising sa isipan ng tao upang bumuong isang kalutasan sa isang suliranin. Kahit na sa paaralan ngayon ay ginagamit na angpalaisipan sapagka’t ito’y isang paraan upang tumalas ang isipan ng mga mag-aaral.     g. Ang Mga Unang Dulang PilipinoAng unang dulang Pilipino ay patula rin ang usapan. Nang dumating ang mga Kastila aymay nadatnan na silang mga dulang ginaganap sa iba’t-ibang pagkakataon. Ang mga ito’yginaganap na kaugnay ng mga seremonya sa pananampalataya at pagpaparangal sa kani-kanilangmga pinuno at bayani.

Panitikan ng Panahon ng Kastila

Maagang nagtatag ng mga paaralan ang simbahan. Sinumulan ito ng mga misyonaryo

sapagkat ang pangunahing layunin ng mga kastila ay mapalaganap ng pananampalatayangkatolisismo ang edukasyong ibinigay sa mga Pilipino ay balot ng mga araling panrelihiyon.Ang mga Imlpuwensiya ng Kastila sa Panitikang Pilipino1. Ang pagkakapalit ng alibata sa alpabetong Pilipino2. Ang pagkakasulat ng aklat pambalarila sa iba’t-ibang wikaing Pilipino gaya ngtagalong, ilukano, cebuano at hiligaynon.3. Ang malaking ginawang pagtulong sa simbahan sa pagsulat ng iba’t-ibang uri ngpanitikan.4. Ang pagkakaturo ng doctrina cristina.5. Ang pagsisinop at pagkakasalin ng mga makalumang panitikan sa tagalong at sa ibangwikain.6. Ang pagkakadala sa pilipinas ng mga alamat sa Europa at ng tradisyong Europeo nanagging bahagi ng panitikang Pilipino sa ngayon, gaya ng awit,corridor at moro-moro.7. Ang wikaing kastila na siyang wika ng panitikan nang panahong yaon at marami sa mgasalitang ito ang nagging bahagi na rin ng wikang Pilipino.Uri ng Panitikang Lumaganap1. awit2. corridor3. duplo4. karagatan5. comedia6. moro-moro7. cenakuloi8. saruwelaMga Unang Aklat1. Doctrina Cristiana by: Padre juan de plasencia at padre domingo de nicua2. Nuestra Se.ora del Rosario by: padre blancas de san jose at juan de vera3. Ang Barlaan at Josaphat isinalin ni padre Antonio de borja4. Ang Pasyon by: gaspar aquino de belen, don luis guian, padre aniceto de la merced atpadre mariano pilapil5. Ang Urbana at Felisa by: padre modesto de castro ay tinawag na “ ama ng klasikongtuluyang tagalong” Iba pang isinulat niya:-coleccion de sermons tagalog-exposicion de las siete palabra en tagalog-novena de san isidro en tagalog6. Ang Dalit kay Maria- flores de mayo by: padre mariano sevillaMga Akdang Pangwika1. Pag-aaral ng Barirala sa Tagalong2. Talasalitaan sa Tagalog3. Mga Barirala sa mga ibang WikainMga Kantahing BayanBago pa dumating nag mga kastila mayroon nang mga awiting bayan ang mga Pilipino at angmga ito’y isinalin nila sa mga sumusunod na salin lahi. Nang dumating ang mga kastila’y lalopang nadagdagan ang mga kantahing bayan ng mga Pilipino. Ang mga kantahing bayan aybunga ng kulturang silangan at kanluran narito ang ilang halimbawa :2. Kundiman- awit ng pag-ibig

3. Paghehele ng bata- awit sa pagpapatulog sa bata4. Balitaw- awit sa paghaharana5. Paghahanapbuhay- awit sa pagtatrabaho6. Paninitsit-7. Colado- awit ng mga taong hindi inaanyayahan sa kainan8. Panunukso- awit sa mga bata kung nagtutuksuhan9. Pangangaluluwa- awit sa araw ng mga patay10. Panunuligsa- awit laban sa mga babaeng masasagwa11. Pananapatan- awit ng mga binata sa dalagang pinipintuho.Mga Aklat PangwikaUpang ang mga pilipino’y maturuan ng dasal, ang mga misyonaryo ay nagsulat ng mgaaklat na pangwika gaya ng :1. bokabularyo2. balirala3. nobela4. dasal5. talambuhay ng mga santo6. misteryoAng mga Awit at CorridoCorridoAng mga paksa ng corrido ay galing sa Europe na dinala sa Filipinas ng mga kastila.Karamihan sa mga corridor ay walang nakasulat ng may akda. Ang mga manunulat ng corridoray sina: jose de la cruz, ananias zorilla at Francisco balagtas. Ang corridor ay may 8 pantingbawat taludtod. Ang mga corridor ay:· Ang ibong adarna by: Francisco balagtas· Don juan ti.oso· doce pares de francia· Rodrigo de villa by: jose dela cruz· Bernando del carpio by: jose dela cruz· Do.a ines by: ananias zorilla· Ang haring patay· Principe orentisAwitAng corridor at awit ay magkatulad ng paksa, ang pagkakaiba lamang ay ang awit aybinubuo ng 12 panting at ang corridor ay may 8 panting bawat taludtod. Ang mga sumusunod aymga popular na awit:· Florante at laura· Doce pares sa kaharian ng pransiya· Salita at buhay ni segismundo· Bernando carpio· Principe florino by: ananias zorilla· Se don juan tenorio· Principe igminioFrancisco BalagtasWala pang makakapantay ng kalagayanginabot ni balagtas sa Panitikang Pilipino. Mgasinulat ni balagtas:

· La India elegante y el negrito amante· Oarsman at zafira· Don nuno at zelinda· Clara balmori· Nudo gordeano· Almonzar at rosemando· Auredato at astrono· Abdol at miserena· Mahomet at constanza· Bayaceto at dorliscaAng mga dulang patulaHindi totoong ang pagpasok ng relihiyong katoliko sa pilipinas ay napawi dahil ang mgaritwal at seremonya sa pagkamatay ay isang tao ay nagpatuloy padin. Dalawang uri ngseremonya:KaragatanAng karagatan ay nanggaling sa isang alamat tungkol sa isang dalagang nawalan ngsingsing. Ang mga binatang maghahanap ng singsing dapat sasagot ng patula kapag nahanap angsingsing matutuloy ang kasalkasalan kapag hindi malulunod ang binata.DuploIsang madulang pagtatalong patula karaniwang ginaganap sa maluluwang ang bakuran.Ang TibagPagsasadula ng paghahanap ng krus na pinagpakuan kay kristo nina reyna Elena atprincipe constantino. Ito ay ginaganap sa buwan ng mayo.Ang PanunuluyanIsang prosisyong ginaganap kung bisperas ng pasko. Isinasadula dito ang paghahanap nghabay na matutuluyan ni maria para sa nalalapit niyang panganganak.Ang PanubongAy isang mahabang tulang paawit bilang handog at pagpaparangal sa isang dalagang magkaarawan.Ang KarilyoIsang dulang ang mga nagsisiganap ay mga tautauhang karton.Ang CenaculoIsang dulang naglalarawan ng buong buhay sa muling pagkabuhay n gating panginoon.Ito rin ang pasyon. Dalawang uri ng cenaculo:· Hablada- hindi inaawit kung hindi patula· Cantada – ito ang inaawit katulad ng pasyon.Ang Moro-MoroDula-dulaang ang usapan sa moro-moro ay patula at karaniwang matataas ang tono ngnagsasalita. Ito ay nag mula sa Europa. Ang mga banyagang pamagat ng mga moro-moro:· Amedato at antone· Adbal at miserena· Rosalona, mohamet at constanza· Do.a ines cuello de garpa at principe nicanor· Do.a beatriz at haring ladislaw· Cleodovas at felipe· Arasnan at zafira

· Rodolfo at rosamunda· Clavela at segismundoLumaganap ang moro-moro kaya ang mga negosyante naman ay sinamantala ang pagkahilig naito at nagpatayo ng mga teatro. Ang mga unang teatrong natatag ay:-teatro cornico-tondo teatro-primitivo teatroAng manunulat ng moro-moro ay sina at ang kanilang mga naisulat:Jose dela cruz o huseng sisiw· La Guerra civil de Granada· Hernandez at galisandra· Reyna encantada· Rodrigo de vivarHonorato de Vera· Do.a ines cuello de garga y el principe nicanorJuan crisostomo o crisot na taga pampangga· Ang sultana· Parla· Zafiro at rubiPadre Jorge fajardo kilala sa panitikang pampangga· Vida de gonzalo de cordovaNicolas Serrano na taga bicol· Pantinople at aduana· Orentis orantiasEriberto gumban ama ng panitikang bisaya taga ilo-ilo· Carmelina· Felipe· CladonesZarzuelaIsang dulang musical o isang melo dramang may tatlong yugto na ang mga paksa aytungkol sa pag-ibig, panibugho at paghihiganti. Ito’y naglalarawan din ng pang araw-araw nabuhay ng mga pilipino. Sa makatuwid ang zarzuela ay iba sa moro-moro sapagkat buhay Pilipinona ang tinatalakay. Upang lalong magustuhan ng mga manonood ang zarzuela ay may kasamangkatatawanan na lagging ginagampanan ng mga katulong sa dula. Nagmula sa Europa .

Panitikan sa Panahon ng Propaganda

Sa biglang tingin ay tahimik at takot ang bayan sa ibayong higpit at pagbabanta ng mgakastilangunit sa katotohanan ay ditto nagsimula ang pagpapahayag ng kanilang mapanlabangdamdamin. Nagkaroon ng bagong kilusan sa pulitika at sa panitikan. Ang dating diwangmakarelihiyon ay naging makabayan. Ang kilusang propaganda ay naglalayon ng pagbabago. 1.panumbalikin ang pagkakaroon ng kinatawang Pilipino sa kortes ng Espanya. 2. pagkakapantaypantayng mga Pilipino at kastila sa ilalim ng batas. 3. gawing lalawigan ng espanya ang

pilipinas. 4. Sekularisasyon ng mga parokya sa kapuluan. 5. kalayaan ng mga mamamayangPilipino sa pamamahayag,pananalita at pagtitipon. Upang lumaganap ang kanilang simulain atmaipaabot ang kanilang mithiin para sa bayan, ay gumawa sila ng mga hakbang gaya ngpagsanib sa masonaria, mga asosasyon laban sa pamamalakad ng prayle.Jose Rizal· Noli me tangere at El Filibusterismo- ang dalawang nobelang ito ay tuwirang naglalahadng sakit ng lipunan, maling pamamalakad ng pamahalaan at simbahan, depekto saedukasyon sa kapuluan, paniniil ng mga mapagsamantala at pagnanasang pakinggan ngmga maykapangyarihan ang hinaing ng bayan.· Sa Mga Kababaihang Taga-Malolos- isang sulat na bumabati sa mga kababaihang tagamalolosdahil sa kanilang paninindigan at pagnanais matuto.· Hingil sa Katamaran ng mga Pilipino- sanaysay na napalathala sa La Solidaridad angpahayagan ng kilusang propaganda.· Pilipinas sa loob ng Sandaang Taon- isa pa ring sanaysay na nailathala sa Sol. Ito’y isangpagpapauna sa haharapin ng pilipinas· Brindis- isang talumpati at tagayang alay sa dalawang nanalong pintor na Pilipino saMadrid.· Awit ni Maria Clara- buhat sa isang kabanata ng noli. Ang tula ay pagsisiwalat ngkaniyang damdamin tungkol sa sariling bayan.· Mi Ultimo Adios- kahulihulihang tula ni rizal.· Pinatula ako- tulang nilathala sa Sol. At La Independencia, inulit sa republica Filipina atsa iba pang mga pahayagan sa pilipinas.Marcelo H. Del pilarIsang mananangol at mamayahag ay napatanyag sa bansag na plaridel. Itinatag niya atpinamatnugutan ang diarong tagalog.· Caiigat Cayo-.librong ikinalat ni Del pilar na nagtatanggol sa noli ni Rizal.· Dasalan at Tuksohan- isang parodying gumagagad sa nilalaman ng aklat-dasalan.· Dupluhan- mga sinulat na patula. Naglalarawan ng kalagayan ng bayan.· La Soberania Monacal En Filipinas- sanaysay na tumutuligsa sa mga prayle atnagpapalayas sa mga ito upang mawala ang mga hadlang sa kaunlaran at kaligayahan ngpilipinas.· Sagot ng Espanya sa Hibik nang Pilipinas-ito’y naglalayong humingi ng pagbabagongunit ipinahayag na di makapagkakaloob ng anumang tulong ang espanya.· Ang Kalayaan-bahagi ng kabanata ng aklat na nais niyang sulatin upang maging hilinghabilin, ngunit din a niya natapos pagkat binawiin na siya ng buhay.Graciano Lopez JaenaIsa sa pangunahing repormista; hinangad niya ang pagbabago sa pamamalakad ngpamahalaan at simbahan sa ating bayan.siya ang nagging unang patnugot ng La Solidaridad.· Fray Botod-isang paglalarawang tumutuligsa sa kabalayan, kamangmangan atpagmamalabis ng mga prayle.· La Hija Del Fraile- nobelang nang- uuyam sa mahalay na Gawain ng mga prayle.· Mga Kahirapan sa Pilipinas- tumutuligsa sa maling pamamalakad at edukasyon sakaniyang bayan.· Sa mga Pilipino- talumpating naglalayong mapabuti ang kalagayan ng kaniyang mgakababayan.Mariano Ponce

Ang tagapamahalang patnugot, mananalambuhay at mananaliksik ng kilusang propaganda aynagkubli sa mga sagisag na tikbalang, kalipulako at naming.· Mga Alamat ng Bulkan- katipunan ng mga alamat at kwentong bayan ng kaniyanglalawigang sinilangan.· Pagpugot kay Longino- isang dulang tagalong na itinanghal sa liwasan ng malolos,bulakan.· Sobre Filipinas· Ang mga Filipino sa Indo Tsina· Ang Panitikan ng Kilusang PropagandaAntonio LunaSa ilalim ng sagisag na taga-ilog , isang parmasyotikong dinakip at ipinatapon sa espanya aysumanib sa kilusang propaganda at nag-ambag ng kaniyang mga sinulat sa Sol.· Noche Buena-isang akdang naglalarawan ng aktual na buhay pilipino.· La Tertulia Pilipina- nagsasaad ng kahigtan at kabutihan ng kaugaliang Pilipino kaysakastila.· La Maestro de Mi Pueblo- pumipintas sa sistema ng edukasyon para sa mga kababaihan.· Todo Por el Estomago- tumutuligsa sa mga patakaran sa pagbubuwis.· Impresiones- paglalarawan sa ibayong kahirapang dinanas ng isang mag-anakang naulilasa amang kawal.Pedro PeternoIsang iskolar, mananaliksik dramaturgo, at nobelista ng pangkat ay sumapi rin sa kapatiranng mga mason at sa Asociacion hispano- Pilipino upang itaguyod ang layunin ng mgarepormista.· A Mi Madre- nagpapahayag ng kalungkutan kung wala ang ina.· Ninay- kaunaunahang nobelang panlipunan sa wikang kastila na sinulat ng isang Pilipino.· La Cristiano y la Antigua Civilization Tagala- nagsasaad ng impluwesya ngkristiyanismo sa kabihasnan at kalinangan ng mga tagalog.· La Civilization Tagala “El Alma Filipino at Los Itas- mga pananaliksik nanagpapaliwanag na tayong mga Pilipino ay may katutubong kultura.· Sampaguitas y Poesias Varias-katipunan ng kaniyang mga tula.Jose Maria PanganibanTagapag-ambag ng mga sanaysay at lathalain sa pahayagan ng mga proppgandista, sa ilalimng sagisag na jomapa. Kilala sa pagkakaroon ng “ memoria Fotografica”ang kaniyang mgasinulat na tula ay:· ANnuestro Obispo· Noche de Mambulao· Ang Lupang Tinubuan· Sa Aking BuhayAng kaniya namang mga sanaysay:· El Pensamiento· La Universidad de Manila· Su Plan de EstudioIsabelo Delos ReyesIsang manananggol, mamahayag, manunulat at lider ng mga manggagawa. Nagtatag ng “Iglesia Filipina Independente”. Ang kanyang mga sinulat:· El Folklore Pilipino

· Las Islas Bisayas en la Ecopa de la Conquista· Historia de Ilocos· La Sensacional Memoria sobre la Revolucion Filipina.

Panitikan sa Panahon ng HimagsikanAndres BonifacioAng nagtatag ng katipuna, isang karaniwan ngunit magiting at dakilang mamamayan ngbansang Pilipino ay nagkubli sa sagisag na Agapito, Bagumbayan at may pag-asa· Katapusang Hibik ng Pilipinas- isang tulang nagpapahayag ng poot at pagbabanta sa mgasumasakop sa ating bansa.· Ang Dapat Mabatid ng mga Tagalog- isang panawagang sa kaniyang mga kababayanupang buksan ang isip at hanapin ang katwiran.· Pag-ibig sa Tinubuang Lupa- isang tula ng pag-ibig sa bayan. Walang kailangangmamatay kung ang dahilan ay pagtatanggol sa kalayaan.· Katungkulang Gagawin ng mga Z,LL,B(anak ng bayan)- inihanda niya ito upang magingkautusan ng mga kaanib sa katipunan ngunit dahil sa pagbibigay at paggalang kayJacinto ay ang kartilang ginawa ng huli ang isinaalang-alang.· Katipunan Marahas ng mga Anak ng Bayan- isang panawagan sa mga kababayan upangihanda ang loob sa pakikihimok.· Tapunan ng Lingap- humihingi siya ng lingap sa maykapal upang mapagtagunpayan angpakikitunggali sa manlulupig at matamo ang katahimikan at kalayaan ipinaglalaban.Emilio JacintoAng utak na katipunan ay siya ring patnugot ng Kalayaan, nag kubli sa sagisag na Dimasilaw· Sa may Nasang Makisanib sa Katipunan Ito- sinulat upang maging pamantayan ng mgadapat ugaliin ng mga sasapi sa Katipunan.· Mga Aral ng Katipunan ng mga A.N.B- ito’y ang kartilyang naglalaman ng mga kautusansa mga kaanib ng Katipunan.· Liwanag at Dilim- and kodigo ng rebulusyon. Katipunan ng mga sanaysay na may ibatibangpaksa gaya ng “ang ningning at liwanag,akoy umaasa ,kalayaan, ang taomagkakapantay, ang pag-ibig ang gumawa, ang bayan at ang mga pinuno, ang malingpananampalata· Sa Anak ng Bayan- isang tulang nagpapahayag ng pag-alaala sa mga kababayan.· Pahayag- isang manipestong humihikayat sa kaniyang mga kababayan upang ipaglabanang kalayaan at humiwalay sa Espanya.Apolinario MabiniAng dating kasapi sa la liga na palihim na gumagawa upang magkaroon ng pagbabago sapamahalaan, siya ang nagging utak ng himagsikan.· Programa Constitucional de la Republica Filipina- ito’y palatuntunang pansaligang-batasng republican ng pilipinas.· El Desarollo y Caida de la Republica Filipina- ito’y naglalaman ng paliwanag tungkol sapagtaas at pagbagsak ng republika ng Pilipino.· Sa Baying Filipino- salin niya buhat sa kaniyang akdang sinulat sa kastila “ El PuebloFilipino.· El Simil de Alejandro- nalathala sa pahayagang “ El Liberal” ito’y tumutuligsa sapamahalaang Amerikano at nagbigay diin sa karapatan ng tao.

· Ang Tunay na Sampung Utos ng Diyos- salin sa tagalong ng kanyang “El VerdaderoDecalogo.Jose PalmaKasama sa paghihimagsik laban sa mga amerikano tagalibang sa mga kasamahang kawal sapamamagitan ng kaniyang mga kundiman.· Melencholias- pamagat ng aklat na pinagtipunan niya ng kaniyang mga tula.· De Mi Jardin- isang tulang nagpapahiwatig ng pangungulila sa minamahal.· Himno Nacional Filipina- ang mga titik nito ang pinakadakila niyang ambag sa atingpanitikan. Na nilapatan ng musika ni Jualin Felipe.Iba pang mga manunulat ng Awit· Julian Felipe – Sa Biak na Bato· Lucino Buenaventura – Liwayway· Pedro Paterno – Himno de la Revolucion· Domingo Enrile – El Anilli de la Dalaga de Marmol· Joaquin choco – Pepita at Jocelynang Baliw.Ang mga pahayan sa panahon ng himagsikan· Heraldo de la Revolucion· Indice Official· Gaceta de Filipinas· La Independencia· La Republica Filipina· La Libertad· Ang Kaibigan ng Bayan· La Oportunidad· La Revolucion· Kalayaan

PANITIKAN SA PANAHON NG AMERIKANO

Isang mahalagang pangyayari sa panahong ito’y ang mabilis na pagdami ng mgababasahim,ang pagkaakroon ng kalayaan sa pag sasalita, sa p[ahayagan, sa paniniwala at sa mgasamahan ng ipinag utos sa panahon ng amerikano. Ang pagkakaroon ng ganitong kalayaan, ngbagong panginoon ay malaking bagay sa kalingngan n gating panitikan, ang totooy maramingnaniwalang higit na maraming nalimbag mula sa pagdating ng mga amerikano kaysa sa mahigitna tatlong daang taong pagkasskop ng mga kastila.Ang mga moro moro at senakulo noongpanahon ng kastila ay unting unting pinalitan ng mga makabagong dula at saesuwela.Mga katangian ng panitikan saq panahong ito:Una, sa panahong ito dumami ang limbag na panitikan. Ito ang ‘bunga ng kalayaan sapamamahayag, sa salita, sa relihiyon, at sa mga samahan. Sa paglaya nila sa mga paraan ngpagsulat, at sa mga paksa ng relihiyon ang mga manunulat ay nagpasok ng mmga bagongpanananaw at pakasa tulad ng sa pamahalaan, kalikasaan at mga sanaysay na personal naginamitasn ng kani kanilang istilo.Ikalawa, ang pagdami ng mga samahan sa panitikan. Ang pagdami ng mga samahan sawika ay nakatulonh nang malakai sa paglinang sa panitikan. Ang mga samahang ito’y may kani

kanyuang saliganbatas at siyang nag pasimuno sa ibat ibang palatuntunan, paligsahangpampanitikan tungkol sa mga sanaysay,mga tula, nobela, dula at balagtasan, bukod sa mgabilang ng musikal,ang mga pinakilalay ang samahan ng mga Mananagalog; ilaw at panitik;akademya ng wikang tagalong; kapulungan balagtas; aklatang florante; aklatang bayan; atbp.Ikatlo; lumitaw din ang makatotohanang panitikan. Ang panitikang nagpapakita ng tunayna mga pangyayari sa mga tao ay nag mualt sa siglong ito. Lumitaw din ang mga satiriko at mgakatatawanang tula sa mga pahayagan. Ang mga nobela kahit na maromansa ay di nakaligtaanggawing makatotohanan. Nagging kilala rin ang mga aklat tungkol sa pulitika’t lipunan atrelihiyon.Panitikan sa kastilaSA larangan ng panitikang Pilipino sa kastila naipakita ng mga manunulat natin ang likasna kakayahang sumulat sa banyagang wika. Ang mga sumusunod ay kinilala sa larangan ng pagtula.Cecilio Apostol(1877-1936) Naging mamahayag siya sa la union noong 1902, at nangbandang huli bapabilang siyang manunulat ng el Renacimiento. Sa larangan ng pagtula siya ayhigit na nakilala. Sa paligsahang itinaguyod ng “Club International”noong 1902, siya ang nanalong unang gantingpala sa tula niyang “mi Raza”. Siya ay sumulat ng tulang handog kina Gat.Joserizal, Emilio jacinto, Apolinario mabini. At sa lahat ng mga bayaning Pilipino. Ang sumusunoday halimbawa ng tulang panghandog ni Apostol.· “A RIZAL”· “A Emilio Jacinto”· “SOBRE EL PLINTO”Fernando Maria Guerrero (1873-1899)Siya ay nnaging kinatawan sa kapulungan pambansa at patnugot ng “La Opinion”nagging kasama din siya ni Antonio Luna sa pahayagang “La Independencia” . Si Guerrero’ybinawian ng buhay noong ika-12 ng hunyo, 1929.Ang pinalagay na malaking tula ni Fernando Ma. Guerrero ay tinipon sa isang aklat napinamagatang “Crisalidas” .Jesus Balmori (1886-1948)Ang unang aklat ng tula niyang pinamagatang “Rimas Malaya” ay lumabas noong 1904nang siya’y labing pitong taong gulang lamang.Nag lingcod siya sa ibat ibang pahayagang kastila tulad ng “La Vanguardia”, “El Debate”at “La Voz de Manila”. Sa “la Vanguardia” siya nag karoon ng tudling na pang araw-araw namay pamagat na “Vida Manilenia” na pawing tulang mapanudyo at mapagpatawa. Sa tudling naito’y gumanit siya ng sagisag-panulat na “BATIKULING”.Nag wagi siya sa maraming paligsahan. Noong 1908 ang kanyang “Gloria!” ay nanalo sapaligsahang inilunsad ng “El Renacimiento”. Noonga1902, ang dalawang tulang”A NuestroSenior Don Quijote de la Mancha” at “Triptico Real” ay kapawa nanalo sa paligsahangpinamamahalaan ng “Caza Espania”.Ilan sa pinakamasining niyang mga tula ang “La Venganza de las Flores”; “El Volcan deTaal”; “En el circo”; “Buenaventuranza”; “Canto a Espania”; at iba pa.Si Balmori’y nahirang maging kagawad ng Philippine Historical committee at katulongtekniko sa tanggapan ng pangulo hanggang siya’y namatay noong ika-23 ng mayo, 1948. sapamamagitan ng isang huling tulang hinabi niya sa banig ng karamdaman. Ang tulang ito napinamagatang “A Cristo” ay lumabas na “Voz de Manila” sa araw ng kanayang kamatayan.

Ang mga sumusunod ay talaan ng kanyang mga sinulat:1. “ Rimas Malayas”(mga tugmang Malaya, 1904)2. “Vidas Manilenias”(buhay maynila, 1928)3. “Balagtasan”(1937)4. “Mi Casa de Nipa”(ang bahay kong pawid, 1938)nag tamo ng unang gantimpala satimpalak ng komonwelt.Mga tulang nagwagi sa timpalak-panitik ng “El Renacimiento”, 1908:1. “Specs” (Mga pananaw) unang gantimpala2. “Vae Victis” (Pala ng natalo)3. “Himno a rizal”(Awit kay Rizal)Mga Nobela;1. “Bancarrote de Almas”2. “Se Deshojo la Illor”3. “La Suerte de la Fea”Manuel BernabeSa labanan nina Balmori at Bernabe sa isang balagtasan noong 1920 sa paksang “ElRecuerdo y el Olvido” ay walang nahayag na nanalo sapagkat kapwa magaling ang dalawa. Angpanig ng “Gunita” ay ipinagtanggol ni Balmori at ang “Limot” ay kay Bernabe. Ayon sa ugongng palakpakan pagkatapos ng balagtasan na si Bernabe ang nakaakit sa madla.Ang kanyang mga tula ay tinipon at ipinaaklat at pinamagatang “Cantos del Tropico“. Isapang aklat na may pamagat na “Perfil de cresta” ay naglalaman ng salin niya sa “Rubaiyat” niOmar Khayyam at prologo ng yumaong Claro M. Recto.Ang mahuhusay at kilalalang mga tula niya ay ang mga sumusunod; “El Imposible”, !Canta Poete!” “Soldado-Poerta”, “Blason”, “Mi Adios a Iloilo”; “Castidad”, “Espania enFilipinas”, “Excelsitudes”, “No Mas Armor Que El Tuyo” at sa kanyang natagpuan ni de laCamara ang isang karangalan ng pinakamagaling na makata sa kastila.Claro M. Recto(1890-1960)Ang itinatag niyang partido Demokrata ay nagging subyang pamumuno ni Manuel L.quezon na noo’y puno ng partidong nasyonalista at pangulo ng mataas na kapulunga(senado) ngpilipinas.Mga sinulat ni Recto;· “ANG DAMPA KUNG PAWID”· “ANINO AT PAG-ASA”Zoilo J. Hilario (1891-1963)Ang unang aklat ng tula na inalathala ni Hilario noong 1911 ay may pamagat na“Adelfas” sinundan ito ng “Patria Y Redencion” noong 1914. naputungan siya ngkarangalan”makatang Laureado” sa lalawigan ng pampanga noong 1917 sa kanyang tulang“Almas Espaniola” at ng sumunod na taoon pamuling pinarangalan siyang “Makatang Laureado”sa tulang “Jardin de Epicureo”.Nagging patnugot-tagapagmathala si Hukom Hilario ng “New Day”. Ang hulinh aklat naipinalimbag niya ay ang “Bayung Sunis”Rosa Sevilla Alvero (1879-1954)Sa larangan na panitikan, nakilala siya sa pagiging manunulat at mambibigkas sa kastilaat tagalog. Nagging patnugot siya sa “Vida Filipina”; isang taong nagging patnugot ng “BuhayPilipino”, patnugot ng “Pangina de la Mujer” na “La Vanguar dila”; manunullat din sa taliba; “ElDebate”; “La Opinion” at iba pang mga pahayagan at magasin.

Higit siyang kilala sa wikang kastila. Ang mga sumusunod ay ilan sa kanyang mga dula:“La Mejor Ofreda”, “El Sueno fel Poeta”; “Los Reina del Carnaval”; “Prisonera de amor” at “LaLoca de Hinulugang Taktak” dalawang aklat sa “Gramatica Kastellano” ang isinulat niya at nganak niyang si Aurelio.Ang mga sumusunod ay talaan ng ilan pang mga makatang Pilipino na sumulat ng tulangkastila:1. Isidro Marfori: napabantog siya sa apat na aklat ng tula na kanyang naisulat“Aromas de Ensueno”1915: “Cardencias” 1917 “Bajo El Yugo fel Dolar”;1933 at “ElDolor de Amor”.2. Adelina Currea: kauna unahang pilipina na sumulat ng tula sa wikang Josekastila.Ang tulang-awit niyang “El Nido” ay nagkamit ng “Gantimpalang Zobel”3. Alejo Pica Valdez: Ang napbantug na tula ni Valdez ay ang “Oracion”; “El Amor delos amores”; “Electa”; “Intimas”: Dalawa sa mga akda niya ang naitanghal ang“Sinceridades”; at “Prevario de Amor”4. Jose Hernandez Gavira; tatlong aklat ng mga tula sa kastila naipalimbag ni Gaviraang “Del MI Jardin Sinfinico”, 1921: “Cantame un Canto en Espaniol”, 1934, at “MiCopa Bohelia”; 1937.nag salin din si Gavira ng “Ultimo Adios” ni Rizal sa tagalong atHiligaynon.5. Jose Teotico: Ilan sa mga tula sa kastila na nagdala kay Jose Teotico sa tagumpay angmga sumusunod: “Sal Modias Nocturnas”: “La Dalaga de Mi Tierra”; “Dolor deSoledad”; “at “Homenaje”. Nagsulat din siya sa pahayaganng “ El RenacimientoPilipino”.PANITIKAN SA INGLESNoong una ang mga sulatin sa wikang ingles ay pormal na mapanggaya. Mapapansin parin ang paggamit ng mga salitang kastila paminsan minsan. Nahirapan sila sa paggamit ng mgapang-ukol at mga panghalip. Malaki ang naitulong ng mga pahayagan at mga samahangnagbibigay ng pabuya sa magagaling na manunulat katulad ng “The philippine Herald”“Philippine Education Magazine’ “The Manila Tribune” “Graphic” “the women’s Outlook” “Thewoman’s home journal” “the free Press” “, at sa mga samahan na may “The Philippine writer’sassociation” “The Writer’s Club” sa U.P at iba pa. Nakilala sa panahonh ito sina Paz MarquesBenitez, Paz Latoreba, Loreto Paras Sulit, Jose Garcia Villa, Casiano T, Calalang, Jose Dayrit,Jose Pangniban, REmidios Mijares, Aurelio S Alvero, Mercedes grau, Clemencia Joven, Sol H,gwekoh, Arturo B. Rotor, D.H, Soriano, Augusto C. Catanghal, at Amador Daguio.Ang unang tatlumpung taon ng panitikang Pilipino sa ingles ay di gaanong nagkaroon ngdula at nobela sa ingles. Halos hindi napagukulan ang dula sapagka’t ang mga dula sa sarilingwika aty mga sarsuwela ang kinagiliwang panoorin. Ang kauna-unahang nobelang pilipinongnasulat sa ingles ay ang “A Child of Sorrow”, noong 1924 at “Nadia” noong 1929 na pawing kayGalang.Mula noong 1900 hanggang 1930 ay maraming naisulat na mahahalagang sanaysay,maiikling kuwento at mga tula. Ang ilan sa mag sanaysay ay maagang unawain at mgakatatawanan, samantalang ang iba nama’y nag-ukol sa mga paksang pormal katulad ngedukasyon, kasaysayan, pulitika at mga suliraning panlipunan. Ang ilan sa mga sanaysay sawikang ingles ay sina F.M. Africa, Francisco Benitez, Jorge Bocobo, AmadorDaguio,Jose Maria Rivera—si jose maria rivera ay nag sulat ng mga tula, maiikling kwento,sanaysay subalit ang higit na pinag ukulan niya ay dula. Nakasulat siya ng may 25 dula at ilan sapinakamahalaga ay “mga kamag anak”, “mga pagkakataon”. “panibugho”, “mga bingi”, at

“sinemategrafo”. Lumabas na ang pinakamaganda ay ang “mga kamag anajk”,Hermogenes Ilagan—Si Hermogenes lalagan ay nakilala sa tawag na Ka Moheng.Natuto siyang sumulat ng dula sa sariling pag sisikap. Siya ang nagtatag ng “Compania Ilagan”,Sa laki ng paniwala ng kanyang mga anak at apo sa kanyang kakayahan, sila ay sumunod din sakanyang hilig, Ang pag sulat at pagpapalabas ng dula at sarsuwela. Ilan sa mga dulang naisulat niHermogenes Ilagan ang “despues de dios el dinero”, “dalawang hangal”, “biyaya ng pag ibig”,”dalagang bukid”, at “lucha electoral”.ANG NOBELANG TAGALOGAng nobela ay kuwentong pinahaba na maaring hindi makakatotohanang kasaysayansubalit maaari rin namang mangyari. Ito ang madalas gamiting behikulo sa pag uyam., pagtuturo,pag papaliwanag sa pulitika at relihiyon o pag bibigay ng mga impormasyong teknikal. Angpangunahing layunin nito’y ang manlibang sa pamamagitan ng sunod sunod na pang yayari ayinilalarawan ng kalikasan at mga hibla ng madamdaming pag uulat. Ang ganitong sunod sunodat masalimuot na mga pangyayari ang ikinaiiba sa maikling kuwento.Ang ganitong uri ng sulatin ay lumaganap sa pilipinas pagkasakop ng amerika sa atingpulo at ang nobela ay nahahati sa dalawa ang nobelang pang lipunan at naobela ng pag ibig.Nobelang panlipunan—ang ganitong ui ng salaysayin ay naiiba sa maromansa sapagkatang mga kilos ditoy hindi personal. Kundi kumakatawn sa lipunan o ekonomiya nanagpapaligsahan upang mapabuti ang baway panig.Lope K. Santos—Si Lope K. Santos ang “Ama ng balarila”, makata,nobelista,kuwentista, gurro at at pulitiko ay isa ring batikang mamahayag. Sa buong pagsusulatniya ay ibat ibang sagisag panulat ang kanyang ginamit katulad ng Sekretong Gala, Verdugo,Anak Bayan,, Hugo Verde, Doktor Lukas, Lakan Dalita, Lukan Diwa, Lukas, Panginorin,Pangarap, Perfecto Makaaraw, Poetang Peperahin, Taga Pasig, Talinghaga, Kulodyo at Gulite.Ang pinakamagandang halimbawa ng nobelang panlipunan na naisulat ni Mang upeng ayang “Banaag at Sikat”. Ang pagiging pangulo niya sa “Union ng mga Manggagawa”.Faustino Aguilar—ang mga pangyayari sa kanyang panahon ang nag udyok sa kanyangisulat ang “Pinaglahuan”. Katulad ng “Banaag at Sikat” ang “Pinaghaluan” ay nag lalarawan dinsa mga kaawa awang kalagayan ng mga mahihirap at naglayong iangat sila kahit kaunti..Angkanyang “Nangalunodsa Katihan” ay isang nobelang pang ibig. Ang “Lihim ng isang pulo” aytungkol sa isang raha sa pagdating ng mga kastila. Ang sa “Ngalan ng Diyos” ay isang nobelanglaban sa relihiyon.Nobelabg pag ibig—ang uri ito ng nobela ay nagbibigay halaga s autos ng puso,damdamin at pag kahumaling kaysa katalinuhan. Ilan sa maaring banggitin magagaling na mganobelista sa uring ito sina Valeriano Hernandez Penia ,Inigo Ed Regolado, Faustino Aguilar,Remigio Mat Castro, Roman Reyes at Fausto Galauran.Valeriano Hernandez Penia—Si Valeriano Hernandez Penia ay isang manunulat atnobelista. “Kinti Kulirat” sa pitak niyang buhay maynila sa Muling Pagsilang”.Si Nena at si Neneng—ang nobelang ito ay tungkol sa pagkikipag kaibigan. Ayon kayDr.Victoriano Yanzon. Ang nobelang itoy pilipinung Pilipino sa mga tauhan, pakikipag talo,silo, at wika, at may orihinalidad.

Maiikling kathaNaging maunlad ang pagsusulat ng maiikling katha sa panahon ng Amerikano sapagkatmalaki ang naitulong ang mga pahayagang tagalong, ingles at kastila na may kaalinsabay na mgamagasin na naglalaman ng maakling katha. Halos lingguhan, buwanan, at taunan ang

pagbbibigay nila ng gantimpala sa pinakamagandang katha na napili.Katangian ng maikling katha:1. maikli2. may orihinalidad3. napapanahon upang magkaroon ng interes ang mga mambabasa4. may pag kakaisa. Ang kuwento ay dapat na magkaroron lamang ng isang pangyayari,tuloy tuloy hanggang marating ang kasukdulan,5. may pagkilos.Simula nang isulat ang maiikling kuwento ni Patricio Mariano na pamamagatang“Sumpa kita “ at “Dalawang puso sa liwang ng buwan” noong mga unang taon pagsakop ngAmerika ay marami na ang nagisusunod na mga babae at lalaking manunulat.Dumatibng ang panahon na biglang nanghina ang pagsulat ng maikling kuwento. Sapagdating ng ibang mga pahayagan at mga babasahing tulad ng “Taliba”, “Ang bansa”,“Pagkakaisa”, “Liwayway”; at “Alitaptap” ay sumigla na naman ang mga kuwentista. Ang mgakabataang manunulat ay higit na nag ukol sa mga suliranin ng puso kaysa sa udyok ng isipan.ibinilang ang mga sumusunod ng mkga manunulat ng maikling kuwento: Jovita Martinez,Deogracias del Rosario, Engracio Valmonte, Remigio Mat Castro, Rosalia de Leon,Aguinaldo atNieves Baens del Rosario, Hernando Ocampo, Antonio Rosales, Brigido Batungbakal, Narcisoreyes at iba pa.Ilan sa mga naipalimbag na aklat ng maiikling kuwento ang mga sumusunod:1. “Mga kuwentong ginto (1936) may 25 magagandang kuwento sa panahong 1925hanggang 1935 na pinamatnugutan nina Abadilla at del Mundo.2. “50 kuwentong ginto”(1936) na pinamutnugutan ni Pedrito Reyes.3. “Ang maikling Kuwento ng tagalong, 1886-1948”ay pinamutnugutan ni Teodoroagoncillo (1949). Kasama sa aklat na ito ang ilang tunay naming magandang kuwentokatulad ng mga sumusunod:1.”Akoy mayroong Ibon” ni Deogracias del Rosario (1932)2. “Nagbibihis ang Nayon” ni Brigido C. Babtung Bakal (1937)3. “Bahay na bato” ni Antonio Posales (1937)4. “Walong Taong gulang” ni Genoveva D. Edrosa (1938)5. “bakya” ni Hernando Ocampo (1939)6. “Ang pusa sa aking Hapag” ni Jesus A. Arce (1939)4. “Kaaliwan at palakuwentuhan (1970) na ipinalimbag ni Inigo Ed Regalado. Itoy naglalaman na tatlumpung maiikling kuwento.Dumating ang panahon nang lingguhang liwayway ay nagkaloob ng unajng gantimpalasa pinakamabuting kuwento noong 1920—sai Cirio J. Panganiban ang kinikilalang kuwentista ngtaon dahil sa kanyang “Bunga ng kasalanan”. Si clodualdo del Mundo ay Lumikha naman ng“Parolang ginto” noong 1930 na naglalaman ng pinaka mabuting kuwento noong 1927 hanggang1929 at nilikha ni Alejandro Abadila ang “Talaang Bughaw” noong 1932. Upang mapasigla angmga kuwentista. Nag kakaloob ng mbedalyang ginto ang “Katipunan ng Kuwentista “mula 1932hanggang 1935. ang mga sumusunod ang mga nagtagumpay1.”Wala Nang Lunas”ni Amado V.Hernandez.2.”Aloha” ni deogracias A. rosario (1933)3.”Sugat ng alaala” ni fausto Galauran (1834)4. “AY! AY!” ni Rosalia Aguinaldo (1935)Mga tula

Kahit na ang panulaan ay sintada ng kasaysayan at gamiting gamitin ng , sa tuwinglilitaw ay nagpapakita ito ng katamisan, kagandahan, at kalamyusan. May napapabilang sa mgamakatang liriko, makatang mapanudyo at mga makatang pambalagtasan.Mga Tulang Liriko.Ang ganitong uri ng tula ay ililalaan sa mga uring inaawit. Karamihan ng mga tulangnasulat nang dumating ang mga amerikano ay nabibilang sapagkat na ito. Si Patricio Marianoang nagsimula noong ikadalawampung siglo sa kanyang tulang “Hindi Sayang”. Ang tulangliriko ay nagging popular at nagging libangan ng mga makata. Si Pedro Gatmaitan na kinilalangpinakamabuting makata sa liriko ay maraming naisulat na tula.Si Gatmaitan ay nagging mamahayag, reporter at editor at alitaptap. Isa pang makata sapangkat na ito ay si Inigo Ed Regalado.Sinasabi ng mananalam buhay ni Regalado na bukod sapagiging nobelista ay makata at magaling na manunulat din siya. Ang tula niyang nagbigay ng dikakaunting karangalan ay ang “laura” tumanggap siya ditto ng unang gantimpala na kaloob ng“Samahang Mananagalog”. Ang paksa ng tulang ito ang mga katangian ni Laura, ang musa niBalagtas sa kanyang “Florante at Laure”. Ang istilo ay madaling maunawaan, nakawiwili atnakabibighani.Si Lope K. Santos ang pinakakilalang nojbelista ng lipunang pampulitika at “Ama ngBalarila” ay maituturing na isa pinakamagaling sa tulang liriko. Ilan sa mga mahahalagang tulaniya ang “Kalansay”, “Butil”, “Abo”, “Aso”, “Sinulid”, at “Bagting”,.bilang makata sa lirikopunong puno siya ng pilosopiya madaling basahin at unawain at nakawiwili.Si Juan Cruz Balmaceda ay isa ring makatang liriko. Ang kanyang dalawangmahahalagang tulang liriko ay ang “Bukas” at “Ulila”. Ang unay isinulat na pambalagtas nakalaban niya sina Benigno ramos at Inigo Ed. Regalado. Si Balmaceda ang nanalo salabanan.Ang “Ulila ay maikling tula, isang biglaan at maikling kasiglahan kaya’t maliwanag atmalarawan.Jose Corazon de jesus—Isinilang sa Sta. Maria, Bulakan noong ika 26 ngdisyembre,1896. nagging pangulo siya ng “Samahang Bulakan” sa loob ng tatlung taon sa“Pintik” ng isang taon , sa “apolo” isang taon at pangalawang pangulo sa “kapulungangbalagtas” ng isang taon din.madalas siyang nanalo sa balagtas at noong taong 1932, siya ang naging “Hari”. Naging artista rin siya sa pelikula sa “Oriental school” at sa dulaan ay makalawa;sa “Alamat sa Nayon” at sa “Maria Luisa”Tulang pasalaysay—Ang layon ng mga tulang pasalaysay ay mag-ulat ng mgapangyayari sa pamamagitan ng berso. Sa lahat ng panahon ay magkakatulad antg mga tulangpasalaysay. Ang pagkakaiba lamang sa ganitong uri ng tula at samantalang ang mgakurido.awit,pasyon ay may paksang relihiyon ang mga sumunod na mga tula ay walang tiyak napaksa. Maaring ang paksa’y tungkol sa mga tungkol sa mga tunay na pangyayari, pantahanan omga pangyayari sa lipunan.Ang ganitung uri ng tula ay unang ipinakilala ni Pedro Gatmaitan sa kanyang “AngKasal”. Sumunod si Patricio Mariano sa kanyang “Ang mga anak dalita.” Si Lope K. Santosnaman sumulat ng “Ang Pangginggera”.Si Julian Cruz Balmaceda ay malaki din ang naitulong sa paglinang sa ganitong uri ngtula. Ang “Sa Bayan ni Plari del” ay isang pag sasalaysay ng pagliliwaliw ng ginawa ng“Samahan ng Mananagalog sa bulakan sa pook nin del Pilar. Ang “Naku! Ang Maynila!” ayisang katatawanang nangyari sa isang probinsiyano na nagtungo sa maynila. Ang nakahihigit salahat ay ang “Ang Anak ni Eva” na may 6,600na taludtod na may labing walung pantig angbawat taludtod.

Panitikan sa  Panahon ng Hapon

Ang Bansang Hapon ay malaki ang pagnanais na siyang maghari sa buong Asya. Lihimniyang pinalakas ang kanyang sandatahang panlakas, ang hukbong dagat, katihan atpanghimpapawid. Layunin nitong itaboy ang mga bansang Kanlurang sumasakop sa ibang bansasa Asya gaya ng Indonesya, Malaysia, Biyetnam at Pilipinas. Noong ika-8 ng disyembre ngtaong 1941 ay bigla na lamang binagsakan ng bomba ang Pearl Habor sa Hawaii nakinabibilangan ng Hukbong Dagat na Amerikano. Sunod na binagsakan ang Malaysia, Indonesia,China at Pilipinas. Pagkatapos ay sinakop ito.Nabalam ang pagunlad ng panitikang Pilipino nang sakupin ng hapon ang Pilipinasnoong 1941-1945. Ang mga pahayagan at lingguhang magasin Ingles ay halos ipinatigil na lahatliban sa Tribune at Philipppine Review. Natigil ang panitikan sa Ingles. May ilang sumulat nasina Federico, Mangahas, Francisco B. Incasiano, Salvador Lopez at Manuel Aguilla.Sa kabilang dako ay umunlad and panitikang Pilipino. Ang mga dating sumulat sa inglesay bumaling sa pagsulat sa Tagalog. Sa Ingles at Tagalog ay nakilalal si Juan C. Laya. Sapanahong ito pinili ang nga pinakamahusay na 25 kwento ng 1943, at sa 25 namang mahuhusayay pinili ang tatlong binigyan ng gantimpala. Ang nagkamit ay ang mga sumusunod: “LupangTinubuan” ni Narciso Reyes, unang gantimpala, “Uhaw ang Tigang na Lupa” ni LiwaywayArceo, ikalawang gantimpala, “Lusod, Nayon at Dagat-dagatan” ni N.V.M. Gonzales, ikatlonggantimpala.Ang namalasak na tula ng panahong yaon ay ang “Haikku”, isang tulang bibubuo nglabimpitong pantig na nahahati sa tatlong taludtod ay binibuo ng limang pantig , ikalawangtaludtod ay pitong pantig at ikatlo ay may limang pantig tulad ng sa una.. mailki ang Haikku ngHapon ay may dalawa pang uri ng tulang lumaganap, ang Tanaga at karaniwang anyo. Angtanaga ay may sukat at tugma. Ang bawat taludtod ay may pitong pantig.Ang dulang Tagalog ay nagkaroon ng pagkilos. Sapagkat napanid nito ang mga sinihangawa nang ipinagbawal na ang pagpasok ng pelikulang Amerikano ditto, ang mga malalakingsinihan ay ginawang tanghalan ng mga dula. Karamihan sa mga dulang pinalabas ay salin saTagalog mula sa Ingles. And mga nagasalin ay sina Narciso Pimentel, Francisco S. Rodrigo atAlberto Cacnio. Sila rin ang nagtatag ng “ Dramatic Philippines”, isang samahan ng mgamandudulang Pilipino.Kabilang ang mga sumusunod:“sino ba kayo”“Dahil sa Anak”“Ang palabas ni Suwan”“Higanti ng patay”“Libingan ng Bayani”Ang lahat ng ito’y sinulat ni Julian C. Balmaceda.“Panday Pira” ni Jose Ma. Hernandez“Bulaga” ni Clodualdo del Mundo“Sangkuwaltang Abaka” ni Alfredo Pacifico Lopez“Sa Pula sa Puti” ni Francisco Soc RodrigoSa Nobela ay lima ang natanyag at ang mga ito’y isinapelikula ang mga sumusunod:“Tatlong Maria” ni Jose Esperanza Cruz

“Sa Lundo ng Pangarap” ni Gervacio Santiago“Pamela” ni Adriano Q. Santiago“Lumubog ang Bituin” ni Isidro Samapa Castillio.Mangulimlim ang panitikang Ingles noong panahon ng Hapon. Ilan lamang ang nakasulatsapagkat silay takot na mapagbintangang maka-Amerikano, kabilang sina Federico Mangahas,Francisco B. Icasiano, Salvador Lopez at Manuel Anguilla. Sa America noong 1942 aynagsusulat sina Jose Garcia Villa ng tula- Have Come Am Here; si Carlos Bulosan ay ng Chorusfor America and Letter from America at maikling kuwentong “The Laughter of my Father” siCarlos P. Romulo naman ay sumulat ng mga aklat na may pamagat na I saw The Fail of thePhilippines, Mother America.

The Philippine Commonwealth· The Commonwealth is the 10 year transitional period in Philippine history from 1935 to1945 in preparation for independence from the United States as provided for under thePhilippine Independence Act or more popularly known as the Tydings-McDuffie Law.· The Commonwealth era was interrupted when the Japanese occupied the Philippines inJanuary 2, 1942.· The Commonwealth government, lead by Manuel L. Quezon and Sergio S. Osme.a wentinto exile in the U.S., Quezon died of tuberculosis while in exile and Osme.a took overas president.· The Japanese forces installed a puppet government in Manila headed by Jose P. Laurel aspresident. This government is known as the Second Philippine Republic. On October 20,1944, the Allied forces led by Gen. Douglas MacArthur landed on the island of Leyte toliberate the Philippines from the Japanese.· Japan formally surrendered in September 2, 1945.· After liberation, the Commonwealth government was restored. Congress convened in itsfirst regular session on July 9, 1945.· It was the first time the people’s representatives have assembled since their election onNovember 11, 1941.· Manuel Roxas was elected Senate President, and Elpidio Quirino was chosen PresidentPro Tempore. Jose Zulueta was speaker of the house, while Prospero Sanidad becamespeaker pro Tempore.· The first law of this congress, enacted as commonwealth act 672, organized the centralbank of the Philippines.· In September 1945 the counter intelligence corps presented the people who were accusedof having collaborated with, or given aid to, the Japanese. Included were prominentFilipinos who had been active in the puppet government that the Japanese had beenestablished. ”A Peoples Court" was created to investigate and decide on the issue.· Amidst this sad state of affairs, the third commonwealth elections were held on April 23,1946. Sergio Osme.a and Manuel Roxas vied for the Presidency. Roxas won thusbecoming the last president of the Philippine Commonwealth.· The Commonwealth era formally ended when the United States granted independence tothe Philippines, as scheduled on July 4, 1946.Important legislations and events during the American period that made the Philippines acommonwealth of the United States:The Philippine Bill of 1902 - Cooper Act

United States Congressman Henry Allen Cooper sponsored the Philippine Bill of 1902,also known as the Cooper Act. The bill proposed the creation and administration of acivil government in the Philippines. President Theodore Roosevelt signed it into law in July 2, 1902.Here are some of the more important provisions of the Cooper Act:▪ Ratification of all changes introduced in the Philippine government by the president of theU.S., such as the establishment of the Philippine Commission, the office of the civil governorand the Supreme court▪ Extension of the American Bill of Rights to the Filipinos except the right of trial by jury▪ Creation of bicameral legislative body, with the Philippine Commission as the upper house anda still-to-be-elected Philippine Assembly as the Lower House▪ Retention of the executive powers of the civil governor, who was also president of thePhilippine Commission▪ Designation of the Philippine Commission as the legislating authority for non-Christian tribes▪ Retention of the Judicial powers of the Supreme court and other lower courts▪ Appointment of two Filipino resident commissioners who would represent the Philippines inthe US Congress but would not enjoy voting rights▪ Conservation of Philippine natural resourcesThe bill contained 3 provisions that had to be fulfilled first before the Philippine Assembly couldbe establishing these were the:▪ Complete restoration of peace and order in the Philippines▪ Accomplishment of a Nationwide census▪ Two years of peace and order after the publication of the census.The Philippine Assembly The assembly was inaugurated on October 16, 1907 at the Manila Grand Opera House,with US secretary of War William Howard Taft as guest of honor. The Recognition of thePhilippine Assembly paved the way for the establishment of the bicameral PhilippineLegislature. The Assembly functioned as the lower House, while the PhilippineCommission served as the upper house.Resident Commissioners Benito Legarda and Pablo Ocampo were the first commissioners. Other Filipinos who occupied this position included Manuel Quezon, Jaime de Veyra,Teodoro Yangco, Isaro Gabaldon, and Camilo Osias.The Jones Law To further train the Filipinos in the art of government, the U.S. Congress enacted theJones Law on August 29, 1916. It was the first official document that clearly promisedthe Philippine independence, as stated in its preamble, as soon as a stable governmentwas established. The Jones Law or the Philippine Autonomy act, Replace the Philippine bill of 1902 as theframework of the Philippine government.Creation of the Council of State Upon the recommendation of Manuel L. Quezon and Sergio Osme.a, Governor GeneralFrancis Burton Harrison issued an executive order on October 16, 1981, creating the firstCouncil of State in the Philippines..The Os-Rox Mission One delegation, however, that met with partial success was the Os-Rox Mission, so called

because it was headed by Sergio Osme.a and Manuel Roxas. The Os-Rox group went tothe United States in 1931 and was able to influence the U.S. Congress to pass a proindependencebill by Representative Butter Hare, Senator Henry Hawes, and SenatorBronso Cutting. The Hare-Hawes-Cutting Law provided for a 10-year transition period before the UnitedStates would recognize Philippine independence. U.S. President Herbert Hoover did not sign the bill; but both Houses of Congress ratified it.When the Os-Rox Mission presented the Hare-Hawes-Cutting Law to the PhilippineLegislature, it was rejected by a the American High Commissioner representing the USpresident in the country and the Philippine Senate, specifically the provision that gave theU.S. president the right to maintain land and other properties reserved for military use.The Tydings-McDuffie Law In December 1933, Manuel L. Quezon returned to the Philippines from the United Stateswith a slightly amended version of the Hare-Hawes-Cutting bill authored by SenatorMilliard Tydings and representative McDuffie. President Franklin Delano Roosevelt, the new U.S. president, signed it into law on March24, 1934. The Tydings-McDuffie Act (officially the Philippine Independence Act of theUnited States Congress; Public Law 73-127) or more popularly known as the TheTydings-McDuffie Law provided for the establishment of the Commonwealthgovernment for a period of ten years preparatory to the granting of Independence. See thefull text of the Tydings-McDuffie Law.ReferenceBooks:Pineda, P.B.P. etal.(1979)Ang Panitikan Pilipino sa Kaunlarang Bansa. Metro Manila:National Bookstore.Ramos, M. R.etal(1984)Panitikang Pilipino. Quezon City: Katha Publishing.Santiago, E. M.etal (1989)Panitikang Filipino:Kasaysayan at pag-unlad. Metro,Manila:National Bookstore.Internet:· http://www.philippine-history.org/philippine-commonwealth.htm· http://en.wikipedia.org/wiki/Commonwealth_of_the_Philip