PAŃSTWOWA INSPEKCJA PRACY SPRAWOZDANIE GŁÓWNEGO

PA STWOWA INSPEKCJA PRACY

SPRAWOZDANIEG ÓWNEGO INSPEKTORA PRACY

z dzia alno ciPA STWOWEJ INSPEKCJI PRACY

w 2001 roku

WARSZAWA, 2002

Spis tre ci

StronaI. WPROWADZENIE 1

II ZAGRO ENIA ZAWODOWE I ICH SKUTKI 6 1. Wypadki przy pracy – dane statystyczne 6 2. Badanie okoliczno ci i przyczyn wypadków przy pracy 13 3. Badanie kosztów wypadków przy pracy 27 4. Zatrudnienie w warunkach zagro enia zawodowego 32 5. Choroby zawodowe 36 6. Wypadki przy pracy i choroby zawodowe w rolnictwie indywidualnym 41

III. DZIA ALNO KONTROLNA I PREWENCYJNA – INFORMACJE OGÓLNE 44

IV. PRZESTRZEGANIE PRAWA PRACY – W TYM BEZPIECZE STWA I HIGIENY PRACY, W WIETLE PRZEPROWADZONYCH KONTROLI (wst p) 71

IV.A. WYNIKI KONTROLI UJ TYCH W PROGRAMIE DZIA A D UGOFALOWYCH (I ETAP REALIZACJI) 73

1. Przestrzeganie praworz dno ci w stosunkach pracy oraz bezpiecze stwo pracy w zak adachobj tych procesem przekszta ce w asno ciowych 73

1.1. Górnictwo w gla kamiennego 73 1.2. Hutnictwo 89 1.3. Energetyka zawodowa 96 1.4. Polskie Koleje Pa stwowe 102

2. Przestrzeganie praworz dno ci w stosunkach pracy oraz bezpiecze stwo pracy w placówkach handlu detalicznego, ze szczególnym uwzgl dnieniem placówek wielkopowierzchniowych 109

3. Przestrzeganie praworz dno ci w stosunkach pracy oraz bezpiecze stwo pracy w zak adach obj tych reformami 122

3.1. Zak ady opieki zdrowotnej 122 3.2. Edukacja 137 3.3. Administracja rz dowa 146

4. Bezpiecze stwo pracy w zak adach o du ym i zwi kszonym ryzyku wyst pieniapowa nej awarii przemys owej 150

5. Wzmo ony nadzór w zak adach ró nych bran charakteryzuj cych sinajwi kszym nasileniem zagro e zawodowych 162

6. Ocena przestrzegania przepisów prawa pracy w ma ych zak adach(zatrudniaj cych do 20 pracowników) 168

7. Promowanie systemowych rozwi za w zakresie zarz dzania bezpiecze stwemi higien pracy 174

7.1. Wspomaganie przedsi biorstw wdra aj cych systemy zarz dzania bhp 174 7.2. Ocena systemów zarz dzania wdro onych w przedsi biorstwach 178 7.3. Ocena ryzyka zawodowego 181

8. Przedsi wzi cia na rzecz ochrony pracy w rolnictwie indywidualnym 186

IV.B. PRZESTRZEGANIE PRAWA PRACY – WYNIKI KONTROLI UJ TYCH W PLANIE ROCZNYM 192 1. Kontrole dotycz ce stanu bezpiecze stwa pracy 192 1.1. Bezpiecze stwo pracy przy eksploatacji amoniakalnych instalacji ch odniczych 192 1.2. Przestrzeganie przepisów i zasad bezpiecze stwa i higieny pracy przy pakowaniu

oraz magazynowaniu i dystrybucji substancji chemicznych stwarzaj cych zagro enie dla zdrowia i ycia 197

1.3. Zapobieganie ryzyku zawodowemu wynikaj cemu z obecno ci azbestu w rodowisku pracy 202 1.4. Bezpiecze stwo pracy w zak adach prowadz cych dzia alno budowlan 207 1.5. Bezpiecze stwo pracy w zak adach produkcji materia ów budowlanych 213 1.6. Przestrzeganie przepisów bhp w gospodarstwach rolnych 217 1.7. Bezpiecze stwo pracy przy robotach i w obiektach komunalnej gospodarki wodno- ciekowej 222 1.8. Bezpiecze stwo pracy przy pozyskiwaniu, zrywce i transporcie drewna 226 1.9. Przestrzeganie przepisów bhp przy produkcji drewna, wyrobów z drewna i mebli 228 1.10. Przestrzeganie przepisów bhp w zak adach skupu i przerobu z omu metali, ze szczególnym

uwzgl dnieniem eliminowania ze z omu przedmiotów niebezpiecznych 233 1.11. Przestrzeganie przepisów dotycz cych zatrudniania osób niepe nosprawnych 237

2. Kontrole dotycz ce praworz dno ci w stosunkach pracy 242 2.1. Przestrzeganie przepisów prawa pracy przy wyp acie wynagrodze i innych wiadcze

pracowniczych 242 2.2. Przestrzeganie przepisów o czasie pracy 245 2.3. Przestrzeganie przepisów o czasie pracy oraz wynagradzaniu i wyp acie wiadcze z tytu u

podró y s u bowej w transporcie mi dzynarodowym 248 2.4. Przestrzeganie przepisów o urlopach wypoczynkowych 252 2.5. Rejestracja zak adowych uk adów zbiorowych 255 2.6. Przestrzeganie przepisów zawartych w zak adowych uk adach zbiorowych pracy 261 2.7. Wykonywanie przez pracodawców orzecze s dów pracy 265 2.8. Przestrzeganie przepisów ustawy o zak adowym funduszu wiadcze socjalnych 267 2.9. Przestrzeganie przepisów przy zatrudnianiu m odocianych 270

3. Skargi i wnioski 273

4. Powództwa o ustalenie istnienia stosunku pracy 275

5. Realizacja innych zada kontrolnych wynikaj cych z ustawy o PIP 279

V. PROMOCJA OCHRONY PRACY 284

VI. WSPÓ DZIA ANIE Z ORGANAMI W ADZY, ORGANAMI KONTROLI I NADZORU NAD WARUNKAMI PRACY ORAZ PLACÓWKAMI NAUKOWYMI 295

VII. DZIA ALNO WEWN TRZORGANIZACYJNA I WSPÓ PRACA MI DZYNARODOWA 309

VIII. OCENA ROZWI ZA PRAWNYCH 321

IX. PODSUMOWANIE I WNIOSKI 340

I. WPROWADZENIE

Pa stwowa Inspekcja Pracy jest organem powo anym do nadzoru i kontroli

przestrzegania prawa pracy, w szczególno ci przepisów i zasad bezpiecze stwa i

higieny pracy. Zakres jej dzia ania i uprawnie okre la ustawa z dnia 6 marca 1981 r.

o Pa stwowej Inspekcji Pracy (znowelizowana w 2001 r.; Dz. U. z 2001 r. Nr 124,

poz. 1362 ze zm.).

Pa stwowa Inspekcja Pracy podlega Sejmowi. Nadzór nad PIP - w zakresie

ustalonym ustaw – sprawuje Rada Ochrony Pracy, powo ywana przez Marsza ka

Sejmu RP.

Struktur organizacyjn Pa stwowej Inspekcji Pracy tworz : G ówny

Inspektorat Pracy oraz 16 okr gowych inspektoratów pracy (oraz funkcjonuj ce w ich

ramach 42 oddzia y). Poszczególne okr gowe inspektoraty obejmuj zakresem

swojej w a ciwo ci terytorialnej obszar jednego województwa.

Pa stwow Inspekcj Pracy kieruje, powo ywany przez Marsza ka Sejmu,

G ówny Inspektor Pracy, przy pomocy zast pców.

Przy G ównym Inspektorze Pracy dzia aj sta e organy doradcze i

konsultacyjne: Kolegium G ównego Inspektora Pracy, Komisja Prawna G ównego

Inspektora Pracy, Komisja G ównego Inspektora Pracy do spraw Bezpiecze stwa i

Higieny Pracy w Rolnictwie oraz – powo ana z dniem 26 czerwca 2001 r. – Rada do

spraw Bezpiecze stwa Pracy w Budownictwie.

Zast pcy G ównego Inspektora Pracy kieruj dwoma pionami merytorycznymi:

organizacji (Departament Organizacyjny oraz Sekcja Informacji i

Promocji),

nadzoru (Departamenty: Warunków Pracy, Prawny oraz Analiz i

Statystyki).

Ponadto w G ównym Inspektoracie Pracy funkcjonuj nast puj ce komórki

organizacyjne i samodzielne stanowiska pracy podleg e bezpo rednio G ównemu

Inspektorowi Pracy: Gabinet G ównego Inspektora Pracy, Departament Bud etu i

Finansów, Sekcja Kontroli Wewn trznej, pe nomocnik do spraw ochrony informacji

niejawnych, doradcy, eksperci, rzecznik prasowy oraz samodzielne stanowisko do

spraw bezpiecze stwa i higieny pracy oraz ochrony przeciwpo arowej.

Okr gowy inspektor pracy kieruje dzia alno ci okr gowego inspektoratu

pracy oraz nadzoruje i koordynuje prace dzia aj cych na terenie jego w a ciwo ci

1

inspektorów pracy. Wykonuje on swoje zadania przy pomocy zast pców do spraw:

nadzoru oraz prawno-organizacyjnych.

Podstawow rol w strukturze organizacyjnej okr gowych inspektoratów pracy

odgrywaj samodzielne stanowiska ds. nadzoru i kontroli, na których s

zatrudnieni pracownicy wykonuj cy lub nadzoruj cy czynno ci kontrolne. Stanowiska

te mo na czy , w zale no ci od potrzeb zwi zanych ze sprawowaniem nadzoru

nad pracodawcami, w zespo y koordynowane przez nadinspektorów pracy.

W okr gowym inspektoracie pracy mog by równie tworzone takie komórki

organizacyjne, jak sekcje (organizacji, prawne, profilaktyki, analiz, finansowo-

ksi gowa) oraz oddzia y i sekcje krajowe (obecnie dzia a Sekcja Krajowa Gospodarki

Morskiej w Okr gowym Inspektoracie Pracy w Gda sku). Ich prac kieruj

odpowiednio nadinspektorzy pracy lub kierownicy.

Pa stwowa Inspekcja Pracy prowadzi placówk szkoleniow - O rodek

Szkolenia PIP im. prof. Jana Rosnera we Wroc awiu.

* * *

Wobec konieczno ci dostosowania przepisów ustawy o Pa stwowej Inspekcji

Pracy do Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej i znowelizowanego w 1996 r. Kodeksu

pracy, jak równie w zwi zku z ratyfikowaniem przez Polsk Konwencji Nr 81

Mi dzynarodowej Organizacji Pracy dotycz cej inspekcji pracy w przemy le i handlu,

21 czerwca 2001 r. zosta a uchwalona ustawa o zmianie ustawy o Pa stwowej

Inspekcji Pracy i ustawy o post powaniu egzekucyjnym w administracji (Dz. U. Nr 76,

poz. 809). Cz zmian wynika a równie z potrzeby wzmocnienia skuteczno ci

dzia ania organów PIP.

W ród wa niejszych zmian, wprowadzonych znowelizowan ustaw , nale y

wymieni :

- stworzenie podstaw prawnych do czenia okr gowych inspektoratów pracy

oraz zmiany ich zakresów w a ciwo ci terytorialnej przez przyj cie zasady, e

okr gowy inspektorat pracy obejmuje zakresem swojej w a ciwo ci terytorialnej

obszar jednego lub wi cej województw;

- przyznanie Marsza kowi Sejmu prawa do ustalania:

siedzib i zakresu w a ciwo ci terytorialnej okr gowych inspektoratów

pracy,

statutu Pa stwowej Inspekcji Pracy,

2

zasad reprezentacji w Radzie Ochrony Pracy oraz wysoko ci diety

cz onków Rady za udzia w jej pracach,

wzoru legitymacji s u bowej pracowników wykonuj cych lub

nadzoruj cych czynno ci kontrolne,

wzorów druków stosowanych w dzia alno ci kontrolnej Pa stwowej

Inspekcji Pracy;

- przyznanie inspektorom pracy prawa do kierowania nakazów wobec

pracodawców niewykonuj cych obowi zku zapewnienia bezpiecznych i

higienicznych warunków pracy osobom fizycznym wykonuj cym prac na innej

podstawie ni stosunek pracy;

- przyznanie inspektorom pracy prawa nakazania pracodawcy wyp aty

nale nego wynagrodzenia za prac , a tak e innego wiadczenia przys uguj cego

pracownikowi;

- decentralizacj uprawnie organów Pa stwowej Inspekcji Pracy, przez

przyznanie:

okr gowemu inspektorowi pracy - prawa do nakazania, w wypadku

stwierdzenia, e stan bezpiecze stwa i higieny pracy zagra a yciu lub

zdrowiu pracowników, zaprzestania przez zak ad pracy lub jego cz

dzia alno ci b d dzia alno ci okre lonego rodzaju,

inspektorowi pracy - prawa do zg oszenia sprzeciwu przeciwko

uruchomieniu wybudowanego lub przebudowanego zak adu pracy albo

jego cz ci, je eli z powodu nieuwzgl dnienia wymaga bezpiecze stwa i

higieny pracy dopuszczenie ich do eksploatacji mog oby spowodowa

bezpo rednie zagro enie ycia lub zdrowia pracowników;

- przyznanie G ównemu Inspektorowi Pracy statusu pracodawcy wobec

wszystkich pracowników Pa stwowej Inspekcji Pracy wykonuj cych lub

nadzoruj cych czynno ci kontrolne;

- nadanie rangi ustawowej przepisom okre laj cym tryb wykonywania czynno ci

kontrolnych;

- wprowadzenie powo ania jako podstawy nawi zania stosunku pracy z

pracownikami zatrudnionymi w Pa stwowej Inspekcji Pracy na stanowiskach

kierowniczych i niektórych samodzielnych;

- wprowadzenie mianowania jako podstawy nawi zania stosunku pracy z

pracownikami Pa stwowej Inspekcji Pracy wykonuj cymi czynno ci kontrolne;

3

- poddanie decyzji inspektorów pracy egzekucji administracyjnej.

Zbyt krótki okres funkcjonowania Pa stwowej Inspekcji Pracy w nowych

ramach prawnych nie pozwala na sformu owanie pe nej oceny przyj tych w ustawie

rozwi za . Wprowadzenie mo liwo ci egzekwowania decyzji organów PIP w drodze

egzekucji administracyjnej, obok istniej cej dotychczas sankcji za niewykonanie

nakazu inspektora pracy w postaci kary grzywny nak adanej na osob fizyczn

(sprawc wykroczenia), z pewno ci stanowi dzia anie represyjne o wystarczaj cej

skuteczno ci. Du y wp yw na efektywno dzia ania b dzie mia a równie

decentralizacja uprawnie organów PIP, za nadanie rangi ustawowej przepisom

dotycz cym trybu wykonywania czynno ci kontrolnych ma podstawowe znaczenie

dla prawid owego kszta towania relacji organów PIP i podmiotów kontrolowanych.

* * *

W Pa stwowej Inspekcji Pracy zatrudnionych by o - wed ug stanu na dzie

31 grudnia 2001 r. – 2 359 pracowników (81 w niepe nym wymiarze czasu pracy),

w tym: 2 194 osoby w okr gowych inspektoratach pracy oraz 165 osób w G ównym

Inspektoracie Pracy. Ponadto w O rodku Szkolenia PIP we Wroc awiu zatrudnionych

by o 58 pracowników.

Stan zatrudnienia w ca ym urz dzie zwi kszy si w porównaniu z 2000 r. o 44

osoby, tj. o 1,9 %, przy czym przyj to do pracy 103 osoby, uby o za 59 osób.

Na stanowiskach ds. merytorycznej dzia alno ci Pa stwowej Inspekcji Pracy

zatrudnionych by o cznie 1 918 osób. W grupie tej :

1 430 osób wykonywa o lub nadzorowa o czynno ci kontrolne,

44 osoby przygotowywa y si do wykonywania czynno ci inspektorskich,

273 osoby realizowa y inne ustawowe zadania, takie jak: poradnictwo

prawne i techniczne, profilaktyka w rolnictwie indywidualnym, rejestracja

uk adów zbiorowych pracy, wspó praca ze zwi zkami zawodowymi,

organizacjami pracodawców oraz spo ecznymi inspektorami pracy,

171 osób wykonywa o czynno ci zwi zane z ewidencjonowaniem,

przetwarzaniem i analizowaniem wyników dzia alno ci kontrolnej

inspektorów pracy.

Ponadto na stanowiskach s u b finansowych, administracyjnych oraz obs ugi

zatrudnionych by o cznie 441 osób , w tym:

- 74 osoby na stanowiskach ds. finansowo-ksi gowych , w tym g ówni ksi gowi;

4

- 297 osób na stanowiskach administracyjnych;

- 70 osób na stanowiskach obs ugi.

G ówny Inspektor Pracy w roku sprawozdawczym dokona nast puj cych

zmian na stanowiskach okr gowych inspektorów pracy (w Warszawie i Olsztynie)

oraz na 4 stanowiskach zast pców okr gowych inspektorów pracy (w Gda sku, w

Szczecinie, w Zielonej Górze, w Warszawie).

Podstawy prawne dzia ania Pa stwowej Inspekcji Pracy zawiera za czniknr 1, a szczegó owe dane o stanie osobowym Pa stwowej Inspekcji Pracy i O rodka

Szkolenia PIP we Wroc awiu przedstawia za cznik nr 2A i 2B.

5

II. ZAGRO ENIA ZAWODOWE I ICH SKUTKI

1. Wypadki przy pracy – dane statystycznea)

Wed ug wst pnych danych GUS, w 2001 r. w wypadkach przy pracyb)

poszkodowanych zosta o 85 275 osób, tj. o ok. 10% mniej ni w poprzednim roku;

jest to najni sza w okresie 1991 – 2001 liczba osób poszkodowanych wwypadkach.

Liczba poszkodowanych w wypadkach przy pracyw latach 1991 – 2001

0

20 000

40 000

60 000

80 000

100 000

120 000

140 000

1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001

liczba poszkodowanych

W Y P A D K I O G Ó E M

ród o: dane GUS

Zmniejszeniu si liczby poszkodowanych w wypadkach przy pracy towarzyszy

spadek wska nika cz sto ci wypadków ogó em (wyra aj cego liczb osób

poszkodowanych w przeliczeniu na 1 000 pracuj cych) o ok. 7,8%.

Szczegó owe dane przedstawia wykres.

a) dane o wypadkach przy pracy w gospodarce narodowej wed ug Polskiej Klasyfikacji Dzia alno ci

(PKD), bez rolnictwa indywidualnego;b) oraz wypadkach traktowanych na równi z wypadkami przy pracy – czyli w czasie trwania podró y

s u bowej; w zwi zku z odbywaniem s u by w zak adowych i resortowych formacjach samoobrony

albo w zwi zku z przynale no ci do obowi zkowej lub ochotniczej stra y po arnej dzia aj cej w

zak adzie pracy lub przy wykonywaniu zada zleconych przez dzia aj ce w zak adzie pracy

organizacje, np. zawodowe.

6

Wska nik cz sto ci wypadków przy pracyw latach 1991 – 2001

9,639,02

9,339,07

9,92

10,28

10,339,86

8,428,37

7,72

0,04

2,04

4,04

6,04

8,04

10,04

12,04

1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001

wska nik cz sto ci na 1 000 pracuj cychWYPADKI OGÓ EM

Wska nik cz sto ci wypadków miertelnychw latach 1991 – 2001

0,0500,052

0,045

0,0550,060

0,057

0,06

0,0570,060

0,0570,065

0,040

0,045

0,050

0,055

0,060

0,065

0,070

1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001

wska nik cz sto ci na 1 000 pracuj cych

WYPADKI MIERTELNE

Wska nik cz sto ci wypadków ci kichw latach 1991 – 2001

0,440,32

0,260,21 0,20 0,18

0,170,16

0,120,12

0,10

0,040,090,140,190,240,290,340,390,440,49

1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001

wska nik cz sto ci na 1 000 pracuj cych

WYPADKI CI KIE

W ród poszkodowanych w wypadkach w minionym roku, 1 155 osób dozna o

ci kich obra e cia a; 548 osób ponios o mier .

Liczba miertelnych ofiar wypadków zmniejszy a si o 46, a osób

poszkodowanych w wypadkach ci kich o 196 (wska niki cz sto ci wypadków

zmniejszy y si odpowiednio o 3,8% i 16,7%).

7

Szczegó owe dane przedstawiaj wykresy; zwraca uwag zw aszcza wyra na

tendencja malej ca w zakresie wypadków ci kich. W ci gu lat 1991 – 2001

wska nik ten zmala ponad 4 – krotnie.

Spadek ogólnej liczby poszkodowanych w wypadkach odnotowano we wszystkich sekcjach gospodarki, tak e w tych, które charakteryzuj si wy szym

ni przeci tne ryzykiem zawodowym. I tak w górnictwie i kopalnictwie – o ok. 17%;

przetwórstwie przemys owym – o ok. 12%; budownictwie – o ok. 14,5% oraz

rolnictwie, owiectwie i le nictwie – o ok. 11%. Oceniaj c jednak kszta towanie si

wska ników wypadków w sekcji górnictwo i kopalnictwo, nale y wzi pod uwag

specyfik tej ga zi gospodarki, gdzie zdarza si , e w wyniku jednej katastrofy

miertelnym b d ci kim wypadkom ulega wiele osób. Tendencja do obni ania si

wska nika wypadków ci kich i miertelnych nie dotyczy sekcji rybo ówstwo i

rybactwo. Wynika to jednak z faktu, i pojedynczy wypadek przy tak niewielkiej

liczbie pracuj cych w tej sekcji (ok. 10 tys.) powoduje znaczne wahania wska nika.

W roku 2000 w ww. sekcji wypadkom miertelnym uleg y 3 osoby, a w 2001 – 5, co

spowodowa o ok. 2-krotny wzrost wska nika wypadków miertelnych.

Szczegó owe informacje dotycz ce wypadkowo ci w sekcjach gospodarki

przedstawiaj wykresy.

8

Wska niki cz stotliwo ci wypadków ogó em, miertelnych i ci kichna 1 000 pracuj cych w wybranych sekcjach PKD w latach 1993 - 2001*

11,83

13,19

12,89

14,12

14,72

15,32

15,20

12,78

12,21

93 94 95 96 97 98 99 00 01

0,125

0,142

0,136

0,130 0,195

0,143

0,131

0,170

0,138

93 94 95 96 97 98 99 00 01

0,51

0,41 0,47

0,35

0,33

0,32

0,26

0,25

0,25

93 94 95 96 97 98 99 00 01

10,70

11,28

11,94

13,42

14,67

14,89

13,83

12,66

11,85

93 94 95 96 97 98 99 00 01

0,113

0,137

0,116

0,136

0,121

0,120

0,080

0,061

0,089

93 94 95 96 97 98 99 00 01

0,42

0,37

0,34

0,29 0,33

0,25

0,18 0,21 0,24

93 94 95 96 97 98 99 00 017,438,8010,68

10,53

10,97

10,29

7,528,35

8,27

93 94 95 96 97 98 99 00 01

0,120

0,131

0,070

0,454 0,

627

0,239

0,246

0,269

0,516

93 94 95 96 97 98 99 00 01

0,78

0,46

0,14

0,45 0,47

0,24 0,

33

93 94 95 96 97 98 99 00 01

15,39

17,10

20,06

24,3929,16

31,41

35,29

38,90

42,23

93 94 95 96 97 98 99 00 01

0,178

0,142

0,166

0,187

0,111

0,157

0,122 0,175

0,143

93 94 95 96 97 98 99 00 01

0,48

0,43

0,30

0,20

0,19 0,20

0,20

0,14

0,09

93 94 95 96 97 98 99 00 01

12,77

13,79

13,44

15,45

15,82

15,87

15,38

13,63

13,25

93 94 95 96 97 98 99 00 01

0,047

0,053

0,050

0,058

0,058

0,055

0,039

0,058

0,052

93 94 95 96 97 98 99 00 01

0,35

0,29

0,28

0,27

0,25

0,24

0,18 0,20

0,18

93 94 95 96 97 98 99 00 01

WYPADKI OGÓ EM WYPADKI MIERTELNE WYPADKI CI KIE

ROLNICTWO, OWIECTWO I LE NICTWO

RYBO ÓWSTWO I RYBACTWO

GÓRNICTWO I KOPALNICTWO

PRZETWÓRSTWO PRZEMYS OWE

BUDOWNICTWO

* - lata 1993-1999 klasyfikacja gospodarki wg EKD, lata 2000-2001 wg PKDród o: dane GUS (1993-2000 ostateczne,2001-nieostateczne; w latach 2000-2001 w sekcji Rybo ówstwo i rybactwo nie odnotowano wypadków ci kich)

Wypadki w podziale terytorialnym krajuZ analizy danych GUS o wypadkach przy pracy wynika, e w 2001 r. we

wszystkich województwach zmniejszy a si liczba osób poszkodowanych.

Prawie we wszystkich odnotowano równie zmniejszenie wska nika wypadków

ogó em (tylko w woj. pomorskim wska nik ten uleg niewielkiemu wzrostowi - o 2%).

Struktura wypadków przy pracy wg województw nie uleg a znacznym zmianom w

porównaniu do roku 2000.

Spo ród 8 województw, które w 2000 roku charakteryzowa y si najwy szym

wska nikiem wypadków miertelnych, w 7 wska nik ten w roku 2001 zmniejszy si

(wzrós w woj. pomorskim – o 19%). Zwraca uwag znaczny wzrost wska nika

wypadków miertelnych w woj. podlaskim - o 103% oraz opolskim - o 71%.

W dwóch województwach (zachodniopomorskim i wielkopolskim) ci kimwypadkom przy pracy uleg o wi cej pracowników ni w roku 2000 – wska nik

wypadków ci kich w tych województwach wyniós 0,13. W pozosta ych

województwach liczba poszkodowanych w wypadkach ci kich uleg a zmniejszeniu

(zmniejszy si równie wska nik tych wypadków). Warto zauwa y , e to korzystne

zjawisko wyst pi o we wszystkich (o miu) województwach, które w roku 2000

charakteryzowa y si najwy szym wska nikiem wypadków ci kich.

Nale y podkre li , e statystyka pa stwowa w zakresie wypadkowo ci nie w

pe ni odpowiada rzeczywisto ci. Z przeprowadzonych przez Pa stwow Inspekcj

Pracy w roku 2001 kontroli w zakresie sporz dzania kart statystycznych wypadków i

wysy ania ich do WUS wynika, e nieprawid owo ci dotyczy y 9% zaistnia ych w tych

zak adach wypadków.

Dane statystyczne dot. wypadków przy pracy wg sekcji i podsekcji gospodarki

narodowej oraz województw zawieraj za czniki nr 3, 4, 5, 6, 7.

10

Poszkodowani w wypadkach ogó emwg województw w 2001 r.

(wska nik cz sto ci wypadków na 1 000 pracuj cych)

Ogó em dla kraju: 7,72Pomorskie

8,19 Warmi sko-Mazurskie

10,60Zachodnio-pomorskie

8,52 Podlaskie8,09

Kujawsko-Pomorskie

8,72

Mazowieckie5,23Lubuskie

9,04 Wielkopolskie8,85

ódzkie7,46

Lubelskie7,13

Dolno l skie10,71

wi tokrzyskie6,82

Opolskie10,13

2000 l skie8,34

Podkarpackie6,04Ma opolskie

5,99

ród o: dane GUS

Poszkodowani w wypadkach miertelnychwg województw w 2001 r.

(wska nik cz sto ci wypadków na 1 000 pracuj cych)

11ród o: dane GUS

2000

Podkarpackie0,047

Ma opolskie0,045

wi tokrzyskie0,039l skie

0,058

Dolno l skie0,049

Opolskie0,072

Lubuskie

0,039

ódzkie0,041

Lubelskie0,038

Mazowieckie0,052Wielkopolskie

0,045

Kujawsko-Pomorskie

0,036

Zachodnio-pomorskie

0,044

Warmi sko--Mazurskie

0,037

Pomorskie0,081

Podlaskie0,067

Ogó em dla kraju: 0,050

Dane z ró nych krajów dotycz ce wypadkowo ci s porównywalne jedynie

w cz ci dotycz cej wypadków miertelnych, dla niektórych sekcji gospodarki.

W 2001 r. Biuro Statystyczne Wspólnot Europejskich „Eurostat” opublikowa o

wyniki szczegó owej analizy odpowiednich zbiorczych danych dla ca ej Unii

Europejskiej za 1998 r. dla 9 nast puj cych sekcji gospodarki: rolnictwo, owiectwo i

le nictwo; przetwórstwo przemys owe (dzia alno produkcyjna); wytwarzanie i

zaopatrywanie w energi elektryczn , gaz i wod ; budownictwo; handel i naprawy;

hotele i restauracje; transport, gospodarka magazynowa i czno ; po rednictwo

finansowe oraz obs uga nieruchomo ci i firm. W okresie obj tym analiz , w krajach

UE wymienione sekcje gospodarki skupi y ok. 71% ogó u pracuj cych, a w Polsce ok.

73% (poza rolnictwem indywidualnym).

W 1998r. ogólny wska nik cz stotliwo ci wypadków miertelnych dla tych 9

sekcji gospodarki – liczony na 100 tys. pracuj cych – wynosi w UE - 5,03, a dla

Polski – 6,3.

9,

6,

3,

Wypadki miertelne przy pracy w Polsce na tle krajów "UE-15"dla wybranych sekcji gospodarki w 1998 r.

(na 100 tys. pracuj cych)

0,0

0

0

0

12,0

15,0

Budownictwo Rolnictwo,owiectwo ile nictwo

Transport, gosp.magazynowa i

czno

Przetwórstwoprzemys owe

Wytw. i zaopatr.w energi elektr.,

gaz, wod

Handel i naprawy Hotele irestauracje

Po rednictwofinansowe

Obs uganieruchomo ci i

firm

UE-15 Polska

ród o: dane Eurostat i GUS

Z przeprowadzonego porównania ww. publikacji z danymi GUS wynika, e

obszary najwi kszych zagro e wypadkowych w Polsce generalnie pokrywaj si z

najbardziej wypadkogennymi sekcjami gospodarki w „UE-15”.

Najwi ksze ryzyko wypadków miertelnych – zarówno w Polsce, jak i w UE -

wyst powa o w sekcjach: budownictwo; rolnictwo, owiectwo i le nictwo oraz

transport, gospodarka magazynowa i czno . Ponadto w Polsce wysokie ryzyko

12

wypadków miertelnych wyst powa o poza ww. sekcjami równie w sekcji

wytwarzanie i zaopatrywanie w energi elektryczn , gaz, wod .

2. Badanie okoliczno ci i przyczyn wypadków przy pracyW 2001 r. inspektorzy pracy zbadali okoliczno ci i przyczyny 2 491

wypadków przy pracy, w których poszkodowanych zosta o 3 185 osób. Spo ród nich

mier ponios o 546 osób, ci kich uszkodze cia a dozna o – 1 032, l ejszych –

1 607. W ród zbadanych wypadków by o 435 wypadków zbiorowych, w których

poszkodowanych zosta o 1 129 osób (106 miertelnie, 135 ci ko, 888 lekko). Do

ponad po owy z nich (59,3%) dosz o w wyniku wypadków drogowych.

Prawie co trzeci wypadek wydarzy si w zak adach zatrudniaj cych od 100 do

500 pracowników, przy czym najwi cej wypadków ze skutkiem miertelnym (27,7%)

mia o miejsce w zak adach o zatrudnieniu do 10 osób.

W porównaniu do 2000 r. nie odnotowano istotnych zmian w strukturze

wydarze powoduj cych wypadki przy pracy. Nadal dominuj : uderzenia,

pochwycenia, przygniecenia osób przez maszyny, ich cz ci, urz dzenia, narz dzia

(25,1%); wypadki drogowe (18,0%), upadki z wysoko ci (13,9%).

Dane dotycz ce tych wydarze przedstawia wykres.

Wypadki miertelne, ci kie i zbiorowebadane przez PIP w 2001 r.wg dominuj cych wydarze

3%5%5%

6%9%

14%18%

2%

25%

2%dzia anie osób trzecich - np. pobicia, napady

pora enie pr dem elektrycznym

po ar, wybuch

nag e przypadki medyczne - np. zawa , udar mózgu

upadek, potkni cie si , po lizgni cie osób na p aszcz.

uderzenia, przygn. cz owieka przez czynniki mat. transport.

uderzenia, przygn. osób przez spadaj cy.... czynnik mater.

upadki z wysoko ci

wypadki drogowe

uderzenia, pochwycenia, przygn. osób przez maszyny.....

ród o: dane PIP

13

Podobnie jak w latach ubieg ych, wydarzenia charakteryzuj ce si

szczególnie du miertelno ci to g ównie:

wypadki drogowe (28,5% ogó u wypadków miertelnych);

nag e przypadki medyczne (16,2%);

upadki z wysoko ci (15,8%);

uderzenia, pochwycenia, przygniecenia osób przez maszyny, ich

cz ci, urz dzenia, narz dzia (11,1%);

przygniecenie osób przez spadaj cy, wysypuj cy, wylewaj cy si

czynnik materialny (8,9%).

Najwi cej wypadków powoduj cych ci kie uszkodzenie cia a zosta o

spowodowanych nast puj cymi wydarzeniami:

uderzenia, pochwycenia, przygniecenia osób przez maszyny (38,7%

ogó u wypadków ci kich);

upadki z wysoko ci (18,2%);

wypadki drogowe (11,6%);

przygniecenia osób przez spadaj cy, wysypuj cy, wylewaj cy si

czynnik materialny (9,4%);

przygniecenia osób przez transportowane czynniki materialne (4,3%).

W poni szej tabeli przedstawiono lokalizacj miejsc, w których najcz ciej

dochodzi o do wypadków oraz czynniki najcz ciej prowadz ce do powstania

urazów.

Miejsce wypadku Zbiorowe miertelne Ci kie Lekkiepomieszczenia produkcyjne 8,8% 10,1% 36,8% 27,6%trasy komunikacyjne 59,8% 35,2% 14,7% 29,2%

teren budowy 6,4% 16,4% 20,2% 12,8%magazyny i sk adowiska 2,5% 7,0% 7,2% 8,7%

Czynnik

ruchome cz ci maszyn i poruszaj ce si narz dzia 1,4% 4,5% 29,1% 13,8%przemieszczaj ce si maszyny i urz dzenia 41,2% 24,9% 12,2% 20,6%po o enie stanowiska pracy na wysoko ci 3,6% 13,1% 14,5% 8,5%spadaj ce przedmioty (obluzowane cz ci, od amki) 5,1% 7,7% 8,5% 9,2%

Dane dotycz ce struktury zawodowej poszkodowanych w wypadkach

zbadanych przez PIP przedstawia wykres.

14

Wypadki przy pracybadane w 2001 r. przez PIP

wg struktury zawodów osób poszkodowanych

3,5%

3,6%

3,8%

4,2%

4,7%

5,1%

5,7%

7,7%

3,5%

9,8%

robotnicy pomocniczy w górnictwie i budownictwie

pracownicy us ug ochrony

mechanicy maszyn i urz dze

robotnicy budowlani robót wyko czeniowych

formierze odlewniczy, spawacze, blacharze, monterzykonstrukcji metalowych i pokrewni

elektromonterzy sprz tu elektrycznego i elektronicznego

robotnicy obróbki drewna, stolarze meblowi i pokrewni

kowale, lusarze i pokrewni

robotnicy budowlani robót stanu surowego i pokrewni

kierowcy pojazdów silnikowych

ród o: dane PIP

W ród poszkodowanych w wypadkach zbadanych przez PIP 87,8% stanowili

m czy ni. W wypadkach miertelnych udzia m czyzn wynosi 94,3 %. Najwi cej

poszkodowanych by o w wieku 40-49 lat (30,3% ogó u). Znaczn grup

poszkodowanych stanowi y osoby m ode w wieku 20-29 lat (25,8%) oraz w grupie 30-

39 lat (24,1%). Najwi cej poszkodowanych w wypadkach miertelnych stanowi y

osoby w wieku 40-49 lat (34,6%). W badanych wypadkach poszkodowanych zosta o

38 pracowników m odocianych (15-18 lat), w tym obra e miertelnych dozna 1

m odociany, ci kich – 16. W porównaniu do poprzedniego roku, zmniejszy a si

liczba poszkodowanych pracowników m odocianych o 6, w tym ze skutkiem

miertelnym o 5.

Z przeprowadzonej analizy wynika, e wypadkom najcz ciej ulegaj osoby o krótszym ni 1 rok sta u pracy, a ryzyko wypadku wyra nie maleje wraz zwyd u aniem si okresu zatrudnienia w danym zak adzie.

Udzia poszkodowanych o ró nym sta u pracy u danego pracodawcy w

ogólnej liczbie wypadków zbadanych przez PIP przedstawia wykres.

15

Wypadki przy pracybadane przez PIP w 2001 r.wg sta u pracy w zak adzie

7,3%

11,0%

13,0%

27,1%

5,8%do 5 lat

do 4 lat

do 3 lat

do 2 lat

do 1 roku

sta pracy

ród o: dane PIP

Z ustale inspektorów pracy wynika, e w ród przyczyn wypadkówniew a ciwa organizacja pracy (tzw. przyczyny organizacyjne) stanowi a 39%;

przyczyny techniczne, zwi zane z niew a ciwym stanem czynników materialnych –-

11%, a tzw. przyczyny ludzkie (zwi zane z zachowaniem pracowników) – 50%.

Przyczyny techniczne to w szczególno ci:

brak lub niew a ciwe urz dzenia zabezpieczaj ce i rodki ochrony

zbiorowej (urz dzenia ograniczaj ce wysi g elementów, blokady nap du,

armatura odcinaj ca, zawory bezpiecze stwa, przelewy, os ony

elementów i stref niebezpiecznych, por cze itp.);

niew a ciwa stateczno czynnika materialnego - niekontrolowana zmiana

pozycji wyposa enia stanowiska pracy i materia ów w czasie pracy (np.

wskutek braku odpowiedniego kszta tu, zamocowania do pod o a);

niew a ciwa eksploatacja czynnika materialnego (brak czyszczenia,

smarowania, regulacji oraz napraw wyposa enia technicznego stanowisk

pracy w sposób okre lony w instrukcjach i zaleceniach ustalonych przez

wytwórców lub projektantów, przekraczanie dopuszczalnych parametrów

pracy urz dze itp.);

ukryte wady materia owe czynnika materialnego (niew a ciwa struktura

wewn trzna, w a ciwo ci mechaniczne, sk ad chemiczny itp.).

16

Przyczyny organizacyjne to w szczególno ci:

tolerowanie przez nadzór odst pstw od zasad bezpiecznej pracy (w

szczególno ci: u ywania niew a ciwych materia ów i narz dzi,

niew a ciwego obchodzenia si z materia ami i energi , niestosowania

wymaganych zabezpiecze itp.);

brak nadzoru i w a ciwej koordynacji prac zbiorowych;

brak lub niew a ciwe przeszkolenie pracowników w zakresie

bezpiecze stwa pracy i ergonomii (brak odpowiednich szkole ,

niedostosowanie programów szkole do rodzaju wyst puj cych zagro e

wypadkowych itp.);

brak lub niew a ciwe instrukcje bezpiecznego wykonywania pracy przy

u yciu stosowanych maszyn i urz dze oraz prowadzenia procesów

technologicznych;

dopuszczanie do pracy pracowników z przeciwwskazaniami lekarskimi, a

tak e bez wymaganych bada profilaktycznych;

dopuszczanie do wykonywania prac osób nie posiadaj cych wymaganych

kwalifikacji zawodowych i dodatkowych uprawnie ;

niew a ciwa organizacja stanowisk pracy (brak lub niew a ciwy dobór

ochron osobistych, nieodpowiednie doj cia lub przej cia itp.).

Przyczyny ludzkie to przede wszystkim:

nieprawid owe zachowanie si pracownika, w tym spowodowane:

lekcewa eniem zagro enia i polece prze o onych, niedostateczn

koncentracj uwagi na wykonywanej czynno ci, zaskoczeniem

niespodziewanym zdarzeniem, po piechem;

niew a ciwe, samowolne, zachowanie si pracownika, w tym:

wykonywanie czynno ci bez usuni cia zagro e (np. niewy cznie

maszyny lub zasilania elektrycznego), wej cie b d wjechanie w obszar

zagro ony bez upewnienia si czy nie ma niebezpiecze stwa;

niestosowanie przez pracowników, mimo posiadania na wyposa eniu,

rodków ochrony osobistej i zbiorowej oraz urz dze zabezpieczaj cych,

w tym: rodków zabezpieczaj cych przed upadkiem z wysoko ci,

urz dze wentylacyjnych, os on.

17

Na wykresie przedstawiono relacj wydarzenie – przyczyny w odniesieniu do

zbadanych w 2001 r. wypadków miertelnych.

Wypadki miertelne w 2001 r.(relacja wydarzenie - przyczyny)

55%

27%

38%

32%

47%

37%

85%

88%

42%

43%

62%

42%

52%

14%

10%

18%

11%

15%

11%

12%

40%

52%

56% 5%

2%

1%

3%

0% 20% 40% 60% 80% 100%

upadek, potkni cie si cz owieka na p aszczy nie

uderzenie, przygniecenie cz owieka przez czynniki materialne transportowane

po ar, wybuch

dzia anie pr du elektrycznego

uderzenie, przygniecenie cz owieka przez spadajacy, wysypuj cy si czynnikmaterialny

uderzenie, pochwycenie, przygniecenie cz owieka przez maszyny

upadek z wysoko ci

nag e przypadki medyczne

wypadek drogowy

ludzkieorganizacyjnetechniczne

ród o: dane PIP

Zastosowane rodki prawne3 280 decyzji, w tym:

- 406 decyzji wstrzymania prac,

- 57 decyzji skierowania pracowników do innych prac;

1 325 wyst pie zawieraj cych 3 860 wniosków;

479 wniosków do kolegiów ds. wykrocze zawieraj cych 986 zarzutów,

spo ród których do ko ca stycznia 2002 r. rozstrzygni to 336 na kwot ok.

303 tys. z ;

16 wniosków do s du zawieraj cych 37 zarzutów, spo ród których do

ko ca stycznia 2002 r. rozstrzygni to 1 wniosek i zas dzono kwot

1 tys. z ;

647 mandatów karnych zawieraj cych 990 wykrocze na czn kwot

342 tys. z ;

49 rodków wychowawczych.

18

Uzyskane efektyw 229 zak adach opracowano lub poprawiono instrukcje w zakresie

bezpiecze stwa i higieny pracy;

w 208 zak adach poddano szkoleniu w zakresie bezpiecze stwa i higieny

pracy 6 252 osoby;

zainstalowano lub doprowadzono do w a ciwego stanu os ony elementów i

stref niebezpiecznych 205 maszyn i urz dze technicznych;

zapewniono prawid owe dzia anie urz dze zabezpieczaj cych w sytuacjach

awaryjnych dla 70 maszyn i urz dze technicznych;

zabezpieczono 79 stanowisk pracy na wysoko ci, w wykopach, w zbiornikach

oraz w s siedztwie linii elektroenergetycznych;

w 53 zak adach opracowano wykazy i okre lono szczegó owe wymagania przy

organizowaniu prac szczególnie niebezpiecznych;

w 46 zak adach 904 pracowników zosta o wyposa onych w rodki ochrony

indywidualnej;

w 38 zak adach doprowadzono do w a ciwego stanu technicznego elementy

obiektów i pomieszcze pracy;

podj to dzia ania organizacyjne w celu w a ciwego przygotowania do pracy

4 100 pracowników (prawid owe szkolenia bhp, terminowe kierowanie na

badania profilaktyczne, powierzanie obs ugi maszyn i urz dze

wykwalifikowanej za odze);

udoskonalono kontrol przebiegu procesów technologicznych, dzi ki czemu

uzyskano bezpieczniejsze warunki pracy dla 2 266 pracowników;

zapewniono eksploatacj maszyn i urz dze zgodn z wymaganiami

okre lonymi w dokumentacjach techniczno-ruchowych, przez co poprawiono

bezpiecze stwo obs ugi dla 1 783 osób;

doprowadzono do w a ciwego przygotowania i zorganizowania prac dla 567

pracowników zatrudnionych w warunkach szczególnego zagro enia dla

zdrowia i ycia ludzkiego przy eksploatacji urz dze i instalacji

energetycznych;

wyegzekwowano stosowanie przydzielonych rodków ochrony indywidualnej

dla 822 pracowników.

19

Najwi cej wypadków przy pracy inspektorzy zbadali w takich sekcjach

(dzia ach) gospodarki, jak: budownictwo, produkcja artyku ów spo ywczych i

napojów, produkcja drewna i wyrobów z drewna, produkcja metali i wyrobówmetalowych, handel i transport. Dzia y te od lat charakteryzuj si znaczn

wypadkowo ci tak e w krajach Unii Europejskiej.

Zasadnicze problemy, które decyduj o tragicznych skutkach zdarze

wypadkowych w tych bran ach, to nadal:

znaczny udzia czynnika ludzkiego w przyczynach wypadków, w tym

wynikaj cych z nieprawid owego zachowania si pracowników w procesie pracy

(spowodowanego zm czeniem, po piechem, brakiem znajomo ci ryzyka

zawodowego, lekcewa eniem zagro enia – ryzykanctwem, brawur );

niew a ciwa (ogólna i na konkretnych stanowiskach) organizacja pracy w

zakresie zapewnienia przez pracodawców bezpiecznych warunków pracy;

niespe nienie wymaga przepisów i norm technicznych w zakresie wyposa enia

maszyn i urz dze technicznych w urz dzenia ochronne.

rodki prawne, stosowane przez inspektorów pracy w ramach badania

wypadków, wymuszaj popraw poziomu bezpiecze stwa pracy w zak adach w

których mia y one miejsce. W ostatnich latach inspektorzy pracy k ad jednak coraz

wi kszy nacisk na dzia ania pozakontrolne, maj ce na celu przede wszystkim

rozwój kultury prewencji wypadkowej. Dzia ania te s nakierowane m.in. na

podniesienie wiadomo ci pracodawców i pracowników o wyst puj cym ryzyku

zawodowym i mo liwych do zastosowania rodkach zapobiegawczych.

Do wiadczenia krajów UE wskazuj , e ta forma mo e tak e przynie trwa e efekty.

Dzia ania w tym zakresie polega y m.in. na przekazywaniu pracodawcom

informacji o przyczynach zbadanych wypadków oraz o ujawnionych ród ach

czynników szczególnie niebezpiecznych. Organizowane by y równie narady i

spotkania z przedstawicielami ró nych rodowisk zainteresowanych problematyk

zapobiegania wypadkom (pracodawcy, stowarzyszenia naukowo-techniczne,

organizacje zwi zkowe, organy nadzoru nad warunkami pracy itp.).

Przyk adami realizowanych w roku sprawozdawczym form oddzia ywania

pozakontrolnego PIP s :

20

pisma prewencyjne:

przekazanie do 507 zak adów oraz 6 stowarzysze pracodawców i

3 organizacji zwi zkowych szczebla wojewódzkiego informacji

dotycz cych zagro e przy eksploatacji okre lonych grup maszyn i

urz dze , w tym maszyn drogowych, przeno ników oraz urz dze

energetycznych;

przekazanie do 366 zak adów przemys u drzewnego, 200 z bran y

budowlanej oraz 120 z bran y przetwórstwa spo ywczego – informacji o

charakterystycznych dla ich profilu dzia alno ci gospodarczej rodzajach

zagro e wypadkowych;

informowanie spo ecze stwa i pracodawców o wypadkach przy pracy oraz o

rodkach profilaktycznych w trakcie cyklicznych kontaktów z redakcjami prasy

i radia;

organizowanie spotka z wojewódzkimi komisjami ochrony pracy oraz

konferencji prasowych z udzia em pos ów, np. nt. okoliczno ci i przyczyn

wypadków przy pracy i katastrof zaistnia ych w latach 2000-2001.

W roku 2001 zespo y specjalistów PIP bada y tak e przyczyny zaistnia ych

katastrof budowlanych, awarii przemys owych i innych zdarze , które spowodowa y

b d mog y spowodowa ofiary w ludziach, straty mienia i dewastacj rodowiska

naturalnego. Szczegó owe informacje na ten temat zawarte s w raporcie „Katastrofy

2001”.

W roku sprawozdawczym kontrolowano realizacj postanowierozporz dzenia Rady Ministrów z dnia 28.07.1998 r. w sprawie ustalania okoliczno ci i przyczyn wypadków przy pracy oraz sposobu ich dokumentowania,

a tak e zakresu informacji zamieszczanych w rejestrze wypadków przy pracy.

Inspektorzy pracy dokonali oceny 10 076 dokumentacji powypadkowych w

2 466 zak adach. Najbardziej istotne nieprawid owo ci uj to w tabeli.

Stwierdzone nieprawid owo ci wskazuj , e nadal wielu pracodawców traktuje

post powanie powypadkowe jedynie jako sposób okre lenia uprawnie do

wiadcze z ubezpieczenia dla poszkodowanych pracowników i ich rodzin.

W obawie przed ewentualn odpowiedzialno ci za wypadek, pomija si cz stoprzyczyny techniczne i organizacyjne, co wyklucza mo liwo zastosowaniaadekwatnych rodków profilaktycznych i w konsekwencji zapobieganie podobnym

21

zdarzeniom w przysz o ci. Tymczasem inspektorzy PIP stwierdzali, e niew a ciwa

organizacja stanowiska pracy (jak równie ogólna organizacja pracy) by y

przyczynami wielu wypadków, dla których zespo y powypadkowe ustali y przyczyny

tzw. „ludzkie”, przypisuj c pracownikom nieprawid owe zachowanie si wobec

zagro enia. Na jako dochodze powypadkowych ma równie wp yw przygotowanie

osób wchodz cych w sk ad zespo ów powypadkowych, szczególnie w ma ych

zak adach. Cz onkowie tych zespo ów maj cz sto problemy z odtworzeniem

przebiegu wypadków w uk adzie przyczynowo – skutkowym, a tak e z kwalifikacj

przyczyn i rodzaju wypadku ze wzgl du na zaistnia e skutki.

Odsetekdokumentacji,

w których stwierdzono

nieprawid owo ciZagadnienia obj te kontrol

2001 2000 1999

Uwagi(dot. roku 2001)

post powanie powypadkowe 1 1 2 zespo y powypadkowe nie przyst pi y w ogóle do ustalenia okoliczno ci i przyczyn 69 zg oszonych wypadków

terminowo post powaniapowypadkowego 8 8 20 zespo y powypadkowe przyst pi y z nieuzasadnion zw ok do

ustalania okoliczno ci i przyczyn 848 badanych wypadków

ustalanie przyczyn wypadków 14 14 21 zespo y powypadkowe nie ustali y przyczyn 1421 wypadków,ograniczaj c si tylko do ustalenia wydarzenia i okoliczno ci

prawid owo ustalania przyczynwypadków 7 6 15

ustalone przez zespo y powypadkowe przyczyny 660 wypadków by y nieadekwatne do przyczyn ustalonych przez inspektorapracy

okre lanie wnioskówprofilaktycznych w protoko ach 7 8 22 w odniesieniu do 699 wypadków zespo y powypadkowe nie

przedstawi y wniosków profilaktycznychprawid owo okre laniawniosków profilaktycznych 11 12 16 ustalone przez zespo y wnioski profilaktyczne by y

nieadekwatne do przyczyn 1130 wypadków dzia ania profilaktycznepracodawców 6 7 21 pracodawcy nie zastosowali rodków profilaktycznych w

zwi zku z 614 wypadkami

Zastosowane rodki prawne273 decyzje;

1 493 wyst pienia zawieraj ce 4 998 wniosków;

50 wniosków do kolegiów ds. wykrocze zawieraj cych 64 zarzuty,

spo ród których do ko ca stycznia 2002 r. rozstrzygni to 29 na kwot 37,8

tys. z ;

60 mandatów karnych zawieraj cych 71 wykrocze na kwot 20,5 tys. z ;


22

Uzyskane efektyzespo y powypadkowe przyst pi y do ustalenia okoliczno ci i przyczyn

wypadków oraz sporz dzi y protoko y powypadkowe z 22 zdarze (32%

wypadków, w odniesieniu do których stwierdzono brak post powania

powypadkowego);

w 331 protoko ach powypadkowych podano przyczyny wypadków, ponadto

uzupe niono tre 191 protoko ów i okre lono przyczyny wypadków adekwatne

do stanu faktycznego (25% protoko ów, w których stwierdzono brak lub

podanie niew a ciwych przyczyn);

w 140 protoko ach powypadkowych przedstawiono wnioski profilaktyczne,

tak e w 195 protoko ach poprawiono wnioski i dostosowano do faktycznych

przyczyn wypadków (18% protoko ów, w których stwierdzono brak lub

niew a ciwe wnioski);

w 101 przypadkach pracodawcy wdro yli rodki profilaktyczne zapobiegaj ce

podobnym wypadkom (16% wypadków, po których nie podj to dzia a

profilaktycznych).

W 2001 r. w 2 466 zak adach przeprowadzono kontrol przestrzegania przez

pracodawców postanowie przepisów prawa w zakresie rejestracji i zg aszania doGUS wypadków przy pracy. Stwierdzone nieprawid owo ci przedstawiono w tabeli.

Zagadnienia obj te kontrolOdsetek zak adów, w których stwierdzono

nieprawid owo ci2001 2000 1999

Uwagi(dot. roku 2001)

rejestrowanie wypadków 6 4 11 nie zarejestrowano 252 wypadków przy pracy sporz dzanie karty statystycznejwypadku 8 10 11 nie sporz dzono kart statystycznych 362 wypadków

prawid owo sporz dzania kartystatystycznej wypadku 7 7 9 nieprawid owo sporz dzono karty statystyczne 263

wypadkówterminowo wysy ania kartystatystycznej do WUS 5 6 11 nie wys ano do WUS w terminie kart statystycznych

228 wypadków

Wi kszo stwierdzonych narusze prawa w zakresie rejestracji i zg aszania

wypadków do GUS wyst powa a w zak adach sektora prywatnego (633 zak adów, co

stanowi o 35% wszystkich skontrolowanych zak adów prywatnych). W sektorze

publicznym stwierdzono nieprawid owo ci w 137 zak adach (21% wszystkich

skontrolowanych firm tego sektora). Liczba nieprawid owo ci przy sporz dzaniu i

przesy aniu statystycznych kart wypadków ro nie wraz ze spadkiem stanu

23

zatrudnienia. Ma e zak ady zatrudniaj ce do 9 pracowników nie spe niajwymaga w tym zakresie prawie 3-krotnie cz ciej ni zak ady du e,o zatrudnieniu ponad 250 pracowników.

Zastosowane rodki prawne157 decyzji, w tym:

- 112 na pi mie,

- 45 decyzji ustnych;

541 wniosków w wyst pieniach.

Uzyskane efektyza o ono rejestry wypadków przy pracy w 60 zak adach (45% zak adów, w

których stwierdzono brak rejestru wypadków) oraz zarejestrowano w

zak adowych rejestrach 116 wypadków (46% wypadków, które nie zosta y

zarejestrowane);

sporz dzono karty statystyczne 112 wypadków (31% wypadków, dla których

nie sporz dzono takich kart);

poprawiono 103 karty statystyczne wypadków (39% kart, które by y

sporz dzone nieprawid owo).

Najcz ciej wyst puj ce przyczyny narusze prawaniedostateczna wiedza w dziedzinie wypadkoznawstwa, nieznajomo

przepisów bezpiecze stwa i higieny pracy oraz stanu techniki w zakresie

zapobiegania wypadkom - w ród cz onków wielu zespo ów powypadkowych;

lekcewa enie obowi zuj cych przepisów prawa i procedur w zakresie

post powania powypadkowego;

niech zespo ów powypadkowych do wszechstronnego ustalania wszystkich

przyczyn wypadków, zw aszcza tych, w stosunku do których zastosowanie

adekwatnych rodków profilaktycznych poprawiaj cych bezpiecze stwo pracy

wymaga zaanga owania znacznych rodków finansowych, a tak e

zwi zanych z konieczno ci ujawnienia niedoci gni organizacyjnych ze

strony nadzoru.

24

WnioskiPrzeprowadzone kontrole w zakresie badania i analizowania okoliczno ci i

przyczyn wypadków przy pracy, post powania powypadkowego oraz przestrzegania

przepisów prawa w zakresie rejestracji i zg aszania do GUS wypadków przy pracy

wskazuj na potrzeb kontynuacji w perspektywie najbli szych kilku lat, oprócz

dzia a rutynowych, szeroko poj tej profilaktyki wypadkowej poprzez m.in.:

upowszechnianie w ród pracodawców wiedzy o przyczynach wypadków przy

pracy (w szczególno ci wypadków miertelnych, ci kich i zbiorowych) oraz

mo liwych do zastosowania rodkach prewencyjnych;

upowszechnianie w ród pracodawców wiedzy o metodach analizowania i

oceny ryzyka zawodowego na stanowiskach pracy oraz jego likwidacji,

ograniczania b d unikania;

upowszechnianie, szczególnie w ma ych i rednich zak adach, list kontrolnych,

broszur i innych materia ów s u cych wspomaganiu pracodawców w

dokonywaniu samooceny i korekty warunków pracy;

upowszechnianie i pomoc we wdra aniu w zak adach systemowych rozwi za

w dziedzinie zarz dzania bezpiecze stwem i higien pracy;

upowszechnianie informacji o spo ecznych i ekonomicznych skutkach

wypadków przy pracy (kosztach niew a ciwych warunków pracy), przy

wykorzystaniu dost pu do ró nego rodzaju mediów – na szczeblu centralnym i

lokalnym;

systematyczne podnoszenie poziomu wiedzy i doskonalenie umiej tno ci

cz onków zespo ów powypadkowych w zakresie prowadzenia post powania

powypadkowego (np. przygotowywanie materia ów pomocniczych w postaci

broszur, publikacje na stronach internetowych);

organizowanie narad, sympozjów i innych spotka po wi conych

problematyce wypadkowej, ze szczególnym uwzgl dnieniem potrzeb

rodowisk zwi zanych z dziedzinami, w których wyst puje szczególne

nasilenie zagro e wypadkowych (np. budownictwo, produkcja drewna i

wyrobów z drewna);

rozwijanie wspó pracy z lokalnymi w adzami, w tym w ramach komisji i

zespo ów problemowych zajmuj cych si bhp w okre lonych rodzajach

dzia alno ci gospodarczej (np. rolnictwo, budownictwo);

25

wspó praca PIP ze szko ami wy szymi oraz innymi placówkami

przygotowuj cymi kadry dla tych dzia ów gospodarki, które charakteryzuj si

najwy szym poziomem wypadkowo ci.

26

3. Badanie kosztów wypadków przy pracyW 2001 r. przeprowadzono analiz kosztów 337 wypadków przy pracy

( miertelnych, ci kich i zbiorowych), których okoliczno ci i przyczyny by y badane

przez inspektorów pracy w 2000 r. Zastosowano metod opracowan przez

Centralny Instytut Ochrony Pracy, okre laj c system zbierania i rejestracji danych o

kosztach wypadków w przedsi biorstwie oraz sposób obliczania ca kowitego kosztu

wypadku - t sam , któr pos u ono si w 2000 r. Przy doborze zak adów do

prowadzenia analiz kosztów wypadków uwzgl dniono zró nicowanie pod wzgl dem

sekcji gospodarki narodowej, wielko ci zatrudnienia i formy w asno ci.

Wysoko kosztów kontrolowanych 337 wypadków wynios a ponad

24,5 mln z . U redniony koszt 1 wypadku wyniós 72,7 tys. z . Pracodawcy, u których

badano koszty wypadków przy pracy otrzymali odszkodowania z instytucji

ubezpieczeniowych na czn kwot prawie 385 tys. z ., co zrekompensowa o koszty

wypadków jedynie w 1,6%.

Struktura kosztów wypadkóww latach 2000 - 2001

0 15 30 45 60

inne koszty

pomoc medyczna i transport

zast pstwa

naprawy

straty materialne

czas stracony wskutek wypadku

wiadczenia

zak ócenia w produkcji

Koszty w 2001 r.

Koszty w 2000 r.

ród o: dane PIP

%

Najwi kszy udzia w strukturze kosztów wypadków przy pracy mia y: koszty

zak óce produkcji (oko o 3,5 razy wy sze ni w 2000 r.) oraz koszty wiadcze z

tytu u wypadków przy pracy. W ród kosztów czasu straconego wskutek wypadków

przewa aj koszty czasu absencji osób poszkodowanych (3% ogó u kosztów).

27

Jednocze nie stwierdzono ma y udzia kosztów czasu przeznaczonego na

prowadzenie dzia a zapobiegawczych, maj cych na celu zabezpieczenie miejsc

wypadków i usuni cie zagro e powoduj cych te wypadki (1,1% ogó u kosztów).

wiadczy to wymownie o przekonaniu polskich pracodawców - bardzo cz sto

prezentowanym - e nak ady na dzia ania prewencyjne i na podniesienie poziomu

bezpiecze stwa pracy s zbyt wysokie w stosunku do spodziewanych korzy ci lub e

czas ich amortyzacji jest zbyt d ugi. Wielokrotnie ju wskazywano, e brakzró nicowania sk adki na ubezpieczenia wypadkowe nie sk ania pracodawcówdo liczenia kosztów wypadków.

Struktura kosztów wypadków by a bardzo zró nicowana w zale no ci od

rodzaju prowadzonej dzia alno ci, wielko ci zak adu i formy w asno ci. Zestawienie

kosztów wypadków w poszczególnych sekcjach gospodarki narodowej wg PKD w

latach 2000 i 2001 przedstawiono w tabeli.

Liczba badanychwypadków

Koszty wypadków(w tys. z )

redni koszt wypadku(w tys. z )Sekcje

(wg PKD) 2001 2000 2001 2000 2001 2000Ogó em 337 330 24 507 14 236 72, 7 43,1

przetwórstwo przemys owe 148 158 5 276 4 950 35,6 31,3

budownictwo 63 59 1 075 1 860 17,1 31,5

górnictwo i kopalnictwo 19 18 14 325 2 770 753,9 153,9transport , gospodarka magazynowa i czno

24 18 917 871 38,2 48,4

wytwarzanie i zaopatrywanie w energi elektryczn , gaz, wod

7 17 86 1 260 12,3 74,1

pozosta e sekcje 76 60 2 828 2 525 37,2 50,5ród o: dane PIP

Na pierwszym miejscu, pod wzgl dem kosztów wypadków, tak jak w 2000 r.

sytuuje si górnictwo i kopalnictwo. Jednak e w 2001 r. zarówno koszt ogólny

badanych wypadków, jak i redni koszt wypadku by 5-krotnie wy szy ni w 2000 r.

(tak du y wzrost kosztów wypadków w sekcji górnictwo i kopalnictwo wp yn na

znaczny wzrost redniego kosztu wypadku). Z o y y si na to koszty trzech

wypadków, do których dosz o w 2000 r. w kopalniach: KGHM Polkowice

Sieroszowice (ogólne koszty wypadku – ok. 10,7 mln z ), Zak ad Górniczy „Piekary”

Sp. z o.o. (ok. 1,1 mln z ) i Spó ka W glowa S.A. KWK „Pokój” (ponad 840 tys. z ).

Najwi kszy by udzia kosztów zak óce w produkcji – stanowi on ok. 92,8%

28

ogólnego kosztu wypadku. Ogó em w sekcji górnictwo i kopalnictwo w 2001 r. koszty

zwi zane z zak óceniami produkcji (przerwami w wydobyciu w gla) stanowi y ponad

85% i by y dwukrotnie wy sze ni w 2000 r. Znacz cy poziom kosztów zak óce w

produkcji w stosunku do ca kowitych kosztów wypadków, odnotowano tak e w sekcji

przetwórstwo przemys owe – ponad 34%. Przyczyni o si to do wzrostu redniego

kosztu wypadku w tej sekcji w stosunku do roku ubieg ego.

W sekcji wytwarzanie i zaopatrywanie w energi elektryczn redni koszt

wypadku by 6-krotnie ni szy ni w 2000r. Mia y na to wp yw niewielkie koszty strat

materialnych i napraw urz dze . Natomiast w 2001 r. najwi kszy udzia w kosztach

ogó em w tej sekcji mia y wiadczenia z tytu u wypadków – 44,4% i koszty absencji

poszkodowanych pracowników – 13,8%.

W 2001 r. badane by y te koszty 76 wypadków w innych sekcjach

gospodarki, tj. m.in. w rolnictwie, owiectwie i le nictwie; edukacji; ochronie zdrowia i

opiece spo ecznej oraz w handlu i naprawach. redni koszt wypadku w ostatniej

wymienionej sekcji wyniós 42,9 tys. z , a w ogólnych kosztach wypadków – tak jak w

górnictwie i przetwórstwie przemys owym – najwi kszy udzia mia y koszty zak óce

w produkcji, wynosz ce 42,9%.

Koszty zbadanych wypadków przy pracy w zale no ci od wielko ci

zatrudnienia w zak adzie zestawiono w tabeli.

Zatrudnienie Liczba wypadków Koszty wypadków(w tys. z )

redni koszt wypadku(w tys. z )

do 5 21 193 9,26 20 53 1 755 33,1

21 100 90 2 275 25,3101 250 58 2 058 35,5pow. 250 115 18 227 158,5

ród o: dane PIP

Najwy szy poziom redniego kosztu wypadku odnotowano, podobnie jak w

2000 r., w grupie przedsi biorstw zatrudniaj cych powy ej 250 pracowników.

Koszty zbadanych wypadków przy pracy w zale no ci od sektora gospodarki

narodowej w 2001 r. przedstawiono w tabeli.

29

Sektor gospodarki narodowej

Liczba badanychwypadków

Koszty wypadków(w tys. z )

redni koszt wypadku(w tys. z )

prywatny 260 8 295 31,9publiczny 77 16 213 210,5

ród o: dane PIP

W 2001 r. redni koszt wypadku w zak adach sektora publicznego by prawie

siedmiokrotnie wy szy ni w zak adach sektora prywatnego. Na wzrost ten znacz cy

wp yw mia y szczególnie koszty 3 wypadków w górnictwie i kopalnictwie.

W sektorze publicznym udzia kosztów zak óce w produkcji stanowi ok.

75,5% kosztów ca kowitych. Znaczn pozycj stanowi y tak e koszty wiadcze z

tytu u wypadków, które kszta towa y si na poziomie ok. 15,3% ca kowitych kosztów

wypadków w tym sektorze (koszt wiadcze powypadkowych w przeliczeniu na jeden

wypadek wyniós 32,2 tys. z ).

W sektorze prywatnym najwi kszy procentowy udzia mia y tak e koszty

zak óce w produkcji (34,2%), ale istotn pozycj stanowi y te koszty wiadcze

powypadkowych (ok. 16,7% ca kowitych kosztów). Jednak e koszt wiadcze w

przeliczeniu na jeden wypadek w tym sektorze wyniós tylko 5 322,6 z , co jest

zwi zane z faktem, i s one wyp acane g ównie przez ZUS.

Najwy sz kwot odszkodowa od firm ubezpieczeniowych uzyskali

pracodawcy w ochronie zdrowia - 28% ogólnej kwoty kosztu wypadków oraz w

rolnictwie i owiectwie –15,6%.

Wyniki badania kosztów wypadków w 2001 r. - w tych samych co w 2000 r.

pi ciu sekcjach gospodarki narodowej - wskazuj , e wyst puje bardzo du e

zró nicowanie ww. kosztów w zale no ci od rodzaju i rozmiaru skutków wypadków.

Nale y podkre li , e rednie koszty wypadków dla poszczególnych sekcji

dzia alno ci, obliczane tylko na wybranych przyk adach, mog by traktowane

wy cznie jako informacja sygnalna, tym bardziej e w dalszym ci gu wi kszo

kosztów zwi zanych z wypadkami nie jest ewidencjonowana przez pracodawców w

sposób usystematyzowany.

Dane o wysoko ci poszczególnych sk adników kosztów wypadków

uzyskiwano z ró nych komórek organizacyjnych zak adów. Najbardziej precyzyjne

by y informacje dotycz ce strat materialnych, kosztów absencji chorobowej

poszkodowanych, odszkodowa i wiadcze pieni nych wyp acanych

poszkodowanym lub ich rodzinom z tytu u wypadków oraz innych kosztów

30

potwierdzonych rachunkami, np. kosztów niektórych napraw. Pozosta e sk adniki

kosztów np. czasu przeznaczonego na dochodzenia powypadkowe, dzia ania

profilaktyczne itp. najcz ciej ustalane s szacunkowo.

Pracodawcy sektora prywatnego w chwili obecnej nie ponosz pe nych

kosztów wypadków, a mianowicie nie wyp acaj jednorazowych odszkodowa z tego

tytu u. Je li korzystaj z wypo yczonego sprz tu i narz dzi, które ulegaj zniszczeniu

w wyniku zdarze wypadkowych, koszty strat materialnych nie s ewidencjonowane.

Pe niejszy obraz kosztów wypadków przy pracy mog aby da analiza nie tylko

kosztów poniesionych przez zak ady pracy, ale równie tych, które ponosi

spo ecze stwo – koszty zasi ków chorobowych, koszty odszkodowa z tytu u

doznanego uszczerbku na zdrowiu wyp acane przez ZUS, koszty leczenia

szpitalnego, rehabilitacyjnego, koszty sprz tu ortopedycznego, itp. Wyliczone w ten

sposób koszty oraz procentowy udzia poszczególnych sk adników w koszcie

ogólnym wypadku by yby w miar porównywalne.

Nadal aktualne s wi c wnioski z 2000 r., dotycz ce:

upowszechniania wiedzy na temat skali kosztów wypadków przy pracy oraz

chorób zawodowych;

popularyzacji w ród pracodawców metody obliczania kosztów wypadków przy

pracy;

promowania systemu zarz dzania bhp w przedsi biorstwie;

zach cania pracodawców do wykorzystania rachunku ekonomicznego

kosztów wynikaj cych z niew a ciwych warunków pracy i korzy ci p yn cych z

ich poprawy;

jak najszybszego zako czenia procesu legislacyjnego ustawy wprowadzaj cej

zró nicowan sk adk na ubezpieczenie wypadkowe uzale nion od poziomu

ryzyka zawodowego w zak adzie.

31

4. Zatrudnienie w warunkach zagro enia zawodowegoW 2001 r. badaniem warunków pracy przez GUS obj tych zosta o 65,9 tys.

zak adów, o liczbie pracuj cych 10 i wi cej osób (w 2000 r. – 60,7 tys.). W zak adach

tych pracowa o cznie 5 040,3 tys. osób, tj. 45,6%a) pracuj cych w gospodarce

narodowej (poza rolnictwem indywidualnym).

Spo ród tej grupy, 724,7 tys. osób pracowa o w warunkach zagro enia, co

stanowi 14,4% ogó u zatrudnionych w ww. zak adach.

Wska nik liczba zatrudnionych w warunkach zagro enia na 1 000

zatrudnionych wyniós 143,8 i powróci tym samym do poziomu z roku 1999.

Kolejne lata poka , czy wzrost wska nika w roku sprawozdawczym jest

krótkotrwa y czy te oznacza to odwrócenie dotychczasowego korzystnego trendu.

Niemniej zaznaczy nale y, i w roku 2001, przy wzro cie omawianego wska nika,

nast pi spadek wska nika wypadków.

Zatrudnieni* w warunkach zagro enia na 1 000 zatrudnionychw latach 1991-2001

1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001

* - liczeni tylko raz w grupie czynnika przewa aj cego

168,3

172,6 170,0 171,2

167,1161,4

157,6

149,3

143,4139,9

143,8

ród o: dane GUS

W roku sprawozdawczym skala zagro e mierzona wska nikiem liczby

zatrudnionych w warunkach zagro enia na 1 000 zatrudnionych w zbiorowo ci

obj tej badaniem – uleg a nieznacznej zmianie. W roku 2001 - na 1 000

zatrudnionych w badanej zbiorowo ci – 144 pracowa o w warunkach zagro enia (w

32

a) obliczenia na podstawie przeci tnej liczby pracuj cych w 2001 (dane nieostateczne).

2000 r. – 140), w tym w 88 przypadkach zagro enia te zwi zane by y ze

rodowiskiem pracy (w 2000 r. - 87), w 41 - z uci liwo ci pracy (40), a w 14,5 - z

czynnikami mechanicznymi (13). Zmiana warunków pracy w obj tych badaniem

zak adach wi e si ze wzrostem wszystkich trzech kategorii zagro e .

112,7

42,8

11,6

107,0

41,2

13,2

101,1

42,2

14,3

93,4

41,7

14,2

88,9

40,9

13,6

86,6

40,2

13,1

88,0

41,3

14,5

1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001

zagro enia zwi zane z:

Zatrudnieni* w warunkach zagro enia na 1 000 zatrudnionychw latach 1995-2001

czynnikami mechanicznymiczynnikami zwi zanymi z prac - z uci liwo ci pracyczynnikami zwi zanymi ze rodowisk iem pracy


ród o: dane GUS

W roku sprawozdawczym nadal najwi ksze zagro enia zdrowia mia y miejsce

w transporcie lotniczymb) (wzrost z 706,3 w 2000 r. do 729,8 w 2001 r.) oraz w

górnictwie i kopalnictwie 525,7 (w 2000 r. – 562,4), a tak e - pomimo pewnego

spadku w stosunku do 2000 r. - w le nictwie, cznie z dzia alno ci us ugow –

205,5 (w 2000 r. – 225,4).

Zwraca uwag znaczny wzrost wska nika w sekcji rybo ówstwo i rybactwo (ze

109 w 2000 r. do 347 w roku sprawozdawczym).

Niezmiennie wysokim wska nikiem odznacza y si tak e niektóre dzia y

przetwórstwa przemys owego, dla którego wynosi on ogó em 160,2 (w 2000 r. –

33

b) klasyfikacja gospodarki narodowej wed ug Polskiej Klasyfikacji Dzia alno ci (PKD);

159,3). Nale a y do nich: produkcja metali – 313,6 (300,5) oraz produkcja drewna i

wyrobów z drewna oraz ze s omy i wiklinyc) – 390,1 (373,9).

Pracownicy zatrudnieni w badanych zak adach, podobnie jak w latach

ubieg ych, najcz ciej nara eni byli na ha as (47 na 1 000 zatrudnionych) oraz

przemys owe py y zw ókniaj ce (17).

Struktura zagro e czynnikami rodowiska pracy w 2001 r. w uk adzie osobozagro e

o wietlenie9%

ha as41%

pozosta e22%

inne py yprzemys owe

6%

substancjechemiczne

7%

py y zw ókniaj ce15%

Stan na dz ie 31 XII 2001 r. - 570 203 osobozagro e

2000 r.

ród o: dane GUS

Przestrzenny rozk ad wska nika zatrudnienia w warunkach zagro enia

zawodowego (w uk adzie terytorialnym) nie uleg zasadniczej zmianie, uzale niony

jest bowiem przede wszystkim od gospodarczego profilu regionów. W 2001 r.

podobnie jak w roku poprzednim, najtrudniejsze warunki pracy wyst powa y w

województwie l skim (gdzie co czwarta osoba pracowa a w warunkach zagro enia).

Najni szy poziom ww. wska nika zanotowano natomiast w województwie

mazowieckim, gdzie blisko co dwunasta osoba zatrudniona by a w warunkach

zagro enia dla zdrowia (w roku poprzednim sytuacja wygl da a podobnie).

34

c) skrócona nazwa dzia u gospodarki narodowej.

Zatrudnieni* w warunkach zagro enia na 1 000 zatrudnionychw 2001 r. wg województw

2000 r.



Podkarpackie

127,3Ma opolskie

115,1

wi tokrzyskie

139,5l skie

241,0

Opolskie

156,5

Dolno l skie

162,5

Lubuskie

132,1

ódzkie

97,0 Lubelskie

122,1

Mazowieckie

86,2Wielkopolskie

131,2

Kujawsko-

-Pomorskie

126,3

Zachodnio-

pomorskie

159,6

Warmi sko-

-Mazurskie

146,5

Pomorskie

179,4

Podlaskie

85,2

ród o: dane GUS

Dane statystyczne dot. zatrudnienia w warunkach zagro enia zawiera

za cznik nr 8.

35

5. Choroby zawodoweWed ug indywidualnych „kart stwierdzenia choroby zawodowej”a)

opracowanych w Centralnym Rejestrze Chorób Zawodowych Instytutu Medycyny

Pracy w odzi - w 2001 roku zanotowano 6 007 przypadków chorób zawodowych(w 2000 r. – 7 339). Jest to o 18% przypadków chorób mniej ni w roku 2000.

Prawie 94%b) stwierdzonych schorze – podobnie jak w latach ubieg ych –

powsta o po minimum 10-letnim okresie pracy w kontakcie z czynnikiem b d cym

przyczyn zachorowania (czynnik szkodliwy lub uci liwy). Potwierdzeniem tego

faktu jest struktura chorób zawodowych wed ug wieku. Najwi cej stwierdze

chorobowych wyst pi o u osób w wieku 50-59 lat (46,9%) i 40-49 lat (26,1%).

Roczny wspó czynnik zachorowalno ci (liczba chorób zawodowych na 100

tys. zatrudnionych) zmniejszy si i wyniós 63,2 (w 2000 r. – 73,9); od roku 1991 jest

to najni szy poziom wska nika.

150

130

110

63,2

73,9

98,0

117,3116,9

116,0

117,0

131,1

128,7119,5

111,4

50

70

90

1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001

Zachorowalno na choroby zawodowew latach 1991 - 2001

(na 100 tys. zatrudnionych)

ród o: dane IMP w odzi

Ponad po ow wszystkich stwierdzonych w roku sprawozdawczym chorób

zawodowych – podobnie jak w latach poprzednich – stanowi y przewlek e choroby

a) druk 3-90/62; Dz.Urz.MZiOS nr 9, poz. 52 z dn. 22.11.1989 r. b) po wy czeniu z analizy chorób, dla których okres ekspozycji na czynnik etiologiczny nie odgrywa

istotnej roli w ich powstaniu (choroby o pod o u alergicznym oraz zaka ne i inwazyjne)

36

narz du g osu zwi zane z nadmiernym wysi kiem g osowym i uszkodzenie s uchu

wywo ane dzia aniem ha asu.

Choroby zawodowe o najwy szym poziomie zapadalno ciw latach 1992 - 2001

Wspó czynnik na 100 tys. zatrudnionychRodzaj choroby

1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001

Przewlek e chor.narz du g osu 22,6 25,1 29,8 31,0 32,2 34,6 35,7 34,5 24,9 17,7

Zawodowe uszko-dzenie s uchu 36,2 33,0 36,4 33,8 31,5 32,2 33,0 20,6 16,1 12,7

Pylice p uc 15,2 15,9 12,4 9,0 10,1 10,0 9,6 9,2 7,5 8,6Choroby zaka ne i inwazyjne 15,7 16,7 14,8 12,3 11,5 12,1 11,6 8,6 6,9 7,5

Choroby skóry 8,8 10,2 9,2 7,2 7,1 6,7 7,5 6,8 5,1 3,9


W roku sprawozdawczym spadek zapadalno ci nie dotyczy wszystkich grup

chorób zawodowych jak to mia o miejsce w roku 2000. Najwi kszy wp yw na

zmniejszenie si ogólnej liczby stwierdzonych chorób zawodowych w 2001 r. mia

spadek liczby zachorowa w grupach: przewlek e choroby narz du g osuzwi zane z nadmiernym wysi kiem g osowym (spadek o 799 przypadków, tj. o

32,2%), uszkodzenie s uchu wywo ane dzia aniem ha asu (spadek o 391, tj. o

24,5%) oraz choroby skóry (spadek o 129, tj. o 25,6%). Dwie pierwsze wymienione

grupy chorób zawodowych charakteryzuj si wysokim poziomem zachorowalno ci

na 100 tys. zatrudnionych (odpowiednio 17,7 oraz 12,7).

Wzrost zachorowa dotyczy takich grup jak: pylice p uc – o 72 przypadki, tj.

o 9,6%; nowotwory z o liwe (z wyj tkiem nowotworów wywo anych

promieniowaniem jonizuj cym) – o 38, tj. o 45,8% oraz choroby zaka ne i inwazyjne – o 25, tj. o 3,6%.

37

Najwy sz zapadalno ci na choroby zawodowe na 100 tys. zatrudnionych w

Polsce w 2001 r. odznaczaj si : le nictwo, cznie z dzia alno ci us ugow c) –

482,8; górnictwo i kopalnictwo – 387,3 (w tym: górnictwo w gla kamiennego i

brunatnego; wydobywanie torfu – 460,7, a kopalnictwo rud metali – 225,2); produkcja

metali – 285,1; produkcja pozosta ego sprz tu transportowego – 180,6 oraz edukacja

– 170,1.

W sekcji edukacja 97,4% zarejestrowanych chorób zawodowych to choroby

narz du g osu wywo ane nadmiern ekspozycj g osu; natomiast w le nictwie,

cznie z dzia alno ci us ugow znacz c wi kszo (79,8%) stanowi y choroby

zaka ne i inwazyjne.

Struktura najcz ciej wyst puj cych chorób zawodowychw wybranych sekcjach i dzia ach gospodarki narodowej

w 2001 r.

Wyszczególnienie pylice p uc uszkodzenias uchu

choroby zaka ne i inwazyjne

zespówibracyjny

chorobynarz du

g osu zw. z wysi kiem

górnictwo i kopalnictwo 53,3% 33,8% 0,0% 5,7% 0,0%

produkcja metali 22,9% 36,9% 0,0% 6,8% 0,0%le nictwo, cznie z

dzia alno ci us ugow 0,0% 2,3% 79,8% 13,1% 0,0%

edukacja 0,1% 0,5% 0,8% 0,0% 97,4%

transport wodny 0,0% 100,0% 0,0% 0,0% 0,0%produkcja pozosta ego sprz tu

transportowego 8,5% 73,9% 0,0% 1,4% 0,0%


Struktura zapadalno ci na choroby zawodowe, analizowana wg p ci, jest silnie

zró nicowana. Zachorowania na choroby zawodowe w ród m czyzn stanowi y w

2001 r. 58,5% (w 2000 r. - 54%) wszystkich stwierdzonych przypadków. Przewaga

udzia u kobiet dotyczy a chorób narz du g osu – 85,7%; przewlek ych chorób

obwodowego uk adu nerwowego – 75,8%; chorób zaka nych i inwazyjnych – 56,4.

Z kolei w takich grupach chorób jak przewlek e zapalenie oskrzeli ze stwierdzon

niewydolno ci narz du oddechowego, uszkodzenie s uchu, pylice p uc, zespó

wibracyjny, nowotwory z o liwe, zatrucia oraz przewlek e zanikowe, przerostowe i

38

c) klasyfikacja gospodarki narodowej wed ug Polskiej Klasyfikacji Dzia alno ci (PKD)

alergiczne nie yty b on luzowych nosa, gard a, krtani i tchawicy przewa ali

m czy ni.

Terytorialne zró nicowanie nat enia wyst powania chorób zawodowych

jest odbiciem gospodarczej struktury kraju. Takie choroby jak pylice p uc czy

uszkodzenie s uchu z regu y wyst puj na terenach silnie uprzemys owionych, gdzie

zlokalizowane s zak ady nale ce do bran o wysokim ryzyku zawodowym. W ród

schorze nie zwi zanych z przemys em dominuj przewlek e choroby narz du g osu

(dotycz g ównie nauczycieli) oraz choroby zaka ne i inwazyjne (pracownicy s u by

zdrowia).

W roku 2001 najwy sze wspó czynniki zapadalno ci na choroby zawodowe odnotowano w województwach: ma opolskim (121,2), l skim (108,3),

lubelskim (94,3) oraz podlaskim (92,6). W województwie podlaskim na wysoki

poziom zapadalno ci mia y wp yw g ównie choroby zaka ne i inwazyjne (62,3%

wszystkich stwierdzonych chorób), w województwach l skim oraz ma opolskim -

pylice p uc i uszkodzenia s uchu wywo ane dzia aniem ha asu. Zwraca uwag

znaczna dysproporcja w wyst powaniu przewlek ych chorób narz du g osu

zwi zanych z nadmiernym wysi kiem g osowym, stwierdzanych zw aszcza w ród

nauczycieli. W województwie lubelskim, warmi sko – mazurskim oraz wielkopolskim

choroby te stanowi oko o po owy stwierdzonych chorób zawodowych; w

ma opolskim, dolno l skim i lubuskim ponad 1/3, a np. w l skim, ódzkim,

podkarpackim i mazowieckim od 10% do 18%. W celu wyja nienia przyczyn

sygnalizowanego zjawiska, G ówny Inspektor Pracy wystosowa w tej sprawie pisma

do Ministra Zdrowia oraz Ministra Edukacji Narodowej i Sportu.

39

Liczba chorób zawodowychwg województw w 2001 r. (na 100 tys. zatrudnionych)

ódzkie52,4

l skie108,3

Opolskie40,2

Dolno l skie63,5

wi tokrzyskie71,6

Ma opolskie121,2

Podkarpackie36,8

Lubelskie94,3

Mazowieckie16,5Lubuskie

48,6Wielkopolskie

69,7

Kujawsko--Pomorskie

34,9

Podlaskie92,6

Warmi sko--Mazurskie

45,5Zachodnio-pomorskie

58,9

Pomorskie53,7



Wed ug danych IMP w odzi co pi ta stwierdzona w 2001 r. choroba zawodowa pochodzi a z 41 przedsi biorstw (g ównie kopalni w glakamiennego). Stwierdzone w tych zak adach przypadki pylic p uc stanowi y ok. 71%

wszystkich zachorowa w Polsce, przewlek e zapalenia oskrzeli – 39%, uszkodzenia

s uchu – 36%, zatrucia – 33%, a przypadki zespo u wibracyjnego - 32%.

Dane statystyczne dot. zachorowa - wg jednostek chorobowych – zawiera

za cznik nr 9.

40

6. Wypadki przy pracy i choroby zawodowe w rolnictwie indywidualnymW roku 2001, wg danych Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Spo ecznego,

rolnicy indywidualni zg osili ogó em 48 643 przypadki urazów, z których za

stanowi ce podstaw do wyp aty odszkodowa z tytu u wypadków przy pracy rolniczej uznano 29 847, tj. o 3,5% mniej ni w poprzednim roku.

Zmniejszy si równie o 6,5% wska nik cz sto ci tych wypadków na 1 000

ubezpieczonych rolników – z 21,4 do 20,1. Wska nik ten jest jednak nadalznacznie wy szy ni dla innych grup zawodowych (wypadki w rolnictwie zdarzaj

si blisko 3-krotnie cz ciej ni wypadki w pozosta ych dziedzinach gospodarki).

Zmian warto ci ww. wska nika w latach 1992 – 2001 przedstawia wykres.

Cz sto wypadków przy pracy rolniczejw latach 1992 – 2001

(na 1000 ubezpieczonych)

1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001

27,9

28,0

25,2 24,6

28,4

21,0

22,4

21,4

29,3

20,1

ród o: dane KRUS

W liczbie wypadków ogó em odnotowano 220 wypadków miertelnych(w 2000 r. – 216 ofiar). Wska nik cz sto ci tej grupy zdarze , podobnie jak w

2000 r., wynosi 0,15 wypadków na 1 000 ubezpieczonych (w 1999 r. – 0,18).

W strukturze wydarze powoduj cych wypadki, podobnie jak w poprzednich

latach, najliczniejsz grup stanowi y upadki osób (50,1%); pochwycenie,

41

uderzenie przez ruchome cz ci maszyn i urz dze (13,6%) oraz uderzenie,przygniecenie, pogryzienie przez zwierz ta (12,3%).

Najwi cej osób zgin o wskutek przejechania, uderzenia, pochwycenia przez

rodki transportowe i przemieszczaj ce si maszyny rolnicze - 34,1%; upadku (w tym

z wysoko ci: drabiny, drzewa, schody, poddasza, przyczepy itd.) - 15,9%; nag ych

zachorowa (13,6%). Zwraca uwag prawie 2 – krotny wzrost miertelnych pora e

pr dem elektrycznym – z 11 w 2000 r. do 21 w 2001 r.

Zjawiskiem budz cym szczególne zaniepokojenie jest wypadkowo w róddzieci. Ogólna liczba zg oszonych wypadków dzieci do lat 15 wzros a o 4,2% - z

1 397 w 2000 r. do 1 456 w 2001 r. Spo ród zg oszonych w 2001 r. zdarze , za

wypadki przy pracy uznano 952, tj. 65,4 %. W wypadkach tych zgin o 5 dzieci (w

2000 r. – 4).

Do powtarzalnych przyczyn wypadków nale a y:

niew a ciwa konstrukcja, stan techniczny i eksploatacja budynków, w tym

inwentarskich (pod ogi, schody, otwory cienne i sufitowe, instalacja elektryczna

itp.), maszyn i rodków transportu oraz narz dzi;

czyszczenie, smarowanie, regulacja i usuwanie zak óce w pracy maszyn bez

usuni cia zagro e lub innych czynno ci zabezpieczaj cych (np. niewy czenie

maszyny, niewy czenie napi cia, niezaci gni cie hamulca na postoju),

dokonywanie napraw bez wymaganego oprzyrz dowania;

anga owanie do niektórych prac osób w podesz ym wieku i dzieci, a tak e innych

osób nie posiadaj cych odpowiednich kwalifikacji zawodowych i warunków

zdrowotnych oraz znajomo ci zagro e (np. naprawy sprz tu, kierowanie

ci gnikami rolniczymi i samochodami, pi owanie drewna, r czne d wiganie

i przenoszenie ci arów);

lekcewa enie zagro enia, po piech oraz brak rodków ochrony indywidualnej

i w a ciwej odzie y roboczej.

42

Mniejsze, lecz nadal wyra ne zró nicowanie cz sto ci wypadków wyst puje

mi dzy poszczególnymi województwami:

najwi ksza wypadkowo wyst powa a w województwie podlaskim – 30,8 na

1000 ubezpieczonych (w 2000 r. – 34,4), warmi sko-mazurskim – 27,6 (30,2) i

lubelskim – 27,3 (27,2);

najrzadziej odnotowuje si wypadki w województwie opolskim – 11,2 (13,5),

dolno l skim – 12,6 (16,2), l skim – 12,8 (15,5) i zachodniopomorskim – 15,2

(16,4).

W 2001 r. KRUS przyzna 113 jednorazowych odszkodowa z tytu u

uszczerbku na zdrowiu spowodowanego chorob zawodow (w 2000 r. – 116, w

1999 r. – 142). W ocenie KRUS, zmniejszenia liczby stwierdzonych chorób w

ostatnich dwóch latach nale y upatrywa w trudniejszym dost pie do lekarzy

specjalistów, a nie w zmniejszeniu zachorowalno ci.

W ród orzeczonych schorze zawodowych, podobnie jak w latach

poprzednich, dominowa y choroby uk adu oddechowego – 14 (w 2000 r. – tak e 14)

przypadków alergicznego zapalenia p cherzyków p ucnych („p uco rolnika”) i 44 (w

2000 r. – 33) przypadki dychawicy oskrzelowej. Wzros a liczba chorób roznoszonych

przez kleszcze (boreliozy, kleszczowego zapalenia mózgu i opon mózgowo-

rdzeniowych z 28 w 2000 r. do 34 w 2001 r.). Zaobserwowano natomiast spadek

liczby zachorowa na uczuleniowe zapalenie skóry – z 32 w 2000 r. do 14 w 2001 r.

Przedstawione wy ej informacje dotycz jedynie rolników ubezpieczonych w

KRUS, tj. ok. 36% ogólnej liczby rolników indywidualnych (stan w dniu 31.12.2001 r.

wyniós ok. 4 mlna)). Wypadki przy pracy rolniczej i choroby zawodowe pozosta ej

populacji rolników nie s obj te pa stwow statystyk . Wg szacunków KRUS, na

warto wska nika wypadkowo ci wywiera wp yw (w ok. 30%) liczba

nieubezpieczonych osób z najbli szego otoczenia rolników.

a) dane GUS

43

III. DZIA ALNO KONTROLNA I PREWENCYJNA - INFORMACJE OGÓLNE

Dzia alno w sferze ochrony pracy realizowana jest przez PIP w dwóch

zasadniczych p aszczyznach: kontrolno-nadzorczej oraz prewencyjnej. Równie

w roku sprawozdawczym, oprócz kontroli i stosowania przewidzianych w ustawie

rodków prawnych, prowadzone by y ró norodne dzia ania o charakterze

profilaktycznym, udzielono np. ponad 1,3 mln porad z zakresu prawa pracy,

wystosowano 6,4 tys. pism profilaktycznych, przeprowadzono ponad 8 tys.wizytacji (g ównie rodzinnych gospodarstw rolnych); zorganizowano szkolenia m.in.

dla ponad 10 tys. cz onków zwi zków zawodowych, ok. 2,8 tys. pracodawców oraz

ok. 2,8 tys. przedstawicieli samorz dów terytorialnych. Uczestniczono równie

w przejmowaniu do u ytkowania ok. 6,7 tys. nowo wybudowanych lub

przebudowywanych zak adów pracy. Dzia alno prewencyjn prowadzon przez

PIP w roku sprawozdawczym w szerszym zakresie przedstawiono w dalszej cz ci

tego rozdzia u oraz w rozdziale V.

W 2001 roku inspektorzy pracy przeprowadzili 93,6 tys. kontroli u 73,9 tys.

pracodawców. Ró nica mi dzy liczb kontroli a liczb skontrolowanych

pracodawców wynika z konieczno ci przeprowadzenia kolejnej kontroli u tego

samego pracodawcy (sprawdzenia realizacji wydanych wcze niej decyzji i wniosków,

zbadania zasadno ci skargi pracowniczej, ustalenia okoliczno ci i przyczyn

wypadków przy pracy), jak równie z tego, i kontroluj c kilka oddzia ów, filii czy

jednostek lokalnych wci kontrolowano tego samego pracodawc .

W ród kontrolowanych w roku 2001 zak adów przewa a y firmy ma e – do

9 pracuj cych (39% kontroli). Co trzecia kontrola przeprowadzana by a w zak adzie o

liczbie pracuj cych od 10 do 49 osób, nadzorem obj to wi c co czwarty zak ad z

grupy o tej wielko ci zatrudnienia. Skontrolowano równie co trzeci podmiot o liczbie

pracuj cych 50-249 osób oraz ponad po ow (53%) zak adów najwi kszych –

zatrudniaj cych co najmniej 250 osób. Corocznie kontrolami PIP obj tych zostaje ok.

po owa ogó u zatrudnionych w gospodarce narodowej.

Inspektorzy pracy wydali prawie 628 tys. decyzji, w wi kszo ci (95%)

nakazuj cych usuni cie uchybie w okre lonym terminie. Struktura przedmiotowa

44

wydanych decyzji (przedstawiona na wykresie) w ostatnich latach nie ulega

znacz cym zmianom.

40,0

42,1

46,5

53,4

76,8

78,6

93,1

zaplecze higienicznosanitarne

wentylacja, ogrzewanie, o wietlenie

maszyny i urz dz. techniczne

procesy technologiczne

urz dz. i instalacje energet.

obiekty i pomieszczenia pracy

przygotowanie pracown. do pracy

Struktura przedmiotowa decyzji (w tys.)2001 rok

Wydano ponad 23 tys. decyzji natychmiastowego wstrzymania prac w

zwi zku ze stwierdzeniem bezpo redniego zagro enia ycia b d zdrowia

pracowników, spowodowanego najcz ciej:

obs ug maszyn i urz dze niewyposa onych lub wyposa onych w

niew a ciwe urz dzenia ochronne;

wykonywaniem prac na wysoko ci bez w a ciwego zabezpieczenia;

eksploatacj urz dze elektroenergetycznych nieposiadaj cych w a ciwej

ochrony przed pora eniem pr dem elektrycznym;

prowadzeniem prac w niew a ciwie zabezpieczonych wykopach;

eksploatacj niesprawnych technicznie rodków transportowych.

W wyniku wydania 8,4 tys. decyzji skierowano do innych prac ponad 21 tys.

pracowników (w tym ponad 1,3 tys. kobiet oraz 639 m odocianych) zatrudnionych –

wbrew obowi zuj cym przepisom – przy pracach niebezpiecznych, wzbronionych,

szkodliwych lub przy pracach niebezpiecznych bez wymaganych kwalifikacji,

uprawnie b d niewyposa onych w wymagane rodki ochrony indywidualnej.

W 31 przypadkach okr gowi inspektorzy pracy zg osili sprzeciw przeciwko

uruchomieniu wybudowanego lub przebudowanego zak adu pracy (lub jego cz ci).

45

Dopuszczenie do eksploatacji tych zak adów (lub ich cz ci), wobec

nieuwzgl dnienia wymaga bhp, mog oby spowodowa zagro enie dla ycia b d

zdrowia pracowników.

Ze wzgl du na wyst powanie trwa ych zagro e dla ycia i zdrowia ludzi

okr gowi inspektorzy pracy skierowali do G ównego Inspektora Pracy 7 wniosków o

wydanie decyzji nakazuj cej zaprzestanie przez zak ad pracy lub jego cz

dzia alno ci b d dzia alno ci okre lonego rodzaju. G ówny Inspektor Pracy wyda 6

decyzji nakazuj cych zaprzestanie dzia alno ci (jeden wniosek zwrócono w celu

uzupe nienia). W zwi zku z nowelizacj ustawy o Pa stwowej Inspekcji Pracy

okr gowi inspektorzy pracy - korzystaj c z nowych uprawnie - wydali 3 decyzje o

zaprzestaniu przez zak ad pracy dzia alno ci.

W wyniku wspomnianej ju wy ej nowelizacji ustawy z dnia 6 marca 1981 r. o

Pa stwowej Inspekcji Pracy - ustaw z dnia 21 czerwca 2001 r. o zmianie ustawy o

Pa stwowej Inspekcji Pracy oraz o zmianie ustawy o post powaniu egzekucyjnym w

administracji (Dz. U. Nr 76, poz. 809), z dniem 25 sierpnia 2001 r. inspektorzy pracy

uzyskali nowe uprawnienie – nakazania pracodawcy wyp aty nale negowynagrodzenia za prac , a tak e innego wiadczenia przys uguj cego

pracownikowi. Ponadto ww. nowelizacja wyposa y a organy PIP w mo liwo

egzekwowania wydawanych decyzji w drodze egzekucji administracyjnej.

Do ko ca okresu sprawozdawczego inspektorzy pracy, po przeprowadzeniu

1 208 kontroli u 1 183 pracodawców, wydali cznie 4 594 nakazy (decyzje) wyp aty

wynagrodzenia za prac lub innego wiadczenia nale nego pracownikowi. Dotyczy y

one wyp aty wiadcze na rzecz 35 040 pracowników na kwot ogó em 50,7 mln z .

Spo ród wiadcze , których wyp at nakazywali inspektorzy, zdecydowan

wi kszo stanowi y wynagrodzenia za prac (58%), a nast pnie: dodatkowe

wynagrodzenia roczne – tzw. trzynastki (21%), odprawy pieni ne z tytu u

rozwi zania stosunku pracy z przyczyn dotycz cych pracodawcy (5,7%), nagrody

jubileuszowe (5,5%) i inne wiadczenia pracownicze.

Z informacji, jakie nap yn y do PIP wynika, e do chwili opracowania

sprawozdania zrealizowanych zosta o 2 006 nakazów (44% wydanych) przez 663

pracodawców (56% adresatów nakazów). W efekcie 13 543 pracowników (39%

obj tych nakazami) otrzyma o nale ne wiadczenia pieni ne na kwot 11,6 mln z

(23% kwoty nakazanej do wyp aty przez inspektorów pracy). Z ww. informacji wynika

46

równie , i 443 nakazy zosta y zrealizowane cz ciowo – 914 pracowników

otrzyma o wiadczenia na kwot ogó em 898 418 z .

Poniewa cz nakazów zosta a wydana pod koniec roku sprawozdawczego,

nie wszyscy pracodawcy dotychczas udzielili odpowiedzi o ich realizacji.

Zanim wszcz ta zostanie procedura egzekucji administracyjnej, organ

egzekucyjny ma obowi zek skierowa do zobowi zanego pisemne upomnienie,

zawieraj ce wezwanie do wykonania obowi zku, z zagro eniem skierowania sprawy

na drog post powania egzekucyjnego. W okresie wrzesie – grudzie 2001 r.

inspektorzy pracy skierowali ogó em 29 takich upomnie do pracodawców, u których

stwierdzili niewykonanie wydanych uprzednio decyzji (nakazów) – zarówno w

zakresie wyp aty pracownikom nale nych im wiadcze , jak i w zakresie

bezpiecze stwa i higieny pracy. Ponowne kontrole, podj te w celu sprawdzenia

efektów upomnie , wykaza y, e pracodawcy - wol c unikn egzekucji administracyjnej (w szczególno ci ponoszenia kosztów grzywny w celu przymuszenia, któr organ egzekucyjny mo e zastosowa ) - po otrzymaniuupomnienia wykonuj obowi zki obj te decyzjami inspektorów pracy.

Liczba wydanych przez inspektorów pracy w okresie ostatnich czterech

miesi cy 2001 r. nakazów wyp aty wynagrodzenia lub innego wiadczenia nale nego

pracownikowi (prawie 4,6 tys.) oraz pozytywne efekty uzyskane w wyniku

skierowania do pracodawców upomnie , wskazuj , e umo liwienie organom PIP

korzystania z egzekucji administracyjnej przyczyni si do skuteczniejszego

wype niania obowi zków nak adanych na pracodawców w drodze decyzji organów

inspekcji – w tym zarówno decyzji dotycz cych bezpiecze stwa i higieny pracy, jak i

wyp aty wynagrodzenia lub innego wiadczenia nale nego pracownikowi ze stosunku

pracy. Pe niejszej oceny sytuacji b dzie mo na dokona po zako czeniu nast pnego

roku sprawozdawczego i uzyskaniu wszystkich danych, zarówno dot. wykonania

decyzji organów PIP wydanych w 2001 r., jak i post powa egzekucyjnych

prowadzonych przez inspekcj pracy w 2002 r.

W 2001 r. do Naczelnego S du Administracyjnego pracodawcy wnie li 28

skarg na decyzje wydane przez organy PIP. Skargami obj to cznie 42 decyzje

inspektorów pracy spo ród 752 decyzji utrzymanych w mocy przez okr gowych

47

inspektorów pracy po rozpatrzeniu odwo a oraz 4 postanowienia spo ród 331

postanowie okr gowych inspektorów pracy stwierdzaj cych uchybienie terminu do

wniesienia odwo ania.

Do Naczelnego S du Administracyjnego nie zosta a zaskar ona adna z decyzji nakazuj cych zaprzestanie przez zak ad pracy lub jego cz dzia alno ci

lub dzia alno ci okre lonego rodzaju.

Niewielki odsetek zaskar onych decyzji ostatecznych i podlegaj cych

zaskar eniu postanowie wydanych przez okr gowych inspektorów pracy wiadczy o

prawid owym stosowaniu rodków prawnych przez organa Pa stwowej Inspekcji

Pracy.

W okresie sprawozdawczym inspektorzy pracy skierowali 74 236 wyst piezawieraj cych 486 278 wniosków. Spo ród nich a 73 975 wyst pie skierowanych

by o do pracodawców.

15,4

17,1

42,1

45,2

48,6

76,1

155,7

badanie, rej. i zg asz. wypadków

rodki ochrony indywidualnej

przygotowanie do pracy

urlopy pracownicze

czas pracy

wynagrodzenie za prac

nawi z. i rozwi z. stosunku pracy

Zakres przedmiotowy wniosków w wyst pieniach(w tys.) 2001 rok

Inspektorzy pracy skierowali równie 261 wyst pie do jednostek

nadrz dnych nad zak adami pracy oraz innych podmiotów. Wnioski zawarte w

wyst pieniach dotyczy y przede wszystkim zapewnienia podleg ym jednostkom

48

organizacyjnym rodków finansowych na: wyp at nale nych pracownikom

wiadcze pieni nych ze stosunku pracy, terminowe przekazywanie kwot odpisów

podstawowych na Zak adowy Fundusz wiadcze Socjalnych oraz doprowadzenie

stanu technicznego obiektów do wymogów okre lonych w przepisach

bezpiecze stwa i higieny pracy.

Okr gowi inspektorzy pracy skierowali w okresie sprawozdawczym

88 wyst pie , w szczególno ci do organów administracji rz dowej i samorz du

terytorialnego. Zagadnienia b d ce przedmiotem najwi kszej liczby wniosków

zawartych w wyst pieniach dotyczy y – podobnie jak w wyst pieniach do jednostek

nadrz dnych - zapewnienia rodków finansowych na terminowe przekazywanie

odpisów na Zak adowy Fundusz wiadcze Socjalnych w placówkach o wiatowych i

s u by zdrowia oraz na wyp at wynagrodzenia za prac i innych wiadcze ze

stosunku pracy pracownikom zatrudnionym w tych placówkach.

O sposobie realizacji wniosków zawartych w wyst pieniach skierowanych

przez okr gowych inspektorów pracy poinformowa o 56 % adresatów.

G ówny Inspektor Pracy skierowa w okresie sprawozdawczym 7 wyst piedo:

- Ministra Zdrowia - o zapewnienie realizacji przepisów ustawy o negocjacyjnym

systemie kszta towania przyrostu przeci tnych wynagrodze gwarantuj cych

pracownikom ochrony zdrowia przyrost wynagrodze o 203 z miesi cznie.

W odpowiedzi na wyst pienie Minister Zdrowia poinformowa , e nie jest mo liwe

przekazywanie odr bnych rodków z bud etu pa stwa na finansowanie podwy ek

dla pracowników s u by zdrowia, bowiem powinny one by finansowane ze rodków

samodzielnych publicznych zak adów opieki zdrowotnej uzyskiwanych za

wiadczone us ugi zdrowotne w ramach negocjowanych z kasami chorych

kontraktów oraz w ramach prowadzonej innej dzia alno ci gospodarczej.

- Prezesa Polskiego Komitetu Normalizacji - o spowodowanie uaktualnienia

Polskich Norm dotycz cych sposobu pakowania i etykietowania wyrobów

zaliczonych do niebezpiecznych substancji i preparatów chemicznych, w celu

uwzgl dnienia w nich obowi zuj cych przepisów oraz wyeliminowania postanowie

niezgodnych z tymi przepisami.

49

Prezes Polskiego Komitetu Normalizacji uzna wniosek za zasadny i

poinformowa o podj ciu dzia a zmierzaj cych do zharmonizowania Polskich Norm

dot. sposobu pakowania i etykietowania wyrobów zaliczonych do niebezpiecznych

substancji i preparatów chemicznych – z obowi zuj cymi przepisami.

- Prezesa Zarz du Polskich Kolei Pa stwowych S.A. (trzy wyst pienia):

- o wprowadzenie skutecznego systemu kontroli nad prac pracowników

nadzoruj cych i wykonuj cych roboty torowe, przeszkolenie tej grupy pracowników w

zakresie zasad pracy toru bezstykowego oraz wprowadzenie obowi zku normalnego

obchodu toru w czasie najwi kszego nas onecznienia;

- o przeprowadzenie bada defektoskopowych szyn i wymian wszystkich szyn

obrabianych cieplnie, posiadaj cych wady;

- o podj cie dzia a zmierzaj cych do wyeliminowania ujawnionych przez PIP

nieprawid owo ci w zakresie bezpiecze stwa i higieny pracy oraz przekazywania

rodków finansowych na Zak adowy Fundusz wiadcze Socjalnych, udzielania

pracownikom urlopu w roku, w którym nabyli do niego prawo i wyp acania nale nych

pracownikom wiadcze pieni nych.

Prezes Zarz du PKP S.A. uzna zasadno wniosków zawartych w

wyst pieniach i poinformowa o podj tych dzia aniach, m.in. o wdro eniu

opracowanych przez Katedr In ynierii L dowej Politechniki Gda skiej „Warunków

technicznych utrzymania nawierzchni na liniach kolejowych”, powo aniu w spó ce

specjalistycznego zespo u w celu opracowania „Wytycznych dotycz cych zagadnie

bezpiecze stwa i higieny pracy przy wykonywaniu robót budowy i utrzymania

nawierzchni kolejowej”, opracowaniu i realizacji „Programu dzia a dla podniesienia

stanu bezpiecze stwa ruchu kolejowego i dyscypliny pracy w 2001 r.”, sukcesywnym

przekazywaniu rodków na Zak adowy Fundusz wiadcze Socjalnych,

zorganizowaniu cyklu szkole po wi conych zagadnieniom czasu pracy, wydaniu

zalece pokontrolnych dotycz cych wyp aty nale nych pracownikom wiadcze

pieni nych.

- Ministra Transportu i Gospodarki Morskiej - o wzmo enie nadzoru nad

dzia alno ci spó ki akcyjnej Polskie Koleje Pa stwowe obj tej restrukturyzacj w

celu wyeliminowania nieprawid owo ci w zakresie bezpiecze stwa i higieny pracy,

50

udzielania urlopów wypoczynkowych, wyp aty wiadcze pieni nych ze stosunku

pracy oraz przekazywania rodków na Zak adowy Fundusz wiadcze Socjalnych.

Minister Transportu i Gospodarki Morskiej nie udzieli odpowiedzi na wyst pienie.

- Ministra Obrony Narodowej - o wprowadzenie zakazu r cznego

rozkompletowywania amunicji i odsuni cie pracowników do strefy bezpiecznej w

jednostkach podleg ych Ministrowi Obrony Narodowej, zajmuj cych si rozbrajaniem,

kompletacj , napraw , uzbrajaniem i przezbrajaniem amunicji.

Minister Obrony Narodowej nie poinformowa o sposobie realizacji wniosków

zawartych w wyst pieniu.

W toku kontroli prowadzonych w roku 2001 inspektorzy pracy ujawnili 123 038

wykrocze przeciwko prawom pracownika pope nionych przez 47 763 sprawców.

5,0

5,2

5,5

6,3

8,9

9,0

10,8

22,2

29,1

stosunek pracy

zagro enia czynnikami szkodliwymi

urz dz. i instal. energetyczne

maszyny i urz dz. techniczne

niewykonyw. dycyzji i utrudn. dzia aln. PIP

procesy technologiczne

czas pracy

wynagrodzenie za prac

przygotowanie do pracy

Zakres przedmiotowy wykrocze przeciwko prawom pracownika(w tys.) 2001 rok

Spo ród sprawców wykrocze – 74% stanowili pracodawcy, 14% - osoby

kieruj ce pracownikami, natomiast 12% - osoby dzia aj ce w imieniu pracodawcy.

Nast pstwem stwierdzenia przez inspektorów pracy, i pope niono

wykroczenie przeciwko prawom pracownika by o ukaranie grzywn na o on w

drodze mandatu karnego, zastosowanie rodka wychowawczego przewidzianego w

art. 41 Kodeksu wykrocze albo te skierowanie wniosku o ukaranie do kolegium ds.

wykrocze , a po 17 pa dziernika 2001r. do s du grodzkiego.

51

Do 17 pa dziernika 2001 r. inspektorzy pracy skierowali do kolegiów do spraw

wykrocze 13 919 wniosków o ukaranie sprawców 51 545 wykrocze (54 % spo ród

nich to wykroczenia zwi zane z nieprzestrzeganiem przepisów bhp).

Kolegia rozstrzygn y ponad 92 % spraw, wydaj c 12 902 orzeczenia ( w tym

2 302 nakazy karne). W ich wyniku 12 182 obwinionych ukarano grzywn na czn

kwot 8 569 664 z , a 62 osoby - nagan .

Podobnie jak w latach poprzednich daje si zauwa y zró nicowanie w

poszczególnych regionach kraju wysoko ci kar grzywny orzekanych za wykroczenia

o zbli onym charakterze. Wynika o ono niejednokrotnie nie tylko z oceny sytuacji

materialnej i osobistej obwinionych, ale tak e z sytuacji ekonomicznej regionu, w

którym obwiniony prowadzi dzia alno . W regionach o du ym bezrobociu orzekane

by y niewielkie kary grzywny, co wynika o z d enia cz onków kolegiów do ochrony

pracodawców danego regionu, jako nielicznych utrzymuj cych miejsca pracy

W przypadku 379 osób kolegia odst pi y od wymierzenia kary, 229 –

uniewinni y, za 24 - post powania umorzono.

Od orzecze kolegiów wniesiono 1 534 rodki zaskar enia, z czego 866

(56 %) wnie li inspektorzy pracy. W ich wyniku utrzymano w mocy 463 orzeczenia,

317 (21%) uchylono lub zmieniono, 104 uchylono i przekazano do kolegiów do

ponownego rozpoznania. Uniewinniono 46 osób, a 8 post powa umorzono.

W okresie po 17 pa dziernika 2001 r. – gdy orzecznictwo w sprawach

o wykroczenia przej y s dy grodzkie - kolegia przekaza y im 4 512

nierozstrzygni tych spraw, z których s dy rozstrzygn y 1 013.

Poza tym (jak wynika z danych uzyskanych do momentu opracowania

Sprawozdania) ju bezpo rednio do s dów grodzkich skierowano 390 wniosków o

ukaranie. S dy rozstrzygn y 49 spraw (oko o 13 %) orzekaj c 43 kary grzywny (w

tym jedn w drodze nakazu karnego) na czn kwot 37 250 z oraz jedn nagan ;

w dwóch przypadkach uzna y win odst puj c jednocze nie od wymierzenia kary;

1 osob uniewinniono, a w jednym przypadku odmówiono wszcz cia post powania.

cznie do kolegiów i s dów grodzkich inspektorzy pracy skierowali 14 309 wniosków o ukaranie, w wyniku których orzeczono 12 225 kar grzywny na

czn kwot 8 606 914 z (na jedno orzeczenie przypada 704 z grzywny).

Post powanie mandatowe inspektorzy stosowali ponad dwukrotnie cz ciej

ni kierowanie wniosków o ukaranie. W roku sprawozdawczym wydali 29 147

mandatów karnych na czn kwot 8 886 534 z ( rednio na jeden mandat przypada

52

305 z ). G ówn przyczyn takiego stanu rzeczy jest uznanie przez inspektorówpracy, i grzywna na o ona w drodze mandatu, w krótkim czasie po stwierdzeniu

naruszenia, jest niejednokrotnie bardziej skuteczna pod wzgl dem wdro enia

sprawcy wykroczenia do przestrzegania przepisów prawa (niewielki odst p czasowy

pomi dzy stwierdzeniem nieprawid owo ci a reakcj na nie), ni odleglejsze w czasie

i cz sto d ugotrwa e post powanie przed kolegium czy s dem, którego skutkiem jest

orzeczenie kary grzywny w wysoko ci niewiele wy szej ni górna granica

przewidziana dla mandatów.

Wobec 4 323 osób zastosowano rodki oddzia ywania wychowawczego w

postaci poucze , ostrze e czy zwrócenia uwagi, najcz ciej wówczas gdy

uznawano, e zastosowanie takiego rodka wystarczy do spowodowania, aby

konkretny pracodawca (osoba dzia aj ca w jego imieniu lub kieruj ca pracownikami)

przestrzega w przysz o ci przepisów prawa pracy. rodek ten stosowano zw aszcza

wtedy, gdy kontrol przeprowadzano po raz pierwszy w krótkim okresie po

rozpocz ciu dzia alno ci przez pracodawc , w przypadkach wykrocze mniejszej

wagi i uzasadnionych okoliczno ciami sprawy.

Ze wzgl du na krótki okres orzekania w sprawach o wykroczenia przez s dy,

trudno jeszcze dokona analizy ich orzecznictwa, mo na jedynie stwierdzi , i

zmiany w przepisach post powania w sprawach o wykroczenie, cho spowodowa y

przej cie orzecznictwa przez s dziów posiadaj cych niezb dn wiedz

merytoryczn i proceduraln (w miejsce nieposiadaj cych odpowiedniego

przygotowania cz onków kolegiów), wprowadzi y jednocze nie uregulowania

wymagaj ce od inspektorów pracy wi kszego zaanga owania czasu, szczególnie w

zakresie informowania (o skierowaniu wniosku do s du) wszystkich ujawnionych

pokrzywdzonych, których w przypadku wykrocze przeciwko prawom osób

wykonuj cych prac zarobkow jest niejednokrotnie bardzo wielu. Z faktu uznawania

ich za pokrzywdzonych niezadowolenie wyra aj niejednokrotnie sami pracownicy.

W konsekwencji mo na wi c wysnu wniosek, i nowe uregulowania Kodeksu

post powania w sprawach o wykroczenia nie do ko ca przystaj do specyfiki

wykrocze ciganych przez inspektorów pracy – skutkuj c, zw aszcza z powodów

formalno – proceduralnych, znaczn przewlek o ci prowadzonych post powa .

53

Za bardzo wa ne i maj ce du e, pozytywne znaczenie w praktyce nale y

natomiast, zdaniem inspektorów pracy, uzna wprowadzenie instytucji dobrowolnego

poddania si karze, pozwalaj cej na szybkie ukaranie sprawcy wykroczenia.

W 2001 r. inspektorzy pracy skierowali do Prokuratury 731 zawiadomie o

podejrzeniu pope nienia przest pstwa. Najwi cej, bo 315 zawiadomie zwi zanych

by o z przest pstwami okre lonymi w art. 218 Kk.; dotyczy y osób wykonuj cych

czynno ci z zakresu prawa pracy i ubezpiecze spo ecznych, które z o liwie i

uporczywie narusza y prawa pracowników wynikaj ce ze stosunku pracy. W

stosunku do 237 osób inspektorzy pracy skierowali zawiadomienia o podejrzeniu

pope nienia przest pstwa z art. 225 Kk., polegaj cego na udaremnianiu lub

utrudnianiu wykonywania czynno ci s u bowych. Szczegó owe informacje w zakresie

realizacji zawiadomie zawiera tabela.

2001 2000 1999 Uwagiliczba zawiadomie

skierowanych doprokuratury

731 556 483 zawiadomie zg oszono o ponad 31 % wi cej ni w 2000 r. i o 51% wi cej ni w 1999 r.

liczba wszcz tychpost powa 210 153 174

w 2001 r. wszcz to i nie zako czono jeszcze ponad 28%post powa z zawiadomie inspektorów pracy, w 2000 r. – 28%, za w 1999 r. – w 36%

liczba skierowanych dos du aktów oskar enia 120 99 53 akty oskar enia stanowi y w 2001 r. – 16% zawiadomie , w

2000 r - 18%, w 1999 r. – 11%

odmowa wszcz ciapost powania 55 34 34

w okresie ostatnich 3 lat odsetek zawiadomie , w odniesieniu do których odmówiono wszcz cia ledztwa lubdochodzenia, utrzymuje si na sta ym poziomieodpowiednio 7%, 6% i 7%

post powania umorzone 175 134 28 umorzono 24% spraw, tak jak w 2000 r.; w 1999 r. – 16%

inne 10 5 4w 1999 i 2000 r. w tej grupie znajdowa y si post powaniazawieszone oraz wycofane zawiadomienia.; w 2001 r. - wy cznie post powania zawieszone z powodu braku mo liwo ci ustalenia miejsca pobytu podejrzanych

Brak jest reakcji prokuratury na 161 skierowanych zawiadomie (22% ogó u).

Pa stwowa Inspekcja Pracy podejmuje dzia ania zmierzaj ce do ustalenia przyczyn

takiego stanu rzeczy.

W wyniku skierowanych przez prokuratorów aktów oskar enia s dy skaza y

16 pracodawców, orzekaj c g ównie kary grzywny i kary pozbawienia wolno ci

w zawieszeniu.

Z przedstawionych powy ej danych wynika, i oko o 24% post powa ,

wszcz tych w wyniku zawiadomie inspektorów pracy, jest umarzanych, a oko o 7%

54

post powa nie zostaje wszcz tych. Post powania umarzane s z powodu braku

znamion czynu zabronionego oraz braku przes anek dostatecznie uzasadniaj cych

podejrzenie pope nienia przest pstwa (art. 17 §1 pkt 2 k.p.k ).

Wynika to g ównie z rozbie no ci ocen zachowania sprawców przez

inspektora sk adaj cego zawiadomienie i prokuratora, do którego nale y ostatecznie

ocena istnienia znamion przest pstwa w postaci z o liwo ci, uporczywo ci i

umy lno ci dzia ania pracodawców, a tak e z uznawania przez prokuratorów

przest pstw przeciwko prawom osób wykonuj cych prac zarobkow za

przest pstwa mniejszej wagi i tym samym bardziej liberalnego podej cia do ich

sprawców.

Nale y podkre li , i w roku sprawozdawczym dwukrotnie wzros a liczba

zawiadomie o podejrzeniu pope nienia przest pstwa utrudniania przeprowadzenia

kontroli - z 16% ogó u zawiadomie w 2000 r. do 32% w 2001 r. wiadczy to o tym, i

wielokrotnie pracodawca nieprzestrzegaj cy przepisów prawa pracy postanawia nie

dopu ci w ogóle do przeprowadzenia kontroli przez inspektorów pracy.

Tak jak w latach ubieg ych inspektorzy pracy wydawali na wniosek

prokuratorów opinie dot. ustalania okoliczno ci i przyczyn miertelnych, ci kich i

zbiorowych wypadków przy pracy oraz udost pniali dokumentacje z kontroli

przeprowadzonych w zwi zku z takimi wypadkami. Wspó praca w tym zakresie jest

oceniana szczególnie pozytywnie. W post powaniach prowadzonych przez

prokuratorów inspektorzy wyst powali niejednokrotnie w charakterze bieg ych. Byli

te na bie co informowani o wynikach tych post powa .

Nadal jeszcze zdarzaj si przypadki, w których – mimo ci cego na nich

obowi zku – prokuratorzy nie zawiadamiaj o wszcz ciu lub odmowie wszcz cia

ledztwa lub dochodzenia. Wydaje si , e w tym zakresie inspektorzy pracy nie w

pe ni wykorzystuj uprawnienia do sk adania za alenia na bezczynno organu.

Inspektorzy pracy przekazywali s dom pracy i s dom karnym dokumentacje z

kontroli pracodawców b d cych stronami w tocz cych si post powaniach oraz

uczestniczyli w tych post powaniach w charakterze wiadków lub bieg ych.

Inspektorzy pracy uzyskiwali tak e z s dów pracy informacje o orzeczeniach, jakie

zapad y w sprawach ze stosunku pracy, celem skontrolowania ich wykonywania

przez pracodawców.

55

W zwi zku z wej ciem w ycie z dniem 17 pa dziernika 2001 r., przepisów

nowego Kodeksu post powania w sprawach o wykroczenia, okr gowi inspektorzy

pracy odbyli spotkania z przewodnicz cymi wydzia ów grodzkich s dów rejonowych.Celem spotka by o omówienie trybu post powania w sprawach o wykroczenia, z

uwzgl dnieniem specyfiki wykrocze ciganych przez inspektorów pracy, a przede

wszystkim wymogów co do tre ci wniosku o ukaranie – w zakresie ujawniania

pokrzywdzonych i sposobu dokumentowania stwierdzonych nieprawid owo ci.

Nowe regulacje Kodeksu post powania w sprawach o wykroczenia sta y si

tak e tematem zorganizowanych w kilku okr gowych inspektoratach pracy szkole z

udzia em s dziów orzekaj cych w sprawach o wykroczenia.

W ramach prowadzonej dzia alno ci prewencyjnej, udzielono ponad 1,3 mln

porad, z których 82% stanowi y porady prawne, a 18% porady techniczne.

W siedzibach jednostek organizacyjnych PIP udzielono 76% porad.

Struktura przedmiotowa udzielanych porad2001 rok

26%

25%13%

8%

6%5%

17%

stosunek pracy wynagrodzenie za pracczas pracy wypadki przy pracybadania i pomiary czynników szkodliwych projektowanie miejsca pracypozosta e

W porównaniu do lat ubieg ych znacznie wzros a liczba porad dot. czasu

pracy, co niew tpliwie zwi zane by o z nowelizacj przepisów prawa pracy w tym

zakresie. Pytania dotyczy y zw aszcza 5-dniowego tygodnia pracy, a w szczególno ci

zwi zanych z tym sposobów rozliczania czasu pracy. Koniec roku obfitowa

56

natomiast w pytania dot. uprawnie osób bezrobotnych. By o to zwi zane ze zmian

przepisów o zatrudnieniu i przeciwdzia aniu bezrobociu w cz ci dot. zasi ków oraz

wiadcze przedemerytalnych.

Struktura podmiotów zg aszaj cych si po porady2001 rok

66%

26%

7% 1%

pracownicy pracodawcy zwi zki zawodowe pozostali

Zg aszaj cy si po porady pracownicy najcz ciej zainteresowani byli

przys uguj cymi im uprawnieniami w przypadku rozwi zania umowy o prac z

przyczyn dotycz cych pracodawcy. Wi za o si to bardzo cz sto z pro b o

interpretacj podanej przez pracodawc przyczyny rozwi zania stosunku pracy w

kontek cie prawa do odprawy pieni nej. Du e zainteresowanie pracowników

wzbudza a problematyka wynagradzania za prac w godzinach nadliczbowych i

rekompensowania pracy w niedziele i wi ta oraz w dni wolne wynikaj ce z

pi ciodniowego tygodnia pracy.

Wi kszo pracodawców zg aszaj cych si po porady stanowi y osoby

prowadz ce niewielkie zak ady pracy i nie maj ce w a ciwego przygotowania do

prowadzenia spraw pracowniczych .

Wiele problemów zg aszanych przez zwi zki zawodowe dotyczy o zagadnie

zwi zanych z uprawnieniami dzia aczy zwi zkowych, stosowaniem uk adów

zbiorowych pracy oraz bezpiecze stwem i higien pracy.

Porad udzielano równie spo ecznym inspektorom pracy oraz ró nym

organizacjom spo ecznym.

Coroczny wzrost liczby udzielanych porad prawnych i technicznych potwierdza

wci wzrastaj ce zainteresowanie stron stosunku pracy oraz innych podmiotów

57

pomoc prawn , wiadczon bezp atnie przez Pa stwowa Inspekcj Pracy.

Poradnictwo prawne jest jednym z istotniejszych zada prewencyjnych

realizowanych przez Pa stwow Inspekcj Pracy i ma du y wp yw na popraw

praworz dno ci w stosunkach pracy, dzi ki upowszechnianiu znajomo ci

obowi zuj cych przepisów oraz u wiadamianiu pracowników i organizacji

zwi zkowych o przys uguj cych im uprawnieniach.

W roku sprawozdawczym inspektorzy pracy wystosowali 6 444 pisma o charakterze informacyjno–prewencyjnym. Adresatami pism by y organy

administracji rz dowej, organizacje pracodawców, instytucje samorz dowe, centrale

zwi zkowe, organy nadzoru nad warunkami pracy oraz pracodawcy (do których

adresowanych by o 44% pism).

Konieczno podejmowania dzia a informacyjno–prewencyjnych wynika

przede wszystkim z braku szczegó owej wiedzy pracodawców i pracowników z

zakresu prawa pracy, w tym przepisów i zasad bhp, oraz braku mo liwo ci

nawi zania przez inspektorów pracy bezpo rednich kontaktów ze wszystkimi

pracodawcami. Przekazywane w pismach informacje dotyczy y m.in. stwierdzonych

narusze praworz dno ci w stosunkach pracy, przyczyn wypadków przy pracy,

zagro e wyst puj cych w zak adach rzemie lniczych, zagro e wyst puj cych

podczas prowadzenia prac remontowych dróg, nieprawid owo ci wyst puj cych

podczas prac zwi zanych z monta em czy demonta em ró nego typu rusztowa

oraz prac prowadzonych na wysoko ci. Celem by o wskazanie problemu oraz

sugerowanie dzia a niezb dnych do eliminacji zagro e oraz zapobie enia

podobnym nieprawid owo ciom w innych zak adach.

Do ko ca roku sprawozdawczego na kierowane pisma odpowiedzia o ok. 30%

adresatów. Z uzyskanych odpowiedzi wynika, e podj li oni sugerowane w pismach

dzia ania.

W ród innych dzia a prewencyjnych na uwag zas uguj szkoleniainstrukta owe dla spo ecznych inspektorów pracy oraz pracowników s u b bhp

(tematyka tych szkole dotyczy a zw aszcza prawid owo ci badania przez zak adowe

zespo y okoliczno ci i przyczyn wypadków przy pracy).

Wzorem lat ubieg ych, rozwijano tak e ró ne formy dzia alno ci szkoleniowej

adresowanej do pracowników, pracodawców oraz ich organizacji. Szersze informacje

58

na ten temat zawiera rozdzia V. Natomiast dzia ania prewencyjne inspekcji pracy na

rzecz poprawy bezpiecze stwa pracy w rolnictwie indywidualnym oraz na rzecz

upowszechniania systemów zarz dzania bhp w przedsi biorstwach opisane zosta y

w rozdziale IVA.

Od chwili wej cia w ycie (02.06.1996 r.) rozporz dzenia Ministra Pracy i

Polityki Socjalnej w sprawie uprawnie rzeczoznawców, do ko ca 2001 r. G ówny

Inspektor Pracy nada uprawnienia rzeczoznawcy 504 osobom. W 2001 r. wp yn o

61 wniosków od kandydatów na rzeczoznawców, ko cowemu egzaminowi poddano

53 kandydatów, z których 32 uzyska o uprawnienia rzeczoznawców.

Dzia ania profilaktyczne polegaj ce na kontroli przestrzegania przepisów bhp

przy projektowaniu budowy, przebudowy i modernizacji zak adów pracy, a tak e

podczas przejmowania ich do u ytkowania, pozwalaj na popraw bezpiecze stwa

przysz ych u ytkowników. W 2001 r. takimi kontrolami obj to 6 722 zak ady pracyprzejmowane do u ytkowania. Zak ady nowe stanowi y ok. 48%. Pozosta e to

zak ady przebudowane, zmodernizowane lub adaptowane do nowych potrzeb.

Obiekty produkcyjne stanowi y ok. 21%, handlowo-us ugowe – ok. 41%, a obiekty

u yteczno ci publicznej, w tym szko y, przedszkola i obki – ok. 20%. Zestawienie

stwierdzonych nieprawid owo ci przedstawiono na wykresie.

Struktura nieprawid owo ci stwierdzanych podczasprzejmowania zak adów do u ytkowania

2001 rok

31%

16%16%

11%

10%

6%10%

obiekty i pomieszczenia pracy wentylacja, ogrzewanie, o wietlenieurz dz. i instal. energetyczne zaplecze higienicznosanitarneprocesy technologiczne maszyny i urz dzenia technicznepozosta e

59

Podobnie jak w latach ubieg ych cz sto zg aszane do u ytkowania s zak ady,

które nie spe niaj wymaga wynikaj cych z przepisów bhp, a nieprawid owo ci

wci powstaj zarówno na etapie projektowania, jak i wykonawstwa. Podstawowe

przyczyny narusze prawa to: zg aszanie przej cia obiektów do u ytkowania,

pomimo niezako czonych robót budowlano-monta owych i wyposa eniowych; b dy

projektowe i wykonawcze oraz przyj cie rozwi za technicznych

nieuwzgl dniaj cych obowi zuj cych przepisów bhp; prowadzenie robót na

podstawie projektów, które nie by y przez rzeczoznawców do spraw bhp

zaopiniowane pod wzgl dem zgodno ci rozwi za z obowi zuj cymi przepisami bhp

i normami; dokonywanie zmian w projektach budowlanych (w celu uzyskania

„oszcz dno ci”); wykonywanie robót budowlano-monta owych zwi zanych z

modernizacj , przebudow lub rozbudow obiektów systemem gospodarczym, bez

projektów i zlecenia tych robót firmom specjalistycznym; brak skutecznego nadzoru

inwestorskiego.

W wyniku stwierdzonych nieprawid owo ci inspektorzy wydali 24 529 decyzji

(w zak adach b d cych w rozruchu), do kierowników zak adów lub inwestorów

skierowali wyst pienia zawieraj ce 6 416 wniosków. Na podstawie art. 56 Prawa

budowlanego zg oszono 311 sprzeciwów wobec uruchomienia zak adu oraz

31 sprzeciwów na podstawie art. 9 pkt 4 ustawy o Pa stwowej Inspekcji Pracy.

Na o ono 104 mandaty na czn kwot 39 720 z oraz skierowano 49 wniosków do

kolegiów do spraw wykrocze .

Inspektorzy pracy skierowali ponadto ok. 240 pism do pracodawców,

inwestorów, organów nadzoru budowlanego, inspektoratów dozoru technicznego,

projektantów oraz rzeczoznawców do spraw bhp, w których informowali o

stwierdzonych nieprawid owo ciach i jednocze nie wskazywali sposoby ich

eliminacji. Wzorem lat ubieg ych, organizowano spotkania i seminaria z udzia em

przedstawicieli samorz dów terytorialnych i uczestników procesu inwestycyjnego,

celem przybli enia im problematyki zwi zanej z: kontrolami odbiorowymi,

obowi zuj cymi przepisami w zakresie bhp, dokumentacj projektow i

opiniowaniem jej przez rzeczoznawców do spraw bhp.

Inspektorzy pracy przeprowadzili te 175 wizytacji przedodbiorowych,

podczas których omówiono z inwestorami stwierdzone nieprawid owo ci, zalecaj c

ich usuni cie przed kontrol zwi zan z przejmowaniem zak adów do u ytkowania.

60

W efekcie realizacji rodków prawnych zapewnione zosta y wymogi przepisów

w zakresie stanu technicznego obiektów i pomieszcze (dot. ok. 49,8 tys.

pracowników), organizacji procesów technologicznych (dot. ok. 15,1 tys.

pracowników), stanu urz dze i instalacji energetycznych (dot. ok. 29,7 tys.

pracowników); wentylacji, ogrzewania i o wietlenia w pomieszczeniach pracy (dot.

ok. 26,5 tys. pracowników). Uzyskano równie wyposa enie maszyn i urz dze w

os ony i zabezpieczenia oraz popraw ich stanu technicznego (dot. ok. 5,8 tys.

pracowników) oraz w a ciwe zorganizowanie zaplecza higienicznosanitarnego dla ok.

18,9 tys. pracowników.

Wszystkie zak ady, w odniesieniu do których wydany by sprzeciw, zosta y –

po spe nieniu wymaga - przekazane do u ytkowania.

Utrzymuj cy si poziom nieprawid owo ci stwierdzanych podczas

przejmowania do u ytkowania zak adów pracy powoduje, e inspektorzy pracy b d :

podejmowali dzia ania, aby organy administracji architektoniczno–budowlanej

zaprzesta y wydawania decyzji o pozwoleniu na budow zak adów pracy na

podstawie projektów nieposiadaj cych wymaganych prawem opinii i uzgodnie

(m.in. opinii rzeczoznawcy do spraw bhp); jak wynika z ustale inspektorów

pracy, znaczna cz projektów budowlanych, które stanowi y podstaw do

wydania pozwolenia na budow , w ogóle nie by a opiniowana w zakresie

zgodno ci z przepisami bhp; w tej sprawie G ówny Inspektor Pracy skierowa

pismo do G ównego Inspektora Nadzoru Budowlanego;

nadzorowali ca y cykl procesu inwestycyjnego;

wspó pracowali z terenowymi organami nadzoru budowlanego w celu uzyskiwania

bie cych informacji o wydanych pozwoleniach na budow , umo liwiaj cych

kontrol tych inwestycji pod k tem spe niania wymogów bhp.

Co roku inspektorzy pracy podczas rutynowych kontroli sprawdzaj , czy

spe niane s wymagania bezpiecze stwa pracy w konstrukcji maszyni urz dze technicznych oraz w ich dokumentacjach techniczno-ruchowych a tak e

czy wyroby te sprzedawano i instalowano w zak adach zgodnie z obowi zuj cymi

przepisami. Dzia ania te maj istotne znaczenie prewencyjne.

61

W 2001 r. najwi cej zastrze e zg oszono do nast puj cych grup maszyn:

obrabiarki do drewna (32 typy), maszyny dla przemys u spo ywczego (18), obrabiarki

do metalu (12), maszyny budowlane (10), prasy (9), maszyny pakuj ce (8).

Zastrze enia dotyczy y g ównie:

konstrukcji i budowy maszyn i urz dze technicznych - brak lub

niew a ciwe urz dzenia ochronne i/lub elementy sterownicze, w tym:

wy czniki awaryjne, barwy i znaki bezpiecze stwa,

dokumentacji technicznej - brak t umaczenia dokumentacji na j zyk polski,

nieuwzgl dnienie wymaga zwi zanych z obs ug , konserwacj i

naprawami wynikaj cych z przepisów bezpiecze stwa i higieny pracy,

deklaracji zgodno ci - niewyszczególnienie polskich przepisów i norm,

których wymagania powinny by spe nione w konstrukcji maszyn i

urz dze technicznych,

certyfikatów na znak bezpiecze stwa - brak certyfikatów maszyn, które

powinny taki certyfikat posiada .

Przyczyn powy szych nieprawid owo ci najcz ciej by a nieznajomo

przepisów dotycz cych wymogów bhp - zwi zanych z konstruowaniem maszyn i

urz dze oraz z ich ocen - lub ich lekcewa enie, w szczególno ci w ród

pracodawców oraz drobnych producentów i importerów maszyn i urz dze , a tak e

brak prawnego obowi zku pracodawców w zakresie dokonywania oceny zakupionej,

u ywanej maszyny pod wzgl dem spe niania przez ni wymogów bhp - przed jej

ponownym zainstalowaniem i dopuszczeniem do eksploatacji.

W wyniku zastosowanych rodków prawnych (254 decyzji, 205 wniosków

w wyst pieniach oraz 19 mandatów) doprowadzono do zmian konstrukcyjnych

w 54 typach maszyn, np. w linii produkcyjnej do profilowania blachy wykonano:

zabezpieczenie dost pu do dwóch stref niebezpiecznych (przestrzeni roboczych),

oznakowano w j zyku polskim elementy sterownicze oraz wyposa ono urz dzenia

linii w wy czniki awaryjne, profilarka do blachy zosta a wyposa ona

w zabezpieczenie przed otwarciem os ony nap du w czasie jej pracy, a ponadto

os ona zosta a oznakowana barwami i znakami bezpiecze stwa; w mieszalniku pasz

zainstalowano zabezpieczenie przed samoczynnym uruchomieniem urz dzenia w

sytuacji ponownego w czenia zasilania elektrycznego po niezamierzonej przerwie w

zasilaniu. Ponadto opracowano lub uzupe niono dokumentacj techniczno-ruchow

62

dla 44 typów maszyn, wystawiono lub poprawiono deklaracje zgodno ci dla 45 typów

maszyn oraz przebadano i oznakowano znakiem bezpiecze stwa 17 typów maszyn.

W 2002 r. - w okresie przej ciowym przed wej ciem w ycie polskich

przepisów zwi zanych z wdro eniem "dyrektyw nowego podej cia" i wdro eniem

systemu nadzoru rynku - podczas rutynowych kontroli zak adów pracy inspektorzy

szczególn uwag zwraca b d na przestrzeganie przez pracodawców przepisów

ustawy o badaniach i certyfikacji dotycz cych maszyn, urz dze i narz dzi pracy.

W roku sprawozdawczym G ówny Inspektor Pracy skierowa do w a ciwych

ministrów 9 wniosków legislacyjnych, które zawiera y propozycj wydania nowych

aktów prawnych b d te nowelizacj ju obowi zuj cych przepisów. Z zakresu

bezpiecze stwa i higieny pracy zg oszonych zosta o 5 wniosków.

Ministrowi Zdrowia i Ministrowi Pracy i Polityki Spo ecznej zg oszone

zosta y 2 wnioski legislacyjne dotycz ce:

nowelizacji ustawy o zak adach opieki zdrowotnej, po wprowadzeniu z dniem 1

maja 2001 r. 5-dniowego tygodnia pracy - w zakresie okre lenia czasu pracy

obowi zuj cego poszczególne grupy pracowników ochrony zdrowia. Za

konieczne uznano precyzyjne ustawowe okre lenie dobowej i przeci tnej

tygodniowej normy czasu pracy, obowi zuj cej poszczególne grupy

pracowników oraz okre lenie uprawnie p acowych pracowników

wykonuj cych prac w dniu wolnym z tego tytu u, w tym tak e wysoko ci

wynagrodzenia za dy ur medyczny pe niony w takim dniu. Wniosek jest w

trakcie realizacji;

wprowadzenia w projekcie ustawy o ubezpieczeniu spo ecznym z tytu u

wypadków przy pracy i chorób zawodowych uregulowa umo liwiaj cych

przeznaczanie rodków finansowych w ramach prewencji wypadkowej na

realizacj przez pracodawców konkretnych inwestycji zmniejszaj cych ryzyko

zawodowe. Wniosek w trakcie realizacji.

Ponadto Ministrowi Pracy i Polityki Spo ecznej zg oszony zosta wniosek

legislacyjny obejmuj cy nowelizacj przepisów Kodeksu pracy w cz ci dotycz cej

czasu pracy, w szczególno ci zasad obliczania nominalnego czasu pracy w okresie

63

rozliczeniowym, sposobu obliczania przekroczenia przeci tnej tygodniowej normy

czasu pracy oraz zasad rekompensowania pracy wykonywanej przez pracownika w

dniu, który mia by dla niego dniem wolnym od pracy z tytu u 5-dniowego tygodnia

pracy. Ponadto za konieczne uznano usuni cie luk prawnych w przepisach

dotycz cych urlopów wypoczynkowych, a zw aszcza uregulowanie uprawnie

urlopowych pracowników podejmuj cych prac w innym roku kalendarzowym ni rok,

w którym nast pi o rozwi zanie stosunku pracy, okre lenie zasad udzielania urlopów

pracownikom zatrudnionym w ruchu ci g ym lub czterobrygadowej organizacji pracy.

Szereg wniosków i propozycji G ównego Inspektora Pracy - zg aszanychMinistrowi Pracy i Polityki Spo ecznej - zosta o wykorzystanych przy

wprowadzaniu nowych regulacji prawnych. Mi dzy innym akceptacj uzyska y:

postulat odr bnego uregulowania spraw czasu pracy kierowców, zrealizowany

w ustawie o czasie pracy kierowców, która wejdzie w ycie z dniem 1 stycznia

2003 r.,

propozycja zamieszczenia w Kodeksie pracy przepisów umo liwiaj cych

uchylenie postanowie zak adowych uk adów zbiorowych pracy

wprowadzanych w sposób sprzeczny z prawem. Wniosek ten zosta

zrealizowany w wyniku nowelizacji dzia u XI Kodeksu pracy.

Ministrowi Zdrowia przedstawiony zosta wniosek w sprawie wydania nowych

przepisów ustalaj cych dopuszczalne st enia dla py ów azbestu w powietrzu

pomieszcze przeznaczonych na pobyt ludzi. Obowi zuj ce przepisy (z 1996 r.) nie

obejmuj azbestu. Wniosek uzyska akceptacj Ministra Zdrowia i jest w trakcie

realizacji. Przygotowany zosta projekt nowelizacji uwzgl dniaj cy w du ej cz ci

zg oszone propozycje.

Ministrowi Gospodarki przekazane zosta y 2 wnioski dotycz ce:

nowelizacji rozporz dzenia Rady Ministrów w sprawie wykazu wyrobów

wyprodukowanych w Polsce, a tak e wyrobów importowanych do Polski po

raz pierwszy, mog cych stwarza zagro enie albo s u cych ochronie lub

ratowaniu ycia, zdrowia lub rodowiska, podlegaj cych obowi zkowi

certyfikacji na znak bezpiecze stwa i oznaczania tym znakiem, oraz wyrobów

podlegaj cych obowi zkowi wystawiania przez producenta deklaracji

zgodno ci - przez rozszerzenie listy wyrobów podlegaj cych obowi zkowi

64

certyfikacji o typowe rusztowania robocze (stoj ce, metalowe) i zamieszczenie

w wykazie wyrobów podlegaj cych obowi zkowi certyfikacji na znak

bezpiecze stwa oraz oznakowania tym znakiem dodatkowej pozycji

obejmuj cej wymienione rusztowania. Wniosek ten nie zosta uznany za

celowy. Jednak Minister Gospodarki, maj c na uwadze potrzeb zapewnienia

bezpiecze stwa pracy przy eksploatacji rusztowa – w porozumieniu z

Ministrem Pracy i Polityki Spo ecznej oraz Ministrem Zdrowia - wyda

rozporz dzenie w sprawie bezpiecze stwa i higieny pracy podczas

eksploatacji maszyn i urz dze technicznych do robót ziemnych, budowlanych

i drogowych, w którym zosta y zamieszczone uregulowania dotycz ce

rusztowa stosowanych przy robotach budowlanych;

nowelizacji rozporz dzenia Ministra Przemys u i Handlu (z 1994 r.) w sprawie

bezpiecze stwa i higieny pracy, prowadzenia ruchu oraz specjalistycznego

zabezpieczenia przeciwpo arowego w odkrywkowych zak adach górniczych -

w zakresie wjazdu górniczych urz dze zmechanizowanych w pole „zbrojone”

materia ami wybuchowymi, przygotowane do przeprowadzenia robót

strza owych. Wniosek jest w trakcie realizacji.

Ministrowi Edukacji Narodowej zg oszone zosta y propozycje nowelizacji

rozporz dzenia w sprawie ogólnych przepisów bhp w szko ach i placówkach

publicznych w zakresie zasad organizacji wycieczek szkolnych i innych imprez

turystyczno-sportowych – wniosek uzyska akceptacj i znajduje si w trakcie

realizacji.

Prezesowi Zarz du Polskich Kolei Pa stwowych S.A. przedstawiony zosta

wniosek dotycz cy wydania przepisów reguluj cych m.in. zasady organizacji

zamkni torowych w czasie wykonywania planowych robót, bhp przy wykonywaniu

robót przy nawierzchni kolejowej oraz zabezpieczania miejsc ich wykonywania.

Wniosek uzyska akceptacj i do ko ca drugiego kwarta u 2002 r. zostan

opracowane nowe ”Warunki techniczne utrzymania nawierzchni na liniach

kolejowych”.

65

Opiniowanie aktów prawnychOgó em zaopiniowanych zosta o 199 projektów aktów prawnych, w tym:

ustaw – 54,

rozporz dze Prezesa Rady Ministrów – 36,

rozporz dze Rady Ministrów – 43,

rozporz dze Ministrów – 61, w tym:

- Ministra Pracy i Polityki Spo ecznej – 22,

- Ministra Sprawiedliwo ci – 1,

- Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi – 7,

- Ministra Gospodarki – 14,

- Ministra Zdrowia – 12,

- Ministra Edukacji Narodowej – 1,

- Ministra Transportu i Gospodarki Morskiej – 3,

- Ministra Rozwoju Regionalnego i Budownictwa – 1,

uchwa Rady Ministrów – 3.

Wi kszo zg oszonych uwag uzyska a akceptacj i zosta a uwzgl dniona w

przygotowywanych projektach.

Ministrowi Transportu i Gospodarki Morskiej (obecnie Ministrowi Infrastruktury)

przekazano wiele uwag do projektu ustawy o czasie pracy kierowców. Dotyczy y one

w szczególno ci uregulowania sposobu traktowania okresu pozostawania kierowcy w

dyspozycji pracodawcy wówczas, gdy nie prowadzi pojazdu, ale nie mo e swobodnie

dysponowa czasem. W tej cz ci uwagi uzyska y akceptacj .

G ówny Inspektor Pracy pozytywnie oceni kierunek zmian wprowadzonych w

projekcie rozporz dzenia Ministra Pracy i Polityki Spo ecznej zmieniaj cym

rozporz dzenie w sprawie zasad ustalania oraz wysoko ci nale no ci przys uguj cej

pracownikowi z tytu u podró y s u bowej poza granicami kraju, polegaj cych na

ujednoliceniu zasad obliczania nale no ci s u bowych przys uguj cych z tytu u tych

podró y. Zarazem zg osi zastrze enia do zapisów rozporz dzenia obni aj cych w

roku 2001 wysoko diet przys uguj cych pracownikom odbywaj cym wielokrotne

podró e s u bowe.

66

Opiniuj c projekt rozporz dzenia Ministra Zdrowia w sprawie dokumentowania

chorób zawodowych i skutków tych chorób, G ówny Inspektor Pracy wskaza m.in. na

konieczno uzupe nienia rozporz dzenia o zapis okre laj cy zakres danych, które

powinny znale si w rejestrze chorób zawodowych prowadzonych przez

pracodawc , inspektora sanitarnego oraz przez Instytut Medycyny Pracy. Trwaj

prace legislacyjne.

Uwagi zg oszone do projektu ustawy o ubezpieczeniu spo ecznym z tytu u

wypadków przy pracy i chorób zawodowych w szczególno ci dotyczy y definicji

wypadku przy pracy. Proponowana definicja uzale nia a uznanie wypadku za

wypadek przy pracy od zaistnienia skutku w postaci urazu i choroby. G ówny

Inspektor Pracy w swej opinii wyrazi pogl d, e wy czenie z grupy wypadków przy

pracy zdarze nie powoduj cych urazu lub choroby b dzie m.in. mia o negatywny

wp yw na mo liwo realizacji przez PIP zada profilaktycznych, ze wzgl du na brak

podstaw prawnych do ich badania przez inspektorów pracy. Za nieuzasadnione

uzna równie G ówny Inspektor Pracy uzale nienie uznania wypadku przy pracy za

wypadek miertelny od wyst pienia skutku w postaci zgonu w terminie 6 miesi cy od

dnia wypadku. Trwaj prace legislacyjne.

Opiniuj c projekt ustawy o europejskich radach zak adowych oraz sposobach

informowania pracowników i konsultacji z pracownikami w przedsi biorstwach i

grupach przedsi biorstw o zasi gu wspólnotowym, G ówny Inspektor wskaza na

konieczno okre lenia w ustawie sposobu ustanawiania tych rad. W sprawie

ochrony stosunku pracy pracowników b d cych cz onkami specjalnego zespo u

negocjacyjnego lub europejskiej rady zak adowej zaproponowano zast pienie

obowi zku uzyskiwania zgody okr gowego inspektora pracy na rozwi zanie

stosunku pracy lub na zmian warunków zatrudnienia - obowi zkiem powiadamiania

okr gowego inspektora pracy. Zg oszone propozycje nie uzyska y akceptacji.

DZIA ALNO INSPEKCJI PRACY W LATACH 1995 – 2001

Poni ej przedstawiono dane z dzia alno ci PIP w ostatnich 7 latach:

67

68

69

Liczba kontroli przeprowadzanych przez inspektorów pracy wzrasta z ka dym

rokiem. Towarzyszy temu wzrost liczby stosowanych przez inspektorów rodków

prawnych – wydawanych decyzji i wniosków w wyst pieniach.

Równocze nie obserwuje si zmniejszanie liczby decyzji wstrzymania pracoraz decyzji skierowania pracowników do innych prac – a wi c rodków

prawnych stosowanych w przypadku stwierdzenia w trakcie kontroli najbardziej

ra cych nieprawid owo ci, w tym bezpo redniego zagro enia ycia b d zdrowia

pracowników. Spadek liczby stwierdzanych tego typu nieprawid owo ci wynika z

pewno ci , z jednej strony, ze zmniejszania zatrudnienia w najbardziej

niebezpiecznych dla pracowników sekcjach gospodarki narodowej (górnictwie,

budownictwie, przetwórstwie przemys owym itp.), z drugiej za – wg oceny

inspektorów pracy – ze stopniowej poprawy stanu bhp. Opini tak wydaj si

równie potwierdza dane statystyczne GUS wskazuj ce na wyra n tendencj

malej c wska nika wypadkowo ci oraz zatrudnienia w warunkach zagro enia

zawodowego (co omówiono w rozdziale II). Nale y zaznaczy , e spadek

zatrudnienia w wymienionych powy ej sekcjach nast puje wolniej ni stwierdzanych

ra cych nieprawid owo ci z dziedziny bhp.1 W sprawozdaniu za rok 2000 wskazano

na istotn zmian w strukturze stwierdzanych wykrocze . Dane za rok

sprawozdawczy potwierdzaj zauwa on tendencj – systematycznie maleje udzia

wykrocze z obszaru bhp; tym samym udzia wykrocze z zakresu prawnej ochrony

pracy wzrós w ci gu kilku lat ponad dwukrotnie (z 17% w 1995 r. do 39% w 2001 r.).

Nale y podkre li , i zwi kszanie dzia alno ci kontrolno-nadzorczej nast puje

równolegle z intensyfikacj dzia alno ci profilaktycznej: odnotowuje si ci g y - wostatnich 7 latach a trzykrotny – wzrost liczby porad (zarówno technicznych jak i

prawnych) udzielanych przez pracowników Pa stwowej Inspekcji Pracy. W niewiele

mniejszym stopniu wzros a liczba zg aszanych skarg, co wiadczy mo e zarówno

o poprawie stanu wiadomo ci prawnej pracowników, jak i o wzro cie ich zaufania do

organów PIP. Zwróci nale y równie uwag na ponad dwukrotny wzrost liczbykontroli zwi zanych z przejmowaniem do u ytkowania nowo wybudowanychlub przebudowywanych zak adów pracy – dzia ania tego typy powinny w

przysz o ci skutkowa ograniczeniem zagro e zawodowych w miejscu pracy.

1 udzia zatrudnienia w tych sekcjach w omawianym okresie zmala z 70% do 58%; udzia wykrocze z

zakresu bhp w tym samym czasie zmala z 83% do 61%.

70

1 073 1 1061 189

1 2861 160

1 2941 430

1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001

inspektorzy wykonuj cy czynno ci kontrolne (stan na 31.12)

72,6 72,178,1 81,5 81,9 85,4

93,6

1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001

przeprowadzone kontrole (w tys.)

543,1 543,9551,3

590,3

556,7

597,0

627,7

1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001

232,7280,3

349,9393,6

423,5458,7

486,3

1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001

decyzje wydane - ogó em (w tys.) wnioski w wyst pieniach (w tys.)

438,1

617,5778,7

872,1927,5

1 126,5

1 300,1

1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001

udzielone porady - ogó em (w tys.)

129,0

68,9

163,7

82,2

201,5

97,7

212,4

109,6

215,5

105,0

225,5

136,4

255,6

199,4

1995 1997 1999 2001

techniczneprawne

porady udzielone podczas kontroli (w tys.)

36,033,4 32,3

35,3

29,227,1

23,1

1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001

87,0 85,4 91,1 92,9

105,4

121,6 123,0

1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001

decyzje wstrzymania prac (w tys.)

wykroczenia przeciwko prawom pracownika (w tys.)

11,010,2 10,6 11,0

8,8 9,18,4

1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001

decyzje skierowania pracownikówdo innych prac (w tys.)

83%

17%

78%

22%

71%

29%

68%

32%

64%

36%

63%

37%

61%

39%

1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001

bhp prawo pracy z wy czeniem bhp

15,4

19,9

26,8

32,7 33,2 33,335,0

1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001

zg oszone skargi pracownicze (w tys.)

2,9 3,13,6 3,5

4,4

5,3

6,7

1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001

struktura wykrocze

kontrole zak adów przejmowanych do u ytkowania (w tys.)

IV. PRZESTRZEGANIE PRAWA PRACY – W TYM BEZPIECZE STWAI HIGIENY PRACY, W WIETLE PRZEPROWADZONYCH KONTROLI

W Programie dzia ania Pa stwowej Inspekcji Pracy w 2001 r. po raz pierwszy

uj to zarówno dzia ania d ugofalowe (przewidziane do realizacji w latach 2001-

2003), jak i jednoroczne (w roku 2001).

Program d ugofalowy obj zagadnienia strategiczne dla ochrony pracy, z

uwagi na:

konieczno monitorowania zjawisk towarzysz cych procesomrestrukturyzacji i przekszta ce w asno ciowych (górnictwo, hutnictwo,

energetyka, Polskie Koleje Pa stwowe) oraz g bokim reformomsystemowym (ochrona zdrowia, o wiata, administracja rz dowa i

samorz dowa);

zdefiniowany wcze niej niew a ciwy stan ochrony pracy, lub mo liwo

wyst pienia zagro e w znacznej skali: wyselekcjonowane zak ady ró nychbran charakteryzuj ce si najwi kszym nasileniem zagro e zawodowych,

ma e zak ady (zatrudniaj ce do 20 pracowników), zak ady o du ym i

zwi kszonym ryzyku wyst pienia powa nej awarii przemys owej;wspó udzia w realizacji rz dowego Programu rozwoju handlu do 2003 r. –

placówki handlu detalicznego, ze szczególnym uwzgl dnieniem placówek

wielkopowierzchniowych (markety i supermarkety);

potrzeb promowania sprawdzonych w krajach wysokorozwini tych

rozwi za , sprzyjaj cych aktywizacji pracodawców w podejmowaniu

wiadomych, systemowych dzia a na rzecz poprawy bezpiecze stwa pracy –

promowanie systemowych rozwi za w zakresie zarz dzaniabezpiecze stwem i higien pracy;

znaczn skal zagro e wyst puj cych w dziale gospodarki narodowej, w

odniesieniu do którego PIP nie posiada uprawnie nadzorczo-kontrolnych –

dzia ania prewencyjne w rolnictwie indywidualnym.

Zgodnie z za o eniami, realizacja zada d ugofalowych koordynowana by a

centralnie, we wspó pracy z innymi organami nadzoru i kontroli warunków pracy,

urz dami, instytucjami i placówkami naukowo-badawczymi, stosownie do zakresu ich

uprawnie i specjalizacji.

71

W programie jednorocznym uwzgl dniono zadania:

koordynowane centralnie (tematy o zasi gu i znaczeniu ogólnokrajowym);

koordynowane regionalnie w ramach wspó dzia ania kilku okr gowych

inspektoratów pracy (najistotniejsze tematy z dziedziny ochrony pracy,

charakterystyczne dla okre lonego regionu kraju, z uwagi na koncentracj

danego rodzaju dzia alno ci gospodarczej lub zdiagnozowane wcze niej

nasilenie wyst powania nieprawid owo ci);

zadania w asne okr gowych inspektoratów pracy (tematy maj ce – wed ug

rozpoznania poszczególnych inspektoratów pracy – istotne znaczenie na

terenie obj tym ich w a ciwo ci terytorialn );

realizowane w ramach rutynowej dzia alno ci, wyszczególnione w ustawie

o PIP.

Dzia ania Pa stwowej Inspekcji Pracy mia y charakter:

nadzorczo-kontrolny (egzekwowanie w a ciwego stanu warunków pracy i

przestrzegania praworz dno ci w stosunkach pracy);

diagnozuj cy stan ochrony pracy (uzyskanie miarodajnej oceny sytuacji w

danym obszarze ochrony pracy);

prewencyjny (doradztwo, promocja oraz inne dzia ania niekontrolne).

Dzia ania nadzorczo-kontrolne skoncentrowane by y na bran ach i

zak adach pracy, w których zdiagnozowano wcze niej niew a ciwy stan ochrony

pracy. Do powszechnego stosowania wprowadzona zosta a metodyka kontroli oparta na listach kontrolnych, z zastosowaniem techniki komputerowej.

Dzia ania diagnozuj ce prowadzone by y w wybranych obszarach ochrony

pracy – w celu ustalenia skali nieprawid owo ci i rodzaju problemów, które nale y

obj intensywnymi kontrolami.

Dzia ania prewencyjne polega y m.in. na wspieraniu pracodawców we

wprowadzeniu systemowych rozwi za w zakresie zarz dzania bezpiecze stwem

pracy oraz na prowadzeniu w ród rolników indywidualnych dzia alno ci edukacyjnej,

doradczej i promuj cej problematyk bezpiecze stwa pracy.

72

Generalnie celem wszystkich kontroli by a ocena stanu praworz dno ci i

bezpiecze stwa pracy oraz podejmowanie dzia a zmierzaj cych do eliminacji

stwierdzonych nieprawid owo ci. W zak adach o wysokich wska nikach

wypadkowo ci i zapadalno ci na choroby zawodowe koncentrowano si na

rozpoznaniu tych zagro e , które powoduj wypadki przy pracy i choroby zawodowe,

aby podj w a ciwe dzia ania prewencyjne prowadz ce do ich likwidacji lub

ograniczenia. W zak adach podlegaj cych g bokim zmianom systemowym starano

si dokona oceny wp ywu tych procesów na stan ochrony pracy oraz okre li

zjawiska towarzysz ce przekszta ceniom. Celem niektórych kontroli by a ponadto

ocena przestrzegania i funkcjonowania w praktyce nowych przepisów.

W niniejszym rozdziale omówiony zosta I etap realizacji tematów

d ugofalowych oraz wyniki kontroli zrealizowanych w ramach programu rocznego,

koordynowanych centralnie i w ramach wspó dzia ania okr gowych inspektoratów

pracy. Przedstawiony zosta szczegó owo ich zakres przedmiotowy i podmiotowy,

najcz ciej stwierdzane nieprawid owo ci (w porównaniu do lat poprzednich, je eli

wcze niej prowadzone kontrole upowa nia y do takich porówna ) oraz ich przyczyny.

Omówiono równie podj te przez organy PIP dzia ania, osi gni te w ich

wyniku efekty oraz dora ne i d ugoterminowe wnioski ukierunkowane na dzia ania

naprawcze. Podkre li nale y, e dokonywane oceny odnosz si tylko do

kontrolowanych zak adów. Mog one jednak wskazywa równie na wyst powanie

pewnych zjawisk ogólniejszych.

IV.A. WYNIKI KONTROLI UJ TYCH W PROGRAMIE DZIA AD UGOFALOWYCH (I ETAP REALIZACJI)

1. Przestrzeganie praworz dno ci w stosunkach pracy oraz bezpiecze stwopracy w zak adach obj tych procesem przekszta ce w asno ciowych

1.1. Górnictwo w gla kamiennego

Kontrole - wed ug ujednoliconej metodyki, ze szczególnym uwzgl dnieniem

problematyki przestrzegania uprawnie pracowniczych wynikaj cych z Kodeksu

pracy, uk adu zbiorowego pracy dla pracowników zak adów górniczych oraz z ustawy

z 26 listopada 1998 r. o dostosowaniu górnictwa do funkcjonowania w warunkach

73

gospodarki rynkowej i szczególnych uprawnieniach i zadaniach gmin górniczych -

przeprowadzono w 15 kopalniach w gla kamiennego obj tych procesem

restrukturyzacji i przekszta ce w asno ciowych. Zatrudnionych w nich by o 48 394

pracowników.

Stan wypadkowo ci w kontrolowanych zak adach przedstawia poni sze

zestawienie:

Rok 1998 1999 2000liczba wypadków ogó em 1458 1080 906w tym: miertelnych 3 1 8 ci kich 10 8 4wska nik cz stotliwo ci 24,6 21,6 18,60wska nik ci ko ci 61,6 64,5 68,0

W kontrolowanych zak adach nast puje systematyczne zmniejszanie si

ogólnej liczby wypadków przy pracy oraz obni anie si wska nika cz stotliwo ci

wypadków. Jednocze nie nast puje ci g y wzrost wska nika ci ko ci wypadków.

Oznacza to, e statystyczny wypadek przy pracy powodowa w 2000 r. prawie 68 dni

niezdolno ci do pracy (wska nik ten w 1990 r. wynosi 39,6).

Kszta towanie si liczby chorób zawodowych w kontrolowanych zak adach

przedstawia poni sze zestawienie:

Rok 1998 1999 2000liczba chorób ogó em 446 231 158w tym: uszkodzenie s uchu 358 133 70 pylica p uc 59 81 68 zespó wibracyjny 10 3 9 choroby skóry 16 6 3roczny wska nik zachorowalno ci 731,1 462,0 324,4liczba chorób stwierdzonych u emerytów i rencistów 345 186 121

Liczba chorób zawodowych ogó em oraz roczny wska nik zachorowalno ci

(liczba chorób zawodowych na 100 tys. zatrudnionych) ulega sta emu i

systematycznemu zmniejszeniu. Nadal bardzo wysoki jest udzia schorze

zawodowych stwierdzanych u osób, które nie s czynne zawodowo – u emerytów i

rencistów (ok. 80% stwierdzanych chorób zawodowych).

Mimo podejmowanych w zak adach przedsi wzi maj cych na celu

ograniczenie zachorowalno ci na choroby zawodowe - nie udaje si w istotnysposób ograniczy liczby osób zatrudnionych w warunkach zagro enia, co

74

przedstawia poni sze zestawienie (liczba osób zatrudnionych w warunkach

zagro enia na 1 000 zatrudnionych):

Zagro enia: 1998 1999 2000czynnikami zwi zanymi ze rodowiskiem pracy 464,4 500,6 451,8czynnikami zwi zanymi z uci liwo ci pracy 302,6 335,0 308,6

czynnikami zwi zanymi z maszynami szczególnie niebezpiecznymi 54,5 64,6 66,4

W latach 1998–2000 nast pi o niewielkie zmniejszenie si liczby pracowników

zatrudnionych w warunkach przekroczenia NDS i NDN. Dla przyk adu w

kontrolowanych kopalniach w 1998 r. na zapylenie nara onych by o 39,7% ogó u

zatrudnionych, na ha as 18,7%, natomiast w 2000 r. odpowiednio - 32,6% i 16,6%.

Wynika o to z prowadzonego procesu koncentracji wydobycia w gla kamiennego i

znacznego zmniejszenia si liczby czynnych przodków cianowych i chodnikowych.

Mimo to wska nik zagro enia w górnictwie jest 4-krotnie wy szy od wska nikadla ca ej gospodarki. Nale y mie jednak wiadomo , e na konkretne efekty

podejmowanych przez pracodawców dzia a trzeba b dzie poczeka nawet kilka lat.

Podczas kontroli stanu bezpiecze stwa pracy w poszczególnych kopalniach

stwierdzano nast puj ce nieprawid owo ci:

kontrola realizacji obowi zku dokonania przez pracodawców oceny ryzyka

zawodowego na stanowiskach pracy i zapoznania z wynikami tej oceny

pracowników wykaza a, e w adnym zak adzie nie dokonano takiej ocenyna wszystkich stanowiskach. Wprawdzie w wi kszo ci kopal prace nad

ocen ryzyka zawodowego s w znacznym stopniu zaawansowane, jednak z

uwagi na trudno ci spowodowane: du liczb stanowisk pracy, na których

nale y dokona oceny ryzyka; du liczb zidentyfikowanych zagro e ,

zarówno naturalnych jak i maj cych swe ród o w stosowanych maszynach i

urz dzeniach oraz ci g zmienno ci warunków na stanowiskach pracy –

prace te opó niaj si ;

z y stan techniczny maszyn i urz dze – bardzo cz sto u ytkuje si :

przeno niki ta mowe i zgrzeb owe, mimo niesprawnych urz dze

zabezpieczaj cych (wy czników awaryjnych, os on b bnów nap dowych czy

stacji zwrotnych); urz dzenia transportu oddzia owego (ko owroty ikolejki) z niew a ciwie wyregulowanymi uk adami hamulcowymi (torowiska

oraz szyny kolejek znajduj si w niew a ciwym stanie technicznym, a trasy

75

transportu nie s prawid owo oznakowane); urz dzenia transportug ównego poruszaj ce si po zanieczyszczonych torowiskach, z

uszkodzonymi lub niekonserwowanymi rozjazdami torowymi; kombajnychodnikowe, w których nie dokonuje si regularnie wymiany no y i nie

konserwuje instalacji zraszaj cych (potwierdzi y to dokonane przez

inspektorów pracy badania okoliczno ci i przyczyn wypadków przy pracy

zaistnia ych m.in. w KWK: „Halemba”, „Szczyg owice”, „Bielszowice”, „Budryk”,

„Marcel”);

analiza wybranych dokumentacji powypadkowych sporz dzonych w zwi zku z

ustalaniem okoliczno ci i przyczyn wypadków przy pracy wykaza a, e zespo y

zak adowe cz sto maj trudno ci w ustaleniu w a ciwych przyczyn wypadków

oraz nie rozpatruj wnikliwie wszystkich okoliczno ci zdarze . Niew a ciwie

wskazuj równie na wydarzenia powoduj ce wypadek jako na jego

przyczyny, np. w KWK „Chwa owice” wszelkiego typu uderzenia

poszkodowanego bry ami w gla lub kamienia oderwanego od stropu lub

ociosu kwalifikowano jako przyczyny wypadków przy pracy, podczas gdy

faktycznie by y to wydarzenia powoduj ce wypadek. Nieprawid owe ustalenie

przyczyny wypadku utrudnia zastosowanie w a ciwych i adekwatnych do

przyczyn rodków profilaktycznych. Zdarza y si równie pojedyncze

przypadki nieustalenia wniosków profilaktycznych po zaistnia ym wypadku, jak

np. w KWK „Weso a”.

Bardzo cz sto zespo y zak adowe ograniczaj proponowane rodki

profilaktyczne do omówienia okoliczno ci wypadku z za og ; nie odnosz si do jego

rzeczywistych przyczyn. Tak stwierdzono m.in. w KWK „Katowice – Kleofas”, gdzie

spo ród 5 analizowanych dokumentacji, a w czterech jedynym wskazanym przez

zespó rodkiem profilaktycznym by o omówienie zaistnia ego wypadku z

pracownikami. Natomiast nie uwzgl dniono przyczyn zwi zanych z niew a ciw

organizacj pracy oraz stanem czynników materialnych.

Omawiaj c przyczyny wypadków przy pracy nie mo na lekcewa y ca ego

a cucha przyczyn po rednich, które najcz ciej stanowi ród o powstania tej jednej

– decyduj cej o tragicznym finale. W ród nich niezmiernie istotn rol odgrywaj

b dy i niedopatrzenia w organizacji pracy. Niew a ciwe zachowania pracowników s

cz sto nast pstwem nieprawid owej organizacji pracy i tolerowania przez nadzór

nieprzestrzegania obowi zuj cych przepisów i zasad bhp oraz instrukcji

76

stanowiskowych. Cz sto te lekcewa one jest zagro enie, do wyst powania którego

pracownicy przywykli (jak np. wykonywanie pracy mimo braku zabezpiecze cz ci

ruchomych maszyn i urz dze , wej cie w rejon zagro ony bez upewnienia si , e nie

ma niebezpiecze stwa; inspektorzy pracy stwierdzali takie przypadki w KWK:

„Katowice-Kleofas”, „Wieczorek”, „Halemba”, „Marcel”).

Praca w górnictwie jest w zdecydowanej wi kszo ci prac zespo ow , przy

wykonywaniu której gwarancj i warunkiem bezpiecze stwa jest bardzo dobra

organizacja pracy. Post puj ca koncentracja procesu wydobycia w gla cz sto

powoduje bowiem konieczno równoleg ego prowadzenia robót przez ró ne zespo y

pracowników. Prawid owa koordynacja i organizacja prac jest niezb dna dla ich

bezpiecznego prowadzenia przez ka dy z tych zespo ów. Dobra organizacja pracy to

równie dobrze zorganizowane stanowisko pracy, wyposa one w sprawne maszyny i

urz dzenia, które obs uguje pracownik o odpowiednich kwalifikacjach i

umiej tno ciach. Niestety, jak wynika z przeprowadzonych przez inspektorów pracy

kontroli, praktyka cz sto odbiega nie tylko od idea u, ale tak e od niezb dnego

minimum.

Proces restrukturyzacji górnictwa w glowego rozpocz to na pocz tku lat

dziewi dziesi tych. Analizuj c dane statystyczne dotycz ce dzia alno ci

produkcyjnej zak adów górniczych oraz zatrudnienia i wypadkowo ci nale y

stwierdzi , e w polskim górnictwie w latach 1990–2000 nast pi y istotne zmiany w

zatrudnieniu – poziom zatrudnienia w poszczególnych kopalniach zmniejszy si o

ok. 60%. Jeszcze wi ksze zmiany dotycz liczby czynnych przodków cianowych - w

wyniku koncentracji wydobycia ich liczb zmniejszono w latach 1990-2000 o ok. 70%

stanu pocz tkowego. Spad a równie wielko wydobycia w gla kamiennego - na

przestrzeni lat 1990 – 2000 uleg o ono zmniejszeniu o ok. 30%.

Trwaj ca restrukturyzacja mo e spowodowa gro b powstania luki w zatrudnieniu pracowników o odpowiednich kwalifikacjach i do wiadczeniu.

Zawód górnika wymaga bowiem od dobrego fachowca odpowiedniej (co najmniej

kilkuletniej) praktyki zawodowej. Tymczasem, z powodu restrukturyzacji, od ok. 5 lat

nie prowadzi si szkolenia w tym zawodzie i nie przyjmuje nowych, m odych

pracowników.

Proces restrukturyzacji powoduje powstawanie dodatkowych problemów w

zakresie przestrzegania przepisów prawa pracy. Obok uregulowa wynikaj cych z

Kodeksu pracy oraz uk adu zbiorowego pracy dla pracowników zak adów górniczych,

77

pojawi y si równie normy prawne wynikaj ce z ustawy o dostosowaniu górnictwa

w gla kamiennego do funkcjonowania w warunkach gospodarki rynkowej. Na tle

stosowania tych przepisów pojawiaj si w tpliwo ci prowadz ce do sporów mi dzy

pracodawcami a pracownikami i zwi zkami zawodowymi.

Górnictwo w gla kamiennego jest dziedzin gospodarki, w której uprawnienia

pracownicze (w tym tak e wynagrodzenia i inne wiadczenia) w ogromnej wi kszo ci

regulowane s przez uk ady zbiorowe pracy, tworzone i zawierane przez

kierownictwo spó ek w glowych lub poszczególnych kopal i górnicze zwi zki

zawodowe. Tre uk adów zbiorowych wymaga niejednokrotnie wyk adni

zastrze onej przez przepisy Kodeksu pracy dla stron uk adu, a tym samym nie

sprzyja szybkiemu i efektywnemu nadzorowi inspekcji pracy nad ich

przestrzeganiem. W wielu przypadkach spór mi dzy stronami uk adu co do wi cej

interpretacji przepisu uk adowego mo e by rozstrzygni ty wy cznie w

post powaniu s dowym. Niestety, kontrole inspekcji pracy sygnalizuj , i tak e

wyk adnia s dowa nie jest jednolita, czego przyk adem mo e by orzecznictwo

s dów w sprawach uprawnie pracowników na urlopach górniczych do wiadcze z

uk adów zbiorowych (np. dotycz ce obliczania wysoko ci nagrody jubileuszowej – na

podstawie uk adu zbiorowego czy w wysoko ci wiadczenia socjalnego), czy te

kwestia „odbruttowiania” tych wiadcze (obliczanie nagród jubileuszowych, odpraw

emerytalnych, „czternastki” i in. w oparciu o wynagrodzenie pomniejszone o kwot

sk adek na ubezpieczenie spo eczne).

Najpowa niejszym dzi problemem w zakresie przestrzegania prawapracy przy wyp acaniu wynagrodze i innych wiadcze pracowniczych w górnictwie jest przestrzeganie wymogów uk adu zbiorowego w cz cidotycz cej zasad tworzenia tabel stawek p ac zasadniczych, b d cychpodstaw kszta towania wynagrodze górników. Zasady te reguluje

Ponadzak adowy Uk ad Zbiorowy Pracy dla Pracowników Zak adów Górniczych

z dnia 21 grudnia 1991 r. Zgodnie z postanowieniami uk adu stawka p acy

zasadniczej pracownika zatrudnionego pod ziemi , jak i na powierzchni nie mo e by

ni sza ni 50% najni szego wynagrodzenia okre lonego wed ug zasad

przewidzianych w uk adzie. Najni sze wynagrodzenie dla pracowników do owych

zdefiniowano jako nie mniej ni 90% przeci tnego wynagrodzenia miesi cznego w

sektorze przedsi biorstw, a dla pracowników zatrudnionych na powierzchni nie mniej

ni 50% tego wynagrodzenia. Kontrole wykaza y zani anie stawek wynagrodze

78

zasadniczych spowodowane – zdaniem pracodawców – niemo no ci pogodzenia

wymogów uk adu zbiorowego pracy z wymogami ustawy z dnia 26 listopada 1998 r.

o dostosowaniu górnictwa w gla kamiennego do funkcjonowania w warunkach

gospodarki rynkowej. Art. 52 tej ustawy wprowadzi zmiany do ustawy o

negocjacyjnym systemie kszta towania przyrostu przeci tnych wynagrodze u

przedsi biorców oraz o zmianie niektórych ustaw. Zmiany te zobowi zuj

przedsi biorców górniczych - realizuj cych post powanie odd u eniowe na

podstawie ustawy o dostosowaniu górnictwa w gla kamiennego do funkcjonowania

w warunkach gospodarki rynkowej - do niezwi kszania w latach 1999-2002 przyrostu

przeci tnych miesi cznych wynagrodze ponad wska nik redniorocznego wzrostu

cen towarów i us ug konsumpcyjnych, za o ony na dany rok w ustawie bud etowej.

Zdaniem pracodawców, pe na realizacja wymogów Ponadzak adowego

Uk adu Zbiorowego Pracy w zakresie stawek skutkowa aby z regu y przekroczeniem

dopuszczalnego wzrostu przeci tnych miesi cznych wynagrodze , co

powodowa oby utrat uprawnie do korzystania z odd u enia, a tym samym

pogorszenie sytuacji finansowej kopal .

Jednak e zarówno kontrola inspektorów pracy, jak i analiza stawek

przeprowadzona w trakcie post powania rejestrowego uk adów zbiorowych w

Okr gowym Inspektoracie Pracy w Katowicach wykaza y, i przestrzeganie wy ej

wymienionych zasad ustalania stawek nie zawsze prowadzi musi do kolizji norm

uk adowych z zapisem ustawowym. Przyk adem mo e by Nadwi la ska Spó ka

W glowa, w której przestrzegane s zasady ustalania stawek zasadniczych – bez

negatywnych konsekwencji w zakresie post powania odd u eniowego.

Aktualnie przed s dami pracy woj. l skiego od 2000 r. tocz si

post powania w indywidualnych sprawach pracowniczych dotycz cych zani enia

wynagrodze . W dotychczas wydanych orzeczeniach s dy przyzna y racj w sporze

pracownikom (a wi c zgodnie ze stanowiskiem prezentowanym przez inspekcj

pracy od 1999 r.).

Trudno ci w realizacji uprawnie pracowniczych w górnictwie dobrze obrazuje

sytuacja stwierdzona w trakcie kontroli likwidowanego Przedsi biorstwa Robót

Górniczych Sp. z o.o. w Mys owicach. Ustalono, i pracownicy spó ki nie korzystaj , z

braku rodków finansowych (zarówno w asnych, jak i bud etowych), z adnych

uprawnie wynikaj cych z rozdzia u 4 ustawy z dnia 26 listopada 1998 r. o

dostosowaniu górnictwa do funkcjonowania w warunkach gospodarki rynkowej.

79

Jednocze nie wszystkim wypowiedziano stosunki pracy, nie proponuj c ani urlopów

górniczych, ani te pracy w innej czynnej kopalni.

Likwidator - opieraj c si na opinii Ministerstwa Gospodarki - uzna , e

obowi zek zapewnienia dalszego zatrudnienia na czas nieokre lony w kopalniach

czynnych, o którym mowa w art. 20 ust. 4a ustawy z dnia 26 listopada 1998 r., odnosi

si , zgodnie z brzmieniem przepisu, tylko do pracowników zatrudnionych w

kopalniach ca kowicie lub cz ciowo likwidowanych.

Kontroluj cy inspektor zakwestionowa prawne podstawy takiego

post powania, zajmuj c stanowisko, i na podstawie art. 19 ustawy obowi zek

zapewnienia pracy dotyczy tak e pracowników likwidowanych przedsi biorstw

górniczych. Zawiadomi tak e prokuratora o podejrzeniu pope nienia przest pstwa

przez likwidatora PRG „Mys owice”. S d Pracy w Mys owicach uzna , e przepis

zobowi zuj cy do zapewnienia pracy w innych czynnych kopalniach dotyczy równie

pracowników likwidowanych przedsi biorstw robót górniczych.

Odr bnym problemem, sygnalizowanym przez inspektorów pracy na

podstawie ustale kontrolnych, s ogromne zaleg o ci w wyp acaniu nale no cipracowniczych w - utworzonych w zwi zku z restrukturyzacj - tzw. spó kachrestrukturyzacji kopal . Spó ki te, zatrudniaj ce w wi kszo ci pracowników

górnictwa na urlopach górniczych, same nie prowadz dochodowej dzia alno ci

gospodarczej. Skazane s wi c, niejako z za o enia, na ogromne k opoty z realizacj

ci cych na nich zobowi za , nie tylko zreszt pracowniczych. Przyk adem mo e

by Bytomska Spó ka Restrukturyzacji Kopal , zatrudniaj ca cznie 667

pracowników wiadcz cych prac oraz formalnie wielekro wi cej pracowników

likwidowanych kopal przebywaj cych aktualnie na urlopach górniczych. Zaleg o ci

finansowe wobec pracowników stwierdzane w poszczególnych zak adach si gaj

wielu milionów z otych, a ich realizacja praktycznie uzale niona jest od rodków

bud etowych.

W wyniku przeprowadzonych w 2001 r. kontroli stwierdzono ponadto

nieprawid owo ci dotycz ce wyp acania: jednorazowych odszkodowa z tytu u

wypadków przy pracy i chorób zawodowych (uchybienia wyst pi y w 8 zak adach),

odpraw emerytalnych dla pracowników po urlopach górniczych (w 10 zak adach),

nagród jubileuszowych dla pracowników przebywaj cych na urlopach górniczych,

którym wyp acano 1-miesi czne wiadczenie, zamiast wiadczenia w wysoko ci

okre lonej zak adowym uk adem zbiorowym pracy (w 6 zak adach).

80

Zwi kszona liczba skarg pracowniczych dotycz cych powy szych zagadnie

uwidoczni a si od wrze nia 2000 r., w wyniku powstania dwóch nowych podmiotów

skupiaj cych likwidowane kopalnie, tj.: Bytomskiej Spó ki Restrukturyzacji Kopal Sp.

z o.o. w Bytomiu oraz Spó ki Restrukturyzacji Kopal S. A. w Bytomiu – obecnie z

siedzib w Katowicach. Do czasu powo ania wy ej wymienionych spó ek kopalnie

wyp aca y wiadczenia pracownikom w miar posiadanych rodków finansowych.

Zaprzestanie lub znaczne opó nienie wyp at odpraw emerytalnych, przede

wszystkim dla pracowników odchodz cych na emerytury z urlopów górniczych,

wyst pi o w zak adach BSRK Sp. z o.o., tj.: KWK „Rozbark” w Bytomiu, KWK

„Bobrek-Miechowice” w Bytomiu, KWK „Centrum-Szombierki” w Bytomiu, KWK

„Jowisz” w Wojkowicach, KWK „Grodziec-Pary ” w B dzinie oraz SRK S.A. Zak ad

KWK „Sosnowiec” i Zak ad Górniczy „Wojkowice” Sp. z o. o.

Inspektorzy pracy rozpatrywali równie skargi pracownicze i organizacji

zwi zkowych z zak adów pracy dzia aj cych na rzecz kopal w gla kamiennego oraz

powsta ych z wydzielonych i sprywatyzowanych oddzia ów kopalnianych.

Stwierdzone przypadki niewyp acenia wynagrodze lub nieterminowe ich wyp acanie

wynika y z trudnej sytuacji ekonomicznej zak adów pracuj cych na rzecz górnictwa.

Za wiadczone przez te zak ady us ugi kopalnie nie p aci y pe nej warto ci faktur i nie

przekazywa y tych nale no ci w terminie, co spowodowa o olbrzymie zatory

p atnicze.

Z uwagi na nagminny charakter powy szych uchybie , w dniu 16 listopada

2001 r. skierowano do Prokuratury Rejonowej w Bytomiu zawiadomienie o

podejrzeniu pope nienia przest pstwa przez Prezesa Bytomskiej Spó ki

Restrukturyzacji Kopal Sp. z o.o. w Bytomiu. Zawiadomienie dotyczy niewyp aconej,

a zas dzonej prawomocnymi wyrokami, kwoty 613 966 z dla 402 pracowników

Bytomskiej Spó ki Restrukturyzacji Kopal w Bytomiu Zak ad KWK „Centrum-

Szombierki-Rozbark”. Wed ug pracodawcy jedyn przyczyn niewykonania wyroków

jest brak dotacji bud etowej na ich realizacj . Prokuratura umorzy a post powanie w

tej sprawie, uznaj c, e Zarz d Bytomskiej Spó ki Restrukturyzacji Kopal nie

wype ni swoim dzia aniem znamion przest pstwa opisanego w art. 218 §1 Kk.

Nast pnym powa nym problemem w górnictwie jest przestrzeganie przepisów o czasie pracy, co wi e si z konieczno ci zapewnienia obs ugiruchu zak adu górniczego przy malej cym zatrudnieniu. Prowadzona obecnie

81

restrukturyzacja powoduje systematyczne odej cia pracowników korzystaj cych z

górniczego pakietu socjalnego. Wynikaj ca z tego fluktuacja kadr powoduje czasowe

niedobory pracowników posiadaj cych szczególne kwalifikacje. Rodzi to ró norakie

próby obej cia przepisów o czasie pracy, zw aszcza tych, które ograniczaj

mo liwo wiadczenia pracy w godzinach nadliczbowych.

Naruszenia przepisów o czasie pracy ujawnione podczas kontroli dotyczy y

najcz ciej:

zatrudniania pracowników powy ej dopuszczalnej liczby godzin nadliczbowych

na dob i w roku kalendarzowym. W KWK „So nica” w Gliwicach w 2000 r.

niektórzy pracownicy Zak adu Przeróbki Mechanicznej W gla przepracowali

od 286 do 384 godzin nadliczbowych. Ujawniono jeden przypadek

zatrudniania pracownika przez 16 godzin w ci gu doby. W Spó ce

Restrukturyzacji Kopal S.A. w Bytomiu Zak ad KWK „Jan Kanty” w okresie I-

VI.2001r. 23 pracowników ju przekroczy o dopuszczalny limit roczny

nadgodzin w wymiarze od 24 do 34 dniówek, co stanowi od 180 do 255

nadgodzin. W oddzia ach szybowych KWK „Chwa owice” w Rybniku liczba

pracowników, którzy w 2000 r. byli zatrudniani powy ej dopuszczalnego limitu

godzin nadliczbowych wynosi a 130 (spo ród 211 zatrudnionych), przy czym

liczba przepracowanych godzin nadliczbowych, za które wyp acono dodatek,

wynios a dla niektórych pracowników nawet powy ej 300 w ci gu roku. W

KWK „Mys owice” pracownicy oddzia u szybowego zatrudniani byli w wymiarze

przekraczaj cym niekiedy znacznie roczny limit godzin nadliczbowych

(zdarza o si nawet, e po 320 godzin nadliczbowych na jednego pracownika).

W KWK „Jas-Mos” pracownik wykonywa prac w godzinach nadliczbowych w

wymiarze przekraczaj cym 4 godziny na dob ;

zatrudniania pracowników w niedziele lub wi ta bez zapewnienia im dnia

wolnego od pracy (KWK „Jas-Mos”, Spó ka Restrukturyzacji Kopal S.A. w

Bytomiu Zak ad KWK „Jan Kanty”, KWK „Wujek”, KWK „Zofiówka”);

nieudzielania pracownikowi co trzeciej niedzieli wolnej od pracy (KWK

„So nica” w Gliwicach, Spó ka Restrukturyzacji Kopal S.A. w Bytomiu Zak ad

KWK „Jan Kanty”, KWK „Wujek”);

zatrudniania pracowników powy ej obowi zuj cej normy czasu pracy na dob

na stanowiskach, na których stwierdzono przekroczenia dopuszczalnych

st e i nat e czynników szkodliwych dla zdrowia (KWK „Knurów”).

82

Nieprawid owo ci w zakresie przekraczania dopuszczalnych limitów czasu

pracy w godzinach nadliczbowych w wi kszym lub mniejszym stopniu wyst puj w

wi kszo ci zak adów górniczych. W celu niezaliczania czasu pracy do limitu godzin

nadliczbowych lub z braku uzasadnienia wiadczenia pracy w godzinach

nadliczbowych z powodu szczególnych potrzeb pracodawcy, podejmowane s w

zak adach dzia ania sprzeczne z postanowieniami przepisów prawa pracy.

Inspektorzy ujawnili ró ne sposoby obchodzenia przepisów Kodeksu pracy

ograniczaj cych prac w godzinach nadliczbowych, tj.:

1. zaliczanie cz ci godzin nadliczbowych jako przepracowanych w zwi zku z

usuwaniem awarii zamiast z powodu szczególnych potrzeb pracodawcy (w

KWK „Chwa owice”, KWK „Marcel”);

2. potraktowanie pracy wiadczonej w dni ustawowo wolne od pracy jako dy uru

(w KWK „Wujek”);

3. zastosowanie wobec pracowników innego systemu czasu pracy w tygodniu,

innego w dni wolne od pracy (w KWK „Mys owice” przepracowane przez

pracowników, zw aszcza oddzia u szybowego, godziny nadliczbowe nie by y

wliczane do limitu rocznego. Przyj to bowiem, e pracownicy w dni robocze s

zatrudniani wed ug rozk adu czasu pracy przewidzianego w stosowanym w

kopalni uk adzie zbiorowym pracy, za w dni wolne od pracy (soboty, niedziele

i wi ta) – ze wzgl dów technologicznych – w ruchu ci g ym. Dodatkowy czas

przepracowany w soboty, niedziele i wi ta zaliczano tym pracownikom do

przed u onej normy czasu pracy wed ug zasad okre lonych w art. 132 §2 Kp.,

jako czas pracy w ruchu ci g ym);

4. zatrudnianie pracowników na tym samym stanowisku pracy przez dwóch

pracodawców. Np. na podstawie umowy zawartej pomi dzy Rudzk Spó k

W glow S.A. a spó k Kopalnie Rudzkie S.A. pracownicy kopal RSW S.A.

zawieraj odr bne umowy o prac ze spó k Kopalnie Rudzkie na prac w

soboty i niedziele. Tak wi c górnik przez pi dni w tygodniu funkcjonuje na

swym stanowisku pracy jako pracownik kopalni, natomiast w dni wolne od

pracy obs uguje to stanowisko jako pracownik Kopal Rudzkich. Tego rodzaju

regulacjami mieli by obj ci w za o eniu pracownicy niezb dni do

zabezpieczenia ruchu zak adu górniczego w dni wolne od pracy. Ale - jak

wykaza a kontrola przeprowadzona w KWK „Halemba” - za o enie to nie jest

83

respektowane, a znaczna cz pracowników wiadcz cych prac za

po rednictwem Kopal Rudzkich to górnicy strza owi, kombajni ci itp.

Stwierdzone przypadki naruszania przepisów o czasie pracy s cz sto

wynikiem b dów organizacyjnych. Przyk adowo - plan pracy oddzia u szybowego

KWK „Zofiówka” opracowany na czerwiec 2001 r. przewidywa obsad 184

pracowników, przy za o onej absencji w wysoko ci 20%. Stan zatrudnienia podczas

kontroli wynosi 166 pracowników, co oznacza o brak 18 pracowników do planowanej

obsady. Do ob o enia robót szybowych w soboty i niedziele obejmuj cych obs ugi

sta e oraz niezb dne, wymagane przepisami badania i rewizje, potrzeba by o rednio

59 pracowników szybowych. W okresie od 1.01. 2001 r. do 4.06. 2001 r.

38 pracownikom zatrudnionym w soboty i niedziele nie udzielono dnia wolnego od

pracy. Niektórzy z pracowników przepracowali ju 160 godzin nadliczbowych przy

robotach awaryjnych w szybach. Podobne przypadki wyst powa y w oddziale

wentylacji. KWK „Borynia” – w maju 2001 r. do pe nego ob o enia robót szybowych

w dni robocze przy uwzgl dnieniu absencji (chorobowej i urlopowej) na poziomie

22% niezb dnych by o 155 pracowników; wi cej o 28 pracowników w porównaniu do

planu pracy oddzia u szybowego, który przewidywa 127 pracowników. Do ob o enia

robót szybowych w soboty potrzeba by o cznie 43 pracowników, a w niedziele

40 pracowników. Na dzie 16.05. 2001 r. niedobór wynosi 32 pracowników obs ugi

szybów. W tej sytuacji – jak stwierdzono podczas kontroli – w okresie od

1.01. 2001 r. do 15.05. 2001 r. niektórzy pracownicy przepracowali ju po 104 i

112 godzin nadliczbowych. Podobnie by o w dziale wentylacji, w którym pracownicy

przepracowali 80 i 106 godzin nadliczbowych.

Z uwagi na trwaj cy proces restrukturyzacji bran y, polegaj cy w du ym

stopniu na zmniejszeniu zatrudnienia i jednocze nie pog biaj cy si niedobór

pracowników zwi zany z zakazem przyjmowania nowych pracowników, sytuacja

mo e ulec pogorszeniu.

Problem wyd u ania czasu pracy nale y rozpatrywa w dwóchzasadniczych aspektach:

pierwszy dotyczy przestrzegania ustalonych norm czasu pracy gwarantuj cych pracownikowi prawo do odpoczynku,drugi dotyczy bezpiecze stwa pracy - odnosi si to zw aszcza do pracowników zatrudnionych na stanowiskach wymagaj cychszczególnej sprawno ci psychofizycznej, gdzie osoba zm czona

84

mo e stanowi zagro enie nie tylko dla siebie, ale równie dla innychzatrudnionych.

Mo na doszukiwa si równie zwi zku przyczynowego mi dzy czasem pracy

w godzinach nadliczbowych a zaistnia ymi wypadkami przy pracy. Na przyk ad:

w KWK „Jankowice” – w czasie badania okoliczno ci i przyczyn miertelnego

wypadku przy pracy, jakiemu uleg elektromonter górnictwa podziemnego podczas

prowadzenia prac pomiarowych w rozdzielni 6 kV maszyny wyci gowej szybu VI -

ustalono, e poszkodowany w dniach poprzedzaj cych zdarzenie zatrudniony by ,

bez zapewnienia niedzieli wolnej, w okresach od 2.04. – 28.04.2001 r. i od 28.05.-

19.06.2001 r., tj. do dnia wypadku. Przed samym wypadkiem poszkodowany

zatrudniony by po zmianie B w dniu 17.06.2001 r., a nast pnie na zmianie A w dniu

18.06.2001 r., tj. 16 godzin w ci gu doby, rozpoczynaj cej si z chwil rozpocz cia

pracy.

Przyczyny nieprawid owo cimalej ce zatrudnienie – procesowi dostosowywania górnictwa w gla

kamiennego do funkcjonowania w warunkach gospodarki rynkowej towarzyszy

systematyczne zwalnianie pracowników. Z regu y restrukturyzacja

zatrudnienia post puje szybciej ni techniczna likwidacja zak adu. Efektem

tych procesów s narastaj ce problemy w zapewnieniu odpowiedniej obsady

kadrowej, niezb dnej do w a ciwego prowadzenia prac zgodnie z

obowi zuj cymi wymaganiami technicznymi i schematem organizacyjnym.

Powoduje to nagminne naruszanie przez pracodawców przepisów o czasie

pracy (planowanie z góry pracy w godzinach nadliczbowych, zatrudnianie

pracowników kopalni - przez spó ki w glowe - do pracy w sobot i niedziel ).

Przy wykonywaniu pracy na niektórych stanowiskach (maszyni ci wyci gowi,

sygnali ci szybowi, kierowcy lokomotyw) praca w czasie ponadnormatywnym

to równie problem wzrastaj cego zagro enia dla zdrowia i ycia;

brak rodków finansowych w kopalniach restrukturyzowanych, finansowanych

z bud etu pa stwa, na wyp aty wynagrodze i wiadcze . Zdecydowana

poprawa w zakresie przestrzegania prawa pracy przy wyp acie wynagrodze i

innych wiadcze pracowniczych nie jest mo liwa bez zapewnienia

terminowego sp ywu zwi kszonych dotacji bud etowych dla

restrukturyzowanych zak adów górniczych;

85

brak jednoznacznego uregulowania dotycz cego ustalania stawek

wynagrodze zasadniczych pracowników. Obecnie tocz si w tej sprawie

post powania przed s dami pracy prowadzone z inicjatywy zwi zków

zawodowych. Aktualny stan prawny i faktyczny w zakresie rejestrowania

protoko ów dodatkowych wprowadzaj cych tabele stawek zasadniczych godzi

tak e w autorytet prawa jako podstawy regulowania zbiorowych stosunków

pracy;

ignorowanie z ego stanu technicznego i warunków eksploatacji maszyn i

urz dze technicznych;

niezako czenie prac nad ocen ryzyka zawodowego na wszystkich

stanowiskach pracy, a jest to warunek podstawowy w a ciwie prowadzonej

prewencji. Z tej oceny bowiem wynika, jakie dzia ania zapobiegawcze

(techniczne i organizacyjne) winny zosta podj te, aby ryzyko sprowadzi do

akceptowanego poziomu;

niew a ciwe zachowania pracowników. Wynika y one g ównie z

nieprawid owych reakcji i dzia a – zarówno samych poszkodowanych, ich

wspó pracowników, jak równie osób sprawuj cych nadzór. U róde tych

zachowa le y brak nawyku przestrzegania obowi zuj cych przepisów i

zasad bhp oraz instrukcji stanowiskowych. Cz sto lekcewa one jest

zagro enie, do wyst powania którego pracownicy przywykli.



- 55 decyzji skierowania 116 pracowników do innych prac;

2 573 wnioski zawarte w 547 wyst pieniach do pracodawców;

166 mandatów karnych;

62 wnioski do kolegium ds. wykrocze .

86

Dzia ania prewencyjne- spotkanie kierownictwa OIP Katowice z przedstawicielami ponadzak adowych

struktur zwi zków zawodowych dzia aj cych w górnictwie, na którym przedstawiono

stan praworz dno ci w zak adach górniczych, na podstawie wyników kontroli

przeprowadzonych w 2000 r. (stycze 2001 r.);

- spotkanie kadry kierowniczej Katowickiego Holdingu W glowego, z udzia em

przewodnicz cej Rady Ochrony Pracy, kierownictwa OIP Katowice oraz

przedstawicieli urz dów górniczych, po wi cone problematyce bezpiecze stwa

pracy w zwi zku z zaistnia ymi w przedsi biorstwie miertelnymi i ci kimi

wypadkami przy pracy (wrzesie 2001 r.);

- seminarium dla spo ecznych inspektorów pracy i dzia aczy zwi zkowych

zorganizowane w czerwcu w siedzibie Okr gowego Inspektoratu Pracy w

Katowicach. Wzi o w nim udzia 197 uczestników, w tym 88 spo ecznych

inspektorów pracy (w tej liczbie 32 zak adowych spo ecznych inspektorów pracy

dzia aj cych w zak adach górniczych). W ród uczestników spotkania by równie

m.in. przewodnicz cy Rady Wojewódzkiej OPZZ w Katowicach. Podczas seminarium

poruszane by y m.in. nast puj ce problemy:

restrukturyzacja zak adów górniczych,

statystyka wypadków i chorób zawodowych w sektorze górniczym,

naruszanie przepisów o zak adowym funduszu wiadcze socjalnych,

naruszanie przepisów dotycz cych przyznawania uprawnie

z zak adowego uk adu zbiorowego pracy,

zmiany Kodeksu pracy dotycz ce uk adów zbiorowych pracy, czasu pracy,

urlopu macierzy skiego oraz zmiany ustawy o zwi zkach zawodowych.

Na spotkaniu omówiona zosta a równie tematyka skarg sk adanych przez

zwi zki zawodowe. Poinformowano, e zwi zki zawodowe maj mo liwo

wst pienia do czynno ci kontrolnych w charakterze strony na podstawie przepisów

Kodeksu post powania administracyjnego.

Niezale nie od powy szego w 2001 r. inspektorzy pracy OIP Katowice

przeprowadzili w 14 kopalniach szkolenia oddzia owych spo ecznych inspektorów

pracy. Przeszkolono ok. 280 sip.

87

Uzyskane efektyW wyniku realizacji zastosowanych przez inspektorów pracy rodków

prawnych:

w KWK „Knurów”, gdzie w toku kontroli stwierdzono nieprzestrzeganie

skróconej normy czasu pracy w odniesieniu do pracowników zatrudnionych w

warunkach przekrocze norm temperatury, przywrócono stan zgodny z

obowi zuj cymi przepisami dla ok. 30 pracowników;

wyegzekwowano wyp at jednorazowych odszkodowa z tytu u wypadków

przy pracy i chorób zawodowych, mi dzy innymi w KWK „Jowisz” w

Wojkowicach dla 18 osób czn kwot 78 473 z , w KWK „Grodziec” w

B dzinie dla 6 osób czn kwot 37 765 z , w KWK „Bobrek-Miechowice” w

Bytomiu dla 9 osób czn kwot 74 408 z , w Zak adzie Górniczym

„Wojkowice” Sp. z o.o. dla 32 osób czn kwot 230 359 z , w KWK

„Sosnowiec” dla 1 osoby kwot 11 055 z ;

wyegzekwowano wyp at odpraw emerytalnych, m.in. w KWK „Rozbark” w

Bytomiu dla 30 osób czn kwot 294 384 z , w Zak adzie Górniczym

„Wojkowice” Sp. z o.o. dla 1 osoby kwot 13 878 z , w KWK „Sosnowiec” dla

27 osób czn kwot 162 777 z ;

konsekwentne stanowisko PIP w sprawie wysoko ci nagród jubileuszowych

dla pracowników przebywaj cych na urlopach górniczych, prezentowane od

1999 r., a poparte obecnie wyrokami s dowymi, doprowadzi o do odst pienia

przez pracodawców (w kopalniach czynnych) od praktyki wyp acania tej

nagrody w wysoko ci jednomiesi cznego wiadczenia socjalnego, zamiast w

wysoko ci wynikaj cej z postanowie zak adowych uk adów zbiorowych pracy

(np. w KWK „Weso a” w Mys owicach wyp acono 34 osobom kwot 204 092 z

z tytu u dop aty do 1-miesi cznego wiadczenia, jakie uprzednio wyp acono

pracownikom);

wyeliminowano nieprawid owo ci przy wykonywaniu robót szybowych

zwi zanych z transportem maszyn i urz dze oraz niew a ciwym stanem

urz dze zabezpieczaj cych na trasie transportu linowego w rejonach

likwidowanych cian, które stwarza y bezpo rednie zagro enie dla

pracowników (m. in. w KWK: „So nica”, co zlikwidowa o wyst puj ce

zagro enia wypadkowe dla ok. 120 pracowników);

88

wyegzekwowano od pracodawców podj cie dzia a organizacyjno–

technicznych, maj cych na celu wyeliminowanie zatrudniania pracowników w

godzinach nadliczbowych, w wymiarze przekraczaj cym dopuszczalne normy,

a tak e zaprzestanie zatrudniania pracowników w godzinach nadliczbowych

na stanowiskach, na których wyst puj przekroczenia NDS i NDN czynników

szkodliwych dla zdrowia.

Do ko ca roku sprawozdawczego pracodawcy zrealizowali 71% decyzji i 91%

wniosków zawartych w wyst pieniach.

WnioskiPodczas kontroli zak adów górniczych w 2002 r. za celowe uzna nale y:

obj cie szczególn kontrol zagadnie realizacji wyroków s dowych.

Trwaj ce obecnie przed s dami pracy spory dotycz znacznej liczby

pracowników, a ich rozstrzygni cie b dzie mia o du y wp yw na stan

praworz dno ci w kopalniach w gla kamiennego;

obj cie szczególn kontrol formu owania i realizacji rodków profilaktycznych

podejmowanych po zaistnia ych wypadkach przy pracy, aby norm sta o si

przestrzeganie obowi zuj cych instrukcji i technologii;

prowadzenie w 2002 r. i w latach nast pnych kontroli i sta ego monitoringu

sposobu przeprowadzenia oceny ryzyka zawodowego we wszystkich

kopalniach w gla kamiennego.

Ustalenia kontrolne wraz z wnioskami zosta y przedstawione w „Informacji o stanie bezpiecze stwa pracy w górnictwie w gla kamiennego”, któr G ówny

Inspektor Pracy przekaza w marcu 2002 r. m.in.: Marsza kowi Sejmu RP, Prezesowi

Rady Ministrów, Ministrowi Gospodarki.

1.2. Hutnictwo

W 2001 r. kontynuowano prace przygotowawcze do restrukturyzacji sektora,

zgodnie z Rz dowym Programem Restrukturyzacji Hutnictwa elaza i Stali. Ustaw o

restrukturyzacji uchwalono dopiero w sierpniu, akty wykonawcze opublikowano w

grudniu, z tym e najwa niejsze zapisy ustawy wesz y w ycie od 1.01.2002 r. Z tych

wzgl dów w 2001 r. PIP przeprowadzi a kontrole w wytypowanych hutach elaza,

89

których celem by o rozpoznanie stanu przygotowania hut do procesu restrukturyzacji.

W za o eniach ustalono, e w trakcie kontroli zostan zebrane informacje, które

pozwol na dokonanie porówna i oceny zmian jako ciowych w poziomie warunków

pracy w hutnictwie w latach 2002 i 2003, wskutek wprowadzanych przekszta ce

w asno ciowych.

Kontrole - wed ug ujednoliconej metodyki post powania, ze szczególnym

uwzgl dnieniem wypadków przy pracy, chorób zawodowych, zagro e

wyst puj cych na stanowiskach pracy i zwi zanego z nimi ryzyka zawodowego oraz

przestrzegania uprawnie pracowniczych wynikaj cych z Kodeksu pracy i

ponadzak adowego uk adu zbiorowego pracy dla pracowników przemys u hutniczego

- przeprowadzono w 10 zak adach hutniczych obj tych procesem restrukturyzacji i

przekszta ce w asno ciowych. Zatrudnionych w nich by o prawie 23 tys.

pracowników.

We wszystkich obj tych kontrol zak adach hutniczych w okresie 1997–2001

zmniejszono o 56% stan zatrudnienia. Rozwi zania umów o prac nast pi y g ównie

z przyczyn dotycz cych pracodawcy.

Dane dot. stanu wypadkowo ci w kontrolowanych zak adach przedstawia

tabela:

Rok 2000 1999 1998liczba wypadków ogó em, w tym: 299 382 510- miertelnych - 5 1- ci kich 8 7 11wska nik cz stotliwo ci 13,1 12,3 12,8wska nik ci ko ci 45,0 52,0 47,0

Jak wynika z przedstawionego zestawienia, w kontrolowanych hutach nadal

wysokie s wska niki wypadkowo ci, znacznie przewy szaj ce rednikrajow - pomimo znacznego obni enia zatrudnienia oraz zmniejszenia produkcji

surówki i stali oraz likwidacji przestarza ych stalowni martenowskich.

Kszta towanie si liczby chorób zawodowych w kontrolowanych zak adach

przedstawia poni sze zestawienie:

Rok 2000 1999 1998liczba chorób ogó em, w tym: 106 175 263- uszkodzenie s uchu 33 57 56- pylica p uc 14 45 47- nie yt dróg oddechowych 29 29 44- zespó wibracyjny 4 2 13- choroby skóry 2 11 16liczba chorób stwierdzonych u emerytów i rencistów 15 22 32roczny wska nik zachorowalno ci 464,3 592 660,4

90

Liczba chorób zawodowych oraz roczny wska nik zachorowalno ci (liczba

chorób zawodowych na 100 tys. zatrudnionych) ulega wyra nemu i

systematycznemu zmniejszaniu, cho wska nik zachorowalno ci jest nadal

wysoki, znacznie przewy szaj cy redni krajow . Choroby zawodowe stwierdzane

s u pracowników, którzy przez wiele lat zatrudnieni byli w warunkach przekroczenia

dopuszczalnych norm czynników szkodliwych dla zdrowia. Dominuj schorzenia

typowo hutnicze, takie jak: uszkodzenia s uchu, pylica p uc, nie yt dróg

oddechowych. W ród kontrolowanych zak adów najwi cej chorób zawodowych

(ponad 70% ogó u) stwierdzono w Hucie im. T. Sendzimira S.A. w Krakowie.

Likwidacja uci liwych technologii powoduje, e systematyczniezmniejsza si równie liczba pracowników zatrudnionych w warunkachnara enia na oddzia ywanie czynników szkodliwych i uci liwych zwi zanych ze

rodowiskiem pracy. Korzystn tendencj w tym zakresie obrazuj zmiany wska nika

zatrudnienia w warunkach zagro enia (liczba zatrudnionych w warunkach zagro enia

w przeliczeniu na 1 000 zatrudnionych), co przedstawia poni sze zestawienie:

Zagro enia: 2000 1999 1998czynnikami zwi zanymi ze rodowiskiem pracy 242,4 275,1 288,5czynnikami zwi zanymi z uci liwo ci pracy 42,4 45,6 51,0czynnikami zwi zanymi z maszynami szczególnie niebezpiecznymi 4,2 14,6 15,4

O ile wska nik zagro enia zwi zanego ze rodowiskiem pracy jest – mimo

spadku – nadal wy szy od redniego wska nika dla gospodarki, to pozosta e,

zwi zane z uci liwo ci pracy oraz z czynnikami mechanicznymi, do redniej

krajowej s zbli one.

Dzia alno profilaktyczn pracodawców w zakresie poprawy warunków pracy

oraz ochrony zdrowia i ycia umo liwia dokonanie oceny ryzyka zawodowego.

Wspó udzia pracowników w jej przeprowadzeniu mo e zwi kszy ich

zaanga owanie, a co za tym idzie – wiadomo wyst puj cych zagro e i

znaczenia skutecznego ich ograniczenia. Tymczasem kontrola wype niania przez

pracodawców obowi zku w zakresie oceny ryzyka zawodowego na stanowiskach

pracy i zapoznania pracowników z jej wynikami wykaza a, e w 3 hutach („Florian”,

„Andrzej”, „Batory”) takiej oceny dokonano. W kolejnych 3 („Ferrum”, „Ostrowiec”,

„T.Sendzimira”) - prace nad ocen ryzyka zawodowego s w znacznym stopniu

91

zaawansowane; w pozosta ych 4 – nie przyst piono do oceny ryzyka zawodowego

(Huta „Lucchini - Warszawa”, Ko ciuszko” S.A., „Ma apanew” S.A. i Zak ad Hutniczy

sp. z o.o. (w upad o ci) w Stalowej Woli, z którego wydzieli y si nowe podmioty

gospodarcze, gdzie wydano decyzj dokonania oceny ryzyka).

Proces restrukturyzacji zatrudnienia w niektórych hutach (np. Huta „Ferrum”

S.A., Huta „Florian” S.A., Huta „Ostrowiec” S.A., Huta im. T. Sendzimira S.A.) zosta

rozpocz ty ju na pocz tku lat 90. Polityka restrukturyzacji polega a w szczególno ci

na: wydzieleniu dzia alno ci podmiotów pomocniczych niezwi zanych bezpo rednio

z produkcj podstawow , wykorzystaniu naturalnych czynników zmniejszenia

zatrudnienia, ograniczeniu przyj do pracy.

Restrukturyzacji zatrudnienia dokonywano z zastosowaniem przepisów

ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r. o szczególnych zasadach rozwi zywania z

pracownikami stosunków pracy z przyczyn dotycz cych zak adu pracy oraz o

zmianie niektórych ustaw. W trybie okre lonym wymienion ustaw dokonywano

zwolnie zarówno grupowych ( cznie 5 930 pracowników w 6 zak adach), jak i

indywidualnych (2 369 pracowników w 10 zak adach).

W dwóch zak adach (Huta „Andrzej”, Huta „Ma apanew”) stwierdzono

naruszenie ustawy o zwolnieniach grupowych – pracownikom dor czono

wypowiedzenia, mimo e nie up yn o jeszcze co najmniej 45 dni od zawiadomienia

zak adowych organizacji zwi zkowych i powiatowego urz du pracy o konieczno ci

rozwi zania umów z przyczyn dotycz cych pracodawcy.

W trakcie kontroli nie ujawniono adnego przypadku bezpodstawnego

niewyp acenia wynagrodzenia za prac . Stwierdzono natomiast przypadki

wyp acania wynagrodzenia z opó nieniem, np. w Hucie „Ko ciuszko” opó nienia w

wyp acie dotyczy y ka dego miesi ca 1999 r. (np. w styczniu dotyczy y 1 711, a w

grudniu – 1 349 pracowników); w maju i sierpniu 2000 r. - odpowiednio 1 173 i 278

pracowników; za w styczniu, marcu i czerwcu 2001 r. - 280 pracowników.

Z opó nieniem wyp acane by y tak e wiadczenia wynikaj ce z

ponadzak adowego uk adu zbiorowego pracy, zak adowego uk adu zbiorowego

pracy, Karty Hutnika oraz Kodeksu pracy ( Huty: „Ma apanew”, „Ko ciuszko”,

„Ostrowiec”, „Andrzej”, „T. Sendzimira”, „Batory”).

Podczas kontroli stanu bezpiecze stwa pracy najcz ciej stwierdzano

nast puj ce nieprawid owo ci: z y stan techniczny maszyn i urz dze oraz rodków

transportu (np. brak os on, niesprawne wy czniki bezpiecze stwa, stosowanie

92

uszkodzonych zawiesi); niew a ciwy stan urz dze i instalacji elektrycznych

(uszkodzona instalacja kabli zasilaj cych, brak pomiarów skuteczno ci dzia ania

ochrony przeciwpora eniowej); z y stan budynków i pomieszcze pracy (uszkodzone

elementy budynków, brak lub uszkodzona wentylacja, niedostateczne o wietlenie);

niewyznaczone i nieoznakowane strefy zagro enia (dot. stref zagro enia gazowego,

miejsc wykonywania prac remontowych, stref dzia ania ponadnormatywnego ha asu).

Przyczyny nieprawid owo citrudna sytuacja ekonomiczna kontrolowanych hut – brak p ynno ci finansowej,

przed u aj cy si okres prac koncepcyjnych dotycz cych restrukturyzacji

sektora hutniczego oraz opó nienia w wydaniu aktów prawnych okre laj cych

zasady restrukturyzacji finansowej, zatrudnienia, maj tkowej i organizacyjnej

poszczególnych hut.


- 2 decyzje wstrzymania prac;

44 wnioski zawarte w 11 wyst pieniach do pracodawców;

5 mandatów karnych na czn kwot 2 000 z ;

1 wniosek do kolegium ds. wykrocze .


prawnych osi gni to wymierne efekty, w tym m.in.:

wyeliminowano nieprawid owo ci zwi zane z eksploatacj maszyn i urz dze

oraz rodków transportu, co wp yn o na ograniczenie zagro enia

wypadkowego dla 1 938 pracowników;

wyeliminowano zagro enia wypadkowe zwi zane z nieprawid owym

sk adowaniem wyrobów i pó wyrobów, co wp yn o na popraw warunków

pracy 142 pracowników;

wyeliminowano zagro enia gazowe zwi zane z wytwarzaniem, transportem i

u ytkowaniem takich gazów, jak: wielkopiecowy, koksowniczy, tlen, acetylen,

(poprawa warunków pracy dla 1 423 pracowników);

93

wyeliminowano zagro enia budowlane oraz zagro enia zwi zane z

eksploatacj urz dze i instalacji elektroenergetycznych (poprawa warunków

pracy 764 pracowników);

wyeliminowano nieprawid owo ci zwi zane z o wietleniem i mikroklimatem

(poprawa warunków pracy 1 231 pracowników);

w Hucie Ostrowiec S.A. wyp acono wiadczenia wynikaj ce z Karty Hutnika

2 762 pracownikom w kwocie 1 270 697,12 z . Równie inni pracodawcy, na

skutek skierowanych do nich wyst pie , zobowi zali si do pe nej realizacji

§16 za cznika nr 2 do ponadzak adowego uk adu zbiorowego pracy dla

pracowników przemys u hutniczego.

Na przyk ad w Hucie Ferrum S.A. w Katowicach:

obni ono nat enie ha asu z 90 dB do wymogów zgodnych z norm na

kilkunastu stanowiskach pracy w wydziale izolacji rur, poprawiaj c warunki

pracy dla 35 pracowników;

zapewniono prawid owe warunki pracy 8 pracownikom przez zainstalowanie

klimatyzatorów w kabinach operatorów na oddziale wyka czalni rur

zgrzewanych;

usuni to zagro enie wypadkowe dla 50 pracowników, poprzez wykonanie

prawid owych doj i balustrad przy podestach komunikacyjnych na wydziale

rur zgrzewanych;

uruchomiono nowoczesn lini technologiczn produkcji rur zgrzewanych

pr dami wysokiej cz stotliwo ci – przez co obni ono st enia substancji

chemicznych, nat enia ha asu i wibracji, uzyskuj c popraw warunków pracy

dla 46 pracowników.

W Hucie im. T. Sendzimira S.A. w Krakowie - wy czono z eksploatacji

stalowni martenowsk , spiekalni nr 1, dwa wielkie piece, wydzia przerobu u la,

walcowni zgniatacz, dziesi baterii koksowniczych, wydzia przerobu smo y, w

których wyst powa y przekroczenia dopuszczalnych norm st enia zapylenia,

substancji toksycznych, zwi zków WWA, nat enia ha asu, niekorzystny mikroklimat.

W wy czonych z eksploatacji wydzia ach w warunkach zagro enia wypadkowego i

chorobowego by o zatrudnionych oko o 2 250 pracowników.

Równocze nie uruchomiono nowe urz dzenia i technologie poprawiaj ce

warunki i bezpiecze stwo pracy, a tak e jako produkcji, np: lini ci g ego

odlewania stali, automatyczne sterowanie urz dzeniami odpylaj cymi hali lejniczej i

94

namiarowej wielkiego pieca, instalacj odsiarczania surówki, elektrofiltr w wydziale

spiekalni, obróbk stali w kadzi z instalacj odpylaj c na 3 stanowiskach, instalacj

odpylaj c mieszalników, instalacj przedmuchiwania stali w konwertorze gazami

oboj tnymi, bateri wielkokomorow z suchym gaszeniem koksu. Przy obs udze

nowych urz dze i technologii zosta o zatrudnionych 755 pracowników.



WnioskiPrzeprowadzone kontrole wykazuj , e w hutnictwie poziom bezpiecze stwa

pracy jest niezadowalaj cy. W dalszym ci gu wyst puj bardzo du e zagro enia

zwi zane ze stosowan technik i technologi , które skutkuj du liczb wypadków

przy pracy. Potrzeby w zakresie poprawy warunków pracy wymagaj znacznych

nak adów finansowych.

Do negatywnych stron prowadzonego procesu restrukturyzacji i przekszta ce

w asno ciowych nale y zaliczy :

odej cie fachowców na wiadczenia w ramach Hutniczego Pakietu

Socjalnego i zablokowanie przyj nowych pracowników,

zmniejszenie zatrudnienia w hutach, które nast puje g ównie na

stanowiskach robotniczych. Stwierdzono to m.in. w wydzia ach

walcowniczych Huty im. T. Sendzimira w Krakowie. Brak przepisów

okre laj cych wielko obsad przy urz dzeniach hutniczych nie pozwala

na podejmowanie przez inspektorów pracy decyzji w kierunku odwrócenia

tej tendencji. Problem ten wymaga oceny ekspertów.

W podejmowanych decyzjach i dzia aniach prewencyjnych inspektorzy pracy

wskazywali kierownictwu hut potrzeb zwrócenia uwagi na systemowe rozwi zania

problemów w zakresie poprawy warunków pracy poprzez popraw techniki i

technologii oraz organizacji bezpiecznej pracy. S u y temu powinno m.in.:

rzetelne i prawid owe rozpoznanie zagro e oraz przeprowadzenie oceny

ryzyka zawodowego na stanowiskach pracy, z zastosowaniem jednolitej

(porównywalnej w hutnictwie) metodyki;

upowszechnianie systemu zarz dzania bezpiecze stwem pracy - bod cem

motywacyjnym powinien by ekonomiczny rachunek strat i zysków

zwi zanych ze stanem warunków pracy.

95

1.3. Energetyka zawodowa

Tworzenie krajowego rynku energii zwi zane jest z procesami restrukturyzacji

i przekszta ce w asno ciowych przedsi biorstw energetycznych. W wyniku

wewn trznej restrukturyzacji polskie elektrownie uporz dkowa y sprawy

w asno ciowe i wydzieli y poza dzia alno podstawow dziedziny niezwi zane

bezpo rednio z produkcj . Doprowadzi o to do powstania samodzielnych podmiotów

gospodarczych, tzw. spó ek-córek. Przej cie pracowników do tych podmiotów

nast powa o w trybie art. 231 Kodeksu pracy.

Zmiany te w istotny sposób wp yn y na sytuacj zatrudnionych, a – jak

wynika z otrzymywanych przez Pa stwow Inspekcj Pracy informacji i sygna ów –

wp yw ten nie zawsze jest korzystny. Z tych wzgl dów w programie d ugofalowym

zaplanowano kontrole w celu dokonania pe nej oceny stanu przestrzegania

przepisów prawa pracy, w tym bezpiecze stwa i higieny pracy w ca ym sektorze

energetycznym. W 2001 r. przeprowadzono kompleksowe kontrole w elektrowniach i

elektrociep owniach sektora energetycznego (podsektora wytwarzania). W latach

nast pnych kontrolami obj te zostan zak ady przesy u, rozdzia u i dystrybucji

energii.

W 2001 r. inspektorzy pracy skontrolowali - wed ug jednolitych kryteriów listy

kontrolnej - 27 zak adów, zatrudniaj cych 30,7 tys. pracowników, w tym 5,7 tys.

kobiet oraz 351 m odocianych. Zestawienie najpowa niejszych nieprawid owo ci

zawiera tabela.

Zagadnienia obj te kontrol

Odsetekkontrolowanych

zak adów,w których

stwierdzononieprawid owo ci

Uwagi

oznakowanie miejsc na tereniezak adu, w których wyst pujzagro enia dla pracowników

22nieoznakowanie widocznymi barwami i znakami bezpiecze stwaelementów konstrukcyjnych, ruroci gów usytuowanych na wysoko ci poni ej 2 m nad ci gami komunikacyjnymi oraz strefwyst powania oparów substancji niebezpiecznych

wykrywanie nieszczelno ci olejowych 40

brak zastosowania technicznych rozwi za ci g egomonitorowania w celu szybkiego wykrywania nieszczelno ciolejowych. Pracownicy na stanowiskach obchodowych dokonujwizualnej oceny wycieków olejowych odprowadzanych doosadników olejowych

96

ocena ryzyka zawodowego oraz informowanie pracowników 15

cz pracodawców nie dokona a oceny ryzyka zawodowegowyst puj cego przy okre lonych pracach na danych stanowiskach pracy

zakres i tryb prowadzeniadokumentacji technicznej 11

w dokumentacjach technicznych urz dze energetycznych nieokre lono zakresu i trybu prowadzenia ruchu, dokonywania ocenstanu technicznego oraz terminów wykonywania prackonserwacyjno–remontowych

planowanie kontroli w zakresie bhp 19przy planowaniu ogólnych kontroli w zakresie bhp pomijano np.punkty roz adowcze, neutralizatory, instalacje z chemikaliami,instalacje wodne, zbiorniki

u ywanie materia ów niebezpiecznych 19u ywanie materia ów niebezpiecznych nieodpowiedniooznakowanych, niedostarczanie pracownikom nara onym naczynniki stwarzaj ce zagro enie dla zdrowia odpowiednich informacji

uszczelnianie mas w gla na sk adachodkrytych 22

w instrukcjach nie okre lano szczegó owych wskaza odno niezag szczania i uszczelniania przed przenikaniem powietrza do wn trza masy w gla - na sk adach odkrytych oraz pochylniachskarp

przestrzeganie procedur zwi zanych zwej ciem do komory paleniskowej remontowanego kot a

19 wej cia do komory paleniskowej kot a i kana ów cieplnych niepoprzedzano kontrol st enia par i gazów

zabezpieczenie elementów wiruj cychurz dze energetycznych 15

brak zabezpieczenia m.in.: komutatorów turbin generatorów,pomp skroplin w maszynowniach, nap dów pomp wody ruchowej,pomp oleju zbiorników g ównych, m ynów kulowych

stan techniczny podestówobs ugowych 19

podesty obs ugowe urz dze kot owni i turbinowni nie posiada ykraw ników o wysoko ci co najmniej 0,15 m i umieszczonej wpo owie wysoko ci balustrady poprzeczki chroni cej przedwypadni ciem osób, a tak e pe nego obarierowania

stan techniczny schodów w obr bieuk adów technologicznych 22

brak zapewnienia bezpiecznego doj cia do urz dzetechnologicznych (np. a urowe nawierzchnie schodów w miejscach zalegania py ów posiada y pogi te i zag bione kratyWEMA), brak oznaczenia w sposób widoczny barwami bezpiecze stwa progów pomi dzy pomieszczeniami

opisy i oznakowania urz dze i instalacji energetycznych 22

nieoznakowanie i nieopisanie urz dze , ruroci gów, zbiorników oraz armatury odpopielania i od u lania, m.in. w zakresiekierunku i rodzaju przep ywaj cych mediów, warto cidopuszczalnego ci nienia

stosowanie rozwi za technicznychograniczaj cych nadmierne pylenie w pomieszczeniach zamkni tych

37nieszczelno ci przewodów i innych elementów obiegu py upowodowa o nara enie pracowników, zatrudnionych nastanowiskach obchodowych w pomieszczeniach zamkni tych - na nadmierne pylenie

wyposa enie stanowisk roz adunkuchemikaliów 22

np. w miejscach roz adunku materia ów niebezpiecznych nieinstalowano wodnych natrysków ratunkowych do obmycia ca egocia a pracownika w przypadku ewentualnego oblania si rodkamir cymi

oznakowanie urz dze i instalacjizawieraj cych substancje i preparaty chemiczne

15np. stosowane w procesie technologicznym urz dzenia i instalacjezawieraj ce substancje i preparaty chemiczne nie posiada yumieszczonych w widocznych miejscach znaków bezpiecze stwa

udzielanie urlopów wypoczynkowych 59 15 887 pracownikom nie udzielono 118 731 dni urlopu w roku, wktórym nabyli do niego prawo

praca w godzinach nadliczbowych 28 438 pracowników przepracowa o 64 970 godzin nadliczbowych w warunkach przekroczenia limitu 150 godzin w roku

97

Wyniki kontroli wskazuj na niezadowalaj cy stan bezpiecze stwa w zak adach wytwarzania energii. Uchybienia dotycz ce warunków pracystwierdzono we wszystkich kontrolowanych jednostkach. Ujawnione

nieprawid owo ci stwarza y zagro enia wypadkowe, a ich wyst powanie

spowodowane by o m. in. lokalizacj stanowisk pracy w starych budynkach i

obiektach budowlanych nieremontowanych od wielu lat, jak równie

niewprowadzaniem nowych technologii i metod zarz dzania w przedsi biorstwach

energetycznych. Zwi zane to by o z polityk zarz du spó ek sektora wytwarzania,

który decyduje o wyasygnowaniu rodków finansowych na modernizacje i remonty.

Cz zaniedba wynika a jednak z lekcewa enia zagro enia przez pracodawców.

wiadcz o tym m.in. stwierdzone uchybienia dotycz ce procesów pracy, organizacji

stanowisk pracy oraz wykonywania prac niebezpiecznych.

Ustalenia kontroli wykaza y jednocze nie, e procesy przekszta cew asno ciowych oraz restrukturyzacji zak adów energetyki zawodowej sprowadzone z poszanowaniem powszechnie obowi zuj cych przepisówgwarantuj cych uprawnienia pracownicze. W niektórych spó kach, w zawartych

porozumieniach – pakietach socjalnych, organizacjom zwi zkowym uda o si

wynegocjowa uprawnienia korzystniejsze od powszechnie obowi zuj cych.

Powa nym problemem s natomiast niewykorzystane urlopywypoczynkowe oraz przekraczanie w znacznej skali limitu godzin nadliczbowych. Na dzie kontroli zaleg o ci w wykorzystaniu urlopów za 2000 r. i

lata ubieg e stwierdzono w 12 zak adach w odniesieniu do 2 116 pracowników (10%

zatrudnionych w tych zak adach) w cznej liczbie 17 992 dni. Np. w Elektrowni

Turów S.A. nie udzielono nale nego urlopu 1 350 pracownikom w cznej liczbie

13 982 dni. W Elektrociep owni era (Elektrociep ownie Warszawskie S.A.) 2 553

pracowników nie wykorzysta o urlopu w cznej liczbie 21 243 dni.

W Elektrowni Opole S.A. 6 pracowników przepracowa o cznie 2 243 godziny

nadliczbowe (2 pracowników tej elektrowni odpowiednio 1 129 i 1 047,5 godzin).

W Elektrowni im. Tadeusza Ko ciuszki S.A. Po aniec 113 pracowników

przepracowa o cznie 31 352 godziny. Kierownictwo Elektrowni w Po a cu

argumentowa o, i 80% godzin nadliczbowych zosta o przepracowanych w zwi zku z

konieczno ci usuwania awarii. Zdaniem inspektora pracy, kwalifikowano tu równie

wykonywanie innych prac remontowych niezwi zanych z awari . W Zespole

98

Elektrociep owni Bytom S.A. na podstawie wybranych losowo kart pracy, ustalono

przypadki zlecania pracy w liczbie nawet do 20 godzin na dob .

Przekraczanie limitu godzin nadliczbowych – zdaniem inspektorów pracy –

wi e si cz sto z wadliw organizacj pracy, np. pracownicy magazynu

zatrudniani s w systemie 1-zmianowym, tymczasem w trakcie prac remontowych

cz ci zamienne musz by wydawane w miar potrzeb, czyli przez ca dob .

Najcz stsze przyczyny narusze prawabrak lub niejasne uregulowania prawne;

niew a ciwa organizacja pracy;

brak w obowi zuj cym systemie organizacji i zarz dzania zak adem

rozwi za dotycz cych zarz dzania bezpiecze stwem i higien pracy, w tym

procedur wewn trznego komunikowania si poszczególnych szczebli i

komórek organizacyjnych zak adu, np. zarz du spó ki z kadr kierownicz

ni szego szczebla;

niedocenianie oceny ryzyka zawodowego jako narz dzia umo liwiaj cego

stosowanie niezb dnych rodków profilaktycznych zmniejszaj cych ryzyko;

lokalizacja stanowisk pracy w starych wyeksploatowanych budynkach i

obiektach budowlanych, niedostosowanych do wymogów aktualnie

obowi zuj cych przepisów;

brak rodków finansowych na modernizacje i remonty budynków oraz

pomieszcze pracy, a tak e na wdra anie nowoczesnych procesów

technologicznych.


- 7 decyzji wstrzymania prac;

30 wyst pie zawieraj cych 234 wnioski;

11 wniosków do kolegiów do spraw wykrocze ;

37 mandatów karnych na kwot 11 650 z ;

25 rodków oddzia ywania wychowawczego.

99

Dzia ania prewencyjneDo powiatowych inspektorów nadzoru budowlanego wystosowano pisma

informuj ce o stwierdzonych nieprawid owo ciach z zakresu Prawa budowlanego

(niedokonywanie okresowych przegl dów obiektów budowlanych, niew a ciwy stan

techniczny u ytkowanych budynków i innych obiektów budowlanych). Ponadto

powiadomiono powiatowego inspektora sanitarnego o u ywaniu w elektrowni

czynników rakotwórczych (hydrazyny i benzenu), mimo braku stosownej decyzji.

Wyniki kontroli omawiane by y w szerokim gronie z udzia em przedstawicieli

kierownictw kontrolowanych zak adów pracy, zwi zków zawodowych i spo ecznych

inspektorów pracy. Szczególn uwag zwrócono na sposób realizacji wydanych

nakazów i wniosków w wyst pieniach.

Uzyskane efekty Do ko ca 2001 r. zrealizowano 85,4 % decyzji i 85% wniosków zawartych w

wyst pieniach, dzi ki czemu poprawiono warunki pracy ok.18,8 tys. osób, g ównie na

skutek przedsi wzi o charakterze organizacyjno-porz dkowym, które nie

wymaga y znacznych nak adów finansowych. Przyk adem konkretnych rezultatów

osi gni tych w wyniku przeprowadzonych kontroli jest:

w Zespole Elektrociep owni Bytom - zdemontowanie podci tych korozyjnie

s upów no nych odcinka sieci napowietrznej 110 kV pomi dzy odczepami

transformatora i odczepami stacji, które stanowi y zagro enie upadku, wraz z

torami liniowymi, na teren po którym porusza o si 250 pracowników zak adu;

dostarczenie przez pracodawców - w czterech elektrociep owniach,

zlokalizowanych na terenie Bytomia, Chorzowa, Zabrza i B dzina - rodków

do przemywania oczu w stacjach uzdatniania wody, demineralizacji,

dekarbonizacji oraz w pomieszczeniach magazynowania i wykonywania

operacji technologicznych z u yciem hydrazyny. Dzi ki temu poprawiono

warunki pracy 82 pracownikom;

w Elektrowni im. T. Ko ciuszki w Po a cu – zast pienie benzenu stosowanego

w analizach chemicznych w pracowni olejowej mniej toksycznymi

rozpuszczalnikami, wyeliminowanie zagro enia hydrazyn na oddziale

chemicznym w wyniku zmechanizowania procesu dawkowania preparatu do

wody kot owej (dzi ki temu poprawiono warunki pracy 40 pracownikom);

100

wyegzekwowanie wydawania nieodp atnych posi ków profilaktycznych dla 50

pracownic zatrudnionych przy pracy ci kiej na wydziale transportu

kolejowego oraz automatyki i gospodarki wodno- ciekowej;

w Elektrowni Turów w Bogatyni - wyeliminowanie bezpo redniego dost pu do

stref niebezpiecznych przy przeno nikach ta mowych poprzez wykonanie

os on kr ników oraz b bnów ci gn cych i prowadz cych, przez co

poprawiono warunki pracy 260 pracownikom;

w Elektrowni P tnów w Koninie – wyposa enie pracowników zatrudnionych

przy pracach w kontakcie z hydrazyn w rodki ochrony dróg oddechowych

oraz w odzie gazoszczeln w wersji antyelektrostatycznej (poprawa

warunków pracy dla 42 pracowników); zamontowanie os ony nap du maszyny

kruszarki (zmniejszenie zagro enia wypadkowego dla 150 pracowników);

oznakowanie dróg wewn trzzak adowych zgodnie z przepisami o ruchu

drogowym (zmniejszenie zagro enia wypadkowego dla 650 pracowników);

w Elektrociep owni era w Warszawie - uzupe nienie os on wiruj cych cz ci

10 turbozespo ów w pomieszczeniu turbinowni (zlikwidowanie zagro enia

wypadkowego dla 68 pracowników);

w Elektrowni Skawina w Skawinie – zabezpieczenie stref niebezpiecznych

wokó wiruj cych elementów eksploatowanych m ynów kulowych, usuni cie

liskich posadzek na drogach komunikacyjnych, wymiana skorodowanych i

uszkodzonych podestów obs ugi (poprawa warunków pracy dla 729

pracowników).

Wnioski

brak przepisów wykonawczych do nowego Prawa energetycznego powoduje,

e nie tylko terminy ogl dzin i przegl dów, ale równie prac konserwacyjno-

remontowych s wyd u ane, a ich zakresy redukowane w zale no ci od stanu

finansowego pracodawcy. Prowadzi to do pogorszenia warunków

bezpiecze stwa przy eksploatacji urz dze i instalacji energetycznych. Z tych

wzgl dów G ówny Inspektor Pracy wyst pi do Ministra Gospodarki

z wnioskiem o nowelizacj rozporz dzenia Ministra Gospodarki z dnia

25.08. 2000 r. w sprawie szczegó owych warunków przy czenia podmiotów

do sieci elektroenergetycznych, obrotu energi elektryczn , wiadczenia us ug

przesy owych, ruchu sieciowego i eksploatacji sieci oraz standardów

101

jako ciowych obs ugi odbiorców, w cz ci dot. okre lenia - dla podmiotów

zaliczanych do grup przy czeniowych III VI, przy czonych bezpo rednio do

sieci rozdzielczej - terminów wykonywania prac konserwacyjno-remontowych

urz dze energetycznych;

niejasny stan prawny wymaga opracowania przepisów dotycz cych ochrony

przeciwpora eniowej dla napi wi kszych od 1 kV, a w szczególno ci

ustalenia metodyki wykonywania pomiarów skuteczno ci dzia ania ochrony

przeciwpora eniowej dla sieci elektroenergetycznych rednich i wysokich

napi . G ówny Inspektor Pracy wyst pi do Ministra Gospodarki o podj cie

inicjatywy legislacyjnej;

wzmocnienia wymaga akcja informacyjna, adresowana do pracodawców, w

zakresie promowania systemowych rozwi za dotycz cych zarz dzania

bezpiecze stwem pracy;

skala stwierdzonych nieprawid owo ci, zw aszcza w zakresie technicznego

bezpiecze stwa pracy, ale równie w niektórych obszarach dot.

praworz dno ci (urlopy wypoczynkowe oraz czas pracy, w tym praca

w godzinach nadliczbowych) uzasadnia potrzeb kontroli stanu warunków

pracy w zak adach wytwarzania energii (równolegle z zaplanowanymi na lata

2002-2003 kontrolami zak adów przesy u, rozdzia u i dystrybucji energii).

1.4. Polskie Koleje Pa stwowe

Na mocy ustawy z 8 wrze nia 2000 r. o komercjalizacji, restrukturyzacji i

prywatyzacji przedsi biorstwa pa stwowego „Polskie Koleje Pa stwowe”, z dniem

1 stycznia 2001 r. zosta o ono przekszta cone w spó k akcyjn . Ustawa reguluje

równie zasady powstawania nowych spó ek, m. in. najwa niejszej, zarz dzaj cej

infrastruktur , spó ki Polskie Linie Kolejowe S.A.

Trudna sytuacja ekonomiczna PKP, wynikaj ca z nieprawid owo ci w

zarz dzaniu przedsi biorstwem w ostatnich latach, powoduje wyst powanie

powa nych zagro e nie tylko dla pracowników, ale tak e dla bezpiecze stwa ruchu

kolejowego. Z tych wzgl dów w programie dzia ania Pa stwowej Inspekcji Pracy na

lata 2001–2003 przewidziano kontrole Polskich Kolei Pa stwowych S.A. Celem

kontroli jest ocena stanu ochrony pracy w trakcie oraz po zako czeniu procesu

restrukturyzacji i przekszta ce w asno ciowych.

102

Za o ono, e w 2001 r. kontrole prowadzone b d g ównie w jednostkach

organizacyjnych, obejmuj cych linie kolejowe nieprzeznaczone do modernizacji

(przystosowania do standardów Unii Europejskiej), poniewa wyst puj na nich

najwi ksze zagro enia. Wymagaj wi c szybkiego podj cia skutecznych dzia a na

rzecz poprawy bezpiecze stwa ruchu. W roku nast pnym skontrolowane zostan

jednostki organizacyjne PKP S.A., obejmuj ce linie kolejowe przystosowywane do

standardów Unii Europejskiej.

W 2001 r. przeprowadzono kontrole w 215 jednostkach nale cych do 151

zak adów Polskich Kolei Pa stwowych S.A. W kontrolowanych zak adach

zatrudniano cznie oko o 153 tys. pracowników, w tym 39 tys. kobiet.

Zestawienie najcz ciej wyst puj cych nieprawid owo ci przedstawiono

w tabeli.


zak adów, w których


Zagadnienia obj tekontrol

2001 2000

Uwagi

BEZPIECZE STWO I HIGIENA PRACY ORAZ BEZPIECZE STWO RUCHU POCI GÓW

stan budynków i pomieszcze pracy 64 59 niew a ciwy stan techniczny obiektów w szczególno ci budynków nastawni,

posterunków i warsztatów - dot. 459 obiektów spo ród 1 949 skontrolowanychstan techniczny maszyn,urz dze i instalacjienergetycznych

53 40brak os on stref roboczych maszyn do obróbki skrawaniem, prowizorycznepod czenia do gniazd 220V - dot. 741 maszyn i urz dze spo ród 4 075skontrolowanych

stan utrzymanianawierzchni torowej 46 49

stwierdzono znikomy stopie usuwania usterek zagra aj cychbezpiecze stwu ruchu poci gów oraz wymiany szyn, które zakwalifikowano wkartach bada defektoskopowych - dot. 1 358 urz dze spo ród 3 353 skontrolowanych

stan o wietlenia,wentylacji, ogrzewania, 46 40

niezgodne z wymogami norm nat enie o wietlenia, brak lub niedro nokana ów wentylacji grawitacyjnej - dot. 442 urz dze spo ród 1 890 skontrolowanych

pomieszczeniahigienicznosanitarne 44 51 brak pomieszcze do spo ywania posi ków - dot. 419 pomieszcze spo ród

1 411 skontrolowanychocena ryzykazawodowego 36 59 niedokonanie oceny ryzyka na poszczególnych stanowiskach pracy - dot.

20 673 pracowników

stan utrzymaniaurz dze sterowaniaruchem kolejowym

35 40nielegalizowane przeka niki eksploatowane na posterunkach ruchu, w kontenerach, szafach sterowniczych, maj ce bezpo redni wp yw na bezpiecze stwo ruchu poci gów - dot. 51 960 urz dze i przeka nikówspo ród 134 627 skontrolowanych

stan utrzymaniapojazdów szynowych 33 49 brak wiadectwa dopuszczenia do eksploatacji i napraw okresowych - dot.

215 pojazdów szynowych spo ród 978 skontrolowanych

magazynowanie isk adowanie 28 21

brak stabilno ci rega ów, niew a ciwe przechowywanie butli gazowych orazbrak instrukcji magazynowania - dot. 141 magazynów spo ród 873 skontrolowanych

103

stan obiektówin ynieryjnych (wiadukty,tunele, przepusty itp.)

27 X1w znikomym stopniu prowadzone s remonty g ówne lub naprawy bie ceobiektów zakwalifikowanych do remontu lub napraw bie cych - dot. 128obiektów spo ród 545 skontrolowanych

pomiary czynnikówszkodliwych dla zdrowia 27 38 np. badania przeprowadzono, ale nie wykupiono wyników (brak rodków

finansowych) - dot. 6 179 pracowników

odzie i obuwie robocze 25 30 nie uregulowano problemu prania odzie y oraz jej konserwacji - dot. 6 547 pracowników

zatrudnianiepracowników w warunkachprzekroczenia NDS i NDN

23 59

wielokrotne przekroczenie czasu ekspozycji pracownika na ha as i wibracj - dot. 1 324 pracowników

stan techniczny sieci trakcyjnej i urz dzezasilania

22 30niezadowalaj cy – najcz ciej na skutek kradzie y elementów z metali kolorowych; dot. 603 urz dze spo ród 1 581 skontrolowanych

stan organizacji prac manewrowych 19 9 niezgodna z regulaminem technicznym stacji obsada stanowisk

manewrowych - dot. 65 obiektów i urz dzeszkolenie w zakresie bhp 16 31 brak szkolenia podstawowego i okresowego - dot. 2 849 pracowników

PRAWNA OCHRONA PRACY

przekazanie odpisu nazak adowy funduszwiadcze socjalnych

69 80 wysoko rodków przekazanych na konto ZF S w zak adach wynosi arednio od 25% do 60%

udzielenie pracownikom urlopu wypoczynkowego w roku, w którym nabyli do niego prawo

56 58 nie udzielono 155 102 dni zaleg ego urlopu wypoczynkowego ( rednioka demu pracownikowi – 9 dni urlopu) dla 17 tys. pracowników

wyp acanie wiadczeze stosunku pracy, w tym- dodatku za sta pracy 48 x1 dotyczy niewyp acenia lub zani enia kwoty 9 919,7 tys. z . dla 25,2 tys.

pracowników- nagród jubileuszowych 40 x1 dotyczy kwoty 1 708,9 tys. z . dla 1,7 tys. pracowników- odpraw pieni nych na podstawie art. 49ustawy “kolejowej”

15x1

dotyczy niewyp acenia lub zani enia kwoty 15 215,3 tys. z . dla 964pracowników

- wynagrodzenia za urlop wypoczynkowy 9 x1

dotyczy niewyp acenia lub zani enia kwoty 442,1 tys. z .. dla 4,4 tys.pracowników (nieprawid owo ci by y spowodowane b dami w programiekomputerowym SKAF)

udzielenie urlopu dodatkowego z tytu upe nienia funkcji w zwi zkach zawodowych

12 x1 nieprawid owo ci dotyczy y 100 pracowników

x1 - w 2000 r. problemu nie badano lub badano w ograniczonym zakresie

Wyniki kontroli wskazuj na pogorszenie stanu technicznego maszyn,

urz dze i instalacji energetycznych oraz budynków i pomieszcze pracy. Nadal

realizacja ustalonych potrzeb w zakresie poprawy stanu technicznego torów i

urz dze sterowania kolej kszta tuje si w granicach 10% na liniach kolejowych

nieprzeznaczonych do modernizacji.

Po katastrofie kolejowej, do jakiej dosz o 24.02. 2001 r. w miejscowo ci Mia y

na skutek p kni cia szyny, w wybranych jednostkach organizacyjnych PKP S.A.

dokonano kontroli, których przedmiotem by a ocena stanu technicznego torów, z

104

uwzgl dnieniem bada defektoskopowych szyn, zw aszcza szyn obrabianych

cieplnie. Ujawnione nieprawid owo ci polega y w szczególno ci na:

eksploatacji szyn z wadami, zakwalifikowanych w kartach bada

defektoskopowych do wymiany;

wbudowaniu w tor szyn starych zakwalifikowanych do ponownego

wykorzystania bez bada defektoskopowych;

wydawaniu przez kierowników zespo ów defektoskopowych

niejednoznacznych zalece co do dalszego post powania z wadami szyn, na

skutek braku odpowiednich zapisów w obowi zuj cym zarz dzeniu.

Przyczyny stwierdzonych nieprawid owo ci wynika y przede wszystkim z

braku:

dok adnej lokalizacji odcinków szyn obrabianych cieplnie, a ponadto aparatury

(defektoskopów trójg owicowych) do wykrywania mikrop kni typu head

checking w szynach kolejowych obrabianych cieplnie;

rodków finansowych na napraw nawierzchni torów wraz z podtorzem.

Ustalenia zespo u i wyniki kontroli wskazuj , e aby zapobiec w przysz o ci

powstawaniu podobnych zdarze wypadkowych nale y:

dokona wymiany przyrz dów do bada defektoskopowych szyn na takie,

które obejmowa yby badaniem ca powierzchni przekroju poprzecznego

szyny i posiada y samoczynny zapis defektów pokazywanych na lampie

oscyloskopowej,

dostosowa zalecenia zawarte w katalogu defektów szyn z 1966 r. do

przewidzianych do wydania Przepisów technicznych utrzymania i

eksploatacji nawierzchni na liniach kolejowych normalnotorowych u ytku

publicznego.

Realizacja ww. prac wymaga przyspieszenia.

Przed o ony przez Zarz d PKP S.A. program dzia a w celu poprawy stanu

bezpiecze stwa ruchu kolejowego i dyscypliny pracy w 2001 r., w wyniku wyst pienia

G ównego Inspektora Pracy z dnia 30 kwietnia 2001 r., nie zawiera jednak

harmonogramu realizacji planowanych dzia a , a tak e nie podawa planowanych

terminów osi gni cia poszczególnych celów.

Trwaj cy proces restrukturyzacji, we wszystkich jej etapach, nie doprowadzi

do zwi kszenia nap ywu rodków finansowych tak bardzo potrzebnych na popraw

warunków pracy oraz stanu technicznego pojazdów szynowych, nawierzchni torowej,

105

urz dze sterowania ruchem kolejowym, zasilania elektroenergetycznego i

telekomunikacji kolejowej.

Nadal jednym z najistotniejszych problemów jest niew a ciwy system

organizacji i zarz dzania zak adami PKP S.A., a w szczególno ci brak

samodzielno ci finansowej i decyzyjnej dyrektorów zak adów PKP S.A. Ograniczanie

lub eliminowanie najistotniejszych uchybie w zakresie prawa pracy jest w praktyce

uzale nione od decyzji podejmowanych przez Central PKP S.A.

Ponadto w wyniku powstania nowych spó ek przekazano im obiekty

budowlane – a tym samym obowi zek w a ciwej ich eksploatacji – bez zapewnienia

niezb dnych rodków finansowych na ich utrzymanie i bez zorganizowania

odpowiednich s u b eksploatacyjnych.

Przyczyny nieprawid owo ciniew a ciwy system organizacji i zarz dzania zak adami PKP S.A., m. in.

upowa nienie kierowników zak adów do wykonywania w imieniu pracodawcy

czynno ci w zakresie prawa pracy bez zapewnienia im rodków finansowych

w odpowiedniej wysoko ci;

niew a ciwa struktura zmniejszonego w wyniku restrukturyzacji zatrudnienia,

co m. in. utrudnia zapewnienie utrzymania urz dze sterowania ruchem

kolejowym i nawierzchni torowej zgodnie z wprowadzonymi instrukcjami, a

tak e nie gwarantuje pracownikom prawa do wypoczynku zgodnie z

przepisami;

niedostosowanie przepisów i instrukcji kolejowych do obowi zuj cych

przepisów prawa;

lekcewa enie przepisów prawa pracy.


– 13 decyzji wstrzymania prac,

– 5 decyzji skierowania pracowników do innych prac;

179 wyst pie zawieraj cych 1 130 wniosków;


65 wniosków o ukaranie do kolegiów do spraw wykrocze ;

4 wnioski do s du.

106

Uzyskane efektyW wyniku realizacji 56% decyzji i 34% wniosków uzyskano popraw warunków

pracy, m.in.:

poprawiono stan pomieszcze pracy i pomieszcze higienicznosanitarnych

(dot. 3 002 pracowników);

zlikwidowano zagro enia wynikaj ce z niew a ciwego stanu ochrony

przeciwpora eniowej urz dze i instalacji elektrycznych (dot. 2 110

pracowników);

zapewniono w pomieszczeniach pracy zgodn z przepisami wentylacj ,

ogrzewanie i o wietlenie (dot. 962 pracowników);

zlikwidowano lub ograniczono oddzia ywanie czynników szkodliwych dla

zdrowia (dot. 851 pracowników);

zlikwidowano zagro enia wynikaj ce z braku os on stref niebezpiecznych

maszyn do obróbki drewna i metalu i narz dzi elektrycznych ( dot. 210

pracowników);

usuni to 2 419 usterek w zakresie bie cego utrzymania nawierzchni torowej i

urz dze sterowania ruchem kolejowym;

zlikwidowano zagro enia wynikaj ce z niew a ciwego sk adowania gazów

technicznych (dot. 85 magazynów);

przeszkolono w zakresie bezpiecze stwa i higieny pracy 2 191 pracowników;

przeprowadzono badania lekarskie 1 876 pracowników;

dokonano oceny ryzyka zawodowego w 10 zak adach (problem dot. 10 216

pracowników) na wszystkich stanowiskach pracy;

wyp acono 37,1 tys. pracownikom nale no ci na kwot 1,7 mln z (dot. m.in.

dodatku za prac w warunkach niebezpiecznych, szkodliwych i uci liwych,

dodatku sta owego, nagród jubileuszowych, wynagrodzenia za prac w

godzinach nadliczbowych, wynagrodzenia za urlop wypoczynkowy);

udzielono 15 tys. pracowników zaleg ych urlopów wypoczynkowych;

zaprowadzono lub uzupe niono akta osobowe i dokumentacj ze stosunku

pracy dla 11, 8 tys. pracowników;

zaprowadzono lub uzupe niono ewidencj czasu pracy dla 200 pracowników;

wp acono odpisy w wysoko ci 7,3 mln z na konta zak adowego funduszu

wiadcze socjalnych prowadzone w poszczególnych zak adach.

107

Wnioski

skala stwierdzonych nieprawid owo ci wskazuje na potrzeb

zintensyfikowania dzia a kontrolno-nadzorczych w zakresie przestrzegania

technicznego bezpiecze stwa pracy i prawa pracy w PKP S.A. w okresie 2002

– 2003 w zak adach obj tych procesem restrukturyzacji;

w celu poprawy przygotowania pracowników do bezpiecznego wykonywania

pracy konieczne jest przyspieszenie nowelizacji przez Zarz d Polskich Kolei

Pa stwowych Spó ka Akcyjna przepisów dotycz cych warunków technicznych

utrzymania nawierzchni na liniach kolejowych. G ówny Inspektor Pracy

wyst pi w tej sprawie do Prezesa Zarz du Polskie Koleje Pa stwowe S.A.,

który odpowiedzia , e propozycja zmian jest na etapie uzgadniania z

jednostkami organizacyjnymi PKP S.A.;

niezb dne jest zwi kszenie skuteczno ci dzia a podejmowanych przez

Kierownictwo PKP S.A. na rzecz poprawy stanu przestrzegania przepisów

prawa pracy w zak adach PKP S.A. G ówny Inspektor Pracy skierowa w tej

sprawie wyst pienie do Ministra Infrastruktury i Prezesa Zarz du PKP S.A.

108

2. Przestrzeganie praworz dno ci w stosunkach pracy oraz bezpiecze stwopracy w placówkach handlu detalicznego, ze szczególnym uwzgl dnieniemplacówek wielkopowierzchniowych1

W zwi zku z realizacj rz dowego „Programu rozwoju handlu wewn trznego

do roku 2003” oraz du skal nieprawid owo ci stwierdzanych podczas kontroli w

poprzednich latach, w programie d ugofalowym przewidziano kontrole placówek

handlowych. Kontrole maj charakter kompleksowy i prowadzone s z

zastosowaniem jednolitych list kontrolnych. Za o ono, e w latach 2001-2002

skontrolowane zostan wielkopowierzchniowe placówki handlowe, sklepy oraz

punkty us ugowe, handlowe i gastronomiczne zlokalizowane w du ych centrach

handlowych – aby okre li i porówna rodzaj i skal wyst puj cych w nich

nieprawid owo ci. Na rok 2003 przewidziane jest natomiast przeprowadzenie

ponownych kontroli, w szczególno ci we wszystkich kontrolowanych wcze niej

supermarketach, dla dokonania oceny, w jakim stopniu dzia ania PIP wp yn y na

popraw stanu praworz dno ci i bezpiecze stwa pracy.

Placówki wielkopowierzchniowe

W roku 2001 skontrolowano 66 nowo otwartych (w okresie jesie 2000 –

wiosna 2001) supermarketów nale cych do 25 sieci handlowych, zatrudniaj cych

cznie 19,6 tys. pracowników, w tym 12,8 tys. kobiet i 362 m odocianych.

Zestawienie najcz ciej stwierdzanych nieprawid owo ci z zakresu prawnej ochrony

pracy oraz warunków pracy przedstawiono w tabeli.

1 Szczegó owe informacje o wynikach kontroli zawiera raport PIP Przestrzeganie przepisów prawa

pracy w supermarketach i innych placówkach handlowych, Warszawa, listopad 2001 r.

109

Zagadnienia obj te kontrolOdsetek placówek,

w których stwierdzononieprawid owo ci

Uwagi


regulamin pracy 45

niedostosowanie regulaminu pracy do znowelizowanych przepisów w zakresie systemu i rozk adu czasu pracy w pi ciodniowym tygodniu pracy;ustalenie terminu wyp aty wynagrodzenia wy cznie dlasta ych sk adników wynagrodzenia; nieustaleniesposobu informowania pracowników o ryzykuzawodowym

czas pracy

- systemy i rozk ady czasu pracy 28 nieprawid owo ci dotyczy y w szczególno ciniewprowadzenia pi ciodniowego tygodnia pracy

- prowadzenie ewidencji czasu pracy 60

nieprawid owo ci dot. 2,4 tys. pracowników i polega ym.in. na niewykazywaniu w ewidencji pracy wgodzinach nadliczbowych, w porze nocnej oraz wykonywanej w czasie inwentaryzacji; stwierdzonotak e istnienie ró nic pomi dzy zapisami w kartachewidencji czasu pracy i ewidencji elektronicznej

- zatrudnianie pracowników w godzinachnadliczbowych 22

200 pracowników przekroczy o dobowy limit godzinnadliczbowych cznie o 242 godziny (przeci tnie o ok.2 godz.), dane te nie s jednak pe ne ze wzgl du na nierzetelnie prowadzon ewidencj czasu pracy

- udzielanie co trzeciej niedzieli wolnej od pracy 45

urlop wypoczynkowy

- ustalanie wymiaru urlopu 23naruszenia polega y na zani aniu wymiaru urlopu, cospowodowane by o najcz ciej nieznajomo ci b dlekcewa eniem przepisów

- udzielanie urlopów wypoczynkowych 89 zaleg o ci urlopowe dotyczy y 3 tys. pracownikówwynagrodzenia i inne wiadczenia

- wyp acanie wynagrodzenia za prac w godzinach nadliczbowych 29

1,4 tys. pracownikom nie wyp acono lub zani onowynagrodzenie za prac w godzinach nadliczbowychna kwot 41,5 tys. z

- wyp acanie dodatku za prac w godzinach nadliczbowych 32

1,9 tys. pracownikom nie wyp acono lub zani onododatki za prac w godzinach nadliczbowych na kwot63,7 tys. z . - najcz ciej na skutek nierzetelnegoprowadzenia ewidencji czasu pracy

- wyp acanie dodatku za prac w porzenocnej 22 1 tys. pracowników nie wyp acono lub zani ono

dodatek za prac w porze nocnej na kwot 22,2 tys. z

- wyp acanie wynagrodzenia za urlopwypoczynkowy 20

322 pracownikom nie wyp acono lub zani onowynagrodzenie za urlop wypoczynkowy na kwot 27,8 tys. z

- wyp acanie ekwiwalentu za urlop wypoczynkowy 32

141 pracownikom nie wyp acono b d zani onoekwiwalent za urlop wypoczynkowy na kwot21,2 tys. z

- wiadectwa pracy 38nieprawid owo ci dotyczy y m.in. niezamieszczaniainformacji o: liczbie dni wykorzystanego urlopu,podstawie prawnej rozwi zania lub wyga ni ciastosunku pracy

110

WARUNKI PRACY

organizacja i wyposa enie pomieszczehigienicznosanitarnych 70

brak wymaganej liczby siedzisk w szatniach,pomieszcze higieny osobistej kobiet, niewyposa eniejadalni w umywalki i szafki indywidualne na w asneposi ki, brak oddzielnych szatni, umywalni i ust pów dla kobiet i m czyzn

organizacja transportu wewn trznego 62

brak adu i porz dku w ci gach komunikacyjnych itransportowych, brak oznakowania drógkomunikacyjnych, ich szeroko nie odpowiadastosowanym rodkom transportu i przemieszczanymtowarom, u ytkowanie niesprawnych wózków transportowych, wykonywanie prac transportowych z zagro eniem dla osób postronnych

eksploatacja urz dze i instalacjienergetycznych oraz ochrony przeciwpora eniowej

44

brak instrukcji eksploatacji instalacji elektrycznych zuwzgl dnieniem zró nicowanych warunków rodowiskowych i okre leniem zakresu i cz stotliwo ci

wykonywania pomiarów skuteczno ci ochrony przeciwpora eniowej oraz instrukcji eksploatacjiposzczególnych urz dze i odbiorników energii elektrycznej

ocena ryzyka zawodowego 38 niedokonanie oceny np. na stanowiskach elektryka-konserwatora, konserwatora urz dze ch odniczych

wentylacja, o wietlenie i ogrzewanie 38brak o wietlenia dziennego w halach sprzeda y,pomieszczeniach piekarni, dzia ach masarskich itp.,brak wentylacji grawitacyjnej w pomieszczeniachhigienicznosanitarnych

sk adowanie i magazynowanie towarów 36

niezachowanie bezpiecznych odleg o ci od elementówkonstrukcyjnych, brak odpowiedniego do potrzebzaplecza magazynowego, brak okre lenia miejsca,sposobu i dopuszczalnej wysoko ci sk adowania dlaka dego rodzaju sk adowanego towaru

obiekty i pomieszczenia pracy 35brak ksi ek obiektów budowlanych, niewpisywanie donich nieprawid owo ci dotycz cych obiektów ielementów konstrukcyjnych, brak dzia a zmierzaj cychdo usuwania nieprawid owo ci

maszyny i urz dzenia 32 brak wymaganych urz dze zabezpieczaj cych orazdokumentacji techniczno-ruchowej w j zyku polskim

prowadzenie procesów technologicznych 32

brak instrukcji: stosowanych procesówtechnologicznych, stanowiskowych - maszyn i urz dze ,post powania z materia ami szkodliwymi i niebezpiecznymi; niew a ciwa organizacja stanowiskpracy w dzia ach przetwórczych, dzia ach obróbkidrewna

Uwag zwraca du a skala nieprawid owo ci zw aszcza w zakresie czasu pracy i udzielania urlopów wypoczynkowych. W toku przeprowadzonych kontroli

nie ujawniono natomiast przypadków niewyp acania wynagrodzenia za prac czy te

wyp acania wynagrodzenia w wysoko ci ni szej od najni szego, ustalonego przez

Ministra Pracy i Polityki Spo ecznej. Nie ujawniono tak e naruszania przepisów o

zatrudnianiu m odocianych. Ponadto nale y podkre li , e cho 65% zatrudnionych

stanowi kobiety, naruszenia przepisów o ochronie pracy kobiet stwierdzano

sporadycznie.

111

Cho najwi cej nieprawid owo ci z zakresu bhp dotyczy o organizacji i

wyposa enia pomieszcze higienicznosanitarnych, to najwi kszym problemem z punktu widzenia bezpiecze stwa pracy by y nieprawid owo ci w zakresie prac transportowych, eksploatacji urz dze i instalacji energetycznych,sk adowania i magazynowania towarów. Charakter tych nieprawid owo ci oraz ich

skala maj niew tpliwy wp yw na zagro enia wypadkowe, przy czym pami ta

nale y, i dotycz one nie tylko pracowników, lecz tak e klientów supermarketów.

Istotnym problemem jest równie niedokonywanie oceny ryzyka zawodowego na

stanowiskach pracy. wiadczy to o niedocenianiu profilaktycznej roli tego narz dzia i

równie wp ywa negatywnie na bezpiecze stwo wszystkich osób przebywaj cych na

terenie placówki handlowej.

Sklepy

Inspektorzy przeprowadzili kontrole w 343 sklepach, zatrudniaj cych cznie

22,8 tys. pracowników, w tym 14,6 tys. kobiet i 1 486 m odocianych.



nieprawid owo ciUwagi


regulamin pracy 60nieprawid owo ci polega y m.in. na niepodaniu informacji osystemach i rozk adach czasu pracy, sposobie informowaniapracowników o ryzyku zawodowym, które wi e si z wykonywanprac oraz o miejscu, czasie i terminie wyp aty wynagrodzenia

prowadzenie akt osobowych 53nieprawid owo prowadzone akta osobowe dla 2,5 tys. pracowników; stwierdzano m.in. brak w aktach osobowych kopii wiadectw pracyod poprzednich pracodawców oraz o wiadcze pracowników o zapoznaniu si z tre ci regulaminu pracy

sporz dzanie umów o prac 22nieprawid owo ci stwierdzono w 593 umowach o prac , dotyczy yone g ównie nieokre lenia miejsca wiadczenia pracy, co w konsekwencji powodowa mo e niewyp acenie pracownikowi wiadcze z tytu u podró y s u bowych

czas pracy- okre lenie systemów i rozk adówczasu pracy 32 nieprawid owo ci polega y w szczególno ci na niewprowadzeniu 5-

dniowego tygodnia pracy - prowadzenie ewidencji czasupracy 39 nieprawid owo ci dot. 2,3 tys. pracowników; polega y na

niewykazywaniu pracy w godzinach nadliczbowych i w porze nocnej- udzielanie co trzeciej niedzieliwolnej od pracy 21 naruszenia dotyczy y 296 pracowników; w ocenie inspektorów jest to

skutek zbyt niskiego poziomu zatrudnienia- udzielenie nale nej liczbydodatkowych dni wolnych od pracy 25

112

- rekompensowanie pracy wdodatkowych dniach wolnych od pracy udzieleniem innego dnia wolnego lub wyp aceniemwynagrodzenia

19517 pracownikom, pomimo nieudzielenia innych dni wolnych od pracy z tytu u pracy w dodatkowych dniach wolnych od pracy, niewyp acono z tego tytu u kwoty 162,6 tys. z

urlopy wypoczynkowe- udzielanie urlopówwypoczynkowych 54 1,7 tys. pracownikom nie udzielono 8 852 dni urlopu

wypoczynkowego w roku, w którym nabyli do niego prawo - wyp acenie ekwiwalentu za urlop wypoczynkowy 24 220 pracownikom nie wyp acono lub zani ono ekwiwalent za urlop

wypoczynkowy na kwot 29 tys. z

wiadectwa pracy 36nieprawid owo ci stwierdzono w 410 wiadectwach pracy; polega yone m.in. na niezamieszczeniu informacji o okresach niesk adkowychprzypadaj cych w okresie zatrudnienia oraz o wykorzystaniu urlopówwypoczynkowych

WARUNKI PRACY

ocena ryzyka zawodowego 67 niedokonanie oceny ryzyka na stanowiskach pracy m.in. sprzedawcówi pracowników transportowych

eksploatacja urz dze i instalacjienergetycznych 51

niezabezpieczenie przewodów elektrycznych przed dost pem osóbpostronnych, brak: instrukcji eksploatacji instalacji elektrycznych,instrukcji eksploatacji poszczególnych urz dze i odbiorników energiielektrycznej; nieskuteczne ochrony przeciwpora eniowe

organizacja i wyposa eniepomieszcze higienicznosanitarnych 47

brak pomieszcze higieny osobistej kobiet i jadalni, usytuowanieszafek odzie owych poza szatni , brak oddzielnych szatni, umywalni iust pów dla kobiet i m czyzn

obiekty i pomieszczenia pracy 40brak ksi ek obiektów budowlanych, nie dokumentuje siprzeprowadzanych kontroli okresowych, nieprawid owo ci nie szapisywane w ksi kach obiektów budowlanych, brak dzia azmierzaj cych do usuwania nieprawid owo ci

transport wewn trzny 37u ytkowanie niesprawnych wózków transportowych, wykonywanie practransportowych w sposób stwarzaj cy zagro enie dla osóbpostronnych, brak w a ciwych instrukcji transportuwewn trzzak adowego

drogi ewakuacyjne 34brak lub nieoznakowanie dróg ewakuacyjnych ze wszystkichpomieszcze obiektu, brak lub ograniczony dost p do wyjewakuacyjnych, drogi ewakuacyjne bardzo cz sto by y zastawianesk adowanymi towarami

wyposa enie pracowników w odzierobocz i rodki ochrony indywidualnej 30

nieustalenie rodzajów rodków ochrony indywidualnej, odzie y iobuwia roboczego na okre lonych stanowiskach i nieprowadzenie kartewidencyjnych, pracownicy nie stosowali przydzielonej odzie yroboczej

rejestr wypadków przy pracy 28 w co czwartej placówce handlowej nie prowadzono ewidencjiwypadkowej

wentylacja, o wietlenie i ogrzewanie 25brak wentylacji grawitacyjnej w pomieszczeniachhigienicznosanitarnych, brak o wietlenia dziennego w halachsprzeda y, w biurach oraz pomieszczeniach kas

maszyny i urz dzenia 24

brak wymaganych urz dze ochronnych, w tym: os on, wy cznikówawaryjnych i innych urz dze zabezpieczaj cych, eksploatowanemaszyny i urz dzenia techniczne nie posiada y dokumentacjitechniczno-ruchowej w j zyku polskim, oceny zgodno ci zobowi zuj cymi normami

Kontrola przestrzegania prawa w zakresie wynagrodze i innych wiadcze ze

stosunku pracy ujawni a nieprawid owo ci dot. m.in. zani ania wynagrodzenia,

niewyp acania b d zani ania wynagrodzenia i dodatków za prac w godzinach

113

nadliczbowych, wyp at ekwiwalentu za niewykorzystany urlop wypoczynkowy,

dodatku za prac w porze nocnej. Skala tych narusze waha a si od 8% do 24%

kontrolowanych sklepów.

Podobnie jak w supermarketach nie ujawniono narusze przepisów przy

zatrudnianiu m odocianych. Naruszenia przepisów o ochronie pracy kobiet równie

stwierdzano sporadycznie, mimo e 64% zatrudnionych stanowi y kobiety.

Porównuj c wyniki kontroli nale y stwierdzi , i w sklepach, przy niewiele

wi kszej cznej liczbie zatrudnionych ni w supermarketach, wydano ponad trzy

razy wi cej decyzji i wniosków o usuni cie stwierdzonych narusze oraz ujawniono

ponad 2,5-krotnie wi cej wykrocze przeciwko prawom pracownika.

W supermarketach natomiast ponad po owie obj tych kontrol pracowników (51%)

nie wyp acono b d zani ono nale ne wiadczenia, podczas gdy w sklepach

nieprawid owo ci te dotyczy y 28% zatrudnionych.

Nale y jednak mie na uwadze, e w cz ci kontrolowanych sklepów brak jest

wyspecjalizowanych s u b kadrowych lub finansowych (a co za tym idzie -

pracodawcy w mniejszym stopniu mog liczy na fachow pomoc), którymi z kolei

dysponuj placówki wielkopowierzchniowe.

W obu rodzajach placówek handlowych ujawnione naruszenia przepisów bhp

dotyczy y w zasadzie tych samych obszarów, przy czym w niektórych przypadkach

stwierdzono znaczne zró nicowanie w ich skali. W supermarketach najwi cej

nieprawid owo ci dotyczy o pomieszcze higienicznosanitarnych, dróg

komunikacyjnych i transportu wewn trznego, natomiast w sklepach - niedokonania

oceny ryzyka zawodowego. Jednak e zarówno w sklepach, jak i supermarketach

jeden z najwi kszych problemów stanowi y nieprawid owo ci w eksploatacji urz dze

i instalacji energetycznych oraz w zakresie ochrony przeciwpora eniowej.

Oceniaj c obie kontrolowane grupy, nale y uwzgl dni efekty kampanii

informacyjnej PIP skierowanej do placówek wielkopowierzchniowych, wcze niejsze

uprzedzenie tych jednostek o planowanych kontrolach oraz rozes anie, przed

rozpocz ciem dzia a kontrolnych, list obejmuj cych pe ny zakres zagadnie

stanowi cych przedmiot kontroli.

114

Placówki zlokalizowane w du ych centrach handlowych

Skontrolowano 481 punktów handlowych, us ugowych i gastronomicznych

prowadz cych dzia alno w du ych centrach handlowych. Jednostki te zatrudnia y

12,2 tys. pracowników, w tym 7,6 tys. kobiet oraz 375 m odocianych. Zestawienie

najcz ciej stwierdzanych nieprawid owo ci z zakresu prawnej ochrony pracy oraz

warunków pracy przedstawiono w tabeli.




PRAWNA OCHRONA PRACYprowadzenie akt osobowych 49 nieprawid owo prowadzono akta osobowe 1,1 tys. pracowników

regulamin pracy 35 nieprawid owo ci dotyczy y m.in. nieokre lenia terminu i miejscawyp aty wynagrodzenia

urlopy wypoczynkowe 23naruszenia polega y na nieudzieleniu urlopu w roku kalendarzowym, wktórym pracownicy nabyli do niego prawo oraz na nieprzestrzeganiuwymogu, aby co najmniej jedna cz urlopu obejmowa a 14 kolejnych dni kalendarzowych

wiadectwa pracy 21niezamieszczanie m.in. informacji o siedzibie s du pracy, do któregopracownik mo e wyst pi o sprostowanie wiadectwa pracy oraz oliczbie dni wykorzystanego urlopu wypoczynkowego

prowadzenie ewidencji czasupracy 20

nieprawid owo ci dot. 7,4 tys. pracowników i polega y m.in. na nieewidencjonowaniu pracy w dodatkowych dniach wolnych od pracyoraz w niedziele

WARUNKI PRACY

ocena ryzyka zawodowego 68brak dzia a w zakresie dokonania oceny ryzyka zawodowegoprowadzi do braku informacji o wyst puj cych na stanowiskach pracyzagro eniach

informacja o warunkacheksploatacji obiektów 56 brak informacji o obci eniu pod óg, stropów i urz dze

przeznaczonych do sk adowania

szkolenia z dziedziny bhp 25nieobj cie wst pnym instrukta em ogólnym - 362 pracowników, awst pnym instrukta em stanowiskowym - 322 pracowników;szkoleniem podstawowym nie obj to 374 pracowników

przeszkolenie pracodawców wzakresie bhp 23 pracodawcy nie posiadaj odpowiedniej i wystarczaj cej znajomo ci

prawa pracy i przepisów bhp wyposa enie pracowników w odzierobocz i rodki ochronyindywidualnej

22 nieustalenie rodzajów rodków ochrony indywidualnej, odzie y iobuwia roboczego, nieprowadzenie kart ewidencyjnych

eksploatacja urz dze i instalacjielektrycznych 19

niezabezpieczenie urz dze i instalacji przed dost pem osóbpostronnych, brak: instrukcji eksploatacyjnych, pomiarów ochronyprzeciwpora eniowej, w a ciwych oznakowa urz dze elektrycznych

W co dziesi tej placówce stwierdzono niezgodne z przepisami wyp acanie

wynagrodzenia (zani anie, bezpodstawne potr cenia, nieterminowe wyp aty).

Równie cz sto ujawniano niewyp acanie b d zani anie wiadczenia urlopowego.

Kwota zani onych lub niewyp aconych wiadcze pieni nych przys uguj cych

pracownikom tych placówek jest znacznie wy sza ni stwierdzana w sklepach i

115

supermarketach – oko o 220 z na jednego pracownika, podczas gdy w

supermarketach i sklepach rednia kwota waha a si w granicach 40-70 z . Zwraca

równie uwag bardzo du y odsetek placówek, w których nie dokonano oceny ryzyka

zawodowego oraz nie dysponowano informacj o warunkach bezpiecznej

eksploatacji (najcz ciej wynajmowanych) pomieszcze , a tak e znaczna skala

zjawiska niepowiadamiania PIP o rozpocz tej dzia alno ci (21% kontrolowanych

pracodawców).

Stwierdzone nieprawid owo ci wskazuj , e zarówno kieruj cy prac , jak i j

wykonuj cy nie posiadaj odpowiedniej wiedzy w zakresie bhp i nie s wiadomi

zagro e mog cych wyst pi na stanowiskach pracy.

Przyczyny nieprawid owo cibrak znajomo ci przepisów prawa pracy przez kadr kierownicz i s u by

kadrowo – ksi gowe;

niew a ciwa organizacja pracy oraz utrzymywanie minimalnego poziomu

zatrudnienia, co w przypadku nieobecno ci (zarówno planowanej, jak i

losowej) pracowników “wymusza” naruszenia, w szczególno ci przepisów o

czasie pracy i urlopach wypoczynkowych oraz niektórych przepisów


wadliwe rozwi zania projektowe - zw aszcza w zakresie o wietlenia dziennego

oraz wielko ci pomieszcze pracy lub pomieszcze higienicznosanitarnych;

brak nale ytej staranno ci w utrzymaniu w a ciwego stanu technicznego

intensywnie eksploatowanych obiektów, maszyn i urz dze ;

lekcewa cy stosunek kierownictwa redniego szczebla do spraw

bezpiecze stwa i higieny pracy, du a rotacja na tych stanowiskach;

brak lub niew a ciwe uregulowania wewn trzzak adowe (instrukcje dotycz ce

bezpiecznej pracy);

niemo no dokonywania zmian w wyposa eniu placówki wynikaj ca z umów

zawartych z w a cicielami obiektów (dotyczy placówek prowadz cych

dzia alno w budynkach, w których zlokalizowano supermarkety, a tak e

sklepów prowadz cych dzia alno w wynaj tych pomieszczeniach);

ograniczanie wydatków na popraw warunków pracy, w tym na szkolenia bhp,

dokonywanie pomiarów i bada z zakresu bhp.

116

Zastosowane rodki prawneZestawienie rodków prawnych zastosowanych przez inspektorów pracy w

wyniku kontroli supermarketów, sklepów i placówek zlokalizowanych w centrach

handlowych przedstawiono w tabeli.

Liczba rodków prawnychNazwa rodka prawnego

Supermarkety SklepyPlacówki zlokalizowane

w budynkachsupermarketów

wnioski zawarte w wyst pieniach 1 210 4 243 2 810 decyzje 1 820 5 176 1 235 mandaty 99 164 641wnioski o ukaranie do kolegium ds.wykrocze 60 114 81

Niezale nie od zastosowanych rodków prawnych, w przypadku stwierdzenia

nieprawid owo ci, w odniesieniu do których kompetencje dzia ania posiadaj inne

organy, inspektorzy pracy kierowali stosowne zawiadomienia (dane przedstawiono w

tabeli).

Liczba zawiadomieNazwa organu

Supermarkety SklepyPlacówki zlokalizowane

w budynkachsupermarketów

Inspekcja Sanitarna 6 25 2Nadzór budowlany 4 29 2Urz d Dozoru Technicznego 0 2 0

Uzyskane efektya) Supermarkety

W wyniku realizacji 858 wniosków zawartych w wyst pieniach:

wyp acono 5,1 tys. pracownikom nale ne wiadczenia pieni ne na czn

kwot 999,7 tys. z (kwota ta jest wy sza od ustalonej w czasie kontroli, gdy

pracodawcy zrealizowali polecenie dokonania samokontroli w odniesieniu do

wiadcze dla pracowników nie obj tych kontrol inspektorów pracy);

usuni to b dne zapisy z regulaminów pracy i wynagradzania;

udzielono pracownikom zaleg ych urlopów wypoczynkowych;

117

za o ono ewidencj czasu pracy, a wadliwie prowadzon dostosowano do

wymaga okre lonych przepisami prawa pracy.

Realizuj c 1 306 decyzji:

- urz dzono pomieszczenia higieniczne dla kobiet, jadalnie oraz uzupe niono

wyposa enie szatni o szafki ubraniowe, indywidualne siedziska;

- uporz dkowano i oznakowano drogi komunikacyjne, dokonano oceny sprz tu

transportowego i zapewniono w a ciwy stan techniczny wózków transportowych;

- opracowano szczegó owe instrukcje transportu wewn trznego;

- zapewniono w a ciwe sk adowanie towarów w magazynach;

- uporz dkowano zasady przydzia u pracownikom odzie y, obuwia roboczego i

- rodków ochrony indywidualnej oraz wdro ono te zasady;

przeszkolono tych pracowników, którzy nie posiadali aktualnych szkole w zakresie

bhp;

- dokonano oceny ryzyka zawodowego i z jej wynikami zapoznano

pracowników.

G ówny Inspektor Pracy nawi za wspó prac z Przedstawicielstwem w Polsce

grupy METRO AG zrzeszaj cej 70 placówek handlowych nale cych do 4 sieci. W

ramach wspó dzia ania udost pniono dyrektorom ww. supermarketów listy kontrolne

Pa stwowej Inspekcji Pracy celem przeprowadzenia kontroli wewn trznych w

zakresie przestrzegania przepisów prawa pracy i przekazania do PIP sprawozda

pokontrolnych. W ramach wspó pracy powo any zosta równie zespó do roboczych

kontaktów z przedstawicielami grupy METRO AG, którego zadaniem jest

koordynowanie dzia a podejmowanych w celu poprawy stanu przestrzegania

przepisów prawa pracy w placówkach wielkopowierzchniowych.

b) Sklepy

W wyniku realizacji 2 311 wniosków zawartych w wyst pieniach:

wyp acono 2 112 pracownikom nale ne wiadczenia pieni ne na czn

kwot 230 tys. z ;

w jednym z kontrolowanych sklepów odprowadzono na konto zak adowego

funduszu wiadcze socjalnych odpis w wysoko ci 8,4 tys. z ;

usuni to b dne zapisy z regulaminów pracy i wynagradzania;

udzielono pracownikom zaleg ych urlopów wypoczynkowych;

118

za o ono ewidencj czasu pracy;

za o ono i uporz dkowano akta osobowe.


- przeprowadzono udokumentowan ocen ryzyka zawodowego i

poinformowano pracowników o zagro eniach;

- zmieniono sposób magazynowania towarów na rega ach magazynowych,

wyeliminowano dopuszczanie do pracy pracowników bez wymaganych

profilaktycznych bada lekarskich oraz szkole bhp;

- wyznaczono drogi ewakuacyjne zgodnie z obowi zuj cymi przepisami;

- zapewniono w szatniach odpowiedni liczb miejsc siedz cych;

- zapewniono mo liwo odpoczynku pracownikom obs uguj cym stanowiska

pracy wymagaj ce stale pozycji stoj cej;

- zapoznano pracowników obs uguj cych maszyny i urz dzenia techniczne z

dokumentacj techniczn tych maszyn;

- oznakowano i zaprowadzono porz dek na drogach komunikacyjnych;

- opracowano instrukcje transportu wewn trznego.

c) Placówki prowadz ce dzia alno w centrach handlowych

W wyniku realizacji 1 403 wniosków zawartych w wyst pieniach:

wyp acono 156 pracownikom nale no ci na kwot 49 tys. z ;

w jednej z kontrolowanych placówek wp acono na konto zak adowego

funduszu wiadcze socjalnych odpis w wysoko ci 9,7 tys. z ;

dostosowano zapisy w regulaminach pracy do obowi zuj cych przepisów;

udzielono zaleg ych urlopów wypoczynkowych.


- zapewniono w a ciw wymian powietrza w pomieszczeniach higieniczno –

sanitarnych;

- dokonano pomiarów nat enia o wietlenia elektrycznego i zapewniono

w a ciwe o wietlenie na stanowiskach pracy;

- ustalono zasady gospodarowania odzie robocz i przydzielono

pracownikom nale ne im ubranie i obuwie robocze;

- dokonano oceny ryzyka zawodowego i o wynikach oceny poinformowano

pracowników;

- pracodawców i pracowników przeszkolono w zakresie bhp;

119

- oznakowano urz dzenia elektryczne, m.in. rozdzielnice elektryczne.

WnioskiWyniki kontroli potwierdzaj potrzeb sta ego nadzoru i kontroli PIP w

placówkach handlowo-us ugowych. W przypadku jednostek kontrolowanych po raz

pierwszy nadzór powinien obj kompleksow diagnoz wyst puj cych problemów,

a nast pnie sprawdzenie, czy pracodawcy usun li nieprawid owo ci. W pozosta ych

przypadkach wydaje si w a ciwe stopniowe rezygnowanie z kontroli kompleksowych

na rzecz kontroli tematycznych, obejmuj cych obszary, w których stwierdza si

najwi cej nieprawid owo ci.

W ramach dzia alno ci prewencyjnej kontynuowane b dzie omawianie

wyników kontroli w centralach sieci supermarketów oraz organizacjach zrzeszaj cych

ma ych kupców. Celem jest zmobilizowanie pracodawców do poprawy stanu

przestrzegania przepisów prawa pracy tak e w jednostkach nieobj tych kontrol .

W uzasadnionych przypadkach podejmowana b dzie wspó praca z organami

nadzoru budowlanego w zakresie obiektów i pomieszcze pracy oraz z Inspekcj

Sanitarn - w zakresie czynników szkodliwych dla zdrowia.

W odniesieniu do nowo budowanych obiektów, szczególna uwaga zwracana

b dzie na zgodno realizowanej inwestycji z przepisami bhp i projektem

budowlanym.

* * *

Oprócz ww. kontroli przeprowadzonych wg jednolitej metodyki, skontrolowano

w roku sprawozdawczym 9 595 placówek handlowych, w których zatrudnionych by o

cznie 229 tys. pracowników. 3 226 kontroli przeprowadzono w zwi zku z badaniem

skargi.

Najcz ciej stwierdzane nieprawid owo ci w zakresie bhp dotyczy y:

przygotowania pracowników do pracy - 24%;

urz dze i instalacji energetycznych -13%;

obiektów i pomieszcze pracy - 12%.

W zakresie praworz dno ci w stosunkach pracy za :

nawi zywania i rozwi zywania stosunku pracy - 35%;

wynagrodzenia za prac - 15%;

czasu pracy - 13%;

120

urlopów wypoczynkowych -11%.



- 332 decyzje skierowania pracowników do innych prac,

60 639 wniosków w wyst pieniach;

3 742 mandaty karne na kwot 1 093 261 z ;

1 790 wniosków o ukaranie do kolegium ds. wykrocze (do s du);

493 rodki oddzia ywania wychowawczego.

Do ko ca roku sprawozdawczego pracodawcy zrealizowali 72% decyzji oraz

62% wniosków zawartych w wyst pieniach.

121

3. Przestrzeganie praworz dno ci w stosunkach pracy oraz bezpiecze stwopracy w zak adach obj tych reformami

3.1. Zak ady opieki zdrowotnej2

Wprowadzona w 1999 r. reforma ubezpiecze zdrowotnych zmieni a

ca kowicie struktur i zasady funkcjonowania zak adów opieki zdrowotnej. Wi kszo

z nich zosta a przekazana pod zarz d jednostkom samorz du terytorialnego.

Przej te przez organy samorz du zak ady utraci y status jednostek bud etowych i

jako samodzielne jednostki zacz y konkurowa na rynku us ug medycznych o

dost p do rodków finansowych, g ównie przez kontrakty z kasami chorych.

Skromno tych rodków zacz a wymusza na dyrektorach restrukturyzacj

zarz dzanych przez nich placówek i powa ne ograniczenia wydatków. Niestety,

nasili y si równie tendencje do naruszania praw pracowniczych. Dlatego konieczne

sta o si zbadanie rzeczywistego stanu ochrony pracy w warunkach dzia ania

reformy ubezpiecze zdrowotnych. Istotne by o równie zapoznanie si ze stanem

realizacji decyzji i wniosków wydanych podczas uprzednich kontroli.

Z tych wzgl dów problematyka przestrzegania przepisów prawa pracy

w zak adach opieki zdrowotnej uj ta zosta a w programie d ugofalowych zada

Pa stwowej Inspekcji Pracy na lata 2001 – 2003. Badanie tego zagadnienia

roz o ono na trzy etapy. W 2001 r. przeprowadzono kontrole w du ych szpitalach,

z regu y szczebla wojewódzkiego. Na 2002 r. zaplanowano kontrole w 51 szpitalach

powiatowych, natomiast w 2003 r. inspektorzy pracy przeprowadz kontrole

w szpitalach najmniejszych, dzia aj cych na terenie gmin. Umo liwi to powinno

rzeteln ocen przestrzegania przepisów prawa pracy w zak adach opieki zdrowotnej

oraz uzyskanie pe nego obrazu warunków pracy zatrudnionych pracowników.

W 2001 r. skontrolowano 37 szpitali wojewódzkich, zatrudniaj cych cznie

ponad 35,5 tys. pracowników (w 2000 r. - 182 szpitale zatrudniaj ce ponad 109 tys.

pracowników). W odró nieniu od kontroli z lat ubieg ych, skoncentrowanych na

2 Szczegó owe informacje o wynikach kontroli zawiera Raport o stanie przestrzegania przepisów

prawa pracy w zak adach opieki zdrowotnej, Warszawa, wrzesie 2001.

122

w skim wycinku dzia alno ci zak adów opieki zdrowotnej, w 2001 r. zastosowano

metod listy kontrolnej, sk adaj cej si z 20 modu ów, obejmuj cych ca okszta t

zagadnie dotycz cych przestrzegania przepisów bezpiecze stwa i higieny pracy

oraz prawnej ochrony pracy i uwzgl dniaj cych jednocze nie specyfik problemów

wyst puj cych w zak adach opieki zdrowotnej.

Do kontroli wytypowano zak ady opieki zdrowotnej funkcjonuj ce od wielu lat,

które zatrudniaj wysoko kwalifikowanych specjalistów z rozmaitych dziedzin

medycyny, dysponuj wykwalifikowanymi s u bami odpowiedzialnymi za stan bhp i

przestrzeganie przepisów prawa pracy i w których funkcjonuj zwi zki zawodowe.

Chodzi o bowiem o to, by sprawdzi stan ochrony pracy w zak adach stabilnych, a

zatem, aby wyniki kontroli by y miarodajne dla oceny sytuacji w placówkach opieki

zdrowotnej w skali kraju.

Zestawienie porównawcze nieprawid owo ci stwierdzonych podczas kontroli

zak adów opieki zdrowotnej w 2001 r. oraz w 2000 r. zawiera tabela.


zak adów,w których



2001 2000

Uwagi

BEZPIECZE STWO I HIGIENA PRACY

dostosowanie obiektówi pomieszcze pracy do wymaga technologicznych,rodzaju prac i liczby zatrudnionych

36 37mniejsza od wymaganej przepisami szeroko korytarzy, drzwi;niedostosowanie powierzchni pomieszcze do rodzaju wiadcze ,liczby zatrudnionych w nich osób oraz ilo ci ustawionego tam sprz tu (np. sale operacyjne, sekcyjne, ciemnie rtg)

stan techniczny elementówobiektów 52 76

liczne ubytki w nawierzchniach posadzek; schodów, powierzchnie cian i pod óg trudne do zmywania; zawilgocenie, zagrzybienie cian, odpadaj ce tynki; nieszczelne okna

oznakowanie miejsc niebezpiecznych 64 46 dot. g ównie stref ochronnych wokó urz dze wytwarzaj cych pola

elektromagnetyczne wysokiej cz stotliwo ci

wyposa enie pomieszczehigienicznosanitarnych 66 75

brak szatni, w z ów higienicznosanitarnych (umywalni, natrysków)przy szatniach, odpowiedniej liczby szafek w szatniach, niezapewnienie pomieszcze do spo ywania posi ków

wentylacja mechaniczna(klimatyzacja)w pomieszczeniach pracy

45 62 g ównie w salach operacyjnych, porodowych, sterylizatorniach, pomieszczeniach do przygotowywania cytostatyków

prowadzenie procesówdezynfekcji, sterylizacji i niszczenia odpadów

35 39brak instrukcji bezpiecznego prowadzenia tych procesów, a tak ez a organizacja i brak wyposa enia technicznego do sk adowania i niszczenia odpadów medycznych

ochrona przed promieniowaniem jonizuj cym 36 50

brak: planów sytuacyjnych z opisem zastosowanych os on sta ych,bie cej kontroli dawek promieniowania poch anianych przez pracowników, instrukcji, oznakowania miejsc stosowaniaprzewo nej aparatury rtg

123

pomieszczenia doprzygotowywania leków cytostatycznych

39 32leki przygotowywano w pomieszczeniach o innym przeznaczeniupodstawowym b d przyleg ych do ci gów komunikacyjnych dla ludzi i o niedostatecznej wymianie powietrza

instalacje elektryczne oraz ochrony przeciwpora eniowe 36 64

uszkodzenia gniazd elektrycznych i bezpieczników, brak ochrony przed dotykiem bezpo rednim i po rednim, brak o wietleniaawaryjnego, brak pomiarów skuteczno ci ochronprzeciwpora eniowych

magazynowanie i post powaniez niebezpiecznymisubstancjami chemicznymi

47 56brak kart charakterystyk, oznakowania na pojemnikach, instrukcjisk adowania, zabezpiecze magazynów z truciznami przed dost pem osób nieupowa nionych i wykazu osób upowa nionychdo pobierania trucizn

ocena ryzyka zawodowego 81 54bez rozpoznania wyst puj cych zagro e nie mo na prowadziskutecznej dzia alno ci prewencyjnej ani te rzetelnie informowapracowników o istniej cych zagro eniach i sposobach ich unikania b d ograniczania

wyposa anie pracowników we w a ciwe rodki ochrony indywidualnej

36 43brak certyfikatów na znak bezpiecze stwa „B” , zu yte rodkiochrony indywidualnej, brak rodków ochrony przed materia embiologicznym

wydawanie odzie y i obuwia roboczego 72 46 nieprawid owo ci dotyczy y 12 % zatrudnionych w 2000 r. oraz 28%

w 2001 r.

szkolenia w zakresie bhp 78 703% w 2000 r. i 7% w 2001 r. pracowników bez przeszkoleniapodstawowego oraz 12% w 2000 r. i 10% w 2001 r.- bez szkoleniaokresowego

wst pne 16 11profilaktycznebadanialekarskie okresowe 53 28

naruszenie to dotyczy o: 305 osób nowo przyj tych w 2000 r. i 34 w 2001 r.; 2 880 w 2000 r. i 529 w 2001 r. osób bez aktualnych orzecze lekarskich

funkcjonowanie s u by bhp 28 21s u ba bhp nie przeprowadza kontroli warunków pracy, nie sporz dza okresowych analiz stanu bezpiecze stwa, ponadto cz sto stwierdzano zmniejszenie obsady kadrowej s u b bhp

dzia alno komisji bhp 44 42nieprawid owo ci dotyczy y g ównie niepodj cia dzia alno ci przezkomisj , nieprzeprowadzania przegl dów warunków pracy itp. (w jednym przypadku nie powo ano komisji bhp)


wynagrodzenia za dy urymedyczne 43 29

nieprawid owo ci dotyczy y 1 416 pracowników w 2000 r., 434pracowników w 2001 r.. O ile w 2000 r. wynika y one g ównie z nierespektowania wyroku Trybuna u Konstytucyjnego z 16 maja1999 r., to w 2001 r. - g ównie z zani enia stawki godzinowejwynagrodzenia w wyniku podzielenia wynagrodzenia zasadniczegoprzez liczb godzin pracy w miesi cu przekraczaj c liczb godzinpracy obowi zuj c zgodnie z art. 32 j ust. 6 ustawy o ZOZ

wyp acanie dodatku za prac w porze nocnej, w niedziele i wi ta oraz w dni dodatkowo

wolne od pracy (art. 32 l ustawyo ZOZ)

40 38

naruszenie przepisów dotyczy o w 2000 r. - 4 809 pracowników, w2001 r. – 1 698 pracowników. O ile w 2000 r. powodem naruszeby y g ównie trudno ci finansowe i niew a ciwe obliczenie stawkigodzinowej wynagrodzenia zasadniczego, to w 2001 r. naruszeniawynika y g ównie z odmowy wyp acenia dodatków ni szemupersonelowi dzia alno ci podstawowej (salowym, sanitariuszom)oraz, podobnie jak w 2000 r., z niew a ciwego wyliczenia stawkigodzinowej wynagrodzenia. czna kwota niewyp aconychnale no ci w 2000 r. wynosi a 508 576 z , a w 2001 r. – 237 032 z .

regulaminy wynagradzania 19 11

w 19% kontrolowanych zak adów stwierdzono brak regulaminuwynagradzania. Ponadto w 65% kontrolowanych zak adów, wktórych obowi zywa y regulaminy wynagradzania, stwierdzononieuwzgl dnianie zagadnie , które powinny by w nichuwzgl dnione na mocy ustawy o zak adach opieki zdrowotnej, b dpostanowienia niezgodne z przepisami prawa

124

wyp acanie dodatkowego wynagrodzenia rocznego(nagrody z zak adowegofunduszu nagród)

51 44

dodatkowego wynagrodzenia rocznego nie wyp acono w 2000 r.15,5 tys. pracowników, a w 2001 r. – 19 tys. pracowników - wynika oto zarówno z braku rodków finansowych, jak i z brakujednoznacznych przepisów potwierdzaj cych uprawnienia do trzynastych pensji pracowników przekszta conych zak adów opiekizdrowotnej, którym nie wypowiedziano warunków umowy o prac

czas pracyprzestrzeganie obowi zuj cychnorm czasu pracy- norma dobowa - norma tygodniowa

2738

powy ej dopuszczalnego limitu dobowego pracowa o 2 872pracowników, a powy ej przeci tnej normy tygodniowej – 2 715.Nieprawid owo ci wynika y m.in. ze stosowania b dnej metody naliczania norm czasu pracy dla przyj tego okresu rozliczeniowego,stosowania 3-miesi cznych okresów rozliczeniowych (przepisyustawy o ZOZ przewiduj maksymalny okres rozliczeniowy nieprzekraczaj cy 12 tygodni)

przestrzeganie skróconych norm czasu pracy- norma dobowa - norma tygodniowa

5143

dopuszczaln norm dobow przekroczy o 2 310 pracowników zatrudnionych najcz ciej przy ród ach promieniowaniajonizuj cego. Naruszenie przeci tnej tygodniowej normy odnotowano wobec 852 pracowników. Zdarza y si przypadkizatrudniania pracowników w wymiarze 8, 12 a nawet 14 godzin nadob , podczas gdy limit dla nich wynosi 5 godzin na dob . Zdaniem pracodawców g ówn przyczyn narusze s trudno ci w ustaleniutakiego rozk adu czasu pracy, który zapewnia by ca odobow opieknad chorymi, przy za o eniu e d ugo jednej zmiany roboczej niemo e przekracza 5 godzin. Pracodawcy próbuj znale wyj cie ztej sytuacji m.in. przez wprowadzenie instytucji dy uru dla grupzawodowych obj tych skróconym czasem pracy

respektowanie obowi zuj cegolimitu godzin nadliczbowychna dob- w roku kalendarzowym

2224

wynagradzanie za prac w godzinach nadliczbowych - wynagrodzenie - dodatek

5151

wielu pracodawców nie tylko zatrudnia o pracowników w godzinachnadliczbowych powy ej dopuszczalnego limitu, ale tak e nie wyp aca o za t prac wynagrodzenia; 2 314 pracownikom w 19zak adach nie wyp acono wynagrodzenia za prac w godzinachnadliczbowych, 2 442 (równie w 19 zak adach) – nie wyp acono lub zani ono dodatek z tego tytu u. Powodem zani enia wynagrodzeniacz sto by o nieuwzgl dnienie jego zmiennych sk adników (np. za wys ug lat)

dy ury i gotowo do pracy 100

brakdanych*)

nieprawid owo ci dot. zarówno organizacji dy urów medycznych i gotowo ci do pracy, jak i wynagrodzenia przys uguj cego z tegotytu u. Np. w 4 zak adach dy ury powierzano osobom nie spe niaj cym ustawowych kryteriów, w 11 zak adach – dy urype ni o 81 lekarzy zatrudnionych w zak adzie w ramachdodatkowych umów o prac lub umów cywilnoprawnych, w 24zak adach 283 pracownikom powierzano wi cej dy urów ni 2 w tygodniu, a w 20 – 199 pracownikom – wi cej ni 8 w miesi cu

*) w 2001 r. bardziej szczegó owy zakres kontroli, brak mo liwo ci porównania z rokiem poprzednim.

Jednym z najpowa niejszych problemów jest niedostosowanie obiektów,pomieszcze pracy i urz dze do wymogów okre lonych w rozporz dzeniuMinistra Zdrowia i Opieki Spo ecznej z dnia 21 wrze nia 1992 r. w sprawiewymaga , jakim powinny odpowiada pod wzgl dem fachowym i sanitarnympomieszczenia i urz dzenia zak adu opieki zdrowotnej. W 3 kontrolowanych

szpitalach stwierdzono nawet stan zagro enia katastrof budowlan . Mimo wagi

problemu, 7 zak adów opieki zdrowotnej w ogóle nie opracowa o programu

125

dostosowawczego (cho wpisane one zosta y do rejestru zak adów opieki

zdrowotnej), za cz programów opracowanych w pozosta ych kontrolowanych

zak adach opieki zdrowotnej stanowi a jedynie wykaz nieprawid owo ci, bez

okre lenia zakresu niezb dnych prac modernizacyjnych, terminów realizacji,

szacowanej wielko ci rodków finansowych niezb dnych dla realizacji zamierze

oraz ród a finansowania.

Równie powa nym problemem jest nierespektowanie przez pracodawcówprzepisów dotycz cych oceny i dokumentowania ryzyka zawodowego. Brak lub

nierzetelna ocena ryzyka zawodowego ma daleko id ce konsekwencje i rzutuje

bezpo rednio na ograniczenie lub eliminacj zagro e i nieprawid owo ci. Bez

rozpoznania zagro e i dokonania oceny ryzyka, które wi e si z wykonywan

prac nie mo na prowadzi skutecznej dzia alno ci prewencyjnej. W 81%

kontrolowanych szpitali w ogóle nie przeprowadzono oceny ryzyka. Tam za , gdzie

dokonano takiej oceny, przeprowadzono j nieprawid owo, np. nie uwzgl dniono

wszystkich zagro e wynikaj cych ze specyfiki poszczególnych grup zawodowych,

nie okre lono rodków profilaktycznych ani sposobu informowania pracowników o

ryzyku zawodowym i zasadach ochrony przed zagro eniami wyst puj cymi na

stanowisku pracy, w szczególno ci w kontakcie ze szkodliwymi substancjami

chemicznymi i promieniowaniem.

Kolejny problem – wi cy si z brakiem oceny ryzyka zawodowego - to

nieprzygotowanie pracowników do pracy. Pracownicy nie s kierowani na

szkolenia w dziedzinie bhp i na szkolenia wynikaj ce z przepisów szczegó owych,

np. w zakresie ochrony radiologicznej oraz obs ugi urz dze wytwarzaj cych

promieniowanie elektromagnetyczne wysokiej cz stotliwo ci. rodki ochrony

indywidualnej, w jakie s wyposa ani, nie posiadaj certyfikatu na znak

bezpiecze stwa, a cz sto s tak zniszczone, e nie spe niaj funkcji ochronnych.

Jeszcze gorzej jest ze stosowaniem rodków ochrony przed materia em

biologicznym. Np. fartuchy operacyjne wytwarzane z klasycznych tkanin

bawe nianych nie chroni personelu medycznego przed kontaktem z krwi i

patogennymi mikroorganizmami przenoszonymi przez krew. Mo na je w zasadzie

zakwalifikowa jako odzie robocz spe niaj c wymagania sanitarne, a nie rodek

ochrony przed materia em biologicznym.

126

W ród przyczyn wyst powania istotnych nieprawid owo ci w stosunkach pracy

nale y wymieni szcz tkowy stan regulowania uprawnie pracowniczych w drodze

uk adów zbiorowych pracy (istniej one tylko w 11% zak adów). Towarzyszy mu

brak w wielu zak adach regulaminów wynagradzania pracowników lub te – co

gorsza - zamieszczanie w nich postanowie w sposób ra cy naruszaj cych

obowi zuj ce przepisy prawa pracy zawarte w Kodeksie pracy oraz w ustawie o

zak adach opieki zdrowotnej.

Zak ady opieki zdrowotnej sta y si swoistym „poligonem do wiadczalnym”, na

którym cieraj si rozmaite koncepcje dotycz ce umów, na podstawie których jest

wiadczona praca. Jedn z nich jest próba odej cia od stosunków pracyregulowanych ustaw Kodeks pracy na rzecz stosunków kszta towanych tylko i

wy cznie w drodze umów cywilnoprawnych. Cz pracodawców ocenia bowiem

regulacje kodeksowe jako nadmiernie obci aj ce pracodawc wiadczeniami na

rzecz pracownika, sztywne, ograniczaj ce inwencj pracowników. St d te ch tnie

si gaj oni po rozwi zania przewidziane w ustawie o zak adach opieki zdrowotnej,

polegaj ce na dopuszczeniu powierzania niektórych zada z zakresu opieki

zdrowotnej, w drodze umów cywilnoprawnych, osobom fizycznym wykonuj cym

zawody medyczne lub odr bnym podmiotom gospodarczym. Niestety, zbyt cz sto

nast puje to z naruszeniem przepisów prawa pracy.

Szczególnie cz sto jest spotykane zjawisko zawierania z lekarzami

zatrudnionymi w zak adzie opieki zdrowotnej umów cywilnoprawnych na

wykonywanie zada nale cych do ich obowi zków zawodowych, w tym na pe nienie

dy urów medycznych.

Ustawa z dnia 30 sierpnia 1991 r. o zak adach opieki zdrowotnej dopuszcza

mo liwo powierzania opieki zdrowotnej pracownikom legitymuj cym si

niezb dnymi kwalifikacjami medycznymi, prowadz cym indywidualn lub grupow

praktyk lekarsk czy piel gniarsk , dzia aj cym jako odr bne podmioty

gospodarcze. Niejednokrotnie praktyka ta jest wykonywana w publicznym zak adzie

opieki zdrowotnej, przy wykorzystaniu jego bazy lokalowej, wyposa enia a nawet

pracy innych osób zatrudnionych w tym zak adzie w ramach pracowniczego stosunku

pracy. W takich przypadkach nast puje zatarcie granicy mi dzy interesem

publicznym a interesem prywatnym czy grupowym.

Organy Pa stwowej Inspekcji Pracy, kwestionuj c ten stan, spotykaj si z

negatywn reakcj pracodawców, a czasem nawet samych pracowników, którym

127

umowy cywilnoprawne pozwalaj na dora ne osi gni cie wy szego wynagrodzenia

kosztem ograniczenia do minimum sk adek na ubezpieczenie spo eczne (a w

konsekwencji przysz ych wiadcze z ubezpieczenia spo ecznego). Co wi cej,

inspektorzy pracy s w tych dzia aniach osamotnieni, gdy s dy pracy uznaj prymat

woli stron wyra ony m.in. w nazwie zawartej umowy. Natomiast warunki

wykonywania pracy, charakterystyczne dla pracowniczego stosunku pracy, maj -

zdaniem sk adów orzekaj cych - znaczenie drugorz dne.

Przepisy o czasie pracy s naruszane z powodu ich nieznajomo ci b d

lekcewa enia obowi zuj cych norm prawnych, a cz sto tak e z powodu w tpliwo ci

interpretacyjnych. Naruszenia polegaj na przekraczaniu dopuszczalnych norm czasu pracy, okre lonych w ustawie o zak adach opieki zdrowotnej, a tak e na

przekraczaniu dopuszczalnych rocznych limitów pracy w godzinach nadliczbowych.

Szczególne nasilenie nieprawid owo ci w tym zakresie notuje si po nowelizacji

Kodeksu pracy wprowadzaj cej 5-dniowy tydzie pracy. Naruszaniu przepisów o

czasie pracy towarzyszy nieprzestrzeganie obowi zku prowadzenia ewidencji czasu

pracy lub prowadzenie jej nierzetelnie (68 % zak adów).

W kontrolowanych zak adach opieki zdrowotnej stwierdzono tak e

powszechne naruszanie przepisów o dy urach medycznych. Ustawa o

zak adach opieki zdrowotnej, zmieniona ustaw z dnia 22 grudnia 1999 r., przewiduje

pe nienie dy urów przez lekarzy (i innych pracowników wykonuj cych zawody

medyczne) zatrudnionych etatowo w zak adzie, w ramach ich obowi zków

pracowniczych, lecz za dodatkowym wynagrodzeniem okre lonym w ustawie.

Tymczasem dy ury s powszechnie powierzane w ramach umów cywilnoprawnych

zarówno w asnym pracownikom, jak i osobom z zewn trz. Poza tym naruszane s

limity dy urów medycznych. Stwierdzano przypadki pe nienia przez tego samego

pracownika po 3 – 4 dy ury w tygodniu i do 15 dy urów w miesi cu (limit wynosi

maksymalnie 2 dy ury w tygodniu i 8 dy urów w miesi cu). Narusza to w sposób

ra cy obowi zuj ce przepisy i mo e stanowi zagro enie dla ycia i zdrowia nie

tylko samych lekarzy, ale tak e ich pacjentów.

Jak potwierdzi a kontrola, nader cz sto ród em narusze prawa swadliwe i niedoskona e regulacje prawne. Zmiany przepisów obowi zuj cych

w s u bie zdrowia nie nad aj za zmianami dokonywanymi w prawie pracy b d s

dokonywane w sposób naruszaj cy obowi zuj cy porz dek prawny.

128

ród em roszcze pracowniczych si gaj cych wielomilionowych sum by o np.

rozporz dzenie Rady Ministrów z 1974 r. w sprawie niektórych obowi zków i

uprawnie pracowników zatrudnionych w zak adach s u by zdrowia, w cz ci

dotycz cej dy urów zak adowych i gotowo ci do pracy na wezwanie. Przepisy te,

uznane wyrokiem Trybuna u Konstytucyjnego z dnia 17 maja 1999 r. za niezgodne z

Konstytucj RP, spowodowa y lawin uzasadnionych roszcze pracowników o

wynagrodzenie za prac w godzinach nadliczbowych. Do chwili obecnej liczne

zak ady nie uregulowa y nale no ci z tego tytu u (za okres od 20 maja 1999 r. do

dnia 30 wrze nia 1999 r.).

Wskaza nale y tak e na niedostosowanie ustawy o zak adach opieki

zdrowotnej do ustawy z dnia 1 marca 2001 r. o zmianie ustawy Kodeks pracy,

wprowadzaj cej 5-dniowy tydzie pracy. Konsekwencj wprowadzenia 5-dniowego

tygodnia pracy, bez towarzysz cej jej zmiany ustawy o zak adach opieki zdrowotnej,

s roszczenia pracowników o wynagrodzenie za prac w godzinach nadliczbowych

za okres od 1 maja 2001 r. Problem ten by zg aszany przez G ównego Inspektora

Pracy Ministrowi Zdrowia i mia by w trybie pilnym rozwi zany przez Sejm w ustawie

nowelizuj cej ustaw o zak adach opieki zdrowotnej.

Brak nowelizacji wspomnianej ustawy jest powodem ró nic interpretacyjnych

dotycz cych dopuszczalno ci wyd u enia dziennego wymiaru czasu pracy, w celu

zachowania przeci tnych tygodniowych norm czasu pracy okre lonych w ustawie.

Inn - ujawnion na szerok skal (65% kontrolowanych pracodawców) -

nieprawid owo ci by o niewyp acenie pracownikom podwy ek wynagrodze

przys uguj cych na mocy ustawy z dnia 22 grudnia 2000 r. o zmianie ustawy o

negocjacyjnym systemie kszta towania przyrostu wynagrodze . W my l tej ustawy,

przyrost przeci tnego miesi cznego wynagrodzenia w zak adach opieki zdrowotnej

obj tych jej przepisami powinien wynosi od dnia 1 stycznia 2001 r. nie mniej ni

203 z . W wi kszo ci zak adów ustawa dotychczas nie zosta a zrealizowana z uwagi

na brak rodków finansowych, przepisy bowiem nie przewiduj odr bnego ród a

finansowania tej podwy ki.

Powszechnie wyst puje te zjawisko nieopracowania norm obsady

piel gniarskiej oraz niewdro enia norm w tych jednostkach, w których zosta y one

opracowane. W zak adach, w których normy opracowano, obsada stanowiskpiel gniarskich jest drastycznie zani ona w stosunku do optymalnej,wynikaj cej z norm. I tak np. w Zespole Opieki Zdrowotnej w Ch cinach wyst pi

129

niedobór 113 piel gniarek; w Wojewódzkim Szpitalu Bródnowskim – 73. Zak adaj c,

e podobna sytuacja wyst puje w innych zak adach opieki zdrowotnej, s podstawy

by domniemywa , i opracowanie i wdro enie norm spowodowa oby zwi kszenie

zatrudnienia i popraw warunków pracy piel gniarek oraz wyeliminowa oby

zwolnienia w tej grupie zawodowej.

Najcz stsze przyczyny narusze prawaKontrolowani pracodawcy jako jedyn przyczyn ujawnionych przez

inspektorów pracy nieprawid owo ci wskazywali trudn , utrzymuj c si przez wiele

lat, sytuacj finansow , która ogranicza w znacznym stopniu mo liwo ci

dostosowania obiektów i pomieszcze szpitali do wymogów obowi zuj cych

przepisów, a co za tym idzie - popraw warunków pracy. Podmioty zobowi zane do

przekazywania rodków finansowych nie wywi zywa y si z tego zadania, pomimo

intensywnych stara kierownictwa szpitala.

W ocenie kontroluj cych inspektorów pracy, do przyczyn zaistnia ych

nieprawid owo ci nale tak e:

niedostateczne przeszkolenie i zaanga owanie dyrektorów szpitali w

zarz dzanie bezpiecze stwem i higien pracy w zak adzie;

brak skutecznego nadzoru ze strony kierownictwa w zakresie egzekwowania

przestrzegania przepisów, w tym brak wymaganej staranno ci w utrzymaniu

w a ciwego stanu technicznego intensywnie eksploatowanych maszyn i

urz dze ;

niew a ciwa struktura organizacyjna i niedostateczna obsada osobowa

poszczególnych komórek organizacyjnych szpitali, a tak e cz ste zmiany na

stanowiskach kierowniczych oraz niewystarczaj ce przygotowanie

merytoryczne tych osób;

niska jako pracy s u b bhp w zak adach opieki zdrowotnej, co zwi zane jest

z marginalnym traktowaniem wymaga bhp przez dyrekcj ;

brak dzia a prewencyjnych zmniejszaj cych ryzyko wypadków przy pracy i

chorób zawodowych (kontrole wykaza y, e wiele nieprawid owo ci wynika z

braku wiadomo ci istniej cych zagro e );

wieloletnie zaniedbania w zakresie bie cej eksploatacji obiektów, instalacji i

urz dze (nieprzeprowadzanie okresowych kontroli stanu technicznego

u ytkowanych obiektów i urz dze );

130

lokalizacja szpitali i ich zaplecza technicznego w starych, wyeksploatowanych

budynkach, niedostosowanych do wspó czesnych wymaga ;

brak mo liwo ci lokalowych do wydzielenia odpowiednich pomieszcze ;

w tpliwo ci interpretacyjne dot. regulacji prawnych;

nieznajomo b d lekcewa enie obowi zuj cych norm prawnych.


- 24 decyzje wstrzymania prac,

- 43 decyzje skierowania pracowników do innych prac;

1 056 wniosków w 62 wyst pieniach;

115 wniosków o ukaranie do kolegiów ds. wykrocze ;


w 5 przypadkach powiadomiono organy prokuratury o podejrzeniu

pope nienia przest pstwa przeciwko prawom osób wykonuj cych prac

zarobkow ;

1 decyzja o zaprzestaniu dzia alno ci cz ci Wojewódzkiego Szpitala

Zespolonego w Koninie, w odniesieniu do pomieszcze , w których

stwierdzono, e stan bezpiecze stwa i higieny pracy zagra a yciu lub

zdrowiu pracowników.

O stwierdzonych nieprawid owo ciach poinformowano inne organy nadzoru

nad warunkami pracy, w zakresie odpowiednim do ich kompetencji. Do Inspekcji

Sanitarnej skierowano 26 pism, Pa stwowej Stra y Po arnej – 13, organów nadzoru

budowlanego – 13, Inspekcji Ochrony rodowiska – 11, a do Urz du Dozoru

Technicznego – 6 pism.

Ponadto do organów za o ycielskich skierowano 16 pism interwencyjnych,

wnosz c o podj cie dzia a zapewniaj cych poszanowanie w podleg ych

jednostkach przepisów prawa pracy oraz o udzielenie dyrektorom kontrolowanych

placówek pomocy w realizacji zada wynikaj cych z przepisów prawa pracy.

Uzyskane efektyDo ko ca 2001 r. zrealizowano oko o 67% wydanych decyzji i oko o 88%

wniosków zawartych w wyst pieniach, dzi ki czemu poprawiono warunki pracy

131

24 276 pracownikom zatrudnionym w kontrolowanych placówkach. Rezultatem

dzia a kontrolnych i zastosowanych przez inspektorów pracy rodków prawnych jest

m.in.:

w Wojewódzkim Szpitalu Bródnowskim w Warszawie - remont elewacji

budynku „E” Kliniki Ginekologiczno – Po o niczej stwarzaj cej zagro enie

katastrof budowlan ; zainstalowanie d wigu osobowego w przychodni

specjalistycznej umo liwiaj cego dost p i transport osobom

niepe nosprawnym; rozpocz cie modernizacji bloku operacyjnego;

w Wojewódzkim Szpitalu Zespolonym w P ocku - generalny remont oddzia u

nefrologicznego, chemioterapii, sterylizacji tlenkiem etylenu, centralnej

sterylizatornii oraz zakup dwóch nowych autoklawów parowych;

w SP ZOZ w My lenicach - zapewnienie rezerwowego zasilania urz dze

eksploatowanych w salach operacyjnych; doprowadzenie do stanu technicznej

sprawno ci wentylacji mechanicznej w salach bloku operacyjnego;

wyposa enie 41 pracowników bloku operacyjnego, nara onych na dzia anie

promieniowania jonizuj cego, w przyrz dy dozymetrycznej kontroli nara enia

indywidualnego;

w Wojewódzkim Szpitalu Zespolonym w Szczecinie - zakupienie

profesjonalnego sprz tu do dezynfekcji endoskopów (2 pracownie endoskopii

wyposa ono w myjki automatyczne);

w Szpitalu Powiatowym w Drawsku Pomorskim - przebudowanie ciemni

rentgenowskiej celem zapewnienia wymaganej powierzchni;

w Specjalistycznym Psychiatrycznym ZOZ w odzi - wymiana okien (50 sztuk)

w pawilonach nr 8 i 9;

w Wojewódzkim Szpitalu Specjalistycznym w Bia ymstoku - wydzielenie

pomieszczenia z wentylacj mechaniczn do dezynfekcji sprz tu medycznego

w pracowni bronchoskopowej;

w Szpitalu Wojewódzkim nr 2 w Rzeszowie - wyposa enie pomieszcze

dezynfektorni oraz magazynowania odpadów niebezpiecznych - w lampy

bakteriobójcze;

w SP ZOZ w Kowarach - zainstalowanie wentylacji mechanicznej w

pomieszczeniach kuchni, pralni, ciemni rtg;

w Wojewódzkim Szpitalu Specjalistycznym w Jastrz biu Zdroju - zakupienie i

zamontowanie 2 sto ów operacyjnych;

132

w Szpitalu Wojewódzkim w Bielsku Bia ej - wyposa enie spalarni odpadów

(w rejonie przygotowania wodorotlenku sodu) w natrysk awaryjny i urz dzenie

do p ukania oczu;

wyegzekwowanie nale no ci na czn kwot 15,3 mln z dla 19 312

pracowników;

ustalenie minimalnych norm zatrudnienia piel gniarek i po o nych w

13 zak adach;

dokonanie zmian w uk adach zbiorowych pracy lub regulaminach pracy i

regulaminach wynagradzania w celu dostosowania ich do obowi zuj cych

przepisów – w 7 zak adach;

zaprzestanie zawierania z lekarzami, zatrudnionymi w zak adzie, odr bnych

umów cywilnoprawnych na wykonywanie czynno ci zawodowych poza

normalnym czasem pracy – w 5 zak adach.

WnioskiW celu przeciwdzia ania niekorzystnym, a czasami wr cz patologicznym

zjawiskom konieczne jest :

pilne uchwalenie przez Sejm ustawy nowelizuj cej ustaw o zak adachopieki zdrowotnej w zakresie spraw dotycz cych czasu pracy oraz

wynagradzania za prac wykonywan w dni wolne od pracy z tytu u 5 -

dniowego tygodnia pracy. W ustawie powinny by uwzgl dnione tak e inne

problemy zg oszone w wyst pieniach G ównego Inspektora Pracy do Ministra

Zdrowia, w tym m. in. dotycz ce:

okre lenia zasad wynagradzania pracowników wiadcz cych prac w

dniach wolnych z tytu u 5- dniowego tygodnia pracy,

jednoznacznego uregulowania czasu pracy pracowników zak adów

(pracowni) fizykoterapeutycznych, gdy obecne brzmienie przepisu

przemawia za tym, e wszyscy pracownicy zatrudnieni w wymienionych

zak adach, w tym tak e nienara eni na dzia anie promieniowania

jonizuj cego lub fal elektromagnetycznych, s obj ci skróconym czasem

pracy,

precyzyjnego ustawowego zdefiniowania poj cia “pracownik wykonuj cy

zawód medyczny”;

133

pilne opracowanie i wydanie przez Ministra Zdrowia na podstawie art. 23715 §2

Kp przepisów bhp dla zak adów opieki zdrowotnej, cz cych problemy

bezpiecze stwa i higieny pracy z uwarunkowaniami wynikaj cymi z

diagnostyki i terapii medycznej, niezale nie od formy w asno ci i organizacji

zak adu (o co wnosi G ówny Inspektor Pracy w wyst pieniu z dnia 26.04.

2000 r.);

wydanie przez Ministra Zdrowia przepisu okre laj cego wymagania

bezpiecze stwa i higieny pracy przy eksploatacji róde zasilania orazinstalacji niepalnych gazów medycznych, z uwzgl dnieniem wymaga

kwalifikacyjnych dla pracowników zatrudnionych przy obs udze i eksploatacji

urz dze i instalacji gazów medycznych oraz z podaniem jednostek

uprawnionych do przeprowadzania szkole w tym zakresie (G ówny Inspektor

Pracy wyst pi w tej sprawie do Ministra Zdrowia);

promowanie wdra ania systemów zarz dzania bezpiecze stwem pracy,

których podstawowym elementem jest ocena ryzyka zawodowego jakie

wi e si z wykonywan prac ;

podj cie dzia a maj cych na celu uwarunkowanie wpisu do rejestru zak adów

opieki zdrowotnej od przed o enia programu dostosowania zak adu do postanowie rozporz dzenia Ministra Zdrowia i Opieki Spo ecznej z dnia 21

wrze nia 1992 r w sprawie wymaga , jakim powinny odpowiada pod

wzgl dem fachowym i sanitarnym pomieszczenia i urz dzenia zak adu opieki

zdrowotnej, uwzgl dniaj cego:

likwidacj wszystkich nieprawid owo ci,

wielko rodków finansowych niezb dnych na realizacj programów,

ród a ich finansowania.

W tej sprawie okr gowe inspektoraty nawi wspó prac z wojewodami.

*

Oprócz kompleksowych kontroli, przeprowadzonych wg jednolitej metodyki,

skontrolowano tak e 21 podmiotów, które prowadzi y dzia alno gospodarcz na

terenie 10 szpitali. Obejmowa a ona g ównie us ugi porz dkowe, pogrzebowe,

medyczne, handlowe, us ugi bytowe, tj. kuchnie, pralnie, konserwacj i obs ug

urz dze technicznych, ochron osób i mienia. W kontrolowanych zak adach

pracowa o 1 146 osób, w tym na umowy o prac zatrudnione by y 924 osoby.

134

Kontrole przeprowadzono pos uguj c si modu ami list kontrolnych odpowiednimi do

profilu prowadzonej dzia alno ci.

Najwi cej nieprawid owo ci w zakresie bhp dotyczy o:

oceny ryzyka zawodowego – 100%;

odzie y roboczej i rodków ochrony indywidualnej – 38,1%;

przygotowania pracowników do pracy – 33,3%;

obiektów i pomieszcze pracy – 14,3%

uprawnie kwalifikacyjnych pracowników – 14,2%;

s u by bezpiecze stwa i higieny pracy – 9,5%;

urz dze i instalacji energetycznych – 9,5%.

Zastosowane rodki prawne242 decyzje, w tym:


- 3 decyzje skierowania 19 pracowników do innych prac;

69 wniosków w wyst pieniach;

38 wniosków o ukaranie do kolegium ds. wykrocze ;

3 mandaty karne na kwot 900 z .

*

Ponadto skontrolowano 2 247 innych zak adów ochrony zdrowia, w tym

753 kontrole przeprowadzono w zwi zku z badaniem skarg. W skontrolowanych

placówkach zatrudnionych by o prawie 377 tys. pracowników.

Najwi cej nieprawid owo ci w zakresie bhp dotyczy o:

obiektów i pomieszcze pracy - 18,5%;

przygotowania pracowników do pracy - 14,6%;

urz dze i instalacji energetycznych - 13,2%;

wentylacji, ogrzewania, o wietlenia - 10,9%;.

W zakresie prawnej ochrony pracy za :

stosunku pracy - 29%;

wynagrodzenia za prac - 18,5%;

czasu pracy - 10,5%.

135





293 wnioski o ukaranie do kolegium (s du);

408 mandatów na kwot 114 830 z ;


Do ko ca roku sprawozdawczego pracodawcy zrealizowali 74,8% decyzji i

76% wniosków w wyst pieniach.

136

3.2. Edukacja

Kontrole placówek o wiatowych (wg jednolitej metodyki) podj te zosta y w

2000 r. Przedmiotem kontroli by y wówczas szczegó owe zagadnienia

bezpiecze stwa i higieny pracy oraz wybrane problemy z obszaru prawnej ochrony

pracy. W roku 2001 poszerzono zakres kontroli dot. prawnej ochrony pracy,

wprowadzaj c szczegó owe listy kontrolne, co pozwala na uzyskanie pog bionej

wiedzy równie w tym obszarze. Zaplanowane w ramach programu dzia a

d ugofalowych kontrole maj na celu dokonanie oceny przestrzegania prawa pracy w

zwi zku z wprowadzonymi w o wiacie zmianami systemowymi (zmiany ustroju szkó ,

przej cie przez powiaty szkó ponadgimnazjalnych, kolejne nowelizacje ustawy Karta

Nauczyciela, jak równie zmiany ustawy o systemie o wiaty).

Kompleksowe kontrole placówek o wiatowych – podstawowych,

gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych - zaplanowano na lata 2001-2002. W roku 2003

przeprowadzone zostan rekontrole we wszystkich placówkach obj tych kontrolami

w poprzednich latach i ewentualnie kontrole w innych placówkach (zale nie od

potrzeb). Dokonane zostanie podsumowanie wyników kontroli wraz z ocen wp ywu

zmian systemowych na przestrzeganie prawa pracy i warunki pracy.

W roku sprawozdawczym skontrolowano 146 szkó , w tym 52 podstawowe, 47

gimnazjów, 43 szko y ponadgimnazjalne oraz 4 inne placówki o wiatowe. Szko y

prowadzone przez samorz dy stanowi y 84% (122 szko y). W kontrolowanych

szko ach zatrudnionych by o 8,2 tys. pracowników (nauczycieli 5,4 tys. - 66%), w tym

5,3 tys. kobiet oraz 59 pracowników m odocianych.

Przestrzeganie praworz dno ci w stosunkach pracy W ramach kontroli obejmuj cej problematyk prawnej ochrony pracy,

sprawdzono m.in. przestrzeganie obowi zków dot. wprowadzania regulaminówpracy oraz regulaminów wynagradzania.

Najcz ciej stwierdzane nieprawid owo ci (w ponad po owie szkó ) dotyczy y

regulaminu pracy. Polega y one na nieopracowaniu regulaminu, wprowadzeniu go w

ycie bez uzgodnienia ze zwi zkami zawodowymi b d na zawarciu w regulaminie

ustale sprzecznych z prawem. Powodem takiego stanu rzeczy by a nieznajomo

przepisów oraz brak poszanowania prawa przez pracodawców.

137

W 34 szko ach nie opracowano (b d nie wprowadzono w ycie) regulaminu

wynagradzania dla pracowników nie b d cych nauczycielami. Stwierdzano równie

stosowanie regulaminów nieuzgodnionych z zak adowymi organizacjami

zwi zkowymi oraz niedotrzymywanie terminu wej cia w ycie regulaminu (po up ywie

2 tygodni od daty podania go do wiadomo ci pracowników).

W szko ach prowadzonych przez jednostki samorz du terytorialnegopowinny by wprowadzone – na podstawie art. 30 ust. 6 ustawy Karta Nauczyciela –

regulaminy okre laj ce zasady wynagradzania. Stwierdzono, e w 15 szko ach

(spo ród 122 skontrolowanych, prowadzonych przez samorz dy) nie zosta

dotrzymany termin wprowadzenia regulaminu, co wynika o w du ej mierze ze zmian

zasad wynagradzania nauczycieli oraz nowelizacji ustawy Karta Nauczyciela. W

szko ach, w których regulamin zosta wprowadzony, niejednokrotnie stwierdzano

zamieszczanie w nim zapisów niezgodnych z obowi zuj cymi przepisami, np. w

zakresie wysoko ci stawek oraz szczegó owych warunków przyznawania dodatków

za wys ug lat, okre lania sposobu obliczania wynagrodzenia za godziny

ponadwymiarowe i dora nych zast pstw oraz okre lania wysoko ci i warunków

wyp acania innych wiadcze wynikaj cych ze stosunku pracy.

Wyniki kontroli dot. pozosta ych obszarów prawnej ochrony pracy

przedstawiono w tabeli.

Zagadnienia obj te kontrolOdsetek kontrolowanych

zak adów, w którychstwierdzono


CZAS PRACY NAUCZYCIELI

zatrudnianie nauczycieli w godzinachponadwymiarowych, w wymiarze przekraczaj cym¼ obowi zkowego wymiaru zaj

16,4

nieprawid owo ci polega y nazatrudnianiu nauczycieli w takimwymiarze godzin bez ich zgody – naruszenia stwierdzono w szko ach 7województw, w szczególno ci ódzkiego,dolno l skiego i pomorskiego

zatrudnianie w godzinach ponadwymiarowychprzekraczaj cych po ow tygodniowego obowi zkowego wymiaru godzin

22,1

nieprawid owo ci polega y naprzydzieleniu nauczycielom wi kszejliczby godzin ponadwymiarowych nidopuszczaj to obowi zuj ce przepisy (ponad ½ tygodniowego obowi zkowegowymiaru godzin) Naruszenia ujawniono w szko ach województw jw.

zatrudnianie w godzinach ponadwymiarowychnauczycieli w trakcie odbywania sta u bez ichzgody

12,3

138

CZAS PRACY PRACOWNIKÓW NIEB D CYCH NAUCZYCIELAMIokre lenie pracownikom nieb d cymnauczycielami- terminu co najmniej 39 dni dodatkowo wolnychod pracy w roku kalendarzowym - 5-dniowego tygodnia pracy (po 1 maja 2001 r.)

20,625,3

rekompensowanie pracownikom nieb d cymnauczycielami pracy wykonywanej na poleceniepracodawcy w dniach dodatkowo wolnych od pracy, w szczególno ci:- przez udzielenie innego dnia wolnego od pracy - przez wyp acenie wynagrodzenia wraz z dodatkiem

11,6

11,6

udzielanie pracownikom, co najmniej raz na 3tygodnie wolnej niedzieli od pracy 8,2

prowadzenie kart ewidencji czasu pracy 41,1

w szko ach wszystkich województwwyst pi y nieprawid owo ci zwi zane z prowadzeniem ewidencji czasu pracy, które dotyczy y prawie 20% ogó uzatrudnionych pracowników nieb d cychnauczycielami. Ponadto a w 15 województwach nie wprowadzono 5-dniowego tygodnia pracy

WYNAGRODZENIA

stawka za godziny dora nych zast pstw 69,2problem ten wyst pi w szko ach 9województw, w szczególno ci ódzkiego i wielkopolskiego

terminowo wyp aty wynagrodze dla nauczycieli 8,9

terminowo wyp aty wynagrodzenia dlapracowników nieb d cych nauczycielami 4,7

stwierdzone nieprawid owo ci zwi zane z wyp at wynagrodzenia dotyczy ycz ciej nauczycieli ni pozosta ychpracowników szkó i polega y naniezachowaniu terminu wyp atywynagrodzenia tj. pierwszego dnia miesi ca. Przyczyn stwierdzonychnarusze by najcz ciej brak rodkówfinansowych na wyp aty wynagrodze , jak równie b dna interpretacjaobowi zuj cych przepisów. Najwi cejnarusze w tym obszarze stwierdzano w szko ach województwa podlaskiego

ZAK ADOWY FUNDUSZ WIADCZE SOCJALNYCH przekazanie w ustalonych terminach naliczonychkwot odpisu na konto ZF S 25,3

zgodno regulaminu ZF S z obowi zuj cymiprzepisami 11,0

wydanie regulaminu ZF S bez uzgodnienia z zak adow organizacj zwi zkow lub przedstawicielem za ogi

11,6

nieterminowe przekazanie odpisów na ZF S stwierdzono w szko ach 15 województw. Jako g ówn przyczynnieprawid owo ci wskazywano brak rodków finansowych

Kontrole w zakresie prawnej ochrony pracy wykaza y, e w wi kszo ci

województw (w najmniejszym stopniu w woj. pomorskim, podkarpackim i lubelskim)

zmiany systemowe mia y wp yw na powstanie stwierdzonychnieprawid owo ci. W du ej mierze spowodowane to by o nadmiarem zada

zwi zanych z realizacj reformy, spoczywaj cych zarówno na organach

139

prowadz cych szko y, jak równie na dyrektorach szkó , a tak e trudno ciami

finansowymi jednostek samorz du terytorialnego.

Najwi cej narusze prawa – oprócz nieprawid owo ci w zakresie regulaminów

pracy i wynagradzania – dotyczy o przestrzegania przepisów o czasie pracy w

godzinach ponadwymiarowych. Nale y jednak podkre li , e zatrudnianie w

godzinach ponadwymiarowych nauczycielek w ci y i nauczycieli wychowuj cych

dziecko do lat 4 bez ich zgody oraz nauczycieli korzystaj cych z obni onego

tygodniowego wymiaru zaj wyst powa o sporadycznie.

W odniesieniu do pracowników nieb d cych nauczycielami najcz ciej

stwierdzano niedope nianie obowi zku prowadzenia kart ewidencji czasu pracy.

Powszechn praktyk by o uzale nianie stawki za godziny dora nych

zast pstw od posiadanych przez nauczyciela kwalifikacji. Pozosta e naruszenia (dot.

m.in. wyp acania wynagrodzenia za urlop wypoczynkowy) wyst powa y

sporadycznie.

Co czwarta kontrolowana szko a nie przekazywa a w terminie naliczonych

kwot odpisu na konto ZF S (stwierdzone opó nienia dotyczy y nale no ci za ok.

40% pracowników). W toku kontroli stwierdzono równie zani anie wysoko ci

odpisów, brak regulaminów ZF S oraz zawieranie w nich ustale niezgodnych z

obowi zuj cym prawem (sprzeczne z prawem regulaminy dot. ok. 10%

pracowników).

Natomiast zmiany w tre ci stosunku pracy, dokonywane na podstawieart. 18, 19, 22 ustawy – Karta Nauczyciela s realizowane na ogó w a ciwie. O

niewielkiej skali zjawiska mo e wiadczy fakt, e spo ród 146 kontrolowanych

szkó , problem zmiany tre ci stosunku pracy w trybie ww. ustawy wyst pi w 21

szko ach i ogranicza si w szczególno ci do nak adania na nauczycieli obowi zku

uzupe nienia etatu w innej szkole, przy czym tylko w jednej szkole obowi zek ten

na o ono na nauczycieli bez ich zgody.

Przestrzeganie przepisów bezpiecze stwa i higieny pracy Kontrole w tym zakresie ujawni y liczne naruszenia przepisów. Informacj o

najcz ciej wyst puj cych nieprawid owo ciach przedstawia tabela.

140

Odsetek zak adów,w których stwierdzono


2001 2000

Uwagi

eksploatacja urz dze i instalacji energetycznych 35,6 30,5

niezabezpieczenie skrzynek rozdzielczych pr du przed dost pem osób postronnych – nieprawid owo ci dotyczy y25% obiektów, niezabezpieczenie przewodów elektrycznych,brak skutecznej ochrony przeciwpora eniowej, rozbity osprz t- (35% obiektów), brak okresowych przegl dów i pomiarów –(34% obiektów)

wentylacja pomieszcze 33,6 25,9brak wentylacji w salach lekcyjnych, pracowniach, palarniach, na stanowiskach pracy (np. kuchnie), zas oni cie otworów wentylacyjnych – dotyczy o 7 % pracowników

pomieszczeniahigienicznosanitarne 25,0 17,8

niesprawne urz dzenia sanitarne, brak ciep ej wody,odpadaj ce tynki, p ytki, zagrzybienie pomieszcze – 26%obiektów

stan techniczny drógkomunikacyjnych 43,8 11,0

uszkodzone nawierzchnie pomieszcze i ci gówkomunikacyjnych, niew a ciwy stan stopni schodów –nieprawid owo ci stwarza y zagro enia dla 37% pracowników

organizacja i wyposa eniestanowisk pracy 23,3 16,6 dotyczy o to g ównie niew a ciwej organizacji komputerowych

stanowisk pracy

szkolenie bhp oraz szkoleniapotwierdzaj ce dodatkowe kwalifikacje

46,6 29,6brak przeszkolenia bhp, brak za wiadcze , brak dodatkowychkwalifikacji – dotyczy o 14% ogó u pracowników, w tym 20%pracowników zatrudnionych w s u bie bhp

s u ba bhp i komisja bhp 33,6 13,8 w 2001 r. problem dotyczy tylko s u by bhp, której nie powo ano w 49 placówkach

wyposa anie w odzie i obuwie robocze 27,4 12,0

niesporz dzenie tabeli norm przydzia u oraz braki w wyposa eniu pracowników w nale ne sorty –nieprawid owo cidotyczy y 18% pracowników

profilaktyczne badanialekarskie pracowników 33,7 22,2 zatrudnianie bez bada profilaktycznych wst pnych i

okresowych

organizacja pomocymedycznej przedlekarskiej 54,1 *

brak wyposa enia apteczek, brak instrukcji udzielania pomocy przedlekarskiej, brak przeszkolenia pracowników – dotyczy o41% pracowników

przystosowanie obiektów dopotrzeb osób niepe nosprawnych

77,0 *obiekty nieprzystosowane do potrzeb osób niepe nosprawnych, brak urz dze technicznych – dotyczy 97obiektów

*- problemu nie badano

Wyniki kontroli wskazuj na wyst powanie niekorzystnej tendencji

poszerzania si obszarów zagro e i wzrostu ich skali w placówkach

o wiatowych. Dotyczy to zw aszcza przygotowania pracowników do pracy,

organizacji nadzoru nad warunkami pracy oraz utrzymania substancji budowlanej

sk adaj cej si w znacznej mierze ze starych, wyeksploatowanych i

nieremontowanych budynków. Zjawisko to wyst puje szczególnie w szko ach

141

zawodowych oraz ma ych szko ach wiejskich, a tak e szko ach zlokalizowanych w

powiatach (gminach) o niskich dochodach.

Ujawnione nieprawid owo ci, cz sto stwarza y zagro enie wypadkowe.

Niew tpliwie na z y stan bezpiecze stwa w szko ach rzutuje brak rodków

finansowych (np. na niezb dne remonty), ale nale y podkre li , e nie zawsze brak

rodków pieni nych jest tu decyduj cy. Ogromny (negatywny) wp yw ma brak

wiedzy na temat aktualnego stanu i potrzeb szko y w dziedzinie bhp, wynikaj cy ze

le dzia aj cych (b d niedzia aj cych) s u b bhp, braku przegl dów i pomiarów,

lekcewa enia zagro e , nieznajomo ci przepisów. Natychmiastowe usuni cie,

jeszcze w trakcie kontroli, wielu nieprawid owo ci stwierdzonych przez inspektorów

pracy (555 decyzji ustnych co stanowi 26% ogó u decyzji) potwierdza powy sz

opini i wiadczy o tym, e problematyka bezpiecze stwa i higieny pracycz stokro odsuwana jest na margines dzia alno ci szko y. W wieluprzypadkach impulsem do zmiany postaw pracodawców, a tak e kierownikóworganów prowadz cych szko y, jest dopiero interwencja inspektorów pracy.

Niepokoj cym zjawiskiem jest dewastacja wyposa enia przez uczniów,

np. niszczenie awek, krzese , drzwi, elementów cian, elementów osprz tu

elektrycznego, ga nic, urz dze sportowych, pomieszcze i urz dze higieniczno-

sanitarnych, szatni itp., przy biernej postawie rodziców. Dzieje si tak zw aszcza w

szko ach miejskich.

Nale y podkre li , i wszelkie niedoci gni cia w przestrzeganiu przepisów z

zakresu bhp w placówkach o wiatowych dotycz nie tylko zatrudnionych

pracowników, lecz równie , a mo e przede wszystkim - uczniów. Z tej perspektywy

niew a ciwy stan ci gów komunikacyjnych (w tym schodów), wentylacji czy

niezabezpieczone instalacje elektryczne nabieraj szczególnego znaczenia, trudno

bowiem od dzieci oczekiwa takiej wiadomo ci zagro e jak chocia by od

nauczyciela, nawet lekcewa cego te zagro enia. Statystyki wskazuj , e corocznie

w szko ach wypadkom ulega ponad 100 tys. uczniów (w roku szkolnym 1999/2000 –

109 464 uczniów, w tym 1 040 wypadków ci kich i 71 miertelnych). Tym samym

wska nik wypadkowo ci w ród uczniów jest niemal dwukrotnie wy szy ni w ród

pracowników (dla gospodarki ogó em), mimo e uczniowie przebywaj w szkole

zwykle krócej ni 8 godz. dziennie a okres wakacji i ferii zimowych przewy sza

wymiar urlopu pracowniczego. Wprawdzie z danych MENiS wynika, e g ówn

142

przyczyn wypadków jest „przypadkowe uderzenie, nieuwaga, przypadkowa

niezawiniona kolizja”, jednak samo ministerstwo podkre la, i w kwestii okre lenia

przyczyn wypadków szkolne protoko y powypadkowe pozostawiaj wiele do

yczenia.

Najcz stsze przyczyny narusze prawabrak odpowiedniej wiedzy w zakresie prawa pracy, w tym przepisów bhp

(dotyczy zarówno pracodawców, jak i organów prowadz cych szko y);

lekcewa enie problematyki bhp;

nadmiar zada zwi zanych z reform o wiaty;

brak rodków finansowych (niedostateczne rodki przeznaczone na

przeprowadzenie reformy uniemo liwia y niejednokrotnie nawet wyp at

nale nych wiadcze przewidzianych prawem).

Istotn kwesti wynikaj c ze specyfiki edukacji jest fakt, e dyrektorzy szkó ,

czynnie nie uczestnicz w podejmowaniu decyzji w sprawach pracowniczych, gdy

cz sto ich rola ogranicza si do akceptowania decyzji podj tych przez jednostki

administracyjne obs ugi szkó , powo ane do prowadzenia znacznej cz ci spraw z

zakresu prawnej ochrony pracy.

Zastosowane rodki prawne2 173 decyzje, w tym:


- 9 decyzji skierowania do innych prac;

1 703 wnioski w wyst pieniach;

102 mandaty na kwot 11,8 tys. z ;

63 wnioski o ukaranie do kolegium ds. wykrocze ;


Okr gowi inspektorzy pracy wystosowali 11 wyst pie do organówprowadz cych szko y. Zawarte w nich wnioski dotyczy y w szczególno ci:

przekazania rodków finansowych na wyp acenie nauczycielom wyrówna

nale nych w zwi zku ze zmian ustawy Karta Nauczyciela;

zmiany tre ci regulaminu wydanego na podstawie art. 30 ust. 6 Karty

Nauczyciela w zakresie przepisów dotycz cych wynagrodzenia za prac w

godzinach dora nych zast pstw;

143

ustalenia zasad i wysoko ci dodatków motywacyjnych i nagród;

terminowego przekazywania szko om rodków naliczonych na zak adowy

fundusz wiadcze socjalnych;

zasad udzielania urlopów wypoczynkowych dyrektorom szkó ;

terminowego wyp acania nauczycielom wynagrodzenia za urlop

wypoczynkowy.

Skierowane zosta y tak e liczne pisma informacyjne, m.in. do Inspektoratu

Dozoru Technicznego (dot. eksploatacji, bez decyzji IDT, kot ów warzelniczych);

Powiatowego Inspektoratu Nadzoru Budowlanego (w sprawie stanu technicznego

obiektów), do organów samorz dowych (gminnych) i innych organów prowadz cych

szko y na terenie województwa ma opolskiego (w sprawie zabezpieczenia trucizn i

w a ciwego przechowywania odczynników chemicznych).

Przeprowadzono równie czynno ci kontrolne w organach prowadz cych

szko y, jako skutek ustale z kontroli szkó (np. w Urz dzie Gminy Laskowice Wielkie,

Urz dzie Miasta Opole, Starostwie Powiatowym w Prudniku).

Uzyskane efektyDo ko ca roku sprawozdawczego pracodawcy zrealizowali 1 482 decyzje

(68,2%) oraz ok. 64,5% wniosków zawartych w wyst pieniach pokontrolnych.

W efekcie tych dzia a wyegzekwowano na rzecz 1 345 pracowników (ponad 16%

ogó u zatrudnionych w szko ach) kwot 462 tys. z z tytu u niewyp aconych lub

zani onych wynagrodze i innych wiadcze ze stosunku pracy. Wysoka kwota

wyegzekwowanych wiadcze wskazuje na du efektywno kontroli oraz trafno

doboru zagadnie obj tych kontrol .

WnioskiSkala stwierdzonych nieprawid owo ci wskazuje na potrzeb :

kontynuowania kontroli w szko ach, w celu monitorowania skutków zmian

systemowych dla obszaru przestrzegania prawa pracy oraz przeciwdzia ania

wszelkim niekorzystnym zjawiskom, maj cym swe ród o nie tylko w

trudno ciach zwi zanych z przeprowadzan reform ;

wypracowania ramowego systemu profilaktycznego i wdro enia dzia a

prewencyjnych, g ównie w celu eliminowania nieprawid owo ci o tendencjach

144

powtarzalnych; program taki móg by by realizowany wspólnie z

Ministerstwem Edukacji Narodowej i Sportu oraz Inspekcj Sanitarn ;

zg oszenia wniosków legislacyjnych dotycz cych nowelizacji ustawy – Karta

Nauczyciela:

- art. 30 ust. 6 poprzez rozszerzenie delegacji o zapis okre laj cy zasady

ustalania odr bnego wynagrodzenia za zaj cia dydaktyczne,

wychowawcze lub opieku cze wykonywane przez nauczycieli w dniu

wolnym od pracy i uregulowanie tej problematyki w rozporz dzeniu,

- art. 35 poprzez zamieszczenie w tym przepisie definicji godziny

dora nych zast pstw.

W tej sprawie G ówny Inspektor Pracy wyst pi do Ministra Edukacji

Narodowej i Sportu.

* * *

Oprócz kontroli przeprowadzonych wg jednolitej metodyki skontrolowano w

roku sprawozdawczym 2 346 placówek o wiatowych, w których by o zatrudnionych

cznie oko o 90 tys. pracowników. 1 200 kontroli przeprowadzono w zwi zku z

badaniem skargi.


obiektów i pomieszcze pracy – 21,2%;

urz dze i instalacji energetycznych – 17,8%;

przygotowania pracowników do pracy – 14,6%;

wentylacji, ogrzewania, o wietlenia – 10,9%.

Natomiast w zakresie praworz dno ci w stosunkach pracy:

nawi zywania i rozwi zywania stosunku pracy – 30,1%;

wynagrodzenia za prac – 14,9%.





145


199 wniosków o ukaranie do kolegium (i do s du);


Do ko ca roku sprawozdawczego pracodawcy zrealizowali 79,8% decyzji oraz

78,1% wniosków zawartych w wyst pieniach.

3.3. Administracja rz dowa

W zwi zku z reform administracji publicznej, w programie dzia ania PIP na

lata 2001-2003 przewidziano kontrole urz dów. W 2001 r. kontrolami zosta y obj te

ministerstwa, urz dy centralne i wojewódzkie. Skontrolowano ogó em

47 pracodawców, w tym:

10 urz dów administracji rz dowej,

16 urz dów wojewódzkich i ich placówek zamiejscowych,

21 zak adów obs ugi ministerstw lub urz dów wojewódzkich.

Kontrolowane jednostki zatrudnia y cznie 16 430 pracowników, w tym 9 689

kobiet. Najcz ciej stwierdzane nieprawid owo ci przedstawiono w tabeli.


Liczbapracodawców,

u których stwierdzono

nieprawid owo ci

Uwagi

P R A W N A O C H R O N A P R A C Y

prowadzenie ewidencji czasu pracy 10

ewidencji nie prowadzono dla 140 pracowników, anierzetelnie dla 676, m.in. ewidencjonowano czas pracy jedynie w postaci kart drogowych lub list obecno ci oraz nierejestrowano w ewidencji m.in. pracy w godzinachnadliczbowych oraz w niedziele i wi ta

czas pracy kierowców 13

w jednym z urz dów centralnych zatrudniano kierowców w systemie czasu pracy nieprzewidzianym w obowi zuj cychprzepisach (praca wykonywana by a w systemie 16 godzin pracy na 48 godzin wolnych oraz wiadczono j we wszystkie niedziele i wi ta); stwierdzano przekroczeniarocznego limitu godzin nadliczbowych nawet o 700-800 godzin

udzielanie urlopu wypoczynkowego 321 771 pracownikom nie udzielono ogó em 17 480 dni urlopuwypoczynkowego w roku w którym nabyli do niego prawo, stwierdzono równie udzielanie urlopów w cz ciachmniejszych ni 14 kolejnych dni

sporz dzanie wiadectw pracy 24

w wiadectwach pracy niew a ciwie okre lono m.in. trybustania stosunku pracy, liczb dni urlopu wypoczynkowegowykorzystanego w roku kalendarzowym, w którym ustastosunek pracy oraz nie wskazano informacji na temat okresów niesk adkowych, jakie przypada y w okresiezatrudnienia

146

B E Z P I E C Z E S T W O I H I G I E N A P R A C Y

przystosowanie obiektów urz du do obs ugi osób niepe nosprawnych 21

niedost pno d wigów, zró nicowanie poziomów pod óg,wyst powanie progów (wi kszo urz dów zlokalizowanajest w budynkach starych lub zabytkowych)

stan ci gów komunikacyjnych 25

uszkodzone lub wykonane z materia ów powoduj cychpo lizg nawierzchnie przej lub schodów, brak balustradprzy ciennych schodów oraz dodatkowych balustradschodów szerszych od 4 m (w szczególno ci w budynkachstarych i zabytkowych)

zapewnienie minimalnej powierzchni miejsc pracy 11

powierzchnia pod ogi mniejsza ni 2 m2 na jednegopracownika cz sto wynika a z nagromadzenia mebli i sprz tukomputerowego

stan dróg ewakuacyjnych 11 brak oznakowania dróg lub kierunku ewakuacji, zamkni tedrzwi ewakuacyjne, nieoznakowane miejsca niebezpieczne

przystosowanie pomieszcze pracy znajduj cych si poni ej otaczaj cegoterenu do wymaga przepisów bhp

28ma o wydajna wentylacja tych pomieszcze lub jej brak, zbytniska (niezgodna z przepisami) wysoko pomieszcze(pomieszczenia takie by y w 1/3 kontrolowanych urz dów)

pomieszczenia higienicznosanitarne dla s u b pomocniczych 20

bardzo cz sto pomieszczenia brudne lub zagrzybione, a urz dzenia higienicznosanitarne wyeksploatowane i zniszczone

wentylacja 27niedro no kana ów wentylacji grawitacyjnej spowodowanazastawieniem wlotu meblami, gruzem lub boazeri , brak mo liwo ci otwierania okien

stan urz dze technicznychstosowanych przez s u by pomocnicze 15 45% stosowanych urz dze i maszyn nie spe nia o wymaga

bhpstan techniczny urz dze i instalacjielektroenergetycznych 11 przegl dy z regu y zrobione ok. 10 lat temu, wyniki

pomiarów uleg y dezaktualizacji informowanie pracowników o ryzyku zawodowym 35 dot. przede wszystkim pracowników na stanowiskach pracy

wyposa onych w monitory ekranowe

przygotowanie pracowników do pracy 30brak szkole bhp pracowników administracyjno-biurowych i s u b pomocniczych (2 077 pracowników) oraz brak badalekarskich (200 pracowników s u b pomocniczych)

ustalanie okoliczno ci i przyczyn orazdokumentowanie wypadków przy pracy 18

brak okre lenia przyczyn wypadków, opisów, szkiców lubfotografii, nieustalenie wniosków i rodków profilaktycznych,nieprzestrzeganie terminów post powania powypadkowego

Pozosta e nieprawid owo ci z zakresu prawnej ochrony pracy mia y charakter

incydentalny. Dotyczy to tak e przestrzegania przepisów w zakresie nawi zywania i

rozwi zywania stosunku pracy z pracownikami s u by cywilnej oraz pracownikami

nieb d cymi cz onkami korpusu s u by cywilnej.

Z obszaru bhp zwraca uwag z y stan ci gów komunikacyjnych - w 2001 r. w

kontrolowanych urz dach zaistnia y 84 wypadki przy pracy. Do prawie po owy z nich

dosz o na skutek po lizgni cia si pracownika na schodach lub nierównej

nawierzchni.

Szczególnie istotnym problemem, ze wzgl du na aspekt spo eczny, jest tak e

nieprzystosowanie obiektów wielu urz dów do obs ugi interesantów – osób

niepe nosprawnych.

147

Przyczyny stwierdzonych nieprawid owo ciniedostateczna znajomo przepisów prawa pracy i niedba o w prowadzeniu

dokumentacji pracowniczej;

zbyt ma a liczba kierowców dla zaspokojenia potrzeb urz du (g ówna

przyczyna nieprawid owo ci w zakresie czasu pracy);

lokalizacja urz dów w obiektach starych lub zabytkowych, uniemo liwiaj ca

spe nienie wymaga w zakresie bhp;

powszechne lekcewa enie problematyki bezpiecze stwa i higieny pracy przez

pracowników i kierownictwo kontrolowanych urz dów;

konieczno wywi zania si przez urz dy z dodatkowych zada ,

powierzonych w zwi zku z przeprowadzan reform przy niezmienionej liczbie

pracowników (jest to, w ocenie pracodawców, g ówna przyczyna

nieprawid owo ci np. w zakresie udzielania pracownikom urlopów

wypoczynkowych).

Zastosowane rodki prawne1 265 decyzji;

52 wyst pienia zawieraj ce 687 wniosków;


23 wnioski o ukaranie do kolegiów ds. wykrocze (s dów).

Uzyskane efektyzaprowadzenie ewidencji czasu pracy (dla 68% pracowników) oraz

dostosowanie do obowi zuj cych przepisów nierzetelnie prowadzonej

ewidencji (dla 78% pracowników);

udzielenie 515 pracownikom prawie 10 tys. dni zaleg ego urlopu

wypoczynkowego;

dokonanie i udokumentowanie oceny ryzyka na stanowiskach kierowców,

konserwatorów urz dze , pracowników warsztatowych i innych - w 5

urz dach;

przeprowadzenie pomiarów skuteczno ci ochrony przeciwpora eniowej

instalacji elektroenergetycznych w 6 kontrolowanych obiektach;

usuni cie nieprawid owo ci w stanie dróg ewakuacyjnych w 3 obiektach.

148



WnioskiW 2002 r. dokonana zostanie ocena realizacji decyzji i wniosków wydanych w

czasie kontroli urz dów administracji rz dowej w roku 2001. W ramach rekontroli

szczególna uwaga zwrócona b dzie na zagadnienia czasu pracy i urlopów

wypoczynkowych.

Równolegle przeprowadzone zostan kompleksowe kontrole urz dów

samorz dowych stopnia wojewódzkiego i powiatowego.

149

4. Bezpiecze stwo pracy w zak adach o du ym i zwi kszonym ryzykuwyst pienia powa nej awarii przemys owej

Kontrole zak adów stwarzaj cych - wed ug kryteriów Dyrektywy UE Seveso II i

ustawy Prawo ochrony rodowiska - zagro enie wyst pienia powa nej awarii

przemys owej z udzia em niebezpiecznych substancji chemicznych zosta y

nakierowane na zdiagnozowanie stanu bezpiecze stwa pracy i bezpiecze stwa

procesowego w tych zak adach i maksymalne ograniczenie (a gdzie to mo liwe,

ca kowit likwidacj ) stwierdzonych nieprawid owo ci, a tak e na rozpoznanie stanu

ich przygotowania do standardów obowi zuj cych w krajach Unii Europejskiej, które

w nieodleg ym czasie b d obligatoryjne równie w Polsce.

W pierwszym roku realizacji programu d ugofalowego, we wspó pracy z innymi

organami nadzoru i kontroli nad warunkami pracy oraz z placówkami naukowo-

badawczymi, przeprowadzono kontrole stanu bezpiecze stwa pracy przy eksploatacji

baz paliw ropopochodnych oraz rozlewni gazu p ynnego i baz magazynowych LPG.

Cz z nich zosta a poddana ocenie ryzyka po arowo-wybuchowego z

zastosowaniem eksperckich, komputerowych metod wspomagaj cych. W 2002 r.

kontrolami obj te b d inne zak ady tej grupy, gdzie zagro enie wyst pienia awarii

wi e si z wytwarzaniem, stosowaniem lub magazynowaniem takich

niebezpiecznych substancji chemicznych, jak m.in. amoniak, chlor, fosgen, wodór,

toluenodiizocyjanian, materia y wybuchowe itp. W 2003 r. przeprowadzone zostan

rekontrole, których celem b dzie stwierdzenie stanu realizacji decyzji inspektorów

pracy i ich wp ywu na popraw bezpiecze stwa w zak adzie.

W 2001 r. podobnie jak w latach ubieg ych - wspólnie z Pa stwow Stra

Po arn i Inspekcj Ochrony rodowiska - dokonano aktualizacji listy zak adów

stwarzaj cych zagro enie wyst pienia powa nej awarii przemys owej. Znalaz y si

na niej 224 zak ady. Do zak adów o du ym ryzyku wyst pienia awarii

zakwalifikowano 101, pozosta e 123 - to zak ady o zwi kszonym ryzyku awarii.

150

Zak ady stwarzaj ce zagro enie wyst pienia powa nej awarii przemys owejstan na 31.12. 2001 r.

135

149

166

139

42

183

269

72

178

127 16

9

83

1812

2811 8

561

liczba zak adóww tym zak ady o du ym ryzyku

ród o: dane PIP

Najwi ksz grup zak adów o du ym i zwi kszonym ryzyku wyst pieniapowa nej awarii przemys owej stanowi w Polsce rozlewnie i bazyprze adunkowo-magazynowe gazu p ynnego propan-butan (92) oraz bazymagazynowe ropopochodnych paliw p ynnych i ropy naftowej (57). W 2001 r.

skontrolowano 54% tych zak adów. Kontrole prowadzono z zastosowaniem list

kontrolnych. Ze wzgl du na inny zakres kontroli, porównanie ich wyników z latami

poprzednimi, kiedy koncentrowano si na badaniu i ocenie zagro e po arowo-

wybuchowych, nie jest mo liwe.

Rozlewnie i bazy magazynowe gazu p ynnego propan-butan

Skontrolowano 41 baz magazynowych i rozlewni gazu p ynnego,

zatrudniaj cych 1 711 pracowników, w tym 356 kobiet. Kontrole 11 zak adów

prowadzono przy wspó udziale Pa stwowej Stra y Po arnej, a 1 rozlewni

151

skontrolowano wspólnie z Inspekcj Ochrony rodowiska. Najcz ciej stwierdzone

nieprawid owo ci zestawiono w poni szej tabeli.

Zagadnienia obj te kontrolOdsetek zak adów,



wyposa enie ruroci gów fazy ciek ej LPG w zdalniesterowane zawory odcinaj ce (z mo liwo ci ichr cznego zamkni cia) poza stanowiskamiza adunkowymi:- cystern samochodowych, - cystern kolejowych

4141

nieprawid owo stwarza a zagro eniedla ok. 290 pracowników obs ugiurz dze za adunku cystern kolejowych iautocystern

usytuowanie ruroci gów technologicznych gazup ynnego propan-butan 10

np. pod fundamentami budynków,cianami no nymi i wewn trz muru

szczelinowego

wyposa enie stanowisk roz- i za adowczych gazu LPG 25stosowanie w y nieposiadaj cychatestu stwarza o zagro enie dla 76 pracowników

wyposa enie baz i rozlewni gazu p ynnego w sta eurz dzenia ga nicze pianowe i zraszaczowe, zasilane w energi elektryczn z dwóch niezale nych róde

36 brak tych urz dze stwarza zagro eniedla ok. 200 pracowników

narz dzia stosowane w strefach zagro onychwybuchem 25

stosowanie zwyk ych narz dzistalowych, brak przeno negoo wietlenia elektrycznego w wykonaniuprzeciwwybuchowym

oznakowanie na terenie baz dróg komunikacyjnych,transportowych i dla pieszych 46

brak lub niew a ciwe oznakowanie drógstwarza o zagro enie dla 300 pracowników

zblokowanie sta ej instalacji wykrywanianiebezpiecznego st enia gazu z wentylacj awaryjn 20 w rozlewniach gazu brak zblokowania

stwarza zagro enie dla 55 pracowników

obs uga urz dze energetycznych i ich eksploatacja 43

173 pracowników nie posiada owymaganych kwalifikacji; brak lubniezgodne z norm oznakowanieobiektów z zainstalowanymi urz dzeniami i instalacjamienergetycznymi - zagro enie dla 72pracowników

spe nienie wymogów w zakresie o wietlenia stanowiskpracy i o wietlenia awaryjnego 33 nieprawid owo ci dotyczy y odpowiednio

266 i 180 pracowników

ocena ryzyka zawodowego 31 nie przeprowadzono oceny ryzyka dla132 pracowników

spe nienie wymaga przy wykonywaniu pracszczególnie niebezpiecznych 43

brak wykazu prac szczególnieniebezpiecznych i prac wymagaj cych 2-osobowej obs ugi

przeszkolenie w zakresie ratownictwa chemicznego i przepisów po arowych 41 brak przeszkolenia 124 pracowników

zapoznanie pracowników z instrukcjami zak adowymidla poszczególnych faz procesu technologicznego 20 nie zapoznano z instrukcjami 105

pracownikówlekarskie badania profilaktyczne wst pne, okresowe i kontrolne 26 154 pracowników nie poddano

badaniom

instrukcje udzielania pierwszej pomocy, obs ugapunktów i apteczek pierwszej pomocy 43

brak instrukcji i przeszkolenia w zakresieudzielania I pomocy dotyczy oko o 300osób

Nieprawid owo ci stwierdzono we wszystkich skontrolowanych bazach i

rozlewniach gazu p ynnego propan-butan. Stan techniczny wi kszo ci

152

kontrolowanych rozlewni gazu p ynnego nie odpowiada wymogom wynikaj cym z

rozporz dzenia Ministra Gospodarki z dnia 6 wrze nia 1999 r. w sprawie

bezpiecze stwa pracy przy magazynowaniu, nape nianiu i rozprowadzaniu gazów

p ynnych, przede wszystkim brak by o oprzyrz dowania ochronnego i

bezpiecze stwa. Najwy szy stopie zagro enia po arem i wybuchem wyst powa na

stanowiskach prze adunkowych gazu p ynnego LPG oraz stanowiskach nape niania i

magazynowania butli przeno nych. Zaniepokojenie budzi te niski stopie

przygotowania pracowników do wykonywania prac.

Kontrole wykaza y ponadto, e a 69% skontrolowanych baz i rozlewni LPG

nie posiada raportów bezpiecze stwa, za 54% - planów operacyjno-ratowniczych,

mimo e ustawa Prawo ochrony rodowiska nak ada na pracodawc obowi zek

przedstawienia ww. dokumentów w a ciwemu organowi do dnia 31 grudnia 2002 r.

Najcz stsze przyczyny narusze prawaniedostateczna znajomo obowi zuj cych przepisów prawa pracy i

wprowadzanych w nim aktualnie zmian - b d cych konsekwencj

harmonizacji polskich przepisów z uregulowaniami krajów Unii Europejskiej;

niech pracodawców do ponoszenia wysokich kosztów szkole i egzaminów

na dodatkowe uprawnienia kwalifikacyjne osób dozoru lub eksploatacji;

niespójne i niedostateczne uregulowania prawne;

niepostrzeganie raportów bezpiecze stwa jako narz dzi informacji,

pomocnych w obiektywnej ocenie prawdopodobie stwa zaistnienia awarii i

sposobu jej ewentualnego unikni cia.


- 7 decyzji skierowania 22 pracowników do innych prac,

- 11 decyzji wstrzymania prac;

145 wniosków zawartych w 34 wyst pieniach;


6 wniosków do kolegiów ds. wykrocze ;

1 rodek wychowawczy;

5 pism do Pa stwowej Stra y Po arnej informuj cych o stwierdzonych

podczas kontroli nieprawid owo ciach.

153

Uzyskane efektyRealizacja rodków prawnych (do ko ca roku sprawozdawczego wykonano

49% decyzji i 47% wniosków) wp yn a na popraw warunków pracy ponad 1 150

pracowników, m.in. przez:

wyposa enie pracowników obs ugi w narz dzia nieiskrz ce i przeno ne

o wietlenie elektryczne w wykonaniu przeciwwybuchowym, oznakowanie stref

zagro enia wybuchem (w 5 zak adach);

wyposa enie ruroci gów LPG w zawory bezpiecze stwa, modernizacj

wentylacji i o wietlenia w rozlewni gazu, wprowadzenie prawid owej

gospodarki w ami elastycznymi do przetaczania LPG na stanowiskach

prze adunku gazu p ynnego z cystern kolejowych i stanowiskach

za adowczych autocystern oraz wymian stwarzaj cych zagro enie - na w e

spe niaj ce wymagania bezpiecze stwa (w 5 zak adach);

opracowanie zasad ruchu na drogach wewn trzzak adowych i ich

oznakowanie, wykonanie zabezpieczenia przed upadkiem z wysokiej skarpy

zakopcowanych zbiorników gazu, zadaszenie miejsc sk adowania butli

gazowych na otwartej przestrzeni (w 4 zak adach);

wydzielenie i zorganizowanie pracownikom pomieszczenia do spo ywania

posi ków, wyposa enie pracowników w odpowiednie rodki ochrony

indywidualnej (w 2 zak adach);

zorganizowanie s u by bezpiecze stwa i higieny pracy, wdro enie systemu

okresowych kontroli oraz aktualizacji instrukcji stanowiskowych i

technologicznych, zidentyfikowanie zagro e wyst puj cych w rodowisku

pracy i poinformowanie pracowników o ryzyku zawodowym zwi zanym z

wykonywan prac , opracowanie wykazu prac szczególnie niebezpiecznych i

prac wymagaj cych obs ugi dwuosobowej oraz wymaga bezpiecze stwa

pracy przy ich wykonywaniu (w 4 zak adach).

Wnioski

skala nieprawid owo ci wskazuje na potrzeb kontynuowania w latach

nast pnych – przy cis ym wspó udziale m.in. Pa stwowej Stra y Po arnej i

Inspekcji Ochrony rodowiska - kontroli przestrzegania przepisów i zasad

bezpiecze stwa pracy oraz bezpiecze stwa eksploatacyjnego w bazach i

154

rozlewniach gazu propan-butan, ze szczególnym zwróceniem uwagi na

stanowiska prze adunkowe gazu, stanowiska nape niania i magazynowania

butli przeno nych, organizacj prac w warunkach szczególnego zagro enia,

oraz stopie przygotowania za óg do zapobiegania awariom i minimalizacji ich

skutków;

konieczna jest nowelizacja przepisów maj ca na celu:

- jednoznaczne okre lenie wymaganych uprawnie kwalifikacyjnych

pracowników nape niaj cych gazem p ynnym LPG zbiorniki przeno ne i

transportowe oraz jednocze nie obs uguj cych instalacje nape niania;

- doprecyzowanie zapisów rozporz dzenia Ministra Gospodarki z dnia

6 wrze nia 1999 r. w cz ci dotycz cej sposobu oznaczania butli znakiem

rozlewni oraz otwierania zaworów dennych cystern z dolnym spustem;

- jednoznaczne uregulowanie zagadnie bhp przy obs udze terminali

prze adunkowych LPG, nieposiadaj cych zbiorników magazynowych, w tym

terminali w których dokonywane s prze adunki gazu p ynnego propan-butan z

cystern kolejowych szerokotorowych do cystern normalnotorowych;

- doprecyzowanie przepisów rozporz dzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z

dnia 26 wrze nia 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bhp - w zakresie

konieczno ci stosowania urz dze do wykrywania niebezpiecznych st e

gazu nie tylko w pomieszczeniach pracy, ale równie w innych miejscach na

terenie zak adów, w których zorganizowane s stanowiska pracy i w których

istnieje mo liwo uwalniania si niebezpiecznych substancji gazowych.

W tych sprawach G ówny Inspektor Pracy wyst pi do w a ciwych ministrów.

Bazy paliw ropopochodnych

Skontrolowano 33 bazy paliw ropopochodnych (magazynuj ce benzyny i

oleje nap dowe), w których zatrudnionych by o 2 537 pracowników, w tym

541 kobiet. Skontrolowane bazy paliw nale a y w wi kszo ci do Spó ki z o.o.

„Naftobazy”, w której przy aktywnym udziale specjalistów PIP wdra any jest

zak adowy system zarz dzania bezpiecze stwem i higien pracy. Kontrole

ukierunkowane zosta y na ocen stanu przygotowania baz do spe nienia wymogów

nowych standardów bezpiecze stwa wprowadzonych rozporz dzeniem Ministra

Gospodarki z dnia 20 wrze nia 2000 r. w sprawie warunków technicznych, jakim

powinny odpowiada bazy i stacje paliw p ynnych, ruroci gi dalekosi ne do

155

transportu ropy naftowej i produktów naftowych, i ich usytuowanie, w tym szczególnie

zaawansowania prac zwi zanych z instalacj obowi zkowego, dodatkowego

wyposa enia zabezpieczaj cego (pe ne dostosowanie zak adów do nowych

wymogów ma nast pi do ko ca 2005 r.).

Najcz ciej stwierdzone odst pstwa od standardów okre lonych w nowych

przepisach zestawiono w tabeli.


Odsetekzak adów,w których

stwierdzonoodst pstwa

wyposa enie zbiorników w urz dzenia do sygnalizacji najwy szego i najni szego dopuszczalnegopoziomu nape nieniai do ustalenia aktualnego stanu nape nienia produktem

8864

zewn trzne pomalowanie zbiorników naziemnych farbami o zdolno ci odbijania promieniowanias onecznego (min. 70%) 24mo liwo uruchamiania i sterowania urz dzeniami ga niczymi pianowymi i zraszaczowymi zapomoc urz dze umieszczonych: - w rejonie nalewaków autocysternowych i kolejowych;- w rejonie obiektów technologicznych i budynków znajduj cych si w zasi gu hydrantów;- na stanowisku kierowania zak adowej s u by ratowniczej;- w dyspozytorni bazy paliw

79707967

mo liwo uruchomienia za pomoc urz dze elektrycznych:- zasuwy odcinaj cej na sta ych urz dzeniach ga niczych pianowych i zraszaczowych:- z dyspozytorni bazy paliw; - ze stanowiska kierowania zak adowej s u by ratowniczej;- ze stanowiska rozdzielczego;- zasuwy na ruroci gach podaj cych pian i wod do zraszania zbiornika

67796791

zastosowanie lokalnej sieci sygnalizacji alarmowej:- akustycznej i wietlnej w tym sygnalizacji wietlnej umieszczonej w miejscach ogólnie widocznych

7091

ocena ryzyka zawodowego wyst puj cego przy okre lonych pracach w bazie paliw 51utwardzenie i skanalizowanie terenu przy obiektach technologicznych bazy 70procedury zabezpieczenia przed wybuchem nieeksploatowanych zbiorników 79procedury zg aszania ruroci gów i zbiorników do bada technicznych i prób szczelno ci poremontach lub naprawach oraz blokowania prac urz dze w sytuacjach awaryjnych 39zasady wprowadzania zmian w procesie technologicznym, konstrukcji urz dze technicznych orazsposobie u ytkowania pomieszcze 58

Wyniki kontroli wskazuj na niski poziom przygotowania baz do nowychstandardów bezpiecze stwa, co ci le wi e si ze stanem bezpiecze stwaeksploatacyjnego kontrolowanych obiektów i instalacji. Poszczególne zak ady

budowane by y w wi kszo ci przypadków kilkadziesi t lat temu. Pomimo e niektóre

z nich zosta y zmodernizowane i wyremontowane, to zakres tych prac by

ograniczony i nie obejmowa wszystkich urz dze technologicznych. Remonty

156

prowadzono w zasadzie w celu utrzymania ich w odpowiedniej sprawno ci

eksploatacyjnej.

Najwi ksze odst pstwa od nowych standardów stwierdzono w bazach

magazynowych paliw p ynnych nale cych do Polskiego Koncernu Naftowego

„Orlen” S.A. Na ich tle bazy paliw nale ce do spó ki „Naftobazy” wypadaj

korzystniej, co potwierdza, e wdra any w spó ce zak adowy system zarz dzania

bezpiecze stwem uwzgl dnia wprowadzanie nowych wymogów bezpiecze stwa,

zmniejszaj cych ryzyko wyst pienia powa nej awarii przemys owej.

Podczas kontroli stanu gotowo ci ratownictwa zak adowego i obiektowego nie

stwierdzono pogorszenia stanu bezpiecze stwa pracy. Ujawnione w tym zakresie

nieprawid owo ci regulowano rodkami prawnymi b d cymi w dyspozycji

inspektorów pracy.

Najcz stsze przyczyny narusze przepisów prawamo liwo prowadzenia niektórych prac modernizacyjnych, przede wszystkim

prac szczególnie niebezpiecznych, jedynie podczas okresowej kontroli

szczelno ci zbiorników, po czonej z wymian rezerw paliw;

niedocenianie problematyki oceny ryzyka zawodowego i opracowania

procedur istotnych dla bezpiecze stwa procesowego i bezpiecze stwa pracy;

kosztowno nowych wymogów technicznych, w tym oprzyrz dowania

ochronnego i dodatkowego wyposa enia zabezpieczaj cego.


- 1 decyzja skierowania 10 pracowników do innych prac;


1 mandat karny na kwot 200 z ;

1 wniosek do kolegium ds. wykrocze ;

21 pism informacyjnych do Pa stwowej Stra y Po arnej;

12 pism informacyjnych do Inspekcji Ochrony rodowiska.

Uzyskane efektypodj cie we wszystkich kontrolowanych zak adach dzia a przygotowawczych

do spe nienia nowych standardów techniczno-organizacyjnych

157

(opracowywane s koncepcje modernizacyjne, projekty oraz harmonogramy

realizacji zada );

przy pieszenie prac nad wdro eniem zak adowego systemu zarz dzania

bezpiecze stwem pracy w Spó ce z o.o. „Naftobazy”;

wprowadzenie zasady rozwi zywania w sposób jednolity i kompleksowy

problemów techniczno-organizacyjnych, wyst puj cych we wszystkich

jednostkach Spó ki z o.o. „Naftobazy”.

Ponadto w wyniku zrealizowania decyzji inspektorów pracy nast pi a poprawa

warunków pracy dla prawie 200 pracowników, m.in. dokonano oceny ryzyka

zawodowego, oznakowano strefy zagro one wybuchem, poprawiono instalacje

odgromowe i instalacje s u ce do odprowadzania elektryczno ci statycznej, drogi

komunikacyjne na koronach obwa owa , oznakowanie zbiorników, uszczelniono sie

hydrantow i ruroci gów dalekosi nych, zaktualizowano wykaz prac szczególnie

niebezpiecznych, udost pniono pracownikom karty charakterystyk substancji

chemicznych, zaktualizowano instrukcje i opracowano brakuj ce procedury

bezpiecze stwa. Nale y zaznaczy , e wi kszo wydanych decyzji posiada d u sze

terminy realizacji.



WnioskiAnaliza wyników kontroli wskazuje na konieczno :

zdynamizowania dzia a ukierunkowanych na wdro enie nowoczesnych

systemów zarz dzania bezpiecze stwem pracy, szczególnie w zak adach

stwarzaj cych zagro enie wyst pienia powa nej awarii przemys owej,

maj cych rozproszon struktur oddzia ów w terenie (dotychczasowe efekty

osi gane przez ”Naftobazy” potwierdzaj s uszno i skuteczno udzia u

inspektorów pracy w dzia aniach wspieraj cych i popularyzuj cych

nowoczesne systemy zarz dzania bezpiecze stwem);

popularyzacji problematyki zagro e i sposobów przeciwdzia ania im w ród

pracodawców, pracowników, w adz samorz dowych i mieszka ców osiedli

zlokalizowanych w pobli u zak adów, w których wyst puje du e lub

zwi kszone ryzyko powa nej awarii przemys owej;

158

kontynuowania kontroli stanu bezpiecze stwa baz paliw ropopochodnych w

cis ym wspó dzia aniu z innymi organami nadzoru nad warunkami pracy, w

szczególno ci z Pa stwow Stra Po arn i Inspekcj Ochrony rodowiska.

Ocena ryzyka po arowo-wybuchowego wyst puj cego w zak adach wytwarzaj cych lubstosuj cych w procesach produkcyjnych substancje atwo palne

Kontrolom, analizom i ocenom ryzyka po arowo-wybuchowego metod „Mond

Index” poddano 26 w z ów technologicznych, wchodz cych w sk ad 3 instalacji

przetwarzaj cych i wytwarzaj cych substancje palne i wybuchowe, 3 instalacji

magazynowania gazów i paliw p ynnych oraz 1 instalacji s u cej do transportu

benzyn i olejów nap dowych ruroci gami dalekosi nymi. Instalacje te znajdowa y

si na terenie 6 zak adów pracy, które zatrudnia y cznie 3 702 pracowników, w tym

818 kobiet. Bezpo rednio przy obs udze kontrolowanych instalacji zatrudnionych by o

ponad 500 pracowników. Równolegle dokonana zosta a ocena ryzyka po arowo-

wybuchowego przy pomocy testowanej metody „Temclev”, opracowanej w Instytucie

Przemys u Organicznego w Warszawie. Najcz ciej stwierdzane nieprawid owo ci

zestawiono w poni szej tabeli.

Odsetek kontrolowanych obiektów i instalacji, w których stwierdzono


2001 2000 1999 1998 1997

Uwagi

dzia ania w celu ograniczeniazagro e 33 20 20 17 33

ocen ryzyka zawodowego przy obs udzeinstalacji stwarzaj cych zagro enie awariprzeprowadzono tylko w 2 zak adach; w strefachzagro onych wybuchem operowano zwyk yminarz dziami stalowymi; braki w znakowaniu dróg komunikacyjnych oraz elementów instalacji

spe nianie warunkówtechnicznych 33 21 25 22 38

brak wyposa enia zbiorników w urz dzenia do ustalania poziomu ich nape nienia, niew a ciweusytuowanie zaworów bezpiecze stwa, braki w oznakowaniu parametrów krytycznych naprzyrz dach kontrolno-pomiarowych

przestrzeganie zasad bezpiecze stwa 33 28 30 6 14

uchybienia w rejestracji i analizie stanówawaryjnych, nieprawid owo ci w dokonywaniu pomiarów st e czynników szkodliwych dlazdrowia

gotowo ratownictwa zak adowego i obiektowego 17 18 20 11 19

brak wskazania w instrukcjach stanowiskowych zasad post powania w pierwszej fazie rozwojusytuacji awaryjnych

inne zagadnienia rzutuj ce na bezpiecze stwo pracowników obs uguj cych instalacje i obiekty

33 24 25 28 19brak procedur organizacji i wykonawstwa pracnaprawczo-remontowych i konserwacyjnych oraz niedostateczna ochrona obiektów przeddost pem osób postronnych

159

Wszystkie instalacje, mimo wysokiego potencja u zagro enia po arowo-

wybuchowego, charakteryzowa y si dobrym stanem technicznym i wysokim

stopniem skuteczno ci zastosowanych rodków ograniczaj cych ryzyko wyst pienia

awarii (wycieki z instalacji materia ów palnych i wybuchowych). Wyniki analizy

przeprowadzone z pomoc metody „Mond Index” potwierdzi y we wszystkich

obiektach akceptowalny poziom ryzyka po arowo-wybuchowego stwarzanego przez

badane instalacje technologiczne. Uzyskane metod „Temclev” wyniki ko cowe s

zbli one do wyników uzyskanych metod „Mond Index”, co potwierdza obiektywno

oceny.

W adnym z sze ciu kontrolowanych zak adów nie wdro ono dotychczas

systemu zarz dzania bezpiecze stwem pracy, zgodnego z wymaganiami

okre lonymi w normie PN-N-18001. Prace zwi zane z wdro eniem takiego systemu

prowadzone s w Rafinerii Gda skiej S.A. i Przedsi biorstwie Eksploatacji

Ruroci gów Naftowych „Przyja ” S.A. w P ocku, jednak e ich tempo pozostawia

wiele do yczenia. Kierownictwa pozosta ych zak adów zamierzaj dopiero wdro y

takie systemy. Dotychczas w adnym z kontrolowanych zak adów, stwarzaj cych

du e ryzyko wyst pienia powa nej awarii przemys owej, nie sporz dzono raportu

bezpiecze stwa.

Najcz stsze przyczyny narusze przepisów prawaniedocenianie przez pracodawców znaczenia oceny ryzyka zawodowego na

stanowiskach pracy, która wymusza usystematyzowane analizowanie

istotnych zagadnie decyduj cych o bezpiecze stwie pracy i bezpiecze stwie

po arowym;

brak zak adowych systemów zarz dzania bezpiecze stwem pracy i

opiesza o w przyst pieniu do opracowania raportów bezpiecze stwa;

zaniedbania w organizacji pracy.

Zastosowane rodki prawne39 decyzji,

21 wniosków zawartych w 5 wyst pieniach.

Uzyskane efektyDo ko ca 2001 r. wykonano tylko cz decyzji pokontrolnych, co wynika z

powa nych nak adów finansowych, jakie musz ponie zak ady, aby je zrealizowa .

160

Najpowa niejsze prace uj te zosta y w planowanych zamierzeniach

modernizacyjnych i b d realizowane w 2002 r. i latach nast pnych. Dzi ki podj tym

dzia aniom poprawiono warunki pracy 130 pracownikom, m.in. przez:

wyposa enie zbiorników magazynowych produktów naftowych w urz dzenia

do ustalania aktualnego stanu ich nape nienia (w 1 zak adzie);

dokonanie zmiany usytuowania wylotów zaworów bezpiecze stwa i

wyprowadzenie ich poza stref hali filtrów (w 1 zak adzie);

wyeliminowanie nieprawid owo ci w dokonywaniu pomiarów st e czynników

szkodliwych dla zdrowia, w szkoleniach bhp pracowników obs ugi oraz w

instrukcjach stanowiskowych obs ugi instalacji (w 2 zak adach);

uzupe nienie oznakowania identyfikacyjnego elementów instalacji i

parametrów krytycznych na przyrz dach kontrolno-pomiarowych (w 5

zak adach);

wyeliminowanie zagro enia wynikaj cego z operowania zwyk ymi narz dziami

stalowymi w strefach zagro enia wybuchem (w 3 zak adach);

zapoznanie pracodawców z tre ci Dyrektywy Seveso II i ustaw Prawo

ochrony rodowiska oraz wynikaj cymi z niej obowi zkami (w 6 zak adach);

spowodowanie przyspieszenia prac zwi zanych z wprowadzeniem systemów

zarz dzania bezpiecze stwem pracy (w 6 zak adach).

WnioskiAnaliza wyników kontroli wskazuje na potrzeb :

przy pieszenia dzia a zak adów na rzecz wdro enia systemów zarz dzania

bezpiecze stwem pracy i dokonywania ocen ryzyka zawodowego na

newralgicznych stanowiskach pracy, a tak e przyst pienia do opracowania

raportów bezpiecze stwa w zak adach o du ym ryzyku wyst pienia powa nej

awarii przemys owej;

mobilizowania pracodawców do przeprowadzania ocen ryzyka po arowo-

wybuchowego instalacji oraz wykorzystywania ich wyników do weryfikacji i

korekt planów modernizacyjnych, maj cych na celu dostosowanie

u ytkowanych instalacji do wymogów aktualnie obowi zuj cych w krajach Unii

Europejskiej.

161

5. Wzmo ony nadzór w zak adach ró nych bran charakteryzuj cych sinajwi kszym nasileniem zagro e zawodowych

Pa stwowa Inspekcja Pracy kontynuuje form wzmo onego nadzoru nad

zak adami charakteryzuj cymi si najwi kszym nasileniem zagro e . Koncentracja

dzia a kontrolnych (w tym tak e doradczych, informacyjnych, promocyjnych)

inspektorów pracy w tych zak adach nakierowana jest przede wszystkim na

likwidacj lub znaczne ograniczenie wyst puj cych zagro e w d u szym przedziale

czasowym. Do wzmo onego nadzoru w latach 2001 – 2003 wyznaczono 137zak adów, zatrudniaj cych ponad 126 tys. pracowników. S to zak ady pracy

ró nych bran , w których wyst puje szczególnie du e ryzyko zawodowe wyra aj ce

si wysokimi przekroczeniami norm czynników szkodliwych dla zdrowia, znaczn

liczb chorób zawodowych oraz wysokimi wska nikami wypadkowo ci. Do sektora

prywatnego nale y 77 zak adów (ok.57%). W warunkach zagro enia czynnikami

zwi zanymi ze rodowiskiem i uci liwo ci pracy, a tak e czynnikami

mechanicznymi zwi zanymi z maszynami szczególnie niebezpiecznymi, pracuje

prawie 55 tys. osób (ok. 44% ogó u zatrudnionych w tych zak adach). W wi kszo ci

zak adów na pracowników oddzia uje kilka czynników jednocze nie. W 2004 r.dokonamy podsumowania trzyletniej dzia alno ci PIP w tych zak adach i ocenyosi gni tych efektów.

W zak adach obj tych wzmo onym nadzorem w 2001 r. przeprowadzono

cznie 291 kontroli. Informacje nt. stwierdzonych nieprawid owo ci zawiera tabela:




zatrudnianie pracowników w warunkachnara enia na dzia anie czynnikówszkodliwych

60wyst powanie nara enia powy ej dopuszczalnychnorm, niewyznaczenie strefy zagro enia (dot. 13 971osób)

stan budynków i pomieszcze pracy 48z y stan techniczny obiektów i pomieszcze pracy oraz niew a ciwy stan higieniczny pomieszcze (dot. 16 727pracowników)

dostosowanie do wymogów bhp maszyn iurz dze technicznych 37

eksploatacja maszyn i urz dze w z ym stanie technicznym, np. brak os on, niesprawne wy cznikibezpiecze stwa, brak przegl dów i konserwacji (dot. 6 186 pracowników)

prowadzenie procesów technologicznych 36z a organizacja pracy oraz niewyposa enie stanowiskpracy w odpowiednie zabezpieczenia (dot. 8 720pracowników)

162

prowadzenie i organizacja transportuwewn trzzak adowego 35

z y stan techniczny rodków transportu, zastawianiedróg i przej komunikacyjnych, brak lub uszkodzoneobarierowania, niezabezpieczone otwory i zag bienia(dot. 15 631 pracowników)

eksploatacja urz dze i instalacjienergetycznych 32

brak lub nieterminowe przeprowadzanie pomiarów,ogl dzin i bada urz dze i instalacji, brak ochrony przeciwpora eniowej, uszkodzona izolacja kablizasilaj cych, brak sprz tu ochronnego (dot. 13 677pracowników)

pomieszczenia higienicznosanitarne 30 niew a ciwe wyposa enie pomieszcze oraz z y stanhigieniczny (dot. 8 881 pracowników)

wentylacja, klimatyzacja i o wietlenie 29niezgodne z wymogami norm o wietlenie sztuczne,niesprawne urz dzenia wentylacyjne, brak pomiarów skuteczno ci wentylacji (dot. 10 911 pracowników)

przygotowanie pracowników do pracy 18brak szkole bhp (wst pnych i okresowych)pracowników, zatrudnianie pracowników wbrewzaleceniom lekarskim, brak uprawnie kwalifikacyjnych(dot. 6 473 pracowników)

Znaczna skala narusze przepisów dotycz cych technicznego

bezpiecze stwa pracy, jak równie przepisów o przygotowaniu pracowników do

pracy powodowa a, e osoby zatrudnione w kontrolowanych zak adach wykonywa y

prac w warunkach zagro enia wypadkowego i chorobowego.

W zak adach obj tych wzmo onym nadzorem w 2001 r. zarejestrowano 2 352

wypadki przy pracy, w tym 10 miertelnych oraz 30 wypadków powoduj cych ci kie

uszkodzenie cia a. Wska nik cz stotliwo ci wypadków w zak adach obj tych

wzmo onym nadzorem przewy sza dwukrotnie wska nik dla ca ej gospodarki i

wynosi w 2001 r. - 18,6.

W zak adach tych w roku sprawozdawczym zarejestrowano 323 choroby

zawodowe, w tym 185 (57%) u emerytów i rencistów. Dominuj : uszkodzenie s uchu

- 119 przypadków, zespó wibracyjny – 23, nie yt dróg oddechowych – 17 oraz

choroby skóry – 16. Roczny wska nik zachorowalno ci (liczba chorób zawodowych

na 100 tys. zatrudnionych) wyniós 146,6 i by równie znacznie wy szy od

wska nika dla ca ej gospodarki.

Pracownikom przyznano 40 rent z tytu u wypadków przy pracy, 45 rent z tytu u

chorób zawodowych oraz 500 rent z ogólnego stanu zdrowia.

Pozytywne tendencje zarysowa y si natomiast w zakresie wype niania przez

pracodawców obowi zków dotycz cych oceny ryzyka, realizacji wniosków

profilaktycznych po zaistnia ych wypadkach przy pracy, a tak e w dzia alno ci s u by

bhp oraz komisji bhp.

163

Oceny ryzyka zawodowego dokonano w 104 zak adach, 12 zak adów by o

w 2001 r. w trakcie jej przeprowadzania, a w 16 inspektorzy wydali decyzje

zobowi zuj ce pracodawców do dokonania takiej oceny. Oceny ryzyka nie

przeprowadzono w 5 zak adach, które uleg y likwidacji. Wnioski profilaktyczne

zmniejszaj ce ryzyko by y formu owane i realizowane w 85% zak adów obj tych

wzmo onym nadzorem.

W 132 zak adach funkcjonowa a s u ba bhp, w 104 spo eczna inspekcja

pracy, a komisje bezpiecze stwa i higieny pracy powo ano w 126 zak adach.

W pozosta ych zak adach pracodawcy nie mieli obowi zku powo ywania tych

organów. W 84% zak adów dokonywany by przegl d stanowisk pracy oraz oceny

stanu bezpiecze stwa i higieny pracy.

Nale y podkre li , e mimo trudnych warunków pracy, zaledwie w 13

zak adach sektora publicznego (22%) organy sprawuj ce nadzór nad

przedsi biorstwami dokona y w 2001 r. kontroli i oceny stanu bhp. W wi kszo ci

przypadków dotyczy to organów samorz dowych, które nie wywi zuj si z zapisów

zawartych w art. 23714 Kodeksu pracy okre laj cym obowi zek podejmowania przez

organy sprawuj ce nadzór nad przedsi biorstwami lub innymi jednostkami

organizacyjnymi pa stwowymi lub samorz dowymi dzia a na rzecz kszta towania

bezpiecznych i higienicznych warunków pracy. Wskazuje to na potrzeb podj cia

dzia a mobilizuj cych.

Najcz stsze przyczyny narusze prawaWed ug pracodawców, brak rodków finansowych spowodowany stale

pogarszaj c si kondycj ekonomiczn wi kszo ci zak adów obj tych wzmo onym

nadzorem, uniemo liwia realizowanie przedsi wzi w zakresie remontów, wymiany

przestarza ych maszyn i urz dze oraz technologii.

Wed ug inspektorów pracy g ówne przyczyny to:

lekcewa enie zagro e przez pracodawców, osoby kieruj ce pracownikami,

jak równie samych pracowników;

brak motywacji ekonomicznych dla pracodawców do podejmowania dzia a

inwestycyjnych zmierzaj cych do poprawy warunków pracy (w ocenie PIP

szczególnie istotn rol w tym obszarze pe ni aby zró nicowana sk adka na

ubezpieczenie wypadkowe).

164



- 43 decyzje skierowania 238 pracowników do innych prac;

1 578 wniosków zawartych w 332 wyst pieniach do pracodawców;

173 mandaty karne na kwot 49 040 z ;

66 wniosków o ukaranie do kolegiów ds. wykrocze .

Uzyskane efektyW 2001 r. zrealizowano 71% decyzji i 74% wniosków zawartych w

wyst pieniach, dzi ki czemu poprawiono warunki pracy 19 816 pracownikom. W 32

zak adach zlikwidowano lub zmodernizowano stanowiska pracy, wydzia y oraz ci gi

technologiczne, na których wyst powa y du e zagro enia zawodowe. W 93

zak adach ograniczono zagro enia wypadkowe i chorobowe, przez wykonanie prac

remontowych, zainstalowanie nowych maszyn i urz dze technicznych oraz

wyeliminowanie z produkcji szkodliwych dla zdrowia surowców. Na przyk ad:

w Hucie im T. Sendzimira, w Zak adzie Koksowni, w wyniku realizacji decyzji

inspektora pracy: zabezpieczono os onami b bny, rolki transporterów i

podajników, wa y i sprz g a maszyn; wykonano obarierowanie pomostów,

kana ów i luków, zmniejszono st enie benzenu w amoniakalni z 1,2 do 0,4

warto ci NDS; dokonano rozbiórki pochylonego komina obiektu ci g ej

destylacji, który grozi zawaleniem si . Wykonanie tych prac wyeliminowa o

zagro enia wypadkowe oraz poprawi o warunki pracy dla 976 pracowników;

w Cementowni „O arów” S.A. ograniczono nara enie pracowników na

zapylenie w wyniku: zhermetyzowania urz dze przesypowych,

zmechanizowania prac za adunkowych oraz skrócenia czasu nara enia

pracowników zatrudnionych na stanowiskach, gdzie wyst powa y

przekroczenia NDS py ów;

w Hucie Aluminium „Konin” S.A. zmieniono technologi czyszczenia kadzi

zlewczej, nara aj c pracowników na ha as, zapylenie i wibracj . R czne

operowanie m otem pneumatycznym w strefie zagro e zast piono

odpowiednim pojazdem specjalistycznym (poprawiono warunki pracy 16

osobom). Zmieniono te sposób za adunku zgarów magazynowanych w

Odlewni II, co umo liwi o wykonywanie tej operacji ( ród o pylenia) poza hal

165

odlewni, poprawiaj c warunki pracy 24 osobom. W regulaminie pracy ustalono

sposoby informowania pracowników o ryzyku zawodowym;

w Zak adach Przemys u Wapienniczego „Trzuskawica” S.A. zamontowano

i obudowano nowe przesiewacze na wydziale pieców oraz zmodernizowano

wentylacj , co obni y o zapylenie poni ej NDS dla 56 pracowników. W

zak adzie w Kowali zamontowano czujniki ruchu ta my, co wyeliminowa o

zagro enie wypadkowe dla 32 osób.

W zak adach obj tych przez inspekcj wzmo onym nadzorem przygotowuje

si programy poprawy warunków pracy, zw aszcza w tych obszarach, w których

wyst puj najpowa niejsze zagro enia. Programy te s z natury rzeczy d ugofalowe.

W odniesieniu do zak adów obj tych wzmo onym nadzorem inspekcja pracy – w

cis ym wspó dzia aniu z w a ciwymi organami - podejmuje równie inne

przedsi wzi cia prewencyjne. Na przyk ad w 2001 r. kontynuowano rozpocz ty w

poprzednim roku program ochrony s uchu w 11 zak adach obj tych wzmo onym

nadzorem w województwie wi tokrzyskim. Przy realizacji programu ci le

wspó pracuj Wojewódzki O rodek Medycyny Pracy, Okr gowy Inspektorat Pracy

w Kielcach oraz Inspekcja Sanitarna. Do tej pory: wyodr bniono grupy pracowników

najbardziej nara onych na ha as, przeprowadzono dodatkowe badania lekarskie

poczynaj c od pracowników pracuj cych w najwi kszych przekroczeniach NDN,

dokonano szczegó owej oceny prawid owo ci doboru rodków ochrony indywidualnej

do rodzaju wyst puj cego ha asu i jego parametrów, przeprowadzono warsztaty

szkoleniowe z poszczególnymi grupami pracowników nara onych na ha as. Program

ma by realizowany przez 5 lat, a jego celem jest ustalenie faktycznego nara enia

ka dego pracownika na ha as oraz podejmowanie dzia a profilaktycznych w sferze

organizacyjnej, technicznej i medycznej.

WnioskiWieloletnie do wiadczenia wskazuj , e forma wzmo onego nadzoru

sprawdza si , przynosz c efekty w postaci likwidacji b d ograniczenia

wyst puj cych w zak adzie zagro e zawodowych. Dlatego te wzmo ony nadzór

nad wybran grup zak adów charakteryzuj cych si znaczn skal zagro e

zawodowych b dzie kontynuowany jako istotny element dzia a d ugofalowych PIP.

Systematyczne kontrole sk aniaj pracodawców do podejmowania konkretnych

166

przedsi wzi na rzecz poprawy warunków pracy, pomimo nieraz bardzo trudnej

sytuacji finansowej. Istotn pomoc w realizacji tych przedsi wzi s u inspektorzy

pracy - swymi dzia aniami doradczymi, informacyjnymi i promocyjnymi.

Pa stwowa Inspekcja Pracy szczególn uwag zwraca i zwraca b dzie na

wprowadzanie przez zak ady obj te wzmo onym nadzorem systemów zarz dzania

bezpiecze stwem pracy.

Dzia aniami swoimi inspekcja pracy obejmie nie tylko bezpo rednio

przedsi biorstwa, ale równie organy sprawuj ce nad nimi nadzór – w szczególno ci

organy samorz dowe.

167

6. Ocena przestrzegania przepisów prawa pracy w ma ych zak adach(zatrudniaj cych do 20 pracowników)

Przestrzeganie przepisów prawa pracy w ma ych zak adach – jako

wyodr bniony temat prowadzony wed ug jednolitych, cho niejednokrotnie

modyfikowanych zasad - Pa stwowa Inspekcja Pracy kontroluje od 10 lat.

Szczególne zainteresowanie t problematyk ma cis y zwi zek ze zmianami

spo eczno-gospodarczymi i lawinowym powstawaniem nowych, najcz ciej ma ych

zak adów pracy, których w a ciciele rol pracodawcy pe ni po raz pierwszy w yciu.

Nale y podkre li , e na przestrzeni lat wielokrotnie ulega o zmianie kryterium

kwalifikowania do grupy ma ych zak adów (liczba zatrudnionych zmniejsza a si od

100 do 20). Zmienia y si równie zagadnienia obj te kontrol . Optymalny obecnie

zakres przedmiotowy kontroli okre lono, opracowuj c jednolite listy kontrolne,

zarówno z obszaru bezpiecze stwa i higieny pracy, jak i praworz dno ci w

stosunkach pracy.

Nowa metodyka kontroli umo liwia dokonanie bardziej wnikliwej i miarodajnej

oceny przestrzegania przepisów prawa pracy, gdy eliminuje m.in. dowolno w

doborze zagadnie podlegaj cych kontroli. Wcze niejsze udost pnienie listkontrolnych pracodawcom spe nia jednocze nie funkcj prewencyjn ,stwarzaj c im mo liwo dokonania samokontroli i usuni cia uchybie wew asnym zakresie. Jest to zarazem forma mobilizacji pracodawców do rzetelnego

zainteresowania si sprawami bezpiecze stwa i praworz dno ci.

Kontrole w ma ych zak adach wspierane s szerok akcj promocyjn . S u y

temu m.in. kolejna edycja ogólnopolskiego konkursu „Pracodawca – organizator

pracy bezpiecznej” oraz kontynuowanie prowadzonego od dwóch lat programu

promocyjnego pn. „Przestrzeganie prawa pracy w ma ych zak adach pracy”,

propaguj cego zgodne z prawem post powanie w relacji pracodawca – pracownik.

W 2001 r. inspektorzy pracy przeprowadzili wg jednolitej metodyki kontrole w

2 052 ma ych zak adach (ok. 97% kontrolowanych zak adów to zak ady sektora

prywatnego), zatrudniaj cych ponad 15,7 tys. pracowników. Zestawienie najcz ciej

wyst puj cych nieprawid owo ci przedstawiono w tabeli (zastosowanie nowej

metodyki kontroli spowodowa o nieporównywalno danych z wynikami kontroli z lat

poprzednich).

168

Odsetek zak adów,w których stwierdzono


2001

Uwagi

stan obiektów i pomieszczepracy 28

przeciekaj ce dachy, ubytki w cianach i posadzkach, brakbalustrad na schodach, progi pomi dzy pomieszczeniamistwarzaj ce zagro enie upadku pracowników, niezgodna z wymogami przepisów wysoko pomieszcze pracy

pomieszczenia i urz dzeniahigienicznosanitarne 26

brak odr bnych szatni dla kobiet i m czyzn,odpowiedniego ich wyposa enia, brak kabin natryskowychoraz wydzielonych miejsc do spo ywania posi ków

urz dzenia i instalacjeenergetyczne 50

eksploatowanie uszkodzonych urz dze , przewodów, gniazd, prowadzenie przewodów przez drogi i przej cia, bezzabezpieczenia przed uszkodzeniem, brak przegl dów i pomiarów skuteczno ci ochrony przeciwpora eniowej,zabezpieczanie odbiorników naprawianymi bezpiecznikami

wentylacja 21 brak wentylacji grawitacyjnej lub niew a ciwa wentylacjamechaniczna

o wietlenie 22 niedostateczne nat enie o wietlenia wiat emelektrycznym, brak lub uszkodzone oprawy o wietleniowe

maszyny i urz dzenia techniczne 38brak lub niew a ciwe zabezpieczenie ruchomych cz cimaszyn i urz dze technicznych, brak urz dze do hamowania oraz wy czników awaryjnych

sk adowanie i magazynowaniesurowców i materia ów 38

magazynowanie butli z tlenem i acetylenem w jednympomieszczeniu, brak okre lenia dopuszczalno ci obci eniastropów i rega ów, sk adowanie materia ów w niestabilnych stosach, brak instrukcji sk adowania materia ów i wyrobów

badania i pomiary czynnikówszkodliwych dla zdrowia 51 brak aktualnych bada i pomiarów czynników szkodliwych

dla zdrowia wyposa enie pracowników w rodki ochrony indywidualnej 8 brak lub niew a ciwe wyposa enie w rodki ochrony

indywidualnej – dot. 731 pracowników szkolenie pracownikóww dziedzinie bhp- wst pne- podstawowe - okresowe

244124

bez szkolenia wst pnego dopuszczono do pracy 12,9%zatrudnionych; szkolenia podstawowego nie odby o 16,7%zatrudnionych; a szkolenia okresowego - 8,9%zatrudnionych

badania lekarskie pracowników: - wst pne- okresowe

2323

bez bada wst pnych dopuszczono do pracy 10,8%zatrudnionych; badaniom okresowym nie poddano 7,7%zatrudnionych

akta osobowe - prowadzenie dokumentacji- rzetelno prowadzenia dokumentacji

762

dokumentacji pracowniczej w ogóle nie prowadzono dlaoko o 6% zatrudnionych; nierzetelnie prowadzono akta 40%zatrudnionych

wiadectwa pracy - wydawanie wiadectw- tre wiadectw

1039

w tre ci wiadectw pracy m.in. wadliwie okre lano trybrozwi zania umowy o prac , brak by o wpisów niezb dnychdo ustalenia uprawnie pracowniczych i uprawnie z ubezpieczenia spo ecznego, brak pouczenia o rodkachodwo awczych

ewidencja czasu pracy - prowadzenie ewidencji- rzetelno prowadzenia ewidencji

2834

ewidencji czasu pracy w ogóle nie prowadzono dla ok. 20%zatrudnionych, a w odniesieniu do 27% - prowadzono jnierzetelnie, m.in. nie rejestrowano faktycznieprzepracowanego czasu pracy, równie w dni wolne od pracy i pracy w godzinach nadliczbowych

udzielanie urlopówwypoczynkowych 21

zaleg e urlopy mia o ok. 9,2% zatrudnionych; 11%pracowników nie udzielono urlopu w wymiarze 14 kolejnychdni kalendarzowych

wyp acanie wiadczeniaurlopowego 24 1 798 pracownikom nie wyp acono nale nego wiadczenia

w cznej kwocie 548 148 z otych

169

Wyniki kontroli wskazuj na niski poziom bezpiecze stwa i higieny pracy w

ma ych zak adach. Jest to niepokoj ce, zw aszcza e najwi cej nieprawid owo ciwi e si z bezpo rednim zagro eniem dla zdrowia lub ycia pracowników.

Dotyczy to w szczególno ci: urz dze i instalacji energetycznych, maszyn i urz dze

technicznych, sk adowania i magazynowania surowców i materia ów, a tak e bada i

pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia. Ponadto, a w 65% kontrolowanych

zak adów pracownicy nie zostali poinformowani o ryzyku, jakie wi e si z

wykonywan prac .

Podczas kontroli ustalono, e:

obowi zku zawiadomienia w a ciwego inspektora pracy o rozpocz ciu

dzia alno ci nie dope ni o 25% pracodawców;

wymaganego szkolenia bhp nie odby o 31 % pracodawców;

obowi zku utworzenia s u by bezpiecze stwa i higieny pracy nie dope ni o

25% pracodawców.

Zwraca uwag znaczna skala narusze przepisów dot. prowadzenia akt

osobowych pracowników oraz ewidencjonowania ich czasu pracy. Nierzetelne

prowadzenie dokumentacji pracowniczej wp ywa na ograniczenie mo liwo cikorzystania przez pracowników z ochrony przewidzianej przepisami prawapracy i formu owania roszcze przeciwko pracodawcy.

Naruszenia przepisów o urlopach cz sto wynikaj z: nieznajomo ci przepisów;

niejednoznacznego uregulowania niektórych kwestii, np. urlopu przys uguj cego

osobie podejmuj cej prac w ci gu roku kalendarzowego po przerwie w zatrudnieniu

rozpoczynaj cej si w poprzednim roku kalendarzowym; d enia do ograniczenia

kosztów wi cych si z ewentualnym zatrudnieniem dodatkowych pracowników;

unikania obowi zku wyp acania wiadczenia urlopowego.

Nie stwierdzono natomiast znacz cych narusze prawa w zakresie

nawi zywania i rozwi zywania stosunku pracy oraz wyp aty wynagrodzenia za prac

(nieprawid owo ci ujawniono w kilku procentach kontrolowanych zak adów i dotyczy y

one niewielkiej grupy pracowników).

Przedmiotem kontroli by y tak e zak adowe ród a prawa – regulaminy pracy

i wynagradzania. Regulaminu pracy nie sporz dzono w co pi tym kontrolowanym

zak adzie, za nieprawid owo ci zwi zane z jego tre ci stwierdzono u 62%

kontrolowanych pracodawców. W co trzecim zak adzie brak by o tak e regulaminu

170

wynagradzania, a – spo ród opracowanych regulaminów – nieprawid owo ci

stwierdzono w co czwartym.

Nale y podkre li , e w ocenie wielu pracodawców obowi zek opracowania

regulaminów jest tylko zb dnym obci eniem dla zak adu. Opini tak wyra aj

najcz ciej w a ciciele najmniejszych firm, zatrudniaj cych kilka osób. Wyniki kontroli

wskazuj , e wprowadzenie w ma ych zak adach regulaminów pracy i wynagradzania

nie ma bezpo redniego prze o enia na przestrzeganie prawa pracy, gdy

pracodawcy z regu y korzystaj z dost pnych na rynku gotowych wzorów

regulaminów, które s powieleniem zapisów Kodeksu pracy, bez dostosowania ich

tre ci do specyfiki zak adu (spe niaj wi c tylko wymóg formalny).

Najcz stsze przyczyny narusze prawaWed ug pracodawców:

trudna sytuacja finansowa firm wynikaj ca z dekoniunktury gospodarczej;

wysokie koszty zwi zane z dope nieniem obowi zków w zakresie

przeprowadzenia: oceny ryzyka zawodowego, bada i pomiarów czynników

szkodliwych dla zdrowia, profilaktycznych bada lekarskich oraz szkole w

dziedzinie bhp.

Wed ug inspektorów pracy:

niedostateczna znajomo przepisów prawa i zagadnie bhp, przy

jednoczesnym niezatrudnianiu i niekorzystaniu z us ug specjalistycznych

s u b.



- 162 decyzje skierowania pracowników do innych prac;

15 086 wniosków zawartych w wyst pieniach;

336 wniosków do kolegiów ds. wykrocze (s dów);

769 mandatów karnych na kwot 235 080 z .

171

Uzyskane efektyDo ko ca okresu sprawozdawczego zrealizowano 61% wydanych decyzji oraz

56% wniosków zawartych w wyst pieniach. Dzi ki temu: uzupe niono dokumentacj

pracownicz ; za o ono ewidencj czasu pracy; wyeliminowano nieprawid owo ci w

tre ci zawartych umów o prac ; ustalono prawid owy wymiar urlopu

wypoczynkowego. W zakresie bhp wyeliminowano nieprawid owo ci dotycz ce

przede wszystkim: stanu obiektów i pomieszcze pracy; zaplecza

higienicznosanitarnego; maszyn i urz dze technicznych; urz dze i instalacji

energetycznych, a tak e sk adowania i magazynowania surowców i materia ów.

Poprawiono warunki dla prawie po owy pracowników.

WnioskiCelowe jest podj cie dzia a w celu przyspieszenia prac legislacyjnych dot.:

wprowadzenia zró nicowanej sk adki na ubezpieczenie wypadkowe,

zwolnienia pracodawców zatrudniaj cych do 20 pracowników z obowi zku

tworzenia niektórych wewn trzzak adowych dokumentów, np. regulaminu

pracy i wynagradzania, bowiem w wielu przypadkach pracodawcy

ograniczaj si jedynie do formalnego spe niania tego wymogu, co nie ma

adnego prze o enia na przestrzeganie praworz dno ci w stosunkach

pracy.

Nale y rozwija dzia ania prewencyjne i promuj ce ochron pracy w ma ych

zak adach. W tym celu b dziemy:

rozszerza kampani promocyjn „Przestrzeganie prawa pracy w ma ych

zak adach” (organizowan dotychczas wspólnie ze Zwi zkiem Rzemios a

Polskiego), umo liwiaj c pracodawcom uzyskanie wiadectwa PIP o

dostosowaniu zak adu do wymogów prawa pracy;

opracowywa i udost pnia pracodawcom pakiety informacyjno-

edukacyjne nt. skutecznych strategii profilaktycznych;

nadawa pierwszej kontroli inspektora pracy w ma ym zak adzie charakter

g ównie doradczy i informacyjny.

Dla podniesienia poziomu wiedzy w dziedzinie ochrony pracy w ród

pracodawców – w a cicieli ma ych zak adów, po dane jest tak e mobilizowanie

172

organizacji pracodawców do zwrócenia uwagi na ten obszar zagadnie i zacie nienia

wspó pracy z organami nadzoru i kontroli warunków pracy.

W 2002 r. kontrole z wykorzystaniem jednolitych list kontrolnych

przeprowadzone b d w znacznie wi kszej grupie ma ych zak adów, co umo liwi

dokonanie oceny przestrzegania przepisów prawa pracy w ma ych firmach, z

uwzgl dnieniem rodzaju prowadzonej dzia alno ci.

Oprócz ww. kontroli, przeprowadzonych wg jednolitej metodyki, skontrolowano

w roku sprawozdawczym 45 372 ma ych zak adów, w których by o zatrudnionych

cznie prawie 301 tys. pracowników.


przygotowania pracowników do pracy – 19%;

urz dze i instalacji energetycznych – 12,3%;

obiektów i pomieszcze pracy – 11,2%.



wynagradzania za prac – 15,1%;

czasu pracy – 10,4%.

Nale y podkre li , e 13 250 kontroli przeprowadzono w zwi zku z badaniem

skargi. Zg aszane przez pracowników skargi najcz ciej dotyczy y nawi zywania i

rozwi zywania stosunku pracy oraz wyp aty wynagrodze .


- 12 945 decyzji wstrzymania prac,

- 4 420 decyzji skierowania pracowników do innych prac;


17 266 mandatów karnych na kwot 5 151 909 z ;

8 455 wniosków o ukaranie do kolegium ds. wykrocze (s du);

2 040 rodków oddzia ywania wychowawczego.

Do ko ca roku sprawozdawczego pracodawcy zrealizowali 69,1% decyzji oraz

57,9% wniosków zawartych w wyst pieniach.

173

7. Promowanie systemowych rozwi za w zakresie zarz dzaniabezpiecze stwem i higien pracy

Maj c na uwadze do wiadczenia krajów UE wskazuj ce na wysok

skuteczno systemowego zarz dzania bezpiecze stwem i higien pracy w

eliminowaniu i ograniczaniu oddzia ywania zagro e zawodowych, Pa stwowa

Inspekcja Pracy podj a dzia ania d ugofalowe (przewidziane na lata 2001-2003)

zwi zane z promocj systemów zarz dzania bezpiecze stwem i higien pracy w

polskich przedsi biorstwach. Dzia alno ta obejmuje pomoc przedsi biorstwom - ze

strony inspektorów pracy - w zaprojektowaniu i wdra aniu systemu zarz dzania bhp,

a tak e w ocenie jego funkcjonowania przez uczestniczenie w audytach wst pnych i

certyfikuj cych.

W latach 2001-2002 za o ono równie dokonanie oceny funkcjonowania

systemów zarz dzania bhp w przedsi biorstwach, które uzyska y certyfikat

wdro onego systemu, a w 2003 r. – oceny skuteczno ci wdro onych systemów, ze

szczególnym uwzgl dnieniem uzyskanych efektów w postaci zmniejszenia liczby

wypadków przy pracy oraz liczby pracowników zatrudnionych w warunkach

zagro enia czynnikami rodowiska i uci liwo ci pracy.

Na 3 lata zaplanowano te kontrole przeprowadzania przez pracodawców

oceny ryzyka zawodowego, jako obowi zku na o onego na nich przepisami prawa,

jednocze nie warunkuj cego odpowiednie dzia ania profilaktyczne i umiej tne

zarz dzanie w tej dziedzinie. Kontrole umo liwi powinny rozpoznanie skali

nieprawid owo ci wyst puj cych w ocenie ryzyka zawodowego, a tak e okre lenie

odpowiednich rodków zaradczych.

7.1. Wspomaganie przedsi biorstw wdra aj cych systemy zarz dzania bhp

W 2001 r. wspólnie z Centralnym Instytutem Ochrony Pracy kontynuowano

realizacj przedsi wzi cia pn. „System zarz dzania bhp w przedsi biorstwie”, na

podstawie programu promocji opracowanego w 1998 r. W ramach trzeciego etapu

pierwszej i drugiej edycji programu (nosz cego od 1999 r. nazw SMIP, b d c

skrótem angielskiej nazwy ”Safety Management Implementation Programme”) w

2001 r. przeprowadzono w 5 przedsi biorstwach audyty wst pne. Zespo y audytorów

sk ada y si z inspektorów pracy oraz pracowników CIOP.

174

Podczas audytu dokonano wst pnej oceny zgodno ci systemów z kryteriami

opracowanymi na podstawie wymaga normy PN-N-18001:1999. „Systemy

zarz dzania bezpiecze stwem i higien pracy. Wymagania.” Zespo y audytorów,

podobnie jak w roku poprzednim, pozytywnie oceni y podj te i przeprowadzone w

audytowanych przedsi biorstwach dzia ania, ukierunkowane na zaprojektowanie i

wdro enie systemu zarz dzania bhp. Stwierdzono, e sposób podej cia do

projektowania i wdra ania systemów zarz dzania bhp oraz uzyskane ju rezultaty

wskazuj na mo liwo osi gni cia zdolno ci tych systemów do spe nienia wymaga

normy PN-N-18001:1999.

W 2001 r. Centralny Instytut Ochrony Pracy wyda certyfikat zgodno ci

wdro onego systemu zarz dzania bezpiecze stwem i higien pracy z wymaganiami

normy PN-N-18001:1999 Miejskiemu Przedsi biorstwu Wodoci gów i Kanalizacji w

Lublinie Sp. z o.o. oraz Hucie Bankowa Sp. z o.o. w D browie Górniczej. W audytach

certyfikuj cych wdro one w tych przedsi biorstwach systemy zarz dzania

bezpiecze stwem i higien pracy brali udzia inspektorzy pracy.

Kontynuuj c prace zwi zane z pierwsz i drug edycj programu SMIP,

Pa stwowa Inspekcja Pracy i Centralny Instytut Ochrony Pracy przyst pi y w roku

sprawozdawczym do realizacji trzeciej edycji tego programu. Utworzono grup

33 inspektorów pracy oraz ustalono list 24 przedsi biorstw, które zg osi y swój

akces do wdra ania systemu zarz dzania bhp w ramach programu SMIP. W edycji

tej zast piono kursowe szkolenie inspektorów pracy - szkoleniem w ramach studium

podyplomowego w zakresie zarz dzania bezpiecze stwem i higien pracy,

zorganizowanego przez Centralny Instytut Ochrony Pracy.

W ramach wspó pracy z Centralnym Instytutem Ochrony Pracy inspektorzy

PIP brali równie udzia w audytach certyfikuj cych system zarz dzania bhp w dwóch

przedsi biorstwach nieuczestnicz cych w programie SMIP, tj. w Spó dzielni

Inwalidów ZGODA Zak ad Pracy Chronionej w Konstantynowie (woj. ódzkie) oraz w

Hucie Katowice w D browie Górniczej.

Inspektorzy pracy wspierali równie dzia ania zwi zane z wdra aniem

systemu zarz dzania bezpiecze stwem i higien pracy w:

Spó ce z o.o. NAFTOBAZY (Warszawa);

Przedsi biorstwie Eksploatacji Ruroci gów Naftowych „PRZYJA ” S.A.

(P ock);

175

Polskim Koncernie Naftowym „ORLEN” S.A. (P ock).

Przedsi biorstwa te s zaliczane do grupy przedsi biorstw stwarzaj cych –

wed ug kryteriów Dyrektywy UE Seveso II - zagro enie wyst pieniem powa nej

awarii przemys owej.

Wspólnie z Centralnym Instytutem Ochrony Pracy zorganizowano trzeci

krajow konferencj pn. „Zarz dzanie bezpiecze stwem i higien pracy w

przedsi biorstwie”. Celem konferencji by a wymiana praktycznych do wiadcze

przedsi biorstw wdra aj cych systemy zarz dzania bezpiecze stwem i higien

pracy oraz przedstawienie najnowszych metod, narz dzi i technik systemowego

zarz dzania bhp opracowanych w ramach prac badawczych i rozwojowych z tego

zakresu. W konferencji uczestniczyli przedstawiciele pracodawców, o rodków

naukowo – badawczych, inspekcji pracy, a tak e eksperci z Francji, Szwecji i Wielkiej

Brytanii. PIP przedstawi a referaty nt. „Dzia alno Pa stwowej Inspekcji Pracy w

promowaniu i wdra aniu systemów zarz dzania bezpiecze stwem i higien pracy w

polskich przedsi biorstwach” oraz „Koszty wypadków przy pracy w wietle bada

Pa stwowej Inspekcji Pracy”.

W roku sprawozdawczym polska inspekcja pracy zosta a w czona do

bli niaczego projektu polsko–francuskiego w dziedzinie bezpiecze stwa i higieny

pracy, realizowanego w ramach programu PHARE PL 99/IB-SO-01 „Dalsze

przejmowanie; wdra anie ustawodawstwa Unii Europejskiej w dziedzinie

bezpiecze stwa i higieny pracy”. Jednym z celów programu jest promocja systemów

zarz dzania bezpiecze stwem oraz oceny ryzyka. Wi cej informacji na temat

projektu zawiera rozdzia VII.

* * *

Z rozpoznania Pa stwowej Inspekcji Pracy wynika, e dzia ania zwi zane z

wdro eniem systemu zarz dzania bhp podj te zosta y dotychczas w 183

przedsi biorstwach, przy czym 36 przedsi biorstw - ze wzgl du na restrukturyzacj

lub trudn sytuacj ekonomiczn - zawiesi o dzia alno . W 166 przedsi biorstwach

dzia ania zwi zane z wdro eniem systemu zarz dzania bhp podj to we wspó pracy z

31 ró nymi jednostkami. W 17 przedsi biorstwach system zarz dzania wdra any jest

(lub by wdra any) wed ug projektów opracowanych we w asnym zakresie.

Certyfikaty wdro onych systemów zarz dzania bhp uzyska y 42 przedsi biorstwa, w

176

tym 4 przedsi biorstwa – certyfikaty podwójne (wydane przez jednostki krajowe i

zagraniczne). Certyfikaty te zosta y wydane przez 15 ró nych instytucji.

Przeprowadzone rozpoznanie wskazuje, e ma e zainteresowanie

pracodawców wdra aniem systemów zarz dzania bezpiecze stwem i higien pracy

wynika przede wszystkim z:

braku systemowych rozwi za motywuj cych pracodawców do podejmowania

dzia a na rzecz ochrony pracy;

przekonania wielu pracodawców, e zaanga owanie pracowników do

zaprojektowania i wdro enia systemu zarz dzania bhp, a tak e wydatkowanie

na te cele rodków finansowych, nie przyniesie wymiernych efektów w

poprawie stanu bezpiecze stwa i warunków pracy;

niskiego stopnia wiadomo ci wielu pracodawców odno nie kosztów, jakie

powoduj z e warunki pracy oraz korzy ci wynikaj cych z podejmowanych

dzia a prewencyjnych.

Wdra aniu systemu zarz dzania bhp nie sprzyja równie trwaj cy

w przedsi biorstwach proces ich restrukturyzacji.

Dotychczasowe do wiadczenia potwierdzaj , e koncepcj systemowego

zarz dzania bezpiecze stwem i higien pracy najbardziej zainteresowane s

przedsi biorstwa, które w ostatnich latach wdro y y system zarz dzania jako ci

oraz ochron rodowiska. Osi gni cie w tych dwóch dziedzinach konkretnych,

wymiernych efektów ekonomicznych jest najsilniejszym argumentem uzasadniaj cym

celowo rozwi za systemowych.

Wnioski

grono przedsi biorstw zainteresowanych wdra aniem nowoczesnych

rozwi za w dziedzinie zarz dzania bezpiecze stwem i higien pracy

powinno si znacznie poszerzy z chwil wprowadzenia sk adki na

ubezpieczenie wypadkowe, której wysoko uzale niona b dzie od kategorii

ryzyka wyst puj cego w danym przedsi biorstwie. Wówczas bowiem korzy ci

wynikaj ce z wprowadzenia systemu zarz dzania bhp b d wyra niejsze i

bardziej wymierne;

do wdra ania sytemu zarz dzania bhp powinno równie sk oni pracodawców

upowszechnienie wiedzy na temat kosztów, jakie powoduj z e warunki pracy

177

w powi zaniu z analiz korzy ci wynikaj cych z podj tych dzia a

prewencyjnych;

niezwykle wa na rola w promowaniu systemów zarz dzania bhp przypada

organizacjom pracodawców oraz organizacjom zwi zkowym. Wskazana jest

szersza promocja systemów zarz dzania bhp, np. podczas szkolenia kadry i

pracowników w dziedzinie bezpiecze stwa i higieny pracy, seminariów i

konferencji, a tak e przez rodki masowego przekazu;

Pa stwowa Inspekcja Pracy b dzie w dalszym ci gu promowa systemowe

zarz dzanie bezpiecze stwem i higien pracy i udziela przedsi biorstwom

praktycznej pomocy w ich wdra aniu. Uwa amy, e systemowe zarz dzanie

bhp wp ynie pozytywnie na popraw warunków i bezpiecze stwa pracy w

polskich przedsi biorstwach. Pozwoli równie na odci enie cz ci

inspektorów pracy od wykonywania rutynowych czynno ci kontrolnych w

du ych i rednich zak adach pracy i skierowanie ich do kontroli ma ych

zak adów, których jest najwi cej w nadzorze inspekcji pracy i wyst puje w nich

najwi cej nieprawid owo ci. Dzia ania promocyjne prowadzi b dziemy w

dalszym ci gu w cis ej wspó pracy z Centralnym Instytutem Ochrony Pracy.

7.2. Ocena systemów zarz dzania wdro onych w przedsi biorstwach

W 2001 r. ocen przeprowadzono w 17 przedsi biorstwach, które uzyska y

certyfikat wdro onego systemu zarz dzania bhp. Za o ono, e jej podstaw b dzie

kszta towanie si podstawowych mierników poziomu bezpiecze stwa i higieny pracy,

tj. liczby wypadków przy pracy (w tym miertelnych i powoduj cych ci kie

uszkodzenie cia a), wska nika cz stotliwo ci wypadków, a tak e liczby pracowników

pracuj cych w warunkach zagro enia czynnikami zwi zanymi ze rodowiskiem oraz

uci liwo ci pracy, w okresie przed i po wdro eniu systemu zarz dzania bhp.

W wyniku przeprowadzonego rozpoznania ustalono, e zmniejszenie liczby

wypadków ogó em nast pi o w 12 przedsi biorstwach (w 1 przedsi biorstwie w

2001 r. nie by o wypadków przy pracy). W 2 przedsi biorstwach liczba wypadków

wzros a, przy czym w jednym o 2 wypadki, a w drugim - o 44. W 3

przedsi biorstwach liczby wypadków powsta ych w 2001 r. by y takie same jak w

1998 r.

178

Wzrost wska nika cz stotliwo ci wypadków wyst pi w 5 przedsi biorstwach.

W 9 przedsi biorstwach wska nik cz stotliwo ci wypadków uleg zmniejszeniu, a w 3

- kszta towa si na niezmienionym poziomie.

W 1998 r. czynniki szkodliwe dla zdrowia wyst powa y w 15

przedsi biorstwach. W grupie tych przedsi biorstw zatrudnienie w 2001 r.

zmniejszy o si o 15,5%.

W 2001 r. w porównaniu do 1998 r.:

w 1 przedsi biorstwie wyeliminowano czynniki szkodliwe;

w 7 przedsi biorstwach zmniejszy si procentowy udzia pracowników

pracuj cych w warunkach zagro enia czynnikami zwi zanymi ze

rodowiskiem pracy w ogólnej liczbie zatrudnionych, a w 5

przedsi biorstwach udzia ten wzrós ;

w 4 przedsi biorstwach procentowy udzia pracowników zatrudnionych w

warunkach ww. zagro enia ukszta towa si na zbli onym poziomie.

Zagro enia zwi zane z uci liwo ci pracy w 1998 r. wyst powa y w

9 przedsi biorstwach. W grupie tych przedsi biorstw zatrudnienie w 2001 r.

zmniejszy o si o 18,5 %. W 2001 r. w porównaniu do 1998 r. w:

2 przedsi biorstwach wyeliminowano zagro enia zwi zane z uci liwo ci

pracy;

4 przedsi biorstwach zmniejszy si procentowy udzia pracuj cych w

warunkach zagro enia uci liwo ci pracy w ogólnej liczbie

zatrudnionych;

3 przedsi biorstwach udzia ten wzrós .

Z analizy kszta towania si przedstawionych mierników poziomu

bezpiecze stwa i higieny pracy wynika, e w 2001 r. w porównaniu do 1998 r.

poprawa stanu warunków i bezpiecze stwa pracy wyst pi a w 8 przedsi biorstwach.

W odniesieniu do 1 przedsi biorstwa pozytywnej oceny nie zani a zarejestrowany w

2001 r. wypadek miertelny, bowiem by to wypadek drogowy, który nie zosta

spowodowany przez pracownika tego przedsi biorstwa.

W grupie tych przedsi biorstw wyst pi o jednoczesne zmniejszenie:

ogólnej liczby wypadków oraz wska nika cz stotliwo ci wypadków;

udzia u procentowego pracuj cych w warunkach zagro enia czynnikami

szkodliwymi zwi zanymi ze rodowiskiem pracy w ogólnej liczbie

zatrudnionych;

179

procentowego udzia u pracuj cych w warunkach zagro enia uci liwo ci

pracy.

Spo ród 9 przedsi biorstw, w których nie uzyskano radykalnej poprawy

warunków bezpiecze stwa i higieny pracy szczególnie niekorzystna sytuacja

wyst pi a w 1 przedsi biorstwie, w którym w 2001 r. w porównaniu do 1998 r. - przy

spadku zatrudnienia o 25,4% - nast pi 22% wzrost liczby wypadków ogó em.

Ponadto o 3 wzros a liczba wypadków powoduj cych ci kie uszkodzenie cia a i o 2 -

wypadków miertelnych (wypadki te nie wyst powa y w 1998 r.). Dwukrotnie wzrós

wska nik cz stotliwo ci wypadków. Wzrós równie procentowy udzia pracowników

zatrudnionych w warunkach zagro enia czynnikami zwi zanymi ze rodowiskiem

pracy oraz uci liwo ci pracy - w ogólnej liczbie zatrudnionych. Nast pi o wi c

wyra ne pogorszenie poziomu bezpiecze stwa i higieny pracy.

W ocenie inspektora pracy wzrost wypadków w tym przedsi biorstwie wi e

si z wprowadzeniem nowej technologii, bez dokonania identyfikacji zagro e i

oceny ryzyka (co uniemo liwi o zastosowanie rodków zaradczych), a tak e z

niepodejmowaniem przez przedsi biorstwo dzia a profilaktycznych w zwi zku z

zaistnia ymi wypadkami przy pracy. Wp yn a na to równie trudna sytuacja

ekonomiczna, w jakiej znalaz o si przedsi biorstwo.

W opinii inspektorów pracy, niekorzystne dane dot. podstawowych mierników

poziomu bezpiecze stwa i higieny pracy wi si cz sto – paradoksalnie – z

prawid owo funkcjonuj cym w przedsi biorstwie systemem zarz dzania bhp.

Podniesienie wiadomo ci oraz uaktywnienie si pracodawców i pracowników

powoduje, e cz ciej zg aszane s przez pracowników lekkie wypadki przy pracy, a

tak e ujawnia si liczb pracowników zatrudnionych w warunkach zagro enia

czynnikami szkodliwymi dla zdrowia.

W 15 przedsi biorstwach, za zgod kierownika przedsi biorstwa, dokonano

oceny wybranych elementów systemu zarz dzania maj cych bezpo redni lub

po redni zwi zek z obowi zkami pracodawców, pracowników oraz zadaniami s u by

bhp okre lonymi w przepisach prawa pracy. Niedoci gni cia w systemie zarz dzania

bhp stwierdzono w nieznacznej liczbie przedsi biorstw. Dotyczy y one m.in.:

nieuwzgl dnienia w polityce bhp wszystkich podstawowych zobowi za , jakie

powinno podj kierownictwo zak adów;

niezgodnego z ustalon procedur post powania w celu identyfikacji zagro e

i oceny ryzyka zawodowego;

180

niewykorzystania wyników identyfikacji zagro e i oceny ryzyka zawodowego

przy ustalaniu celów ogólnych i szczegó owych;

niezgodnego z procedur wykonywania prac, które wi si ze znacznymi

zagro eniami;

nieustalenia aspektów z zakresu bhp, które b d monitorowane oraz

cz stotliwo ci monitorowania wybranych aspektów.

Informacja o ujawnionych niedoci gni ciach przekazana zosta a kierownictwu

przedsi biorstw.

System zarz dzania podlega procesowi sta ego doskonalenia. Nale y zatem

s dzi , e przyniesie on wymierne efekty tak e w przedsi biorstwach, w których

dot d ich nie uzyskano. Pa stwowa Inspekcja Pracy z uwag b dzie ledzi zmiany,

jakie zachodz i b d zachodzi w przedsi biorstwach, które wdro y y systemy

zarz dzania bhp, a szczególnie efekty w poprawie warunków pracy, wyra aj ce si

zmniejszeniem liczby wypadków, a tak e liczby osób zatrudnionych w warunkach

zagro enia czynnikami zwi zanymi ze rodowiskiem i uci liwo ci pracy. Prowadzi

b dzie równie okresowe oceny systemów zarz dzania bhp – przystosowuj c w tym

celu odpowiedni list kontroln .

7.3. Ocena ryzyka zawodowego

Kontrole przeprowadzono - wed ug listy kontrolnej - w 563 zak adach pracy, w

których zatrudnionych by o prawie 155 tys. pracowników, w tym 44,1 tys. kobiet i

1,1 tys. m odocianych. Lista kontrolna zosta a opracowana z uwzgl dnieniem

przepisów Kodeksu pracy i rozporz dzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia

26 wrze nia 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpiecze stwa i higieny pracy

oraz postanowie polskiej normy PN-N-18002:2000 „Systemy zarz dzania

bezpiecze stwem i higien pracy. Ogólne wytyczne do oceny ryzyka zawodowego”.

Ustalenia dokonane w trakcie kontroli przedstawiono w tabeli.

181




nieprawid owo ci

Uwagi

ocena ryzyka zawodowego 25podany odsetek dotyczy zak adów, w których nie dokonano ocenyryzyka zawodowego, ponadto w 54% zak adów nie dokonano jej nawszystkich stanowiskach pracy, a w 34% - bez udzia uzatrudnionych na tych stanowiskach pracowników

udokumentowanie ocenyryzyka zawodowego 25

nie udokumentowano wszystkich zagro e wyst puj cych nastanowiskach pracy (20% zak adów), nie udokumentowano oszacowania ryzyka (14% zak adów)

informowanie pracowników o ryzyku zawodowym 25

odsetek dot. zak adów, w których nie poinformowano pracownikówo ryzyku, w 35% zak adów nie ustalono sposobu informowania oryzyku zawodowym

przygotowanie oceny ryzykazawodowego 43 nie obejmowa o wszystkich zalecanych dzia a

zebranie informacji do ocenyryzyka zawodowego 26 nie zebrano potrzebnych informacji

identyfikacja zagro e 46nie zidentyfikowano wszystkich zagro e na stanowiskach pracy,cz sto ograniczono si tylko do wyników bada i pomiarów czynników szkodliwych wyst puj cych w rodowisku pracy

oszacowanie ryzykazawodowego 8 odsetek dotyczy zak adów, w których ocen ryzyka zawodowego

zako czono na etapie identyfikacji zagro edopuszczalno ryzykazawodowego 17 odsetek z liczby 515 zak adów, w których oszacowano ryzyko

zawodowe, ale nie okre lono jego dopuszczalno cidzia ania wynikaj ce z ocenyryzyka zawodowego 22 odsetek z liczby 367 zak adów, w których zachodzi a potrzeba

podj cia dzia a koryguj cych i/lub zapobiegawczych

Przygotowanie oceny ryzyka zawodowego najcz ciej nie obejmowa o m.in.:

wyznaczenia osoby odpowiedzialnej za zaplanowanie i koordynowanie dzia a

zwi zanych z ocen ryzyka zawodowego, przeszkolenia osób wyznaczonych do

oceny, okre lenia metody i kryteriów oceny oraz sposobu dokumentowania jej

wyników, ustalenia sposobu poinformowania pracowników o wynikach oceny ryzyka

zawodowego.

Nie zebrano m.in. informacji dotycz cych: lokalizacji stanowisk pracy i/lub

realizowanych na nich zada , osób pracuj cych na stanowiskach pracy, ze

szczególnym uwzgl dnieniem tych osób, dla których przyjmuje si inne szczególne

kryteria (np. kobiety w ci y, m odociani lub osoby niepe nosprawne), stosowanych

materia ów, wykonywanych operacji technologicznych, mo liwych skutków zagro e

wyst puj cych na stanowiskach pracy.

W procesie szacowania ryzyka zawodowego wyst pi y najcz ciej

nieprawid owo ci polegaj ce na: nieoszacowaniu ryzyka dla ka dego zagro enia

wyst puj cego na stanowisku, b dnym oszacowaniu ryzyka niepozwalaj cym na

182

prawid owe wyznaczenie jego dopuszczalno ci. Podobne nieprawid owo ci

wyst powa y w zakresie wyznaczania dopuszczalno ci ryzyka zawodowego.

Nale y zaznaczy , e w zak adach, w których zaplanowano dzia ania

koryguj ce lub zapobiegawcze wyst pi y przypadki niezrealizowania ustalonych

zamierze oraz nieprzeprowadzania ponownej oceny ryzyka zawodowego po

realizacji zaplanowanych dzia a , w celu sprawdzenia ich skuteczno ci.

Nieprawid owo ci w ocenie ryzyka zawodowego najcz ciej stwierdzano u

pracodawców zatrudniaj cych od 11 do 50 pracowników.

Przyczyny stwierdzonych nieprawid owo ciPracodawcy wskazuj na:

brak popularnej i atwo dost pnej literatury wskazuj cej zasady post powania

przy ocenie ryzyka zawodowego i jego dokumentowania;

brak dostatecznej liczby kompetentnych osób, jednostek organizacyjnych, do

których mo na si zwróci z problematyk oceny ryzyka zawodowego;

wysokie koszty szkolenia pracowników w zakresie oceny ryzyka zawodowego,

przeprowadzonego przez jednostki szkoleniowe.

Zdaniem inspektorów pracy przyczynami s :

brak lub niedostateczna wiedza o problematyce zwi zanej z ocen ryzyka

zawodowego zarówno w ród pracodawców, jak i pracowników;

niedostrzeganie przez wielu pracodawców oceny ryzyka zawodowego jako

narz dzia umo liwiaj cego pe n identyfikacj zagro e wyst puj cych na

poszczególnych stanowiskach pracy oraz pozwalaj cego na ustalenie

prawid owych dzia a , maj cych na celu ich eliminowanie lub ograniczenie

oddzia ywania;

przeprowadzanie oceny ryzyka przez osoby (cz sto jedn ), niemaj ce

dostatecznej wiedzy o zagro eniach wyst puj cych na stanowiskach pracy;

niew a ciwe wywi zywanie si z obowi zków w zakresie oceny ryzyka

zawodowego przez ekspertów spoza zak adu pracy;

wykorzystywanie do oceny ryzyka zawodowego i jego dokumentowania

dost pnych na rynku wydawniczym „wzorców”, nie zawsze adekwatnych do

specyfiki danego zak adu pracy i wyst puj cych na stanowiskach pracy

zagro e ;

183

ograniczanie oceny ryzyka zawodowego tylko do czynników szkodliwych dla

zdrowia wyst puj cych w rodowisku pracy;

niech osób oceniaj cych ryzyko zawodowe do przedstawienia dzia a

koryguj cych i/lub zapobiegawczych, w szczególno ci, je eli ich realizacja

powodowa aby poniesienie przez pracodawców dodatkowych wydatków.

Zastosowane rodki prawne378 decyzji;

1 362 wnioski w wyst pieniach.

Uzyskane efektyw 94 zak adach dokonano oceny ryzyka zawodowego (dotyczy o to 14 739

pracowników);

w 148 zak adach przeprowadzono ocen ryzyka zawodowego na

stanowiskach (grupach stanowisk), na których wcze niej jej nie

przeprowadzono (dotyczy o to 8 890 pracowników);

w 146 zak adach poinformowano 30 810 pracowników o ryzyku zawodowym

wyst puj cym na ich stanowiskach pracy;

w 78 zak adach wyznaczono osob odpowiedzialn za planowanie i

koordynowanie dzia a zwi zanych z ocen ryzyka zawodowego, a w 80

zak adach osoby wyznaczone do oceny ryzyka zawodowego zosta y

przeszkolone (dotyczy o to 2 186 pracowników);

w 89 zak adach okre lono metody i kryteria oceny ryzyka zawodowego, a w

59 zak adach - sposób dokumentowania wyników oceny ryzyka zawodowego;

w 162 zak adach zidentyfikowano zagro enia wyst puj ce na stanowiskach

pracy, które wcze niej nie by y ujawnione (dotyczy o to 11 722 pracowników);

w 40 zak adach oszacowano ryzyko zawodowe (dotyczy o to 3 714

pracowników);

w 105 zak adach oszacowano ryzyko zawodowe dla ka dego zagro enia

wyst puj cego na stanowisku pracy (dotyczy o to 7 542 pracowników);

w 95 zak adach dokonano ponownego oszacowania ryzyka na stanowiskach

pracy, na których oszacowanie ryzyka nie by o prawid owe (dotyczy o to

11 245 pracowników);

184

w 94 zak adach wyznaczono dopuszczalno ryzyka zawodowego (dotyczy o

to 14 739 pracowników);

w 91 zak adach wyznaczono dopuszczalno ryzyka dla ka dego zagro enia

(dotyczy o to 7 435 pracowników);

w 56 zak adach dokonano ponownego wyznaczenia dopuszczalno ci ryzyka

zawodowego (dotyczy o to 6 986 pracowników).



WnioskiUstalenia dokonane w czasie kontroli wskazuj na potrzeb :

kontynuowania kontroli, we wspó dzia aniu z Inspekcj Sanitarn ;

udzielania pracodawcom przez organizacje pracodawców i organizacje

zawodowe pomocy w organizacji szkole z zakresu oceny ryzyka

zawodowego;

szerokiego prezentowania problematyki oceny ryzyka zawodowego podczas

szkole pracowników s u by bhp, organizowanych przez Ogólnopolskie

Stowarzyszenie Pracowników S u by Bezpiecze stwa i Higieny Pracy;

upowszechniania w ród pracodawców wytycznych do oceny ryzyka

zawodowego - opracowanych przez jednostki naukowo-badawcze - w ramach

doradztwa prowadzonego przez inspektorów pracy.

G ówny Inspektor Pracy wyst pi , w maju 2002 r., do organizacji pracodawców

oraz Ogólnopolskiego Stowarzyszenia Pracowników S u by BHP z wnioskiem o

podj cie wspólnych dzia a w celu wyeliminowania nieprawid owo ci wyst puj cych

w ocenie ryzyka zawodowego.

185

8. Przedsi wzi cia na rzecz ochrony pracy w rolnictwie indywidualnymZ uwagi na cz stotliwo wypadków wi ksz ni w innych dzia ach

gospodarki, przedsi wzi cia prewencyjne w rolnictwie indywidualnym zaliczono do

dzia a priorytetowych w programie dzia ania PIP na lata 2001-2003. Pa stwowa

Inspekcja Pracy, nie dysponuj c ustawowymi uprawnieniami kontrolno-nadzorczymi

w odniesieniu do tego sektora, realizuje powy sze przedsi wzi cia poprzez dzia ania

o charakterze edukacyjnym, doradczym i popularyzatorskim. W ramach Programu

Pa stwowej Inspekcji Pracy w zakresie polityki informacyjno – promocyjnej w 2001

roku prowadzono kampani promocyjn „Bhp w rolnictwie – bezpieczne

gospodarstwo rolne”.

Zestawienie liczbowe wa niejszych inicjatyw edukacyjnych i promuj cych

problematyk ochrony pracy na wsi przedstawiono ni ej.

LiczbaWyszczególnienie2001 2000 1999

Uwagi

szkolenia bhp dla rolników uczestnicy tych szkole

48614,4 tys.

59419,6 tys.

46015,5 tys.

wyk ady w szko ach rolniczych s uchacze wyk adów

30910,0 tys.

29711,2 tys.

35613,8 tys.

pogadanki nt. bhp w szko ach wiejskich uczniowie – s uchacze pogadanek

70023,1 tys.

51415,6 tys.

50316,9 tys.

konkursy bhp dla rolników 73 51 70olimpiady, konkursy dla dzieci i m odzie ywiejskiej 141 171 122

punkty informacyjno-doradcze na imprezachrolniczych 126 80 83

oko o 15% szkole bhp dla rolników, 64% wyk adów - nt. bhp - dla uczniów szkó rolniczych oraz 84% pogadaneknt. bezpiecze stwa w gospodarstwie rolnym i bezpiecznej pomocyrodzicom w gospodarstwie inspektorzy pracy zorganizowali samodzielnie. Pozosta e touczestnictwo i wspó organizacjaszkole i wyk adów wspólnie z innymipartnerami (KRUS, o rodki doradztwarolniczego, kó ka rolnicze i in.)

Szkolenia dla rolników obejmowa y g ównie zagadnienia bhp w produkcji

rolnej i zwierz cej, przy stosowaniu zabiegów agrotechnicznych, problematyk

bezpiecze stwa dzieci w gospodarstwie rolnym itp. Niejednokrotnie zagadnienia bhp

prezentowane by y jako blok tematyczny podczas ró nego rodzaju szkole

zawodowych, zebra gminnych, szkole organizowanych dla rolników przez zwi zki

plantatorów i hodowców, ko a gospody wiejskich. Inspektorzy pracy uczestniczyli

tak e w prezentowaniu zagadnie bhp rolnikom przebywaj cym na rehabilitacji w

sanatoriach KRUS.

Z dotychczasowych do wiadcze wynika, e zainteresowanie rolników

szkoleniami wzrasta, gdy jest po czone z praktycznymi pokazami bezpiecznej

obs ugi sprz tu rolniczego, wymiany os on wa ów przegubowo-teleskopowych, a

186

tak e – gdy organizowane jest przy osobistym zaanga owaniu miejscowych

so tysów. Generalnie mo na oceni , e so tysi otwarci s na tak wspó prac , sami

te ch tnie uczestnicz w zaj ciach. Np. w 2001 r. przeszkolono 670 so tysów, w tym

320 wys ucha o wyk adów nt. bhp w rolnictwie podczas narad i zebra

organizowanych przez w adze gminne. Kilkuset innych uczestniczy o

w 13 konkursach z cyklu „So tys liderem bhp na wsi”. Znaczn cz takich

przedsi wzi organizowano we wspó pracy z regionalnymi oddzia ami Krajowego

Stowarzyszenia So tysów. Najwi ksz aktywno w tym obszarze przejawiali so tysi

z Wielkopolskiego i Ma opolskiego Stowarzyszenia So tysów oraz ze Stowarzyszenia

So tysów Ziemi Kieleckiej.

Systematycznie i znacz co wzrasta liczba prelekcji dla dzieci z wiejskichszkó podstawowych i gimnazjalnych, na temat bezpiecznych zachowa i zasad

bezpiecznej pomocy rodzicom w gospodarstwie rolnym. W porównaniu do roku 2000

liczba tych prelekcji wzros a o 36%, a liczba ich uczestników o 48%. Trzeba doda ,

e dzieci s wdzi cznymi i ch onnymi s uchaczami tre ci przekazywanych podczas

prelekcji i nale y mie nadziej , e b dzie to procentowa w przysz o ci.

W zwi zku z ustaleniami dokonanymi w lipcu 2001 r. przez G ównego

Inspektora Pracy i Naczelnika ZHP w sprawie udzia u organizacji harcerskiej w

dzia aniach promocyjnych w rolnictwie, osiem okr gowych inspektoratów tak

wspó prac rozpocz o jeszcze w roku sprawozdawczym. W jej efekcie inspektorzy

pracy spotkali si z 560 harcerzami wywodz cymi si ze rodowiska rolniczego i

przebywaj cymi na obozach harcerskich. Poruszana by a problematyka

bezpiecznych zachowa w gospodarstwie oraz wykazu prac, których nie powinny

wykonywa dzieci z uwagi na zagro enie dla ich zdrowia i rozwoju.

W dniu 6 marca 2001 r. zaktualizowano porozumienie w sprawie wspó pracy

na rzecz poprawy stanu bezpiecze stwa i higieny pracy w rolnictwie indywidualnym z

13 grudnia 1995 r. Aktualizacja ta nada a porozumieniu bardziej kompleksowy

charakter, przejawiaj cy si m.in. w:

rozszerzeniu liczby jego sygnatariuszy (porozumienie podpisali: Minister

Rolnictwa i Rozwoju Wsi, Prezesi: Kasy Rolniczego Ubezpieczenia

Spo ecznego, Krajowego Zwi zku Rolników, Kó ek i Organizacji Rolniczych,

Agencji W asno ci Rolnej SP, Zarz du Federacji Pracodawców - Dzier awców

i W a cicieli Rolnych, Krajowej Rady Izb Rolniczych, Zarz du G ównego

Zwi zku Ochotniczych Stra y Po arnych RP, Krajowego Stowarzyszenia

187

So tysów oraz Przewodnicz cy Zarz du G ównego Zwi zku Zawodowego

Pracowników Rolnictwa w RP);

obj ciu zakresem porozumienia wszystkich sektorów rolnictwa, a nie, jak

wcze niej, tylko rolnictwa indywidualnego;

uwzgl dnieniu problematyki bezpiecze stwa dzieci w gospodarstwie rolnym;

udziale sygnatariuszy porozumienia w corocznym planowaniu i uzgadnianiu

wspólnych przedsi wzi obj tych zakresem porozumienia.

Jednym z pierwszych efektów porozumienia by udzia jego sygnatariuszy w

organizacji festynu „Bezpieczna praca w gospodarstwie rolnym”, który odby si w

dniach 23-24 czerwca 2001 r. w ramach „Dni Otwartych Drzwi Wojewódzkiego

O rodka Doradztwa Rolniczego w osiowie”. Jednym z g ównych punktów festynu

by a dyskusja - w gronie sygnatariuszy poszerzonym o przewodnicz c Rady

Ochrony Pracy przy Sejmie - nt. najwa niejszych problemów ochrony zdrowia i

bezpiecze stwa pracy w rolnictwie. Na terenie wystawowym funkcjonowa y punkty

informacyjno-doradcze PIP, KRUS, AWRSP i inne, w których rolnicy mogli uzyska

porady nt. bezpiecze stwa pracy, ubezpiecze spo ecznych, prawa pracy oraz

zaopatrzy si w tematyczne wydawnictwa. Inicjatywa spotka a si z

zainteresowaniem rolników i pracowników rolnictwa. Impreza by a na ywo

transmitowana w programie I TVP oraz w programach telewizji i radiostacji lokalnych.

W miesi cach letnich inspektorzy pracy prowadzili wizytacje prac niwnych.

Szczególna uwaga po wi cona bezpiecze stwu pracy przy zbiorze zbó jest

nieprzypadkowa. Najwi ksza cz stotliwo wypadków przy pracy w rolnictwie ma

miejsce w tym okresie. Jest to konsekwencj kumulacji wielu operacji

technologicznych (zbiór i om oty zbó , prasowanie s omy, transport zbiorów,

dosuszanie zbo a, podorywki). Przy tych pracach stosowana jest du a liczba nie

zawsze sprawnego sprz tu i narz dzi. Intensywnej, wykonywanej w po piechu pracy

doros ych towarzysz dzieci, bawi c si lub pomagaj c rodzicom.

Przeprowadzono cznie prawie 6,5 tys. wizytacji stanowisk prac niwnych, na

których pracowa o 12,5 tys. rolników. Dokonano przegl du stanu technicznego

6,4 tys. ci gników, 5,6 tys. przyczep rolniczych, 3,4 tys. kombajnów i 2,8 tys. innych

maszyn u ywanych przy tych pracach. Najwa niejsze nieprawid owo ci stwierdzone

w trakcie wizytacji przedstawia poni sze zestawienie.

188

Odsetek niesprawnych maszyn(w stosunku do liczby ocenianych)

w latach:Maszyny i sprz t poddany ocenie

2001 2000 1999

Uwagi

ci gniki u ywane podczas prac niwnych 57 59 59

kombajny zbo owe 69 66 60

wa y przegubowo-teleskopowe 73 70 64

inne maszyny u ywane przy sprz cie zbó 69 b.d. 65

przyczepy rolnicze 57 65 54

stwierdzono ponadto m.in.: - 2 310 przypadków niebezpiecznychsposobów przewozu osób (w tym 1 140 naza adowanych zbo em przyczepach iwozach, 1 170 na zaczepach i pomostachprzyczep i maszyn oraz b otnikach ci gników)- 210 przypadków usuwania zapcha przy pracuj cych prasach bez wy czenia nap du- 720 przypadków zastosowanianiebezpiecznych sposobów agregowaniaci gników z maszynami niwnymi i 1 800 z przyczepami (56% ogó u ocenianychzestawów)

Na wizytowanych stanowiskach przebywa o ok. 2,4 tys. dzieci, z których

prawie 1 300 (54% ogólnej liczby) wykonywa o prace niebezpieczne i szkodliwe.

Jak wynika z powy szego zestawienia, stan techniczny sprz tu niwnego

utrzymuje si na wysoce niezadowalaj cym poziomie.

Ocen stanu bhp w gospodarstwach rolnych i przy prowadzonych pracach

sezonowych dokonywano w trakcie 1 900 innych wizytacji, z których:

750 dotyczy o sezonowych prac polowych (innych – poza niwami);

250 przeprowadzono w gospodarstwach, które zg osi y akces do

organizowanych konkursów pod has em „Bezpieczne gospodarstwo

rolne”;

90 po wi conych by o badaniom wypadków przy pracy;

65 dotyczy o oceny bezpiecze stwa praktyk zawodowych uczniów ze

szkó rolniczych.

Podstawowy cel takich wizytacji to ocena stanu bhp i wiadczenie doradztwa na

temat sposobów likwidacji stwierdzonych zaniedba i zagro e wypadkowych w

gospodarstwie.

Nie sposób jest wymieni ca ego zakresu i ró norodno ci podejmowanych

przedsi wzi prewencyjnych. Dzia aniom tym sprzyja coraz lepsza, wielokierunkowa

wspó praca z instytucjami i organizacjami rolniczymi, w szczególno ci tymi, które

reprezentowane s w ww. porozumieniu z 6 marca 2001 r. w sprawie wspó pracy na

rzecz poprawy stanu bhp w rolnictwie. Na wsparcie, nie tylko deklaratywne, mo emy

liczy ze strony parlamentarzystów uczestnicz cych w pracach Rady Ochrony Pracy

oraz Wojewódzkich Komisji ds. BHP w Rolnictwie. Coraz widoczniejsze jest poparcie

189

naszych dzia a ze strony duchownych katolickich, a po spotkaniu G ównego

Inspektora Pracy z Ordynariuszem Prawos awnej Diecezji Lubelsko-Che mskiej -

tak e ze strony duchowie stwa prawos awnego.

Nawi zana w drugiej po owie 2001 r. wspó praca ze Zwi zkiem Harcerstwa

Polskiego i przyj ty program nieobozowej akcji letniej na 2002 r. pozwalaj liczy na

zaanga owanie si harcerzy ZHP w promocj problematyki ochrony pracy na wsi

oraz organizowanie czasu wolnego dzieciom wiejskim podczas wakacji.

Wysoko nale y oceni zaanga owanie si Redakcji Rolnej Telewizji Polskiej

oraz patronat kierownictwa TVP w przekaz medialny akcji „Bezpieczna praca w

gospodarstwie rolnym” podczas „Dni Otwartych Drzwi” w osiowie, a tak e w

prezentowanie tematyki bhp w programach „Nasza Gmina” i „Agrolinia”. Pozwala to

mie nadziej na trwa obecno powy szej problematyki w tym najwi kszym i

najwa niejszym polskim rodku przekazu. Popularyzacji spraw bhp, w tym dot.

zapobiegania wypadkom przy pracy i wypadkom dzieci w gospodarstwie rolnym,

dobrze s u y y publikacje tak e w innych mediach. Wg szacunków, w 2001 r.

problematyce bhp w rolnictwie po wi cono ogó em ponad 250 publikacji, reporta y i

wywiadów w prasie centralnej, regionalnej i bran owej, 40 audycji radiowych i 30

telewizyjnych. Popularyzacja ta jest bardzo wa nym elementem prewencji

zawodowej. Rolnicy, ledz c publikacje i audycje, nabieraj przekonania o wa no ci i

potrzebie powa nego traktowania zagadnie bezpiecze stwa pracy.

Z innych dzia a promocyjnych, podejmowanych przez PIP mo na wymieni :

opracowanie programu przedsi wzi w sferze rolniczej prewencji

zawodowej pod k tem ich wykorzystania medialnego;

przygotowanie materia ów na potrzeby cyklu felietonów po wi conych

bezpiecze stwu pracy na wsi, z uwzgl dnieniem bezpiecze stwa dzieci, w

programie TVP „Agrolinia”;

wystosowanie listu do ksi y dziekanów Ko cio a rzymskokatolickiego na

temat kampanii informacyjno-promocyjnej w rolnictwie;

wydanie ulotek po wi conych bezpiecze stwu pracy w rolnictwie.

Dotychczasowe do wiadczenia inspekcji pracy w sferze rolniczej prewencji

zawodowej upowa niaj do generalnego wniosku o potrzebie kontynuacji i rozwijania

dzia a prewencyjnych w rolnictwie. W tych dzia aniach preferencje powinny mie

wszelkie formy promocji szeroko rozumianej ochrony pracy.

190

W dzia aniach prewencyjnych b dziemy d y do zacie nienia wspó pracy z

tradycyjnymi ju partnerami inspekcji pracy oraz poszukiwa nowych. Jako

szczególnie obiecuj c nale y potraktowa wspó prac z organizacjami harcerskimi

i mediami.

Informacj nt. wypadków przy pracy i chorób zawodowych w rolnictwie indywidualnym zawiera

rozdzia II.

191

IV B. PRZESTRZEGANIE PRAWA PRACY - WYNIKI KONTROLI UJ TYCH W PLANIE ROCZNYM

1. Kontrole dotycz ce stanu bezpiecze stwa pracy

1.1. Bezpiecze stwo pracy przy eksploatacji amoniakalnych instalacji ch odniczych

W 2001 r. skontrolowano 134 zak ady eksploatuj ce 144 amoniakalne

instalacje ch odnicze o ró nym stopniu nape nienia amoniakiem (od 0,1 do 65 Mg), w

tym 61 instalacji w zak adach mleczarskich, 24 w zak adach mi snych, 17 w

zak adach przetwórstwa owocowo-warzywnego, 16 w zak adach produkcji napojów,

4 instalacje ch odnicze w obiektach sportowo-rekreacyjnych (sztuczne lodowiska)

oraz 22 instalacje eksploatowane w zak adach prowadz cych inn dzia alno

gospodarcz . By y to zak ady kontrolowane w 1998 r., w których stwierdzono

wówczas najwi cej nieprawid owo ci. Spo ród obj tych kontrol zak adów, do

sektora prywatnego nale a o 125, do sektora publicznego - 9. Zatrudnia y one

cznie 36,9 tys. pracowników, w tym ok. 3,5 tys. na stanowiskach zwi zanych z

obs ug i konserwacj instalacji ch odniczych.

Celem kontroli by o dokonanie oceny trwa o ci efektów, uzyskanych w wyniku

realizacji decyzji i wniosków, wydanych przez inspektorów pracy przed trzema laty.

Zestawienie stwierdzonych nieprawid owo ci z porównaniem do 1998 r.

przedstawiono w tabeli.




2001 1998

Uwagi

ocena ryzyka zawodowego na stanowiskach pracy zwi zanych z eksploatacj amoniakalnej instalacjich odniczej

65 x) brak udokumentowanej oceny ryzyka zawodowego lub nieprawid owo przeprowadzona ocena

ocena zagro enia wybuchem 22 37niedokonanie klasyfikacji pomieszcze i przestrzenizewn trznych zajmowanych przez instalacj ch odniczpod wzgl dem zagro enia wybuchem

pomiary czynników szkodliwych dlazdrowia 16 40 brak lub nieaktualne pomiary czynników szkodliwych

dla zdrowia dotycz ce 1 104 pracownikówdokumentacja techniczna eksploatowanejinstalacji ch odniczej 4 23 nieprawid owo ci w opracowanej dokumentacji

technicznej

192

eksploatacja urz dze poddozorowych 4 13eksploatowanie urz dze ci nieniowych bezwymaganych decyzji wa ciwego organu dozorutechnicznego

instrukcje technologiczne, instrukcjeobs ugi i konserwacji urz dze 23 19 brak lub niewa ciwie opracowane instrukcje

organizacja wykonywania prac szczególnie niebezpiecznych

42

12

26

26

- brak wykazu prac niebezpiecznych;- nieokre lenie szczególnych wymogów prowadzenia prac niebezpiecznych

oznakowanie identyfikacyjnepomieszcze i urz dze wchodz cych w sk ad instalacji

43 23

brak trwa ego oznakowania identyfikacyjnegopomieszcze instalacji ch odniczej, aparatów i urz dze ,ruroci gów technologicznych, g ównych zaworówodcinaj cych i regulacyjnych oraz kierunku przep ywumediów w ruroci gach

zabiegi antykorozyjne instalacji 18 31 niepoddawanie instalacji zabiegom antykorozyjnym

przegl dy zaworów bezpiecze stwa 19 31niepoddawanie zaworów bezpiecze stwasystematycznym (co najmniej 2 razy w roku)udokumentowanym przegl dom wykonywanym przezosoby uprawnione

wentylacja awaryjna 18 33 brak lub nieskuteczna wentylacja, albo wykonana nie w wersji przeciwwybuchowej

o wietlenie bezpiecze stwa 17 27 instalacja wykonana nie w wersji przeciwwybuchowej,brak lub niesprawne o wietlenie

urz dzenia sygnalizuj ce nadmierne(ponad 2% obj.) st enie amoniaku w powietrzu

6 15brak urz dze sygnalizuj cych przekroczeniedopuszczalnego st enia amoniaku w powietrzu w maszynowniach i aparatowniach pracuj cych bezsta ego nadzoru

wspó dzia anie systemu detekcjiamoniaku z systemem zabezpieczeprzeciwwybuchowych

10 14

detektor przy przekroczeniu dopuszczalnego st eniaamoniaku w maszynowni i aparatowni nie powodowaautomatycznie: uruchomienia wentylacji awaryjnej i sygnalizacji alarmowej akustyczno-optycznej przedmaszynowni , ostrzegaj c przed wej ciem do niej bezsprz tu izoluj cego drogi oddechowe; wy czenia spodnapi cia wszystkich odbiorników pr du elektrycznego

sprz t do akcji ratowniczej 25 33 brak odpowiedniej liczby sprz tu lub sprz tniesprawny albo nieprawid owo rozmieszczony

przygotowanie pracowników wyznaczonych do akcji ratowniczej 54 29

brak bada lekarskich stwierdzaj cych mo liwopracy w aparatach oddechowych, brak szkolespecjalistycznych i wicze praktycznych w pozorowanych akcjach ratowniczych

organizacja sytemu udzielania pierwszejpomocy przedlekarskiej 34 14 niewystarczaj ce wyposa enie apteczek; brak

instrukcji udzielania I pomocy x) problemu nie badano

Wyniki kontroli wskazuj na pewn popraw stanu bezpiecze stwa pracy przy

eksploatacji amoniakalnych instalacji ch odniczych, zw aszcza w zakresie

zapewnienia wymaganej dokumentacji technicznej eksploatowanych instalacji,

instrukcji technologicznych i obs ugi, dopuszczania do pracy pracowników obs ugi i

konserwatorów instalacji posiadaj cych wymagane uprawnienia, wyposa enia

maszynowni i aparatowni w wymagan wentylacj awaryjn i odpowiedni w

stosunku do powierzchni pomieszczenia liczb detektorów amoniaku.

193

Jednak w wielu przypadkach stwierdzono nietrwa o efektów, uzyskanych w

wyniku realizacji rodków prawnych wydanych przez inspektorów pracy przed trzema

laty. wiadcz o tym wyst puj ce nieprawid owo ci tego samego rodzaju,

szczególnie dotycz ce oznakowania identyfikacyjnego ruroci gów technologicznych,

g ównych zaworów odcinaj cych i reguluj cych oraz kierunku przep ywu mediów, a

tak e opracowania instrukcji konserwacji urz dze instalacji ch odniczej, poddawania

zaworów bezpiecze stwa systematycznym przegl dom i zabiegom konserwacyjnym,

poddawania instalacji zabiegom antykorozyjnym, organizacji wykonywania prac

niebezpiecznych, jak równie przygotowania do akcji ratowniczej w przypadku

awaryjnego wycieku amoniaku z instalacji.

Niepokój musi budzi nieprzeprowadzenie udokumentowanej oceny ryzyka

zawodowego w 65% kontrolowanych zak adów eksploatuj cych amoniakalne

instalacje ch odnicze, gdzie to ryzyko jest szczególne i wymaga odpowiednich

dzia a prewencyjnych.

Podobnie jak w 1998 r. najwi cej nieprawid owo ci wyst powa o w zak adach

eksploatuj cych instalacje o niewielkim (do 0,5 Mg) i rednim (2,5-10 Mg) stopniu

nape nienia amoniakiem, g ównie w ma ych i rednich (zatrudniaj cych do 100

pracowników) zak adach mleczarskich i mi snych.

Najcz stsze przyczyny narusze prawaPracodawcy (w szczególno ci w ma ych i rednich zak adach przetwórstwa

rolno-spo ywczego) nieprawid owy stan bhp najcz ciej usprawiedliwiali trudn

sytuacj ekonomiczn zak adu, wynikaj c z aktualnej sytuacji gospodarczej kraju,

ze wzrostu konkurencji w bran y i zbyt du ych obci e finansowych na rzecz

pa stwa (podatki bezpo rednie i po rednie, sk adki ubezpieczenia spo ecznego

pracowników itp.).

W ocenie inspektorów pracy do przyczyn tych nale tak e:

nieznajomo lub lekcewa enie przez pracodawców przepisów i zasad bhp

oraz norm technicznych dotycz cych u ytkowanych instalacji;

niedocenianie przez pracodawców oceny ryzyka zawodowego na

stanowiskach pracy, wynikaj ce cz sto z braku wiedzy na temat metod

dokonywania oceny ryzyka oraz nieznajomo ci wyst puj cych zagro e ;

zaniedbania ze strony s u b technicznych oraz osób sprawuj cych nadzór nad

pracownikami;

194

nieprzywi zywanie przez pracodawców nale ytej wagi do przygotowania

pracowników obs uguj cych instalacj ch odnicz w zakresie ratownictwa

chemicznego, wynikaj ce cz sto ze z udnego poczucia bezpiecze stwa,

szczególnie w zak adach, w których w okresie prowadzenia dzia alno ci nie

wyst powa y awarie b d zdarzenia wypadkowe, zwi zane z

niekontrolowanym wyciekiem amoniaku;

brak aktu prawnego reguluj cego kompleksowo problematyk bhp przy

eksploatowaniu amoniakalnych instalacji ch odniczych. Aktualnie

obowi zuj ce rozporz dzenie Ministra Rolnictwa i Gospodarki ywno ciowej

z dnia 14 lutego 1995 r. w sprawie bezpiecze stwa i higieny pracy przy

obs udze i konserwacji amoniakalnych instalacji ch odniczych odnosi si

wy cznie do instalacji amoniakalnych eksploatowanych w zak adach

przetwórstwa rolno - spo ywczego i ch odniach sk adowych. Tymczasem

instalacje tego rodzaju u ytkowane s równie w zak adach prowadz cych

inn dzia alno gospodarcz - chemicznych, farmaceutycznych, s u by

zdrowia, obiektach rekreacyjno - sportowych (sztuczne lodowiska). Ponadto

rozporz dzenie to nie reguluje wielu problemów o istotnym znaczeniu dla

bezpiecze stwa pracy przy eksploatacji amoniakalnych instalacji

ch odniczych. Niektóre zawarte w nim postanowienia s sprzeczne z innymi

przepisami, np. z rozporz dzeniem MPiPS z dnia 28.05.1996 r. w sprawie

rodzajów prac, które powinny by wykonywane przez co najmniej dwie osoby.

Zastosowane rodki prawne:1 462 decyzje, w tym:




10 wniosków do kolegiów ds. wykrocze ;


Ponadto skierowano 42 pisma profilaktyczne do innych, nieobj tych kontrol ,

zak adów u ytkuj cych amoniakalne instalacje ch odnicze oraz 15 pism do innych

organów nadzoru i kontroli (Pa stwowej Stra y Po arnej, inspektoratów dozoru

technicznego oraz terenowych organów nadzoru budowlanego).

195

Uzyskane efektyWykonanie decyzji i wniosków inspektorów pracy wydanych w wyniku kontroli

w 1998 r. zapewni o popraw stanu bezpiecze stwa pracy dla 8 tys. osób.

Wykonanie 84% decyzji i 81% wniosków inspektorów pracy wydanych w 2001 r.

poprawi o warunki bezpiecze stwa pracy 17,7 tys. pracowników. Bior c pod uwag

rodzaj zagro enia stwarzanego przez zak ady u ytkuj ce amoniakalne instalacje

ch odnicze i jego zasi g, nierzadko wykraczaj cy poza teren zak adu, wykonanie

tych decyzji wp yn o równie na ograniczenie zagro enia stwarzanego dla

okolicznej ludno ci.

Najwi ksze efekty w wyniku dzia alno ci kontrolnej PIP osi gni to np. w

Zak adach Mi snych "BYD-MAT" S.A. w Bydgoszczy, Zamra alni Owoców i Warzyw

"ELSNER-PRODUCT" Spó ka z o.o. w Lipnie, Zak adach Mi snych

"KO CIERZYNA" S.A., Okr gowej Spó dzielni Mleczarskiej w Tczewie,

"BONDUELLE POLSKA" Spó ka z o.o. w Gniewkowie, Siedleckich Zak adach

Drobiarskich "DROSED" S.A. - Zak ad Drobiarski w Toruniu, Spó dzielni

Mleczarskiej "JOGSER" w Sosnowcu, ZOOT Sp. z o.o. w Opolu, "CH ODNIACH

ZGODA" - Oddzia w Korczynie, Zak adach Mi snych "AGRYF" w Szczecinie,

Tarchomi skich Zak adach Farmaceutycznych "POLFA" S.A. w Warszawie, OSIR

”Krakowianka”, OSM w Nowym S czu.

Poprawa warunków bezpiecze stwa pracy w tych zak adach nast pi a

m.in. przez:

uzyskanie wymaganego stanu dokumentacji technicznej u ytkowanych

instalacji, instrukcji technologicznych, instrukcji obs ugi urz dze oraz

przestrzeganie wymogów dot. eksploatacji zbiorników ci nieniowych

wchodz cych w sk ad instalacji ch odniczych;

wyposa enie maszynowni i aparatowni ch odniczych w urz dzenia wentylacji

awaryjnej w wykonaniu przeciwwybuchowym;

wyposa enie pomieszcze zwi zanych z u ytkowaniem amoniakalnych

instalacji ch odniczych w o wietlenie bezpiecze stwa przystosowane do pracy

w warunkach zagro enia wybuchem;

wyposa enie maszynowni i aparatowni w odpowiednie urz dzenia do pomiaru

st e amoniaku w powietrzu, sygnalizuj ce powstanie zagro enia

spowodowanego przekroczeniem dopuszczalnego st enia;

196

uzyskanie wymaganych zmian w planach post powania na wypadek

awaryjnych wycieków amoniaku z instalacji ch odniczych i zatwierdzenie tych

planów przez komendy Pa stwowej Stra y Po arnej;

zapewnienie w a ciwego stopnia gotowo ci zak adów do efektywnego

dzia ania w sytuacji awaryjnego wycieku amoniaku z instalacji, w wyniku

organizowania praktycznych wicze w postaci pozorowanych akcji

ratowniczych.

WnioskiWyniki kontroli wskazuj na potrzeb :

prowadzenia systematycznych kontroli zak adów eksploatuj cych

amoniakalne instalacje ch odnicze, które powinny obj w szczególno ci

zak ady nowe i zmieniaj ce w a cicieli, eksploatuj ce instalacje o ma ym i

rednim stopniu nape nienia amoniakiem;

opracowania i wydania nowego rozporz dzenia w sprawie bezpiecze stwa i

higieny pracy przy obs udze i konserwacji amoniakalnych instalacji

ch odniczych, obowi zuj cego we wszystkich ga ziach gospodarki

narodowej. W tej sprawie G ówny Inspektor Pracy wyst pi do Ministra

Gospodarki.

1.2. Przestrzeganie przepisów i zasad bezpiecze stwa i higieny pracy przy

pakowaniu oraz magazynowaniu i dystrybucji substancji chemicznych stwarzaj cych

zagro enie dla zdrowia i ycia

Oceny przestrzegania przepisów i zasad bezpiecze stwa i higieny pracy przy

pakowaniu oraz magazynowaniu i dystrybucji substancji chemicznych stwarzaj cych

zagro enie dla zdrowia i ycia Pa stwowa Inspekcja Pracy dokona a po raz drugi.

Skontrolowano 127 zak adów, g ównie u ytkuj cych substancje chemiczne w

dzia alno ci produkcyjnej i us ugowej (61%). Dystrybutorzy substancji chemicznych -

krajowych i importowanych - stanowili 28% kontrolowanych zak adów, a producenci i

konfekcjonerzy - 11%. Kontrolowane zak ady stosowa y b d magazynowa y od kilku

do kilkudziesi ciu ró nych substancji chemicznych. Szczególn uwag zwrócono na

materia y niebezpieczne stosowane w budownictwie.

197

W kontrolowanych zak adach zatrudnionych by o 16 tys. osób. Firmy

zatrudniaj ce mniej ni 50 pracowników stanowi y 51%. Do sektora prywatnego

nale a o 90% kontrolowanych zak adów. Bezpo rednio przy substancjach

niebezpiecznych pracowa o prawie 3 tysi ce osób. Kontrol obj to 2 050 osób, tj.

prawie 70% wszystkich bezpo rednio zatrudnionych przy substancjach

niebezpiecznych.

Najistotniejsze nieprawid owo ci uj to w tabeli:




2001 2000

Uwagi

karty charakterystyki 65 52

niekompletno informacji zawartych w kartachcharakterystyki – brak informacji o kontrolinara enia, klasyfikacji preparatów, nazw ichsk adników – problem dotyczy 49%skontrolowanych kart charakterystyki, g ównie u producentów i dystrybutorów (w 2000 r. – 70%);brak kart wyst pi w 44% kontrolowanych zak adów(w 2000 r. – 52%) i dotyczy kart 26% substancjiniebezpiecznych (w 2000 r. – 40%)

etykietowanie 61 80

zamieszczanie informacji na etykiecie tylko w j zykuobcym stwierdzano najcz ciej u u ytkowników i dystrybutorów – dotyczy o 28% substancjiniebezpiecznych z importu (w 2000 r. – 47%);niezgodno informacji na etykiecie z wymogamiokre lonymi w rozp. MZiOS wyst pi a w 49%kontrolowanych zak adów (w 2000 r. – 80%) i polega a na braku informacji o zagro eniu i sposobiepost powania – nieprawid owo dot. 30%kontrolowanych substancji niebezpiecznych (w 2000 r. – 74%)

opakowania 72 45

nieprawid owo ci dot. 68% substancjiniebezpiecznych pakowanych w opakowania w asneodbiorców (w 2000 r. – 20%); w 48%kontrolowanych zak adów (w 2000 r. – 42%)stosowano opakowania bez wymaganego certyfikatu na znak U/N gwarantuj cego, esubstancje niebezpieczne s magazynowane i transportowane bezpiecznie – nieprawid owo dot.21% substancji (w 2000 r. – 29%); stosowanieprzeterminowanych opakowa z tworzywasztucznego wyst pi o w 19% kontrolowanychzak adów (g ównie u producentów i konfekcjonerów) i dotyczy o 10% substancji o w a ciwo ciach r cych(w 2000 r. – 4%)

198

magazynowanie 66 65

brak istotnych dla pracuj cych w magazynachinformacji, w tym: instrukcji sk adowania, za adunkuoraz post powania na wypadek awarii; w 65%kontrolowanych zak adów, tak samo jak w 2000 r.nie by y spe nione wymagania techniczne w magazynach substancji niebezpiecznych, m.in.:brak oznakowania, nierówno ci pod óg, brak myjek lub natrysków

szkolenie pracowników w zakresiebezpiecznego post powania z substancjami niebezpiecznymi

69 70nieprawid owo dotyczy a 82% osób obj tychkontrol , w tym przygotowuj cych substancjeniebezpieczne do transportu drogowego

Inspektorzy pracy negatywnie ocenili zw aszcza znakowanie substancji i preparatów niebezpiecznych stosowanych w budownictwie oraz ich kartycharakterystyki. Pracownikom budownictwa, stosuj cym na przyk ad utwardzacze,

kleje, materia y uszczelniaj ce, izoluj ce przed wilgoci i inne, nie s wi c

dostatecznie znane ich w a ciwo ci zagra aj ce zdrowiu i yciu oraz sposób

bezpiecznego post powania. Wiele z tych substancji, g ównie z importu,

oznakowanych by o etykietami w j zyku obcym i nie posiada o kart charakterystyki

lub by y one niekompletne.

Istotnym problemem, nadal wyst puj cym w bardzo du ej skali, jest

niezapewnienie przez pracodawców stosownych szkole osobom pracuj cym w

magazynach substancji niebezpiecznych i zaanga owanym w przygotowanie ich do

przewozu drogowego. Brak wiedzy o odpowiedzialno ci i obowi zkach,stosownie do wykonywanych czynno ci, generuje nowe nieprawid owo ci, jak

na przyk ad: za adunek substancji niebezpiecznych do opakowa , które powinny by

wycofane z u ytku lub skontrolowane (w przypadku u ytkowania opakowa

wtórnych).

Nale y zaznaczy , e tylko niewielki procent kontrolowanych zak adów

zajmowa si transportem materia ów niebezpiecznych. Pozosta e firmy zleca y

transport innym przewo nikom, cz sto nieb d cym w rozumieniu prawa pracy

pracodawcami i niepodlegaj cym kontroli inspekcji pracy. Chodzi tu zw aszcza o

jednoosobowe podmioty gospodarcze, którym na podstawie umowy cywilnoprawnej

zlecane s us ugi w zakresie transportu drogowego materia ów niebezpiecznych.

Przewo nicy ci na ogó nie s kontrolowani w zakresie przewozu drogowego

materia ów niebezpiecznych, poniewa najcz ciej nie s na drodze identyfikowani –

na pojazdach brak w a ciwego oznakowania (pomara czowymi tablicami).

199

Obowi zuj ce przepisy, obejmuj ce system bezpiecze stwa chemicznego, s

postrzegane przez pracodawców jako trudne do stosowania, ze wzgl du na ich

z o ono . Wymagaj wiedzy specjalistycznej, w szczególno ci dotyczy to przepisów

w zakresie przewozu drogowego materia ów niebezpiecznych. Dodatkowo ich

zrozumienie i przestrzeganie utrudnia nieprecyzyjno rozporz dzenia MZiOS z

1997 r., a tak e postanowienia Polskich Norm w zakresie etykietowania i pakowania,

które s sprzeczne z aktualnie obowi zuj cymi przepisami.

Nale y podkre li , e obecnie sytuacja prawna powinna sta si bardziej

czytelna, gdy w lutym 2002 r. wesz a w ycie ustawa o substancjach i preparatach

chemicznych - jednak pod warunkiem wydania przepisów wykonawczych do ww.

ustawy (przewiduje si wydanie oko o 18 rozporz dze ). Wg stanu na dzie 15

kwietnia 2002 r., ukaza o si tylko jedno rozporz dzenie wykonawcze do ww. ustawy

dotycz ce statutu Biura do spraw Substancji i Preparatów Chemicznych.

Przyczyny stwierdzonych nieprawid owo ci s podobne jak w 2000 r.: nieznajomo przepisów reguluj cych problematyk substancji

niebezpiecznych, w szczególno ci przez pracodawców stosuj cych

substancje niebezpieczne i prowadz cych ich dystrybucj ;

nieprecyzyjno rozporz dzenia MZiOS z 21 sierpnia 1997 r. w sprawie

substancji chemicznych stwarzaj cych zagro enie dla zdrowia i ycia - w

cz ci dot. dostarczania kart charakterystyki oraz tre ci etykiet;

brak nadzoru i sankcji karnych w stosunku do firm dostarczaj cych do

zak adów pracy substancje niebezpieczne, ale nieb d cych w rozumieniu

Kodeksu pracy pracodawcami;

niska wiadomo i wiedza osób bezpo rednio zaanga owanych w

dystrybucj , konfekcjonowanie substancji niebezpiecznych oraz osób

pracuj cych w magazynach, a tak e przy roz adunku i za adunku - w zakresie

wymaga dotycz cych bezpiecze stwa i higieny pracy przy pracach

wykonywanych z substancjami niebezpiecznymi;

tolerowanie przez odbiorców nieprawid owo ci w zakresie znakowania i kart

charakterystyki substancji niebezpiecznych (w a cuchu producent-

dystrybutor-u ytkownik).

200



- 2 decyzje skierowania do innych prac 26 osób;



17 wniosków do kolegiów ds. wykrocze .

Udzielono ponadto 584 porady techniczne oraz sporz dzono 222 meldunki o

nieprawid owo ciach (dot. kart charakterystyk, oznakowania i opakowa ),

wynikaj cych z zaniechania obowi zków przez producentów lub dystrybutorów,

którzy dzia ali na terenie innych województw. W oparciu o te meldunki wydano 811

decyzji, 286 wniosków zawartych w wyst pieniach, 34 mandaty oraz 9 wniosków do

kolegiów ds. wykrocze . W pozosta ych przypadkach nie by o to mo liwe, poniewa

wskazane firmy w rozumieniu Kodeksu pracy nie by y pracodawcami.

Uzyskane efektyzaopatrzenie ponad 200 substancji niebezpiecznych w karty charakterystyki

oraz spowodowanie usuni cia nieprawid owo ci w dalszych 260 kartach;

spowodowanie dostosowania informacji zamieszczonych na etykietach do

wymaga okre lonych w rozporz dzeniu Ministra Zdrowia i Opieki Spo ecznej

- dla ponad 200 substancji niebezpiecznych;

wyeliminowanie z u ytkowania w 19 zak adach opakowa z tworzyw

sztucznych (dla substancji niebezpiecznych), ze wzgl du na przekroczenie

dozwolonego terminu u ytkowania;

wyeliminowanie zagro enia wypadkowego przez niedopuszczenie do

stosowania w 58 zak adach opakowa transportowych z substancjami

niebezpiecznymi, nieposiadaj cych certyfikatu na znak U/N;

spowodowanie w 58 zak adach opracowania procedury bezpiecznego

wielokrotnego u ytkowania opakowa przeznaczonych do substancji

niebezpiecznych;

przeszkolenie oraz dostarczenie przez pracodawców oko o 700 osobom

pracuj cym w magazynach niezb dnych informacji, w formie instrukcji, na

201

temat za adunku, roz adunku i transportu substancji niebezpiecznych oraz na

wypadek awarii.



Wnioski

konieczne jest dokonanie uaktualnienia Polskich Norm dotycz cych sposobu

pakowania i etykietowania wyrobów zaliczonych do niebezpiecznych

substancji i preparatów chemicznych, w celu uwzgl dnienia w nich

obowi zuj cych przepisów prawnych oraz wyeliminowania postanowie

niezgodnych z tymi przepisami. W tej sprawie G ówny Inspektor Pracy

skierowa wyst pienie do Prezesa Polskiego Komitetu Normalizacji;

wskazane jest obj cie kontrol przewo ników substancji i preparatów

chemicznych, nieb d cych pracodawcami. W tej sprawie G ówny Inspektor

Pracy skierowa pismo do G ównego Inspektora Transportu Drogowego.

1.3. Zapobieganie ryzyku zawodowemu wynikaj cemu z obecno ci azbestu w

rodowisku pracy

Po raz trzeci, od wej cia w ycie przepisów dotycz cych zakazu stosowania

azbestu, w 2001 r. przeprowadzono kontrole wed ug ujednoliconych wytycznych.

Obj to nimi 183 zak ady, w wi kszo ci prywatne (73%), zatrudniaj ce 29,5 tys.

pracowników. W ród kontrolowanych by y m.in. zak ady prowadz ce dzia alno

produkcyjn i us ugow , zak ady u yteczno ci publicznej (przedszkola, szko y,

szpitale, kina) oraz spó dzielnie mieszkaniowe.

W 75 zak adach oceniono przestrzeganie przepisów obowi zuj cych przy

prowadzeniu prac zwi zanych z usuwaniem lub zabezpieczaniem wyrobów

zawieraj cych azbest. Zatrudnionych w nich by o oko o 10,7 tys. osób, w tym 520

bezpo rednio nara onych na azbest podczas wykonywania prac oraz 3 342 osoby

maj ce kontakt z py em azbestu w wyniku prowadzonych prac. W pozosta ych

zak adach kontrole mia y charakter prewencyjny i ogranicza y si do identyfikacji

obiektów i urz dze budowlanych oraz urz dze i procesów technologicznych, w

których zastosowano azbest.

202

Inspektorzy pracy wspó pracowali z terenowymi organami nadzoru

budowlanego oraz inspektoratami ochrony rodowiska. W szczególno ci mo liwo

korzystania z ich baz danych by a bardzo pomocna przy realizacji zada kontrolnych.

Informacje nt. nieprawid owo ci najcz ciej stwierdzanych podczas kontroli

zak adów usuwaj cych lub zabezpieczaj cych wyroby zawieraj ce azbestprzedstawiono w tabeli.

Odsetek kontrolowanychzak adów, w których



2001 2000 1999

Uwagi

posiadanie przez wykonawcówprowadz cych prace polegaj ce na usuwaniu azbestu - zezwolenia na dzia alno , w wyniku której powstajodpady niebezpieczne

42 54 67niektóre firmy, posiadaj ce zezwolenie, zleca yusuwanie wyrobów zawieraj cych azbest innym firmom,nieposiadaj cym zezwolenia. PIP poinformowa a o tym Inspekcj Ochrony rodowiska

zg oszenie przyst pienia do robótpolegaj cych na usuwaniu lub naprawiewyrobów zawieraj cych azbest w obiektach i urz dzeniach budowlanych - do w a ciwego organu nadzoru budowlanego

46 67 73PIP poinformowa a o problemie organy nadzorubudowlanego, wskazuj c na potrzeb podj cia dzia aw tym zakresie

profilaktyczne badania lekarskie 42 48 *)podczas kontroli stwierdzono, e 237 pracownikówspo ród 520 zatrudnionych przy pracach z azbestem nieby o poddanych lekarskim badaniom profilaktycznym,wst pnym lub okresowym

przeszkolenie w zakresie bhp osób bezpo rednio zatrudnionych przy pracach z azbestem oraznadzoruj cych te prace

54 57 83 dotyczy braku przeszkolenia 42 pracodawców lub pracowników nadzoru oraz 205 pracowników

sporz dzenie przed przyst pieniem do prac zwi zanych z usuwaniem azbestu –planu pracy okre laj cego jej metodyoraz zastosowane rodkizapobiegawcze minimalizuj ce ryzykozawodowe

57 68 81

skutkiem jest wykonywanie prac bez analizy zagro e ,oszacowania ryzyka zwi zanego z uwalnianiem siw ókien azbestowych i bez podj cia rodkówzapobiegaj cych nara eniu na py azbestu zarównopracowników, jak i osób postronnych

wydzielenie stref wykonywania pracprzy wyrobach azbestowych 32 51 33

oznakowanie wydzielonej strefy pracy w zagro eniu azbestem 46 53 60

powodowa o to nara enie na py azbestu innychpracowników i osób postronnych (mieszka ców osiedli,przechodniów)

wyposa enie pracowników w odzieprzystosowan do warunków pracy z azbestem

38 41 37 nieprawid owo mia a miejsce przede wszystkim w ma ych firmach us ugowych

przekazywanie odzie y do prania 30 51 60przekazywano odzie w opakowaniach nieszczelnych inieoznakowanych - nara enie na azbest osóbzatrudnionych w transporcie i przy praniu odzie yzanieczyszczonej azbestem

przestrzeganie zakazu spo ywaniaposi ków, picia napojów i palenia tytoniu w miejscu robót z azbestem

40 29 39 mimo wydania zakazów – pracownicy amali je np.pal c papierosy podczas wykonywania robót

post powanie z odpadami azbestowymi 49 52 42 nie przestrzegano przepisów dot. pakowania i znakowania odpadów azbestowych

203

rejestr pracowników nara onych na dzia anie czynników rakotwórczych 65 62 75 brak rejestru - nieprawid owo dotyczy a 261

pracowników

*) problemu nie badano

Wyniki kontroli wskazuj na sta pozytywn tendencj spadkow liczby

nieprawid owo ci, takich jak:

brak zezwolenia na wytwarzanie odpadów niebezpiecznych;

niezg oszenie robót budowlanych zwi zanych z azbestem organowi

nadzoru budowlanego;

niepodj cie czynno ci ograniczaj cych mo liwo nara enia na azbest

osób postronnych (niewydzielenie i nieoznakowanie strefy pracy w

zagro eniu azbestem, nieprzekazywanie do prania odzie y roboczej w

opakowaniu szczelnym);

nieprzeszkolenie osób bezpo rednio zatrudnionych przy pracach z

azbestem oraz nadzoruj cych te prace.

Podkre li nale y, e najwi ksza liczba nieprawid owo ci wyst pi a w

przedsi biorstwach, w których do pracy z azbestem dopuszczono pracowników bez

wymaganego przepisami szkolenia w zakresie bezpiecznego u ytkowania wyrobów

zawieraj cych azbest.

Nieprawid owo ci najcz ciej stwierdzane w zak adach u ytkuj cychwyroby zawieraj ce azbest zestawiono w tabeli.




2001 2000 1999

Uwagi

dope nienie przez pracodawców (w a cicieli lub zarz dców obiektówbudowlanych zawieraj cych wyrobyazbestowe) obowi zku przegl dutechnicznego

45 49 42pracodawcy nie chc ponosi kosztówzwi zanych z usuwaniem lub naprawwyrobów zawieraj cych azbest

81 70 65brak ogólnodost pnych informacji o laboratoriach wykonuj cych rozpoznanierodzaju azbestu

przegl d techniczny, w tym: - ustalenie rodzaju azbestu w wyrobach (chryzotyl , krokidolit);

- udzia osoby z uprawnieniami budowlanymi; 75 68 41

przegl d wykonany przez osobynieuprawnione jest niewiarygodny, a nie-w a ciwa ocena mo e skutkowazagro eniem publicznym

204

- ocena stanu technicznego i mo liwo cidalszego u ytkowania wyrobów zawieraj cych azbest 66 48 58

podczas kontroli w 2001 r. stwierdzono, ew 45 % obiektów zachodzi a potrzebabezzw ocznej wymiany lub naprawy wyrobów zawieraj cych azbest

Wyniki kontroli wskazuj , e pracodawcy, b d cy u ytkownikami b d

administratorami obiektów budowlanych, nadal nie dokonuj przegl du i oceny

stanu technicznego oraz mo liwo ci dalszego u ytkowania wyrobów zawieraj cych

azbest - aby nie ponosi kosztów zwi zanych z ich usuwaniem b d napraw .

Cz sto zani aj punktacj oceny stanu technicznego, odwlekaj c w ten sposób konieczny remont.

Najcz stsze przyczyny nieprawid owo ciW ocenie pracodawców:

brak dostatecznych rodków finansowych potrzebnych do spe nienia

wymaga przepisów;

nieznajomo przepisu wykonawczego do ustawy o zakazie stosowania

azbestu;

brak dost pnych laboratoriów wykonuj cych pomiary st e azbestu;

brak rzeczoznawców ds. oceny stanu wyrobów azbestowych.

W ocenie inspektorów pracy:

nadal niska wiadomo skutków zdrowotnych nara enia na azbestowe

w ókna respirabilne;

nieznajomo – zarówno przez pracodawców, jak i osoby nadzoruj ce prace z

azbestem oraz w a cicieli i administratorów obiektów budowlanych -

przepisów dotycz cych azbestu i czynników rakotwórczych;

brak lokalnych sk adowisk odpadów azbestowych;

brak restrykcji za naruszanie przez pracodawc przepisów prawa dotycz cych

azbestu;

oszcz dzanie przez pracodawców na wydatkach zwi zanych z

bezpiecze stwem pracy w kontakcie z azbestem.


- 5 decyzji z rygorem natychmiastowej wykonalno ci,

205


- 18 decyzji skierowania do innych prac 75 pracowników;

182 wnioski w 46 wyst pieniach;

23 mandaty karne na kwot 7 500 z ;

15 wniosków do kolegiów ds. wykrocze (dot. 31 wykrocze );


Ponadto skierowano pisma informacyjne do terenowych organów Inspekcji

Ochrony rodowiska – 27, nadzoru budowlanego – 81, Inspekcji Sanitarnej – 15. Do

organów administracji rz dowej i samorz dowej oraz pracodawców skierowano

335 pism profilaktyczno–informacyjnych.

Uzyskane efektyw przedsi biorstwach prowadz cych prace zwi zane z azbestem

przeszkolono w zakresie bhp wg obowi zuj cego programu 198 pracowników

i 34 pracodawców,

zapewniono 35 pracownikom odpowiednie warunki przechowywania rodków

ochrony indywidualnej;

na skutek decyzji inspektorów pracy (wstrzymanie prac) zlikwidowano

bezpo rednie nara enie na py azbestu 52 pracowników i ponad 3 tys. osób

postronnych, a w 7 miejscach robót wydzielono i oznakowano strefy

niebezpieczne, przeciwdzia aj c szkodliwemu oddzia ywaniu w ókien

azbestowych na osoby trzecie;

zidentyfikowano 569 obiektów budowlanych oraz urz dze technicznych z

wbudowanymi materia ami lub wyrobami zawieraj cymi azbest; w tej liczbie

stan techniczny 216 obiektów by z y i powodowa uwalnianie si w ókien

azbestowych do otoczenia, np. wydane przez inspektorów pracy z OIP w

Poznaniu rodki prawne spowodowa y usuni cie 87,3 ton elementów

zawieraj cych azbest, wbudowanych w obiektach budowlanych;

decyzja inspektora pracy w Krakowie spowodowa a zmian wykonawcy prac

usuwania azbestu w kinie “Kijów” i zlecenie wykonania prac przedsi biorstwu

posiadaj cemu uprawnienia w tym zakresie.



206


egzekwowania, by – zgodnie z rozporz dzeniem Ministra Gospodarki z

14.08. 1998 r. w sprawie bezpiecznego u ytkowania oraz usuwania wyrobów

zawieraj cych azbest - dokonywana by a kompetentna ocena ryzyka

zwi zanego z u ytkowaniem i usuwaniem wyrobów zawieraj cych azbest w

obiektach budowlanych. W tej sprawie G ówny Inspektor Pracy skierowa

pismo do G ównego Inspektora Nadzoru Budowlanego;

ustalenia dopuszczalnego st enia py ów azbestu w pomieszczeniach

przeznaczonych na pobyt ludzi po zako czeniu prac zwi zanych z azbestem,

bez wzgl du na ilo usuwanych odpadów azbestowych. W tej sprawie

G ówny Inspektor Pracy wyst pi w marcu 2001 r. do Ministra Zdrowia, który w

odpowiedzi poinformowa o podj tych pracach w tym zakresie;

utworzenia tymczasowych lokalnych sk adowisk odpadów azbestowych

(sk adowanie odpadów azbestowych „na dziko” powoduje niekontrolowane

zagro enie dla spo ecze stwa). G ówny Inspektor Pracy wyst pi do Ministra

rodowiska w tej sprawie;

kontynuowania kontroli w latach nast pnych, w cis ej wspó pracy z

terenowymi organami Inspekcji Ochrony rodowiska, nadzoru budowlanego i

Inspekcji Sanitarnej.

1.4. Bezpiecze stwo pracy w zak adach prowadz cych dzia alno budowlan

W 2001 r. skontrolowano cznie 2 413 zak adów pracy, zatrudniaj cych

63 985 osób na 2 660 placach budów. By y to przede wszystkim prywatne, ma e

zak ady (zatrudniaj ce do 20 osób), poniewa w latach poprzednich stwierdzono w

nich najwi ksz liczb nieprawid owo ci. Zagadnienia obj te kontrol oraz

stwierdzone w 2001 r. nieprawid owo ci zosta y zestawione w tabeli.

207

Odsetek budów, na których stwierdzono


2001 2000 1999

Uwagi

instalacje oraz urz dzenia elektroenergetyczne 55 51 59brak pomiarów ochrony p-pora eniowej oraz niew a ciweu ytkowanie i konserwowanieurz dze

budowa i eksploatacja rusztowa 26 21 25brak obarierowania, pionów komunikacyjnych, niew a ciweposadowienie itp.

rodki ochrony indywidualnej 38 40 39 brak lub niestosowanie ich przez pracowników

wykonywanie prac na wysoko ci bez zabezpiecze 44 45 47brak zabezpiecze otworów technologicznych i kraw dzip aszczyzn otwartych

miejsca i strefy niebezpieczne na placu budowy 24 20 21 niewygrodzenie i nieoznakowanie stref niebezpiecznych

sk adowanie materia ów budowlanych i odpadów oraz wyznaczanie stanowisk sk adowania 23 23 25

sk adowanie w miejscachniedozwolonych, niewyznaczaniestanowisk sk adowania

eksploatacja urz dze d wigowych i sprz tumechanicznego 18 14 12

stosowanie sprz tuuszkodzonego, niedopuszczonegodo pracy przez IDT

zabezpieczenie elementów obrotowych sprz tumechanicznego 19 17 23 brak stosownych urz dze

ochronnych

pomieszczenia higienicznosanitarne 36 31 27 brak pomieszcze lub ich niew a ciwe wyposa enie

zabezpieczenie placu budowy przed dost pem osóbpostronnych 8 6 7 brak lub niepe ne ogrodzenie

zabezpieczenie przed spadaj cymi z góry przedmiotami i materia ami 10 8 11 brak lub nieprawid owo wykonane

daszki ochronne

projekt organizacji robót budowlanych 13 12 10 prowadzenie robót bez projektu lub niezgodnie z nim

roboty ziemne i praca w wykopach 24 21 27prowadzenie robót w sposóbniebezpieczny lub bez odpowiednich zabezpiecze

szkolenia z zakresu bhp 21 23 21zatrudnianie osób nieprzeszkolonych w dziedziniebhp

badania lekarskie 18 20 19zatrudnianie pracowników bez poddania ich wymaganymbadaniom lekarskim

ocena ryzyka zawodowego 68 * *niewykonywanie oceny i nieinformowanie pracowników o ryzyku zawodowym

* - problem nie by badany w danym roku

Odsetek budów, na których stwierdzono nieprawid owo ci wzrós niemal

we wszystkich badanych grupach zagadnie . Potwierdza to wysoce niezadowalaj cy

od lat poziom bezpiecze stwa pracy w budownictwie. Nale y te podkre li , e w

zak adach budowlanych nader rzadko dokonuje si oceny ryzyka zawodowego,

208

identyfikacji zagro e i u wiadamiania pracowników o ryzyku, na jakie s nara eni.

Bez podj cia takich dzia a niemo liwe jest za prowadzenie w a ciwej i skutecznej

prewencji. Inspektorzy pracy zwracaj uwag , e nawet w ród tych pracodawców,którzy ocen ryzyka zawodowego przeprowadzili, cz sto jest ona obarczona istotnymi b dami, uniemo liwiaj cymi podj cie dzia a eliminuj cychwyst puj ce zagro enia.

Najcz stsze przyczyny nieprawid owo ciniski poziom wiedzy z zakresu bhp zarówno w ród pracowników, jak i

pracodawców;

minimalizacja kosztów budowy poprzez oszcz dzanie na wydatkach, które

mog yby zapewni wy szy poziom bezpiecze stwa oraz anga owanie

pracowników o niskich kwalifikacjach;

nieprzeprowadzanie oceny ryzyka zawodowego i nieinformowanie o nim

pracowników;

zbyt ma e zainteresowanie personelu sprawuj cego samodzielne funkcje

techniczne na budowie (kierownik budowy, kierownicy robót, inspektor

nadzoru inwestorskiego) problematyk z zakresu bhp;

niski stopie zaanga owania osób pe ni cych funkcje s u by bhp, które w

ma ych firmach s z regu y zatrudniane w niepe nym wymiarze godzin lub na

podstawie umów cywilnoprawnych, a ich praca przewa nie ogranicza si do

udzia u w ustalaniu okoliczno ci i przyczyn wypadków oraz prowadzenia

dokumentacji potwierdzaj cej formalne spe nienie przez pracodawców

wymogów prawa pracy w zakresie szkole i bada lekarskich pracowników;

powierzanie wykonania robót budowlanych jednoosobowym podmiotom

gospodarczym (tzw. samozatrudniaj cym si ), które nie przestrzegaj

przepisów bhp nie ponosz c za to odpowiedzialno ci (brak jest mo liwo ci

prowadzenia w stosunku do nich czynno ci nadzorczych przez PIP);

brak w a ciwej koordynacji dzia a w zakresie bezpiecznego wykonywania

robót przez wi ksz liczb podwykonawców (w tym szczególnie tzw. firm

samozatrudniaj cych si ).

209



- 1 090 decyzji skierowania 4 851pracowników do innych prac;


1 665 mandatów karnych na sum 466 904 z ;


Ponadto, w zwi zku ze stwierdzonymi przypadkami lekcewa enia przepisów

bhp na budowach, inspektorzy pracy skierowali 15 pism do terenowych organów

nadzoru budowlanego z wnioskiem o ukaranie winnych zakazem sprawowania

samodzielnych funkcji technicznych w budownictwie. W wyniku wniosków ww.

organy podj y stosowne dzia ania.

Dzia ania prewencyjneZarówno wyniki kontroli, jak i statystyka wypadków w budownictwie wskazuj

na wysoce niezadowalaj cy stan bezpiecze stwa i warunków pracy. W poszukiwaniu

skuteczniejszych form dzia ania G ówny Inspektor Pracy powo a Rad ds.

Bezpiecze stwa Pracy w Budownictwie. W jej sk ad wchodz przedstawiciele Sejmu

RP, Rady Ochrony Pracy, ministerstwa w a ciwego do spraw budownictwa, Komisji

Krajowej NSZZ „Solidarno ”, Ogólnopolskiego Porozumienia Zwi zków

Zawodowych, Konfederacji Pracodawców Polskich oraz Polskiej Konfederacji

Pracodawców Prywatnych. Do podstawowych zada Rady nale y inicjowanie

przedsi wzi w sprawach ochrony pracy w budownictwie oraz organizowanie

wspó pracy zainteresowanych t problematyk organów, urz dów, instytucji i

organizacji.

G ówny Inspektor Pracy podj inicjatyw og oszenia roku 2002 rokiem

bezpiecznej pracy w budownictwie. W zwi zku z tym opracowano specjalny program

dzia a maj cych doprowadzi do trwa ej i wyra nej poprawy bezpiecze stwa pracy

w tej bran y. Obejmuje on m.in. now metodyk prowadzenia kontroli firm

budowlanych oraz nowe formy prewencji i promocji ochrony pracy, np. konkurs

„Bezpieczna budowa”.

Pa stwowa Inspekcja Pracy w czy a si równie w prace legislacyjne,

zwi zane z nowelizacj Prawa budowlanego oraz rozporz dzenia Ministra

210

Budownictwa i Przemys u Materia ów Budowlanych w sprawie bhp przy robotach

budowlano-monta owych i rozbiórkowych. Z inicjatywy Pa stwowej Inspekcji Pracy

zosta a powo ana grupa specjalistów PIP, która podj a wspó prac w tym zakresie z

ministrem w a ciwym do spraw budownictwa.

Na szczeblu okr gowych inspektoratów pracy dzia ania prewencyjne

koncentrowa y si na: zacie nianiu wspó pracy z terenowymi ogniwami innych

organów nadzoru nad warunkami pracy, upowszechnianiu wiedzy z zakresu bhp

zarówno w trakcie bezpo rednich kontaktów z pracodawcami, jak te za

po rednictwem mediów oraz w asnej dzia alno ci wydawniczej, adresowanej tak e

do pracowników (Pa stwowa Inspekcja Pracy wyda a i rozprowadzi a w 2001 r.

20 000 broszur o pracach na wysoko ci i w wykopach). ci le wspó pracowano z

innymi organami, wymieniaj c informacje o dostrze onych nieprawid owo ciach

nale cych do kompetencji np. inspektoratów dozoru technicznego, nadzoru

budowlanego, stra y po arnej. Prowadzone by y równie wspólne kontrole z tymi

organami.

Uzyskane efektyDzi ki realizacji do ko ca roku sprawozdawczego 76% decyzji uzyskano

popraw warunków i bezpiecze stwa pracy dla przesz o 41 tys. pracowników, m.in.:

wyeliminowano nieprawid owo ci przy eksploatacji urz dze elektrycznych

(1 463 decyzje);

dokonano w a ciwych zabezpiecze przy pracach na wysoko ci (1 170

decyzji);

usuni to nieprawid owo ci w zbudowanych rusztowaniach (691 decyzji);

usuni to nieprawid owo ci przy prowadzeniu prac ziemnych (638 decyzji).

Usuni cie tych nieprawid owo ci wyeliminowa o zagro enia mog ce

powodowa wypadki, które ko cz si zazwyczaj ci kimi obra eniami lub mierci .

Specyfika ma ych firm polegaj ca m.in. na krótkim okresie ich funkcjonowania

(wci pojawiaj si firmy nowe, a znikaj z rynku ju dzia aj ce) powoduje, e

efekty poprawy stanu bezpiecze stwa uzyskane dzi ki staraniom inspektorów pracy

s krótkotrwa e i nie mog satysfakcjonowa .

211


pilnego doko czenia prac nowelizacyjnych nad rozporz dzeniem w sprawie

bhp przy robotach budowlanych. G ówny Inspektor Pracy wyst pi w tej

sprawie do ministra w a ciwego do spraw budownictwa;

podj cia dzia a maj cych na celu egzekwowanie przestrzegania przez

pracodawców postanowie Kodeksu pracy w zakresie oceny ryzyka i

informowania o nim pracowników oraz kontrol merytoryczn sposobu

(poprawno ci) jej przeprowadzania;

kontynuacji dzia a kontrolno–nadzorczych PIP w ma ych zak adach

prowadz cych dzia alno budowlan w celu uzyskania trwa ej poprawy

warunków pracy;

powiadamiania organów nadzoru budowlanego o ra cych naruszeniach

przepisów bhp przez osoby sprawuj ce samodzielne funkcje techniczne na

budowie, z jednoczesn sugesti zastosowania kary zakazu sprawowania

tych funkcji na okre lony czas (G ówny Inspektor Pracy skierowa w tej

sprawie pisma do okr gowych inspektorów pracy);

podnoszenia poziomu wiedzy z zakresu bhp w ród pracodawców i

pracowników bran y budowlanej przez upowszechnianie wydawnictw

po wi conych tej tematyce oraz organizowanie spotka szkoleniowych z

organizacjami pracodawców i pracowników budownictwa.

Oprócz ww. kontroli, przeprowadzonych wg jednolitej metodyki, skontrolowano

w roku sprawozdawczym 8 150 przedsi biorstw budowlanych, w których by o

zatrudnionych cznie 313 229 pracowników. 3 080 kontroli przeprowadzono w

zwi zku z badaniem skargi.


stanowisk i procesów pracy – 19,7%;

przygotowania do pracy – 14,7%;

urz dze i instalacji energetycznych – 11,6%.



212

wynagrodzenia za prac – 16,7%;

przygotowania do pracy – 9,2%

urlopów pracowniczych – 8,7%.



- 1 883 decyzje skierowania pracowników do innych prac;



1 852 wnioski o ukaranie do kolegium ds. wykrocze (do s du);


Do ko ca roku sprawozdawczego zrealizowano 78,5% decyzji, 61,3%

wniosków z wyst pie .

1.5. Bezpiecze stwo pracy w zak adach produkcji materia ów budowlanych

W 2001 r. skontrolowano 89 zak adów produkuj cych materia y budowlane,

zatrudniaj cych 3 615 pracowników, w tym 559 kobiet. Wszystkie zak ady nale a y

do sektora prywatnego. Firmy zatrudniaj ce do 20 osób stanowi y 50% ogólnej liczby

skontrolowanych zak adów.

Zagadnienia obj te kontrol oraz stwierdzone nieprawid owo ci zosta y

zestawione w tabeli. Ze wzgl du na inne ni w poprzednich latach zasady

prowadzenia kontroli i brak porównywalnych danych, tabela zawiera wy cznie dane

z 2001 r.




transport materia ów i wyrobów 59 niew a ciwy stan dróg i rodków transportu

eksploatacja sprz tu mechanicznego 48 brak odpowiednich zabezpiecze elementówb d cych w ruchu

pomieszczenia higienicznosanitarne 48 brak lub niew a ciwe wyposa enie pomieszcze

213

46 - brak lub posiadanie nieaktualnych pomiarów czynników szkodliwych

oddzia ywanie czynników szkodliwych dlazdrowia

21 - praca w warunkach przekroczeniadopuszczalnych norm czynników szkodliwych

instalacje elektroenergetyczne i ochronne 45 brak lub nieterminowe wykonywanie pomiarów skuteczno ci ochrony przed pora eniem

urz dzenia elektroenergetyczne 39 niew a ciwe u ytkowanie i konserwowanieurz dze

kwalifikacje pracowników 26 obs uga sprz tu i urz dze przez osobynieposiadaj ce wymaganych uprawnie

24 - brak szkole wst pnych22 - brak szkole podstawowychszkolenie pracowników w zakresie bhp 18 - brak szkole okresowych

14 - brak bada wst pnychwykonywanie bada lekarskich pracowników

13 - brak bada okresowych

49nieprawid owo ci:- dot. stosunku pracyprzestrzeganie prawa pracy

23 - dot. czasu pracy

Specyfika firm produkuj cych materia y budowlane jest zbli ona do warunków,

w jakich dzia aj zak ady prowadz ce dzia alno budowlan - z regu y praca

wykonywana jest na otwartej przestrzeni i dlatego wszelkie nieprawid owo ci przy

eksploatacji urz dze i instalacji elektroenergetycznych - w warunkach du ego

zawilgocenia - stwarzaj powa ne zagro enie pora enia pr dem. Sytuacj

pogarsza korzystanie z wyeksploatowanych i b d cych w niew a ciwym stanie

technicznym urz dze i maszyn do produkcji oraz transportu. Cz sto nie posiadaj

one wymaganych prawem aktualnych bada oraz wiadectw w a ciwego organu

dozoru technicznego.

W zwi zku z wybuchem py u aluminium w Przedsi biorstwie Przemys u

Betonów „Prefabet – ód ” przeprowadzono pilota owe kontrole 6 zak adówwytwarzaj cych beton komórkowy i stosuj cych w technologii proszek aluminiowy. Ustalono, e co drugi kontrolowany zak ad nie dokona oceny pod

wzgl dem zagro enia wybuchem pomieszcze mieszalników i dojrzewalni. W

konsekwencji niektóre zak ady nie okre li y i nie podj y przedsi wzi maj cych na

celu niedopuszczenie do powstania wybuchu. W 2 zak adach osprz t elektryczny

urz dze nie by w wykonaniu przeciwwybuchowym. Nie wyeliminowano tak e róde

214

ewentualnego iskrzenia, mog cego zainicjowa wybuch. Przyk adem s pasy

klinowe stosowane w nap dach mieszalników w dozowni i dojrzewalni oraz ubrania

pracuj cych tam robotników, które nie by y w wykonaniu antystatycznym (nie

odprowadza y adunków elektryczno ci statycznej). Dwa zak ady nie posiada y

mechanicznych urz dze dozuj cych proszek aluminiowy, za w trzech brak by o

urz dze zabezpieczaj cych w sytuacjach awaryjnych (zbiornik z buforem

przeznaczonym do spowolnienia reakcji hydrolizy aluminium).

Wyniki przeprowadzonych kontroli pozwalaj stwierdzi , e najwi cej

nieprawid owo ci dotyczy zak adów zatrudniaj cych do 10 pracowników. Jak wynika

z ustale inspektorów pracy, zdecydowanie lepszy jest stan bhp w zak adach,które w przesz o ci by y ju kontrolowane przez inspekcj pracy. wiadczy to o celowo ci prowadzenia przez PIP dzia alno ci kontrolno – nadzorczej wzak adach tej bran y.

Najcz stsze przyczyny nieprawid owo ciWed ug pracodawców:

trudno ci na rynku budowlanym,

ograniczone rodki na odbudow lub zakup nowoczesnego parku

maszynowego.

Wed ug inspektorów pracy:

niew a ciwa organizacja pracy,

nieznajomo zagro e wynikaj cych z zastosowanych technologii,

brak dostatecznej znajomo ci przepisów i zasad bhp (brak szkole bhp lub

niski poziom uzyskanej na nich wiedzy) przez pracodawców i pracowników,

trudno ci finansowe pracodawców,

stary, zdekapitalizowany park maszynowy, stwarzaj cy zwi kszone

zagro enie wypadkowe oraz przestarza e technologie, których du a energo- i

pracoch onno podra aj koszty produkcji.



- 32 decyzje skierowania do innych prac 148 pracowników;

215


32 mandaty karne na sum 9 570 z ;


Dzia ania prewencyjneOprócz ww. rodków prawnych inspektorzy pracy podj li nast puj ce

dzia ania:

- skierowano zawiadomienie do w a ciwego organu nadzoru budowlanego o

zmianie sposobu u ytkowania obiektów bez uzyskania stosownego

pozwolenia;

- wystosowano 3 zawiadomienia do UDT o u ytkowaniu d wignic bez uzyskania

decyzji o dopuszczeniu ich do eksploatacji;

- wystosowano 3 zawiadomienia do Inspekcji Sanitarnej o nieprawid owo ciach

w zakresie badania i pomiarów czynników szkodliwych, wyst puj cych na

stanowiskach pracy.

Uzyskane efektyDo ko ca roku sprawozdawczego w wyniku realizacji 51% wydanych decyzji

zlikwidowano wiele nieprawid owo ci stwarzaj cych zagro enia dla zdrowia i ycia,

poprawiaj c warunki bezpiecze stwa pracy dla ok. 740 osób. Szczególnie istotne

znaczenie mia o usuni cie nieprawid owo ci przy produkcji betonów komórkowych, w

tym zw aszcza przy dozowaniu proszku aluminiowego, stwarzaj cego zagro enie

wybuchowe i po arowe.

WnioskiDla poprawy poziomu bezpiecze stwa i warunków pracy w zak adach

produkuj cych materia y budowlane nale y:

kontynuowa kontrole przestrzegania przepisów bezpiecze stwa i higieny

pracy w zak adach produkuj cych materia y budowlane;

rozszerzy wspó prac z organami nadzoru budowlanego i dozoru

technicznego o wzajemne przekazywanie informacji w celu wyeliminowania

przypadków zmiany sposobu u ytkowania obiektów bez uzyskania pozwolenia

na tak dzia alno oraz przypadków eksploatacji maszyn i urz dze bez

stosownych wiadectw dopuszczaj cych;

216

prowadzi dzia ania prewencyjne w zakresie eliminacji zagro e po arowo-

wybuchowych, wyst puj cych w wytwórniach betonu komórkowego, w cis ej

wspó pracy z Pa stwow Stra Po arn .

1.6. Przestrzeganie przepisów bhp w gospodarstwach rolnych

Przeprowadzono 169 kontroli w 165 zak adach rolnych, zatrudniaj cych

cznie 4,4 tys. pracowników, w tym ponad tysi c kobiet. Wi kszo (62%)

kontrolowanych zak adów stanowi y gospodarstwa rolne zatrudniaj ce do 20

pracowników. W ród kontrolowanych by y 144 gospodarstwa prywatne; pozosta e to

gospodarstwa rolniczego sektora publicznego (pozostaj ce w zarz dzie Agencji

W asno ci Rolnej SP).

Celem kontroli by a ocena bezpiecze stwa i higieny pracy podczas

sezonowych prac polowych, przy chowie zwierz t oraz przy pracach warsztatowo-

remontowych. W 90% skontrolowanych zak adów sprawdzano ponadto zagadnienia

dotycz ce przygotowania pracowników do wykonywania prac (kwalifikacje,

profilaktyczne badania lekarskie) oraz wybrane zagadnienia prawnej ochrony pracy.

Zestawienie najwa niejszych nieprawid owo ci przedstawiono w tabeli.

Odsetek obiektów*, w którychstwierdzono nieprawid owo ciZagadnienia obj te kontrol

2001 2000 1999Uwagi

stan techniczny - ci gników- przyczep rolniczych- kombajnów

201219

252132

232147

najcz stsze nieprawid owo ci to niesprawno instalacji elektrycznej,o wietlenia, uk adów hamulcowych,sygnalizacji oraz zu ycie opon, brakos on bocznych i os on przyrz duniwnego przy kombajnach

agregowanie maszyn i przyczep zci gnikami 22 23 28

zast powanie oryginalnych sworzni,przetyczek - gwo dziami, drutem itp. oraz niew a ciwe u ywanie urz dzezaczepowo-transportowychci gników

stan techniczny maszyn i urz dzestosowanych w produkcji zwierz cej 22 40 28

brak urz dze ochronnych przy przeno nikach pasz, odchodów;niesprawne ci gniki stosowane w obiektach hodowlanych, z y stantechniczny maszyn do zbioruzielonek i produkcji pasz

* pod poj ciem obiekty nale y rozumie odpowiednio: maszyny, urz dzenia, agregaty, pomieszczenia;natomiast w odniesieniu do zagadnie dot. szkole , bada lekarskich oraz wyposa enia w rodkiochrony indywidualnej podane odsetki dotycz pracowników.

217

stan pomieszcze zapleczaremontowo-warsztatowego 17 39 49 wyeksploatowane, nieremontowane

obiekty warsztatowe

stan techniczny maszyn i urz dzewarsztatowych 30 33 44

niesprawne, zu yte narz dzia,obrabiarki do drewna i metalu oraz sprz t do prac spawalniczych

stan instalacji elektrycznych 20 53 48niew a ciwy stan instalacji szczególnie w obiektach do produkcji zwierz cej; dotyczy torównie instalacji o wietleniowej

szkolenia pracowników w dziedziniebhp:- podstawowe- okresowe

812

512

1215

profilaktyczne badania lekarskie:- wst pne- okresowe

48

36

510

wyposa enie pracowników w rodkiochrony indywidualnej, odzie i obuwierobocze

16 14 19najcz ciej: niezapewnienie odzie yi obuwia roboczego - 15% ogó upracowników oraz brak rodkówochrony indywidualnej – 9%

Mimo, e ci gle w co pi tym kontrolowanym zak adzie maj miejsce istotne

zaniedbania, to jednak nast pi a poprawa stanu bezpiecze stwa i higieny pracy.

Na przyk ad znacz co mniej stwierdzono przypadków:

niew a ciwego stanu sprz tu stosowanego w produkcji zwierz cej;

nieodpowiedniego stanu pomieszcze zaplecza warsztatowo-

remontowego;

niew a ciwego stanu instalacji i urz dze elektrycznych.

W du ej mierze wynika to z wy czenia z u ytkowania obiektów budowlanych

najbardziej zdewastowanych i w z ym stanie technicznym. Jest te du o przyk adów

inwestowania w modernizacj gospodarstw rolnych, np. b d cych w zarz dzie

AWRSP, w gospodarstwach prywatnych z udzia em kapita u zagranicznego.

Niestety, ta poprawa nie dotyczy wszystkich obszarów ochrony pracy. W

niektórych bowiem stwierdza si wzrost nieprawid owo ci. I tak:

nast pi wzrost nieprawid owo ci w poddawaniu pracowników szkoleniom

podstawowym z zakresu bhp;

wzrost zaniedba stwierdzono tak e w zakresie profilaktycznych bada

lekarskich wst pnych i okresowych.

Kontrole wiosennych i jesiennych prac polowych (orki, nawo enie, siewy,

zbiór i produkcja pasz, zabiegi ochrony ro lin) wskazuj , e najwi cej uchybie

stwierdzono w zakresie:

218

stanu technicznego maszyn do zbioru i przygotowywania pasz ro linnych –

dot. 40% kontrolowanych maszyn (14 z 35 kontrolowanych);

magazynowania rodków ochrony ro lin – w 62% zak adów (w 34 zak adach

na 55 kontrolowanych);

przestrzegania zasad bhp przy stosowaniu rodków chemicznych – w 67%

zak adów (w 16 spo ród 24 kontrolowanych);

stosowania odpowiednich rodków ochrony indywidualnej przy pracach z

pestycydami - 76% kontrolowanych prac (w 32 przypadkach prowadzonych

prac na 42 kontrolowane).

Kontrole stanu bhp przy pracach niwnych wskazuj , e najbardziej istotne i

najcz ciej wyst puj ce zagro enia wynikaj z:

niezabezpieczania otworów technologicznych w magazynach zbo owych

(44% kontrolowanych obiektów);

braku bocznych os on zabezpieczaj cych przek adnie nap dowe kombajnów

zbo owych (31% kontrolowanych kombajnów);

niew a ciwego stanu technicznego narz dzi do transportu zbó w

magazynach zbo owych (30% kontrolowanych obiektów);

niew a ciwego stanu technicznego budynków magazynowych i silosów

zbo owych (28% kontrolowanych gospodarstw).

W produkcji zwierz cej do najpowa niejszych uchybie zaliczy nale y:

brak lub niew a ciwe pomieszczenia i urz dzenia higienicznosanitarne – w

38% kontrolowanych zak adów;

nieprowadzenie okresowych przegl dów i pomiarów skuteczno ci ochrony

przed pora eniem pr dem – w 36% kontrolowanych obiektów

inwentarskich;

nieodpowiedni stan instalacji o wietleniowej – w 29% obiektów

inwentarskich.

Systematyczne przegl dy oraz badania instalacji i urz dze elektrycznych w

pomieszczeniach chowu zwierz t s bardzo istotne, ze wzgl du na to, e instalacje

elektryczne w agresywnie chemicznym rodowisku (amoniak, siarkowodór) ulegaj

przyspieszonej korozji.

219

Przyczyny narusze prawatolerowanie przez pracodawców nieprzestrzegania przepisów i zasad bhp,

najcz ciej ze wzgl du na ich ma znajomo (oko o 17% pracodawców

kontrolowanych zak adów nie posiada o podstawowych szkole z zakresu

bhp, a 13 % – szkole okresowych);

nadmierny po piech w przypadkach spi trzenia si sezonowych prac

polowych, w 2001 r. spot gowany przez niesprzyjaj ce warunki pogodowe,

powodzie oraz usuwanie skutków powodzi;

kryzys ekonomiczny w rolnictwie ograniczaj cy mo liwo inwestowania w

modernizacje gospodarstw i odtworzenie rodków produkcji.

Wielu w a cicieli i dzier awców gospodarstw rolnych wiadomie narusza

przepisy bhp. Mniej dotkliwe s bowiem dla nich konsekwencje karno-

administracyjne ni koszty zwi zane z doprowadzeniem warunków pracy do

zadowalaj cego stanu. Negatywnie na stan warunków pracy wp ywa tak e cz sta

zmiana dzier awców gospodarstw. Wielu z nich - maj c wiadomo , e jest to

okresowa dzier awa - nie zapobiega degradacji obiektów budowlanych i

infrastruktury technicznej. Marazm, spowodowany niedostateczn op acalno ci

produkcji rolnej skutkuje równie tym, e pracodawcy nie zauwa aj , i w wielu

przypadkach popraw stanu bhp mo na uzyska ma o kosztownymi czy wr cz

bezinwestycyjnymi rodkami: poprzez uporz dkowanie terenu i obiektów

gospodarczych, za o enie zdemontowanych urz dze ochronnych, skuteczniejszy

nadzór nad wykonywanymi pracami.


- 125 decyzji wstrzymania prac wykonywanych w warunkach

bezpo rednich zagro e ,

- 19 decyzji skierowania do innych prac 39 pracowników

nieposiadaj cych wymaganych kwalifikacji b d uprawnie do

wykonywanych prac;

140 wyst pie do pracodawców zawieraj cych 719 wniosków;



220

Dzia ania prewencyjneKonsekwentne dzia ania kontrolno-nadzorcze podj te z pocz tkiem

restrukturyzacji i prywatyzacji pa stwowych gospodarstw rolnych przynosz

ograniczanie rozmiaru zagro e i stopniow popraw stanu bezpiecze stwapracy.

Nie bez znaczenia jest równie oddzia ywanie na popraw bezpiecze stwa i

higieny pracy ze strony s u b bhp i administracji Agencji W asno ci Rolnej SP w

gospodarstwach administrowanych i dzier awionych od niej. Od kilku lat ma miejsce

dobra i wielokierunkowa wspó praca Pa stwowej Inspekcji Pracy i Agencji W asno ci

Rolnej SP. Wspó praca ta, szczególnie na szczeblu regionalnym, jest owocna

zw aszcza w dziedzinie promocji problematyki bhp w rodowisku pracodawców i

pracowników rolnych.

Okr gowe inspektoraty pracy wspó organizowa y z oddzia ami Agencji

W asno ci Rolnej SP i innymi partnerami wiele imprez maj cych na celu

popularyzacj ochrony pracy w rolnictwie, jak np. tematyczne seminaria i

konferencje, konkursy, narady i szkolenia dla pracodawców i dzier awców rolnych.

Uzyskane efektyW wyniku dzia alno ci kontrolno-nadzorczej i prewencyjnej uzyskano

znacz ce efekty w poprawie warunków bhp, szczególnie w zakresie likwidacji i

ograniczenia zagro e dla zdrowia i ycia pracowników.

Z wyników kontroli sprawdzaj cych oraz informacji o realizacji przez

pracodawców decyzji inspektorów PIP wynika, e podj te dzia ania przyczyni y si

do poprawy warunków pracy ok. 3,3 tys. pracowników rolnych. Dotyczy to m.in.

poprawy stanu technicznego obiektów i pomieszcze pracy dla 1,7 tys. pracowników,

likwidacji zagro e przy eksploatacji instalacji i urz dze elektrycznych (dot. ponad

1 tys. pracowników), organizacji i wyposa enia pomieszcze higienicznosanitarnych

(ponad 600 pracowników), likwidacji zagro e wypadkowych przy eksploatacji

maszyn i urz dze rolniczych (prawie 700 pracowników) oraz w transporcie

wewn trznym (ok. 400 pracowników).

Doprowadzono do wyegzekwowania nale nych wynagrodze i innych

wiadcze pieni nych dla 85 pracowników na kwot 35 200 z .



221

Wnioski

wskazane jest kontynuowanie kontroli warunków pracy i stanu praworz dno ci

w zak adach rolnych, szczególnie sektora prywatnego, w okresie

szczególnego nasilenia prac polowych;

celowe jest – wzorem rozwini tych pa stw europejskich – zwi kszenie innych

dzia a prewencyjnych, w szczególno ci edukacyjnych i popularyzuj cych

problematyk bhp w rolnictwie. Wniosek ten adresowany jest w szczególno ci

do sygnatariuszy porozumienia z 2001 r. w sprawie poprawy bezpiecze stwa i

higieny pracy w rolnictwie.

1.7. Bezpiecze stwo pracy przy robotach i w obiektach komunalnej gospodarki

wodno – ciekowej

W 2001 r. skontrolowano 37 oczyszczalni cieków bytowo-gospodarczych,

zatrudniaj cych 720 pracowników, w tym 455 na stanowiskach zwi zanych z

zabezpieczeniem procesu technologicznego. Do sektora publicznego nale a o

35 oczyszczalni, a do prywatnego - 2. Spo ród obj tych kontrol zak adów, 22% nie

by o dotychczas kontrolowanych. Pe n eksploatacj prowadzono w 35

oczyszczalniach.

Poddane kontroli oczyszczalnie cieków ró ni y si rozwi zaniami

technologicznymi i technicznymi oraz ilo ci doprowadzanych i utylizowanych

cieków. W 90% kontrolowanych oczyszczalni stosowano mechaniczno-biologiczn

technologi oczyszczania cieków (odwadniany osad sk adowano na w asnym

terenie); w pozosta ych do uzdatniania wody i oczyszczania cieków stosowano

równie rodki chemiczne.

W celu porównania stanu bezpiecze stwa pracy w obiektach o ró nym okresie

eksploatacji, kontrole przeprowadzono w dwóch grupach oczyszczalni:

A. uruchomionych lub zmodernizowanych w okresie ostatnich 2 lat (13

oczyszczalni);

B. niemodernizowanych i funkcjonuj cych d u ej ni 2 lata ( 24 oczyszczalnie).

Dane dotycz ce najistotniejszych z punktu widzenia bezpiecze stwa pracy

nieprawid owo ci zestawiono w poni szej tabeli.

222




A B

Uwagi

pomieszczenia higienicznosanitarne dlapracowników maj cych bezpo rednikontakt ze ciekami

40 40brak oddzielnych pomieszcze higienicznosanitarnych dla pracowników maj cych bezpo redni kontakt ze ciekami lub niew a ciwe ich wyposa enie

sprz t zabezpieczaj cy i ratowniczy(aparaty oddechowe, ko a ratunkowe z rzutk , linki asekuracyjne, szelki bezpiecze stwa, he my ochronne, trójnogi, lampy bezpiecze stwa)

40 29

brak lub niedostateczne wyposa enie pracowników w sprz tratowniczy i zabezpieczaj cy; sprz t niew a ciwie dobrany do wyst puj cych zagro e lub niesprawny technicznie albo niespe niaj cy wymaga dot. oceny zgodno ci okre lonychw odr bnych przepisach

przyrz dy kontrolno-pomiarowe isygnalizacyjne do ostrzegania przedsubstancjami szkodliwymi iniebezpiecznymi dla ycia i zdrowia

27 33

niedostateczne wyposa enie w sprz t do badania czysto cipowietrza i wykrywania gazów szkodliwych i niebezpiecznych oraz do pomiaru ich st e ,niepoddawanie przeno nych przyrz dów kontrolno-pomiarowych i sygnalizacyjnych okresowym przegl dom i kalibracji, nieprzygotowanie pracowników do ich obs ugi

instrukcja bhp dla ca ej oczyszczalni, zeszczególnym uwzgl dnieniem miejsc iobiektów najbardziej niebezpiecznych

13 19 nieuwzgl dnienie w instrukcji miejsc i obiektówstwarzaj cych najwi ksze zagro enie zatruciem, wybuchem, utoni ciem lub urazem

dokumentowanie odst pstw odnormalnego toku pracy obiektu, urz dzenia lub instalacji oraz polecewykonywania prac zwi zanych zawariami, remontami, wy czeniami itp.

20 24nierzetelne prowadzenie dokumentacji, tj.nieodnotowywanie w raportach dziennych wszystkichzauwa onych odst pstw od normalnego toku pracy obiektu,urz dzenia lub instalacji

wykonywanie prac szczególnieniebezpiecznych 27 48

nieustalenie wykazów stanowisk wymagaj cychdwuosobowej obs ugi, niewystawianie polece pisemnychna prace niebezpieczne lub wydawanie ich przez osobynieupowa nione

instrukcje stanowiskowe obs ugi maszyn i urz dze 27 40 brak instrukcji dotycz cych zapobiegania i usuwania

skutków awarii oraz sposobów i dróg ewakuacji za ogi

ocena zagro enia wybuchem 53 52 niedokonanie oceny, nieprawid owa klasyfikacja strefzagro enia wybuchem, nieoznakowanie wyznaczonych stref

wentylacja w pomieszczeniach kratobudowanych i pompowni 20 43

niew a ciwe rozwi zanie systemu wentylacji w pomieszczeniu krat obudowanych – wentylacja nieskuteczna

o wietlenie obiektów technicznych 27 33 niedostateczne o wietlenie obiektów technicznychzlokalizowanych na otwartej przestrzeni

zgodno oznacze maszyn, armatury,urz dze , ruroci gów, przewodów,oprzyrz dowania elektrycznego i pomiarowego ze schematem w sterowni

40 28 brak oznaczenia zgodnego z dokumentacj techniczn

oznaczenie - na pokr t ach, trzpieniachzasuw i zaworów - po o enia, w którymotwieraj lub zamykaj przewód

27 33 brak takich oznacze utrudnia obs ug urz dze oraz mo eopó ni podj cie skutecznego dzia ania w razie awarii

wyniesienie powy ej poziomu terenu pokr te zaworów i zasuw usytuowanychw studzienkach i zag bieniach

7 24brak wyniesienia - powy ej poziomu otaczaj cego terenu -pokr te zaworów i zasuw usytuowanych w studzienkach izag bieniach, co umo liwia oby ich obs ug z poziomuterenu

223

urz dzenia elektryczne w strefach zagro onych wybuchem i o podwy szonej wilgotno ci

7 9 eksploatowano urz dzenia elektryczne w wykonaniu nieprzeciwwybuchowym b d w wersji niekroploszczelnej

zabezpieczenia przed upadkiem z wysoko ci i do zag bie 40 33

brak lub niedostateczne wyposa enie otwartych obiektówtechnologicznych o g boko ci wi kszej ni 0,5 m (komory,zbiorniki, osadniki) w barierki ochronne, os ony lub cianywzniesione nad poziom terenu na min.1,1 m

pod ogi i schody w pomieszczeniachtechnologicznych 7 28

pod ogi liskie i nasi kliwe, z ubytkami, trudno zmywalne i nieposiadaj ce kratek ciekowych; niew a ciwy stantechniczny schodów

Wyniki kontroli wskazuj , e istotnym problemem - tak w jednej, jak i w drugiej

grupie kontrolowanych oczyszczalni - by a niew a ciwa organizacja wykonywania

prac niebezpiecznych, brak zabezpiecze technicznych przed upadkiem z wysoko ci

i do zag bie oraz uchybienia w zakresie wyposa enia pracowników w odpowiednie

do rodzaju zagro e urz dzenia i sprz t ratowniczy. Nale y zaznaczy , e sprz t

niew a ciwy pod wzgl dem kompletno ci i przeznaczenia, czy te niew a ciwie

konserwowany - jest ma o przydatny, a czasami wr cz pot guje zagro enie (np.

niekonserwowane aparaty do oddychania, niekontrolowany stan techniczny

sygnalizatorów ska e ).

W wielu oczyszczalniach, pomimo istniej cego obowi zku, nie dokonano

klasyfikacji obiektów i przestrzeni zewn trznych pod wzgl dem zagro enia

wybuchowego, tak na etapie projektowania, jak i w toku bie cej eksploatacji.

Skutkiem jest nie w pe ni realizowany obowi zek stosowania w procesie

technologicznym - w strefach, gdzie wyst puje zagro enie wybuchem gazów -

urz dze i instalacji energetycznych posiadaj cych odpowiednie atesty

bezpiecze stwa.

Nale y podkre li , e najwi ksze nasilenie nieprawid owo ci, zarówno

formalno-organizacyjnych, jak i z zakresu technicznego bezpiecze stwa,

wyst powa o w oczyszczalniach kontrolowanych po raz pierwszy, niezale nieod okresu ich eksploatacji.

Najcz stsze przyczyny narusze prawaWg pracodawców przyczyn wi kszo ci nieprawid owo ci jest brak

odpowiednich rodków finansowych, który powoduje:

stosowanie na etapie projektowania i wykonawstwa starszych i ta szych, a co

za tym idzie - cz sto gorszych rozwi za technicznych, które w

niedostatecznym stopniu eliminuj wyst powanie zagro e ;

224

niepoddawanie obiektów remontom i modernizacjom maj cym na celu

popraw warunków bezpiecze stwa i higieny pracy.

W ocenie inspektorów pracy najcz stsze przyczyny narusze prawa to:

bagatelizowanie - zarówno przez pracodawców, jak i osoby sprawuj ce

nadzór - zagro e wyst puj cych na terenie oczyszczalni cieków;

nieprzywi zywanie zarówno przez projektantów, jak i u ytkowników

oczyszczalni nale ytej wagi do zagadnie zwi zanych z zagro eniami

mikrobiologicznymi dot. pracowników maj cych kontakt ze ciekami;

niedostateczna znajomo i lekcewa enie przez kadr kierownicz przepisów

dotycz cych bezpiecze stwa i higieny pracy w oczyszczalniach cieków;

zaniedbania organizacyjne.




143 wnioski zawarte w 35 wyst pieniach;


4 wnioski do kolegiów ds. wykrocze ;

5 rodków oddzia ywania wychowawczego;

1 pismo prewencyjne do Komendy Miejskiej Pa stwowej Stra y Po arnej

dotycz ce nieprawid owo dokonanej klasyfikacji stref zagro enia

wybuchem.

Uzyskane efektyW wyniku wykonania do ko ca 2001 r. 75% decyzji i 68% wniosków

poprawiono warunki pracy ok. 350 pracownikom, m.in. przez:

wyposa enie pracowników obs ugi w odpowiedni sprz t ratowniczy,

zabezpieczaj cy i kontrolno-pomiarowy oraz rodki ochrony indywidualnej ( w

10 zak adach);

zapewnienie w a ciwej organizacji wykonywania prac niebezpiecznych (w 12

zak adach);

225

zlikwidowanie nieprawid owo ci zwi zanych z niew a ciw eksploatacj

urz dze i instalacji elektroenergetycznych oraz niew a ciwym stanem

technicznym maszyn, urz dze i narz dzi (w 8 zak adach);

wyposa enie zbiorników i osadników o g boko ci wi kszej ni 0,5 m oraz

pomostów roboczych na wysoko ci - w wymagane barierki ochronne (w

9 zak adach);

zapewnienie w a ciwego o wietlenia obiektów technicznych, zlokalizowanych

na otwartej przestrzeni (w 8 zak adach);

zapewnienie w a ciwej wymiany powietrza w pomieszczeniach pracy (w

6 zak adach);

wydzielenie i oznakowanie miejsc niebezpiecznych i stref zagro onych

wybuchem (w 4 zak adach);

zapewnienie odpowiednich pomieszcze higienicznosanitarnych dla

pracowników maj cych bezpo redni kontakt ze ciekami (w 6 zak adach).

Wnioski

skala nieprawid owo ci wskazuje na konieczno kontynuowania kontroli w

oczyszczalniach cieków (zosta y one uj te w planie dzia ania PIP na 2002 r.);

istnieje potrzeba popularyzacji w ród pracodawców i pracowników

problematyki zagro e , jakie wyst puj w oczyszczalniach cieków.

1.8. Bezpiecze stwo pracy przy pozyskiwaniu, zrywce i transporcie drewna

Przeprowadzono kontrole prac zwi zanych z pozyskiwaniem, zrywk i

transportem drewna, wykonywanych przez 88 zak adów us ug le nych (ZUL)

(zatrudniaj cych cznie 567 pracowników) na rzecz 29 nadle nictw i 1 parku

narodowego. Kontrole prowadzili inspektorzy pracy z Okr gowych Inspektoratów

Pracy w Bia ymstoku, Rzeszowie i Zielonej Górze.

Ustalenia z kontroli wskazuj na brak post pu w zakresie bhp przywiadczeniu us ug le nych. wiadcz o tym nieprawid owo ci ujawnione podczas

kontroli, m.in.:

nieprzestrzeganie zasad bezpiecznej cinki i obalania drewna oraz przy

wyróbce drewna (stwierdzono w 39% kontrolowanych ZUL);

226

nieprzestrzeganie przepisów i zasad bhp przy sk adowaniu drewna na

sk adnicach przyzr bowych i przej ciowych (32% zak adów);

niezapewnienie pracownikom wymaganych rodków ochrony indywidualnej

(64% kontrolowanych ZUL, w odniesieniu do 213 pracowników);

u ywanie niesprawnych pilarek a cuchowych (30% zak adów) oraz brak

sprawnego sprz tu i narz dzi pomocniczych na stanowiskach prac le nych

(31% zak adów);

ra ce nieprawid owo ci w poddawaniu pracowników szkoleniom z zakresu

bhp (praktycznie w ka dym z kontrolowanych zak adów, cznie w odniesieniu

do 262 pracowników, czyli prawie po owy zatrudnionych) oraz poddawaniu

pracowników profilaktycznym badaniom lekarskim (nieprawid owo ci

stwierdzono w 42% ZUL w odniesieniu do 130 pracowników).

Szczególnie du e zagro enia zawodowe wyst puj w przypadkach

jednoosobowego wiadczenia us ug le nych przez osoby samozatrudniaj ce si do

pozyskania i zrywki drewna. Fakt zatrudniania ich do tych prac w ramach umów

zlecenia b d umów o dzie o utrudnia mo liwo monitorowania warunków bhp przy

tych pracach. Niezadowalaj cy jest równie nadzór przestrzegania zasad bhp przez

prywatnych us ugodawców ze strony administracji le nej.

W 2001 r. G ówny Inspektor Pracy wyst pi do Dyrektora Generalnego Lasów

Pa stwowych w sprawie problemów sygnalizowanych przez inspektorów pracy po

kontrolach w latach wcze niejszych i nadal aktualnych, co potwierdzi y wyniki

kontroli.

Z odpowiedzi Dyrektora Generalnego Lasów Pa stwowych wynika, e podj to

prace nad modyfikacj „Zasad wspó dzia ania w zakresie bhp mi dzy Lasami

Pa stwowymi i prywatnymi us ugodawcami” w kierunku uwzgl dniaj cym postulaty

G ównego Inspektora Pracy. Uwzgl dniony zosta wniosek dotycz cy zapewnienia

bezpiecze stwa pracy przy le nym zagospodarowywaniu terenów by ych poligonów

wojskowych, poprzez wstrzymanie wszelkich prac do czasu oczyszczenia tych

terenów z niewybuchów i niewypa ów. Usuni cie niedogodno ci wynikaj cych ze

zbyt ma ej wielko ci czcionek na wy wietlaczach rejestratorów do drewna i

wydrukach tworzonych w systemie „SILP” nast pi w ramach modernizacji systemu

informatycznego funkcjonuj cego od kilku lat w Lasach Pa stwowych.

Dyrektor Generalny Lasów Pa stwowych poinformowa równie o dzia aniach

profilaktycznych maj cych na celu ograniczenie wzrostu zachorowa na

227

odkleszczowe zapalenie mózgu i opon mózgowych oraz borelioz w ród

pracowników Lasów Pa stwowych.

1.9. Przestrzeganie przepisów bhp przy produkcji drewna, wyrobów z drewna i mebli

Kontrole przeprowadzono w 61 zak adach produkuj cych drewno i wyroby z

drewna (4,1 tys. pracowników) oraz w 54 zak adach produkuj cych meble (4,8 tys.

pracowników). Dane dotycz ce stwierdzonych nieprawid owo ci zawiera tabela:

Odsetek kontrolowanych zak adów, wktórych stwierdzono nieprawid owo ci

zak ady produkcjidrewna

i wyrobówz drewna

meblidrewna

i wyrobówz drewna

mebliZagadnienia obj te

kontrol

2001 2000

Uwagi

stan techniczny obiektów i pomieszcze pracy 67 58 46 48

przeciekaj ce pokrycia dachowe; pop kane(z ubytkami) ciany no ne; nierówne, zlicznymi ubytkami posadzki

wyposa eniepomieszczehigienicznosanitarnych

44 52 37 46

brak szafek do oddzielnego przechowywaniaodzie y roboczej i rodków ochronyindywidualnej oraz odzie y w asnej,niezapewnienie wystarczaj cych miejscsiedz cych w szatni, zdewastowaneumywalki, pisuary i miski ust powe

wymiana powietrza 34 41 29 31 brak wentylacji grawitacyjnej lub niew a ciwawentylacja mechaniczna

o wietlenie wiat emdziennym 8 15 5 6 brak lub niedostateczne o wietlenie

pomieszcze pracy

o wietlenie wiat emelektrycznym 15 11 16 19

niedostateczne nat enie o wietlenia wpomieszczeniach i na stanowiskach pracy,brak wymaganego o wietleniastanowiskowego

urz dzeniazabezpieczaj ce przymaszynach do obróbkidrewna

82 67 64 54

brak lub nieprawid owe zabezpieczeniezespo ów roboczych, w tym narz dzi oraz zespo ów nap dowych – os onami, brak lubniew a ciwe ustawienie klina rozszczepiaj cego, niesprawne zapadki przeciwodrzutowe

urz dzenia i instalacjeelektroenergetyczne 26 24 51 39

prowizoryczne zasilanie maszyn i urz dze ,nieskuteczna ochrona przeciwpora eniowa,zabezpieczenie odbiorników naprawianymi bezpiecznikami lub o zawy onychwarto ciach pr dów znamionowych,nieprzeprowadzanie pomiarów skuteczno ciochrony przeciwpora eniowej orazrezystancji instalacji, stosowanie urz dze w wykonaniu nieprzeciwwybuchowym w pomieszczeniach zagro onych wybuchem

228

stan techniczny rodkówtransportu 39 17 18 18

eksploatowanie wózków jezdniowych z nap dem silnikowym z niesprawnymi uk adami kierowniczymi, sygnalizacyjnymi,hamulcowymi i o wietleniowymi; wci gareklinowych z uszkodzonymi linami i hakami; brak os ony b bnów przeno nikówta mowych

sk adowanie surowców i materia ów 30 33 17 18

lokalizowanie sk adów na terenienieutwardzonym, sk adowanie d u ycbezpo rednio na ziemi a nie na legarach, niezabezpieczanie d u yc i k ód przed staczaniem si , sk adowanie drewna wniestabilnych stosach

badania i pomiary czynników szkodliwychdla zdrowia oraz uci liwych

49 57 34 45

brak bada i pomiarów wszystkichczynników szkodliwych dla zdrowia lub niew a ciwa ich cz stotliwo ,nieprowadzenie rejestru wyników bada i pomiarów

szkolenie pracowników w dziedziniebezpiecze stwa i higieny pracy

51 59 49 45dopuszczanie do pracy pracowników bez wst pnego instrukta u ogólnego i stanowiskowego, nieprowadzenie szkoleniapodstawowego i okresowego

badania lekarskie pracowników 31 30 31 31

zatrudnianie pracowników bez bada i orzecze lekarskich stwierdzaj cych brakprzeciwwskaza do wykonywania pracy na okre lonym stanowisku, brak badaokresowych i kontrolnych

stanowiskowe instrukcje obs ugi maszyn i urz dze

57 52 44 49 nieopracowanie instrukcji lub brak instrukcji na stanowiskach pracy

instrukcje transportuwewn trzzak adowego 25 22 21 28 brak lub nieudost pnienie instrukcji

pracownikom

Wyniki kontroli wskazuj na pogarszaj cy si stan warunków i bezpiecze stwa pracy zarówno w zak adach produkcji drewna i wyrobów zdrewna, jak i produkcji mebli. Znaczna skala narusze przepisów dotycz cych

technicznego bezpiecze stwa pracy, jak równie przepisów o przygotowaniu

pracowników do pracy powodowa a, e osoby zatrudnione w kontrolowanych

zak adach wykonywa y prac w warunkach zagro enia wypadkowego.

Wska nik wypadków ci kich w zak adach produkcji drewna i wyrobów z

drewna w 2000 r. 5-krotnie przewy sza analogiczny wska nik dla gospodarki

narodowej, a w zak adach produkcji mebli 2-krotnie.

W latach 1998–2000 w kontrolowanych zak adach produkcji drewna i wyrobów

z drewna w wyniku wypadków przy pracy zosta o poszkodowanych 430

pracowników, w tym ze skutkiem miertelnym 1 pracownik; ci kich uszkodze cia a

dozna o 15 pracowników. W analogicznym okresie w kontrolowanych zak adach

produkcji mebli poszkodowanych zosta o, w wyniku zaistnia ych wypadków, 604

229

pracowników, w tym 2 osoby ze skutkiem miertelnym,11 pracowników dozna o

ci kiego uszkodzenia cia a.

Dane uzyskane na podstawie analizy dokumentacji z ustalania okoliczno ci i

przyczyn tych wypadków przedstawiono w tabeli:

Odsetek wypadków zaistnia ychw latach 1998 – 2000 w zak adach produkcji

Wyniki analizy wypadków przy pracy wed ug wydarze ,

czynników niebezpiecznych i ich róde drewna i wyrobów z drewna mebli

WYDARZENIA NAJCZ CIEJ POWODUJ CE WYPADKI uderzenie, pochwycenie, przygnieceniecz owieka przez maszyny, ich cz ci,urz dzenia, narz dzia, rodki transportuuderzenie, przygniecenie cz owieka przez czynniki materialne transportowane mechanicznieupadek, potkni cie si , po lizgni ciecz owieka na p aszczy nieuderzenie, przygniecenie cz owieka przez spadaj cy, wysypuj cy, wylewaj cy siczynnik materialny

31

21

11

9

40

9

9

9

CZYNNIKI NIEBEZPIECZNE, KTÓRE SPOWODOWA Y NAJWI CEJ WYPADKÓW ruchome cz ci maszyn i ichoprzyrz dowania oraz poruszaj ce sinarz dziaprzemieszczaj ce si wyroby, pó wyroby i materia yspadaj ce przedmiotyostre wystaj ce elementy: ostrza, ostrekraw dzie, szorstkie powierzchnie

30

22

1210

42

12

811

RÓD A CZYNNIKÓW NIEBEZPIECZNYCH POWODUJ CYCH NAJWI CEJ WYPADKÓWmaszyny i urz dzenia do obróbki drewna produkty z drewna, produkty surowe (tarcica, d u yce, p yty wiórowe) drogi komunikacyjne, pod ogi, place

3512

4

4211

2

Struktura wydarze , czynników oraz ich róde , które powoduj wypadki, ulega

w kolejnych latach tylko nieznacznym wahaniom. Podobnie jak struktura przyczyn

wypadków. Niew a ciwa organizacja pracy i stanowisk pracy stanowi a 27% ogó u

przyczyn wypadków w zak adach produkcji drewna i wyrobów z drewna oraz 18% w

zak adach produkcji mebli, za przyczyny techniczne – odpowiednio 23% i 26%,

tzw. przyczyny ludzkie stanowi y w zak adach produkcji drewna 50%, a w zak adach

produkcji mebli 56% ogó u przyczyn wypadków.

230

Przyczyny stwierdzonych nieprawid owo ci s podobne, jak w 2000 r.:

zaniechanie remontów bie cych oraz modernizacji obiektów i pomieszcze

pracy z powodu niestabilnej sytuacji rynkowej (brak zapewnienia ci g o ci

produkcji);

brak nale ytej dba o ci pracodawców i osób z nadzoru technicznego w

zakresie przeprowadzania remontów, konserwacji i przegl dów urz dze oraz

instalacji energetycznych, a tak e rodków transportu;

d enie do maksymalnego ograniczenia kosztów prowadzonej dzia alno ci

przez:

- wyposa anie stanowisk pracy w maszyny i urz dzenia do obróbki

drewna wykonane we w asnym zakresie lub w zak adach

rzemie lniczych, cz sto niespe niaj ce wymogów bezpiecze stwa;

- niezlecanie wykonania bada i pomiarów czynników szkodliwych dla

zdrowia;

- dopuszczanie do pracy pracowników nieprzeszkolonych w dziedzinie

bhp i niepoddanych badaniom lekarskim;

niech cz ci pracodawców do inwestowania w bezpiecze stwo pracy

(uwa aj oni, e poniesione wydatki nie przynios adnych wymiernych

korzy ci).

Zastosowane rodki prawne3 080 decyzji (1 663 – w zak adach produkcji drewna i wyrobów z drewna,

1 417 – w zak adach produkcji mebli), w tym:

- 215 decyzji wstrzymania prac (odpowiednio 133 i 82),

- 35 decyzji skierowania do innych prac 65 pracowników (odpowiednio

22 decyzje i 13 pracowników oraz 44 decyzje i 21 pracowników),

491 wniosków w wyst pieniach do pracodawców (odpowiednio 277, 214),

21 wniosków do kolegiów ds. wykrocze (odpowiednio 11 i 10),

79 mandatów karnych na kwot 28 990 z (odpowiednio 51 mandatów i

18 130 z oraz 28 mandatów i 10 860 z ).

Uzyskane efektyw 19 zak adach produkcji drewna i wyrobów z drewna oraz w 17 zak adach

produkcji mebli wyeliminowano nieprawid owo ci dotycz ce niew a ciwego lub

231

niedostatecznego wyposa enia pomieszcze higienicznosanitarnych

(poprawa warunków higienicznosanitarnych odpowiednio dla 745 i 584

pracowników);

w 47 zak adach produkcji drewna i wyrobów z drewna oraz w 33 zak adach

produkcji mebli maszyny i urz dzenia do obróbki drewna zosta y wyposa one

w urz dzenia ochronne (poprawa bezpiecze stwa pracy odpowiednio dla 888

i 484 pracowników);


produkcji mebli poprawiono stan techniczny obiektów i pomieszcze pracy

(poprawa warunków pracy odpowiednio dla 886 i 928 pracowników);


produkcji mebli zapewniono w a ciw wymian powietrza (poprawa warunków

pracy odpowiednio dla 596 i 365 pracowników);


produkcji mebli zapewniono w a ciwe o wietlenie wiat em elektrycznym

(poprawa warunków pracy odpowiednio dla 73 i 129 pracowników);


produkcji mebli wyeliminowano nieprawid owo ci dot. urz dze i instalacji

energetycznych (poprawa bezpiecze stwa pracy odpowiednio dla 352 i 134

pracowników);


produkcji mebli poprawiono stan techniczny rodków transportu (poprawa

bezpiecze stwa pracy odpowiednio dla 239 i 83 pracowników);


produkcji mebli wyeliminowano nieprawid owo ci zwi zane ze sk adowaniem

(poprawa warunków bezpiecze stwa odpowiednio dla 247 i 289

pracowników);


produkcji mebli przeprowadzono badania i pomiary czynników szkodliwych dla

zdrowia;

w dziedzinie bezpiecze stwa i higieny pracy zosta o przeszkolonych 796

pracowników w 28 zak adach produkcji drewna i wyrobów z drewna oraz 398

w 22 zak adach produkcji mebli;

232

badaniom lekarskim poddanych zosta o 389 pracowników w 11 zak adach

produkcji drewna i wyrobów z drewna oraz 168 w 13 zak adach produkcji

mebli;


produkcji mebli opracowano lub uzupe niono stanowiskowe instrukcje obs ugi

maszyn i urz dze ;


produkcji mebli opracowano lub uzupe niono instrukcje transportu

wewn trzzak adowego.

WnioskiUstalenia dokonane w czasie kontroli wskazuj na potrzeb :

wprowadzenia mechanizmów ekonomicznych sk aniaj cych pracodawców do

realizacji przedsi wzi zmierzaj cych do likwidacji lub ograniczenia zagro e

zawodowych (g ównie - zró nicowanej sk adki na ubezpieczenie wypadkowe);

kontynuowania kontroli w zak adach produkcji drewna i wyrobów z drewna

oraz mebli we wspó dzia aniu z Inspekcj Sanitarn i Pa stwow Stra

Po arn .

1.10. Przestrzeganie przepisów bhp w zak adach skupu i przerobu z omu metali, ze

szczególnym uwzgl dnieniem eliminowania ze z omu przedmiotów niebezpiecznych

Kontrole - wed ug ujednoliconej metodyki post powania, ze szczególnym

uwzgl dnieniem przestrzegania postanowie wynikaj cych z rozporz dzenia Ministra

Gospodarki z 30 grudnia 1999 r. w sprawie bezpiecze stwa i higieny pracy przy

eliminowaniu przedmiotów niebezpiecznych, w tym wybuchowych, ze z omu metali -

przeprowadzono w 202 podmiotach gospodarczych, zatrudniaj cych 11,6 tys.

pracowników (w tym 2,5 tys. kobiet i 36 pracowników m odocianych). Zdecydowan

wi kszo stanowi y zak ady prywatne (96%), w tym ma e, zatrudniaj ce do

20 pracowników (ok. 72% ogó u skontrolowanych).

Znajduj ce si w z omie, najcz ciej niewiadomego pochodzenia, ró nego

rodzaju przedmioty mog stwarza zagro enia dla pracowników, ze wzgl du na

w a ciwo ci wybuchowe i atwo palne, emisj niebezpiecznego promieniowania

jonizuj cego, dzia ania r ce, truj ce oraz rakotwórcze. Szczególne

233

niebezpiecze stwo stwarzaj przedmioty wybuchowe, które poddane dzia aniu

wysokiej temperatury lub przy niew a ciwym obchodzeniu si z nimi - s przyczyn

gro nych w skutkach wypadków przy pracy.

Najcz ciej stwierdzane nieprawid owo ci przedstawiono w tabeli.

Zagadnienia obj te kontrolOdsetek pracodawców,u których stwierdzono


ocena ryzyka zawodowego 73 brak wiedzy sprawia, e pracodawcy maj du etrudno ci w wype nianiu tego obowi zku

opracowanie i udost pnienie pracownikominstrukcji okre laj cej zasady bezpiecznejpracy, z uwzgl dnieniem post powania z materia ami niebezpiecznymi

72

znaczna cz pracodawców dysponowa ainstrukcjami bhp, w których nie okre lono zasadbezpiecze stwa pracy zwi zanych zeliminowaniem przedmiotów niebezpiecznych ze z omu metali

wyposa enie w mierniki do pomiaru promieniowania jonizuj cego 84 urz dze tych brakuje g ównie w zak adach

zatrudniaj cych do 100 pracownikówsporz dzanie - po ka dej kontroli z omu - protoko u stwierdzaj cego, e w przesy ce nieznajduj si przedmioty niebezpieczne 64

nieprawid owo dotyczy 7 700 pracowników,pracodawcy uwa aj , e jest to „zb dnabiurokracja i tworzenie dodatkowych, niepotrzebnych dokumentów”

zaopatrywanie opakowa ze z omemprzygotowanym do wysy ki w widoczne iczytelne napisy „Z om metali nie zawiera przedmiotów niebezpiecznych”

56ma to istotne znaczenie dla bezpiecze stwaodbiorcy z omu

posiadanie przez zak ady adresów organów,które nale y powiadomi w przypadkuznalezienia przedmiotu niebezpiecznego, wtym wybuchowego

59w sytuacji zagro enia cz sto brak czasu naposzukiwanie adresu lub telefonu do policji,wojska, dozoru j drowego czy inspekcjisanitarnej

przeszkolenie pracodawcy z zakresu bhp 27podany odsetek dot. szkole podstawowych; w ocenie inspektorów pracy najwi kszezastrze enia budzi jako szkole

punkty oraz rodki do udzielania pierwszejpomocy medycznej 39 nieprawid owo dotyczy a prawie 1 300

pracowników

Pracodawcy nagminnie nie wywi zuj si z obowi zku dokonywania kontroli

z omu w celu stwierdzenia, czy nie znajduj si w nim przedmioty niebezpieczne, w

tym wybuchowe oraz czy wszelkiego rodzaju naczynia, zbiorniki i butle zosta y

przygotowane do z omowania zgodnie z zasadami okre lonymi w Polskich Normach.

wiadcz o tym przypadki znalezienia materia ów niebezpiecznych w partii

dostarczonego z omu, co mia o miejsce w 39 zak adach przerabiaj cych dostarczony

im z om. Ponadto z rozmów przeprowadzonych z pracodawcami podczas kontroli

wynika, e znaczna cz przypadków znalezienia przedmiotów niebezpiecznych nie

jest odnotowywana w protoko ach kontroli z omu. Dotyczy to g ównie butli po gazach

technicznych, ga nic i innych zbiorników zamkni tych, nieznanego pochodzenia.

234

Jak wskazuj wyniki kontroli, powszechne jest lekcewa enie zagro e ,jakie stwarza mog niezidentyfikowane i nieoznakowane przedmiotyniebezpieczne znajduj ce si w z omie. Skutkuje to cz sto wypadkami przy pracy.

Na przyk ad: w przedsi biorstwie przerobu z omu metali w K dzierzynie Ko lu, na

skutek reakcji tl cego si papierosa z oparami wydobywaj cymi si z otworów

odpowietrzaj cych beczki po alkoholu izopropylenowym, nast pi wybuch i

rozerwanie beczki. Wyrwane podmuchem jej dno uderzy o pracownika, który dozna

ci kich obra e .

Na konieczno dokonywania pomiarów promieniowania jonizuj cego

przerabianego, przesy anego z omu i powag tego problemu wskazuje przypadek

jednego z przedsi biorstw w Szczecinie. Funkcjonariusze niemieckiego Urz du

Celnego stwierdzili punktowy wzrost promieniowania gamma w wagonie ze z omem

pochodz cym z ww. firmy. Po tym wydarzeniu pracodawca zakupi miernik ska e

radioaktywnych.

Najcz stsze przyczyny narusze prawaWed ug pracodawców g ówne przyczyny to:

wysokie koszty pracy i trudna sytuacja finansowa;

nadmierny formalizm przepisów prowadz cy do niepotrzebnego tworzenia

dodatkowych dokumentów i biurokratyzmu.

Natomiast wed ug inspektorów pracy przyczyny tkwi w:

niskim poziomie wiedzy pracodawców oraz kadry kierowniczej o wymaganiach

obowi zuj cych przepisów w tym zakresie;

nie wiadomo zagro e ;

lekcewa eniu przepisów traktowanych jako zb dne wymogi formalne.




635 wniosków zawartych w 151 wyst pieniach do pracodawców;


Ponadto w 2 przypadkach powiadomiono Prokuratur o podejrzeniu pope nienia

przest pstwa przez pracodawców (niezapewnienie bezpiecznych warunków pracy i

235

nara enie pracowników na bezpo rednie niebezpiecze stwo utraty ycia lub

ci kiego uszczerbku na zdrowiu). Prokuratura wszcz a post powania wyja niaj ce

w tych sprawach.

W a ciwe terenowo inspektoraty dozoru technicznego powiadomiono o

eksploatacji 2 urz dze d wigowych oraz 2 zbiorników ci nieniowych bez

specjalistycznego odbioru oraz wymaganej decyzji o dopuszczeniu do eksploatacji.

Policj zawiadomiono o znalezieniu niewybuchów w partii z omu. Policja

zabezpieczy a niewybuchy i pod nadzorem Prokuratury Rejonowej wszcz a

dochodzenie.

Na terenie OIP w odzi przeprowadzono kontrole 10 zak adów wspólnie z

przedstawicielem Oddzia u Ochrony Radiologicznej ódzkiej Wojewódzkiej Stacji

Sanitarno – Epidemiologicznej w celu dokonania pomiarów promieniowania

jonizuj cego.


prawnych poprawiono bezpiecze stwo i warunki pracy, m.in. poprzez:

dokonanie oceny ryzyka zwi zanego z zagro eniami, jakie mog wyst pi w

zwi zku ze znajduj cym si na terenie zak adu pracy lub w miejscu

wyznaczonym przez pracodawc z omem metali (np. w OIP Wroc aw spo ród

16 zak adów, w których stwierdzono tak nieprawid owo , w 11 wdro ono

dokonywanie oceny ryzyka, w zwi zku z czym nast pi a poprawa

bezpiecze stwa pracy dla 172 pracowników);

opracowanie instrukcji okre laj cych zasady bezpiecze stwa i higieny pracy

przy czynno ciach zwi zanych z eliminowaniem, ze z omu metali,

przedmiotów niebezpiecznych (w tym wybuchowych i emituj cych

niebezpieczne promieniowanie) oraz zapoznanie z nimi pracowników (dot.

36% zatrudnionych w zak adach, w których stwierdzono tak nieprawid owo ,

tj. ok. 2 600 pracowników);

wyposa enie pracowników kontroluj cych skupowany i przerabiany z om

metali w mierniki do pomiaru promieniowania jonizuj cego (nast pi a poprawa

warunków pracy dla 11% pracowników zak adów, w których stwierdzono t

nieprawid owo , tj. dla ok. 1,2 tys. pracowników);

236

udost pnienie pracownikom adresów i telefonów organów, które nale y

powiadomi w razie znalezienia w z omie przedmiotu niebezpiecznego, w tym

wybuchowego (dotyczy ok. 1 750 pracowników).



WnioskiSkala nieprzygotowania podmiotów gospodarczych do specyfiki prowadzonej

dzia alno ci wskazuje na potrzeb :

kontynuowania przez Pa stwow Inspekcj Pracy kontroli ukierunkowanych

na zagwarantowanie bezpiecze stwa przy pracach zwi zanych ze skupem i

przerobem z omu, tak e we wspó pracy z innymi organami kontroli i nadzoru

nad warunkami pracy, ze zwróceniem szczególnej uwagi na:

programy szkole bhp pracodawców firm prowadz cych skup z omu

metali, pod k tem uwzgl dniania w nich metod specjalistycznych w

zakresie eliminowania i rozpoznawania materia ów niebezpiecznych

(wed ug przeprowadzonego rozpoznania firmy prowadz ce edukacj w

dziedzinie bhp realizuj programy szkolenia w zakresie ogólnym),

ocen ryzyka zawodowego i promowanie w ród pracodawców

systemowych rozwi za w dziedzinie zarz dzania bezpiecze stwem

pracy;

prowadzenia szeroko zakrojonej akcji informacyjnej adresowanej do

pracodawców (a tak e jednoosobowych podmiotów gospodarczych)

zajmuj cych si skupem i przerobem z omu metali (PIP zamierza opracowa

materia y informacyjne nt. bezpiecznego eliminowania przedmiotów

niebezpiecznych, w tym wybuchowych, ze z omu metali).

1.11. Przestrzeganie przepisów dotycz cych zatrudniania osób niepe nosprawnych

W 2001 r. przeprowadzono 6 748 kontroli w zak adach zatrudniaj cych osoby

niepe nosprawne, w tym: 1 081 kontroli w zak adach posiadaj cych status zak adu

pracy chronionej, 573 kontrole w zak adach ubiegaj cych si o jego nadanie oraz

725 kontroli w zak adach posiadaj cych ju ww. status, ale tworz cych nowe

oddzia y, a tak e 4 369 kontroli w zak adach nieposiadaj cych statusu i

237

nieubiegaj cych si o jego nadanie, ale tworz cych dla osób niepe nosprawnych

stanowiska pracy. Przeprowadzono równie kontrole w 3 zak adach, które zwróci y

si o wydanie opinii do wniosków o przyznanie statusu zak adu aktywno ci

zawodowej. W skontrolowanych zak adach zatrudnionych by o 206,6 tys. osób, w

tym ok. 42% stanowi y osoby niepe nosprawne.

Podczas kontroli szczególn uwag zwracano na spe nianie wymogów

architektoniczno-budowlanych i likwidacj tzw. barier architektonicznych,

zapewnienie w a ciwego oprzyrz dowania stanowisk pracy oraz przestrzeganie

uprawnie nadanych osobom niepe nosprawnym w zakresie zatrudnienia (m.in. czas

pracy, urlopy dodatkowe). Zagadnienia obj te kontrol zestawiono w tabeli.

Odsetek kontrolowanych zak adów,w których stwierdzono

nieprawid owo ciA- zak ady pracy chronionejB- zak ady ubiegaj ce si o status i

tworz ce miejsca pracy dla osób niepe nosprawnych


2001 2000 1999

Uwagi

eksploatacja instalacji i urz dzeenergetycznych

AB

2019

2132

2231

brak lub niew a ciwe zabezpieczenieinstalacji i urz dze energetycznych

maszyny i urz dzenia AB

1521

1938

2033

brak w a ciwych zabezpiecze elementówniebezpiecznych, brak oprzyrz dowaniadostosowanego do rodzaju niepe nosprawno ci zatrudnionych osób

budynki i pomieszczenia pracy AB

1419

1121

1019

niew a ciwy stan pod óg, pochylni, drzwi,niew a ciwa powierzchnia i kubatura

bariery architektoniczne AB

1119

1218

1313

wyst powanie progów i ró nicy poziomóww ci gach komunikacyjnych,pomieszczeniach higienicznosanitarnych i pomieszczeniach pracy

pomieszczenia higienicznosanitarne AB

1121

1222

1217

niew a ciwie urz dzone pomieszczeniahigienicznosanitarne lub niewystarczaj caich liczba

o wietlenie pomieszcze pracy wiat em dziennym b d elektrycznym

AB

715

922

918 niew a ciwe o wietlenie lub jego brak

wymiana powietrza w pomieszczeniachpracy, a tak e instalacja wychwytuj ca iodprowadzaj ca pary, gazy i py y zmiejsca ich powstania

AB

810

918

811 brak lub niew a ciwa wymiana powietrza,

brak lub niew a ciwa instalacjawychwytuj ca

praca w godzinach nadliczbowych A 9 4 3urlopy A 2 1 3 zaleg e urlopy wypoczynkowe i urlopy

dodatkoweszkolenie w zakresie bhp A 11 8 10 brak szkolebadania lekarskie - wst pne,- okresowe i kontrolne

A 53

33

85

brak bada

238

Wi kszy – w porównaniu z zak adami pracy chronionej - odsetek

stwierdzonych nieprawid owo ci w zak adach ubiegaj cych si o nadanie tego

statusu i w zak adach tworz cych stanowiska pracy dla osób niepe nosprawnych

wiadczy o niedostatecznej wiedzy tych pracodawców o potrzebach osób

niepe nosprawnych w aspekcie bezpiecze stwa i higieny pracy. Przejawia si to

m.in. brakiem zabezpiecze lub niew a ciwym zabezpieczeniem elementów

niebezpiecznych maszyn i urz dze , ich oprzyrz dowania, wyst powaniem barier

architektonicznych lub te niedostosowaniem do potrzeb osób niepe nosprawnych

urz dze i pomieszcze higienicznosanitarnych. Natomiast w zak adach pracy

chronionej pogorszy si stan budynków i pomieszcze pracy.

Inspektorzy PIP sygnalizuj ponadto, e w niektórych zak adach pracy

chronionej wyst puj zaleg o ci w wyp acie wynagrodze za prac , spowodowane

trudno ciami finansowymi zak adu. Nale y zaznaczy , e niewyp acanie przez

pracodawc wynagrodze , nawet przez wiele miesi cy, nie powoduje utraty statusu

zak adu pracy chronionej.

Najcz stsze przyczyny narusze prawabrak jednoznacznych i szczegó owych kryteriów okre laj cych wymagania

techniczne, jakie powinny spe nia zak ady zatrudniaj ce osoby

niepe nosprawne, co utrudnia skuteczne zastosowanie rodków

zwi kszaj cych bezpiecze stwo pracy, przede wszystkim w zakresie likwidacji

barier architektonicznych oraz wyposa enia i oprzyrz dowania stanowisk

pracy;

niedostateczna wiedza wielu pracodawców ubiegaj cych si o nadanie

statusu zak adu pracy chronionej lub tworz cych stanowiska pracy dla osób

niepe nosprawnych, na temat specyficznych potrzeb tych osób;

brak rodków finansowych, trudno ci w ich pozyskaniu, a tak e niech

pracodawców do inwestowania w obiekty budowlane, które bardzo cz sto s

dzier awione od innego w a ciciela, nie zawsze wyra aj cego zgod na ich

modernizacj .



239




82 wnioski o ukaranie do kolegiów do spraw wykrocze ;

29 zawiadomie wojewodów o niespe nieniu przez zak ady pracy

chronionej wymogów bhp - wynikiem by a utrata statusu przez 5 zak adów

i rezygnacja ze statusu przez 3 zak ady.

Dzia ania prewencyjneDoskonal c metody pracy w zakresie egzekwowania przestrzegania

przepisów o zatrudnianiu i rehabilitacji osób niepe nosprawnych okr gowe

inspektoraty pracy prowadzi y dzia alno prewencyjn , polegaj c na organizowaniu

narad z pracodawcami zatrudniaj cymi osoby niepe nosprawne. Inspektorzy pracy

uczestniczyli te w spotkaniach organizowanych przez zwi zki i organizacje

pracodawców (np. Polsk Organizacj Pracodawców Osób Niepe nosprawnych,

Krajow Izb Gospodarczo-Rehabilitacyjn , Powiatowe Urz dy Pracy itp.). Na

naradach i spotkaniach omawiano aktualne problemy wyst puj ce przy zatrudnianiu

osób niepe nosprawnych oraz zapoznawano uczestników spotka z przebiegiem

dzia a kontrolnych PIP w zak adach zatrudniaj cych osoby niepe nosprawne (np. w

OIP Katowice inspektorzy pracy uczestniczyli w 10 zorganizowanych naradach i

spotkaniach).

Uzyskane efektyW wyniku zastosowanych rodków prawnych doprowadzono do likwidacji

wielu zagro e i nieprawid owo ci, a w konsekwencji do uzyskania poprawy

warunków pracy dla oko o 37 tys. pracowników, m. in.:

poprawiono stan techniczny budynków i pomieszcze pracy poprzez

zapewnienie w a ciwych powierzchni, kubatur pomieszcze i ich wysoko ci,

wentylacji, ogrzewania oraz zniesienie barier architektonicznych w 1 050

zak adach (poprawa warunków pracy dla ok. 13 000 pracowników);

zapewniono odpowiednie pomieszczenia i urz dzenia higienicznosanitarne

oraz odpowiedni ich liczb w 338 zak adach (poprawa warunków pracy dla

ok. 3 700 pracowników);

240

poprawiono zabezpieczenia elementów obrotowych maszyn i urz dze ,

przek adni pasowych i oprzyrz dowania w 420 zak adach (zwi kszenie

bezpiecze stwa pracy ok. 4 700 pracowników);

na badania lekarskie wst pne skierowano 240 osób, na okresowe – 180 osób.

Ponadto inspektorzy pracy wyegzekwowali dla osób niepe nosprawnych:

- wyp aty za prac w godzinach nadliczbowych dla 4 300 osób,

- zaleg e urlopy dla 560 osób.


opracowania wytycznych do projektowania stanowisk pracy oraz ich

oprzyrz dowania w zale no ci od rodzaju niepe nosprawno ci zatrudnianych

osób. W tej sprawie Zast pca G ównego Inspektora Pracy zwróci si do

Pe nomocnika do spraw Osób Niepe nosprawnych w Ministerstwie Pracy i

Polityki Spo ecznej;

prowadzenia akcji informacyjnej w ród pracodawców, którzy utworzyli lub

zamierzaj utworzy stanowiska pracy dla osób niepe nosprawnych, w

zakresie wymogów, jakie powinny by spe nione w zak adach zatrudniaj cych

osoby niepe nosprawne - przez wszystkie instytucje, organy i organizacje

zajmuj ce si t problematyk .

241

2. Kontrole dotycz ce praworz dno ci w stosunkach pracy

2.1. Przestrzeganie przepisów prawa pracy przy wyp acie wynagrodze i innych

wiadcze pracowniczych

W 2001 r. przeprowadzono 1 778 kontroli. W kontrolowanych zak adach by o

zatrudnionych 155,4 tys. pracowników (ponad 71 tys. kobiet i 1,6 tys. m odocianych);

w 85% zak ady te nale a y do sektora prywatnego.

W toku kontroli zbadano prawid owo naliczania i wyp acania 34 208

wiadcze (2000 r. – 47 449, 1999 r. – 54 259 wiadcze ) i stwierdzono, e przy

naliczaniu i wyp acaniu 4 741 wiadcze – ok. 13,9% (w 2000 r. – 15,2%, 1999 r. –

ok. 20%) – nast pi o naruszenie obowi zuj cych przepisów. Informacje dotycz ce

liczby pokrzywdzonych pracowników przedstawiono w tabeli.

Liczba pokrzywdzonychpracownikówRodzaj nale no ci

2001 2000 1999

Uwagi

ogó em, w tym: 128 848 159 231 184 140wynagrodzenie za prac 55 538 52 385 65 566dodatkido wynagrodzenia, w tymwynagrodzenie za pracw godzinachnadliczbowych

16 167 25 711 34 275

ekwiwalent za u ywaniew asnej odzie y jakoodzie y roboczej i za jejpranie

18 323 21 937 28 934

premie i nagrody 8 510 24 547 13 896wynagrodzenie za urlopi ekwiwalent za niewykorzystany urlop

8 074 7 571 9 518

nale no ci zwi zane zrozwi zaniem stosunkupracy z przyczyndot. pracodawcy

5 814 5 492 8 715

pozosta e nale no ci 16 413 21 588 23 236

w 2001 r. – podobnie jak w latach ubieg ych – w ród osóbposzkodowanych z tytu u niewyp acenia nale no ci zdecydowanwi kszo stanowi y osoby, którym nie wyp acono wynagrodzenia zaprac . Udzia ten wzrós w stosunku do roku poprzedniego (z 32,9%do 43,1%).Uwag zwraca tak e wyra ny spadek odsetka poszkodowanych z tytu u niewyp acenia premii i nagród (z 15,4% w roku 2000 do 6,6% w2001). Wynika to st d, e u wi kszo ci pracodawców premie i nagrody zosta y zast pione wiadczeniami uznaniowymi b d te z nich zrezygnowano.

W okresie sprawozdawczym naruszenia przepisów w zakresie wynagrodze za prac stwierdzono u 62% kontrolowanych pracodawców(w 2000 r. – u 47%, w 1999 r. – u 39%), przy czym spad a cz stotliwo zani ania

wynagrodze poni ej kwoty najni szego wynagrodzenia okre lonego przez

242

Ministra Pracy i Polityki Spo ecznej do 2,5% pracodawców (w 2000 r. – 3,7%, w

1999 r. – 3,1%).

Kontrole wykaza y tak e:

niewyp acenie lub zani enie wynagrodzenia za urlop wypoczynkowy b dekwiwalentu za niewykorzystany urlop wypoczynkowy u 42,8%

pracodawców (w 2000 r. – u 40,6%, w 1999 r. – u 43,9%);

zani anie lub niewyp acanie obligatoryjnych dodatków do wynagrodzenia, w

tym wynagrodzenia za prac w godzinach nadliczbowych - u 41,3%

pracodawców (w 2000 r. – u 40,5%, w 1999 r. – u 36%). Nie jest to jednak

pe na ocena zjawiska, gdy u wielu pracodawców stwierdzano

nieprawid owo ci w zakresie ewidencji czasu pracy (w tym brak ewidencji).

Ujawniono tak e przypadki fa szowania dokumentacji dotycz cej czasu pracy i

list wyp at wynagrodzenia;

naruszanie przepisów dotycz cych wyp aty ekwiwalentu za u ywaniew asnej odzie y jako odzie y roboczej i za pranie odzie y - u 24%

pracodawców (w 2000 r. – u 19,8%, w 1999 r. – u 27,2%);

niewyp acanie nale no ci z tytu u rozwi zania stosunku pracy z przyczyndotycz cych pracodawcy - u 20,5% pracodawców (w 2000 r. – 15,8%, w

1999 r. – 14%).

Dane dotycz ce niewyp aconych wiadcze zawiera tabela.

Kwota nale no ci w z otychRodzaj nale no ci2001 2000 1999

Uwagi

ogó em, w tym: 133 841 212 123 453 504 95 842 889 wynagrodzenie za prac 82 777 996 63 522 149 55 096 914

dodatki do wynagrodzenia, w tym wynagrodzenie za prac w godzinach nadliczbowych

508 0295 8 040 632 10 641 681

odprawy i odszkodowania dla osób zwolnionych z pracy z przyczyn dot.

pracodawcy12 728 944 10 220 369 9 281 420

premie i nagrody 12 461 677 22 183 290 4 019 466 wynagrodzenie za urlop i

ekwiwalent za urlop 443 3061 3 426 154 2 176 366

wiadczenie urlopowe 160 3688 3 676 218 1 131 569 pozosta e nale no ci 14 755 551 12 384 692 13 495 473

w ogólnej kwocie niewyp aconych w 2001 r. nale no ci najwi kszy udziamia y: wynagrodzenie za prac – 61,8% (w 2000 r. – 51,5%); odprawy i odszkodowania dla osóbzwolnionych z pracy z przyczyn dot. pracodawcy – 9,5% (w 2000 r. – 8,3%) oraz premie i nagrody – 9,3%(w 2000 r. – 18%)

W ostatnich latach obserwujemy rozszerzaj ce si zjawisko naruszaniaprzepisów dot. wyp aty wynagrodze i innych wiadcze pracowniczych.

rednia kwota niewyp aconych nale no ci (przypadaj ca na jednego

243

poszkodowanego) wzros a z 775 z w 2000 r. do 1 039 z w 2001 r. (o 34%).

Szczególnie niepokoi wzrost narusze przepisów dot. wyp acania wynagrodzenia za

prac . Jak ju zaznaczono, w 2001 r. przepisy w tym zakresie narusza o a 62%

kontrolowanych pracodawców (w 1998 r. dotyczy o to niewiele ponad 1/3

kontrolowanych). Do 43% wzrós równie odsetek osób poszkodowanych z tego

tytu u w ogólnej liczbie osób, którym nie wyp acono nale no ci wynikaj cych ze

stosunku pracy (w 2000 r. – 33%).

Uwag zwraca równie rosn cy odsetek pracodawców naruszaj cych

przepisy w zakresie wyp acania odpraw i odszkodowa dla osób zwolnionych z pracy

z przyczyn dot. pracodawcy (z 14% w 1999 r. do 20,5% w 2001 r.). Odsetek

poszkodowanych z tego tytu u pracowników wzrós z 3,5% w 2000 r. do 4,5% w

2001 r.

Przyczyny naruszania przepisów prawa przedstawiono w tabeli.

Udzia % w ogólnej liczbie przyczynPrzyczyna

2001 2000 1999

nieznajomo obowi zuj cych przepisów 18 26,7 30,5

brak rodków finansowych 45 41,8 22,5

odmowa wyp aty nale no ci 7 9,6 9,2

inne przyczyny 30 21,9 37,8

Nale y podkre li , e pracodawcy z roku na rok coraz cz ciej jako g ówn

przyczyn niewyp acania wiadcze wskazuj na brak rodków finansowych. Wielu

pracodawców boryka si z przej ciowymi trudno ciami w regulowaniu nale no ci

zwi zanych ze stosunkiem pracy, ale w miar nap ywu rodków wywi zuje si z tego

obowi zku. Wielu jednak ma problemy ekonomiczne natury g bszej, które cz sto

prowadz do upad o ci i likwidacji zak adu. W takiej sytuacji stosowane przez

inspektorów pracy rodki prawne, maj ce na celu wyegzekwowanie nale no ci

pracowniczych, nie przynosz oczekiwanych efektów.

Zastosowane rodki prawne:5 515 wniosków w wyst pieniach;

453 decyzje p atnicze na czn kwot 6 729 051 z ;

626 osób ukarano mandatami na kwot 243 840 z ;

244

538 wniosków o ukaranie do kolegiów do spraw wykrocze (s dów);

10 zawiadomie prokuratora o podejrzeniu pope nienia przest pstwa;


Uzyskane efektyW wyniku realizacji w roku sprawozdawczym ok. 51% wniosków inspektorów

pracy:

wyegzekwowano kwot prawie 53,5 mln z , co stanowi o 40% nale no ci

ogó em (w 2000 r. – prawie 75,5 mln z , tj. 61,1%);

uregulowano roszczenia 65,6 tys. pracowników – 51% ogó u pokrzywdzonych,

(w 2000 r. – 111,4 tys., tj. 70%).


prowadzenia dzia alno ci popularyzatorskiej w ród pracodawców i

pracowników, w tym publikowanie wyja nie i komentarzy do obowi zuj cych

przepisów;

dalszego prowadzenia kontroli przestrzegania przepisów przy wyp acie

wynagrodze i wiadcze oraz konsekwentnego egzekwowania nale no ci na

rzecz pracowników;

dokonania zmian legislacyjnych w przepisach dotycz cych czasu pracy i

wynagradzania (usuni cie w tpliwo ci interpretacyjnych, uzupe nienie luk

prawnych, uproszczenie sposobu naliczania wynagrodze i wiadcze ).

G ówny Inspektor Pracy zg osi potrzeb zmian w omawianym zakresie do

Ministra Pracy i Polityki Spo ecznej przy okazji opiniowania rz dowego projektu

nowelizacji Kodeksu pracy.

2.2. Przestrzeganie przepisów o czasie pracy

Kontrole, wg jednolitej metodyki, przeprowadzone zosta y przez inspektorów z

pi ciu okr gowych inspektoratów. Obj to nimi 282 zak ady, przede wszystkim

prywatne (88%). Kontrolowane zak ady zatrudnia y 56 tys. pracowników, w tym

ponad 27 tys. kobiet i 440 m odocianych. Nieprawid owo ci ujawniono u 275

245

pracodawców (98% kontrolowanych). Skal nieprawid owo ci obrazuje poni sza

tabela.

Odsetek kontrolowanychpracodawców, u których

stwierdzono nieprawid owo ciZagadnienia obj te kontrol

2001 2000 1999

Uwagi

zatrudnianie pracowników powy ejdopuszczalnej liczby godzinnadliczbowych- na dob- w roku kalendarzowym

2722

3427

3225

445 pracowników zosta o zatrudnionych powy ejdopuszczalnej normy dobowej (ka dy z pracowników przepracowa rednio po 12godzin); a 1 024 – powy ej normy rocznej( rednio po 100 godzin)

zatrudnianie pracowników w czasieprzekraczaj cym obowi zuj cy ichwymiar:- dobowy - redniotygodniowy

1814

2319

2526

1 713 pracowników zatrudnionych by o w czasieprzekraczaj cym wymiar dobowy ( rednio jedenpracownik przepracowa 23 godziny ponadwymiar dobowy), a 946 - wymiarredniotygodniowy ( rednio 23 godziny)

zatrudnianie pracowników w niedziele i wi ta bez zapewnieniaim:- dnia wolnego w innym terminie, - dodatkowego wynagrodzenia zaprac w te dni, - co trzeciej niedzieli wolnej od pracy

269

21

2611

31

198

32

12 165 pracownikom nie zapewniono dniawolnego w innym terminie, 176 pracowników nieotrzyma o dodatkowego wynagrodzenia, a 333pracownikom nie udzielono co trzeciej niedzieliwolnej

okre lenie w regulaminie pracy terminów dni dodatkowo wolnychod pracy

12 25 36 36 pracodawców nie okre li o terminów 1 892pracownikom

udzielanie dni dodatkowo wolnych od pracy 22 30 23

65 pracodawców nie udzieli o 9 914 dni dodatkowo wolnych od pracy 1 273 pracownikom ( rednio po 8 dni)

rekompensowanie pracy wykonywanej w dniu dodatkowo wolnym od pracy innymi dniamiwolnymi lub wynagrodzeniem z dodatkiem

17 22 18 446 pracownikom nie udzielono 4 956 dni ( rednio po 12 dni)

ewidencja czasu pracy - brak ewidencji - nierzetelne prowadzenie ewidencji

1835

1828

3233

jest to metoda na zani enie b d niewyp acenienale no ci ze stosunku pracy, takich jakwynagrodzenie z dodatkiem za prac w godzinach nadliczbowych, za prac w porze nocnej, czy za prac w niedziel i wi ta, za które nie zapewniono innych dni wolnych odpracy

Kontrole w zakresie czasu pracy osób zatrudnionych na stanowiskach, na

których wyst puj przekroczenia najwy szych dopuszczalnych st e i nat e

czynników szkodliwych dla zdrowia oraz pracownic opiekuj cych si dzie mi do lat

czterech - nie wykaza y znacz cych nieprawid owo ci. Sporadyczne przypadki

narusze prawa w tym obszarze dotyczy y g ównie pracy w warunkach

ponadnormatywnego nat enia ha asu.

246

Wyniki kontroli wskazuj , e jednym z podstawowych problemów w zakresie

przestrzegania przepisów o czasie pracy jest zatrudnianie pracowników powy ej

dopuszczalnej liczby godzin nadliczbowych oraz w niedziele i wi ta. Nale y

zaznaczy , e dok adn analiz zjawiska uniemo liwia nierzetelne prowadzenie ewidencji czasu pracy. I tak przyk adowo na terenie dzia ania OIP Pozna

stwierdzono, e 28% kontrolowanych pracodawców nie prowadzi o w ogóle

ewidencji, a 35% prowadzi o j nierzetelnie. Czasem stwierdzano prowadzenie

podwójnej ewidencji faktycznego czasu pracy, s u cej do rozlicze z pracownikami i

ewidencji przeznaczonej dla organów kontrolnych, wykazuj cej tylko czas pracy

zgodny z obowi zuj cymi przepisami.

Przyczyny narusze prawaograniczenie zatrudnienia ze wzgl du na wysokie koszty tworzenia nowych

miejsc pracy i dodatkowe obci enia zwi zane z zatrudnieniem nowych osób

(badania lekarskie, szkolenia); konsekwencj zbyt ma ej liczby zatrudnionych

pracowników jest nierespektowanie ich prawa do dni wolnych;

brak rodków finansowych;

nieznajomo przepisów reguluj cych czas pracy b d ich niezrozumienie –

wprowadzenie od 1 maja 2001 r. 5-dniowego tygodnia pracy spowodowa o, e

du a cz pracodawców nie potrafi a w sposób w a ciwy dostosowa

organizacji czasu pracy do stanu zgodnego z obowi zuj cym porz dkiem

prawnym.

Zastosowane rodki prawne271 wyst pie zawieraj cych 977 wniosków;

78 wniosków do kolegium ds. wykrocze ;

203 mandaty karne na kwot 30 550 z .

Uzyskane efekty Do ko ca okresu sprawozdawczego zrealizowano 449 wniosków (46% ogó u)

zawartych w wyst pieniach. W wyniku ich realizacji osi gni to popraw w

kontrolowanych zak adach w zakresie przestrzegania przepisów o czasie pracy (m.in.

przestrzegania limitu pracy w godzinach nadliczbowych, dobowego oraz

redniotygodniowego wymiaru czasu pracy, obowi zku udzielania pracownikom

247

wykonuj cym prac w niedziel innego dnia wolnego od pracy, udzielania

pracownikom na ich wniosek czasu wolnego w zamian za prac w godzinach

nadliczbowych). Ponadto wyp acono pracownikom wynagrodzenia za prac w

godzinach nadliczbowych, uzupe niono regulaminy pracy o rozk ady czasu pracy w

pi ciodniowym tygodniu pracy oraz za o ono ewidencj czasu pracy.

WnioskiPrzeprowadzone kontrole wskazuj na konieczno ustawowej regulacji w

zakresie:

okre lenia wysoko ci rekompensaty pieni nej za prac wykonywan w

ramach przekroczenia normy redniotygodniowej czasu pracy. Odes anie w

tym zakresie do przepisu art. 134 §1 Kodeksu pracy wydaje si by

niewystarczaj ce zwa ywszy, e omawiany przepis dotyczy przekroczenia

norm dobowych;

rozstrzygni cia w tpliwo ci dotycz cych obowi zku podwójnego op acania

godzin nadliczbowych wynikaj cych z przekroczenia zarazem tygodniowej i

dobowej normy czasu pracy;

okre lenia charakteru prawnego dnia wolnego wynikaj cego z pi ciodniowego

tygodnia pracy, a w szczególno ci ustalenia zasad rekompensaty za prac

wykonywan w 6 dniu tygodnia, tak jak to czyni skre lony przepis

art. 1293 Kp., który w sposób szczegó owy regulowa zasady rekompensaty

pracy wykonywanej w dodatkowych dniach wolnych od pracy.

Wnioski w tym sprawach by y wielokrotnie zg aszane przy okazji kolejnych

nowelizacji Kodeksu pracy.

2.3. Przestrzeganie przepisów o czasie pracy oraz wynagradzaniu i wyp acie

wiadcze z tytu u podró y s u bowej kierowcom w transporcie mi dzynarodowym

Przeprowadzono 124 kontrole w zak adach transportu mi dzynarodowego,

przy czym w 11 zak adach (9%) nie stwierdzono naruszenia przepisów.

Wyniki kontroli wskazuj , e jedn z cz sto spotykanych nieprawid owo ci, a

zarazem przeszkod utrudniaj c ocen skali zjawiska naruszania przepisów o

czasie pracy jest nieprowadzenie ewidencji w tym zakresie albo wykazywanie

jedynie czasu pracy wynosz cego 8 godzin na dob . Z regu y nie wykazywano pracy

248

w godzinach nadliczbowych i w porze nocnej, w niedziele, wi ta i dni wolne od

pracy, czasu wykonywania czynno ci poprzedzaj cych wyjazd i nast puj cych po

jego zako czeniu (za adunek i roz adunek, oczekiwanie na odprawy celno-

paszportowe, postoje w podró y spowodowane awariami b d przepisami

ograniczaj cymi ruch), godzin przekraczania granicy polskiej (w drodze za granic i z

powrotem).

U wielu pracodawców nie stosuje si kart drogowych, a tarczki tachografów

nie by y dost pne dla inspektorów pracy (pracodawcy w takich przypadkach

informowali, e – po sprawdzeniu – zosta y one zniszczone). Uniemo liwia to

ustalenie czasu faktycznego pobytu pracownika za granic , a w konsekwencji kwoty

nale nych mu diet. Niejednokrotnie sami kierowcy nie rejestruj w wymagany sposób

czasu pracy, nie dokonuj c zmian zu ytych tarczek b d nie wykazuj c rodzaju

wykonywanych czynno ci.

Celem, do którego d pracodawcy unikaj cy wykazywania faktycznego

czasu pracy b d przechowywania dokumentacji o tym wiadcz cej - jest uchyleniesi od obowi zku wyp acania nale no ci za godziny nadliczbowe czy te za prac

w dni wolne, za które nie zapewniono innych dni wolnych od pracy, a tak e

wyp acania pe nych nale no ci z tytu u podró y zagranicznej.

Poza tym stwierdzono przypadki naruszania przepisów o pracy w godzinach

nadliczbowych, w tym wykonywanie pracy po 15 - 16 godzin na dob . I tak np. w 16

przypadkach ustalono, i kierowcy w ci gu jednego dnia pokonywali trasy o d ugo ci

od 1100 do 1630 km. Na pokonanie tej odleg o ci, zw aszcza w przypadku

przekraczania granicy, niezb dny jest czas pracy drastycznie przewy szaj cy

obowi zuj ce normy.

Stwierdzono, e w sezonie zatrudniano kierowców nawet we wszystkiedni miesi ca (w tym w niedziele i wi ta), za nale ne dni wolne (za zgod

pracownika) oddawano w innych okresach rozliczeniowych, poza sezonem.

Naruszanie przepisów o wynagradzaniu polega o g ównie na nieterminowym

wyp acaniu wynagrodze , na zani aniu ich wysoko ci, na stosowaniu bezprawnych

potr ce , na niewyp acaniu nale nego wynagrodzenia za prac w godzinach

nadliczbowych.

W ok. 25% kontrolowanych zak adów naruszano przepisy o wyp acienale no ci z tytu u podró y s u bowej. Nieprawid owo ci polega y g ównie na

obni aniu diet i rycza tów za noclegi. W drodze zarz dzenia wewn trznego

249

wprowadzano rycza ty w wysoko ci ni szej ni okre lone w rozporz dzeniu MPiPS,

nie aktualizowano stawek rycza tów, nie wyp acano diet za czas podró y s u bowej

na terenie kraju, pomijano koszty noclegu ze wzgl du na zapewnienie pracownikom

miejsc do spania w samochodzie (kontrole jednak wykaza y, e nie zawsze

samochody by y wyposa one w miejsca do spania), wyp acano sta e kwoty z tytu u

diet i rycza tów za noclegi, niezale nie od czasu trwania podró y i kraju docelowego.

Przyczyny naruszania przepisównieznajomo prawa;

sytuacja na rynku pracy, która zmusza pracowników do godzenia si na

proponowane warunki pracy i p acy;

niedoskona o prawa i jego niestabilno , np. zmiana przepisów o czasie

pracy dokonana w 2001 r. sta a si ród em w tpliwo ci i nieporozumie -

najpierw w zwi zku z niemo no ci jednoznacznego okre lenia dopuszczalnej

liczby dni pracy w tygodniu, a nast pnie w zwi zku z nieuregulowaniem zasad

rekompensowania pracy w dniu wolnym (uchylenie przepisów art. 129 3 Kp i

niezast pienie ich innymi przepisami spowodowa o, e do chwili obecnej nie

ma pewno ci, jak nale y rekompensowa prac wykonywan w dniu wolnym

od pracy z tytu u 5 - dniowego tygodnia pracy);

zmiana zasad przyznawania diet w ci gu roku - pracodawcy nie mogli

przygotowa si do tej zmiany i uwzgl dni jej skutków przy negocjacjach

kontraktów;

zbyt du e, zdaniem pracodawców, koszty pracy i obowi zkowe sk adki – w

zwi zku z tym niektórzy pracodawcy wyp acaj pracownikom nale ne im

sk adniki wynagrodzenia lub wiadczenia (np. nale no ci za prac w

godzinach nadliczbowych) bez potwierdzania tego faktu na li cie p ac i bez

odprowadzania od nich sk adki na ubezpieczenie spo eczne. Obserwuje si

ponadto zmniejszanie gwarantowanej cz ci wynagrodzenia, okre lonej w

umowie o prac np. poprzez transfer cz ci wynagrodzenia w diety

zagraniczne (diety nie stanowi przychodu), w zwi zku z tym wynagrodzenie

kierowców odbywaj cych podró e zagraniczne jest ni sze ni odbywaj cych

podró e krajowe;

z a sytuacja ekonomiczna pracodawców oraz konkurencja w transporcie

mi dzynarodowym – w licznych firmach pracodawcy odchodz od

250

zatrudniania pracowników w ramach stosunku pracy; coraz cz ciej rol

kierowców pe ni osoby b d ce samodzielnymi podmiotami gospodarczymi (w

wielu przypadkach s to byli pracownicy tych firm).

Zastosowane rodki prawne411 wniosków w wyst pieniach;

10 decyzji nakazuj cych wyp at wiadcze ;

49 pracodawców ukarano mandatami na czn kwot 17 400 z ;

12 wniosków do kolegiów ds. wykrocze (6 osób ukarano grzywnami o

cznej wysoko ci 3 700 z , 6 spraw dotychczas nie rozpatrzono);

2 wnioski do s du;

1 wniosek do prokuratury.

Uzyskane efektyW wyniku kontroli i zastosowanych rodków prawnych:

wyegzekwowano na rzecz pracowników 277,5 tys. z (44,5% nale no ci), z

tego 52,8 tys. z stanowi y nale no ci z tytu u zani onych rycza tów;

w wielu zak adach podj to czynno ci maj ce na celu ustalenie i wyp acenie

nale no ci na rzecz pracowników, np. w jednym z zak adów przyst piono do

naliczania nale no ci z tytu u podró y s u bowej dla 53 pracowników za okres

21 miesi cy;

za o ono ewidencj czasu pracy tam, gdzie nie by a ona prowadzona,

uzupe niono prowadzon ewidencj , zrezygnowano z zatrudniania

pracowników w czasie drastycznie przekraczaj cym obowi zuj ce normy,

zapewniono odpowiedni liczb dni wolnych od pracy, zapewniono raz na trzy

tygodnie niedziel woln od pracy.

WnioskiWyniki kontroli w zak adach mi dzynarodowego transportu samochodowego

wskazuj na konieczno :

usprawnienia i przyspieszenia prac legislacyjnych – w tym w szczególno ci

zrealizowania zg aszanych wniosków dotycz cych przepisów o czasie pracy

oraz o wynagradzaniu za prac w godzinach nadliczbowych, a tak e za prac

w dniach wolnych od pracy z tytu u 5-dniowego tygodnia pracy;

251

dalszego prowadzenia poradnictwa prawnego oraz innych dzia a

popularyzuj cych znajomo przepisów prawa pracy;

podj cia kampanii informacyjnej przygotowuj cej jak najszersz rzesz

pracodawców i pracowników do respektowania ustawy o czasie pracy

kierowców, która wejdzie w ycie z dniem 1 stycznia 2003 r. (przewiduje si

wydanie przez PIP poradnika lub ulotki informacyjnej i przekazanie jej do jak

najszerszego rozpowszechnienia);

podj cia wspó pracy mi dzy Pa stwow Inspekcj Pracy i Inspekcj

Transportu Drogowego, zarówno na szczeblu centralnym, jak i w terenie.

2.4. Przestrzeganie przepisów o urlopach wypoczynkowych

Kontrole przestrzegania przepisów prawa pracy w zakresie urlopów

wypoczynkowych przeprowadzono – wg jednolitych zasad – na terenie dzia ania

4 okr gowych inspektoratów pracy: w Bia ymstoku, Katowicach, Warszawie i

Wroc awiu. Obj to nimi 258 pracodawców (w 2000 r. – 322), w tym 228

pracodawców (88%) nale cych do sektora prywatnego. W kontrolowanych

zak adach zatrudniano cznie 24 788 pracowników, w tym 8 758 kobiet.

Dane dotycz ce stwierdzonych nieprawid owo ci zawiera tabela.

Odsetekkontrolowanychpracodawców,

u których stwierdzono

nieprawid owo ci


2001 2000

Uwagi

ustalanie planu urlopów 38 38naruszenia dot. g ównie ma ych zak adów pracy; przepis art.163 Kp. jest cz sto traktowany przez pracodawców jakozb dny formalizm

ustalanie wymiaru urlopu 25 24nieprawid owo ci wynika y g ównie z faktu niezaokr glaniaprzez pracodawców niepe nego dnia urlopu w gór do pe negodnia, jak równie niepe nego miesi ca kalendarzowego dope nego miesi ca

udzielanie urlopu w wymaganym przepisami terminie 59 69 zaleg o ci urlopowe dotyczy y 18% zatrudnionych

pracowników, podobnie jak w 2000 r. przestrzeganie przepisu dot. udzielenia przynajmniej jednejcz ci urlopu w taki sposób, byobejmowa a co najmniej 14kolejnych dni kalendarzowych

43 48dzielenie urlopów wypoczynkowych na krótsze okresyuniemo liwia o pracownikom nabycie prawa do wiadczeniaurlopowego przewidzianego w ustawie o zak adowym funduszuwiadcze socjalnych

252

wyp acanie ekwiwalentu pieni nego za niewykorzystanyurlop

21 24czna kwota niewyp aconych nale no ci wynios a 16 937 z .

Wynika to z b dnego ustalenia wymiaru urlopu, za którywyp acany jest ekwiwalent, co w konsekwencji prowadzi do jego zani enia

zani anie wysoko ci ekwiwalentuza urlop 10 18

czna kwota zani e wynios a 13 443 z ; najcz stszprzyczyn tej nieprawid owo ci jest nieznajomo przepisówreguluj cych sposób obliczania tego wiadczenia

zani anie wysoko ciwynagrodzenia za urlop 4 5 czna kwota zani e wynios a 2 648 z .

Pomimo, i przepisy znowelizowanego Kodeksu pracy obowi zuj ju od 5 lat,

regulacje zwi zane z urlopami wypoczynkowymi nadal stwarzaj wieleproblemów przy ich stosowaniu, a ró norodno stanowisk prezentowanych w

pi miennictwie prawniczym nie u atwia pracodawcom dzia ania zgodnego z prawem.

W tpliwo ci budzi nadal kwestia wymiaru urlopu przys uguj cego pracownikom

podejmuj cym prac w trakcie roku kalendarzowego, je eli w tym roku nie zmieniali

pracodawcy. Nie uregulowano równie zasad udzielania urlopów wypoczynkowych

pracownikom zatrudnionym w ruchu ci g ym lub w czterobrygadowej organizacji

pracy.

Najcz stsze przyczyny narusze prawaniedostateczna znajomo przepisów prawa pracy przez osoby zajmuj ce si

sprawami pracowniczymi. Szczególnie w ma ych, prywatnych zak adach

osoby odpowiedzialne za sprawy pracownicze nie posiadaj odpowiednich

kwalifikacji;

niew a ciwa organizacja pracy i szukanie przez pracodawców oszcz dno ci

poprzez ograniczanie liczby zatrudnionych, co w konsekwencji powoduje

utrudnienia w korzystaniu przez pracowników z urlopów wypoczynkowych ze

wzgl du na brak zast pstw;

lekcewa enie przepisów przez pracodawców.


23 wnioski do s dów;

48 mandatów karnych na czn kwot 15 650 z .

253

Uzyskane efektypracodawcy zrealizowali 500 wniosków (65%) o usuni cie stwierdzonych

narusze prawa, w tym m.in.:

- 89 pracodawców udzieli o 2 322 pracownikom zaleg ych urlopów,

- 89 pracodawców opracowa o plany urlopów wypoczynkowych,

- dla 301 poszkodowanych pracowników wyegzekwowano kwot 31 128 z z

tytu u zani onego wynagrodzenia za czas urlopu i niewyp aconego b d

zani onego ekwiwalentu pieni nego za niewykorzystany urlop.

WnioskiWyniki kontroli wskazuj na konieczno :

uregulowania zagadnienia wymiaru urlopu przys uguj cego pracownikowi

podejmuj cemu prac w trakcie roku kalendarzowego, je eli w tym roku nie

zmienia pracodawcy (w rz dowym projekcie zmian Kodeksu pracy znajduj

si propozycje regulacji ww. zagadnie );

opracowania zasad udzielania urlopów wypoczynkowych pracownikom

zatrudnionym w ruchu ci g ym lub w czterobrygadowej organizacji pracy

dostosowanych do obowi zuj cego pracownika rozk adu dni pracy i dni

wolnych od pracy (propozycje zmian w tym zakresie równie znajduj si w

rz dowym projekcie zmian Kodeksu pracy);

dalszej popularyzacji w ród pracodawców i pracowników znajomo ci

uregulowa dot. urlopów wypoczynkowych oraz kontynuowania kontroli w tym

zakresie.

254

2.5. Rejestracja zak adowych uk adów zbiorowych pracy

Dane dotycz ce rejestracji zak adowych uk adów zbiorowych pracy oraz

protoko ów dodatkowych do uk adów w latach 1995-2001 przedstawione zosta y

w tabelach 1 i 2.

Tabela 1

Ogó em 2001 2000 1999 1998 1997 1996 1995wp yw wniosków o rejestracj :- uk adów zbiorowych pracy - protoko ów dodatkowych

46 980 13 017 33 963

3 617 431

3 186

4 420 549

3 871

6 806 689

6 117

5 535 678

4 857

6 708 978

5 730

7 441 1 389 6 052

12 453 8 303 4 150

zarejestrowano:- uk ady zbiorowe- protoko y dodatkowe

43 452 11 784 31 668

3 157 361

2 796

4 144 498

3 646

6 268 622

5 646

5 265 614

4 651

6 462 882

5 580

7 181 1 464 5 717

10 975 7 343 3 632

odmowa rejestracji:- uk adów- protoko ów

497155342

1012378

771661

471037

681157

642539

974354

432716

Tabela 2

Uk ady podlegaj cezg oszeniu do

rejestru(przekszta cone)

Uk adypodlegaj cerejestracji

(nowe)

Uk adywpisane do

rejestru(ogó em)

Uk adyaktualnie

obowi zuj ceUwagi

od 26.11.1994 r. do 31.12.2001 r. 6 287 5 497 11 784 9 134

cz uk adów przesta aobowi zywa z przyczynokre lonych w dziale XI Kp.

Dane dotycz ce rejestracji zak adowych uk adów zbiorowych pracy,

protoko ów dodatkowych do uk adów, porozumie o stosowaniu uk adów oraz wpisu

do rejestru informacji - dotycz cych uk adów w 2001 r. zawiera tabela nr 3.

255

Tabe

la 3

Ukad

y zbi

orow

e pra

cyW

nios

kiOg

óem

Nowe

Prze

kszta

cone

Prot

oko

y dod

atko

wePo

rozu

mien

ia(a

rt. 24

110)

Info

rmac

jeUw

agi

wpyw

4 436

43

1-

3 186

17

801

1 wn

iosek

dot

yczy

rejes

tracji

pon

adza

kado

wego

uka

du zb

iorow

ego

prac

y

zwro

t wnio

sków

bez

rozp

atrze

nia60

989

-47

26

42

przy

czyn

zwro

tu w

niosk

ów b

yo n

ajcz

ciej:

- nie

uwzg

ldnie

nie w

e wn

iosku

wym

agan

ych

infor

mac

ji, ta

kich

jak d

ata

zawa

rcia

i wej

cia w

ycie

uka

du(p

roto

kou)

,jego

zakr

es p

odm

iotow

y, lic

zba

prac

ownik

ów o

bjtyc

h uk

adem

, sied

ziby z

akad

owyc

h or

ganiz

acji

zwiz

kowy

ch i a

dres

y do

kore

spon

denc

ji,-

brak

info

rmac

ji o sp

enien

iu pr

zez s

trony

war

unkó

w wy

mag

anyc

h do

zawa

rcia

ukad

u (p

roto

kou)

a ta

ke

niedo

starc

zenie

dok

umen

tów

potw

ierdz

ajcy

ch zd

olno

uka

dow

stro

n, w

szcz

ególn

oci

brak

pen

omoc

nictw

osób

zawi

eraj

cych

uka

d w

imien

iu or

ganó

w do

tego

upr

awnio

nych

lub

wyci

gu ze

stat

utów

org

aniza

cji

zwiz

kowy

ch w

skaz

ujcy

ch o

rgan

wa

ciwy d

o za

warc

ia uk

adu,

- zo

enie

wnios

ku p

rzez

oso

by n

ieupo

wanio

ne (n

iepen

a re

prez

enta

cja),

- nie

docz

enie

niezb

dnyc

h do

kum

entó

w do

wnio

sku

o wp

is inf

orm

acji

zare

jestro

wano

lub

wpisa

no do

rejes

tru3 9

30

360

12 7

96

1176

2cz

wnio

sków

, któ

re zw

róco

no st

rono

m b

ez ro

zpat

rzen

ia, p

o uz

upen

ieniu

brak

ów fo

rmaln

ych

bya

rozp

atry

wana

pow

tórn

ie. R

ozpa

trzon

o ró

wnie

wnio

ski, k

tóre

wpyn

y pod

konie

c 200

0 r.

odmo

wyre

jestra

cji

7810

123

pods

taw

odm

owy b

y br

ak zg

ody s

tron

na w

pisan

ie uk

adu

(pro

toko

u) d

o re

jestru

bez

pos

tano

wie

niezg

odny

ch z

praw

em lu

b nie

doko

nanie

odp

owied

nich

zmian

w u

stawo

wym

term

inie

ukad

y i pr

otoko

yza

wier

ajce

posta

nowi

enia

niezg

odne

z pra

wem

662

244

418

57%

uka

dów

i 13%

prot

okoó

w za

wier

ao p

osta

nowi

enia

niezg

odne

z pr

awem

. Dot

yczy

y one

najc

zcie

j:-

pozo

stawi

enia

poza

tre

ci u

kadu

szcz

egóo

wych

zasa

d w

ynag

radz

ania

np. t

abel,

staw

ek, r

egula

minó

w pr

emiow

ania

ora

z inn

ych

doda

tkowy

ch sk

adnik

ów w

ynag

rodz

enia;

- us

talen

ia w

ukad

zie m

oliw

oci

zawi

esze

nia w

ypat

y prz

ewidz

ianyc

h w

nim w

iadcz

e b

ez za

warc

iapo

rozu

mien

ia pr

zez s

trony

uka

du;

- us

talen

ia za

sad

oblic

zania

skad

ników

wyna

grad

zania

w sp

osób

mnie

j kor

zystn

y, ni

prz

ewidz

iany w

Kod

eksie

prac

y (np

. wyn

agro

dzen

ia za

prz

estó

j, dod

atkó

w za

pra

c w

god

zinac

h na

dlicz

bowy

ch);

- nie

zalic

zenia

do

stau

prac

y okr

esów

wlic

zany

ch z

moc

y pra

wa (n

p. o

kres

urlo

pu w

ycho

wawc

zego

, pra

cy w

go

spod

arstw

ie ro

lnym

, pob

ieran

ia za

siku

dla

bezr

obot

nych

);-

okre

lenia

w uk

adzie

zasa

d wy

nagr

adza

nia o

sób

zarz

dzaj

cych

w im

ieniu

prac

odaw

cy za

kade

m p

racy

;-

wypa

cania

ekw

iwale

ntu

za p

ranie

odz

iey r

oboc

zej b

ez zg

ody p

raco

wnika

256

W stosunku do 2000 r. prawie dwukrotnie wzrós odsetek odmówrozpatrzenia wniosków o rejestracj uk adów i protoko ów (w 2001 r. dotyczy

15,5% wniosków o rejestracj , a w 2000 r. – 8,5%). Niew tpliwie mia o na to wp yw

wej cie w ycie z dniem 5 maja 2001 r. nowych przepisów dotycz cych trybu

post powania w sprawie rejestracji uk adów zbiorowych pracy.

Wzrós równie odsetek odmów rejestracji uk adów i protoko ów w stosunku

do liczby wniosków o rejestracj (w 2001 r. – 2,8%, w 2000 r. – 1,7%, a w 1999 r. –

0,7%). W 5 przypadkach strony odwo a y si od odmowy rejestracji do s du.

W 1 przypadku s d oddali odwo anie, w 2 - nakaza dokona rejestracji, w 1 -

post powanie zosta o umorzone ze wzgl du na cofni cie wniosku przez

wnioskodawc , jedna sprawa nie zosta a jeszcze rozstrzygni ta.

Ponadto zwi kszy si odsetek uk adów (z 51% w 2000 r. do 57% w 2001 r.)

zawieraj cych postanowienia niezgodne z prawem. Natomiast odsetek protoko ów

dodatkowych zawieraj cych takie uchybienia utrzyma si na tym samym poziomie

(13%). Liczba odmów rejestracji by a nieznaczna w porównaniu z liczb uk adów i

protoko ów zawieraj cych postanowienia sprzeczne z prawem. Po otrzymaniu od

organu rejestruj cego zawiadomienia o postanowieniach niezgodnych z prawem,

strony najcz ciej dokonywa y odpowiednich zmian. Nale y zaznaczy , e

zakwestionowanie przez organ rejestruj cy niektórych postanowie uk adu

(protoko u) wywo uje niejednokrotnie sprzeciw stron. W takich sytuacjach dopiero po

szczegó owych wyja nieniach udzielonych stronom dokonuj one stosownych zmian

w uk adzie, bez konieczno ci dokonywania odmowy rejestracji.

Przyczyny wyst powania w uk adach i protoko ach zapisów niezgodnych z prawem:- niedostateczna znajomo przepisów prawa pracy przez strony uprawnione

do zawierania uk adów;

- b dna interpretacja przepisów Kodeksu pracy oraz innych aktów prawnych z

zakresu prawa pracy;

- przenoszenie do uk adów przepisów kodeksowych w zmienionym przez strony

brzmieniu (uproszczenie tre ci przepisów lub ich uszczegó owienie),

prowadz ce do pogorszenia sytuacji pracowników.

257

Zarejestrowane w 2001 r. zak adowe uk ady zbiorowe pracy obj y ogó em

prawie 122 tys. pracowników. Regulacja uk adowa dotyczy a przewa nie wszystkich

pracowników zatrudnionych przez pracodawc b d cego stron uk adu, z wyj tkiem

osób zarz dzaj cych w imieniu pracodawcy zak adem pracy. Z zakresu

podmiotowego uk adów wy czano niekiedy pracowników m odocianych.

Zwi kszenie - w wyniku zmiany przepisów dzia u XI Kodeksu pracy (od dnia 1

stycznia 2001 r.) - swobody negocjacyjnej stron uk adu w kszta towaniu zakresu

przedmiotowego uk adu, nie znalaz o odzwierciedlenia w tre ci uk adów zawartych i

zarejestrowanych po wej ciu w ycie znowelizowanych przepisów. Generalnie uk ady

zbiorowe pracy nie zawiera y postanowie reguluj cych materi wy czon

dotychczas spod regulacji uk adowej.

Zdecydowana wi kszo zak adowych uk adów zbiorowych pracyzarejestrowanych w 2001 r. regulowa a przede wszystkim zagadnienia zwi zanez: wynagradzaniem pracowników (w uk adach okre lano systemy wynagradzania,

sk adniki wynagrodzenia i ich wysoko , zasady przyznawania premii, nagród,

odpraw, odszkodowa z tytu u rozwi zania stosunku pracy) oraz czasem pracy(okre lano dzienn i redniotygodniow norm czasu pracy, przerwy wliczane do

czasu pracy, por nocn oraz systemy czasu pracy). Niekiedy szczegó owe

uregulowania w zakresie czasu pracy zamieszczane by y w regulaminie pracy, do

którego odsy a uk ad.

Zapisy uk adowe dotyczy y tak e, cho w mniejszym stopniu, postanowie w zakresie bezpiecze stwa i higieny pracy. Do cz ci uk adów

do czane by y tabele przydzia u odzie y roboczej, ochronnej, obuwia roboczego i

rodków czysto ci.

W wi kszo ci uk adów okre lano wzajemne zobowi zania stron. Dotyczy y

one ustalenia sposobu publikacji uk adu przez pracodawc , okre lenia trybu oceny

funkcjonowania uk adu i wyja niania jego postanowie . Coraz cz ciej okre lano te

zasady wspó dzia ania pracodawcy z organizacjami zwi zkowymi. Pracodawcy

zobowi zywali si do nieodp atnego udost pniania zak adowym organizacjom

zwi zkowym pomieszcze i urz dze technicznych niezb dnych do wykonywania

dzia alno ci zwi zkowej, oddelegowania do prac zwi zkowych, potr cania sk adek

zwi zkowych i przekazywania ich na konto zwi zku. Z kolei organizacje zwi zkowe

zobowi zywa y si do przedstawiania pracodawcy informacji m.in. o liczbie cz onków

258

zwi zku, o uchwa ach w adz statutowych zwi zku. Ustalano równie tryb

rozwi zywania sporów. Wprowadzano te do uk adów postanowienia dotycz ce

zak adowego funduszu wiadcze socjalnych.

Analiza tre ci uk adów zbiorowych pracy zarejestrowanych w 2001 r. prowadzi

do wniosku, e strony w mniejszym zakresie, ni mia o to miejsce w latach ubieg ych, wprowadzaj do uk adów uregulowania korzystniejsze dlapracowników ni ogólnie obowi zuj ce przepisy prawa pracy. Spo ród

zarejestrowanych w 2001 r. 360 nowych zak adowych uk adów zbiorowych pracy

tylko 44 uk ady przewidywa y korzystniejsze, ni przewidziane w Kodeksie pracy,

zasady wynagradzania za prac w godzinach nadliczbowych, 38 uk adów - za prac

w niedziele i wi ta, 92 - za prac w porze nocnej, w 10 uk adach przewidziano

wy szy, ni okre lony w ustawodawstwie pracy, wymiar urlopu wypoczynkowego. W

przypadku pracowników zatrudnionych przy pracach uci liwych lub szkodliwych, w

11 uk adach zagwarantowano im urlopy dodatkowe, a w 13 uk adach przewidziano

skrócony wymiar czasu pracy. D u sze, ni ustawowe okresy wypowiedzenia

ustalono w 12 uk adach. W 119 uk adach skrócono normy czasu pracy – najcz ciej

do 40 godzin na tydzie (skrócony wymiar czasu pracy z regu y dotyczy wszystkich

pracowników obj tych uk adem). Z innych korzystniejszych regulacji mo na wymieni

wy sze ni kodeksowe odprawy emerytalno–rentowe, dodatki sta owe, nagrody

jubileuszowe, premie i nagrody roczne, cho ustalane na znacznie ni szym poziomie

ni w latach ubieg ych.

Na przestrzeni ostatnich lat zauwa a si zmniejszenie liczby zawieranychuk adów i protoko ów dodatkowych. Po wej ciu w ycie ustawy z dnia 1 marca

2001 r. o zmianie ustawy Kodeks pracy i wprowadzeniu pi ciodniowego tygodnia

pracy, protoko ami dodatkowymi dostosowywano postanowienia uk adów zbiorowych

pracy do nowych uregulowa w zakresie czasu pracy. Jednak e liczba zg oszonych

do rejestracji protoko ów dodatkowych zawieraj cych te zmiany by a znacznie

mniejsza, ni oczekiwano, co wiadczy o nieznajomo ci przepisów prawa pracy

przez strony uk adów.

W 2001 r. zmniejszy a si równie liczba zawartych porozumie o stosowaniu w ca o ci lub w cz ci uk adu, przez podmioty nieb d ce jego

259

stronami (w 1998 r. zarejestrowano 21 takich porozumie , w 1999 r. – 31, w 2000 r.

– 56, natomiast w 2001 r. – 11).

Podsumowuj c powy sze uwagi nale y stwierdzi , e obowi zuj ce od dnia

1 stycznia 2001 r. nowe regulacje z zakresu prawa uk adowego, chociastworzy y dogodniejsze z punktu widzenia partnerów spo ecznych warunkizawierania uk adów zbiorowych pracy, nie znalaz y odzwierciedlenia w praktyce. Nie znalaz a odbicia w regulacjach uk adowych istotna zmiana polegaj ca

na zniesieniu ogranicze odnosz cych si do zakresu przedmiotowego uk adów.

Tre postanowie uk adów i protoko ów dodatkowych w zasadzie nie odbiega a od powszechnie obowi zuj cych przepisów prawa pracy, a zakres korzystniejszych dla pracowników regulacji uleg znacznemu ograniczeniu.

Przyczyny tego stanu rzeczy nale y upatrywa w trudnej sytuacji gospodarczej kraju i

pogarszaj cej si kondycji finansowej pracodawców. Potwierdza to tre

zg aszanych do rejestracji protoko ów dodatkowych. Przewa a y w nich regulacjeprowadz ce do rezygnacji z niektórych dotychczasowych wiadcze lub obni enia ich wysoko ci (np. nagród jubileuszowych, wysokich odpraw

emerytalno–rentowych, ró nego rodzaju dodatków, wy szego wynagrodzenia za

czas choroby czy dop at do zasi ku chorobowego). Zmniejszano te odpisy b d

rezygnowano z tworzenia zak adowego funduszu wiadcze socjalnych. Zmiany te

dokonywane by y g ównie protoko ami dodatkowymi, ale niejednokrotnie strony

rozwi zywa y uk ad na podstawie zgodnego o wiadczenia, a nast pnie zawiera y

nowy, mniej korzystny. Nale y równie podkre li , e dwukrotnie wzros a liczba informacji o zawarciu porozumienia w sprawie zawieszenia stosowania uk adub d niektórych jego postanowie (75 – w 2000 r., 152 – w 2001 r.). Cz sto jest to

wynik zawierania uk adów zbiorowych pracy – z regu y w wyniku presji strony

zwi zkowej - gwarantuj cych wiadczenia w wymiarze przekraczaj cym mo liwo ci

finansowe pracodawcy. Niejako z góry zak ada si mo liwo zawieszenia, w razie

trudno ci ekonomicznych, niektórych postanowie takiego uk adu, natomiast dla

strony zwi zkowej istnieje gwarancja przywrócenia tych wiadcze po okresie

zawieszenia stosowania uk adu.

Kolejnym powodem niewielkiego zainteresowania zawieraniem uk adówjest niew tpliwie niedostateczna znajomo regulacji prawnych dotycz cych

260

procedury zawierania uk adów jak i innych przepisów prawa pracy. Wskazuje na to

du a liczba odmów rozpatrzenia wniosków o rejestracj uk adów, protoko ów czy

informacji oraz zawiadomie o postanowieniach uk adów lub protoko ów niezgodnych

z prawem. W celu u atwienia stronom przygotowania poprawnych wniosków o

rejestracj w wielu okr gowych inspektoratach pracy opracowano przyk adowe wzory

wniosków o rejestracj wraz z informacj o wymaganych dokumentach

potwierdzaj cych zdolno uk adow stron.

Strony uk adów zwraca y si o wyja nienie w tpliwo ci dotycz cych

znowelizowanych przepisów dzia u XI Kodeksu pracy; specjali ci PIP udzielili w tym

zakresie ponad 18 tys. porad prawnych.

Dzia ania s u ce szerokiej popularyzacji tej tematyki (publikacje, wspó praca

z mediami, szkolenia organizowane dla stron uprawnionych do zawierania uk adów)

kontynuowane b d w nast pnych latach.

2.6. Przestrzeganie przepisów zawartych w zak adowych uk adach zbiorowych pracy

Skontrolowano 193 pracodawców, zatrudniaj cych cznie 73,5 tys.

pracowników. Ponad po owa skontrolowanych zak adów (52%) nale a a do sektora

prywatnego. Kontrole przeprowadzono na terenie dzia ania 6 okr gowych

inspektoratów pracy. Do kontroli wytypowano, analogicznie jak w latach ubieg ych,

przede wszystkim pracodawców stosuj cych uk ady przekszta cone z porozumie

p acowych, lub te obj tych uk adami zawartymi po 26 listopada 1994 r., do których

nie zg aszano adnych zmian lub zmiany te by y nieznaczne. Kontrole

przeprowadzano równie na wniosek zwi zków zawodowych (dot. zaniechania przez

pracodawców wyp at wynagrodze i innych wiadcze wynikaj cych z uk adu lub

zani ania ich wysoko ci).

Spo ród 7 pracodawców obj tych jednocze nie uk adem zak adowym i

ponadzak adowym, 2 nie stosowa o korzystniejszych postanowie uk adu

ponadzak adowego. Pi ciu pracodawców obj tych uk adem ponadzak adowym - z

chwil wprowadzenia do tego uk adu mniej korzystnych postanowie dotycz cych

wynagrodze – zaprzesta o stosowa korzystniejsze zasady wynagradzania,

wynikaj ce z obowi zuj cych uk adów zak adowych, bez dokonania zmian w tych

uk adach.

261

I. Dane ogólne2001 2000 1999 Uwagi

liczba pracodawców obj tych kontrol 193 546 701liczba pracodawców stosuj cych uk adyprzekszta cone z porozumie p acowych i umów zbiorowych

66(34%)

262(48%)

381(54%)

liczba pracodawców stosuj cych uk adynowo zawarte

127(66%)

273(50%)

300(43%)

cz pracodawców w 1999 r i 2000 r. stosowa a uk adprzez rok od dnia przej cia pracowników

II. Dane dotycz ce stwierdzonych nieprawid owo ciOdsetek pracodawców,u których stwierdzono

nieprawid owo ci2001 2000 1999

uk ady przekszta cone zawieraj cepostanowienia mniej korzystne nipowszechnie obowi zuj ce przepisy

65* 67* 64*

teksty jednolite uk adów przekszta conych – zgodnie z ustaw z dnia 29.09.1994 r. – by y wpisywane do rejestrubez zmian, ale pracodawcy maj obowi zek stosowania odpowiednich przepisów prawa pracy

niestosowanie powszechnieobowi zuj cych przepisów prawa pracy w miejsce mniej korzystnych postanowiezawartych w uk adach

40* 32* 25*

najcz ciej nieprawid owo ci polega y na zani aniupracownikom wiadcze pieni nych (np. dodatku za pracw godzinach nadliczbowych, sta owego, odprawemerytalno–rentowych) lub te pozbawianiu prawa dookre lonych wiadcze w zwi zku z zastosowaniem karyporz dkowej

niewyp acanie wiadcze wynikaj cych zuk adu lub zani enie ich wysoko ci 50 38 44

naruszenia prawa dotyczy y najcz ciej nieterminowegowyp acania wynagrodze , niewyp acania premii, nagródjubileuszowych lub innych nagród okre lonych w uk adzie,niewyp acania lub zani ania wysoko ci odpraw z tytu uzwolnie oraz odpraw emerytalno–rentowych, a tak eodszkodowa za skrócony okres wypowiedzenia w wysoko ci wynikaj cej z uk adu

niestosowanie postanowie uk adudotycz cych warunków pracy, w tym: 14 24 15 nie dostarczano pracownikom odzie y roboczej, nie

wyp acano ekwiwalentu za u ywanie odzie y w asnej

czasu pracy 10 19 14przekraczano ustalone uk adem normy czasu pracy (w tymprzy pracach w warunkach szkodliwych i uci liwych), nieudzielano innego dnia wolnego w tygodniu za prac w niedziel i co 3 niedzieli wolnej od pracy

zmiana postanowie uk adu w innym trybieni protoko em dodatkowym 20 21 17

najcz ciej w drodze wewn trznych zarz dze lub aneksówalbo wymiany tabel wynagradzania; w drodze porozumieze zwi zkami zawodowymi (np. pakty socjalne); zmiany wprowadzano równie protoko ami dodatkowymi, ale bez zachowania procedury rejestracji

*) dot. pracodawców stosuj cych uk ady przekszta cone z porozumie p acowych i umów zbiorowych

Kontrole dotycz ce przestrzegania przez pracodawców wymogów formalnych

zwi zanych z wej ciem uk adu w ycie nie wykaza y istotnych nieprawid owo ci.

Utrzymuje si natomiast tendencja dokonywania zmian w tre ci uk adu – zw aszcza

w odniesieniu do wynagrodze – niezgodnie z obowi zuj c procedur , bez

negocjacji ze zwi zkami zawodowymi oraz rejestracji wprowadzanych zmian.

Pojawiaj ce si rokrocznie tego typu nieprawid owo ci wiadcz o tym, e kwestia ta

262

– chocia uregulowana w przepisach prawa pracy – traktowana jest przez niektórych

pracodawców w sposób marginalny.

Nadal te wyst puj w uk adach, zw aszcza przekszta conych, postanowienia

niezgodne z obowi zuj cym prawem. Chocia wielu pracodawców stosuje w

praktyce powszechnie obowi zuj ce przepisy (60% spo ród tych, u których

stwierdzono nieaktualne postanowienia), to jednak utrzymywanie w uk adach

postanowie niezgodnych z prawem – najcz ciej z powodu braku wiedzy o nowych

regulacjach - mo e prowadzi do uszczuplenia nale no ci pracowniczych. St d te ,

mimo i przepisy nie nak adaj na strony uk adu takiego obowi zku, inspektorzy

pracy wyst powali o dostosowanie tre ci uk adów do aktualnego stanu prawa.

Pozytywnym zjawiskiem jest natomiast zmniejszenie, w stosunku do roku

ubieg ego, liczby uchybie zwi zanych z realizowaniem przez pracodawców

przepisów uk adowych dotycz cych warunków pracy. Podkre li nale y, e

jakiekolwiek naruszenia w tym wzgl dzie, nawet na niedu skal , musz budzi

zaniepokojenie, bowiem nierespektowanie przez pracodawców tych postanowie

uk adu mo e mie niejednokrotnie bezpo redni wp yw na ycie i zdrowie

pracowników.

Informacje nt. nieprawid owo ci w wyp acie wiadcze przedstawiono w tabeli.

Nieprawid owo ci w wyp acie wiadcze 2001 2000 1999liczba pracodawców, u których stwierdzono nieprawid owo ci 96

(50%)209

(38%)311

(44%)

liczba poszkodowanych pracowników 12 873 (18%)

35 071 (20%)

31 121 (10%)

kwota niewyp aconych wiadcze 9,8 mln 21,2 mln 7,9 mln

W porównaniu do ubieg ego roku, wzrós odsetek pracodawców

naruszaj cych postanowienia uk adów dot. wyp aty wiadcze pieni nych.

Najwi cej nieprawid owo ci dot. nieterminowego wyp acania wynagrodze (zw oka w

wyp acie si ga a niejednokrotnie od 1 do 3 miesi cy) oraz zani ania ich wysoko ci.

Zmniejszy a si liczba nieprawid owo ci w zakresie wyp aty dodatków

przys uguj cych wy cznie na podstawie uk adu zbiorowego pracy. Najcz ciej

wynika to jednak z w czenia tych wiadcze do wynagrodze zasadniczych lub te

ca kowitego wy czenia ich z uk adu.

263

Najcz stsze przyczyny narusze prawabrak rodków na zaspokojenie nale no ci pieni nych (cz pracodawców

obj tych kontrol zosta o postawionych w stan upad o ci lub likwidacji – ich

sytuacja finansowa nie pozwala na skuteczn egzekucj nale no ci);

nieznajomo przepisów prawa pracy przez strony uk adów (niedostosowanie

postanowie uk adu do dokonywanych zmian w prawie pracy, brak wiedzy o

konsekwencjach wprowadzania zmian do tre ci uk adów w innym trybie ni

protoko em dodatkowym, s aba orientacja pracodawców w kwestii stosowania

uk adu w przypadku jego rozwi zania lub wypowiedzenia, albo przej cia

pracowników dotychczas obj tych uk adem);

przyj cie niew a ciwej metody naliczania wiadcze (najcz ciej wynika to ze

stosowania funkcjonuj cych na rynku gotowych programów komputerowych,

w których nie uwzgl dniono wszystkich elementów niezb dnych do dokonania

prawid owego wyliczenia wiadcze ), b dna interpretacja postanowie

uk adowych;

cz ste zmiany przepisów i ich niejednolita interpretacja w doktrynie prawa

pracy i orzecznictwie s dowym (np. dotycz ca czasu pracy);

lekcewa enie postanowie zawartych w uk adach oraz brak nale ytej kontroli

w zakresie naliczania nale no ci pracowniczych.



27 mandatów na czn kwot 9 910 z ;


Efekty kontroliDo ko ca 2001 prawie 62% pracodawców powiadomi o PIP o realizacji

wniosków. W wyniku zastosowanych rodków prawnych:

wyegzekwowano dla 51% poszkodowanych pracowników kwot ponad

4,2 mln z (w 2000 r. dla 70% poszkodowanych pracowników kwot

6,2 mln z );

264

zg oszono do rejestracji 45 protoko ów dodatkowych oraz 1 wniosek o wpis do

rejestru informacji.

Przyk adem skutecznego dzia ania inspektora pracy mo e by wyp acenie 489

pracownikom zatrudnionym w jednym przedsi biorstwie woj. l skiego zaleg ego

wynagrodzenia za prac w cznej kwocie prawie 368 tys. z jeszcze w czasie trwania

kontroli.

Jak ju zaznaczono, w wielu przypadkach ujawnione naruszenia przepisów

wynika y g ównie z przyczyn ekonomicznych. W ci gu ostatnich kilku lat pog bi y si

problemy zwi zane z utrat p ynno ci finansowej pracodawców. W ocenie

inspektorów pracy wzrost odsetka niewyegzekwowanych wiadcze powi zany jest

ze zwi kszeniem si liczby pracodawców znajduj cych si w bardzo trudnej sytuacji

ekonomicznej.

Zastosowane przez inspektorów rodki prawne okaza y si natomiast

skuteczne wobec pracodawców t umacz cych si brakiem znajomo ci aktualnie

obowi zuj cych przepisów, problemami w ich interpretacji, przyj ciem niew a ciwej

metody obliczania wiadcze , a tak e wobec pracodawców lekcewa cych prawo i

bezpodstawnie odmawiaj cych wyp aty.

WniosekUzyskane efekty przemawiaj za celowo ci kontynuowania kontroli w tym

obszarze ochrony pracy.

2.7. Wykonywanie przez pracodawców orzecze s dów pracy

Kontrole w zakresie wykonywania przez pracodawców orzecze s dów pracy

prowadzone by y we wszystkich okr gowych inspektoratach pracy.

W okresie sprawozdawczym inspektorzy skontrolowali wykonanie 1 601

prawomocnych wyroków i ugód zawartych przed s dami pracy. Kontrole te

przeprowadzano u 710 pracodawców, zatrudniaj cych 107,5 tys. pracowników.

W ród wyroków, których wykonanie sprawdzono, ju od lat najliczniejsz

grup stanowi orzeczenia dotycz ce wiadcze ze stosunku pracy. Dane dotycz ce

niewykonanych orzecze zawiera tabela.

265

Wyroki i ugody s dowe 2001 2000 1999

liczba wyroków i ugód, których wykonanie sprawdzono 1 601 1 619 2 416 odsetek niewykonanych wyroków i ugód 56 48,5 32odsetek pracodawców nie wykonuj cych orzecze 50 42 36liczba pokrzywdzonych pracowników 1 396 1 197 1 533

Liczba niewykonanych orzeczePrzedmiot niewykonanych orzecze2001 2000 1999

wynagrodzenia za prac 482 293 350wiadczenia pieni ne zwi zane z wypowiedzeniem lub rozwi zaniem stosunku

pracy 100 245 188

ekwiwalent lub wynagrodzenie za urlop wypoczynkowy 51 30 14wiadczenia zwi zane z wypadkiem przy pracy lub chorob zawodow 8 5 10wiadczenia niepieni ne 136 114 304

inne 121 99 141

Przyczyny niewykonania orzeczez a kondycja finansowa pracodawców, b d ca powodem niewykonania 310

orzecze (48% niewykonanych orzecze zas dzaj cych wiadczenia

pieni ne), w roku 2000 – 483 (61% ogólnej ich liczby);

umy lne uchylanie si od wykonania wyroków i ich lekcewa enie.

Zastosowane rodki prawne368 wyst pie ;

222 wnioski o ukaranie skierowane do kolegium do spraw wykrocze ;

90 mandatów na czn kwot 29 490 z ;

30 zawiadomie prokuratury o podejrzeniu pope nienia przest pstwa (w 1

przypadku zapad wyrok skazuj cy na kar grzywny, prokuratorzy

skierowali do s dów 6 aktów oskar enia, 9 post powa umorzono, 3

zawieszono, w jednym przypadku – odmówiono wszcz cia post powania,

nadal toczy si 10 post powa ).

Efekty dzia a inspektorów pracyEfektem dzia ania inspektorów by o zrealizowanie przez pracodawców 392

niewykonanych orzecze (44,8 %). Na przyk ad jedna z kontrolowanych spó dzielni –

mimo z ej sytuacji finansowej - wyp aci a 14 pracownikom prawie 18 tys. z (z ogólnej

sumy 63,6 tys. z ) tytu em zas dzonych odpraw i nagród jubileuszowych, za

pozosta a kwota jest wyp acana stopniowo w miar nap ywu rodków.

266

W roku sprawozdawczym, tak jak w latach ubieg ych, najwi cej

niewykonanych orzecze dotyczy o niewyp acenia wiadcze ze stosunku pracy, a

g ówn przyczyn nierealizowania obowi zku ich wyp acenia by brak p ynno ci

finansowej u kontrolowanych pracodawców. Dzia ania inspektorów pracy okazywa y

si z regu y skuteczne w sytuacji, w której nie by o wymagane – w celu realizacji

wyroku - zaanga owanie znacznych rodków finansowych ze strony pracodawcy, w

przeciwnym wypadku okazywa y si niestety zawodne.

WnioskiMimo ograniczenia skuteczno ci dzia a inspektorów sytuacj ekonomiczn

pracodawców, uzyskane efekty (wyegzekwowanie wykonania 45% orzecze ), a

tak e szczególna waga tej problematyki, wskazuj na celowo prowadzenia kontroli

równie w kolejnych latach.

2.8. Przestrzeganie przepisów ustawy o zak adowym funduszu wiadcze socjalnych

W ramach realizacji tematu, inspektorzy z 5 okr gowych inspektoratów pracy

(Warszawa, Katowice, Rzeszów, Zielona Góra, Pozna ) skontrolowali 166

pracodawców, zatrudniaj cych ogó em 18,7 tys. pracowników, w tym 7,3 tys. kobiet

oraz 669 m odocianych. Spo ród skontrolowanych podmiotów obowi zek utworzenia

zak adowego funduszu wiadcze socjalnych mia o 136 pracodawców, pozostali byli

zobowi zani do wyp acenia pracownikom wiadczenia urlopowego.

Nieprawid owo ci w zakresie przestrzegania przepisów ustawy przez

pracodawców maj cych obowi zek utworzenia funduszu ilustruje tabela.

Odsetek pracodawców,u których stwierdzono


2001 2000

Uwagi

utworzenie funduszu 15,4 6

najcz stsz przyczyn nieutworzenia funduszu by a trudnasytuacja finansowa pracodawców (10 przypadków),wiadome nieprzestrzeganie przepisów ustawy (4

przypadki), nieznajomo lub niezrozumienie przepisówustawy b d ich nieprawid owa interpretacja (2 przypadki)

267

opracowanie regulaminu funduszu 5,2 6,5

zgodno regulaminu z ustaw o funduszu 31,2 17

najcz ciej wyst puj ce niezgodno ci regulaminu z ustawpolega y na uzale nianiu prawa do korzystania z pomocysocjalnej od sta u pracy w zak adzie oraz na zaw aniukr gu osób uprawnionych do wiadcze z funduszupoprzez wy czenie cz onków rodzin pracowników,emerytów i rencistów

uzgadnianie regulaminu ze zwi zkami zawodowymi lubprzedstawicielem za ogi

26,6 23

nieprawid owo ci w tym zakresie najcz ciej dotyczy ypracodawców, u których nie dzia a y zwi zki zawodowe(nie znaj c tre ci przepisów ustawy, nie zdawali sobiesprawy z istnienia obowi zku uzgodnienia tre ciregulaminu funduszu z przedstawicielem za ogi)

naliczanie odpisów na fundusz 15,6 11ujawnione nieprawid owo ci polega y g ównie nanieterminowym przekazywaniu odpisów na konto oraz zani aniu nale nych kwot

zwi kszanie odpisu w zwi zku zwyst powaniem szczególnieuci liwych warunków pracy

33,3 40z obowi zku zwi kszenia odpisów ze wzgl du na szkodliwe uci liwo ci dla rodowiska (art. 5 ust. 3austawy) nie wywi za o si 6 pracodawców na 15zobowi zanych (40%)

przekazywanie na konto funduszutzw. zwi ksze *) 67,8 57

uwzgl dnianie przy udzielaniupomocy sytuacji yciowej, rodzinneji materialnej osób uprawnionych

30 34,5przydzielanie pomocy „po równo”; stosowanie przy wydawaniu pracownikom bonów towarowych kryterium sta u pracy, wymiaru zatrudnienia

gospodarowanie funduszem 17,4 1,5 wykorzystywanie zasobów finansowych funduszu nabie c dzia alno zak adu pracy

*) rodki okre lone w art. 7 ustawy o ZF S

Kontroli poddano równie 30 pracodawców niemaj cych obowi zkuutworzenia funduszu. Najcz ciej wyst puj ce nieprawid owo ci to:

niewyp acanie wiadczenia urlopowego pracownikom korzystaj cym z urlopu

wypoczynkowego w wymiarze co najmniej 14 kolejnych dni kalendarzowych

(73% pracodawców);

zani anie wiadczenia urlopowego (np. wyp acenie pracownikom, którzy

korzystali z urlopów wypoczynkowych w styczniu i lutym 2001 r. wiadczenia

urlopowego w wysoko ci w a ciwej dla roku poprzedniego);

nieterminowo wyp acania wiadczenia urlopowego ( wiadczenia wyp acano

po zako czeniu urlopu wypoczynkowego).

Najcz stsze przyczyny narusze prawatrudna sytuacja finansowa pracodawców;

nieznajomo przepisów ustawy o zak adowym funduszu wiadcze

socjalnych;

niew a ciwa interpretacja przepisów;

268

wiadome nieprzestrzeganie i lekcewa enie regulacji ustawy o ZF S.

Zastosowane rodki prawne207 wyst pie zawieraj cych 286 wniosków na rzecz 18 672

pracowników;


71 wniosków o ukaranie do kolegiów do spraw wykrocze ;

4 rodki wychowawcze;

45 decyzji p atniczych na czn kwot 39 845 z (dot. 138 pracowników).

Uzyskane efektyW okresie sprawozdawczym zrealizowano 146 wniosków zawartych w

wyst pieniach (51% ogó u). W wyniku ich realizacji pracodawcy m.in.:

wyp acili zaleg e wiadczenia urlopowe (w 9 zak adach pracy na kwot

6 269 z );

odprowadzili na konto funduszu rodki pieni ne z tytu u naliczonych, a

nieprzekazanych odpisów na fundusz w kwocie 231 379 z na rzecz 1 428

pracowników;

uzgodnili tre regulaminu funduszu z zak adow organizacj zwi zkow lub

przedstawicielem za ogi (w 2 zak adach pracy);

utworzyli fundusz socjalny (w 5 zak adach pracy);

usun li nieprawid owo ci w zakresie niezgodno ci tre ci regulaminu funduszu

z ustaw (w 16 zak adach pracy);

uregulowali równie inne nieprawid owo ci wyst puj ce przy realizacji

przepisów ustawy, np. 2 pracodawców zaprzesta o wykorzystywania rodków

funduszu na bie ce potrzeby zak adu.

WnioskiRealizacja przez pracodawców przepisów ustawy o zak adowym funduszu

wiadcze socjalnych jest w dalszym ci gu niezadowalaj ca, wskazane jest wi c

podejmowanie – w ramach wspó pracy z organizacjami zrzeszaj cymi

pracodawców oraz przedstawicielstwami zwi zków zawodowych – dzia amaj cych na celu popularyzacj przepisów ustawy o ZF S, szczególnie w

zakresie:

269

prawid owego ustalania w regulaminie funduszu zasad przeznaczania

rodków na poszczególne cele i rodzaje dzia alno ci socjalnej oraz zasad i

warunków korzystania z us ug i wiadcze finansowych z funduszu;

obowi zku zwi kszania odpisów ze wzgl du na wyst powanie

szczególnie uci liwych warunków pracy oraz szkodliwe uci liwo ci dla

rodowiska;

obowi zku przekazywania na konto funduszu zwi ksze , o których mowa

w art. 7 ustawy;

w a ciwego gospodarowania funduszem.

2.9. Przestrzeganie przepisów przy zatrudnianiu m odocianych

W 2001 r. przeprowadzono 1 375 kontroli przestrzegania przepisów przy

zatrudnianiu m odocianych, w tym 1 347 kontroli u pracodawców sektora prywatnego

(98%). Oko o 88% kontroli przeprowadzono w zak adach zatrudniaj cych do 50

pracowników. Kontrolowani pracodawcy zatrudniali 10,1 tys. pracowników

m odocianych. Dane dotycz ce stwierdzonych nieprawid owo ci zawiera tabela.


stwierdzono nieprawid owo ciZagadnienia obj te kontrol

2001 2000 1999

Uwagi

opracowanie wykazu prac dozwolonychdla potrzeb odbycia przygotowaniazawodowego

39 44 43,6

nieprawid owo ci polegaj ce na braku wykazu lub niew a ciwym jego opracowaniu dotyczy y 29%zatrudnionych m odocianych (w 2000r. – 38%) iwyst powa y najcz ciej w ma ych prywatnychzak adach

opracowanie wykazu prac wzbronionychm odocianym 38 44 44,7

w wi kszo ci przypadków nieprawid owo cipolega y na braku wykazu prac wzbronionych m odocianym i dotyczy y one ponad 29%zatrudnionych m odocianych

szkolenie wst pne w zakresie bhp 37 39 34,0nieprawid owo ci w tym zakresie (brak lubniew a ciwe szkolenie) dotycz prawie coczwartego pracownika m odocianego

prowadzenie ewidencji czasu pracy przy pracach wzbronionych, a dozwolonych wzakresie przygotowania zawodowego

31 38 41,3cz sto pracodawcy w ogóle nie prowadzewidencji czasu pracy, uwa aj c j za „zb dnbiurokracj ”

program kszta cenia zawodowego 30 25 24,2brak programu; nieprawid owo ta dotyczy a 19%zatrudnionych m odocianych, podobnie jak w 2000 r.

okresowe badania lekarskiem odocianych 23 32 31,0 naruszenia przepisów w tym zakresie wynikaj z

ch ci czynienia oszcz dno ci przez pracodawców

270

wyp acanie wynagrodzenia lub innego wiadczenia pracowniczego 23 22 22,5

czna kwota niewyp aconych lub zani onychnale no ci wynios a 181,2 tys. z . Najcz ciejniewyp acanymi wiadczeniami by y:wynagrodzenie za prac , wiadczenie urlopoweoraz ekwiwalent za pranie odzie y roboczej

wst pne badania lekarskie 22 26 25,0m odociani zatrudniani byli bez wiadectwalekarskiego stwierdzaj cego, e dana praca niezagra a ich zdrowiu; naruszenia w tym zakresie dotyczy y 13 % zatrudnionych m odocianych

wyposa enie w odzie i obuwie roboczelub sprz t ochrony indywidualnej 17 26 27,0 nieprawid owo ci dotyczy y 12% pracowników

m odocianych (w 2000 r. – 22 %)

przestrzeganie przepisu dot. udzielaniaurlopu z up ywem 6 miesi cy odrozpocz cia pierwszej pracy

17 16 17,0pracodawcy wskazuj na brak podstaw prawnych do udzielania urlopu w okresie ferii szkolnych,gdy nie up ywa wtedy jeszcze 6 miesi cy pracym odocianego

rozk ad i wymiar czasu pracy m odocianych 14 15 16,4

nieprawid owo ci polega y na zatrudnianium odocianych w wymiarze przekraczaj cym 6 lub8 godzin na dob oraz niewliczaniu do czasupracy - czasu nauki (18 godzin tygodniowo)

Incydentalny charakter mia y naruszenia polegaj ce na zatrudnianiu

m odocianych w porze nocnej i w godzinach nadliczbowych.

Wyniki kontroli wskazuj , e prowadzone od kilku lat kontrole i dzia aniapopularyzacyjno–informacyjne w zakresie zatrudniania pracownikówm odocianych przynosz pozytywne rezultaty i obecnie stan przestrzegania przez

pracodawców przepisów o ochronie pracy m odocianych ulega w wielu obszarach

stopniowej poprawie.

Nadal jednak znaczny odsetek pracodawców nie przestrzega przepisów

dotycz cych ochrony pracy m odocianych; tym samym nie s respektowane

postanowienia Konwencji MOP nr 138 i Zalecenia 146 w odniesieniu do:

wynagrodzenia za prac (pracodawcy nie wyp acili lub zani yli

wynagrodzenie za prac lub inne wiadczenie pracownicze 1 711

pracownikom, którzy stanowili 17% ogó u m odocianych zatrudnionych w

kontrolowanych zak adach);

czasu pracy m odocianych – postanowienia te przewiduj cis e

ograniczenie dziennej i tygodniowej normy czasu pracy po to, aby

zapewni pracownikom m odocianym dostateczn ilo czasu na

uczestniczenie w zaj ciach szkolnych i na odpoczynek.

271

Najcz stsze przyczyny narusze prawanieznajomo przepisów o prawnej ochronie pracy m odocianych przez

pracodawców;

prowadzenie spraw pracowniczych przez osoby nieposiadaj ce

odpowiedniego przygotowania;

wiadome naruszanie przepisów przez pracodawców (ograniczanie kosztów

zwi zanych z zatrudnianiem m odocianych);

atwo zatrudniania m odocianych. Pracodawca po spe nieniu formalnych

warunków, tj. po wykazaniu si odpowiednimi kwalifikacjami, uko czeniu

kursu pedagogicznego i posiadaniu aktualnego przeszkolenia w zakresie bhp,

mo e bez przeszkód zatrudni dowoln liczb m odocianych, bez wzgl du na

stan warunków pracy w zak adzie;

poczucie bezkarno ci cz ci pracodawców spowodowane nadmiarem

m odocianych chc cych podj nauk zawodu. Rodzice (opiekunowie)

m odocianych, a tak e sami pracownicy m odociani, godz si na naruszanie

ich praw przez pracodawców i z e warunki pracy w obawie przed utrat

zatrudnienia.

Zastosowane rodki prawne2 627 decyzji nakazuj cych usuni cie stwierdzonych narusze przepisów


5 984 wnioski o usuni cie innych narusze prawa;

307 wniosków o ukaranie do kolegium ds. wykrocze (do s dów);

455 mandatów karnych na czn kwot 132 770 z .

Uzyskane efekty Do ko ca 2001 r. zrealizowano 54% wydanych decyzji oraz 57% wniosków

zawartych w wyst pieniach. Dzi ki temu m.in.: pracowników m odocianych poddano

wst pnym i okresowym badaniom lekarskim, przeprowadzono szkolenie wst pne

m odocianych w zakresie bezpiecze stwa i higieny pracy, wyposa ono ich w odzie i

obuwie robocze oraz wyp acono nale ne wynagrodzenia i inne wiadczenia

pieni ne.

272

Wnioski

pomimo wprowadzonych w 2001 r. zmian w przepisach dzia u IX Kodeksu

pracy pozostaje aktualna sprawa zmiany przepisów:

art. 205 § 1-3 Kodeksu pracy stanowi cych, e m odociany uzyskuje

prawo do 12 dni urlopu wypoczynkowego z up ywem 6 miesi cy od

rozpocz cia pierwszej pracy, a prawo do urlopu w wymiarze 26 dni - z

up ywem roku pracy, w celu dostosowania do terminów zimowych i letnich

ferii szkolnych,

art. 201 Kodeksu pracy dotycz cego bada lekarskich pracowników

m odocianych, w celu dostosowania do wymogów przepisów Konwencji

MOP nr 77 i 78, które stanowi , e m odociany poni ej 18 lat powinien

podlega ponawianym badaniom lekarskim w odst pach nie d u szych ni

rok;

wskazana jest dalsza, systematyczna wspó praca wszystkich organów i

instytucji zajmuj cych si sprawami zatrudniania m odocianych, w celu

podnoszenia wiadomo ci prawnej pracodawców i ograniczania liczby

narusze prawa pracy (kuratoria, urz dy pracy, samorz d rzemie lniczy i

organy kontroli).

3. Skargi i wnioski

W 2001 r. do organów Pa stwowej Inspekcji Pracy wp yn o 35 tys. skarg i

wniosków. W stosunku do 2000 r. ich liczba wzros a o 5,2%. Inspektorzy pracy uznali

za zasadne (w ca o ci lub w cz ci) ok. 83%. Dane dot. liczby i rodzajów

poszczególnych skarg zawiera tabela.

Procentowy udziaposzczególnych

zagadnie w ogólnej liczbie

skarg

Przedmiot skargzg aszanych do PIP

2001 2000 1999

Uwagi

nawi zanie i rozwi zaniestosunku pracy 18 19 17,3

skargi dotyczy y m.in. niepotwierdzenia na pi mie rodzaju umowy o prac ,zawierania w umowie postanowie mniej korzystnych ni przewiduj przepisy prawa pracy, rozwi zania umowy bez zachowania formy pisemnej oraz wczasie usprawiedliwionej nieobecno ci w pracy, b dnego sporz dzaniawiadectw pracy, co powodowa o trudno ci m.in. w uzyskiwaniu wiadcze

dla bezrobotnych

273

wynagrodzenia 43 42 44,7

skargi dot. m.in. niewyp acenia lub nieprawid owego naliczeniawynagrodzenia i dodatków za prac w godzinach nadliczbowych i porzenocnej (corocznie stanowi one najliczniejsz grup ), niewyp acania odprawpieni nych w przypadku rozwi zania umowy o prac z przyczyn dotycz cychpracodawcy

czas pracy 8,2 7,2 7,3

dot. m.in. zatrudniania pracowników w godz. nadliczbowych przekraczaj cychdopuszczalne limity dobowe, nieprowadzenia ewidencji czasu pracy, nieudzielania pracownikom dni wolnych za prac w niedziele. G ównprzyczyn zg aszanych nieprawid owo ci w tym zakresie by o zbyt niskiezatrudnienie, nieodpowiadaj ce faktycznym potrzebom pracodawcy

urlopy 3,8 4,4 3,9 dominowa y skargi na nieudzielenie urlopu wypoczynkowego zgodnie z planem urlopów, nieprawid owe ustalenie prawa do urlopu i jego wymiaru

ochrona pracy kobiet;zatrudnianie m odocianych 3 3,1 2,3

skargi dot. rozwi zywania umów o prac z kobietami w ci y, nieprzed u aniaumów o prac na czas okre lony do dnia porodu, zatrudniania kobiet w ci yprzy pracach im wzbronionych, zatrudniania pracowników m odocianych wgodzinach nadliczbowych

warunki pracy 9 9,8 7,6w tej grupie dominowa y skargi na niezapewnianie pracownikom odzie yroboczej oraz rodków ochrony indywidualnej. Pracownicy skar yli sirównie na warunki higienicznosanitarne panuj ce w zak adach pracy

wypadki przy pracy 5 5,1 5,3g ówn nieprawid owo ci w tym zakresie by o niesporz dzanie protoko ówpowypadkowych przez pracodawców, co uniemo liwia o pracownikomuzyskanie przewidzianych przepisami wiadcze pieni nych.

inne 10 9,4 11,6dotyczy y one nierealizowania przepisów ustawy z dnia 4 marca 1994 r. oZF S (nieutworzenie funduszu lub niewyp acenie wiadcze z jego rodków),niezg aszania pracowników do ubezpieczenia spo ecznego

Dane dot. podmiotów zg aszaj cych skargi zawiera tabela.

Udzia procentowy skarg zg aszanych przez

poszczególnepodmioty

Podmiotyzg aszaj ce

skargi2001 2000 1999

Uwagi

pracownicy 89 87 89

oko o 60% zg oszonych skarg pochodzi od pracowników zak adówzatrudniaj cych do 50 osób. Wzros a liczba skarg z o onych na pracodawców sektora publicznego (32%), na co mia a wp yw nowelizacja przepisów prawapracy dot. s u by zdrowia i szkolnictwa, a tak e trudna sytuacja finansowa tychpodmiotów, skutkuj ca cz sto ograniczaniem praw pracowników do terminowej i w nale ytej wysoko ci wyp aty wynagrodzenia. Niepokoj cym zjawiskiem jestrównie znaczny wzrost liczby skarg pochodz cych od by ych pracowników (52%). Pracownicy coraz cz ciej sk adaj skargi dopiero po ustaniu zatrudnienia,gdy istotniejsza jest dla nich mo liwo wykonywania pracy ni to, w jakichwarunkach pracuj i czy s przestrzegane przepisy prawa pracy

zwi zkizawodowe 8 10 7

skargi najcz ciej zg asza y organizacje: NSZZ „Solidarno ”- 30%, NSZZ „Solidarno 80” - 21%, OPZZ - 17%; inne - 32%. Dotyczy y one g ównienieprzestrzegania postanowie zuzp, regulaminów pracy i wynagradzania orazuprawnie dzia aczy zwi zkowych. Nadal na do wysokim poziomie utrzymywa asi liczba skarg zg aszanych przez zwi zkowe organizacje bran owe (m.in.zwi zek zawodowy lekarzy oraz piel gniarek i po o nych)

pozosta e 3 3 4 skargi zg aszali spo eczni inspektorzy pracy, urz dy pracy

Przyczyny nieprawid owo ciAnaliza skarg zg oszonych do PIP w 2001 r. wykaza a, e dominuj c

przyczyn stwierdzonych nieprawid owo ci by a trudna sytuacja finansowa

274

pracodawców, powoduj ca bardziej lub mniej wiadome nierespektowanie

uprawnie pracowniczych.

Zastosowane rodki prawne117 029 decyzji administracyjnych;



7 644 wnioski o ukaranie do kolegiów do spraw wykrocze (do s dów).

Uzyskane efektyDo ko ca roku sprawozdawczego wyeliminowano wi kszo nieprawid owo ci

zg oszonych w skargach. Pracodawcy zrealizowali m.in.: ok. 80% wniosków - w

zakresie nawi zywania i rozwi zywania stosunku pracy, ok. 70% - w zakresie czasu

pracy i urlopów wypoczynkowych, a tak e 70% decyzji dot. bezpiecze stwa i higieny

pracy. Zastosowane rodki prawne umo liwi y ponadto wyegzekwowanie na rzecz

pracowników nale no ci na czn kwot ok. 17 mln z .

WnioskiPoniewa analiza skarg potwierdzi a brak poprawy w zakresie przestrzegania

przepisów prawa pracy, nadal istnieje potrzeba:

zwi kszenia zainteresowania problematyk ochrony pracy organizacji

zwi zkowych i organizacji pracodawców;

kontynuowania dzia a edukacyjnych i popularyzatorskich oraz dzia a o

charakterze prewencyjnym, m.in. w formie poradnictwa prawnego i

technicznego.

4. Powództwa o ustalenie istnienia stosunku pracy

W wyniku kontroli przestrzegania przepisów dotycz cych zawierania umów o

prac i zg aszania pracowników do ubezpieczenia spo ecznego, inspektorzy PIP w

roku sprawozdawczym skierowali do s du 121 powództw o ustalenie istnienia

stosunku pracy 975 osób. Szczegó owe dane w tym zakresie przedstawiono w

tabelach.

275

Wyszczególnienie 2001 2000 1999 Uwagi

liczba wytoczonych powództw 121 136 147 w 2001 r. wniesiono o 11% mniej powództw niw 2000r. i o 18 % mniej ni w 1999 r.

liczba osób, na rzecz którychwytoczono powództwa 975 266 535

mimo mniejszej ni w latach ubieg ych liczbywytaczanych powództw, ponad trzykrotnie wstosunku do 2000 r. i o 82 % w porównaniu z1999 r., zwi kszy a si liczba osób nimi obj tych

liczba pracodawców, przeciwko którym powództwa wytoczono 76 73 118

w 2001 r. liczba pracodawców, przeciwko którym kierowano powództwa utrzymywa a si napoziomie zbli onym do roku poprzedniego, zazmniejszy a si w stosunku do 1999 r. - o 35%

Rozstrzygni cia s dów*

Wyszczególnienie 2001 2000 1999 Uwagiustalenie istnienia stosunkupracy

17 na rzecz 36

osób24 na rzecz 48 osób

20 na rzecz 73 osób

wyroki ustalaj ce zapad y w 14 % wytoczonychpowództw

oddalenie powództwa 8w

sprawach41 osób

12 wsprawach27 osób

39 wsprawach65 osób

powództwa oddalono przede wszystkim napodstawie stwierdzenia, i zawarcie umowy oprac nie by o wol stron

inne rozstrzygni cia31 na

rzecz 58 osób



w ród innych rozstrzygni przewa a y ugody,post powanie by o tak e umarzane na skutekcofni cia pozwu

w tym ugoda 3 na rzecz 3 osób

9 na rzecz 16 osób


w wyniku wszystkich ugód pracodawcy potwierdzili zawarcie umów o prac

sprawy w toku 65 dot. 840 osób

60 dot. 114osób

58 dot. 292 osób

w 2001 r. rozstrzygni to tak e 27 spraw z lat 1999 – 2000 dotycz cych 35 osób, oddalono 10powództw obejmuj cych 10 osób, ustalonoistnienie stosunku pracy 14 osób (6powództw),pozosta e 11 post powa umorzono

wst powanie do tocz cego sipost powania

4 na rzecz 4 osób

7 na rzecz 7 osób


wszystkie przypadki wst pienia inspektorów dotocz cych si post powa dotyczy y powództw oustalenie istnienia stosunku pracy osób, które wykonywa y prac na podstawie umów cywilnoprawnych lub bez adnej umowy; 1post powanie, do którego inspektor pracy wst piw 2001 r. jeszcze si toczy, 2 powództwa oddalono, na rzecz jednej osoby ustalonoistnienie stosunku pracy

* Ró nice w liczbie rozstrzygni w stosunku do liczby wytoczonych powództw wynikaj z ichzró nicowania w obr bie jednego powództwa (w przypadku obj cia jednym pozwem kilku osób s dnp. ustala istnienie stosunku pracy jednego z nich, wobec kolejnego powództwo oddala , a pozostaliwycofywali pozwy lub zawierano ugod ).

Wyniki kontroli wskazuj na rozszerzanie si zjawiska zast powaniaumów o prac umowami cywilnoprawnymi oraz zjawiska tzw.samozatrudnienia. Sytuacja na rynku pracy przyczynia si do tego, e osoby, które

wiadcz prac w warunkach, w jakich powinna by zawarta umowa o prac , godz

si by zleceniobiorcami lub wykonawcami dzie a, maj c do wyboru tylko

zatrudnienie na takiej podstawie albo adne.

W roku sprawozdawczym, w stosunku do roku poprzedniego, zwi kszy a si

ponad 3-krotnie liczba pracowników, na rzecz których inspektorzy pracy wytoczyli

276

powództwa o ustalenie istnienia stosunku pracy, przy zbli onej liczbie pracodawców

przeciwko którym je skierowano. Nadal jednak na stosunkowo niskim poziomie

utrzymuje si odsetek osób, w przypadku których uwzgl dniono powództwo i

ustalono istnienie stosunku pracy.

Przyczyn takiego stanu nale y szuka w przewa aj cej w dalszym ci gu w

orzecznictwie s dów tendencji do przedk adania woli stron umowy nad jej tre ci .

Przyk adem tego mo e by oddalenie przez s d powództwa inspektora pracy

wniesionego na rzecz piel gniarki oddzia owej, która po 20 latach zatrudnienia w

szpitalu na podstawie umowy o prac sta a si w 1999 r. w tym e szpitalu

zleceniobiorc wykonuj cym zadania piel gniarki. S d uzna , e strony chcia y nada

umowie charakter umowy zlecenia oraz zamie ci y w niej postanowienia

przewiduj ce mo liwo i ustalaj ce zasady zast pstwa w przypadku nieobecno ci

zleceniobiorcy, a poza tym osoba b d ca zleceniobiorc mia a mo liwo

samodzielnego planowania swoich obowi zków.

Dzia ania inspektorów wyst puj cych z powództwem o ustalenie istnienia

stosunku pracy niejednokrotnie postrzegane by y jako dzia ania wbrew woli

zainteresowanych i - w ich opinii - na ich szkod , a nie w obronie s usznych

interesów. Dlatego te inspektorzy pracy cz ciej korzystali z szybszego i mniej

czasoch onnego rodka zmierzaj cego do potwierdzenia istnienia stosunku pracy,

jakim jest wyst pienie.

Zastosowane rodki prawne1 676 wniosków w wyst pieniach o potwierdzenie faktu zawarcia umowy o

prac z 17 828 osobami;

wobec 239 osób, przeciwko którym skierowano wnioski o ukaranie do

kolegium i 4 - przeciwko którym wnioski skierowano do s du - orzeczono

kary grzywny w kwocie 111 220 z (jedna grzywna wynosi a rednio

461 z );

210 osób ukarano mandatami na czn kwot 72 940 z ( rednio 347 z

na jeden mandat), a wobec 19 poprzestano na zastosowaniu rodka

wychowawczego.

277

Uzyskane efektyustalenie istnienia stosunku pracy 52 pracowników w wyniku uwzgl dnienia

przez s dy powództw inspektorów pracy, zawartych przed s dem i poza nim

ugód oraz uznania powództw;

realizacja wniosków zawartych w wyst pieniach (54% skierowanych

wniosków) spowodowa a potwierdzenie przez 900 pracodawców istnienia

stosunku pracy 10 568 osób b d cych stronami umów cywilnoprawnych (59%

osób obj tych wnioskami).

Przyk adem uzyskanych efektów jest np. zako czenie sukcesem

post powania z powództwa inspektora pracy wytoczonego na rzecz osób

wykonuj cych prac jako samodzielne podmioty gospodarcze (warunkiem

zatrudnienia u pracodawcy prowadz cego gospodarstwo hodowli ryb by o

zarejestrowanie dzia alno ci gospodarczej „us ugi rybackie”, przy czym sam

pracodawca pomaga w za atwieniu formalno ci zwi zanych z rejestracj ). Po

wygranych przez inspektora pracy sprawach w I i II instancji, S d Najwy szy oddali

ostatecznie kasacj pozwanego pracodawcy, uznaj c e takie cechy, jak

wykonywanie pracy pod nadzorem, w ci le okre lonych godzinach i miejscu oraz

ponoszenie przez pozwanego pracodawc ryzyka zwi zanego z prowadzeniem

zak adu wiadcz jednoznacznie o tym, e strony faktycznie czy stosunek pracy, a

nie umowa o wiadczenie us ug. Rozstrzygni cie w tej sprawie ma szczególne

znaczenie w kontek cie innych orzecze s dów oraz z uwagi na to, i dotyczy coraz

powszechniejszego zjawiska samozatrudnienia.

Wnioski Zasadne wydaje si rozwa enie, podczas prac nad nowelizacj Kodeksu

pracy, wprowadzenia uregulowa , które uzale nia yby wytoczenie przez inspektora

pracy powództwa o ustalenie istnienia stosunku pracy - od uprzedniego uzyskania

zgody osoby zainteresowanej.

278

5. Realizacja innych zada kontrolnych wynikaj cych z ustawy o PIP

W ramach rutynowej dzia alno ci inspektorzy pracy kontrolowali m.in.:

Przestrzeganie przepisów dot. ochrony pracy kobiet oraz m czyznwychowuj cych dziecko

W 2001 r. ten problem skontrolowano u 1 174 pracodawców (86,8% stanowili

pracodawcy prywatni), zatrudniaj cych ponad 91,8 tys. pracowników, w tym ok.

54,5 tys. kobiet. Podobnie jak w latach ubieg ych, najwi cej nieprawid owo ci dot.

nieopracowania wykazu prac wzbronionych kobietom, ich nieaktualno ci lub

niedostosowania do specyfiki danego zak adu (u 32,5% pracodawców). Nale y

jednak podkre li , e naruszenia polegaj ce na zatrudnianiu kobiet przy pracach

wzbronionych stwierdzano sporadycznie (uwaga ta dotyczy równie zak adów, w

których nie zosta opracowany wykaz prac wzbronionych kobietom). Nieznaczna by a

tak e skala takich nieprawid owo ci, jak: niewyp acenie lub zani enie wiadcze z

ubezpieczenia spo ecznego, zatrudnianie kobiet w ci y w godzinach nadliczbowych

i w porze nocnej, rozwi zywanie umów o prac z pracownicami w ci y,

uniemo liwienie skorzystania z uprawnie przys uguj cych w zwi zku z

wychowywaniem dzieci (zwolnienia od pracy, urlop wychowawczy).

W wyniku kontroli inspektorzy pracy wydali 101 decyzji oraz skierowali

wyst pienia zawieraj ce 866 wniosków. Za wykroczenia przeciwko prawom

pracownika na o yli 52 mandaty karne, skierowali 72 wnioski o ukaranie (do

kolegium ds. wykrocze i do s du) oraz zastosowali 4 rodki oddzia ywania

wychowawczego w postaci m.in. pouczenia, zwrócenia uwagi.



Skala narusze w zakresie ochrony pracy kobiet (w rozumieniu tradycyjnym)

jest nieznaczna. Obecnie, w wietle nowych uregulowa dot. równego traktowania

kobiet i m czyzn - zawartych w przepisach Kodeksu pracy, wprowadzonych ustaw

z dnia 24 sierpnia 2001 r. o zmianie ustawy – Kodeks pracy oraz o zmianie

niektórych innych ustaw, które wesz y w ycie z dniem 1 stycznia 2002 r. (m.in.

obj cie terminem „dyskryminacja” jej wysublimowanych form, szczegó owe

okre lenie wyj tków od zasady jednakowego traktowania kobiet i m czyzn,

279

przeniesienie ci aru dowodu na stron pozwan w razie uprawdopodobnienia przez

stron pozywaj c faktu dyskryminacji, wprowadzenie sankcji za praktyki

dyskryminacyjne oraz ustanowienie ochrony przed rozwi zaniem stosunku pracy,

które stanowi oby szykan pracodawcy za skorzystanie z ochrony) – problematyka ta

wymaga b dzie innego podej cia.

Wskazana jest przy tym wspó praca organów PIP z organizacjami

zrzeszaj cymi pracodawców, przedstawicielami zwi zków zawodowych oraz

rodkami masowego przekazu w celu szerokiej popularyzacji tych zagadnie w ród

podmiotów zatrudniaj cych oraz pracowników.

Przestrzeganie przepisów dot. nawi zywania i rozwi zywania stosunku pracy

W 2001 r. problem skontrolowano u 2 851 pracodawców (prawie 92%

stanowili pracodawcy prywatni), zatrudniaj cych 151,3 tys. osób. Przeprowadzone

kontrole wykaza y, e stopie przestrzegania przepisów w tym zakresie nie jest

zadowalaj cy.

Nieprawid owo ci stwierdzono u ok. 30% pracodawców. Dotyczy y one

zw aszcza: akt osobowych (brak lub prowadzenie ich niezgodnie z przepisami),

rozwi zywania umów o prac na czas nieokre lony za wypowiedzeniem,

zamieszczania w umowach o prac oraz w wiadectwach pracy wymaganych

przepisami informacji, potwierdzania w formie pisemnej rodzaju i warunków umowy o

prac .

Przyczyn stwierdzonych nieprawid owo ci nale y upatrywa m.in.: w

niedostatecznej znajomo ci przepisów prawa pracy, braku wymaganej staranno ci

przy wykonywaniu czynno ci z zakresu prawa pracy oraz wiadomym dzia aniu

pracodawców, maj cym na celu zmniejszenie kosztów zwi zanych z zatrudnianiem

pracowników, co z kolei cz sto wynika o z ich trudnej sytuacji ekonomicznej.

Inspektorzy pracy w wyniku przeprowadzonych kontroli skierowali do

pracodawców wyst pienia zawieraj ce 8 276 wniosków o usuni cie stwierdzonych

narusze prawa pracy. Za pope nienie wykrocze przeciwko prawom pracownika

na o yli 209 mandatów karnych oraz skierowali 156 wniosków o ukaranie (do

kolegium ds. wykrocze i do s du).

Podj te przez inspektorów pracy dzia ania (zastosowane rodki prawne oraz

udzielone w trakcie kontroli porady prawne) pozwoli y w znacznym stopniu

280

wyeliminowa pope niane przez pracodawców uchybienia, rzutuj ce w sposób

istotny na uprawnienia pracowników, m.in. do ko ca roku sprawozdawczego

za o ono akta osobowe u ok. 70% pracodawców, u których w czasie kontroli

stwierdzono brak tej dokumentacji; potwierdzono pracownikom w formie pisemnej

rodzaj oraz warunki umowy o prac (u ok. 90% pracodawców); dostosowano

prowadzenie akt osobowych do obowi zuj cych przepisów (u 76% pracodawców).

Wskazane jest zatem kontynuowanie przez PIP dzia alno ci kontrolnej w tym

zakresie, w szczególno ci u pracodawców zatrudniaj cych niewielk liczb

pracowników, którzy z regu y nie dysponuj wykwalifikowanymi s u bami

pracowniczymi zajmuj cymi si sprawami kadrowymi.

Szkolenia w zakresie bezpiecze stwa i higieny pracy - w 2001 r.

szczegó owo zbadano je w 2 467 zak adach, zatrudniaj cych 118,5 tys.

pracowników.

Stwierdzono nieprawid owo ci dot. braku: szkole okresowych, instrukta u

ogólnego, instrukta u stanowiskowego - w ok. 15% zak adów (w 2000 r. – ok. 30%),

szkolenia podstawowego oraz szkole pracodawców – w ok. 30% zak adów

(w 2000 r – ok. 50%).

Inspektorzy pracy w wyniku przeprowadzonych kontroli wydali 4 395 decyzji,

skierowali do pracodawców wyst pienia zawieraj ce 2 422 wnioski o usuni cie

stwierdzonych narusze prawa pracy. Za wykroczenia przeciwko prawom

pracownika na o yli 1 024 mandaty karne oraz skierowali 472 wnioski o ukaranie (do

kolegium ds. wykrocze i do s du).

W wyniku realizacji wydanych przez inspektorów pracy decyzji przeszkolono w

ramach: szkolenia podstawowego – ponad 8,2 tys. pracowników, szkolenia

okresowego - prawie 7,2 tys., instrukta u ogólnego – ponad 2,1 tys., instrukta u

stanowiskowego – prawie 1,9 tys. pracowników.

Wyniki kontroli wskazuj , e w 2001 r. w porównaniu do 2000 r. zmniejszy y

si prawie o po ow odsetki zak adów, w których stwierdzono zaniedbania w

szkoleniach w dziedzinie bhp. Zmniejszy y si równie (za wyj tkiem szkolenia

podstawowego) odsetki pracowników, których dotyczy y nieprawid owo ci. Ze

wzgl du na to, e likwidacja zaniedba w szkoleniu z dziedziny bhp nast puje

cz sto dopiero w wyniku realizacji decyzji inspektorów pracy, wskazane jest

kontynuowanie kontroli tej problematyki.

281

Funkcjonowanie s u by bezpiecze stwa i higieny pracy - w 2001 r.

skontrolowano je w 1 288 zak adach, zatrudniaj cych 224,1 tys. pracowników. W

celu usuni cia stwierdzonych nieprawid owo ci i uchybie inspektorzy pracy wydali

792 decyzje oraz skierowali do pracodawców wyst pienia zawieraj ce 1 557

wniosków. Za wykroczenia przeciwko prawom pracownika na o yli 27 mandatów

karnych oraz skierowali 16 wniosków o ukaranie do kolegium ds. wykrocze (do

s du).

W roku sprawozdawczym zrealizowanych zosta o 75% wydanych decyzji i

71% wniosków z wyst pie .

Funkcjonowanie komisji bhp skontrolowano w 831 zak adach,

zatrudniaj cych 231,5 tys. pracowników. Inspektorzy pracy wydali 215 decyzji i

skierowali wyst pienia zawieraj ce 971 wniosków o usuni cie stwierdzonych

narusze prawa pracy. Za wykroczenia przeciwko prawom pracownika na o yli 8

mandatów karnych i skierowali 8 wniosków o ukaranie do kolegium ds. wykrocze

(do s du).

Do ko ca roku zrealizowanych zosta o 81% decyzji i 68% wniosków z

wyst pie .

Roboty wykonywane w miejscach ogólnodost pnych (zagro enia o

charakterze publicznym) – w 2001 r. kontrole przeprowadzono u 921 pracodawców,

zatrudniaj cych 52,9 tys. pracowników. W celu usuni cia stwierdzonych

nieprawid owo ci i uchybie inspektorzy pracy wydali 3 051 decyzji, w tym 598

decyzji wstrzymania prac i 190 - skierowania pracowników do innych prac oraz

skierowali wyst pienia, w których zawarli 409 wniosków. Za wykroczenia przeciwko

prawom pracownika na o yli 704 mandaty karne i skierowali 179 wniosków o

ukaranie do kolegium ds. wykrocze (do s du).

W roku sprawozdawczym zrealizowanych zosta o 83% decyzji i 50%

wniosków z wyst pie .

282

* * *

Zestawienie danych liczbowych dotycz cych nadzorowanych zak adów,

przeprowadzonych kontroli i zastosowanych rodków prawnych w podziale wg

wielko ci zak adu i sekcji gospodarki zawieraj za czniki nr 11, 12, 13, 14.

283

V. PROMOCJA OCHRONY PRACY

Jednym z priorytetów w dzia alno ci Pa stwowej Inspekcji Pracy jest

promocja ochrony pracy. Podstawowymi adresatami i partnerami dzia a

promocyjnych PIP s : organizacje zwi zkowe, organizacje pracodawców oraz media.

Wspó praca z organizacjami pracowników i pracodawców obejmuje w szczególno ci:

upowszechnianie wiedzy i informacji dotycz cych ochrony pracy w trakcie

wspólnych spotka i narad;

wspó udzia w przedsi wzi ciach edukacyjnych;

przekazywanie specjalistycznych wydawnictw publikowanych przez

Pa stwow Inspekcj Pracy do upowszechnienia;

doradztwo w sprawach ochrony pracy;

prowadzenie kontroli interwencyjnych na wniosek organizacji zwi zkowych i

spo ecznych inspektorów pracy;

organizowanie przedsi wzi promuj cych bezpiecze stwo pracy, w tym

konkursów, targów, wystaw, a tak e nagradzanie instytucji i osób dzia aj cych

na rzecz bezpiecze stwa pracy.

Upowszechnianiu wiedzy o bezpiecze stwie pracy i wymianie bie cych

informacji s u y y spotkania G ównego Inspektora Pracy i jego zast pców zkierownictwami central zwi zkowych i ogólnokrajowych organizacji pracodawców. Prezentowano dzia ania kontrolne podejmowane przez inspekcj i

wynikaj ce z nich wnioski. Dyskutowano propozycje zmian w Kodeksie pracy i ich

ewentualne konsekwencje. Omawiano problemy restrukturyzacji zak adów pracy w

kontek cie zwolnie grupowych oraz metody i sposoby usprawniania dzia alno ci

prewencyjnej w zak adach pracy. Bie ce kontakty rozwijane by y w szczególno ci z

kierownictwami: NSZZ „Solidarno ”, OPZZ, NSZZ „Solidarno 80”, Konfederacji

Pracodawców Polskich, Polskiej Konfederacji Pracodawców Prywatnych, Zwi zku

Rzemios a Polskiego, Business Centre Club, Krajowej Izby Gospodarczej.

Podobne spotkania i narady z partnerami spo ecznymi organizowanotak e na szczeblu okr gowych inspektoratów pracy. W 2001 r. odby o si ogó em

435 narad informacyjnych i informacyjno-edukacyjnych, w tym: z przedstawicielami

zwi zków zawodowych – 124, pracodawców – 96, organizacji spo eczno-

zawodowych – 215. Tematyka spotka obejmowa a:

284

prezentacj dzia alno ci kontrolno-nadzorczej i profilaktyczno-

rozpoznawczej okr gowych inspektoratów pracy,

informowanie o wprowadzanych zmianach w przepisach prawnych,

wymian informacji na temat zagro e i sposobów ich eliminacji,

omawianie wspólnych przedsi wzi prewencyjnych i popularyzatorskich

na rzecz ochrony pracy (w tym wspó prac w dziedzinie poprawy

bezpiecze stwa pracy w rolnictwie).

Wa nym efektem tych spotka by o upowszechnienie list kontrolnych - jako

narz dzia samokontroli pracodawców (g ównie tych, którzy zatrudniaj ma liczb

pracowników i nie maj wyspecjalizowanych s u b bhp), a tak e utworzenie w

siedzibach organizacji pracodawców punktów konsultacyjnych dla przedsi biorców

rozpoczynaj cych dzia alno .

Podobnie jak w latach ubieg ych, tak e w 2001 r. Pa stwowa Inspekcja Pracy

prowadzi a szkolenia partnerów spo ecznych:

dla dzia aczy zwi zkowych zorganizowano na szczeblu centralnym 10 szkole

z udzia em ponad 350 osób. Na szczeblu regionalnym odby o si ok. 300

szkole , w których wzi o udzia cznie prawie 10 tys. dzia aczy zwi zkowych

i spo ecznych inspektorów pracy. Ponad 75% szkole zorganizowano dla

najwi kszych central zwi zkowych, tj. OPZZ i NSZZ „Solidarno ”. Pozosta e

przeznaczone by y m.in. dla: ZNP, ZZ „Budowlani”, NSZZ „Solidarno -80”,

Federacji Zwi zków Zawodowych Pracowników Ochrony Zdrowia, ZZ

Hutników, ZZ Górników w Polsce, ZZ „Kontra”, ZZ Piel gniarek i Po o nych,

zwi zków zawodowych w PKP.

Tematyka szkole dotyczy a g ównie: stosowania prawa pracy w praktyce,

zmian w przepisach, negocjowania i tworzenia uk adów zbiorowych pracy,

zarz dzania bezpiecze stwem pracy, spo ecznego nadzoru nad warunkami

pracy, dostosowania polskiego prawa pracy do dyrektyw Unii Europejskiej;

dla pracodawców zorganizowano na szczeblu centralnym 3 szkolenia we

wspó pracy z Polsk Konfederacj Pracodawców Prywatnych i Zwi zkiem

Rzemios a Polskiego. Uczestniczy o w nich cznie 170 osób. Na szczeblu

regionalnym przeszkolono ponad 2,6 tys. pracodawców. Szkolenia te dotyczy y:

przestrzegania praworz dno ci w stosunkach pracy, wprowadzanych zmian w

285

przepisach prawa pracy, prawnych aspektów zwolnie grupowych,

zarz dzania bezpiecze stwem pracy, w tym oceny ryzyka zawodowego;

dla przedstawicieli samorz dów terytorialnych i terenowych struktur

administracji publicznej okr gowe inspektoraty pracy przygotowa y 98

seminariów, w których uczestniczy o ponad 2,8 tys. osób. Wzrost

zainteresowania tego typu szkoleniami by znaczny, bowiem rok wcze niej

uczestniczy o w nich tylko 400 osób. Tematyka szkole dotyczy a najcz ciej

wypadków przy pracy, zmian w Kodeksie pracy, wspó pracy z Pa stwow

Inspekcj Pracy i zwi zkami zawodowymi.

Wa nym obszarem sta ej wspó pracy z partnerami spo ecznymi w sferze

edukacyjnej jest wspó organizowanie konferencji naukowych, sympozjów iseminariów. Z wa niejszych przedsi wzi tego rodzaju w 2001 r. nale y wymieni :

mi dzynarodow konferencj „Zarz dzanie bezpiecze stwem i higien pracy w

przedsi biorstwie”, zorganizowan wspólnie z CIOP; ogólnopolsk konferencj

„Szanse i zagro enia pracuj cych w wietle przemian ustrojowych i rozwoju

gospodarki rynkowej”, zorganizowan w Sejmie wspólnie z Rad Ochrony Pracy;

mi dzynarodowe seminarium na temat ergonomii i bezpiecze stwa pracy w

rolnictwie, zorganizowane z Instytutem Medycyny Wsi w Lublinie; konferencj

„Bezpiecze stwo i ochrona cz owieka w rodowisku wiejskim”, zorganizowan

wspólnie ze rodowiskami naukowymi Gda ska i Olsztyna. W sumie w 2001 r.

Pa stwowa Inspekcja Pracy bra a udzia w organizacji 9 konferencji i sympozjów. Na

konferencjach naukowych, sympozjach i seminariach przedstawiciele Pa stwowej

Inspekcji Pracy zaprezentowali 129 referatów, wyst pie i komunikatów,

po wi conych najcz ciej bezpiecze stwu i higienie pracy w ró nych bran ach oraz

problemom prawnej ochrony pracy.

W dzia alno ci ukierunkowanej na promocj ochrony pracy poprzez

organizacj ró nego typu szkole oraz seminariów i konferencji istotn rol pe ni

O rodek Szkolenia PIP we Wroc awiu. W 2001 r. O rodek otrzyma God o Jako ci –

„Wymarzony O rodek Szkoleniowo-Konferencyjny”, z prawem pos ugiwania si

tytu em przez ca y 2002 rok. W konkursie uczestniczy o 287 o rodków z ca ej Polski,

z których wyró nienia otrzyma o 13.

Wa ne miejsce w dzia alno ci promocyjnej Pa stwowej Inspekcji Pracy

zajmuje przygotowywanie i wydawanie specjalistycznych publikacji, które – w

286

ramach promocji – przekazywane s partnerom spo ecznym oraz rolnikom. W 2001 r.

ukaza o si 17 takich opracowa w cznym nak adzie 102 900 egz.

Szczególnym zainteresowaniem cieszy a si ksi ka: „O przepisach bhp i

prawie pracy – poradnik dla pracowników s u by zdrowia”. Z wa niejszych publikacji

warto równie wymieni : „Restrukturyzacja – informator dla kolejarzy”, „Zak adowy

uk ad zbiorowy pracy”, „Spo eczny nadzór nad warunkami pracy”. Opracowano

ponadto ulotki zaadresowane do rolników oraz pracowników przemys u, a tak e

ulotki i afisze propaguj ce w ród pracodawców zdobywanie wiadectwa Pa stwowej

Inspekcji Pracy oraz zach caj ce m odocianych pracowników, zatrudnionych w

rzemio le, do udzia u w konkursie nt. znajomo ci prawnej ochrony pracy oraz zasad

bezpiecze stwa i higieny pracy.

W 2001 r. kontynuowano wydawanie miesi cznika „Inspektor Pracy”

(ukazuj cego si od 1929 r.) oraz zbiorów przepisów prawnych pt. „Zeszyty Prawne”.

Promocyjne egzemplarze przekazywano nieodp atnie zwi zkom zawodowym.

Systematycznie aktualizowana i rozbudowywana jest - dzia aj ca od 1998 r. -

strona internetowa (www.pip.gov.pl). Zawiera ona podstawowe wiadomo ci

dotycz ce Pa stwowej Inspekcji Pracy, roczne sprawozdanie G ównego Inspektora

Pracy z dzia alno ci PIP, raporty pokontrolne, pe ne teksty wydawanych ksi ek i

broszur, odpowiedzi na pytania najcz ciej zadawane przez zg aszaj cych si po

porad prawn . W Internecie zamieszczone zosta y opracowane przez PIP listy

kontrolne – nowe narz dzie metodyczne przeznaczone do kontroli. W 2001 r.

uruchomione zosta y strony internetowe okr gowych inspektoratów pracy. W

przyst pnej formie, z uwzgl dnieniem regionalnej specyfiki, publikowane s tam

informacje mog ce zainteresowa pracodawców i pracowników.

Partnerzy spo eczni Pa stwowej Inspekcji Pracy korzystaj w szerokim

zakresie z doradztwa w sprawach ochrony pracy. W 2001 r. specjali ci PIP

udzielili dzia aczom zwi zkowym i spo ecznym inspektorom pracy ponad 91 tys.porad (w 1999 r. – 24 tys., w 2000 r. – 36 tys.). Obok poradnictwa prowadzonego w

siedzibach okr gowych inspektoratów pracy, pe niono dy ury w siedzibach zwi zków

zawodowych oraz w punktach informacyjnych zorganizowanych przez zwi zki. Za

istotn nowo nale y uzna wprowadzenie dy urów prawników i inspektorów pracy

287

w restrukturyzowanych zak adach. W 2001 r. dy ury takie uruchomiono w PKP, PLL

LOT, przedsi biorstwach przemys u drzewnego.

Specyficzn form poradnictwa stanowi y dzia ania podejmowane w zwi zku

ze sporami zbiorowymi, które Pa stwowa Inspekcja Pracy monitoruje od 1996 r.

W 2001 r. zg oszono do PIP 330 sporów zbiorowych, zawieraj cych 665 postulatów

(w stosunku do 2000 r. liczba sporów zmala a o 48%). Najwi cej by o postulatów na

tle p acowym (ponad 29%).

Jedn z wa nych form wspó dzia ania Pa stwowej Inspekcji Pracy z

partnerami spo ecznymi s kontrole w zak adach pracy, przeprowadzane na wniosek organizacji zwi zkowych oraz spo ecznej inspekcji pracy. W 2001 r. by o

ich 1 460 (w 2000 r. – 1 150). Najwi cej kontroli przeprowadzono na wniosek NSZZ

„Solidarno ” (690) i OPZZ (76). Przewa aj ca liczba wniosków pochodzi a od

organizacji zwi zkowych dzia aj cych w zak adach opieki zdrowotnej, szkolnictwie,

budownictwie i zak adach transportowych. W ponad 85% zarzuty zg oszone we

wnioskach okaza y si zasadne (80% w 2000 r.).

Chocia kontrole te stanowi niewielki procent w stosunku do liczby kontroli

przeprowadzanych przez PIP, form t szczególnie ceni zwi zkowcy. Daje bowiem

mo liwo stosunkowo szybkiego i skutecznego rozwi zania problemów.

Najcz stsze powody wnioskowania o przeprowadzenie kontroli to:

zani anie lub nieterminowe wyp acanie wynagrodze ,

naruszanie przepisów ustawy o zak adowym funduszu wiadcze

socjalnych,

nieprzestrzeganie przepisów dotycz cych zwolnie indywidualnych i

grupowych,

naruszanie przepisów ustawy o zwi zkach zawodowych,

nieprzestrzeganie przepisów dotycz cych czasu pracy i urlopów

wypoczynkowych,

naruszanie przepisów bhp.

Za najwa niejsze efekty kontroli przeprowadzonych na wniosek zwi zków

zawodowych nale y uzna usuni cie niedoci gni organizacyjnych rzutuj cych na

warunki bhp oraz przestrzeganie prawa pracy, np.: opracowanie zasad

wspó dzia ania pracodawców ze zwi zkami zawodowymi, likwidacj nieprawid owo ci

w obowi zuj cych regulaminach, w funkcjonowaniu s u by bhp i spo ecznej inspekcji

pracy.

288

W 2001 r. wiele uwagi po wi cano kampaniom promocyjnym na rzecz

bezpiecze stwa pracy w ma ych zak adach oraz w rolnictwie. Kontynuowano

kampani promocyjn : „Przestrzeganie prawa pracy w ma ych zak adach”,

organizowan wspólnie ze Zwi zkiem Rzemios a Polskiego. Uczestnicz cy w niej

pracodawcy - po przeszkoleniu przez inspektorów pracy, przy pomocy specjalnie

przygotowanych list kontrolnych - dostosowywali swoje zak ady do wymogów

obowi zuj cego prawa. Pozytywny wynik audytów przeprowadzonych przez

inspektorów pracy umo liwia pracodawcom uzyskanie wiadectwa Pa stwowej

Inspekcji Pracy. W 2001 r. programem tym obj to 208 pracodawców.

Prowadzone by y intensywne wielokierunkowe dzia ania promocyjne,

informacyjne i szkoleniowe dla rolników. Bardziej szczegó owo przedstawiono je w

cz ci sprawozdania po wi conej przedsi wzi ciom na rzecz ochrony pracy w

rolnictwie (rozdzia IVA).

W konkursach organizowanych w 2001 r. promowano nie tylko

problematyk ochrony pracy, ale tak e ludzi zaanga owanych w dzia ania na rzecz

podnoszenia poziomu bezpiecze stwa pracy. Najbardziej zas u onym przyznano

Nagrod G ównego Inspektora Pracy im. Haliny Krahelskiej.

G ówny Inspektor Pracy przyzna równie po raz kolejny nagrody w konkursie

Pa stwowej Inspekcji Pracy na najlepsze prace naukowo-badawcze i dyplomowe w

dziedzinie ochrony pracy. Do nagrody przedstawiono 24 prace naukowo-badawcze,

habilitacyjne, doktorskie oraz magisterskie i licencjackie, z których 6 zosta o

nagrodzonych, za 5 – wyró nionych.

Doceniaj c dzia ania pracodawców na rzecz zapewnienia w a ciwych

warunków pracy przeprowadzono VIII edycj ogólnopolskiego konkursu „Pracodawca

– organizator pracy bezpiecznej”. Uczestniczy o w niej 255 pracodawców, z których 9

otrzyma o nagrody G ównego Inspektora Pracy, za 9 zosta o wyró nionych.

Wspólnie ze Zwi zkiem Rzemios a Polskiego zorganizowano I edycj

ogólnopolskiego konkursu wiedzy z zakresu prawnej ochrony pracy oraz zasad

bezpiecze stwa i higieny pracy dla pracowników m odocianych zatrudnionych w

rzemio le w celu nauki zawodu.

Razem ze zwi zkami zawodowymi zorganizowano te konkurs na

„Najaktywniejszego zak adowego spo ecznego inspektora pracy”.

289

Wa n rol w dzia alno ci promocyjnej spe nia y targi, wystawy i festyny -

mi dzynarodowe, ogólnopolskie oraz regionalne. G ówny Inspektor Pracy patronowa

XIII Mi dzynarodowym Targom rodków Ochrony Pracy, Po arnictwa i Ratownictwa

„SAWO-2001” w Poznaniu, przyznaj c najlepszym wystawcom i producentom

nagrody „Grand Prix”, a tak e IX Mi dzynarodowym Targom rodków Higieny,

Bezpiecze stwa Pracy i Ochrony Przeciwpo arowej w Katowicach, odznaczaj c

najlepszych wystawców i producentów medalem „Z oty Laur”.

O rodek Szkolenia PIP we Wroc awiu zorganizowa I Kiermasz Edukacyjny

pn. „Po Prostu Bezpieczna Praca”, podczas którego prezentowano ofert

szkoleniow i wydawnicz O rodka, w tym dotycz c organizacji bezp atnych

seminariów po wi conych wybranym zagadnieniom ochrony pracy.

Pa stwowa Inspekcja Pracy uczestniczy a równie w 42 innych tego rodzaju

imprezach, np. w: X Targach Budownictwa w Bia ymstoku, XIII Targach

Przemys owo-Rolnych „Agrotech-2001” w Kielcach, Mi dzynarodowych Targach

Chleba w Jaworze, IV Mi dzynarodowych Targach Ratownictwa i Bezpiecze stwa

Pracy „SAFETY” oraz Balt–Military–Expo w Gda sku. Pracownicy PIP uczestniczyli

równie w licznych imprezach regionalnych, jak np. kiermasze, festyny czy targi

pracy, gdzie w specjalnie zorganizowanych 56 punktach informacyjnych udzielali

porad i przekazywali materia y promocyjne.

Otwarta polityka informacyjna, realizowana w kontaktach z dziennikarzami,polega a przede wszystkim na udost pnianiu danych o wynikach kontroli

i dzia aniach prewencyjnych Pa stwowej Inspekcji Pracy oraz na komentowaniu

bie cych problemów ochrony pracy. Zgodnie z przyj t strategi informacyjn

urz du – zwracano szczególn uwag na bezstronno przekazu.

Zarówno w mediach ogólnopolskich, jak i regionalnych oraz lokalnych,

znalaz y odbicie trudne problemy rynku pracy skutkuj ce cz sto naruszeniami prawa

pracy oraz zasadnymi roszczeniami pracowników, dyskusje o potrzebie liberalizacji

Kp i o upowszechniaj cych si nowych formach zatrudnienia. Tak e wspó prac

z mediami traktowano jako istotny element oddzia ywania na pracodawców,

odpowiedzialnych za tworzenie bezpiecznych i zgodnych z przepisami miejsc pracy.

W my l przyj tych za o e , wiedza przekazywana np. w czasie dy urów prawnych

w redakcjach pe ni a wa n rol w przygotowywaniu pracodawców do nale ytego

wype niania przez nich obowi zków. Istotne znaczenie promocyjne mia a te

290

obecno w mediach pracodawców mog cych pochwali si dobrymi efektami

w pracy, w tym laureatów nagród GIP.

W ca ym kraju odbywa y si konferencje prasowe (w sumie ponad 60),

upowszechniaj ce wyniki bie cych kontroli PIP, przekazywano dziennikarzom

materia y informacyjne, odpowiadano na pytania stawiane przez poszczególne

redakcje, specjali ci inspekcji udzielali w mediach porad i rozstrzygali w tpliwo ci

zwi zane z funkcjonowaniem w praktyce prawa pracy, nag a niano wa ne

wydarzenia, np. kampanie promocyjne na rzecz bezpiecze stwa pracy w rolnictwie i

ma ych zak adach, konferencje naukowe, seminaria, konkursy, olimpiady.

Mimo malej cej liczby wypadków przy pracy w rolnictwie za priorytetowe

dzia ania prewencyjne, realizowane na szerok skal we wspó pracy z mediami,

uzna G ówny Inspektor Pracy kontynuacj przedsi wzi upowszechniaj cych

zasady bezpiecznej pracy, zw aszcza w ród dzieci traktowanych przez rolników

cz sto na prawach osób doros ych.

Kontynuowano równie , z udzia em mediów, popularyzacj wyników kontroli w

wa nych spo ecznie obszarach – w budownictwie, s u bie zdrowia, supermarketach.

Organizowane w GIP konferencje prasowe i spotkania z dziennikarzami (13)

by y istotnym elementem bie cej wspó pracy z przedstawicielami mediów

ogólnopolskich oraz przyczynia y si do upowszechniania priorytetów dzia alno ci

PIP.

Zgodnie z przyj t formu , w konferencjach tych brali udzia zaproszeni przez

G ównego Inspektora Pracy przedstawiciele w a ciwych ministerstw, instytucji

nadzoru i kontroli warunków pracy, by prezentowane dziennikarzom problemy

przedstawia w sposób wieloaspektowy i obiektywny. Omawiano m.in. przyczyny i

okoliczno ci katastrofy na terenie budowy hipermarketu Carrefour w Szczecinie,

bezpiecze stwo pracy oraz dzia ania prewencyjne PIP w rolnictwie i w budownictwie,

zadania powo anej przy GIP Rady ds. Bezpiecze stwa Pracy w Budownictwie,

przestrzeganie prawa pracy w supermarketach (dwukrotnie). Przekazywano

dziennikarzom materia y informacyjne, a obszerne omówienia udost pniano na

stronie internetowej GIP.

Z udzia em dziennikarzy dyskutowano o szansach i zagro eniach dla

pracuj cych, w dobie przemian ustrojowych i rozwoju gospodarki rynkowej

(konferencja naukowa ROP i GIP pod patronatem wicemarsza ka Sejmu) oraz o

zarz dzaniu bhp w przedsi biorstwie (mi dzynarodowa konferencja naukowa PIP i

291

CIOP), o wdra aniu nowoczesnych systemów zarz dzania bhp w zak adach

stwarzaj cych zagro enie powa n awari przemys ow ; Pa stwowa Inspekcja

Pracy podpisywa a znowelizowane porozumienia w sprawie wspó pracy na rzecz

bezpiecze stwa pracy w rolnictwie i wspó dzia ania z IO oraz list intencyjny z Forum

Izb Gospodarczych UE w Polsce; wr czano nagrody GIP wyró nionym

pracodawcom, najaktywniejszym zak adowym sip, a wiadectwa PIP - finalistom

kampanii promocyjnej dla ma ych zak adów.

G ówny Inspektor Pracy bra równie udzia w zorganizowanej w Sejmie

konferencji o równo ci szans dla dzieci i m odzie y niepe nosprawnej, w seminarium

NSZZ „Solidarno ” z okazji Mi dzynarodowego Dnia Pami ci Ofiar Wypadków przy

Pracy, w Mi dzynarodowej Konferencji Zwalczania Ha asu - Noise Control ’01,

w sympozjum „Ochrona pracy w Polsce w aspekcie wymogów UE”.

Miniony rok przyniós bogate pok osie kontaktów G ównego Inspektora

z mediami ogólnopolskimi i regionalnymi.

W kilkunastu obszernych wywiadach prasowych (m.in. „Atest- Ochrona Pracy”

„Dziennik Ba tycki” „Dziennik Zachodni”, „Nowy Tygodnik Popularny”, „Promotor”,

„Twój Biznes”, „Zielony Sztandar”) G ówny Inspektor Pracy podkre la znaczenie

prewencji w codziennych dzia aniach PIP i pozakontrolnych form wspó pracy

z pracodawcami, wyja nia wa ne aspekty spo eczne zapisów w znowelizowanej

ustawie o PIP oraz mechanizm funkcjonowania nowej metodyki kontrolnej opartej na

tzw. listach kontrolnych. Cz sto w rozmowach z dziennikarzami powraca w tek

warunków pracy w supermarketach oraz efektów dzia a kontrolnych

i prewencyjnych PIP w wielkopowierzchniowych placówkach handlowych.

Wielokrotnie proszony przez media elektroniczne o wypowied szef PIP by

m.in. go ciem kawiarni internetowej „Wirtualna Polska”, Pr. I PR, Pr. I i II TVP,

„Wiadomo ci” - Pr. I TVP, „Monitora Wiadomo ci”, „Panoramy”- Pr. II TVP, „Pulsu”,

TVN-u, Polsatu. Rozmowy nawi zywa y do tematyki konferencji prasowych GIP,

b d stanowi y komentarz do zdarze wypadkowych i wyników kontroli istotnych ze

spo ecznego punktu widzenia.

O spo ecznym zapotrzebowaniu na wiedz z zakresu prawa pracy wiadczy

udzia przedstawicieli PIP w kontynuowanych, bardzo popularnych, cyklach

prasowych (np. „Nie daj si w robocie” - „Nowa Trybuna Opolska, „Wokó prawa

pracy” – „G os Pomorza”, radiowych („Pod paragrafem” – Radio Lublin)

i telewizyjnych (np. „Panorama Wsi” – TV Bydgoszcz). Podobnie jak i pok osie

292

dy urów redakcyjnych (np. konsultacje „ ycia Warszawy”), odzwierciedla y one

sytuacj na rynku pracy, co potwierdza y pytania o prawa i obowi zki pracowników

oraz pracodawców przy zwolnieniach grupowych, czy o czas pracy w zwi zku z

nowelizacj Kp, wprowadzaj c 5-dniowy tydzie pracy. Z inicjatywy G ównego

Inspektora Pracy „Rzeczpospolita” zorganizowa a dy ur dla powodzian, w czasie

którego porad udzielali specjali ci GIP.

Oko o 36% publikacji w mediach regionalnych i lokalnych (w sumie ponad

2 800 – z inspiracji b d z udzia em PIP) dotyczy o narusze praworz dno ci w

stosunkach pracy, 23% - dzia alno ci PIP, 14% - warunków pracy, 13% - wypadków

przy pracy (inne – 14%).

Okr gowe inspektoraty pracy na bie co informowa y pras , radio i telewizj

o stanie przestrzegania prawa pracy w regionie (tak e za po rednictwem internetu),

udzielano okoliczno ciowych wywiadów, planowano wyjazdy dziennikarzy w teren z

inspektorami pracy, popularyzowano bie ce wydarzenia z dzia alno ci PIP.

Organizowane w okr gach konferencje prasowe dotyczy y m.in. zmian

w ustawie o PIP, zbiorowych wypadków przy pracy (w „Italian Look” i w dzielnicy

Zaspa w Gda sku), wyników kontroli w zak adach s u by zdrowia, bezpiecze stwa

pracy w gospodarstwie rolnym.

Zadaniom inspekcji po wej ciu w ycie w ub. r. znowelizowanej ustawy o PIP

by a po wi cona np. konferencja prasowa w Zielonej Górze, w której uczestniczy

wspólnie z G ównym Inspektorem przewodnicz cy Sejmowej Komisji do Spraw

Kontroli Pa stwowej, z kolei o nieprzestrzeganiu prawa pracy mówiono na

konferencji w Katowicach, z udzia em przewodnicz cej Rady Ochrony Pracy i

G ównego Inspektora Pracy.

Z roku na rok, co warto podkre li , lista redakcji, z którymi wspó pracuj okr gi

powi ksza si , co wiadczy o cennych we wspó pracy z dziennikarzami

umiej tno ciach pozyskiwania nowych partnerów.

Wiele okr gów nawi za o wspó prac z pismami adresowanymi do lokalnych

spo eczno ci, co zapewnia o dotarcie z informacjami do czytelników bezpo rednio

nimi zainteresowanych.

Publikacje inspektorów pracy i ekspertów PIP, popularyzuj ce dzia ania PIP,

by y równie zamieszczane na amach pism bran owych (np. „Inspektor Pracy”,

„Atest – Ochrona Pracy”, „Przyjaciel przy Pracy”).

293

Zgodnie z tradycj , w ubieg ym roku komisja konkursowa pod

przewodnictwem dyrektora Instytutu Dziennikarstwa UW wy oni a 13 laureatów

nagrody GIP przeznaczonej dla dziennikarzy maj cych osi gni cia w

popularyzowaniu problematyki ochrony pracy. W ród nagrodzonych znale li si

przedstawiciele prasy, radia i telewizji.

Wnioski Osi gni cie trwa ych efektów w zakresie bezpiecze stwa pracy oraz

praworz dno ci w stosunkach pracy wymaga – obok innych uwarunkowa – równie

odpowiedniego poziomu wiadomo ci zagro e , wiedzy nt. sposobów ich likwidacji

lub ograniczania, a tak e znajomo ci uprawnie pracowniczych. Celowi temu s u y

systematycznie i konsekwentnie prowadzona dzia alno edukacyjna i promocyjna w

dziedzinie ochrony pracy. Nadal niezb dne jest wi c:

wzmacnianie kontaktów z dzia aczami zak adowych struktur zwi zkowych;

kontynuowanie publikowania wzorcowych materia ów szkoleniowych, z

uwzgl dnieniem nowoczesnych metod audiowizualnych;

zwi kszenie ilo ci materia ów informacyjnych i szkoleniowych skierowanych

do pracodawców, zw aszcza z ma ych zak adów pracy oraz pracowników i

rolników;

wznawianie, w miar mo liwo ci finansowych, publikacji ciesz cych si

najwi kszym zainteresowaniem, przy jednoczesnym zapewnieniu efektywnej

ich dystrybucji;

zacie nianie wspó pracy z mediami w zakresie upowszechniania i promocji

zagadnie ochrony pracy, m.in. poprzez cz stsze uczestnictwo przedstawicieli

PIP w imprezach maj cych walor praktyczny, s u cych zaspokojeniu

spo ecznych potrzeb w zakresie prawa pracy (np. dy ury w redakcjach, udzia

w dyskusjach problemowych w ramach akcji intermedialnych);

wykorzystywanie na wi ksz skal w kontaktach z mediami internetu;

szkolenia inspektorów pracy w zakresie public relations.

Ze wzgl du na wag , jak przywi zuje Pa stwowa Inspekcja Pracy do

upowszechniania problematyki ochrony pracy, zostanie opracowany program dzia a

d ugofalowych w tej dziedzinie, podobnie jak to si sta o w odniesieniu do dzia a

kontrolno-nadzorczych.

294

VI. WSPÓ DZIA ANIE Z ORGANAMI W ADZY, ORGANAMIKONTROLI I NADZORU NAD WARUNKAMI PRACY ORAZ PLACÓWKAMI NAUKOWYMI

W 2001 r., podobnie jak w latach poprzednich, jednym z aspektów dzia ania

PIP by a efektywna, partnerska wspó praca z organami w adzy oraz organami

kontroli i nadzoru nad warunkami pracy. Odbywa a si ona z uwzgl dnieniem

ustawowych kompetencji, uszczegó owionych zapisami porozumie zawartych z

kierownikami urz dów i instytucji zajmuj cych si problematyk ochrony pracy.

Podstawowy cel – to dalsze doskonalenie koordynacji dzia a oraz przep ywu i

wykorzystania posiadanych informacji. Kierunek i charakter wspó dzia ania

wyznacza y nast puj ce zasady:

sukcesywno ci przekazywania w a ciwym organom i instytucjom

informacji o wynikach przeprowadzonych kontroli i problemach ochrony

pracy, zgodnie z zakresem dzia ania;

elastyczno ci planów pracy, zapewniaj cej otwarcie na wspó dzia anie i

kontrole interwencyjne, podejmowane po otrzymaniu stosownych

sygna ów, wniosków lub skarg;

efektywno ci, optymalizacji i koordynacji dzia a w sferze ochrony pracy

podejmowanych z innymi organami nadzoru i kontroli warunków pracy.

Dane liczbowe dot. wspó dzia ania PIP z organami w adzy, organami kontroli

i nadzoru nad warunkami pracy w latach 1999 – 2001 przedstawia tabela.

295

Kontrolewspólne

Kontrole na wniosekorganu

wspó dzia aj cego

Zawiadomienieo wynikach

kontroliprzeprowadzonych

samodzielnieprzez PIP

Wyszczególnienie

2001 2000 1999 2001 2000 1999 2001 2000 1999

Uwagi

organy w adzyustawodawczej 2 7 1 42 39 29 18 20 15

organy w adzywykonawczej 16 9 13 291 228 179 265 214 201

samorz dterytorialny 29 31 29 1 348 1369 1531 762 553 598

Najwy sza IzbaKontroli 13 12 1 42 33 22 29 33 17

Wy szy Urz dGórniczy 41 59 64 7 9 9 36 29 16

Urz d DozoruTechnicznego 19 23 34 25 21 18 831 571 379

Inspekcja Sanitarna 259 135 102 84 62 42 1 010 621 406

Inspekcja Ochronyrodowiska 26 60 13 9 11 10 114 70 54

Pa stwowy nadzórbudowlany 83 72 52 25 32 55 884 504 255

Pa stwowa StraPo arna 215 210 89 24 34 18 177 148 141

Policja 216 173 171 117 81 92 125 92 105Prokuratura 26 15 10 102 52 90 806 654 583Urz d Pracy 137 85 121 130 111 244 109 108 168ZUS 12 9 11 50 60 82 331 272 227

w stosunku do poprzedniego rokuodnotowano znacz cy wzrostwspólnych kontroli z InspekcjSanitarn (o 92%), organamiw adzy wykonawczej (o 78%),Prokuratur (o 73%), Urz demPracy (o 61%). Ponadtozwi kszy a si liczba wspólnychkontroli z Policj (o 25%)

G ówny Inspektor Pracy na bie co przedk ada Marsza kowii Wicemarsza kowi Sejmu RP informacje i materia y dotycz ce podejmowanych

dzia a i wniosków wynikaj cych z przeprowadzanych kontroli.

Zgodnie z zaleceniami Sejmowej Komisji do Spraw Kontroli Pa stwowej,urz d sk ada dokumenty dotycz ce najwa niejszych kwestii zwi zanych z jego

dzia alno ci , w tym m. in.:

sprawozdanie G ównego Inspektora Pracy z dzia alno ci Pa stwowej Inspekcji

Pracy oraz z wykonania bud etu za 2000 r.;

program dzia ania i projekt bud etu na 2002 r.;

296

informacj o wynikach kontroli przestrzegania przepisów prawa pracy

w jednostkach organizacyjnych radia i telewizji;

informacj o wynikach kontroli w supermarketach;

raport o stanie przestrzegania przepisów prawa pracy w zak adach opieki

zdrowotnej.

Na wniosek Sejmowej Komisji Polityki Spo ecznej, G ówny Inspektor Pracy

sk ada informacje o wynikach kontroli przestrzegania prawa pracy w:

jednostkach organizacyjnych radia i telewizji, w szczególno ci

w o rodkach Telewizji Polskiej S.A. oraz w redakcjach gazet i czasopism;

supermarketach.

Przedstawiciele PIP uczestniczyli w posiedzeniach sejmowych komisji,podkomisji, komisji nadzwyczajnych rozpatruj cych projekty nowelizowanych lub

tworzonych ustaw obejmuj cych zagadnienia ochrony pracy.

W trakcie licznych spotka G ównego Inspektora Pracy i okr gowych

inspektorów pracy z pos ami i senatorami dokonywano podsumowania dzia alno ci

PIP w 2000 r. oraz omawiano realizacj przyj tych priorytetów. Ponadto:

przekazano parlamentarzystom informacje o aktualnym stanie warunków

pracy i przestrzegania prawa pracy przez pracodawców, w szczególno ci

w zak adach s u by zdrowia, o wiacie, rolnictwie indywidualnym oraz

w supermarketach;

informowano o potrzebie nowelizacji niektórych przepisów prawa pracy;

organizowano dy ury inspektorów pracy w uzgodnionych miejscach

i terminach;

opracowywano informacje dla pos ów i senatorów w celu wykorzystania ich

w pracach komisji oraz w dzia alno ci publicznej;

rozpatrywano zg oszone przez parlamentarzystów skargi i interwencje

dotycz ce przestrzegania przepisów prawa pracy;

utrwalon praktyk sta o si przekazywanie parlamentarzystom sprawozda

z dzia alno ci okr gowych inspektoratów pracy.

297

Przedstawiciele kierownictwa PIP uczestniczyli we wszystkich posiedzeniach

plenarnych Rady Ochrony Pracy oraz, na wniosek ROP, w pracach zespo ów

roboczych. Zgodnie z ustawowym obowi zkiem, G ówny Inspektor Pracy przedk ada

Radzie materia y i informacje nt. dzia alno ci i realizacji zada . Dotyczy y m.in.:

sprawozdania z dzia alno ci Pa stwowej Inspekcji Pracy w 2000 r.;

programu dzia ania na 2002 r.;

przestrzegania przepisów prawa pracy w supermarketach;

przestrzegania przepisów prawa pracy przy zatrudnianiu osób

niepe nosprawnych;

wyników kontroli przeprowadzonych w latach 2000-2001 przez inspektorów

pracy OIP Warszawa w wybranych urz dach centralnych;

przestrzegania przepisów prawa pracy w jednostkach organizacyjnych radia i

telewizji;

dzia alno ci wydawniczej PIP ukierunkowanej na upowszechnianie wiedzy o

problematyce bezpiecze stwa pracy;

do wiadcze PIP we wdra aniu systemowych rozwi za zarz dzania

bezpiecze stwem pracy;

oceny funkcjonowania rozwi za prawnych w zakresie ochrony pracy;

bezpiecze stwa po arowo-wybuchowego w instalacjach i obiektach

stanowi cych wielkie zagro enia;

przestrzegania przepisów prawa pracy w zak adach opieki zdrowotnej.

W maju 2001 r. G ówny Inspektor Pracy przekaza Prezesowi Rady Ministrówsprawozdanie z dzia alno ci PIP w 2000 r.

Sta praktyk by o przekazywanie opinii PIP do projektów przepisów dot.

problematyki ochrony i bezpiecze stwa pracy, rozpatrywanych przez KomitetSpo eczny Rady Ministrów. W posiedzeniach uczestniczyli przedstawiciele

kierownictwa PIP.

Szczególn uwag urz d przywi zywa do wspó dzia ania z MinisterstwemPracy i Polityki Spo ecznej. Obejmowa o ono priorytetowe problemy ochrony pracy,

w tym m.in.: udost pnianie informacji o realizowanych zadaniach i wynikaj cych z

nich wnioskach, podejmowanie dzia a interwencyjnych, przedstawianie problemów

wymagaj cych uzgodnienia stanowisk. Pa stwowa Inspekcja Pracy na bie co

przekazywa a materia y, opracowania i opinie, o które zwracali si przedstawiciele

298

resortu pracy. Dotyczy y one m.in.: stosowania w praktyce postanowie

ratyfikowanych Konwencji MOP, Europejskiej Karty Spo ecznej, projektów

tworzonych lub nowelizowanych aktów prawnych.

Sprawnie i efektywnie wspó dzia ano z terenowymi organami w adzywykonawczej. Wspó praca ta polega a na:

omawianiu problemów ochrony pracy, sygnalizowanych przez PIP w wyniku

dzia alno ci kontrolno-nadzorczej i profilaktycznej, a dotycz cych kompetencji

wojewódzkiej administracji zespolonej;

przekazywaniu rocznych sprawozda okr gowych inspektorów pracy oraz

bie cych informacji o zrealizowanych zadaniach i wynikaj cych z nich

wnioskach;

podejmowaniu dzia a interwencyjnych;

przekazywaniu informacji o wynikach kontroli przestrzegania przepisów prawa

pracy w zak adach obj tych procesem restrukturyzacji i przekszta ce

w asno ciowych;

organizowaniu lub wspó udziale w przedsi wzi ciach popularyzuj cych

problematyk ochrony pracy, w tym adresowanych do rolników

indywidualnych;

przeprowadzaniu kontroli, na wniosek wojewody, w zakresie spe niania przez

pracodawców wymaga niezb dnych do uzyskania statusu zak adu pracy

chronionej;

uczestnictwie w dy urach informacyjno-poradniczych organizowanych

z udzia em przedstawicieli wydzia ów urz dów wojewódzkich.

Kontynuowano i rozwijano wspó prac z organami samorz duterytorialnego wszystkich szczebli. Okr gowi inspektorzy pracy uczestniczyli w

posiedzeniach i spotkaniach z przedstawicielami sejmików, podczas których

prezentowali najwa niejsze kwestie zwi zane z przestrzeganiem przepisów prawa

pracy w regionie oraz priorytety dzia a przyj te w 2001 r. Ponadto omawiano:

wyniki dzia alno ci kontrolno-nadzorczej i prewencyjnej w kontek cie

przemian strukturalnych i przekszta ce w asno ciowych zak adów;

dzia ania prewencyjne i doradcze okr gowych inspektoratów pracy na

rzecz bezpiecznej pracy w rolnictwie indywidualnym;

299

formy i metody wspó pracy z organami samorz dowymi szczebla

powiatowego i gminnego;

zakres wspó pracy w organizowanych przedsi wzi ciach promocyjnych.

Wiele uwagi po wi cono problematyce przestrzegania przepisów prawa pracy

w jednostkach organizacyjnych s u by zdrowia i o wiatowych, eliminowaniu zagro e

wynikaj cych z obecno ci azbestu w rodowisku pracy, transportu materia ów

niebezpiecznych.

Na szczeblu powiatu i gminy przedstawiciele inspekcji pracy prowadzili

bie c wspó prac , informuj c w adze lokalne o wyst puj cych zagro eniach

i problemach. Sukcesywnie przekazywano informacje o stwierdzonych naruszeniach

przepisów prawa pracy, ze szczególnym uwzgl dnieniem zak adów, w których

przeprowadzono kontrole na wniosek organu samorz du terytorialnego. We

wspó pracy z w adzami lokalnymi organizowane by y dy ury prawne, podczas których

interesanci mieli równie mo liwo wniesienia skarg.

Wspólnie z w adzami samorz dowymi ustalano terminarze spotka

instrukta owo-szkoleniowych z pracodawcami. Na spotkaniach omawiano aktualne

przepisy prawa pracy, najcz ciej stwierdzane nieprawid owo ci w ich stosowaniu,

regulacje prawne dot. funkcjonowania zak adów pracy chronionej.

Kontynuowano wspó dzia anie z organami nadzoru i kontroli nad warunkami pracy. I tak: zgodnie z porozumieniem zawartym w 2000 r. z Prezesem

Najwy szej Izby Kontroli, G ówny Inspektor Pracy oraz okr gowi inspektorzy pracy

informowali organy NIK o planach dzia ania na 2001 r. oraz przedk adali

sprawozdania z dzia alno ci poszczególnych jednostek PIP w 2000 r. Oprócz

wymiany informacji potrzebnych w dzia alno ci obu urz dów, prowadzono wspólne

kontrole warunków bezpiecze stwa i higieny pracy oraz przestrzegania prawa pracy.

Najcz ciej dotyczy y one zatrudniania osób niepe nosprawnych na stanowiskach

pracy obj tych refundacj kosztów poniesionych na ich wyposa enie (m.in. w OIP

Bia ystok, Kraków, ód ).

W ramach realizacji zawartych w 1999 r. porozumie w sprawie

wspó dzia ania z Prezesem Wy szego Urz du Górniczego, na pocz tku roku

sprawozdawczego odby y si spotkania okr gowych inspektorów pracy z dyrektorami

300

okr gowych urz dów górniczych, na których uzgodniono wspólne dzia ania w 2001 r.

Prowadzone by y m.in. wspólne kontrole warunków pracy w zak adach górniczych.

Ponadto inspektorzy pracy brali udzia w pracach komisji ustalaj cych przyczyny i

okoliczno ci wypadków przy pracy zaistnia ych w zak adach górnictwa.

W ramach wspó dzia ania z Urz dem Dozoru Technicznego inspektorzy

pracy przekazywali informacje o nieprzestrzeganiu przepisów bezpiecze stwa i

higieny pracy przy eksploatacji urz dze obj tych dozorem technicznym

(eksploatacja urz dze bez wa nej decyzji UDT, dopuszczanie do pracy

pracowników nieposiadaj cych wymaganych kwalifikacji do obs ugi tych urz dze

oraz niewykonanie decyzji wydanych przez UDT). Prowadzono tak e wspólne

kontrole przy badaniu wypadków przy pracy, które wydarzy y si podczas pracy

urz dze poddozorowych. Przedstawiciele obu organów mieli wielokrotnie okazj do

spotka i wymiany do wiadcze , (m.in. organizowano szkolenia dla inspektorów

pracy, prowadzone przez specjalistów dozoru technicznego, w zakresie sprawowania

nadzoru nad urz dzeniami technicznymi podleg ymi UDT).

Znacznie o ywi o si wspó dzia anie z Inspekcj Sanitarn . Inspektorzy pracy

oceniali realizacj decyzji wydanych przez organy Inspekcji Sanitarnej oraz

informowali je o wydanych decyzjach dotycz cych warunków rodowiska i higieny

pracy. Organy IS informowa y okr gowe inspektoraty pracy o stwierdzonych

chorobach zawodowych i przekroczeniach norm czynników szkodliwych dla zdrowia

w zak adach pracy. cis a wspó praca obu inspekcji mia a miejsce podczas kontroli

zwi zanych z przekazywaniem do eksploatacji nowych lub modernizowanych

zak adów pracy, albo ich cz ci, w zakresie wydawania decyzji (odst pstw) dot.

lokalizacji pomieszcze sta ej pracy poni ej poziomu otaczaj cego terenu,

stosowania w pomieszczeniach sta ej pracy wy cznie o wietlenia elektrycznego.

Wspólne kontrole przeprowadzane by y m.in. na terenie dzia ania OIP w Gda sku,

Kielcach, Krakowie, odzi, Opolu.

Okr gowe inspektoraty pracy wspó pracowa y z komendami wojewódzkimi i

rejonowymi Pa stwowej Stra y Po arnej w ramach porozumienia podpisanego w

2000 r. Strony porozumienia informowa y si wzajemnie o rozpoznanych

zagro eniach po arowych i wybuchowych oraz innych zdarzeniach mog cych

301

stanowi potencjalne ród o katastrof technicznych, chemicznych lub ekologicznych.

Prowadzono wspólne kontrole m.in. w zakresie przestrzegania przepisów

bezpiecze stwa i higieny pracy oraz przeciwpo arowych w bazach prze adunkowo-

magazynowych, rozlewniach oraz u dystrybutorów paliw p ynnych i gazowych, w

obiektach obrotu detalicznego i hurtowego wyrobów pirotechnicznych oraz w

zak adach stwarzaj cych zagro enie wyst pienia powa nej awarii (OIP: Bia ystok,

Katowice, Kielce, Kraków, ód , Wroc aw). ci lej wspó pracowano tak e podczas

przeprowadzania kontroli zwi zanych z odbiorami nowoczesnych obiektów

inwestycyjnych, takich jak: du e stacje paliw, hotele, supermarkety itp.

W marcu 2001 r. zawarte zosta o nowe porozumienie o wspó pracy pomi dzy

G ównym Inspektorem Pracy i G ównym Inspektorem Ochrony rodowiska.

Organy PIP przekazywa y informacje o naruszeniach prawa dot.: ochrony

rodowiska, gospodarowania odpadami (m.in. pochodzenia medycznego),

prowadzenia niektórych procesów nalewczych produktów ropopochodnych,

prowadzenia prac zwi zanych z usuwaniem azbestu. Prowadzono wspólne kontrole,

np. w zakresie magazynowania i dystrybucji gazów p ynnych i gazowych, a tak e

zak adów stwarzaj cych zagro enie wyst pienia powa nej awarii (bazy

prze adunkowo-magazynowe oraz rozlewnie gazu p ynnego LPG).

Wspó praca z organami nadzoru budowlanego odbywa a si na zasadach

okre lonych w porozumieniu G ównego Inspektora Pracy zawartym w 1995 r.

z G ównym Inspektorem Nadzoru Budowlanego. W 2001 r. okr gowi inspektorzy

pracy utrzymywali bie ce kontakty z organami nadzoru budowlanego w

starostwach. Wspó pracowano cz sto podczas dokonywania odbiorów

inwestycyjnych zak adów pracy lub ich cz ci. Inspektorzy pracy informowali organy

nadzoru budowlanego o nieprawid owo ciach powsta ych na etapie sporz dzania

dokumentacji projektowej, a niekorygowanych na etapie zatwierdzania projektów

budowlanych, a tak e o nieprawid owo ciach zwi zanych z wykonawstwem robót

budowlanych, czy te o braku wymaganych pozwole na ich prowadzenie. W wyniku

ustale podj tych na spotkaniu G ównego Inspektora Pracy z G ównym Inspektorem

Nadzoru Budowlanego, inspektorzy z obu urz dów wspólnie przeprowadzili kontrole

na budowach: zbiornika wodnego na rzece Skawa, stopnia wodnego „Smolice” oraz

mostów w Gda sku, Szczecinie i w Warszawie.

302

W ramach porozumienia o wspó pracy z Policj , podpisanego w grudniu

2000 r., inspektorzy pracy uczestniczyli w organizowanych wspólnie z Komend

G ówn Policji akcjach „Bezpieczne przewozy”, w czasie których prowadzono

kontrole w zakresie oceny warunków przewozu materia ów niebezpiecznych,

przestrzegania przepisów ADR oraz przygotowania kierowców i ich wyposa enia do

pracy. Inspektorzy pracy wspó pracowali równie z organami Policji podczas

badania okoliczno ci i przyczyn katastrof drogowych zwi zanych z przewozem

materia ów niebezpiecznych. Wzajemnie przekazywano informacje i dokumenty

dotycz ce ustale stron dokonanych w toku badania przyczyn i okoliczno ci

wypadków przy pracy b d te ra cego naruszania praw pracowniczych.

Inspektorzy pracy w uzasadnionych przypadkach korzystali z pomocy

funkcjonariuszy Policji w razie utrudniania lub uniemo liwiania im wykonywania

czynno ci kontrolnych.

Informacj o wspó pracy z s dami i prokuratur zawiera rozdzia III.

Wspó pracowano tak e z innymi instytucjami i organizacjami. I tak: wspó praca

z Zak adem Ubezpiecze Spo ecznych, podobnie jak w latach ubieg ych, polega a

g ównie na wzajemnym przekazywaniu informacji o wyst puj cych w zak adach

nieprawid owo ciach, szczególnie w zakresie obowi zku zg aszania rozpocz cia

dzia alno ci gospodarczej, potwierdzania na pi mie rodzaju stosunku prawnego

cz cego strony, zg aszania pracowników do ubezpieczenia spo ecznego,

zgodno ci zawartych umów o prac z warunkami wykonywania pracy,

odprowadzania sk adek na ubezpieczenie spo eczne, prawid owo ci naliczania i

wyp acania wiadcze z ubezpieczenia spo ecznego. Wzajemnie tak e

rozwi zywano trudne zagadnienia prawne.

Wspó praca z urz dami pracy polega a przede wszystkim na zapobieganiu

i eliminowaniu przypadków nielegalnego zatrudniania oraz naruszania uprawnie

pracowniczych w zakresie prawa pracy i ubezpiecze spo ecznych. Przekazywano

informacje o stwierdzonych podczas kontroli nieprawid owo ciach oraz przypadkach

nielegalnego zatrudniania pracowników, w tym cudzoziemców. Przeprowadzano

tak e wspólne kontrole w zak adach pracy.

303

Kontynuowano i rozwijano wieloletni wspó prac z Kas RolniczegoUbezpieczenia Spo ecznego na rzecz poprawy bezpiecze stwa i higieny pracy w

rolnictwie indywidualnym. Konieczno wspó pracy w tym zakresie instytucji i

organizacji rolniczych (oraz zwi zanych z rolnictwem) sk oni a G ównego Inspektora

Pracy – zgodnie ze stanowiskiem Rady Ochrony Pracy - do zawarcia nowego

porozumienia pomi dzy 10 sygnatariuszami w marcu 2001 r. Uzgodnione i

skoordynowane dzia ania maj s u y ograniczaniu zagro e zawodowych w

rolnictwie, eliminowaniu zatrudniania dzieci przy pracach niebezpiecznych i

szkodliwych oraz zapobieganiu wypadkom dzieci w gospodarstwach rolnych,

poprawie profilaktycznej opieki lekarskiej w rolnictwie, tworzeniu warunków do

zaopatrzenia rolników i pracodawców rolnych w bezpieczne dla ludzi i rodowiska

rodki do produkcji rolnej. Prowadzono wspólne wizytacje gospodarstw rolnych i prac

polowych, w tym niwno-om otowych, podczas których udzielano rolnikom porad z

zakresu bezpiecze stwa pracy. Organizowano spotkania z rolnikami, szkolenia,

konkursy i olimpiady popularyzuj ce wiedz o bezpiecznej pracy, a tak e spotkania z

rolnikami posiadaj cymi licencje na prowadzenie praktyk zawodowych uczniów szkó

rolniczych. Inspektorzy pracy uczestniczyli w dochodzeniach powypadkowych

prowadzonych przez inspektorów KRUS oraz w masowych imprezach

organizowanych w rodowisku wiejskim. Szczególn form promocji ochrony pracy w

rolnictwie by y „Dni otwarte” organizowane przez o rodki doradztwa rolniczego,

podczas których specjali ci z PIP udzielali porad i informacji w specjalnie

zorganizowanych punktach. Wi cej informacji nt. wspó pracy z KRUS zawiera

rozdzia IV.8.

W lipcu 2001 r. podpisane zosta o porozumienie G ównego Inspektora Pracy

z Naczelnikiem Zwi zku Harcerstwa Polskiego w sprawie form informowania dzieci

o zagro eniach wyst puj cych na wsi. Informacje na temat dzia a w tym zakresie

zawiera rozdzia IV.8.

Wspó praca z Agencj W asno ci Rolnej Skarbu Pa stwa polega a m.in. na

organizowaniu narad i szkole dla w a cicieli i dzier awców gospodarstw rolnych

AWR SP, na których omawiano najcz ciej wyst puj ce nieprawid owo ci dot.

bezpiecze stwa pracy w tych gospodarstwach. Organizowano równie inne wspólne

304

przedsi wzi cia, np. przedstawiciel PIP bra udzia w ocenie gospodarstw rolnych

dzier awionych od AWR SP w ramach konkursu „Dzier awca gospodarstwa,

pracodawca - organizator pracy bezpiecznej”.

Przedstawiciele PIP wspó pracowali tak e z Dyrekcj Generaln Lasów

Pa stwowych w zakresie tworzenia bezpiecznych miejsc pracy w lasach.

Wspó praca z Naczeln Organizacj Techniczn mia a na celu promowanie

problematyki bhp w ród kadry in ynieryjno-technicznej oraz pracodawców.

Przedstawiciele inspekcji pracy brali udzia m.in. w rocznych zebraniach

sprawozdawczych stowarzysze , podczas których omawiano problematyk

bezpiecze stwa pracy w zak adach. Odbywa y si wspólne spotkania kierownictw

stowarzysze i inspekcji pracy, na których omawiano i oceniano stan realizacji

zawartych porozumie . Inspektorzy pracy uczestniczyli w szkoleniach bhp

organizowanych przez NOT. Wspó pracowano tak e przy organizacji i promowaniu

konkursu pn. „Poprawa warunków pracy”, organizowanego przez MPiPS. Celem

konkursu jest inspirowanie i upowszechnianie prac naukowo-badawczych oraz

rozwi za organizacyjnych i technicznych prowadz cych do poprawy warunków

pracy, jej bezpiecze stwa i ochrony cz owieka w rodowisku pracy.

Kontynuowana by a wspó praca z Izb Rzemie lnicz . Zawarte w 2000 r.

porozumienie pomi dzy G ównym Inspektorem Pracy i Prezesem Zwi zku Rzemios a

Polskiego w sprawie wspó dzia ania w zakresie ochrony pracy spowodowa o m.in., e

kierownictwa OIP i inspektorzy pracy spotykali si z przedstawicielami izb

rzemie lniczych, cechów oraz rzemie lnikami zrzeszonymi w cechach.

Organizowano spotkania informacyjno-szkoleniowe dla w a cicieli warsztatów

rzemie lniczych ró nych bran na temat przepisów bhp i prawa pracy. Inspektorzy

bhp cechów uczestniczyli w kontrolach zak adów rzemie lniczych prowadzonych

przez inspektorów pracy. Omawiano wyniki kontroli w zakresie ochrony pracy

m odocianych. Udzielano porad z zakresu bhp i prawa pracy w a cicielom zak adów

rzemie lniczych.

Wspólnie ze Zwi zkiem Rzemios a Polskiego prowadzono kampani

promocyjn pn. „Przestrzeganie prawa pracy w ma ych zak adach”, umo liwiaj c

305

pracodawcom uzyskanie wiadectwa PIP o dostosowaniu zak adu do wymogów

prawa pracy.

Wspó praca z wojewódzkimi o rodkami medycyny pracy polega a m.in. na

informowaniu o rodków o niew a ciwym wype nianiu przez lekarzy za wiadcze o

braku przeciwwskaza do pracy na okre lonych stanowiskach, przekazywaniu

inspektorom pracy wykazów lekarzy uprawnionych do przeprowadzania bada

profilaktycznych, wspólnych spotkaniach inspektorów i pracowników przemys owej

s u by zdrowia na temat nieprawid owo ci wyst puj cych podczas kontroli bada

lekarskich. Przeprowadzano równie wspólne kontrole w zak adach obj tych

wzmo onym nadzorem OIP.

W 2001 r., z inicjatywy G ównego Inspektora Pracy, na szczeblu okr gowych

inspektoratów pracy wspó pracowano z domami dziecka w zakresie pomocy

wychowankom w usamodzielnianiu si . Organizowano spotkania inspektorów pracy z

wychowankami, podczas których omawiano zagadnienia prawa pracy.

W spotkaniach uczestniczyli tak e wychowawcy i dyrektorzy placówek. Inicjatywa ta

spotka a si z du ym zainteresowaniem.

Wspó praca z ochotniczymi hufcami pracy polega a na przeprowadzeniu

wspólnych kontroli zak adów zatrudniaj cych uczestników OHP. Organizowano tak e

spotkania z pracodawcami zatrudniaj cymi uczestników OHP w ramach

przygotowania zawodowego. Przedstawiciel PIP uczestniczy w seminarium dla

przedstawicieli szkó wysy aj cych m odocianych na praktyki zawodowe oraz w

Targach Pracy OHP (podczas których udzielane by y porady i wyja nienia dot.

zagadnie prawnej ochrony pracy).

Kontynuowano wspó prac z ko cio ami w upowszechnianiu zagadnie

ochrony pracy. Na uwag zas uguje rozpocz ta w 1996 r. wspó praca z Kuri

Metropolitarn w Krakowie w zakresie bezpiecznego wykonywania prac budowlano-

monta owych przy wznoszeniu obiektów sakralnych. W 2001r. opracowano zbiór

podstawowych informacji dot. bezpiecznego wykonywania prac przy wznoszeniu

obiektów sakralnych oraz przekazano go uczestnikom 107 zebrania plenarnego

Konferencji Wy szych Prze o onych Zakonów M skich. Wizytowano budow

306

Sanktuarium Bo ego Mi osierdzia w Krakowie – agiewnikach zwracaj c uwag na

wyst puj ce zagro enia.

W roku sprawozdawczym nawi zano równie wspó prac z Kuri Prowincjaln

Zgromadzenia Ksi y w. Paw a – Barnabitów. W ramach tej wspó pracy

przeszkolono z zakresu prawnej ochrony pracy oraz bezpiecze stwa i higieny pracy

ok. 150 ko cielnych osób prawnych zajmuj cych si dzia alno ci gospodarcz i

statutow .

We wrze niu 2001 r. w ogólnopolskiej konferencji Stowarzyszenia

Pracowników S u by Bezpiecze stwa i Higieny Pracy w Zielonej Górze uczestniczyli

G ówny Inspektor Pracy i prezes Zarz du G ównego OgólnopolskiegoStowarzyszenia Pracowników S u by BHP. Uznaj c potrzeb kszta towania

bezpiecznych i ergonomicznych warunków pracy, podpisali oni deklaracj

wspó pracy w tym zakresie.

W ramach wspó pracy z placówkami naukowo-badawczymi i uczelniami

przedstawiciele Pa stwowej Inspekcji Pracy m.in.:

uczestniczyli w zorganizowanym przez Centralny Instytut Ochrony Pracy cyklu

seminaryjnych posiedze zwi zanych z odbiorem prac badawczych uj tych w

Strategicznym Programie Rz dowym SPR-1 pn. „Bezpiecze stwo i ochrona

zdrowia cz owieka w rodowisku pracy”;

wspó dzia ali z Centralnym Instytutem Ochrony Pracy w ramach

przedsi wzi cia pn. „System zarz dzania bhp w przedsi biorstwie” oraz

czynnie uczestniczyli w organizacji i przeprowadzeniu III Krajowej Konferencji

pt. „Zarz dzanie bezpiecze stwem i higien pracy” w Kielcach;

uczestniczyli w pracach Rady ds. Bada i Certyfikacji przy Polskim Centrum

Bada i Certyfikacji, w zakresie wynikaj cym z ustawy z 3.04.1999r. o

badaniach i certyfikacji oraz w pracach jednostek certyfikacyjnych: CIOP oraz

Instytutu Budownictwa, Mechanizacji i Elektryfikacji Rolnictwa; .

uczestniczyli w organizowanych targach zwi zanych z problematyk ochrony

pracy; np. w Targach Budownictwa zorganizowanych przez Forum

Budownictwa Politechniki Bia ostockiej;

307

propagowali w wy szych uczelniach dzia ania podejmowane przez Pa stwow

Inspekcj Pracy, np. wy sze uczelnie otrzyma y sprawozdania z dzia alno ci

inspekcji pracy w 2000 r., a tak e regulamin konkursu G ównego Inspektora

Pracy na najlepsze prace naukowo-badawcze i dyplomowe z dziedziny

ochrony pracy;

wspó dzia ali z Instytutem Medycyny Wsi w Lublinie w zakresie ograniczania

zagro e zawodowych rolników, w czaj c si w organizacj

Mi dzynarodowego Seminarium Bezpiecze stwa i Ergonomii w Rolnictwie;

zorganizowali wspólnie z Politechnik Bia ostock seminarium pt.

„Bezpiecze stwo pracy w budownictwie”, na którym zaprezentowano m.in.

wyniki przeprowadzonej przez inspektorów pracy kontroli budów; z Akademi

Medyczn w Poznaniu - seminarium pt. „Zagro enia zawodowe w zak adach

opieki zdrowotnej”, z Wy sz Szko Morsk w Szczecinie - IV Konferencj

pt. „Ochrona cz owieka w morskim rodowisku pracy”;

wspó pracowali z Instytutem Przemys u Organicznego w Warszawie w

zakresie testowania metody analizy i oceny ryzyka po arowo-wybuchowego

opracowanej przez Instytut;

uczestniczyli w seminariach, konferencjach i sympozjach po wi conych

ochronie pracy m.in. w: organizowanej przez Politechnik Gda sk

Mi dzynarodowej Konferencji „Analiza ryzyka i zarz dzanie bezpiecze stwem

w systemach technicznych”, organizowanej przez G ówny Instytut Górnictwa

Konferencji nt. „Strategia poprawy bezpiecze stwa pracy w polskim górnictwie

w gla kamiennego”, VII Mi dzynarodowej Konferencji Naukowo-Technicznej

„Ergonomia Niepe nosprawnym – Jako ycia 2001”.

308

VII. DZIA ALNO WEWN TRZORGANIZACYJNA ORAZ WSPÓ PRACA MI DZYNARODOWA

W 2001 r. we wszystkich jednostkach organizacyjnych Pa stwowej Inspekcji

Pracy przeprowadzono kontrole wewn trzne, w celu zbadania jako ci oraz

efektywno ci dzia a organów inspekcji pracy, przede wszystkim w aspekcie

wykorzystania rodków prawnych oraz organizacji pracy.

W ka dym z badanych okr gowych inspektoratów pracy zmniejszono liczb

osób zatrudnionych na stanowiskach kierowniczych. Zmala a dzi ki temu liczba

zespo ów inspektorskich, a wzrós ich sk ad osobowy. Zmieni a si równie struktura

zatrudnienia w poszczególnych okr gach. Zdecydowana wi kszo zatrudnionych to

pracownicy wykonuj cy bezpo rednio zadania ustawowe. Stanowi oni 73% ogólnej

liczby zatrudnionych. Pozostali pracownicy wykonuj zadania administracyjno-

obs ugowe.

Odnotowano dalszy spadek liczby uchybie formalno-prawnych w

dokumentacji pokontrolnej oraz spadek liczby kontroli, po przeprowadzeniu których

nie zastosowano rodków prawnych adekwatnych do stwierdzonych narusze prawa.

W niektórych okr gach liczba takich kontroli wynosi a zaledwie 2%, podczas gdy

jeszcze 5 lat temu wynosi a ok. 10% ogólnej liczby przeprowadzonych kontroli.

Poprawi a si terminowo badania skarg pracowniczych. Liczba skarg

rozpatrzonych po terminie wynosi a ok. 3%, podczas gdy w latach poprzednich –

ok. 5%.

Kontrole okr gowych inspektoratów pracy pozwalaj stwierdzi , e – poza

uchybieniami mniejszej wagi – dzia ania podejmowane w Pa stwowej Inspekcji Pracy

na rzecz podniesienia jako ci i skuteczno ci procesu kontrolno-nadzorczego, a tak e

gospodarno ci, maj w wi kszo ci okr gowych inspektoratów pracy charakter trwa y

i przynosz oczekiwane efekty. W ród tych dzia a nale y wymieni mi dzy innymi:

- usprawnianie systemu organizacji pracy w zespo ach inspektorskich;

- dyscyplin w wydatkowaniu rodków bud etowych;

- wspomaganie pracy inspektorów m.in. przez wyposa enie ich w

przeno ny sprz t komputerowy.

309

Obowi zuj cy w Pa stwowej Inspekcji Pracy system dokszta cania i doskonalenia kadr pozwala:

pracownikom którzy wykonuj czynno ci kontrolno-nadzorcze uzyska

uprawnienia zawodowe po uko czeniu aplikacji inspektorskiej, a pozosta ym

pracownikom - po uko czeniu aplikacji administracyjnej,

pracownikom wykonuj cym i nadzoruj cym czynno ci kontrolne - uzyska

tytu specjalisty lub g ównego specjalisty, na szkoleniach organizowanych

przez PIP lub przez inne o rodki i instytucje dla potrzeb PIP, jak równie na

studiach podyplomowych o kierunku odpowiadaj cym potrzebom urz du,

na dokszta canie, podczas szkole doskonal cych i narad instrukta owo-

szkoleniowych oraz ró nego rodzaju seminariów i konferencji.

W 2001 r. wprowadzone zosta y modyfikacje w programie kszta cenia

kandydatów na inspektorów pracy, opracowanym w roku poprzednim. Aplikacja

inspektorska, trwaj ca 12 miesi cy, sk ada si z realizowanego na przemian

szkolenia praktycznego w okr gowych inspektoratach pracy oraz szkolenia

teoretycznego w O rodku Szkolenia PIP. W 2001 r. w ró nych etapach szkolenia

kandydatów i podinspektorów pracy uczestniczy o cznie 207 osób, w tym nauk

rozpocz o 168, a egzamin pa stwowy zda o 161 osób.

Plan szkole doskonal cych opracowany zosta po przeprowadzeniu rozpoznania

potrzeb szkoleniowych pracowników PIP.

Szkolenia realizowane centralnie prowadzone by y przede wszystkim w

O rodku Szkolenia PIP, gdzie w 2001 r. zorganizowano 45 seminariów i innych form

szkolenia. Wi kszo z tych szkole ukierunkowana by a na wypracowanie

jednolitych metod dzia ania inspektorów pracy. Znaczna cz szkole dotyczy a

zapoznania pracowników PIP z nowymi regulacjami prawnymi i technicznymi. W

zwi zku ze zmianami w ustawie o PIP przeprowadzono seminarium na temat

post powania egzekucyjnego. Ka de szkolenie organizowane w O rodku Szkolenia

PIP oceniane by o przez uczestników, a uwagi i wnioski by y uwzgl dniane przy

budowaniu programów kolejnych szkole z danego zakresu.

Ze wzgl du na potrzeb obj cia szkoleniami doskonal cymi jak najwi kszej

liczby pracowników PIP - przy jednoczesnym ograniczeniu kosztów – zdecydowan

ich wi kszo organizowano w okr gowych inspektoratach pracy. Zakres tematyczny

tych szkole obejmowa mi dzy innymi: czas pracy w wietle nowych regulacji

prawnych, uk ady zbiorowe pracy, zmiany w ustawie o PIP, post powanie

310

egzekucyjne w administracji, problematyk certyfikacji rodków ochrony

indywidualnej, oceny ryzyka zawodowego, wypadków przy pracy, transportu

materia ów niebezpiecznych, a tak e zagadnienia wspó pracy z Urz dem Dozoru

Technicznego i organami Prokuratury.

W G ównym Inspektoracie Pracy organizowano przede wszystkim narady

instrukta owo-szkoleniowe zwi zane z rocznym harmonogramem realizacji zada

kontrolnych.

Pracownicy PIP uczestniczyli tak e w szkoleniach organizowanych m.in.:

przez Centralny Instytut Ochrony Pracy:

studium podyplomowe (II edycja) – dla potrzeb PIP – z zakresu

zarz dzania bezpiecze stwem i higien pracy (dla 33 osób);

seminarium pn. "Ochrona oczu i twarzy przy pracach spawalniczych –

uregulowania prawne, profilaktyka";

szkolenie pn. "G ówne procedury zapobiegania i ograniczania skutków

powa nych awarii przemys owych" – w ramach I Krajowej Konferencji

Naukowo-Technicznej;

przez Polskie Towarzystwo Ergonomiczne - XXIX Krajowa Konferencja

Ergonomiczna pn. "Ergonomia w organizacji i zarz dzaniu bezpiecze stwem i

higien pracy";

przez polsk i niemieck inspekcj pracy - Forum polsko-niemieckie nt.

przewozu materia ów niebezpiecznych.

Szkolenia specjalistyczne dla pracowników wykonuj cych i nadzoruj cych

czynno ci kontrolne s wa nym elementem systemu dokszta cania i doskonalenia

kadr, gwarantuj cym profesjonalne dzia anie urz du. Mo liwo uzyskania tytu u

specjalisty lub g ównego specjalisty (awansu zawodowego) jest jednocze nie

wa nym rodkiem motywuj cym w polityce personalnej PIP. W 2001 r. 21 starszych

inspektorów pracy zdoby o tytu y specjalistyczne w trybie okre lonym w zarz dzeniu

nr 12/98 G ównego Inspektora Pracy w sprawie uzyskiwania tytu u specjalisty i

g ównego specjalisty przez pracowników PIP zatrudnionych na stanowisku starszego

inspektora pracy.

Pracownicy PIP korzystali z dofinansowania nauki w szko ach wy szych,

studiach podyplomowych, kursach j zykowych i innych kursach dokszta caj cych.

Ogó em w roku sprawozdawczym dofinansowanie takie otrzyma o 92 pracowników.

311

W wyniku nowelizacji ustawy o PIP (ustaw z dnia 21 czerwca 2001 r.),

organy inspekcji uzyska y mo liwo egzekwowania wydawanych decyzji w drodze

egzekucji administracyjnej. Wdro enie egzekucji administracyjnej wymaga o wielu

dzia a o charakterze przede wszystkim organizacyjnym (przeszkolenie inspektorów

pracy w zakresie procedur obowi zuj cych w tym zakresie, organizacja w

okr gowych inspektoratach pracy stanowisk ds. egzekucji, zapewnienie zaplecza

techniczno-administracyjnego pracownikom na ww. stanowiskach). W celu

ujednolicenia post powania inspektorów pracy i innych osób zajmuj cych si w

inspekcji pracy sprawami egzekucji administracyjnej, zarz dzeniem G ównego

Inspektora Pracy z dnia 31 pa dziernika 2001 r. wprowadzono zasady prowadzenia

egzekucji administracyjnej obowi zków z zakresu bhp oraz wyp aty nale nego

wynagrodzenia za prac , a tak e innego wiadczenia przys uguj cego pracownikowi,

nak adanych w drodze decyzji organów PIP.

Opracowano ponadto pomocnicze wzory dokumentów niezb dnych do

prowadzenia egzekucji administracyjnej. Zorganizowane zosta y tak e szkolenia dla

zast pców OIP ds. prawno – organizacyjnych, wytypowanych inspektorów pracy, a

tak e s u b finansowo - ksi gowych.

W 2001 r. kontynuowano prace zwi zane z informatyzacj PIP. Obejmowa y

one prace nad systemem informatycznym PIP, przebudow sieci komputerowej,

uzupe nienie bazy sprz towo-programowej oraz szkolenia informatyczne.

W 2001 r. zrealizowano nast puj ce rodzaje przedsi wzi informatycznych:

a. prace nad systemem informatycznym PIP Prace projektowo-programowe nad systemem informatycznym PIP polega y

na stworzeniu nowych rozwi za informatycznych oraz na poprawie jako ci

istniej cych technologii informatycznych. M.in.:

zaadaptowano do systemu informatycznego nowe rozwi zania

merytoryczne wynikaj ce z nowelizacji ustawy o PIP;

opracowano i wdro ono do systemu now metodyk pracy inspektora

opart o listy kontrolne;

opracowano za o enia do centralnego rejestru pracodawców.

312

b. przebudowa sieci komputerowejW 2001 r. dokonano przebudowy sieci rozleg ej PIP z technologii X25 na

Frame-Relay. Sie w technologii Frame-Relay wykonano w topologii podwójnej

gwiazdy z dwoma punktami centralnymi w GIP Warszawa i OSPIP we Wroc awiu.

Konieczno przebudowy sieci wynika a z obni enia przepustowo ci i jako ci

po cze w zwi zku z rosn cym obci eniem sieci.

Nowa technologia Frame-Relay zapewni znacznie szybszy w porównaniu z

X25 przep yw danych mi dzy jednostkami organizacyjnymi PIP, przy zachowaniu

bezpiecze stwa i niskich kosztów eksploatacji.

c. rozbudowa i modernizacja zasobów sprz tu komputerowego oraz zakupyoprogramowania

W 2001 r. w ramach rozbudowy i modernizacji zasobów sprz tu

komputerowego zakupiono 120 komputerów przeno nych dla inspektorów pracy, 10

serwerów przeznaczonych do wykorzystania w OIP oraz 40 komputerów

stacjonarnych dla wymiany sprz tu przestarza ego.

W celu ochrony danych, zakupiono dla PIP nowe oprogramowanie

antywirusowe. Kontynuowano te aktualizacj systemu informacji prawnej LEX.

d. szkolenia informatyczneW roku 2001 przeprowadzono 14 rodzajów szkole informatycznych z zakresu

technologii Sybase, Microsoft, Linux i Cisco. W szkoleniach tych wzi o udzia 93

osoby.

Szkolenia z technologii Sybase dotyczy y administracji i obs ugi baz danych,

narz dzia do tworzenia aplikacji oraz replikacji danych. Szkolenia z technologii

Microsoft i Linux obejmowa y g ównie obs ug poczty elektronicznej. Szkolenia

CISCO dotyczy y obs ugi i administracji urz dze teleinformatycznych firmy CISCO.

Celem szkole by o pog bienie wiedzy informatyków PIP oraz ich

przygotowanie do szerszego udzia u w pracach nad systemem informatycznym PIP.

Pozwoli to kontynuowa te prace bez potrzeby wykorzystania firm zewn trznych.

313

* * *

Wymiana do wiadcze z partnerami zagranicznymi, podobnie jak w

ostatnich latach, ukierunkowana by a na doskonalenie funkcjonowania urz du przy

mo liwie jak najszerszym uwzgl dnianiu wymogów zwi zanych z integracj

europejsk .

Wspó praca z instytucjami mi dzynarodowymiz Komitetem Wy szych Inspektorów Pracy (SLIC), afiliowanym przy Komisji

Europejskiej

Kontynuowane by y przegl dy inspektoratów pracy z krajów akcesyjnych

przez zespo y desygnowane przez SLIC. czy o si to mi dzy innymi z roboczymi

konsultacjami delegacji PIP (w lutym w Luxemburgu) oraz z wizyt w Polsce zespo u

SLIC w czerwcu. Podstawowym przes aniem przegl dów jest opracowanie kryteriów

oceny skuteczno ci inspekcji pracy. Sta ym elementem odniesienia jest

dostosowywanie struktur do standardów MOP i UE.

Delegacja PIP uczestniczy a - w grupie obserwatorów z Europy rodkowej i

Wschodniej - w 2 kolejnych posiedzeniach Komitetu SLIC, zorganizowanych, zgodnie

z rotacj przewodnictwa w UE, w Szwecji (w Solna k. Sztokholmu, w maju) oraz w

Belgii (w Brukseli, w grudniu). Sta ym elementem obrad SLIC, obok wymiany

do wiadcze w ramach grupy krajów akcesyjnych i ca ego Komitetu, jest

prezentowanie tzw. dobrych praktyk odnosz cych si do aktualnych problemów

ochrony pracy. Problemami tymi by stres oraz przemoc (w tym mobbing) w miejscu

pracy. Debata ogniskowa a si na 2 ró nych podej ciach do polityki prewencji:

na podstawie interwencji prawnych,

wed ug modelu doradztwa i sprawdzonej praktyki przy wspó dzia aniu z innymi

partnerami.

Przedstawiciele Komisji Europejskiej zapowiedzieli opracowanie odpowiedniej

dyrektywy, która m.in. okre li rol inspekcji pracy w tym zakresie.

z Mi dzynarodow Organizacj Pracy (MOP)

W marcu przedstawiciel PIP uczestniczy w seminarium, zorganizowanym przy

wspó udziale regionalnego o rodka MOP w Budapeszcie i rz du cypryjskiego na

Cyprze. Po wi cone ono by o reformie i modernizacji s u b inspekcji pracy w Europie

314

rodkowo-Wschodniej oraz zwi kszeniu roli tych s u b w zakresie ochrony

macierzy stwa i równouprawnienia p ci.

W maju delegacja PIP uczestniczy a w sympozjum pt. „Inspekcja pracy a

systemy zarz dzania bhp”, zorganizowanym w Düsseldorfie przy wspó udziale

Mi dzynarodowego Stowarzyszenia Inspekcji Pracy (MSIP), na którym omówiono

przyj te przez MOP wytyczne dotycz ce systemowego zarz dzania bhp.

Przedstawiciel PIP przedstawi polskie do wiadczenia w tym zakresie.

z Mi dzynarodowym Stowarzyszeniem Bezpiecze stwa Socjalnego (ISSA)

Przedstawiciele PIP wzi li udzia w 3 sympozjach zorganizowanych przez

ISSA:

- w czerwcu, w Tuluzie - w sympozjum nt. ryzyka i dzia a prewencyjnych

zwi zanych z py ami, oparami i mg awicami w rodowisku pracy,

- w pa dzierniku, w Tunisie - w corocznym sympozjum nt. prewencji zagro e

zawodowych w rolnictwie G ówny Inspektor Pracy przedstawi dzia ania

prewencyjne podejmowane przez PIP,

- w grudniu, w Pary u - w sympozjum nt. zarz dzania bezpiecze stwem i

ochron zdrowia w budownictwie.

z Europejsk Agencj ds. BHP w Bilbao

Na zaproszenie Agencji G ówny Inspektor Pracy uczestniczy w listopadzie w

podsumowaniu Europejskiego Tygodnia BHP, którego zako czenie odby o si pod

patronatem Parlamentu Europejskiego w Brukseli.

Po raz pierwszy w oficjalnych sprawozdaniach z imprez Tygodnia odnotowano

- jako odpowiadaj ce kryteriom - przyk ady z Polski, w tym III Krajow Konferencj nt.

zarz dzania bhp w przedsi biorstwach, zorganizowan wspólnie przez PIP i CIOP.

G ównym przes aniem debaty podsumowuj cej by o:

- podnoszenie wiadomo ci na rzecz skuteczniejszej prewencji wypadkowej,

gdy obecny poziom oraz koszty spo eczne wypadków i chorób zawodowych

s nadal bardzo wysokie,

- wezwanie do priorytetowego potraktowania obszaru bhp w polityce UE.

Komisarz UE ds. zatrudnienia i spraw socjalnych zapowiedzia a og oszenie

w 2002 r. nowej strategii bhp, której jednym z priorytetów b dzie europejskie

ustawodawstwo w tym zakresie. Prawid owe wdra anie zharmonizowanych

315

przepisów prawnych, zw aszcza w ma ych przedsi biorstwach, wymaga wsparcia i

poradnictwa, w czym istotn rol powinny spe nia inspektoraty pracy.

Programy dostosowawczepolsko-francuski program twinningowy „Dalsze przejmowanie i wdra anie

ustawodawstwa Unii Europejskiej w zakresie bhp” (PHARE PL 99/IB-SO-01)

Od 2 lat PIP wspó uczestniczy w realizacji programu, koordynowanego przez

MPiPS. W ramach obecnego etapu koncentrowano si na przygotowaniu dwóch grup

ekspertów-konsultantów w zakresie:

metod i instrumentów techniczno-organizacyjnych w dziedzinie bhp i oceny

ryzyka, spe niaj cych wymogi dyrektywy ramowej oraz 6 innych dyrektyw

szczegó owych (tzw. socjalnych),

upowszechniania w przedsi biorstwach informacji o nowych przepisach bhp

zgodnych z wymogami UE i o sposobach ich wcielania w ycie przez

efektywne zarz dzanie.

Kontynuowane by y szkolenia zorganizowane dla zespo u konsultantów

(18 pracowników PIP i 12 pracowników Centralnego Instytutu Ochrony Pracy). Cykl

szkoleniowy obejmowa trzy etapy:

szkolenie teoretyczne po wi cone problematyce oceny ryzyka zawodowego,

analizy wypadków przy pracy, kosztów wypadków przy pracy, rodków

prewencji i systemowego zarz dzania bhp;

poznanie francuskich do wiadcze w zakresie systemowego zarz dzania bhp

w ma ych i rednich przedsi biorstwach, ze szczególnym uwzgl dnieniem roli

partnerów spo ecznych i inspekcji pracy oraz narz dzi wspomagaj cych ocen

ryzyka zawodowego i systemowe zarz dzanie bhp;

zaj cia warsztatowe w O rodku Szkolenia PIP we Wroc awiu.

Od pa dziernika 2001 r. zespó ekspertów-konsultantów realizuje swoje

pierwsze zadanie, jakim jest udzielanie wsparcia 6 przedsi biorstwom, które zg osi y

akces do wdro enia elementów systemu zarz dzania bhp. Na pocz tku dokonano

rozpoznania problemów i potrzeb wyst puj cych w tym zakresie. Oceniono stan

zaawansowania przedsi biorstw w stosowaniu procedur oceny ryzyka zawodowego,

zgodno dokumentacji powypadkowej pod k tem prawid owo ci ustalania przyczyn i

zastosowanych rodków profilaktycznych oraz dokumentów zwi zanych z

zarz dzaniem bhp, w tym procedur bezpiecznej pracy. Nast pnie eksperci okre lili,

316

jakie dzia ania nale y podj w celu obni enia poziomu ryzyka zawodowego i

poprawy stanu bezpiecze stwa pracy. Przewiduje si monitorowanie przebiegu

realizacji zaplanowanych dzia a , po czym nast pi ocena ich rezultatów. Omówienie i

ocena pilota owego wdro enia systemów zarz dzania bhp w obj tych programem

przedsi biorstwach nast pi w czerwcu 2002 r. podczas mi dzynarodowej

konferencji.

Równoleg y cykl szkole dla grupy wyk adowców dotyczy upowszechniania

przepisów bhp wynikaj cych z transpozycji 7 dyrektyw socjalnych oraz informacji na

temat sposobów ich wdra ania. Obj to nim 20-osobowy zespó (po 10 osób z PIP i z

CIOP), który odby specjalne szkolenia w Polsce i we Francji. Jego zadaniem b dzie

prowadzenie seminariów dla pracodawców, inspektorów pracy i partnerów

spo ecznych.

polsko-du ski program mi dzyresortowy w dziedzinie ochrony rodowiska

pracy

W czerwcu rozpocz to uzgodnienia tematów projektów przewidzianych do

realizacji w latach 2002-2003, w ramach sponsorowanego przez du skie

Ministerstwo Pracy sektorowego zintegrowanego programu dot. rodowiska, zdrowia

i bezpiecze stwa w miejscu pracy, szkole zawodowych i zatrudnienia. W realizacji

programu uczestniczy b d poza PIP tak e Ministerstwo Pracy i Polityki Spo ecznej,

Inspekcja Sanitarna, Inspekcja Ochrony rodowiska i Pa stwowa Stra Po arna.

Mi dzyresortowe konsultacje, z udzia em przedstawicieli strony du skiej,

doprowadzi y w grudniu do przyj cia uzgodnie , zgodnie z którymi PIP b dzie

g ównym koordynatorem nast puj cych projektów:

Bezpiecze stwo pracy i ochrona zdrowia zawodowego w zak adach opieki

zdrowotnej,

Wielkie zagro enia w przemy le paliwowym w skali regionalnej i lokalnej.

Porozumienie z Forum Izb Gospodarczych UE w Polsce We wrze niu zainicjowana zosta a nowa forma wspó pracy partnerskiej.

Podpisany przez G ównego Inspektora Pracy list intencyjny dotyczy porozumienia o

wspó pracy PIP z Forum Izb Gospodarczych Unii Europejskiej. Przewiduje ono m.in.

wspólne dzia ania promocyjne i prewencyjne przedsi biorstw zrzeszonych w Forum,

317

zw aszcza w odniesieniu do systemów zarz dzania bezpiecze stwem pracy i

popularyzacji list kontrolnych dla poszczególnych bran .

Wspó praca z inspekcjami krajów UE, wspó praca przygraniczna i udziaprzedstawicieli PIP w konferencjach mi dzynarodowych

z Niemcami

We wrze niu G ówny Inspektor Pracy podpisa program wspó pracy z

Ministerstwem Pracy, Spraw Socjalnych, Zdrowia i Kobiet Kraju Zwi zkowego

Brandenburgii. Do priorytetowych obszarów zaliczono m.in.: wspó dzia anie w

dzia alno ci kontrolnej w wybranych dziedzinach (np. transportu materia ów

niebezpiecznych i w placówkach opieki zdrowotnej), wymian do wiadcze w

zakresie m.in. prac zwi zanych z usuwaniem azbestu oraz problematyki dot. list

kontrolnych.

Delegacja PIP uczestniczy a podczas Europejskiego Tygodnia BHP (w

pa dzierniku w Poczdamie) w seminarium pt. „Wspólnie na rzecz nowej jako ci

rodowiska pracy”. Poza seminarium dokonano omówienia za o e programu

wspó pracy przygranicznej na nast pny rok.

z Litw

W sierpniu G ówny Inspektor Pracy podpisa „Deklaracj o wspó pracy” z

Pa stwow Inspekcj Pracy Republiki Litewskiej. Wspó praca obejmowa b dzie

m.in. szkolenie specjalistów w zakresie bhp, badanie okoliczno ci i przyczyn

wypadków przy pracy i chorób zawodowych, problematyk transportu materia ów

niebezpiecznych, metodyk kontroli przestrzegania minimalnych wymogów bhp dla

stanowisk pracy zwi zanych z czynnikami i substancjami chemicznymi szkodliwymi

dla zdrowia oraz wdra anie standardów UE w dziedzinie ochrony pracy. Wspó praca

dwustronna realizowana b dzie zarówno na szczeblu centralnym, jak i na szczeblu

inspektoratów okr gowych.

W listopadzie odby a si pierwsza wizyta studyjna delegacji OIP Bia ystok na

Litwie. Stronie litewskiej przedstawiono do wiadczenia PIP w zakresie

wykorzystywania list kontrolnych (w tym dla placówek opieki zdrowotnej, ma ych

318

przedsi biorstw i supermarketów). Dokonano tak e ustale w sprawie kontroli

transportu materia ów niebezpiecznych.

z Republik Czesk

Na zaproszenie strony czeskiej delegacja GIP uczestniczy a w pa dzierniku w

Kacowie k. Pragi w roboczym spotkaniu inspekcji pracy z krajów Europy rodkowo-

Wschodniej i doradców przedakcesyjnych z UE, po wi conym programom

dostosowawczym i PHARE. Przedstawiciel GIP zaprezentowa m.in. informacj nt.

realizacji programu PHARE 9707 oraz omówi dotychczasowy przebieg polsko-

francuskiego programu twinningowego.

ze S owacj

W maju delegacja okr gowych inspektorów pracy z Katowic i Krakowa

uczestniczy a w Nitrze w konferencji „Zaanga owanie pracowników w sprawy bhp”.

W pa dzierniku w Starej Lesnej, na corocznej konferencji pt. „Aktualne problemy w

dziedzinie ochrony pracy”, okr gowy inspektor pracy z Krakowa omówi

najistotniejsze problemy przedstawione w nades anym organizatorom konferencji

referacie G ównego Inspektora Pracy pt. „Dzia ania kontrolne i prewencyjne PIP, ze

szczególnym uwzgl dnieniem zak adów stwarzaj cych wielkie zagro enia i

zagro enia lokalne”.

z Ukrain

W kwietniu delegacja OIP Lublin przebywa a na Ukrainie (na zaproszenie

strony ukrai skiej). Wizyta mia a na celu ustalenie kierunków wspó pracy obu

inspekcji pracy na 2002 r. Wst pnie okre lona tematyka tej wspó pracy obejmuje

m.in. transport materia ów niebezpiecznych (wspólne kontrole na przej ciach

granicznych), bezpiecze stwo i higien pracy w górnictwie i rolnictwie, badanie

wypadków przy pracy oraz organizowanie wspólnych szkole inspektorów pracy.

Przedstawiciele PIP uczestniczyli w mi dzynarodowych konferencjach na

temat:

zarz dzania bezpiecze stwem pracy w aspekcie integracji polskiego i

europejskiego hutnictwa. Konferencja, zorganizowana w ramach programu

Komisji Europejskiej Leonardo da Vinci we Francji i Holandii, umo liwia a

319

poznanie metod profilaktyki wypadkowej, procedur i rozwi za systemowych

w zakresie zarz dzania bhp we francuskich i holenderskich zak adach

hutniczych;

bezpiecze stwa i higieny pracy, zorganizowanej w Ankarze przez tureckie

Ministerstwo Pracy i Bezpiecze stwa Socjalnego, na której przedstawiono

m.in. wytyczne MOP i wiatowej Organizacji Zdrowia nt. dobrych praktyk

ochrony zdrowia, bezpiecze stwa i rodowiska w miejscu pracy;

azbestu, zorganizowanej w Brukseli przez Mi dzynarodowy Sekretariat na

Rzecz Zakazu Stosowania Azbestu (IBAS) i Belgijskie Stowarzyszenie Ofiar

Azbestu (ABEVA), przy wsparciu finansowym Komisji Europejskiej, której

g ównym celem by o pozyskiwanie poparcia cz onków Parlamentu

Europejskiego na rzecz zakazu stosowania azbestu oraz uwra liwienie na t

problematyk krajów kandyduj cych do UE;

bezpiecznego transportu chemikaliów zakwalifikowanych jako materia y

niebezpieczne, zorganizowanej w Wiedniu przez Europejsk Rad Przemys u

Chemicznego, na której w sposób kompleksowy przedstawiono problemy, z

jakimi nale y si liczy w zwi zku z wprowadzeniem w grudniu 2002 r. zmian

w przepisach dotycz cych transportu chemikaliów;

wypracowania polityki i programu bada w zakresie bezpiecze stwa i higieny

pracy oraz ochrony rodowiska w Europie rodkowo-Wschodniej,

zorganizowanej w Rumunii przez Europejskie Centrum Ochrony Pracy,

Zdrowia i rodowiska (ECOHSE z siedzib w Glasgow);

pracy w warunkach globalizacji, zorganizowanej w Helsinkach przez Fi ski

Instytut Zdrowia Zawodowego i MOP;

metody „Tripod”, zorganizowanej przez jej twórców i u ytkowników w

Norwegii. S u y ona ocenie funkcjonowania systemu bezpiecze stwa i higieny

pracy w przedsi biorstwach oraz okre laniu sposobu poprawy warunków

pracy poprzez identyfikacj i usuwanie tzw. u pionych zagro e (g ównie

czynników organizacyjnych, których uaktywnienie na skutek b dów ludzkich

prowadzi do wypadków).

320

VIII. OCENA ROZWI ZA PRAWNYCH W ZAKRESIE OCHRONYPRACY

Transformacja spo eczno - gospodarcza, jaka dokona a si w Polsce na

przestrzeni ostatniej dekady, spowodowa a g bok reform wielu dziedzin prawa, w

tym tak e prawa pracy. Z uwagi na zachodz ce w naszym kraju procesy, konieczna

sta a si zmiana obowi zuj cych rozwi za prawnych w celu zapewnienia nale ytej

ochrony pracy oraz powstawania w a ciwych relacji mi dzy pracodawc

i pracownikiem, bez wzgl du na wielko i form w asno ci zak adu.

Do 1996 r. ustanowiono lub znowelizowano szereg wa nych dla ochrony

pracy aktów prawnych, jednak zmiany te - w odniesieniu do ca ego systemu prawa

pracy - mia y charakter fragmentaryczny. Wypracowanie modelu ochrony pracy,

dostosowanego do nowego ustroju ekonomicznego, wymaga o dokonania zmian

kompleksowych.

Najwa niejsza dla ochrony pracy w tym okresie by a nowelizacja - na mocy

ustawy z 2 lutego 1996 r. - Kodeksu pracy, który stanowi podstawowe ród o prawa

pracy, okre laj ce wzajemne prawa i obowi zki stron stosunku pracy. By a to

najobszerniejsza zmiana tego aktu prawnego od czasu jego wej cia w ycie (tj. od 1

stycznia 1975 r.). Rozwi zania, jakie zosta y przyj te w znowelizowanym Kodeksie

pracy, niew tpliwie przyczyni y si do ukszta towania w naszym kraju

nowocze niejszego prawa pracy, jak równie dostosowa y w du ym stopniu polskie

ustawodawstwo pracy do regulacji mi dzynarodowych: konwencji Mi dzynarodowej

Organizacji Pracy oraz standardów prawa Unii Europejskiej.

W czerwcu br. up ynie sze cioletni okres obowi zywania zmian w prawie

pracy, wprowadzonych ustaw z lutego 1996 r. Okres ten pozwala na dokonanie

oceny funkcjonowania w praktyce nowych rozwi za prawnych. Pa stwowa

Inspekcja Pracy – zgodnie ze swymi programami dzia ania – co roku dokonuje oceny

funkcjonowania nowych rozwi za prawnych w zakresie ochrony pracy.

Przedstawiona ocena rozwi za prawnych w zakresie ochrony pracy stanowi

analityczny materia do wykorzystania w ramach prac nad doskonaleniem prawa

pracy. Zawiera bowiem uwagi i spostrze enia wynikaj ce z funkcjonowania w

praktyce wybranych przepisów z zakresu ochrony pracy. Jego podstaw s

do wiadczenia z kontroli inspektorów pracy przeprowadzonych w 2001 r.,

321

wzbogacone o pogl dy partnerów spo ecznych oraz spo ecznych inspektorów pracy,

pracowników s u b bezpiecze stwa i higieny pracy, prezentowane w trakcie spotka

z udzia em przedstawicieli Pa stwowej Inspekcji Pracy.

Bardzo cz sto jako przyczyn nieprawid owo ci wskazuje si nieznajomo

b d niedostateczn znajomo obowi zuj cych przepisów. Nie zawsze jednak

niedostateczna znajomo obowi zuj cych przepisów przez pracodawc jest

spowodowana jego z wol . Du e rozproszenie przepisów z zakresu prawa pracy w

wielu aktach prawnych, niestabilno tych przepisów (cz ste zmiany),

niejednoznaczna ich redakcja powoduj ca funkcjonowanie ró nych dopuszczalnych

interpretacji tego samego przepisu - to okoliczno ci niesprzyjaj ce prawid owemu

stosowaniu przepisów prawa pracy przez pracodawców.

Warto równie zaznaczy , e inspektorzy PIP cz sto napotykaj opini

pracodawców, i poziom standardów przyj tych w przepisach prawa pracy jest tak

wysoki, e trudno jest go (zw aszcza w ma ych zak adach) osi gn , a tym bardziej

podnosi w drodze regulaminów czy uk adów zbiorowych pracy.

Aktualne uwarunkowania spo eczno–gospodarcze niew tpliwie b d

determinowa kierunki prac nad zmianami w prawie pracy, a w szczególno ci – nad

nowelizacj Kodeksu pracy. Przy dokonywaniu jednak wszelkich zmian

podyktowanych potrzeb liberalizacji czy odbiurokratyzowania prawa pracy, nie

mo na zapomnie o podstawowych funkcjach spe nianych przez t ga prawa –

funkcji ochronnej i gwarancyjnej.

1. Prawna ochrona pracy

Z punktu widzenia do wiadcze Pa stwowej Inspekcji Pracy, w okresie

ostatnich pi ciu lat istotn rol odegra y nowe przepisy prawa ustanowione w celu

zapobiegania rozszerzaj cym si praktykom stosowania cywilnoprawnych umów o

wiadczenie us ug (zw aszcza umów zlecenia i umów o dzie o) do zatrudnienia

pracowniczego. Nowa regulacja prawna (obowi zuj ca od czerwca 1996 r.)

zawieraj ca definicj stosunku pracy, w intencji ustawodawcy s u y mia a

wzmocnieniu pozycji pracownika w procesie pracy.

W art. 22 Kp ustawodawca potwierdzi dotychczasowy kierunek orzecznictwa,

stanowi c, e zatrudnienie pracownika w warunkach okre lonych w tym przepisie (tj.

322

zobowi zanie si pracownika do wykonywania pracy okre lonego rodzaju na rzecz

pracodawcy i pod jego kierownictwem, a pracodawcy – do zatrudnienia pracownika

za wynagrodzeniem) wiadczy o zatrudnieniu na podstawie stosunku pracy, bez

wzgl du na nazw zawartej przez strony umowy. Zatem o charakterze prawnymumowy decyduje nie nazwa, jak jej strony nada y, ale tre ich o wiadczeniawoli.

Ustawodawca nie zdecydowa si przy tym na wprowadzenie domniemania

stosunku pracy, przyjmuj c, e ka dy konkretny przypadek b dzie wymaga odr bnej

kwalifikacji prawnej.

Dla wzmocnienia skuteczno ci ww. regulacji prawnej, zawarcie umowy

cywilnoprawnej w warunkach, w których powinna by zawarta umowa o prac , uj te

zosta o w katalogu wykrocze przeciwko prawom pracownika (art. 281 pkt 1 Kp).

Kompetencje inspektorów pracy rozszerzono o wnoszenie powództw, a za zgod

zainteresowanej osoby - wst powanie do post powania przed s dem pracy o

ustalenie istnienia stosunku pracy, je eli cz cy strony stosunek prawny, wbrew

zawartej mi dzy nimi umowie, nosi cechy stosunku pracy (art. 8 ust. 1 pkt 11a

ustawy z dnia 6 marca 1981 r. o Pa stwowej Inspekcji Pracy oraz art. 631 kpc).

Wyniki prowadzonych przez inspektorów pracy kontroli wskazuj , e nadal

istnieje zjawisko wiadczenia pracy w ramach umów cywilnoprawnych - w warunkach, gdy powinna zosta zawarta umowa o prac .

Dzia anie pracodawców jest podyktowane ch ci redukcji kosztów pracy i

unikni cia problemów zwi zanych z ochron i roszczeniami wynikaj cymi z

przepisów prawa pracy. Natomiast osoba wiadcz ca prac , gdyby nie zgodzi a si

na zawarcie umowy cywilnoprawnej, niejednokrotnie pozosta aby bez adnego

zatrudnienia.

Umowa zlecenia zast puje te niejednokrotnie umow o prac na okres

próbny. Czasem regulaminy pracy zawieraj postanowienie, zgodnie z którym

pierwsz zawieran z pracownikiem umow jest umowa zlecenia.

W praktyce zdarza si , e osoby fizyczne wiadcz ce prac na podstawie

umów cywilnoprawnych nie s zainteresowane, aby inspektor pracy podejmowa na

ich rzecz dzia ania zmierzaj ce do uznania danego stosunku prawnego za stosunek

pracy. Wprawdzie brak zgody osoby zainteresowanej na wytoczenie na jej rzecz

powództwa przez inspektora pracy nie pozbawia go uprawnie procesowych, to

jednak w sytuacji, gdy osoba, na rzecz której toczy si post powanie, o wiadczy

323

przed s dem, e zawarcie np. umowy zlecenia jest jej rzeczywist wol i nie ma

interesu prawnego w potwierdzeniu zawarcia umowy o prac – wytoczone przez

inspektora powództwo jest z regu y oddalane. Nie ma przy tym znaczenia, e

powodem takiego zachowania osoby wiadcz cej prac jest zazwyczaj obawa przed

jej utrat .

Inspektorzy pracy niejednokrotnie wol wi c skorzysta z szybszego i mniej

czasoch onnego rodka, jakim jest wyst pienie do pracodawcy o potwierdzenie

istnienia stosunku pracy osobom b d cym stronami umów cywilnoprawnych, ani eli

kierowa spraw do s du. W 2001 r. w wyniku realizacji skierowanych do

pracodawców wyst pie – stosunek pracy ustalony zosta na rzecz 9 952 osób (w

2000 r. – 7 058), a w wyniku uwzgl dnienia przez s dy wniesionych przez

inspektorów pracy 121 powództw (w 2000 r. – 136) - stosunek pracy ustalony zosta

na rzecz 36 osób (w 2000 r. – 48), oraz w wyniku zawartych 3 ugód – na rzecz 3 osób (w 2000 r. – 9 ugód na rzecz 16 osób).

Wysoce niepokoj cym i wci narastaj cym zjawiskiem jest tak e

zast powanie dotychczasowych umów o prac - indywidualn dzia alno cigospodarcz prowadzon przez by ych pracowników, a polegaj c na wykonywaniu

tych samych, co uprzednio prac, nierzadko z wykorzystaniem sprz tu czy narz dzi

by ego pracodawcy. Dzia anie to, podyktowane potrzeb zmniejszenia kosztów

pracy, jest wymuszane na dotychczasowych pracownikach przez pracodawców.

Pami ta przy tym trzeba, e rozpocz cie dzia alno ci gospodarczej wymaga

dokonania wielu czynno ci - zg oszenia do ewidencji, zarejestrowania obowi zku

podatkowego, dokonania zg oszenia do ZUS i rozlicze z tym zwi zanych. Trudno

jest zatem inspektorowi pracy wykaza w post powaniu s dowym, e dana osoba

dzia a a pod wp ywem przymusu, gro by czy te b du lub dla pozoru, skoro sama

dokona a wielu skomplikowanych dzia a zmierzaj cych do powo ania do ycia

w asnego przedsi biorstwa.

Zjawisko tzw. samozatrudnienia rozszerza si i jest coraz cz ciej spotykane

ju nie tylko w budownictwie, ale tak e w transporcie, przemy le, ochronie zdrowia,

o wiacie. Przyk adowo - w wielu zak adach opieki zdrowotnej coraz cz ciej spotyka

si tak form zatrudniania pracowników medycznych. Pracodawcy opieraj si na

postanowieniach ustawy z dnia 30 sierpnia 1991 r. o zak adach opieki zdrowotnej,

dopuszczaj cych mo liwo powierzania opieki zdrowotnej pracownikom

legitymuj cym si niezb dnymi kwalifikacjami medycznymi, dzia aj cym jako osoby

324

prowadz ce praktyk indywidualn lub praktykuj ce grupowo, a tak e jako odr bne

podmioty gospodarcze. W sytuacji, gdy taka praktyka jest prowadzona w publicznym

zak adzie opieki zdrowotnej, na bazie tego zak adu i jego wyposa enia, przy

wykorzystaniu pracy innych pracowników, nast puje zatarcie granicy mi dzy

interesem publicznym a interesem prywatnym lub grupowym. Warto przy tym

zaznaczy , e w trakcie kontroli zak adów opieki zdrowotnej inspektorzy pracy

stwierdzili powszechne zawieranie z pracownikami umów cywilnoprawnych na

wykonywanie zada nale cych do obowi zków zawodowych tych pracowników, w

tym na pe nienie dy urów medycznych.

Na pozytywn ocen zas uguj propozycje zawarte w projekcie rz dowym

nowelizacji Kodeksu pracy (druk nr 335), który przewiduje uzupe nienie tre ci art.

22 §1 Kp w celu doprecyzowania cech charakteryzuj cych stosunek pracy o

dodatkowe elementy w postaci miejsca wiadczenia pracy i czasu jej wykonywania, a

tak e dodanie nowego przepisu – art. 22 §12 Kp, wprowadzaj cego zakaz

zast powania umów o prac umowami cywilnoprawnymi, przy zachowaniu

warunków wiadczenia pracy charakterystycznych dla stosunku pracy. Mo na

oczekiwa , e powy sze zmiany b d pomocne w dzia aniach na rzecz ograniczenia

zjawiska tzw. samozatrudnienia.

Na jednoznacznie pozytywn ocen zas uguje rozwi zanie prawne przyj te w

art. 231 Kp, gwarantuj ce trwa o stosunków pracy przy przejmowaniu

pracowników przez innego pracodawc . Pracodawca przejmuj cy ca o lub cz

zak adu staje si bowiem z mocy prawa stron w dotychczasowych stosunkach

pracy, chocia by dotychczasowy i nowy pracodawca umówili si w tym wzgl dzie

inaczej. Tak e adna umowa cywilnoprawna nie mo e wy czy stosowania

art. 231 Kp.

Pozytywnie oceni równie nale y przewidziane w ww. przepisie uprawnienie

pracownika, umo liwiaj ce rozwi zanie stosunku pracy – w uproszczonym trybie - w

ci gu 1 miesi ca od zawiadomienia go przez pracodawc o dokonywanych

zmianach. Poprzednie (przed nowelizacj z 1996 r.) rozwi zanie nie liczy o si z tym,

e pracownicy nie zawsze byli zainteresowani, czasem ze wzgl dów czysto

subiektywnych, zatrudnieniem u nowego pracodawcy. Przyj ta regulacja umo liwia

im rozwi zanie stosunku pracy bez wypowiedzenia za siedmiodniowym

uprzedzeniem, bez nara enia na negatywne nast pstwa, jakie prawo czy z

325

wypowiedzeniem umowy o prac przez pracownika. Funkcjonowanie tego

rozwi zania jest – w ocenie inspektorów pracy - zgodne z intencj ustawodawcy.

Problemy wyst powa y natomiast z realizacj gwarantowanego omawianym

przepisem prawa pracowników do informacji o przej ciu zak adu przez nowego

pracodawc i skutkach tego przej cia w zakresie ich stosunków pracy. Kodeks pracy

nie przewidywa adnych rodków prawnych gwarantuj cych spe nienie obowi zku

zawiadomienia pracownika. W praktyce informacja ta by a bardzo ogólna i nie

zawiera a takich elementów, jak: perspektywiczna wielko zatrudnienia i jego

struktura, gwarancje zatrudnienia dla wszystkich pracowników lub pewnych grup,

planowane zmiany w technice lub technologii produkcji b d te w zakresie

przedmiotu lub kierunku dzia ania przedsi biorstwa. Informacje te umo liwi yby

przejmowanym pracownikom dokonanie prawid owej oceny swoich perspektyw

zawodowych po zmianie pracodawcy. Luki tej nie wype nia o zawieranie tzw. paktów

socjalnych, które nie maj c umocowania ustawowego nie s uznawane w wietle

art. 9 Kp za ród o prawa pracy.

Zakres zawiadomienia by w praktyce ograniczony przez to, e przepis nie

przewidywa wobec przysz ego pracodawcy obowi zku wspó dzia ania z

dotychczasowym pracodawc przy sporz dzaniu ww. informacji. St d te jej tre

sprowadza a si najcz ciej do informacji opartej na ród ach dost pnych

dotychczasowemu pracodawcy.

Z satysfakcj nale y wi c odnotowa , i w ramach nowelizacji ustawy o

zwi zkach zawodowych, ustaw z dnia 24 sierpnia 2001 r. o zmianie Kodeksu pracy

oraz o zmianie niektórych innych ustaw, wype niona zosta a luka co do obowi zku

pracodawców - uczestnicz cych w przekszta ceniu zak adu - w zakresie

informowania zak adowych organizacji zwi zkowych o okoliczno ciach zwi zanych z

przekszta ceniem. Na potrzeb tej nowelizacji wskazywa a m.in. Pa stwowa

Inspekcja Pracy w zwi zku z dokonywan ocen funkcjonowania art. 231 Kp. Nowa

regulacja prawna wesz a w ycie z dniem 1 stycznia 2002 r.

Oceniaj c przepisy dotycz ce nawi zywania umów o prac , nie sposób nie

wspomnie o zjawisku obchodzenia dyspozycji art. 251 Kp . Wprowadzenie tego

przepisu do Kodeksu pracy mia o na celu wyeliminowanie praktyk polegaj cych na

wielokrotnym zawieraniu z tym samym pracownikiem kolejno nast puj cych po sobie

krótkotrwa ych umów o prac na czas okre lony.

326

Zamierzony przez ustawodawc cel jednak nie w pe ni zosta osi gni ty. Jak

ujawniaj kontrole inspektorów pracy, do powszechnym zjawiskiem sta o si

„aneksowanie’’ umów na czas okre lony za porozumieniem stron. Pracodawca,

wykorzystuj c sw dominuj c ekonomicznie pozycj , proponuje pracownikowi

przed u enie czasu trwania umowy o prac na czas okre lony, zamiast nawi za

umow na czas nieokre lony. Pracownicy wyra aj na to zgod , obawiaj c si utraty

pracy. W taki sposób - poprzez odraczanie terminu zako czenia umowy o prac na

czas okre lony – skutecznie omijana jest regulacja zawarta w art. 251 Kp. Zgodnie z

wyrokiem S du Najwy szego z 17 listopada 1997 r. (I PKN 370/97) strony umowy o

prac na czas okre lony mog za porozumieniem przed u a czas jej trwania, je eli

nie prowadzi to do obej cia prawa, a w szczególno ci obej cia art. 251 Kp. Ka da

sytuacja wymaga wi c odr bnej, szczegó owej oceny dzia ania stron stosunku pracy.

Sytuacja jest na tyle skomplikowana, i w razie w tpliwo ci wy cza skuteczne

dzia ania inspektora pracy. Inspektor mo e zastosowa rodki prawne w przypadku

stwierdzenia „mechanicznego” przed u enia umów, np. gdy przed u ane s umowy

na czas okre lony, obejmuj ce ca za og lub grup pracowników. Jako mieszcz ce

si w granicach prawa mo na oceni natomiast dzia anie stron zwi zanych umow

terminow np. w przypadku, gdy zmieniaj one ko cowy termin obowi zywania

umowy zawartej na czas zast pstwa chorego pracownika w razie przed u aj cej si

nieobecno ci.

W tym samym celu – tj. obej cia art. 251 Kp - wprowadzane s „sztuczne”

przerwy mi dzy poszczególnymi umowami (niejednokrotnie wype niane umowami

cywilnymi czy umowami na czas wykonania okre lonej pracy). Zawiera si równie

umowy o prac na czas okre lony obejmuj cy d ugi okres czasu, nawet kilkuletni, z

jednoczesn klauzul w tre ci umowy o dopuszczalno ci jej wcze niejszego

rozwi zania za dwutygodniowym wypowiedzeniem (zgodnie z przepisami

pracodawca nie ma wówczas obowi zku podania przyczyny uzasadniaj cej

wypowiedzenie umowy).

Niemniej jednak rozwi zanie prawne przyj te w art. 251 Kp, aczkolwiek

powszechnie uznawane za zbyt atwe do obej cia, powinno – ewentualnie w

zmodyfikowanej formie - pozosta w Kodeksie pracy. Zg aszany niejednokrotnie

przez pracodawców postulat skre lenia omawianego przepisu, w ocenie Pa stwowej

Inspekcji Pracy nie rozwi e problemu, tym bardziej e w prawie Unii Europejskiej

327

kwestie dotycz ce zawierania umów o prac na czas okre lony zosta y uregulowane

Dyrektyw Rady 1999/77/WE z dnia 28 czerwca 1999 r. dotycz c Porozumienia

Ramowego w sprawie umów na czas okre lony, której jednym z podstawowych

celów jest zagwarantowanie ochrony pracownika przed nadu ywaniem przez

pracodawc umów terminowych (wprowadzona w 1996 r. zasada limitowania liczby

zawieranych kolejno umów o prac na czas okre lony realizowa a dyspozycj ww.

dyrektywy).

W 2001 r. ocenie poddano tak e funkcjonowanie art. 55 Kp. Instrument

przewidziany w §1 tego przepisu - daj cy pracownikowi prawo rozwi zania umowy o

prac bez wypowiedzenia, je eli zostanie wydane orzeczenie lekarskie stwierdzaj ce

szkodliwy wp yw wykonywanej pracy na jego zdrowie, a pracodawca nie przeniesie

go w terminie wskazanym w orzeczeniu lekarskim do innej pracy, odpowiedniej ze

wzgl du na stan jego zdrowia i kwalifikacje zawodowe – istnieje od pocz tku

obowi zywania Kodeksu pracy. Jednak w chwili obecnej, wobec sytuacji na rynku

pracy, zastosowanie tej regulacji prawnej znacznie zmala o. W razie przed o enia

wspomnianego orzeczenia lekarskiego, pracodawcy przewa nie decyduj si na

rozwi zanie stosunku pracy zamiast przesun pracownika na inne stanowisko.

Przyczyn takiego stanu rzeczy s wysokie koszty pracy, które pracodawcy staraj

si zminimalizowa (przesuwanie pracownika na inne stanowisko jest w ocenie

pracodawców nieekonomiczne). Pracownicy, w obawie przed utrat zatrudnienia,

cz sto wi c nie decyduj si na przedstawienie pracodawcy orzeczenia

stwierdzaj cego szkodliwy wp yw wykonywanej pracy na ich zdrowie.

W 1996 r. ustawodawca wprowadzi do art. 55 Kp nowy §11, w którym

przewidzia mo liwo rozwi zania przez pracownika stosunku pracy bez

wypowiedzenia, w razie ci kiego naruszenia wobec niego przez pracodawc

podstawowych obowi zków – z prawem do odszkodowania z tego tytu u.

W kontek cie ujawnionych przez inspekcj narusze norm prawa pracy,

polegaj cych na niewyp acaniu nale nych pracownikom wiadcze ze stosunku

pracy, w szczególno ci wynagrodzenia za prac , a tak e niezapewnianiu

bezpiecznych i higienicznych warunków pracy, rozwi zanie to nale y uzna za

potrzebne. Wprowadzi o ono pewn równowag w uprawnieniach stron stosunku

pracy wyra aj c si w mo liwo ci rozwi zania stosunku pracy w tzw. trybie

328

natychmiastowym, cho w praktyce pracownicy bardzo rzadko korzystaj z tego

uprawnienia; przyczyn jest przede wszystkim sytuacja na rynku pracy oraz trudno ci

z wyegzekwowaniem od pracodawcy przewidzianego prawem odszkodowania.

Ponadto zdarza si , e dla pracodawcy wygodniejsza jest taka forma rozwi zania

umowy o prac przez pracownika. Wypowiadaj c umow z przyczyn ekonomicznych,

musia by bowiem wyp aci pracownikowi nale n z tego tytu u odpraw . Inspektor

pracy – ze wzgl du na zastosowany tryb rozwi zania stosunku pracy - nie mo e

wyst pi o wyp acenie pracownikowi tej e odprawy. Spraw mo na rozstrzygn

jedynie w post powaniu przed s dem pracy.

Wprowadzone w 1996 r. do Kodeksu pracy przepisy dotycz ce regulaminu

wynagradzania (art. 772) oraz regulaminu pracy (art. 104 i nast.) zobligowa y

pracodawców zatrudniaj cych co najmniej 5 pracowników do ustalenia tych

regulaminów. Jak sygnalizuj inspektorzy pracy, pracodawcy prywatni, u których z

regu y nie dzia aj zwi zki zawodowe, tworz regulaminy cz sto tylko po to, by

spe ni formalny obowi zek, a nie dla ustalenia rzeczywistych zasad wynagradzania

czy okre lenia wzajemnych praw i obowi zków pracodawcy i pracowników.

Regulaminy w ma ych prywatnych zak adach ustalane s cz sto jedynie na

potrzeby kontroli Pa stwowej Inspekcji Pracy, a nie jako wa ne zak adowe ród a

prawa pracy. W zak adach tych inspektorom cz sto jest trudno ustali , od kiedy dany

regulamin obowi zuje oraz czy pracownicy zostali z nim faktycznie zapoznani.

Pracodawcy s gotowi nawet w czasie kontroli zmieni z dat wsteczn

postanowienia regulaminu pracy. Nierzadko regulaminy przechowywane s u

pracodawcy i pracownicy nie maj do nich wgl du. W aktach osobowych znajduj si

natomiast podpisane przez pracowników o wiadczenia o zapoznaniu si z tre ci

regulaminów w dniu podpisania umowy o prac .

Poddaje si obecnie pod rozwag zwi kszenie limitu zatrudnienia, od

którego istnia by obowi zek ustalania regulaminów. Bior c pod uwag

funkcjonowanie tych regulacji u ma ych pracodawców, propozycj t uznajemy za

uzasadnion , niemniej nale y przy tym pami ta o sposobie (np. w drodze

obwieszczenia pracodawcy – jak zak ada projekt rz dowy nowelizacji Kodeksu pracy

z marca 2000 r.) ustalenia takich spraw, jak np. pora nocna, wykaz prac

wzbronionych kobietom oraz pracownikom m odocianym, wykaz lekkich prac, przy

wykonywaniu których mo na zatrudnia m odocianych w innym celu ni

329

przygotowanie zawodowe, czy wyposa enie pracowników w odzie i obuwie robocze

oraz w rodki ochrony indywidualnej i higieny osobistej - u tych pracodawców, u

których nie b dzie obowi zku ustalenia regulaminu pracy.

W swoim dzia aniu inspektorzy pracy nierzadko napotykaj problem

niewydanego pracownikowi w zwi zku z rozwi zaniem lub wyga ni ciem stosunku

pracy wiadectwa pracy. Czyn ten stanowi wykroczenie przeciwko prawom

pracownika (art. 282 § 1 pkt 3 Kp.). W praktyce jednak zdarza si , i brakuje

podmiotu, od którego mo na by domaga si dope nienia ww. obowi zku. Jest tak

np. wówczas, gdy zmar y pracodawca nie pozostawi spadkobierców lub gdy

aktualne miejsce pobytu pracodawcy jest trudne do ustalenia (zazwyczaj przy tzw.

zawieszeniu dzia alno ci).

Nale a oby zatem rozwa y uregulowanie w przepisach prawa mo liwo ciuzyskania przez pracownika równowa nego dokumentu, który w szczególnychsytuacjach zast powa by wiadectwo pracy. Przyk adowo – pracownik powinien

mie zapewnion mo liwo zwrócenia si do s du pracy z daniem (powództwem)

o ustalenie tre ci wiadectwa pracy, a wyrok w takiej sprawie zast powa by

wiadectwo pracy - dla ustalenia uprawnie pracowniczych, zarejestrowania si w

urz dzie pracy jako osoba bezrobotna czy te dla celów stwierdzenia uprawnie z

ubezpieczenia spo ecznego. By osi gn proponowany cel, konieczna jest

odpowiednia zmiana tre ci art. 97 Kp.

Najwi cej pyta i w tpliwo ci zrodzi y po nowelizacji Kp dokonanej w 1996 r.

przepisy o czasie pracy. Jak wykaza a praktyka, przepisy dzia u szóstego Kp

okaza y si zbyt ogólne i stwarzaj do dzi liczne problemy interpretacyjne. St d

niekwestionowana jest potrzeba nowelizacji Kp. w tym zakresie, tym bardziej e

przepisy o czasie pracy - z uwagi na swój ochronny charakter - powinny by jak

najbardziej jasne i precyzyjne.

Jednym z podstawowych problemów okaza si brak uregulowania zasad

okre lania nominalnego czasu pracy dla okresu rozliczeniowego. W praktyce jest to

niezb dne przede wszystkim do ustalania pracy w godzinach nadliczbowych oraz

wysoko ci wynagrodzenia z tego tytu u. Okre lenie w art. 129 Kp normy dobowej i

przeci tnej normy tygodniowej dla okresu rozliczeniowego okaza o si

330

niewystarczaj ce, zw aszcza, e nadal najcz ciej stosowanym okresem

rozliczeniowym jest miesi c lub jego wielokrotno .

Nie zosta o jednoznacznie okre lone, czy pracownikowi zatrudnionemu w

godzinach nadliczbowych, przy jednoczesnym przekroczeniu normy dobowej

i tygodniowej, przys uguje z tego tytu u jeden czy dwa dodatki, a tak e w jakiej

wysoko ci przys uguje dodatek za prac w godzinach nadliczbowych

przekraczaj cych norm tygodniow (art. 134 §11 Kp). Kwesti t rozstrzygni to

dopiero w rz dowym projekcie nowelizacji Kodeksu pracy (druk nr 335).

Nadal wyst puj w praktyce spore problemy z dopuszczalno ci stosowania

przerywanego czasu pracy w odniesieniu do innych grup zawodowych, ni kierowcy

w transporcie samochodowym i komunikacji samochodowej (uchwa a 7 s dziów

S du Najwy szego z pa dziernika 1997 r. w sprawie mo liwo ci wprowadzenia

przerw w pracy, niewliczanych do czasu pracy, nie rozwia a wyst puj cych tu

w tpliwo ci). Kwestia ta powinna zosta jednoznacznie uregulowana w przepisach

kodeksowych, co jest przewidziane w ww. projekcie nowelizacji Kp.

W ród innych przepisów dzia u szóstego Kodeksu pracy, które wymagaj

interwencji prawodawcy, nale y równie wskaza art. 142, dotycz cy czasu pracy

polegaj cej na dozorze urz dze lub zwi zanej z cz ciowym pozostawaniem w

gotowo ci do pracy. Wskazane jest okre lenie wprost w przepisie maksymalnego

dobowego wymiaru czasu pracy pracownika zatrudnionego w ww. warunkach.

Kolejne w tpliwo ci powsta y po wej ciu w ycie z dniem 1 maja 2001 r.

ustawy z dnia 1 marca 2001 r. o zmianie ustawy Kodeks pracy – dotycz one zasad

rekompensowania pracy wykonywanej przez pracownika na polecenie pracodawcy w

dniu, który mia by dniem wolnym od pracy z tytu u 5-dniowego tygodnia pracy oraz

ustawowego okre lenia obowi zuj cej liczby dni pracy w tygodniu. Jak wynika z

uchwa y sk adu siedmiu s dziów S du Najwy szego z dnia 14 listopada 2001 r.,

(sygn. III ZP 20/01) skutkiem wej cia w ycie przepisów ustawy jest wprowadzenie

przeci tnego 5-dniowego tygodnia pracy w okresie rozliczeniowym. W ocenie

inspekcji pracy, mo e to spowodowa stosowanie pracy 6-dniowej w okresach

nasilenia prac, prowadz ce do ograniczania cotygodniowego wypoczynku

pracownika, a w konsekwencji wzrostu zagro enia zdrowia i ycia pracowników

zatrudnionych przy pracach szkodliwych lub niebezpiecznych.

331

Uregulowane zosta y natomiast, w odr bnej ustawie, zasady czasu pracy

kierowców, które zaczn obowi zywa z dniem 1 stycznia 2003 r. Na potrzeb

wprowadzenia tej regulacji Pa stwowa Inspekcja Pracy wskazywa a niejednokrotnie.

Maj c na uwadze wyst puj ce w praktyce problemy z prawid owym

stosowaniem przepisów o czasie pracy, Pa stwowa Inspekcja Pracy - w ramach

opiniowania projektu nowelizacji Kodeksu pracy, przygotowanego w Ministerstwie

Pracy i Polityki Spo ecznej (projekt z dnia 8 lutego 2002 r.) - wnioskowa a o

jednoczesne dokonanie zmian tak e innych przepisów dzia u szóstego Kp (z

uwzgl dnieniem w szczególno ci uwag przedstawionych powy ej). Szersza, ni

zaproponowana w projekcie, zmiana w tym zakresie z pewno ci przyczyni aby si

do wyeliminowania wielu w tpliwo ci interpretacyjnych, a przez to u atwi aby

pracodawcom prawid owe stosowanie przepisów o czasie pracy.

Z kontroli prowadzonych przez inspektorów PIP w zakresie wiadczepracowniczych wynika, e problemy cz sto wyst puj tu w zwi zku z

niejednoznaczno ci niektórych przepisów (dotycz cych np. wynagradzania za

prac w godzinach nadliczbowych) i rozbie no ciami w ich interpretacji. Postuluje si

jak najwi ksze uproszczenie i ujednolicenie sposobów obliczania poszczególnych wiadcze . Obecnie obowi zuj ce w tym zakresie rozwi zania

sprawiaj sporo problemów zw aszcza w ma ych zak adach pracy, prowadzonych

samodzielnie przez ich w a cicieli.

Zgodnie z art. 92 Kp. za pierwsze 35 dni niezdolno ci do pracy z powodu

choroby pracownikowi przys uguje od pracodawcy wynagrodzenie w wysoko ci 80%

(a je li niezdolno jest spowodowana wypadkiem przy pracy lub przypada w czasie

ci y – w wysoko ci 100%). Dopiero w dalszym okresie choroby pracownikowi

przys uguje zasi ek chorobowy wyp acany ze rodków ZUS. Regulacja ta budzi

powszechne niezadowolenie pracodawców.

Z kolei dla pracowników, konsekwencj takiego stanu prawnego jest to, e

cz sto wykonuj prac mimo choroby albo korzystaj w tym czasie z urlopu

wypoczynkowego, nie chc c uszczupli swoich zarobków, a tak e z obawy przed

utrat zatrudnienia.

Liczne w tpliwo ci interpretacyjne zrodzi y znowelizowane w 1996 r. przepisyo urlopach wypoczynkowych. W szczególno ci istniej problemy z w a ciw

332

interpretacj art. 153 Kp. Wielu pracodawców, wychodz c z literalnego brzmienia

przepisu, uznaje prawo pracownika do pierwszego urlopu po up ywie 6 miesi cy

zatrudnienia w danym zak adzie, a nie - zgodnie z intencj ustawodawcy - w ca ym

okresie aktywno ci zawodowej pracownika.

Do najcz ciej zg aszanych nale y równie w tpliwo , czy zasada

proporcjonalno ci znajduje zastosowanie do pierwszego urlopu pracownika, do

urlopów dodatkowych, a tak e w stosunku do pracowników podejmuj cych prac u

kolejnego pracodawcy w innym roku kalendarzowym ni rok, w którym usta

poprzedni stosunek pracy.

Warto zwróci uwag tak e na problem dopuszczalno ci udzielania

pracownikom zatrudnionym w ruchu ci g ym, w czterobrygadowej lub podobnej

organizacji pracy, urlopu wypoczynkowego na dni ustawowo wolne od pracy, na

które zgodnie z harmonogramem przypadaj dni pracy. Obowi zuj ce przepisy nie

przewiduj mo liwo ci ró nicowania sposobu udzielania urlopu wypoczynkowego w

zale no ci od systemu i rozk adu czasu pracy. W praktyce zmiana harmonogramu w

celu udzielenia pracownikowi urlopu na niedziel czy wi to jest zadaniem

skomplikowanym i nierzadko napotyka opór ze strony tak pracodawców, jak i

pracowników. Dla pracy w tym systemie móg by zosta ustalony inny ni ogólny,

okre lony przepisami Kodeksu pracy, sposób udzielania pracownikom urlopu

wypoczynkowego.

Pewne uwagi krytyczne do przepisów o urlopach wypoczynkowych nie mog

jednak zmieni pozytywnej ogólnej oceny przyj tych w tym zakresie rozwi za

prawnych, a ww. niedoci gni cia w przepisach eliminuje rz dowy projekt nowelizacji

Kodeksu pracy (druk nr 335).

Ustanowione przez ustawodawc rozwi zania prawne dot. zak adowegofunduszu wiadcze socjalnych wydaj si spe nia oczekiwania spo eczne.

Jednak w rozmowach z pracodawcami – szczególnie zatrudniaj cymi niewielk

liczb pracowników – pojawiaj si zarzuty dotycz ce ponoszenia przez nich zbyt

wysokich kosztów pracy (konieczno wyp aty wiadcze urlopowych, powinno

gromadzenia rodków na odr bnych rachunkach bankowych). Nale y przy tym

zaznaczy , i zdecydowana wi kszo nieprawid owo ci przy stosowaniu

postanowie ustawy z 4 marca 1994 r. o zak adowym funduszu wiadcze

socjalnych ma ród o w k opotach finansowych pracodawcy.

333

Ocenie poddane zosta y tak e przepisy ustawy z 30 sierpnia 1991 r. ozak adach opieki zdrowotnej – w zakresie obj tym nowel z 22 grudnia 1999 r.

(g ównie problematyka czasu pracy i jego organizacji oraz dy urów). Roczny okres

obowi zywania nowych przepisów wykaza , e jest w nich wiele nieprecyzyjnych

sformu owa i luk, utrudniaj cych prawid owe stosowanie ustawy.

W szczególno ci – w ocenie inspektorów pracy – zachodzi potrzeba

precyzyjnego zdefiniowania w ustawie poj cia „pracownik wykonuj cy zawód

medyczny”. U ci lenie to jest niezb dne nie tylko ze wzgl du na ocen

prawid owo ci okre lania obowi zków pracowniczych, lecz przede wszystkim

uprawnie p acowych .

Potrzebne jest równie doprecyzowanie przepisu art. 32 j ust. 1 ustawy

poprzez wskazanie, czy do dy uru mo e by zobowi zany ka dy lekarz i inny

pracownik z wy szym wykszta ceniem zatrudniony w zak adzie opieki zdrowotnej, w

sk ad którego wchodzi jednostka zapewniaj ca ca odobow opiek nad pacjentem,

czy tylko pracownik, który jest zatrudniony w tej jednostce (szpitalu). Ww. przepis

budzi w tpliwo ci interpretacyjne w sytuacji, gdy pracownicy s zatrudnieni w

zak adzie, lecz poza szpitalem.

Jednoznacznego okre lenia wymaga czas pracy pracowników zatrudnionych

w pracowniach fizykoterapeutycznych, wykonuj cych zabiegi niepowoduj ce

nara enia na dzia anie promieniowania jonizuj cego i fal elektromagnetycznych, jak

równie kwestia uprawnie do dodatku za prac w nocy dla pracownika pe ni cego

gotowo do udzielania wiadcze zdrowotnych, udzielaj cego takich wiadcze w

porze nocnej na wezwanie pracodawcy.

Niezb dne jest ponadto dostosowanie przepisów omawianej ustawy do

wprowadzonej zasady 5-dniowego tygodnia pracy, przez ustalenie dobowej i

przeci tnej tygodniowej normy czasu pracy w ochronie zdrowia oraz okre lenie

zasad rekompensowania pracy wykonywanej w dniu wolnym z tytu u 5-dniowego

tygodnia pracy.

334

2. Bezpiecze stwo i higiena pracy

Rozporz dzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 wrze nia1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpiecze stwa i higieny pracy jest

oceniane przez inspektorów pracy jako bardzo przydatne w praktyce, pozwalaj ce w

wi kszo ci przypadków formu owa decyzje i wnioski pokontrolne bez odwo ywania

si do innych przepisów bhp. Tre rozporz dzenia jest spójna i czytelna. Do

pozytywów zaliczy nale y uj cie w jednym akcie wymaga dotycz cych

pomieszcze i stanowisk pracy, procesów i rodków pracy oraz warunków

higienicznosanitarnych, co wcze niej regulowa y dwa rozporz dzenia: o ogólnych

przepisach dotycz cych bezpiecze stwa i higieny pracy (z 1946 r.) i w sprawie

ogólnych warunków higienicznosanitarnych w nowo budowanych lub

przebudowywanych zak adach przemys owych (z 1959 r.).

Przygotowywana nowelizacja rozporz dzenia, rozszerzaj ca katalog definicji i

wprowadzaj ca kilkadziesi t zmian, z uwzgl dnieniem postanowie dyrektyw:

92/58/EWG w sprawie minimalnych wymaga dotycz cych znaków bezpiecze stwa i

ochrony zdrowia w miejscu pracy oraz 89/656/EWG o minimalnych wymaganiach

bezpiecze stwa i ochrony zdrowia dotycz cych stosowania przez pracowników

rodków ochrony indywidualnej w miejscu pracy, nada rozporz dzeniu jeszcze

bardziej uniwersalny charakter.

Podkre li nale y walor informacyjny tego aktu dla pracodawców i

pracowników, gdy stanowi on, w uporz dkowanej i skondensowanej formie,

przegl d podstawowych wymaga bezpiecze stwa i higieny pracy na stanowiskach

pracy.

Rozporz dzenie Ministra Gospodarki z dnia 17 wrze nia 1999 r. wsprawie bezpiecze stwa i higieny pracy przy urz dzeniach i instalacjach energetycznych adresowane jest zarówno do przedsi biorstw energetycznych, tj.

podmiotów prowadz cych dzia alno w zakresie wytwarzania, przesy ania i

dystrybuowania paliw i energii, jak i do ma ych zak adów produkcyjnych i us ugowych

eksploatuj cych instalacje i urz dzenia energetyczne. Próba kompromisu mi dzy

oczekiwaniami adresatów przepisu z kr gu ma ych i rednich zak adów a

oczekiwaniami wyspecjalizowanych przedsi biorstw energetycznych nie jest udana.

335

Zasady bezpiecze stwa pracy odpowiednie dla przedsi biorstw energetycznych nie

s przydatne do zastosowania w ma ych zak adach eksploatuj cych instalacje i

urz dzenia energetyczne. Pracodawcy i ich s u by bhp sygnalizuj ponadto, e po

uchyleniu zarz dzenia Ministrów Górnictwa i Energetyki oraz Gospodarki

Materia owej z dnia 18 lipca 1986 r. w sprawie ogólnych zasad eksploatacji urz dze

i instalacji energetycznych nie wskazano odr bnych przepisów, do których odsy a §2

pkt 7 rozporz dzenia traktuj cy o instrukcji eksploatacyjnej, wielokrotnie

przywo ywanej w tre ci rozporz dzenia.

Rozporz dzenie Ministra Gospodarki z dnia 27 kwietnia 2000 r. w sprawiebezpiecze stwa i higieny pracy przy pracach spawalniczych jest pozytywnie

oceniane z powodu rozszerzenia zakresu przedmiotowego o prace napawania,

lutowania, zgrzewania metali oraz zgrzewania i ci cia termicznego tworzyw

termoplastycznych. W opinii adresatów, rozporz dzenie to zbyt marginalnie jednak

traktuje wymagania bhp przy wymienionych wy ej pracach. Brak jest w nim równie

wymaga bezpiecze stwa pracy przy stosowaniu nowoczesnych technologii

spawania, np. w os onach gazów ochronnych, spawania atomowo-wodorowego,

spawania w technice plazmowej czy z u yciem lasera. W tej sprawie G ówny

Inspektor Pracy wyst pi do Ministra Gospodarki.

Rozporz dzenie Ministra Gospodarki z dnia 30 grudnia 1999 r. w sprawiebezpiecze stwa i higieny pracy przy eliminowaniu przedmiotówniebezpiecznych, w tym wybuchowych, ze z omu metali jest przepisem bardzo

potrzebnym, z uwagi na powtarzaj ce si przypadki znajdowania, w z omie

dostarczanym dla potrzeb hutnictwa, materia ów niebezpiecznych (przede wszystkim

niewybuchów i niewypa ów pochodzenia wojskowego). W ostatnich latach zdarza y

si wypadki przy pracy, w cznie ze miertelnymi, powoduj ce zarazem zniszczenie

obiektów hutniczych na skutek eksplozji materia ów wybuchowych. Ze wzgl du na

sygna y o próbach importu z omu wykazuj cego podwy szony poziom

radioaktywno ci, w a ciwe wydaje si wprowadzenie do omawianego rozporz dzenia

obowi zku posiadania mierników promieniowania jonizuj cego (liczników Geigera)

przez podmioty zajmuj ce si obrotem i przetwarzaniem z omu. W tej sprawie

G ówny Inspektor Pracy wyst pi do Ministra Gospodarki.

336

Rozporz dzenie Ministra Gospodarki z dnia 14 kwietnia 2000 r. w sprawiebezpiecze stwa i higieny pracy przy obs udze obrabiarek do drewna nie stanowi

istotnego post pu w stosunku do uchylonego przepisu z 1952 r. w sprawie bhp na

niektórych obrabiarkach do drewna.

Z tre ci §1 stanowi cego, e rozporz dzenie okre la wymagania bhp przy

obs udze obrabiarek do drewna i urz dze technicznych do obróbki drewnamo na by uzna , e zakres przedmiotowy rozporz dzenia jest szerszy ni przepisu

uchylonego. Tak jednak nie jest. Brak jest bowiem odniesienia do nowoczesnych

obrabiarek z o onych oraz linii obróbczych sk adaj cych si z zespo ów obrabiarek

prostych i z o onych powi zanych ci gami transportowymi.

Zastrze enia budzi tak e §3 ust. 1 nakazuj cy wyposa anie obrabiarek w

„zespo y urz dze zaciskowych i dociskowych”. Dotyczy to przyk adowo: pilarek

ta mowych, wyrzynarek, szlifierek ta mowych z ruchomym sto em, szlifierek

ta mowych, pilarek tarczowych do ci cia wzd u nego z r cznym posuwem materia u.

W przypadku tych ostatnich urz dzeniem chroni cym przed odrzutem obrabianego

materia u jest klin rozszczepiaj cy. W pilarkach wzd u nych jedno- i wielopi owych

górnowrzecionowych z posuwem zmechanizowanym, strugarkach, grubiarkach itp.

funkcj zespo ów dociskowych spe niaj zespo y posuwowe.

Nie zawsze mo liwe jest przestrzeganie zakazu zawartego w §7 ust. 1 o

tre ci: „Niedopuszczalne jest trzymanie obrabianego materia u w d oniach”. Nie jest

to wr cz mo liwe przy obróbce materia u na pilarkach tarczowych wzd u nych, z

r cznym posuwem materia u, pilarkach ta mowych, stolarskich szlifierkach

tarczowych i wyrzynarkach oraz wielu szlifierkach ta mowych.

W rozporz dzeniu brak jest zapisu, który wyja nia by kwesti czy przepis

dotyczy ju eksploatowanych obrabiarek, czy te wyprodukowanych po dniu

8 listopada 2000 r., tj. po wej ciu w ycie rozporz dzenia.

W sprawie niezb dnych zmian w ww. rozporz dzeniu G ówny Inspektor Pracy

wyst pi do Ministra Gospodarki.

Istotnym problemem, na który nale y zwróci uwag , jest spójno przepisów

reguluj cych bezpiecze stwo i higien pracy. Przyk adem takiej niespójno ci s

funkcjonuj ce ró ne definicje "pracy na wysoko ci". Zgodnie z rozporz dzeniem

Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 wrze nia 1997 r. w sprawie ogólnych

przepisów bezpiecze stwa i higieny pracy, prac na wysoko ci jest praca

337

wykonywana na powierzchni znajduj cej si na wysoko ci co najmniej 1,0 m nad

poziomem pod ogi lub ziemi. Z kolei z § 16, ust. 1 rozporz dzenia Ministra

Budownictwa i Przemys u Materia ów Budowlanych z dnia 28 marca 1972 r. w

sprawie bezpiecze stwa i higieny pracy przy wykonywaniu robót budowlano-

monta owych i rozbiórkowych wynika, e prac na wysoko ci s roboty wykonywane

na wysoko ci powy ej 2 m.

Zgodnie z §30 rozporz dzenia Ministra Gospodarki z dnia 30 grudnia 1999 r.

w sprawie bezpiecze stwa i higieny pracy w odlewniach metali w pomieszczeniach,

„w których wyst puje dla pracownika niebezpiecze stwo oparzenia lub zapalenia

odzie y roboczej” powinny by zainstalowane wodne natryski ratunkowe oraz

urz dzenia do przemywania oczu. Przepis ten wszed w ycie z dniem 22 stycznia

2002 r. Natomiast rozporz dzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26

wrze nia 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bhp okre li o termin zainstalowania

takich natrysków i urz dze do p ukania oczu na dzie 26 wrze nia 1999 r.

Podsumowanie i wnioskiGeneralnie za prawid owe nale y uzna kierunki zmian dokonanych w prawie

pracy; przepisy w tym obszarze s coraz bardziej dostosowane do wymaga

gospodarki rynkowej, zapewniaj wi ksz swobod stron w kszta towaniu tre ci

stosunków pracy, usuwaj ró nice w regulacji prawnej stosunków pracy ze wzgl du

na form w asno ci zak adu itd.

Praktyka wskazuje jednak na potrzeb dokonania dalszych zmian w prawie

pracy. Jednym z najwa niejszych zada legislacyjnych w najbli szym czasie b dzie

zapewne ponowna nowelizacja Kodeksu pracy.

Do wiadczenia wynikaj ce ze stosowania znowelizowanego w 1996 r.

Kodeksu pracy wskazuj , i nie obejdzie si bez interwencji ustawodawcy w

przypadku tych przepisów, które rodz najwi cej problemów i w tpliwo ci, przede

wszystkim przepisów reguluj cych problematyk czasu pracy.

Niew tpliwie zamierzenia zwi zane z nowelizacj przepisów Kodeksu pracy

s powi zane z aktualnymi problemami wyst puj cymi w kraju. Jednak e zmieniaj c

przepisy nale y mie na uwadze to, i funkcja ochronna i gwarancyjna s

podstawowymi funkcjami spe nianymi przez prawo pracy.

Obok kodeksowych, równie pozakodeksowe przepisy prawa pracy – wobec

zmieniaj cej si rzeczywisto ci – podlega powinny odpowiednim modyfikacjom

338

(dotyczy to w szczególno ci przepisów szczegó owych z zakresu bezpiecze stwa

pracy).

Niekorzystny dla ochrony pracy jest stan przed u aj cych si prac m.in. nad

ustanowieniem nowej ustawy o ubezpieczeniu spo ecznym z tytu u wypadków przy

pracy.

Przedstawiony stan upowa nia do nast puj cych wniosków:

nale y d y do bardziej poprawnego formu owania przepisów prawa pracy.

Przepisy te powinny si cechowa precyzj i jasno ci sformu owania.

Zw aszcza przepisy z obszarów o szczególnie ochronnym charakterze, jak np.

przepisy o czasie pracy czy przepisy bhp, powinny by jak najbardziej

zrozumia e oraz spójne z innymi przepisami;

nale y d y do tego, by przepisy wykonawcze przywo ywane w tre ci

przepisu podstawowego publikowane by y w miar równocze nie z przepisem

podstawowym. Wskazane jest równie publikowanie tekstów jednolitych w

przypadku, gdy liczba zmian w ustawie jest znaczna lub gdy ustawa by a

wielokrotnie uprzednio nowelizowana;

konieczna jest nowelizacja przepisów Kodeksu pracy w celu usuni cia

sygnalizowanych od d u szego czasu niejasno ci i uregulowania spraw

wymagaj cych interwencji ze strony ustawodawcy; dotyczy to w szczególno ci

przepisów o czasie pracy;

w celu prawid owego funkcjonowania systemu ochrony pracy, niezb dne jest

zako czenie prac legislacyjnych nad ustaw o ubezpieczeniu spo ecznym z

tytu u wypadków przy pracy.

339

IX. PODSUMOWANIE I WNIOSKI

Wyznacznikiem dzia a Pa stwowej Inspekcji Pracy jest zapewnienie

w a ciwego poziomu ochrony pracy w Polsce. Zgodnie z ustaw o PIP, podstawowe

dzia ania urz du maj charakter kontrolno-nadzorczy i prewencyjny.Skoncentrowane s w bran ach i zak adach pracy, w których wyst puje

zdiagnozowany wcze niej z y stan ochrony pracy. Dlatego dokonywane przez nas

oceny sytuacji odnosz si z regu y do skontrolowanych podmiotów gospodarczych,

chyba e pewne zjawiska wskazuj na mo liwo , a nawet potrzeb uogólnie

w zakresie oceny i wnioskowania. Jednak ograniczenie zada PIP wy cznie do

reagowania na stwierdzone nieprawid owo ci, bez identyfikacji przyczyn

stwierdzonego stanu oraz bez dostrzegania symptomów niekorzystnych zjawisk

zanim si one zaktywizuj powoduj c niekorzystne skutki, by oby dzia aniem

niepe nym i nieskutecznym. Obok wi c dzia a typowo nadzorczo-kontrolnych

realizujemy równie zadania diagnozuj ce i monitoruj ce ochron pracy. Maj one

na celu zbadanie sytuacji w wybranych jej obszarach, ustalenie skali i rodzaju

wyst puj cych lub mog cych wyst pi problemów oraz zaplanowanie i podj cie

dzia a zapobiegawczych. Z tych wzgl dów m.in. opracowano, po raz pierwszy w

2000 r., d ugofalowy program dzia ania na lata 2001-2003, ujmuj cy tematy

aktualnie strategiczne dla ochrony pracy.

Poszukujemy nowych form oddzia ywania na pracodawców, w tym równie

form pozakontrolnych, wychodz c z za o enia, e metody represyjne ju nie s

wystarczaj ce. Podstawowe pytanie dotyczy proporcji w anga owaniu potencja u

inspekcji pracy w prowadzenie np. poradnictwa w stosunku do dzia alno ci kontrolno-

nadzorczej. Mamy wiadomo , e na wiecie coraz bardziej odchodzi si od metod

represyjnych na rzecz szeroko rozumianej prewencji. W polskich warunkach,

charakterystycznych dla okresu przekszta ce , staramy si wywa a te proporcje.

Du wag przyk adamy do dzia a promuj cych systemowe zarz dzaniebezpiecze stwem pracy w przedsi biorstwie. W krajach UE ju przed wieloma

laty dowiedziono, e w a ciwe zarz dzanie jest najskuteczniejszym sposobem

zapewnienia odpowiednio wysokiego poziomu bezpiecze stwa pracy,

odpowiadaj cego spo ecznym oczekiwaniom oraz uzyskania pozytywnych efektów

ekonomicznych w skali poszczególnych podmiotów gospodarczych i ca ego pa stwa.

340

Bardzo wa nym elementem zarz dzania bezpiecze stwem pracy jest ocena,dokumentowanie i informowanie pracowników o ryzyku zawodowym, które

wi e si z wykonywan prac . Dotychczasowe wywi zywanie si pracodawców z

tego obowi zku budzi powa ne zastrze enia. Pracodawcy, cz sto nie radz c sobie z

tym problemem, w ogóle nie podejmuj stosownych dzia a lub podejmowane przez

nich dzia ania maj charakter wy cznie formalnego wywi zania si z na o onego

prawem obowi zku.

Du e nadzieje wi emy wi c z wprowadzeniem metodyki kontroli z zastosowaniem list kontrolnych, która umo liwia równie pracodawcom

identyfikacj zagro e i ocen stopnia przestrzegania prawa pracy w ich firmach.

Stan ochrony pracy oceniamy zarówno na podstawie kszta towania si

podstawowych wska ników zagro e zawodowych i ich skutków, jak

i praworz dno ci w stosunkach pracy. Analiza wska ników wypadków przy pracy,

chorób zawodowych, zatrudnienia w warunkach zagro enia zawodowego,

szczególnie w d u szych przedzia ach czasowych, pozwala w miar obiektywnie

oceni sytuacj odno nie bezpiecze stwa i higieny pracy i okre li jej trendy w skali

ogólnokrajowej. Bardziej z o ona jest globalna ocena przestrzegania praworz dno ci

w stosunkach pracy.

Analiza statystyki publicznej (GUS) na przestrzeni lat 1991-2001 pozwala

na ostro ny optymizm odno nie stanu bezpiecze stwa i higieny pracy w kraju.

Utrzymuje si spadkowy trend liczby wypadków przy pracy oraz liczby

poszkodowanych w wypadkach, która w 2001 r. wynios a 85 275 osób. Jest to

najni sza liczba osób poszkodowanych w wypadkach przy pracy na przestrzeni

ostatnich jedenastu lat.

Nast pi spadek wska nika cz sto ci (liczba poszkodowanych na 1 000

pracuj cych) wszystkich rodzajów wypadków. W 2001 r. wska niki wypadków

ogó em (7,72), wypadków miertelnych (0,050) oraz wypadków ci kich (0,10)

osi gn y najni szy poziom na przestrzeni lat 1991-2001.

Wspó czynnik zachorowalno ci na choroby zawodowe (liczba chorób

zawodowych na 100 tys. zatrudnionych) w 2001 r. wyniós 63,2 i jest to równie

najni szy wska nik na przestrzeni ostatnich jedenastu lat.

Dane Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Spo ecznego wskazuj na

symptomy poprawy bezpiecze stwa i higieny pracy w rolnictwie indywidualnym.

341

W 2001 r. rolnicy indywidualni zg osili 48 643 zdarzenia wypadkowe, tj. 1,3%

mniej ni w 2000 r. Wska nik cz stotliwo ci wypadków przy pracy rolniczej ogó em

(liczba wypadków na 1000 ubezpieczonych rolników) osi gn 20,1 i jest najni szy od

1992 r. Na tym samym poziomie (0,15) w latach 2000 i 2001 utrzyma si wska nik

cz stotliwo ci wypadków miertelnych i by ni szy ni w 1999 r. (0,18). W 2001 r.

liczba przyznanych przez KRUS odszkodowa zwi zanych z chorobamizawodowymi wynios a 113 i by a ni sza ni w 1999 r. (142 ) i 2000 r. (116).

Dostrzegamy, e wyst puj równie , cho w skali dalekiej od oczekiwa , inne

symptomy pozytywne. Zaliczamy do nich m.in. wyra ny spadek na przestrzeni

ostatnich lat nieprawid owo ci o najwi kszym ci arze gatunkowym, czyli

stwarzaj cych bezpo rednie zagro enie dla ycia lub zdrowia ludzi, co znajduje

odzwierciedlenie w malej cej liczbie wydawanych przez inspektorów pracy decyzji

wstrzymania prac oraz skierowania pracowników do innych prac.

Globalne dane statystyki publicznej dotycz cej bezpiecze stwa i higieny pracy

pozwalaj ce na umiarkowany optymizm, jak wszelkie u rednienia nie mog

przes ania faktu, e w niektórych rodzajach dzia alno ci gospodarczej od wielu lat

utrzymuje si niezadowalaj cy stan bezpiecze stwa pracy. Dowodem na to jest

zarówno analiza statystyki publicznej dotycz cej wybranych sekcji dzia alno ci

gospodarczej, jak i wyniki dzia alno ci kontrolnej Pa stwowej Inspekcji Pracy w

latach 1999-2001.

Przyk adem jest:

Górnictwo i kopalnictwo. Wyst puje spadkowa tendencja wska nika

cz stotliwo ci wypadków ogó em - 15,4 w 2001 r., (cho pozostaje on

najwy szy w kraju, przewy szaj c 2-krotnie wska nik przeci tny dla ca ej

gospodarki), a szczególnie wska nika wypadków ci kich (0,09 w 2001 r.),

który jest nieco ni szy ni przeci tny dla ca ej gospodarki. Na niezmiennie

bardzo wysokim poziomie (0,143 w 2001 r.) utrzymuje si natomiast wska nik

wypadków miertelnych. Bardzo wysoki (460,7 w 2001 r.) jest równie

wska nik zachorowalno ci na choroby zawodowe w górnictwie w gla

kamiennego i brunatnego.

Budownictwo. Wska niki cz sto ci wypadków ogó em, miertelnych i

ci kich utrzymuj si na bardzo wysokim poziomie. Wska nik wypadków

miertelnych w budownictwie pozostaje na poziomie wska nika dla górnictwa

i kopalnictwa i ponad 2,5-krotnie przewy sza wska nik dla ca ej dzia alno ci

342

produkcyjnej. Wska nik wypadków ci kich od trzech lat pozostaje na

niezmiennym poziomie (0,25 ), 2,5-krotnie wi kszym ni dla ca ej gospodarki

narodowej, znacznie przewy szaj c wska niki wyst puj ce w ca ej

dzia alno ci produkcyjnej oraz górnictwie i kopalnictwie.

Rolnictwo indywidualne. Wska nik cz stotliwo ci wypadków ogó em, cho

osi gn w 2001 r. najni sz od 10 lat warto , jest zdecydowanie wy szy ni

w tak wypadkogennych sekcjach dzia alno ci gospodarczej jak górnictwo

i kopalnictwo czy budownictwo. Równie wska nik cz stotliwo ci wypadków

miertelnych przewy sza warto ci wska ników w wymienionych bran ach.

Spraw niezwykle niepokoj c jest utrzymuj cy si wysoki poziom zagro edla zdrowia i ycia dzieci, którym rodzice i opiekunowie powierzaj ró ne

prace w gospodarstwach rolnych. Wed ug danych KRUS liczba zg oszonych

w 2001 r. wypadków z udzia em dzieci wynios a 1 456 i by a wy sza o 4,2%

ni w 2000 r. W wypadkach tych mier ponios o 5 dzieci.Wed ug danych KRUS, w rolnictwie indywidualnym zmniejszy si wp yw na

wypadki „czynnika ludzkiego" (lekcewa enie zagro e , po piech, ba agan itp.) wzrós

za czynnika „technicznego" (stan maszyn, urz dze , narz dzi rolniczych,

budynków). Wi e si to z kondycj ekonomiczn rolników.

Niezadowalaj cy stan bezpiecze stwa i higieny pracy w przyk adowo wymienionych sekcjach

dzia alno ci gospodarczej potwierdzaj wyniki kontroli PIP omówione szczegó owo w rozdziale IV

Sprawozdania pt. „PRZESTRZEGANIE PRAWA PRACY, W TYM BEZPIECZE STWA I HIGIENYPRACY, W WIETLE PRZEPROWADZONYCH KONTROLI”.

Jak ju wspomniano, bardziej z o ona jest ocena dotycz ca przestrzegania

praworz dno ci w stosunkach pracy. Dokonuj c tej oceny opieramy si g ównie na

analizie wyników dzia alno ci kontrolno-nadzorczej oraz skarg nap ywaj cych do PIP

i prowadzonym przez nasz urz d poradnictwie prawnym - zarówno w aspekcie

przedmiotowym, jak i ilo ciowym. Analizy powy sze wskazuj , e stan

praworz dno ci w stosunkach pracy w kraju oceniamy ogólnie jako niezadowalaj cy,

a w niektórych obszarach zdecydowanie z y.

Specyficznym zjawiskiem dla okresu transformacji spo eczno-gospodarczej

jest znaczny wzrost liczby skarg pracowniczych sk adanych do inspekcji pracy – z

ok. 8 tys. w 1991 r. do prawie 34 tys. w 2000 r. i 35 tys. w 2001 r. Spowodowane to

343

jest g ównie przej ciem do gospodarki wolnorynkowej, g bokimi zmianami w prawo-

dawstwie pracy oraz nieznajomo ci obowi zuj cego prawa przez pracodawców.

Corocznie ponad 80% skarg uznawanych jest przez inspektorów pracy za zasadne.

Wzrostowi liczby skarg pracowniczych towarzyszy znacznie zwi kszone

zapotrzebowanie na porady prawne. Ich liczba wzros a z ok. 120 tys. w 1991 r. do

ponad 1,1 mln w 2000 r. i ponad 1,3 mln w 2001 r. Corocznie ponad 65% porad

udzielonych jest pracownikom, ok. 25% pracodawcom, pozosta e – zwi zkom

zawodowym i innym organom.

Sprostanie spo ecznemu zapotrzebowaniu na aktualn i rzeteln informacj

prawn , udzielan przez inspekcj pracy bezp atnie, stanowi wa ny aspekt

dzia alno ci naszej instytucji. Stanowi równocze nie powa ny dylemat, z powodu

ograniczonych si i rodków, pozwalaj cych przy maksymalnym zaanga owaniu

obj corocznie kontrolami 4-5% zak adów pracy pozostaj cych w nadzorze PIP.

Analiza ilo ciowa i przedmiotowa skarg pracowniczych zg aszanych do PIP

oraz udzielanych przez urz d porad prawnych stanowi istotne ród o informacji

potwierdzaj cych znaczn skal nieprawid owo ci dotycz cych praworz dno ci w

stosunkach pracy i wskazuj cych obszary narusze prawa. Podstawowym

przedmiotem skarg oraz porad zasi ganych przez pracowników s wynagrodzenia

za prac i inne wiadczenia nale ne pracownikowi oraz stosunek pracy.

Z dzia alno ci dot. badania skarg oraz wiadczonych przez urz d porad mo na

równie wyci gn wniosek, e znaczna cz narusze prawa pracy pozostaje

nieujawniona. Do twierdzenia takiego upowa nia fakt, e corocznie gros skarg

sk adanych jest w okresie wypowiedzenia, po rozwi zaniu stosunku pracy lub przez

osoby trzecie. Aktualnie zatrudnieni staraj si natomiast sk ada skargi anonimowo.

Symptomatyczny jest równie znikomy odsetek skarg dotycz cych bezpiecze stwa

pracy. Dowodzi to, e sytuacja na rynku pracy (wysokie bezrobocie) generuje

patologiczne zjawiska w sferze ochrony pracy. Pracownicy, aby otrzyma i utrzyma

prac , przystaj na ka de jej warunki.

Kontrole przestrzegania praworz dno ci w stosunkach pracy przeprowadzone

w 2001 r. wykaza y niepokoj c stabilno z ej sytuacji, a niekiedy nawet dalsze jej

pogorszenie odno nie :

terminowo ci i prawid owo ci wyp acania wynagrodzenia za prac i innych wiadcze . Coraz cz ciej wynagrodzenie wyp aca si w ratach lub zani a

jego wysoko . rednia kwota niewyp aconych nale no ci (przypadaj ca na

344

1 poszkodowanego) wzros a z 775 z w 2000 r. do 1 039 z w 2001 r. W tym

samym okresie odsetek kontrolowanych pracodawców naruszaj cych przepisy

dot. wyp aty wynagrodzenia wzrós z 46,6% do 62%;

wykonywania orzecze s dów pracy. W 2001 r. odsetek kontrolowanych

pracodawców niewykonuj cych prawomocnych orzecze s dów pracy wyniós

56% (48,5% w 2000 r.);

przestrzegania przepisów zawartych w zak adowych uk adach zbiorowychpracy. Pogorszeniu uleg o zw aszcza wyp acanie wiadcze wynikaj cych z

uk adu. W 2001 r. 50% kontrolowanych pracodawców nie wyp aca o w

terminie wynagrodze , premii, nagród jubileuszowych, zani a o wysoko

odpraw i odszkodowa w przypadku rozwi zania stosunku pracy z

pracownikami z przyczyn dotycz cych pracodawcy (w 2000 r. - 38%). W

zak adach, gdzie obowi zywa y uk ady przekszta cone z porozumie

p acowych i umów zbiorowych, cz sto stwierdzano (40% pracodawców; w

2000 r. – 32%) nieprawid owo ci wynikaj ce z niestosowania powszechnie

obowi zuj cych przepisów prawa pracy w miejsce mniej korzystnych

postanowie zawartych w tych uk adach.

Pewnemu zmniejszeniu uleg o natomiast naruszanie prawa odno nie:

udzielania urlopów wypoczynkowych;ochrony pracy m odocianych (poprawa nie dotyczy jednak wyp aty

wynagrodzenia przys uguj cego m odocianym).Niezadowalaj cy stan praworz dno ci w stosunkach pracy omówiony zosta szczegó owo w

rozdziale IV niniejszego dokumentu pt. „PRZESTRZEGANIE PRAWA PRACY, W TYM BEZPIECZE STWA I HIGIENY PRACY, W WIETLE PRZEPROWADZONYCH KONTROLI."

Istotnym elementem oceny praworz dno ci w stosunkach pracy jest

zmieniaj cy si charakter narusze prawa. Nadal wyst puje zatrudnianie „na czarno",

czyli bez zawierania jakiejkolwiek umowy i bez ponoszenia przez pracodawc

kosztów zwi zanych z pracowniczym stosunkiem pracy. Rozszerza si na coraz

nowe bran e tzw. samozatrudnianie. Polega ono na sk anianiu pracowników do

rejestrowania samodzielnej dzia alno ci gospodarczej, a nast pnie na powierzaniu im

dotychczasowej pracy w ramach umów cywilnoprawnych, mimo e praca jest

faktycznie wykonywana w warunkach okre lonych w art. 22 §1 Kodeksu pracy.

Dzia ania takie szczególnie cz sto maj miejsce w budownictwie i transporcie.

345

Szeroko wyst puje tak e zjawisko kierowania pracowników na urlopy bezp atnew okresie braku zapotrzebowania na ich prac . W dalszym ci gu wyst puje, a

nawet jest „doskonalone” zast powanie dzia a ewidentnie bezprawnych dzia aniami

na granicy prawa lub wykorzystywanie wszelkich luk prawnych i sytuacji na rynku

pracy. Np. zamiast fa szowania ewidencji czasu pracy zawiera si umowy, w których

czas pracy pracownika jest okre lany wymiarem jego zada , mimo e ich realizacja

w ramach obowi zuj cych norm czasu pracy nie jest mo liwa. Zatrudnia si

pracowników w godzinach nadliczbowych, w niedziele, wi ta oraz w dni wolne od

pracy niewyp acaj c zwi kszonego wynagrodzenia, a w najlepszym razie daj c inne

gratyfikacje. Sprawy te pozostaj oczywi cie poza oficjaln dokumentacj czasu

pracy i p acow . Do dzia a takich nale y równie stosowany coraz cz ciej tzw.

„trójstronny stosunek pracy” polegaj cy na tym, e jedna ze stron zawiera umowy

cywilnoprawne z osobami fizycznymi, a nast pnie podnajmuje je innemu podmiotowi

gospodarczemu, w którym faktycznie wykonuj prac .

Nieprawid owo ciom tym trudno jest przeciwdzia a , gdy ze wzgl dów

ekonomicznych dochodzi tu do swoistego porozumienia pomi dzy pracodawcami i

pracobiorcami. Uk ad ten zazwyczaj funkcjonuje i nie jest przez strony

kwestionowany a do momentu, gdy nawet na takich warunkach pracobiorcy nie

otrzymaj w ogóle, na czas lub w ustalonej wysoko ci wynagrodzenia, a szczególnie

gdy prac strac .

Na przestrzeni lat 1995-2001 wyst puje sta a tendencja wzrostu udzia u w ogólnej liczbie stwierdzonych wykrocze przeciwko prawom pracownika(bezpiecze stwo i higiena pracy oraz praworz dno w stosunkach pracy),wykrocze dotycz cych praworz dno ci. Wykroczenia te w 1995 r. stanowi y 17%

ogó u, a w 2001 r. ju 39%.

W ocenie Pa stwowej Inspekcji Pracy istotnymi czynnikami rzutuj cyminiekorzystnie na stan ochrony pracy w Polsce s : stan finansów publicznych,g bokie - a w wielu regionach kraju strukturalne - bezrobocie, s abakoniunktura gospodarcza i zwi zana z ni mizerna kondycja ekonomicznawielu pracodawców.

Ochrona pracy jest sfer szczególnie wra liw na powy sze czynniki.

Pracodawcy funkcjonuj cy na granicy, a nawet okresowo poni ej, rentowno ci

bardzo cz sto obszar ten postrzegaj jako zbyt kosztowny, a jednocze nie

naj atwiejszy do czynienia „oszcz dno ci”. Z regu y, przy z ej koniunkturze, nie

346

inwestuj w co , w czym nie dostrzegaj bezpo rednich i natychmiastowych

zwi zków z popraw kondycji ekonomicznej ich przedsi biorstw. Do takich wed ug

nich obszarów w zakresie bezpiecze stwa i higieny pracy nale y wi c przyk adowo

przygotowanie pracowników do pracy (szkolenia w dziedzinie bhp, profilaktyczne

badania lekarskie), ocena i informowanie pracowników o wyst puj cym ryzyku

zawodowym, badania i pomiary rodowiska pracy. S aba kondycja ekonomiczna

wielu pracodawców po czona, w ich ocenie, ze zbyt wysokimi kosztami zatrudniania

pracowników oraz zb dn acz kosztown i pracoch onn biurokracj sk ania do

pozornie atwych dzia a „oszcz dno ciowych” odno nie uprawnie pracowniczych.

Niech tnie wi c zwi kszaj zatrudnienie, zmierzaj c raczej do utrzymywania go

nawet poni ej minimum, niezb dnego do zapewnienia funkcjonowania zak adu bez

naruszania przepisów prawa pracy. Omijaj przepisy dotycz ce czasu pracy,

wynagrodze i innych wiadcze nale nych pracownikom, urlopów itp. „obci e ”.

Z drugiej strony sytuacja na rynku pracy powoduje, e pracownicy gotowi s

do wiadczenia pracy na praktycznie ka dych warunkach. Zgodnie z hierarchi

potrzeb ludzie d do zaspokojenia przede wszystkim i w pierwszej kolejno ci

potrzeb egzystencjalnych. Zainteresowani s przede wszystkim zdobyciem miejsca

pracy daj cego chocia by minimalne podstawy do utrzymania siebie i najbli szych.

Dlatego te najcz ciej przedmiotem skarg oraz porad zasi ganych w PIP przez

pracobiorców - i to g ównie przez by ych lub pozostaj cych w okresie wypowiedzenia

- jest przede wszystkim wynagrodzenie za prac i inne wiadczenia oraz zwolnienia z

pracy z przyczyn dotycz cych pracodawcy. Zupe ny za margines stanowi

bezpieczne i higieniczne warunki pracy. Zastrze enia do nich zg aszane s

najcz ciej jako aspekt sprawy, maj cy dodatkowo wiadczy przeciwko by emu

pracodawcy.

Niepokój Pa stwowej Inspekcji Pracy budz równie rysuj ce si zjawiska ju

niekorzystnie rzutuj ce na ochron pracy, których oddzia ywanie w niedalekiej

przysz o ci mo e by du o bardziej dotkliwe. Dotyczy to podmiotów funkcjonuj cych

w bran ach, które podlegaj procesom restrukturyzacji i przekszta cew asno ciowych (np. górnictwo, hutnictwo, Polskie Koleje Pa stwowe) oraz

podlega y g bokim reformom systemowym (np. ochrona zdrowia, o wiata). Do

zagadnie takich nale y np. restrukturyzacja (oznaczaj ca na ogó redukcj )

zatrudnienia. Niestety ograniczenie to przybiera niekiedy rozmiary wykluczaj ce

funkcjonowanie przedsi biorstwa zgodnie z przepisami bezpiecze stwa (np.

347

minimalna obsada ilo ciowa oraz konieczno zatrudnienia pracowników z

niezb dnymi kwalifikacjami i do wiadczeniem w górnictwie, hutnictwie, kolejnictwie)

lub przepisami reguluj cymi praworz dno w stosunkach pracy (czas pracy, urlopy,

dy ury w ochronie zdrowia, wyp ata wynagrodze i innych wiadcze w szko ach).

Wed ug inspektorów pracy w wielu jednak przypadkach do naruszenia prawa

pracy dochodzi tak e z powodu nieznajomo ci uregulowa prawnych b d niskiej

kultury prawnej pracodawcy. Czasem jest to wynik z ej woli i ch odnej kalkulacji.

Dotyczy to np. " wi kszej op acalno ci " zap acenia mandatu karnego lub grzywny

orzeczonej przez s d ni regulowania nale no ci pracowniczych zgodnie z

przepisami. Innym przyk adem jest zatrudnianie m odocianych i traktowanie ich jako

praktycznie bezp atnych pracowników bez ogranicze co do rodzaju czy czasu

pracy. Elementem sprzyjaj cym takim praktykom jest zainteresowanie m odocianych

i ich opiekunów mo liwo ci zdobycia zawodu oraz to, e ka dy pracodawca

spe niaj cy wymagane minimum warunków, mo e zatrudni dowoln liczb

m odocianych, bez wzgl du na warunki pracy.

* * *

Warunkiem trwa ej poprawy stanu ochrony pracy w Polsce jest zdecydowana

poprawa sytuacji gospodarczej kraju, ustanowienie stabilnego, spójnego prawa pracy

oraz konsekwentne, rygorystyczne egzekwowanie jego przestrzegania.

Istniej ca sytuacja wskazuje na wyst powanie wielu nierozwi zanych

problemów, wymagaj cych podj cia systemowych i skoordynowanych dzia arz du, zwi zków zawodowych, organizacji pracodawców, naukowców, organów

nadzoru i kontroli warunków pracy.

Wyst puje potrzeba pilnej nowelizacji Kodeksu pracy, wydanych na jego

podstawie przepisów wykonawczych oraz niektórych innych przepisów (np. ustawy o

zak adach opieki zdrowotnej) - w celu usuni cia luk prawnych, w tpliwo ci

interpretacyjnych, uproszczenia, a tak e dostosowania do istniej cej struktury

podmiotów gospodarczych, g ównie specyfiki ma ych zak adów pracy. Dotyczy to

przede wszystkim takich zagadnie jak: czas pracy, urlopy wypoczynkowe,

obliczanie wiadcze nale nych pracownikowi, w tym wiadcze z ubezpieczenia

spo ecznego.

348

Dba o o warunki pracy i przestrzeganie praworz dno ci musi sipracodawcom op aca . Brak tej dba o ci musi za by dla nich kosztowny.

Dlatego:

kluczowe znaczenie ma wprowadzenie systemowych rozwi za

motywuj cych pracodawców do podejmowania dzia a na rzecz ochrony

pracy, g ównie zró nicowanie sk adki na ubezpieczenie wypadkowe,

w zale no ci od kategorii ryzyka zawodowego wyst puj cego w danej bran y

lub zak adzie;

pracodawcy powinni zacz prowadzi rachunek strat i zysków zwi zanychz poziomem warunków pracy w ich przedsi biorstwach. Np. wiarygodna

ewidencja kosztów wypadków przy pracy powinna im u wiadomi , e

minimalizowanie nak adów finansowych na dzia ania profilaktyczne prowadzi

do wielu tragedii ludzi, olbrzymich strat spo ecznych, a w ostatecznym

rachunku wp ywa równie niekorzystnie na ich przedsi biorstwo.

Wielk rol do odegrania ma wprowadzanie przez pracodawców systemowych

rozwi za w zakresie bezpiecze stwa pracy - g ównie systemowego zarz dzaniabezpiecze stwem pracy.

Nale y d y do zmiany postrzegania zagadnie ochrony pracy przez ogó

spo ecze stwa i kszta towania nawyków bezpiecznego stylu ycia. Cz ste,

szczególnie w ród nowych pracodawców, jest b dne przekonanie, e inwestowanie

w ochron pracy to dzia alno zb dna, podwy szaj ca koszty, a wi c uszczuplaj ca

zysk. W ród pracowników natomiast nie nale y do rzadko ci ostentacyjne

lekcewa enie zagro e oraz ryzykanctwo.

Wielk rol ma tu do odegrania popularyzacja ochrony pracy i bezpiecznych zachowa w jak najszerszych kr gach spo ecze stwa, z

uwzgl dnieniem rolnictwa indywidualnego, m.in.:

inspirowanie i motywowanie mediów do podejmowania problematyki ochrony

pracy,

organizowanie kampanii informacyjno-promocyjnych, konferencji naukowych,

ogólnopolskich i regionalnych konkursów.

349

Dostrzegamy równie konieczno sta ego doskonalenia dzia a w celu

usprawnienia pracy Pa stwowej Inspekcji Pracy oraz jako ci i skuteczno cisprawowanego przez ni nadzoru. Dzia ania te to m.in.:

opracowanie, obok rocznego, wieloletniego programu promocji ochronypracy - podobnie jak ma to miejsce w odniesieniu do dzia a kontrolno-

nadzorczych - realizowanego we wspó pracy z partnerami spo ecznymi oraz

mediami,

doskonalenie wspó pracy z instytucjami, organami, organizacjami i

placówkami naukowo-badawczymi, w szczególno ci:

z innymi organami nadzoru i kontroli warunków pracy w celu po czenia si

(wykorzystania zasobów, jakimi dysponuj poszczególne organy,

wykorzystania posiadanych do wiadcze i informacji) oraz unikni cia

dublowania dzia a wywo uj cego s uszne zastrze enia pracodawców - w

ramach zawartych porozumie o wspó pracy;

z Ministerstwem Pracy i Polityki Spo ecznej oraz Centralnym Instytutem

Ochrony Pracy, m.in. odno nie wspomagania polskich przedsi biorców we

wprowadzaniu systemowych rozwi za w zakresie zarz dzania

bezpiecze stwem pracy, z uwzgl dnieniem oceny, dokumentowania i

informowania pracowników o ryzyku zawodowym,

na forum Rady ds. Bezpiecze stwa Pracy w Budownictwie przy G ównym

Inspektorze Pracy w celu opracowania i wdro enia wielokierunkowych

dzia a , które pozwol osi gn wyra n i trwa popraw

bezpiecze stwa pracy w tej bran y,

w ramach porozumienia w sprawie wspó pracy na rzecz poprawy stanu

bhp w rolnictwie indywidualnym, sygnatariuszami którego obok PIP s

naczelne i centralne organy pa stwa, zwi zki i organizacje pracowników i

pracodawców, stowarzyszenia i agencje dzia aj ce w sferze rolnictwa;

doskonalenie metodyki kontroli z zastosowaniem list kontrolnych, jako

instrumentu usprawniaj cego dzia ania inspektora pracy oraz

wspomagaj cego dzia ania pracodawców na rzecz ochrony pracy,

rozwijanie dzia a o charakterze doradczym, przez m.in.:

rozszerzanie kampanii promocyjnej „Przestrzeganie prawa pracy w ma ych

zak adach", umo liwiaj cej pracodawcom uzyskanie wiadectwa PIP

potwierdzaj cego dostosowanie zak adu do wymogów prawa pracy,

350

nadanie pierwszej kontroli inspektora pracy, szczególnie w ma ych nowo

powsta ych zak adach, charakteru przede wszystkim doradczego,

opracowanie pakietów informacyjno-edukacyjnych wspomagaj cych

wprowadzenie skutecznych dzia a profilaktycznych, zaadresowanych

g ównie do pracodawców dzia aj cych w ma ych zak adach bran

charakteryzuj cych si szczególnym nasileniem zagro e ,

podnoszenie poziomu kadry PIP, m.in. poprzez doskonalenie:

systemu naboru nowych pracowników i obsady kluczowych stanowisk;

szkole wewn trznych z uwzgl dnieniem: najnowszych technologii

i rozwi za stosowanych w dziedzinie bezpiecze stwa pracy oraz

najlepszych do wiadcze odno nie funkcjonowania innych organów

nadzoru i kontroli warunków pracy;

wspó pracy z mi dzynarodowymi instytucjami zajmuj cymi si

problematyk ochrony pracy oraz inspekcjami pracy krajów europejskich.

W oddzia ywaniu na pracodawców rozpoczynaj cych dzia alnob dziemy w wi kszym stopniu stosowa rodki o charakterze doradczym orazinformacyjno-edukacyjnym. Jednak gdy dzia ania takie oka si

niewystarczaj ce, w szczególno ci wobec ra cego i uporczywego amania prawa,

PIP konsekwentnie stosowa b dzie równie pozostaj ce w jej dyspozycji dzia ania

represyjne, w tym:

zawiadomienia prokuratury o podejrzeniu pope nienia czynu nosz cego

znamiona przest pstwa,

wnoszenie do uprawnionych organów o poddanie dodatkowym

egzaminom lub wr cz pozbawienie uprawnie do wykonywania zawodu

osób uporczywie i ra co niewywi zuj cych si z obowi zków lub

naruszaj cych przepisy z dziedziny bezpiecze stwa i higieny pracy.

Pa stwowa Inspekcja Pracy zg asza gotowo wspó pracy i zaanga owania

si , na miar posiadanych si i rodków, w realizacj przedsi wzi dotycz cych

systemowych dzia a w dziedzinie ochrony pracy w Polsce.

Dzia ania zmierzaj ce do doskonalenia pracy urz du znajd swoje

odzwierciedlenie w planach pracy PIP na lata nast pne oraz w konkretnej ich

realizacji.

351

Za cznik nr 1

PRZEPISY OCHRONY PRACY

A. Prawne podstawy dzia ania Pa stwowej Inspekcji Pracy w 2001 r.

Lp. Rodzaj i tytu przepisu Datauchwalenia

Dataobowi zywania

Miejsceopublikowania

1 2 3 4 5

1. Ustawa o Pa stwowej Inspekcji Pracy. 06.03.1981

24.08.2001

21.12.2001

14.03.1981

01.01.2002

01.07.2002

j.t. Dz.U. 2001 Nr 124, poz. 1362zm.:Dz.U. 2001 Nr 128, poz. 1405.Dz.U. 2001 Nr 154, poz. 1800

2. Ustawa – Kodeks pracy. 26.06.1974 01.01.1975 j.t. Dz.U. 1998Nr 21, poz. 94ze zmian.

3. Ustawa – Kodeks wykrocze 20.05.1971

28.08.1998

24.08.2001

01.01.1972

01.09.1998

17.10.2001

Dz.U. 1971 Nr 12, poz. 114ze zmian. – w tym: Dz.U. Nr 113,poz. 717Dz.U. Nr 106,poz. 1149

4. Ustawa – Kodeks post powaniaw sprawach o wykroczenia.Przepisy wprowadzaj ce Kodeks post powania w sprawacho wykroczenia.

24.08.2001

24.08.2001

17.10.2001

17.10.2001

Dz.U. Nr 106,poz. 1148Dz.U. Nr 106,poz. 1149

5. Ustawa – Kodeks post powaniaadministracyjnego.

14.06.1960 01.01.1961 j.t. Dz.U. 2000 Nr 98, poz. 1071

6. Ustawa – Kodeks post powaniacywilnego.

17.11.1964 01.01.1965 Dz.U. 1964 Nr 43, poz. 296ze zmian.

7. Ustawa o post powaniu egzekucyjnymw administracji.

17.06.1966 01.01.1967 jt. Dz.U. 1991Nr 36, poz. 161ze zmian.

8. Ustawa o spo ecznej inspekcji pracy. 24.06.1983

24.07.1985

02.02.1996

28.08.1998

30.06.1983

10.08.1985

02.06.1996

01.09.1998

Dz.U. Nr 35, poz. 163zm.:Dz.U. Nr 35,poz. 162;Dz.U. Nr 24, poz. 110Dz.U. Nr 113,poz. 717

9. Ustawa o zak adowym funduszu wiadcze socjalnych.


1


Dataobowi zywania


1 2 3 4 5

10. Ustawa o pracy na morskich statkachhandlowych.

23.05.1991 09.10.1991 Dz.U. Nr 61,poz. 258ze zmian.

11. Ustawa o rozwi zywaniu sporówzbiorowych.

23.05.1991 26.07.1991 Dz.U. Nr 55,poz. 236ze zmian.

12. Ustawa o rehabilitacji zawodowej i spo ecznej oraz zatrudnianiu osób niepe nosprawnych.


13. Rozporz dzenie Prezesa RadyMinistrów w sprawie zasad wspó -dzia ania organów nadzoru i kontroli warunków pracy z Pa stwowInspekcj Pracy.

22.03.1983 09.04.1983 Dz.U. Nr 19,poz. 83

14. Rozporz dzenie Ministra Pracyi Polityki Socjalnej w sprawie uprawnierzeczoznawców do spraw bezpiecze -stwa i higieny pracy, zasad opiniowaniaprojektów obiektów budowlanych, w których przewiduje si pomieszczeniapracy, oraz trybu powo ywania cz on-ków Komisji Kwalifikacyjnej do Oceny Kandydatów na Rzeczoznawców.

29.05.1996 02.06.1996 Dz.U. Nr 62,poz. 290

15. Rozporz dzenie Ministra Pracyi Polityki Socjalnej w sprawie szczegó-owego trybu post powania w sprawierejestracji uk adów zbiorowych pracyoraz wzoru rejestru tych uk adów.

15.11.1994 26.11.1994 Dz.U. Nr 123,poz. 606

16. Rozporz dzenie Rady Ministróww sprawie ustalania okoliczno cii przyczyn wypadków przy pracy orazsposobu ich dokumentowania, a tak ezakresu informacji zamieszczanychw rejestrze wypadków przy pracy.

28.07.1998 05.10.1998 Dz.U. Nr 115,poz. 744

17. Uchwa a Prezydium Sejmu w sprawienadania statutu Pa stwowej InspekcjiPracy.Uchwa y zmieniaj ce:– Nr 48 Prezydium Sejmu, – Nr 2 Prezydium Sejmu.

07.09.1993

11.07.199515.01.1997

07.09.1993

11.07.199515.01.1997

Biuletyn Urz dowyPIP Nr 6, poz. 30

zm.:Nie publikowanaBiuletyn Urz dowyPIP Nr 1, poz. 1

18. Zarz dzenie Marsza ka Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej w sprawieustalenia siedzib i zakresu w a ciwo citerytorialnej okr gowych inspektoratówpracy.

18.09.2001 18.09.2001 M.P. Nr 34, poz. 549

2


Dataobowi zywania


1 2 3 4 5

19. Zarz dzenie Marsza ka Sejmu Rzeczypospolitej w sprawie ustaleniawzoru legitymacji s u bowejpracowników Pa stwowej InspekcjiPracy wykonuj cych i nadzoruj cychczynno ci kontrolne.

28.09.2001 18.10.2001 M.P. Nr 35, poz. 566

20. Zarz dzenie Nr 7/92 G ównegoInspektora Pracy wprowadzaj ceinstrukcj w sprawie wykonywanianadzoru i kontroli przestrzegania przezzak ady pracy wymaga bezpiecze -stwa i higieny pracy przy konstruowaniui produkcji maszyn, urz dze , narz dzipracy oraz produkcji opakowa .

22.05.1992 22.05.1992 Biuletyn Urz dowyPIP Nr 4, poz. 15

21. Zarz dzenie Nr 3/93 G ównegoInspektora Pracy w sprawie powo aniaKomisji egzaminacyjnej doprzeprowadzania egzaminówpa stwowych uprawniaj cych do wykonywania lub nadzorowaniaczynno ci kontrolnych oraz okre leniazakresu i trybu przeprowadzania tych egzaminów.

26.04.1993

10.11.1994

28.03.1996

29.11.1996

10.12.1998

09.03.1999

16.03.2000

20.04.2000

26.04.1993

10.11.1994

28.03.1996

29.11.1996

10.12.1998

09.02.1999

16.03.2000

20.04.2000

Biuletyn Urz dowyPIP Nr 4, poz. 16 zm.:Biuletyn Urz dowyPIP 1995 Nr 1,poz. 1 Biuletyn Urz dowyPIP Nr 3, poz. 9Biuletyn Urz dowyPIP Nr 6, poz. 23 Biuletyn Urz dowyPIP 1999 Nr 1,poz. 1 Biuletyn Urz dowyPIP Nr 2, poz. 9 Biuletyn Urz dowyPIP Nr 1, poz. 6 Biuletyn Urz dowyPIP Nr 2, poz. 11

22. Zarz dzenie Nr 9/94 G ównegoInspektora Pracy w sprawie ustanowienia Nagrody im. Haliny Krahelskiej za osi gni cia w zakresieochrony pracy i ochrony zdrowiaw rodowisku pracy.

29.08.1994

28.07.1998

22.03.1999

28.05.1999

29.08.1994

28.07.1998

22.03.1999

28.05.1999

Biuletyn Urz dowyPIP Nr 5, poz. 22 zm.:Biuletyn Urz dowyPIP Nr 4, poz. 21 Biuletyn Urz dowyPIP Nr 2, poz. 10 Biuletyn Urz dowyPIP Nr 3, poz. 14

23. Zarz dzenie Nr 10/98 G ównegoInspektora Pracy w sprawie powo aniaKomisji G ównego Inspektora Pracy do Spraw Bezpiecze stwa i Higieny Pracyw Rolnictwie Indywidualnym.

14.10.1998

12.07.1999

26.09.2001

17.06.1998

12.07.1999

27.09.2001

Biuletyn Urz dowyPIP Nr 5, poz. 23 zm.:Biuletyn Urz dowyPIP Nr 4, poz. 23 Biuletyn Urz dowyPIP Nr 3, poz. 31

3


Dataobowi zywania


1 2 3 4 5

24. Zarz dzenie Nr 2/2000 G ównegoInspektora Pracy w sprawie zasadpost powania przy badaniuokoliczno ci i przyczyn wypadkówprzy pracy oraz katastrof.

08.02.2000 01.03.2000 Biuletyn Urz dowyPIP nr 1, poz. 3

25. Zarz dzenie Nr 3/2000 G ównegoInspektora Pracy w sprawie przyznawania nagród za pracenaukowo – badawcze i dyplomowez dziedziny ochrony pracy.

10.03.2000

26.09.2001

10.03.2000

26.09.2001

Biuletyn Urz dowyPIP Nr 1, poz. 4 Biuletyn Urz dowyPIP Nr 3, poz. 33

26. Zarz dzenie Nr 8/2000 G ównegoInspektora Pracy wprowadzaj cewytyczne w sprawie realizacji czynno cikontrolnych zwi zanych z przejmowa-niem do eksploatacji wybudowanychlub przebudowanych zak adów alboich cz ci.


27. Zarz dzenie Nr 12/2000 G ównegoInspektora Pracy w sprawie powo aniacz onków Komisji Kwalifikacyjnej doOceny Kandydatów na Rzeczoznaw-ców oraz jej przewodnicz cego, zast p-cy przewodnicz cego i sekretarza.

31.05.2000

19.05.2001

31.05.2000

19.05.2001

Biuletyn Urz dowyPIP Nr 3, poz. 15 zm.:Biuletyn Urz dowyPIP Nr 2, poz. 16

28. Zarz dzenie Nr 11/2001 G ównegoInspektora Pracy w sprawie powo aniaRady do Spraw Bezpiecze stwa Pracyw Budownictwie przy G ównymInspektorze Pracy oraz zmianiezarz dzenia w sprawie szczegó owejorganizacji i zakresu zada jednostekorganizacyjnych Pa stwowej InspekcjiPracy.

25.06.2001 26.06.2001 Nie publikowane

29. Zarz dzenie Nr 15/2001 G ównegoInspektora Pracy w sprawie trybu wydawania przez Pa stwow InspekcjPracy orzecze o dopuszczeniu statkudo eksploatacji pod wzgl dembezpiecze stwa i higieny pracy.


4

B. Przepisy nowo ustanowione w 2001 r.


Dataobowi zywania


1 2 3 4 5

1. Rozporz dzenie Ministra Edukacji Narodowej w sprawie szczegó owychzasad udzielania nauczycielomurlopów dla dalszego kszta cenia si ,dla celów naukowych, artystycznych,o wiatowych i z innych wa nychprzyczyn oraz ulg i wiadcze zwi -zanych z tym kszta ceniem, a tak eorganów uprawnionych do ich udzielania.

19.12.2000 30.01.2001 Dz.U. 2001 Nr 1, poz. 5

2. Ustawa – Prawo atomowe. 29.11.2000 02.02.200101.01.200219.01.2003

Dz.U. 2001 Nr 3, poz. 18

3. Ustawa o egludze ródl dowej. 21.12.2000 25.04.2001 Dz.U. 2001 Nr 5, poz. 43

4. Rozporz dzenie Ministra Gospodarkiw sprawie dopuszczenia w 2001 r. wyrobów zawieraj cych azbest do produkcji lub do wprowadzenia na polski obszar celny.

03.01.2001 09.02.2001

wyga n. z dniem31.12.2001

Dz.U. Nr 10, poz. 77

5. Ustawa o substancjach i preparatach chemicznych.

11.01.2001 15.05.200115.02.200201.01.2003

Dz.U. 2001 Nr 11, poz. 84

6. Rozporz dzenie Ministra Pracyi Polityki Spo ecznej w sprawie zasad wynagradzania pracownikówPolskiego Centrum Akredytacji.

07.03.2001 01.01.2001 Dz.U. Nr 20,poz. 240

7. Rozporz dzenie Ministra Gospodarkiw sprawie wzoru znaku dozorutechnicznego.

15.03.2001 24.04.2001 Dz.U. Nr 30,poz. 346

8. Rozporz dzenie Ministra Pracyi Polityki Spo ecznej w sprawie trybu post powania w sprawie rejestracji uk adów zbiorowych pracy, prowa-dzenia rejestru uk adów i akt reje-strowych oraz wzorów klauzulrejestracyjnych i kart rejestrowych.

04.04.2001 05.05.2001 Dz.U. Nr 34,poz. 408

9. Rozporz dzenie Ministra Rozwoju Regionalnego i Budownictwaw sprawie wprowadzenia obowi zkustosowania niektórych Polskich Normdla budownictwa.

03.04.2001 17.05.2001 Dz.U. Nr 38,poz. 456

10. Rozporz dzenie Ministra SprawWewn trznych i Administracjiw sprawie wprowadzenia obowi zkustosowania Polskich Norm dotycz -cych amunicji oraz ochronyprzeciwpo arowej.

15.03.2001 17.05.2001 Dz.U. Nr 38,poz. 457

1


Dataobowi zywania


1 2 3 4 5

11. Rozporz dzenie Ministra Pracyi Polityki Spo ecznej w sprawieszczegó owych zasad ustalania orazwysoko ci nale no ci przys uguj cychpracownikowi z tytu u podró ys u bowej poza granicami kraju.

08.05.2001 06.06.2001 Dz.U. Nr 50,poz. 525

12. Rozporz dzenie Ministra Pracyi Polityki Spo ecznej w sprawierealizowania przez nauczycielitygodniowego obowi zkowegowymiaru godzin zaj wychowaw-czych w porze nocnej.

17.05.2001 10.06.2001 Dz.U. Nr 52,poz. 550

13. Ustawa – Prawo ochrony rodowiska. 27.04.2001 01.10.200101.01.2002

Dz.U. Nr 62, poz. 627 i Nr 100,poz. 1085

14. Ustawa o odpadach. 27.04.2001 01.10.2001 Dz.U. Nr 62,poz. 628 i Nr 100,poz. 1085

15. Ustawa o opakowaniach i odpadachopakowaniowych.

11.05.2001 01.01.200201.01.2003

Dz.U. Nr 63, poz. 638

16. Rozporz dzenie Ministra Gospodarkiw sprawie bezpiecze stwa i higieny pracy przy produkcji masy celulozo-wej, papieru i wyrobów z papieru.

29.05.2001 24.07.2001 Dz.U. Nr 64,poz. 651

17. Rozporz dzenie Ministra Sprawiedli-wo ci w sprawie utworzenia s dówpracy, s dów ubezpiecze spo ecz-nych oraz s dów pracy i ubezpieczespo ecznych w s dach okr gowychi s dów pracy w s dach rejonowych.

21.06.2001 01.07.2001 Dz.U. Nr 66,poz. 672

18. Ustawa o wykonywaniu dzia alno cigospodarczej w zakresie wytwarzania i obrotu materia ami wybuchowymi,broni , amunicj oraz wyrobamii technologi o przeznaczeniuwojskowym lub policyjnym.

22.06.2001 01.07.2001 Dz.U. Nr 67,poz. 679

19. Rozporz dzenie Ministra Edukacji Narodowej w sprawie szczegó owychzasad ustalania wynagrodzenia orazekwiwalentu pieni nego za urlopwypoczynkowy nauczycieli.

26.06.2001 18.07.2001 Dz.U. Nr 71,poz. 737

20. Rozporz dzenie Ministra Gospodarkiw sprawie bezpiecze stwa i higieny pracy przy budowie i przebudowieoraz remoncie jednostek p ywaj cych.

30.05.2001 17.10.2001 Dz.U. Nr 73,poz. 770

21. Rozporz dzenie Ministra Pracyi Polityki Spo ecznej w sprawie Komisjido Spraw Uk adów Zbiorowych Pracy.

03.07.2001 02.08.2001 Dz.U. Nr 73,poz. 773

2


Dataobowi zywania


1 2 3 4 5 22. Rozporz dzenie Ministra Gospodarki

w sprawie warunków technicznychdozoru technicznego, jakim powinnyodpowiada przeno niki kabinowei krzese kowe.

10.07.2001 12.08.2001 Dz.U. Nr 77,poz. 827

23. Rozporz dzenie Ministra Gospodarkiw sprawie trybu sprawdzania kwali-fikacji wymaganych przy obs udzei konserwacji urz dze technicznych.

18.07.2001 15.08.2001 Dz.U. Nr 79,poz. 849

24. Rozporz dzenie Ministra rodowiskaw sprawie wprowadzania do powietrzasubstancji zanieczyszczaj cych z pro-cesów technologicznych i operacjitechnicznych.

30.07.2001 08.09.200101.01.2003

utrata mocy30.06.2003

Dz.U. Nr 87, poz. 957

25. Rozporz dzenie Rady Ministróww sprawie ochrony fizycznej mate-ria ów j drowych.

31.07.2001 01.01.2002 Dz.U. Nr 90,poz. 997

26. Rozporz dzenie Ministra Gospodarkiw sprawie bezpiecze stwa i higieny pracy przy wyprawianiu skórsurowych.

09.08.2001 04.10.200104.12.200104.03.2002

Dz.U. Nr 92, poz. 1024

27. Rozporz dzenie Ministra Gospodarkiw sprawie warunków technicznych,jakim powinny odpowiada sieci gazowe.

30.07.2001 12.12.2001 Dz.U. Nr 97,poz. 1055

28. Rozporz dzenie Ministra Gospodarkiw sprawie wymaga , jakim powinienodpowiada plan operacyjno – ratowniczy sporz dzony na wypadekwyst pienia nadzwyczajnego zagro e-nia poza teren, do którego jednostkaorganizacyjna eksploatuj ca instalacjmog c spowodowa nadzwyczajnezagro enie rodowiska posiada tytuprawny.

16.08.2001 26.09.2001


Dz.U. Nr 97, poz. 1056

29. Rozporz dzenie Ministra Gospodarkiw sprawie wymaga , jakim powinienodpowiada plan operacyjno – ratowniczy podejmowanych na w asnym terenie dzia a na wypadeknadzwyczajnych zagro e , oraz szczegó owych zasad jego weryfikacji.

16.08.2001 26.09.2001


Dz.U. Nr 97, poz. 1057

30. Rozporz dzenie Ministra Gospodarkiw sprawie wymaga , jakim powinienodpowiada raport bezpiecze stwa,oraz szczegó owych zasad jego weryfikacji.

16.08.2001 26.09.2001


Dz.U. Nr 97, poz. 1058

31. Ustawa – Prawo o ustroju s dówpowszechnych.

27.07.2001 01.10.200101.01.200201.01.2003

Dz.U. Nr 98, poz. 1070

3


Dataobowi zywania


1 2 3 4 5

32. Ustawa o wprowadzeniu ustawy – Prawo ochrony rodowiska , ustawyo odpadach oraz o zmianie niektórychustaw.

27.07.2001 18.09.200101.10.200101.01.2002

Dz.U. Nr 100,poz. 1085

33. Rozporz dzenie Ministra Edukacji Narodowej w sprawie ustalaniaokresów pracy i innych okresówuprawniaj cych pracowników uczelnido nagrody jubileuszowej oraz zasadjej obliczania i wyp acania.

11.09.2001 05.10.2001 Dz.U. Nr 101,poz. 1094

34. Ustawa – Kodeks post powaniaw sprawach o wykroczenia.

24.08.2001 17.10.2001 Dz.U. Nr 106,poz. 1148

35. Ustawa – Przepisy wprowadzaj ceKodeks post powania w sprawacho wykroczenia.

24.08.2001 17.10.2001 Dz.U. Nr 106,poz. 1049

36. Rozporz dzenie MinistraSprawiedliwo ci w sprawieutworzenia s dów grodzkich.

26.09.2001 15.10.2001 Dz.U. Nr 106,poz. 1160

37. Rozporz dzenie MinistraSprawiedliwo ci w sprawie utworzenias dów pracy i s dów ubezpieczespo ecznych.

26.09.2001 01.10.2001 Dz.U. Nr 106,poz. 1161

38. Rozporz dzenie Ministra Edukacji Narodowej w sprawie warunkówwynagradzania za prac i przyzna-wania innych wiadcze zwi zanychz prac dla pracowników uczelnipa stwowych.

26.09.2001 01.09.2001 Dz.U. Nr 107,poz. 1182

39. Rozporz dzenie Ministra Edukacji Narodowej w sprawie warunkówwynagradzania za prac i przyznawa-nia innych wiadcze zwi zanych z prac dla pracowników zatrudnionychw pa stwowej uczelni zawodowej.

26.09.2001 01.10.2001 Dz.U. Nr 107,poz. 1183

40. Ustawa o restrukturyzacji hutnictwaelaza i stali.

24.08.2001 21.10.200101.01.2002

Dz.U. Nr 111,poz. 1196

41. Rozporz dzenie Ministra Gospodarkiw sprawie bezpiecze stwa i higieny pracy w hutach elaza.

20.09.2001 09.01.2002 Dz.U. 2001 Nr 112, poz. 1202

42. Rozporz dzenie Ministra Rolnictwai Rozwoju Wsi w sprawie bezpiecze -stwa i higieny pracy przy przetwór-stwie ziemniaków.

26.09.2001 09.04.2002 Dz.U. 2001 Nr 112, poz. 1204

43. Rozporz dzenie Ministra rodowiskaw sprawie katalogu odpadów.

27.09.2001 01.01.2002 Dz.U. 2001 Nr 112, poz. 1206

4


Dataobowi zywania


1 2 3 4 5 44. Rozporz dzenie Ministra Gospodarki

w sprawie warunków technicznychdozoru technicznego, jakim powinnyodpowiada zbiorniki bezci nieniowei niskoci nieniowe przeznaczone domagazynowania materia ów ciek ychzapalnych.

18.09.2001 24.10.2001 Dz.U. Nr 113,poz. 1211

45. Ustawa – Prawo wodne. 18.07.2001 01.01.200201.01.2003

Dz.U.2001 Nr 115, poz. 1229

46. Rozporz dzenie Ministra Gospodarkiw sprawie bezpiecze stwa i higieny pracy podczas eksploatacji maszyn i innych urz dze technicznych do robót ziemnych budowlanych i dro-gowych.

20.09.2001 30.10.2001 Dz.U. Nr 118,poz. 1263

47. Rozporz dzenie Ministra Rolnictwai Rozwoju Wsi w sprawie bezpiecze -stwa i higieny pracy przy obs udzezwierz t gospodarskich.

28.09.2001 16.12.2001 Dz.U. Nr 118,poz. 1268

48. Rozporz dzenie Ministra SprawWewn trznych i Administracji w spra-wie zada s u by medycyny pracy.

25.09.2001 30.10.2001 Dz.U. Nr 118,poz. 1270

49. Rozporz dzenie Rady Ministrów w sprawie wymaga zasadniczych dlasprz tu elektrycznego, warunków i trybu dokonywania oceny zgodno cioraz sposobu oznakowania sprz tuelektrycznego.

03.07.2001 01.01.2003 Dz.U. 2001 Nr 120, poz. 1276

50. Rozporz dzenie Ministra Edukacji Narodowej w sprawie szczegó owychzasad ustalania wynagrodzenia za urlop wypoczynkowy nauczycieliakademickich oraz ekwiwalentupieni nego za okres nie wykorzy-stanego urlopu wypoczynkowego.

02.10.2001 01.01.2002 Dz.U. 2001 Nr 121, poz. 1301

51. Rozporz dzenie Ministra Rolnictwai Rozwoju Wsi w sprawie wymagatechnicznych dla opryskiwaczy.

04.10.2001 02.11.2001 Dz.U. Nr 121,poz. 1303

52. Ustawa o czasie pracy kierowców. 24.08.2001 01.01.2003 Dz.U. 2001 Nr 123, poz. 1354

53. Ustawa o ratyfikacji Konwencji Nr 182 Mi dzynarodowej Organizacji Pracydotycz cej zakazu i natychmiasto-wych dzia a na rzecz eliminowanianajgorszych form pracy dzieci, przyj -tej w Genewie dnia 17.06.1999 r.

26.07.2001 14.11.2001 Dz.U. Nr 125,poz. 1364

54. Ustawa o ratyfikacji Konwencji Nr 182 Mi dzynarodowej Organizacji Pracydotycz cej inspekcji warunków pracyi ycia marynarzy, przyj tejw Genewie dnia 22.10.1996 r.

26.07.2001 14.11.2001 Dz.U. Nr 125,poz. 1365

5


Dataobowi zywania


1 2 3 4 5

55. Ustawa o wyrobach medycznych. 27.07.2001 01.01.2002 Dz.U. 2001 Nr 126, poz. 1380

56. Ustawa – Prawo farmaceutyczne. 06.09.2001 15.11.200101.01.2002

Dz.U. Nr 126,poz. 1381

57. Ustawa – Przepisy wprowadzaj ceustaw – Prawo farmaceutyczne,ustaw o wyrobach medycznych orazustaw o Urz dzie RejestracjiProduktów Leczniczych, WyrobówMedycznych i Produktów Biobójczych.

06.09.2001 15.11.200131.12.200101.01.2002

Dz.U. Nr 126,poz. 1382

58. Rozporz dzenie Rady Ministrów w sprawie wymaga zasadniczych dlamaszyn i elementów bezpiecze stwapodlegaj cych ocenie zgodno ci,warunków i trybu dokonywania ocenyzgodno ci oraz sposobu oznakowaniatych maszyn i elementówbezpiecze stwa.

03.07.2001 01.01.2003 Dz.U. 2001 Nr 127, poz. 1391

59. Rozporz dzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu w sprawie szcze-gó owych zasad ustalania okresów pracy i innych okresów uprawniaj -cych nauczyciela do nagrodyjubileuszowej oraz szczegó owychzasad jej obliczania i wyp acania.

30.10.2001 24.11.2001 Dz.U. Nr 128,poz. 1418

60. Rozporz dzenie Ministra Gospodarkiw sprawie bezpiecze stwa i higieny pracy przy produkcji wyrobówgumowych.

15.10.2001 17.05.2002 Dz.U.2001 Nr 131, poz. 1462

61. Rozporz dzenie Ministra ObronyNarodowej w sprawie warunkówtechnicznych, jakim powinny odpo-wiada strzelnice garnizonowe orazich usytuowanie.

04.10.2001 20.12.2001 Dz.U. Nr 132,poz. 1479

62. Rozporz dzenie Ministra Finansóww sprawie wykonania niektórychprzepisów ustawy o post powaniuegzekucyjnym w administracji.

22.11.2001 30.11.2001 Dz.U. Nr 137,poz. 1541

63. Ustawa – Kodeks morski. 18.09.2001 05.06.2002 Dz.U. 2001 Nr 138, poz. 1545

64. Ustawa – Przepisy wprowadzaj ceustaw – Kodeks morski.

18.09.2001 05.06.2002 Dz.U. 2001 Nr 138, poz.1546

65. Rozporz dzenie MinistraInfrastruktury w sprawie dziennikabudowy, monta u i rozbiórki oraz tablicy informacyjnej.

19.11.2001 19.12.2001 Dz.U. Nr 138,poz. 1555

66. Rozporz dzenie Ministra rodowiskaw sprawie stwierdzenia kwalifikacji wzakresie gospodarowania odpadami.

09.11.2001 26.12.2001 Dz.U. Nr 140,poz. 1584

6


Dataobowi zywania


1 2 3 4 5

67. Rozporz dzenie Ministra rodowiskaw sprawie instalacji, których eksplo-atacja wymaga zg oszenia.

20.11.2001 26.12.2001 Dz.U. Nr 140,poz. 1585

68. Rozporz dzenie Rady Ministróww sprawie bezpiecze stwa i znako-wania produktów w ókienniczych.

19.10.2001 18.06.2002 Dz.U. 2001 Nr 144, poz. 1616

69. Rozporz dzenie Rady Ministróww sprawie warunków i trybu dokony-wania oceny zgodno ci oraz sposobuznakowania zabawek.

19.10.2001 01.01.2002 Dz.U. 2001 Nr 144, poz. 1617

70. Rozporz dzenie Rady Ministróww sprawie w a ciwo ci organów i trybu post powania w sprawach o odszko-dowanie i inne wiadczenia pieni neprzys uguj ce z tytu u uszczerbku na zdrowiu oraz w razie mierci ratow-nika odbywaj cego zasadnicz s u bw jednostkach organizacyjnej obrony cywilnej.

13.12.2001 01.01.2002 Dz.U.2001 Nr 144, poz. 1619

71. Rozporz dzenie Prezesa RadyMinistrów w sprawie post powaniawyja niaj cego i dyscyplinarnegowobec urz dników pa stwowych orazw sprawie komisji dyscyplinarnychi rzeczników dyscyplinarnych.

05.12.2001 01.01.2002 Dz.U.2001 Nr 145,poz. 1628

72. Rozporz dzenie Ministra Pracyi Polityki Spo ecznej w sprawieszczegó owych zasad ustalania orazwysoko ci nale no ci przys uguj cychpracownikowi z tytu u podró ys u bowej na obszarze kraju.

19.12.2001 01.01.2002 Dz.U.2001 Nr 151,poz. 1720

73. Rozporz dzenie Ministra Gospodarkiw sprawie wymaga systemu ocenyjako ci produkcji materia ów wybu-chowych, broni, amunicji oraz wyro-bów o przeznaczeniu wojskowym lub policyjnym.

07.12.2001 29.09.2002 Dz.U. 2001 Nr 152, poz. 1730

74. Rozporz dzenie Ministra Pracyi Polityki Spo ecznej w sprawiewykonywania pracy przez cudzo-ziemców bez konieczno ci uzyskaniazezwolenia na prac .

19.12.2001 01.01.2002 Dz.U. 2001 Nr 153, poz. 1765

75. Rozporz dzenie Ministra Pracyi Polityki Spo ecznej w sprawieszczegó owych zasad i trybu wydawania przyrzecze i zezwolena prac cudzoziemców.

19.12.2001 01.01.2002 Dz.U. 2001 Nr 153, poz. 1766

7


Dataobowi zywania


1 2 3 4 5

76. Rozporz dzenie Ministra Pracyi Polityki Spo ecznej w sprawieokre lenia przypadków, w którychprzyrzeczenie i zezwolenie na praccudzoziemca wydawane jest przezwojewod bez wzgl du na sytuacjna lokalnym rynku pracy i kryteria wydawania przyrzecze i zezwolena prac cudzoziemców.

19.12.2001 01.01.2002 Dz.U. 2001 Nr 153, poz. 1767

77. Rozporz dzenie Ministra rodowiskaw sprawie kategorii prac geologicz-nych, kwalifikacji do wykonywania,dozorowania i kierowania tymi pracami oraz sposobu post powaniaw sprawach stwierdzenia kwalifikacji.

19.12.2001 01.01.2002 Dz.U. 2001 Nr 153, poz. 1776

78. Zarz dzenie Marsza ka Sejmu w sprawie ustalenia siedzib i zakresuw a ciwo ci terytorialnej okr gowychinspektoratów pracy.

18.09.2001 18.09.2001 MP Nr 34, poz. 549

79. Zarz dzenie Marsza ka Sejmu w sprawie ustalenia wzoru legitymacjis u bowej pracowników Pa stwowejInspekcji Pracy wykonuj cych lub nadzoruj cych czynno ci kontrolne.

28.09.2001 18.10.2001 MP Nr 35, poz. 566

80. Komunikat Prezesa Zak aduUbezpiecze Spo ecznych w sprawiezasi ku porodowego.

14.02.2001

16.05.2001

14.08.2001

20.11.2001

01.03.2001wyga .

31.05.2001

01.06.2001wyga n.

31.08.2001

01.09.2001wyga n.

30.11.2001

01.12.2001wyga n.

28.02.2002

MP Nr 7, poz. 122

MP Nr 16, poz. 268

MP Nr 27, poz. 452

MP Nr 43, poz. 705

81 . Komunikat Prezesa Zak aduUbezpiecze Spo ecznych w sprawiekwoty zasi ku pogrzebowego.

14.02.2001

16.05.2001

14.08.2001

20.11.2001

01.03.2001wyga n.

31.05.2001

01.06.2001wyga n.

31.08.2001

01.09.2001wyga n.

30.11.2001

01.12.2001wyga n.

28.02.2002

MP Nr 7, poz. 123

MP Nr 16, poz. 270

MP Nr 27, poz. 453

MP Nr 43, poz. 706

8


Dataobowi zywania


1 2 3 4 5

Obwieszczenia wydane w 2001 r.

1. Obwieszczenie Prezesa Zak aduUbezpiecze Spo ecznych w sprawiewska nika waloryzacji podstawywymiaru zasi ku chorobowego

w II kwartale 2001 r.

w III kwartale 2001 r.

w IV kwartale 2002 r.

14.02.2001

16.05.2001

14.08.2001

01.04.2001wyga n.

30.06.2001

01.07.2001wyga n.

30.09.2001

01.10.2001wyga n.

31.12.2001

MP Nr 7, poz. 121

MP Nr 16, poz. 262

MP Nr 27, poz. 449

2. Obwieszczenie Prezesa Kasy Rolni-czego Ubezpieczenia Spo ecznegow sprawie wysoko ci sk adki na ubezpieczenie wypadkowe,chorobowe i macierzy skie

w II kwartale 2001 r.

w III kwartale 2001 r.

w IV kwartale 2001 r.

w I kwartale 2002 r.

19.02.2001

06.06.2001

29.08.2001

24.10.2001

01.04.2001wyga n.

30.06.2001

01.07.2001wyga n.

30.09.2001

01.10.2001wyga n.

31.12.2001

01.01.2002wyga n.

31.03.2002

MP Nr 7, poz. 119

MP Nr 18, poz. 310

MP Nr 30, poz. 505

MP Nr 39, poz. 656

3. Obwieszczenie Ministra Pracy i Polityki Spo ecznej w sprawiepodwy szenia kwot jednorazowychodszkodowa z tytu u wypadków przy pracy i chorób zawodowych.

12.03.2001

05.12.2001

30.03.2001

14.12.2001

MP Nr.10, poz. 162

MP Nr 45, poz. 741

4. Obwieszczenie Ministra Pracy i Polityki Spo ecznej w sprawieog oszenia jednolitego tekstu ustawyo zatrudnieniu i przeciwdzia aniubezrobociu.

24.01.2001 01.01.1995 jt. Dz.U.2001 Nr 6, poz. 56

5. Obwieszczenie Marsza ka Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej w sprawieog oszenia jednolitego tekstu ustawyo Krajowym Rejestrze S dowym.

01.01.2001 20.08.1997 jt. Dz.U.2001Nr 17, poz. 209

9


Dataobowi zywania


1 2 3 4 5

6. Obwieszczenie Marsza ka Sejmu w sprawie og oszenia jednolitegotekstu ustawy o zwi zkach zawo-dowych.

31.05.2001 27.07.1991 jt. Dz.U.2001Nr 79, poz. 854

7. Obwieszczenie Prezesa Rady Ministrów w sprawie jednolitegotekstu ustawy o pracownikach urz dów pa stwowych.

02.08.2001 16.09.1982 jt. Dz.U.2001Nr 86, poz. 953

8. Obwieszczenie Marsza ka Sejmu Rzeczypospolitej w sprawie og o-szenia jednolitego tekstu ustawyo Pa stwowej Inspekcji Pracy.

12.10.2001 06.03.1981 jt. Dz.U.2001Nr 124, poz. 1362

9. Obwieszczenie Marsza ka Sejmu w sprawie og oszenia jednolitegotekstu ustawy o pracownikach samorz dowych.

07.11.2001 27.05.1990 jt. Dz.U.2001Nr 142, poz. 1593

10

C. Zmiany w obowi zuj cych przepisach wprowadzone w 2001 r.


Dataobowi zywania


1 2 3 4 5 1. Rozporz dzenie Ministra Pracy

i Polityki Spo ecznej zmieniaj cerozporz dzenie w sprawie najwy szychdopuszczalnych st e i nat eczynników szkodliwych dla zdrowiaw rodowisku pracy.

02.01.2001 24.07.2001 Dz.U. 2001 Nr 4, poz. 36

2. Ustawa o zmianie ustawy o negocja-cyjnym systemie kszta towaniaprzyrostu przeci tnych wynagrodzeu przedsi biorców oraz o zmianie niektórych ustaw i ustawy o zak adachopieki zdrowotnej.

22.12.2000 01.01.200124.01.2001

Dz.U. 2001 Nr 5, poz. 45

3. Rozporz dzenie Rady Ministrówzmieniaj ce rozporz dzenie w sprawieobj cia przepisami Prawa geologicz-nego i górniczego prowadzeniaokre lonych robót podziemnychz zastosowaniem techniki górniczej.

26.01.2001 15.02.2001 Dz.U. Nr 7, poz. 59

4. Ustawa o zmianie ustawy o systemie ubezpiecze spo ecznych orazniektórych innych ustaw.

11.01.2001 17.02.200118.05.2001

Dz.U. Nr 8, poz. 64

5. Rozporz dzenie Rady Ministrówzmieniaj ce rozporz dzenie w sprawiePolskiej Klasyfikacji Dzia alno ci (PKD).

23.01.2001 03.03.2001 Dz.U. Nr 12,poz. 93

6. Rozporz dzenie Rady Ministrówzmieniaj ce rozporz dzenie w sprawiePolskiej Klasyfikacji Wyrobów i Us ug(PKWiU).

29.01.2001 03.03.2001 Dz.U. Nr 12,poz. 94

7. Rozporz dzenie Ministra Gospodarkizmieniaj ce rozporz dzenie w sprawiebezpiecze stwa i higieny pracy, prowa-dzenia ruchu oraz specjalistycznegozabezpieczenia przeciwpo arowegow podziemnych zak adach górniczych.

06.02.2001 15.03.2001 Dz.U. Nr 14,poz. 130

8. Rozporz dzenie Ministra Sprawiedli-wo ci zmieniaj ce rozporz dzeniew sprawie utworzenia s dów pracy, s dów ubezpiecze spo ecznychoraz s dów pracy i ubezpieczespo ecznych w s dach okr gowychi s dów pracy w s dach rejonowych.

15.02.2001

13.08.2001

01.03.2001

01.09.2001

straci o moc01.10.2001

Dz.U. Nr 14, poz. 136

Dz.U. Nr 89, poz. 982

Dz.U. Nr 106,poz. 1161

9. Rozporz dzenie Ministra Transportui Gospodarki Morskiej zmieniaj cerozporz dzenie w sprawie przewozudrogowego materia ówniebezpiecznych.

09.02.2001 15.03.2001 Dz.U. Nr 14,poz. 141

10. Rozporz dzenie Ministra Gospodarkizmieniaj ce rozporz dzenie w sprawieszczegó owych zasad usuwania,wykorzystywania i unieszkodliwianiaodpadów niebezpiecznych.

05.03.2001 08.04.2001 Dz.U. Nr 22,poz. 251

1


Dataobowi zywania


1 2 3 4 5 11. Ustawa o zmianie ustawy

– Kodeks pracy.01.03.2001 01.05.2001 Dz.U. Nr 28,

poz. 301

12.

13

14.

15.

Rozporz dzenia Rady Ministrówzmieniaj ce rozporz dzenia w sprawie:

– zasad wynagradzania pracownikównie b d cych cz onkami korpusu s u bycywilnej zatrudnionych w urz dachadministracji rz dowej i pracownikówinnych jednostek;

– zasad wynagradzania i innychwiadcze przys uguj cych pracowni-

kom urz dów pa stwowych zatrudnio-nym w gabinetach politycznych oraz doradcom lub pe ni cym funkcjedoradców osób zajmuj cychkierownicze stanowiska pa stwowe;

– zasad wynagradzania i wymagakwalifikacyjnych pracowników samo-rz dowych zatrudnionych w urz dachgmin, starostwach powiatowychi urz dach marsza kowskich;

– zasad wynagradzania i wymagakwalifikacyjnych pracowników samorz dowych zatrudnionychw jednostkach organizacyjnychjednostek samorz du terytorialnego.

10.04.2001

10.04.2001

10.04.2001

10.04.2001

01.01.200101.04.2001

01.01.2001

01.01.2001

01.01.2001

Dz.U. Nr 34,

poz. 390

poz. 391

poz. 392

poz. 393

16. Rozporz dzenie Ministra Zdrowiazmieniaj ce rozporz dzenie w sprawieprzeprowadzania bada lekarskichpracowników, zakresu profilaktycznejopieki zdrowotnej nad pracownikamioraz orzecze lekarskich wydawanychdo celów przewidzianych w kodeksiepracy.

05.04.2001 12.05.2001 Dz.U. Nr 37,poz. 451

17. Rozporz dzenie Ministra Edukacji Narodowej zmieniaj ce rozporz dzeniew sprawie wynagradzania nauczycieliakademickich oraz bibliotekarzydyplomowanych i dyplomowanychpracowników dokumentacji i informacji naukowo-technicznej pa stwowychwy szych szkó zawodowych.

09.05.2001 01.01.2001 Dz.U. Nr 50,poz. 519

18. Rozporz dzenie Ministra Edukacji Narodowej zmieniaj ce rozporz dzeniew sprawie podstawowych stanowiskpracy, wymaga kwalifikacyjnych orazzasad wynagradzania pracownikówpa stwowych wy szych szkó zawodo-wych nie b d cych nauczycielamiakademickimi.

09.05.2001 01.01.2001 Dz.U. Nr 50,poz. 520

2


Dataobowi zywania


1 2 3 4 5

19.

20.

21.

Rozporz dzenia Ministra Pracyi Polityki Spo ecznej zmieniaj cerozporz dzenia w sprawie:

– zasad wynagradzania za praci przyznawania innych wiadczezwi zanych z prac dla pracownikówzatrudnionych w pa stwowychjednostkach sfery bud etowejdzia aj cych w zakresie budownictwai gospodarki przestrzennej;

– zasad wynagradzania pracownikówzatrudnionych w niektórych jednostkachorganizacyjnych sfery bud etowejresortu spraw wewn trznychi administracji;

– zasad wynagradzania za pracpracowników zatrudnionych w wojsko-wych jednostkach organizacyjnychsfery bud etowej podporz dkowanychMinistrowi Spraw Wewn trznychi Administracji.

08.05.2001

08.05.2001

08.05.2001

01.01.2001

01.01.2001

01.01.2001

Dz.U. Nr 50,

poz. 526

poz. 527

poz. 528

22. Ustawa o zmianie ustawy– Kodeks pracy.

25.04.2001 26.05.2001 Dz.U. Nr 52,poz. 538

23.

24.

25.

Rozporz dzenia Ministra Edukacji Narodowej zmieniaj ce rozporz dzeniaw sprawie:

– wynagradzania nauczycieliakademickich;

– stanowisk pracy oraz zasad wyna-gradzania pracowników szkó wy szychnie b d cych nauczycielamiakademickimi;

– wysoko ci minimalnych stawekwynagrodzenia zasadniczego nauczy-cieli, sposobu obliczania wysoko cistawki wynagrodzenia zasadniczego zajedn godzin przeliczeniow , wykazustanowisk oraz dodatkowych zadai zaj uprawniaj cych do dodatkufunkcyjnego, ogólnych warunków przyznawania dodatku motywacyjnego,wykazu trudnych i uci liwych warun-ków pracy stanowi cych podstawprzyznania dodatku za warunki pracy oraz szczególnych przypadków zali-czania okresów zatrudnienia i innych okresów uprawniaj cych do dodatkuza wys ug lat.

11.05.2001

11.05.2001

22.05.2001

01.01.2001

01.01.2001

01.01.2001

Dz.U. Nr 52,

poz. 542

poz. 543

poz. 544

3


Dataobowi zywania


1 2 3 4 5 26. Rozporz dzenie Ministra Pracy

i Polityki Spo ecznej zmieniaj ce rozpo-rz dzenie w sprawie zasad wynagra-dzania za prac i przyznawania innychwiadcze zwi zanych z prac dla

pracowników zatrudnionych w pa stwo-wych jednostkach sfery bud etowejdzia aj cych w zakresie ochrony rodo-wiska, zasobów naturalnych i le nictwa.

10.05.2001

02.08.2001

01.01.200109.02.200128.03.200130.05.2001

Dz.U. Nr 52, poz. 549

Dz.U. Nr 82, poz. 894

27. Rozporz dzenie Ministra Sprawiedli-wo ci zmieniaj ce rozporz dzeniew sprawie stanowisk i szczegó owychzasad wynagradzania urz dnikówi innych pracowników s dów i proku-ratury oraz szczegó owych zasadodbywania sta u urz dniczego.

28.05.2001 01.01.2001 Dz.U. Nr 54,poz. 568

28. Rozporz dzenie Ministra Pracyi Polityki Spo ecznej zmieniaj cerozporz dzenie w sprawie okre leniadowodów stanowi cych podstawprzyznawania i wyp aty zasi kówz ubezpieczenia spo ecznego w raziechoroby i macierzy stwa.

30.05.2001 08.07.2001 Dz.U. Nr 64,poz. 653

29. Rozporz dzenie Ministra Gospodarkizmieniaj ce rozporz dzenie w sprawiewprowadzenia obowi zku stosowania niektórych Polskich Norm.

05.07.2001 04.08.2001 Dz.U. Nr 74,poz. 792

30. Ustawa o zmianie ustawy o Pa stwowejInspekcji Pracy oraz ustawy o post po-waniu egzekucyjnym w administracji.

21.06.2001 25.08.2001 Dz.U. Nr 76,poz. 809

31. Ustawa o zmianie ustawy o powszech-nym ubezpieczeniu zdrowotnym orazniektórych innych ustaw.

20.07.2001 30.03.200127.08.200127.09.200101.01.2002-01.01.200301.01.2006

Dz.U. Nr 88, poz. 961

32. Rozporz dzenie Ministra Pracyi Polityki Spo ecznej zmieniaj cerozporz dzenie w sprawieszczegó owych zasad ustalaniapodstawy wymiaru sk adek na ubezpieczenie emerytalne i rentowe.

03.09.2001 22.09.2001 Dz.U. Nr 95,poz. 1043

33. Ustawa o zmianie ustawy – Kodeks pracy oraz ustawy o wiadczeniachpieni nych z ubezpieczenia spo ecz-nego w razie choroby i macierzy stwa.

24.08.2001 26.05.2001 Dz.U. Nr 99,poz. 1075

34. Rozporz dzenie Ministra Rozwoju Regionalnego i Budownictwa zmie-niaj ce rozporz dzenie w sprawiewprowadzenia obowi zku stosowania niektórych Polskich Norm dlabudownictwa.

31.08.2001 05.10.2001 Dz.U. Nr 101,poz. 1104

4


Dataobowi zywania


1 2 3 4 5

35. Rozporz dzenie Ministra Rolnictwai Rozwoju Wsi zmieniaj ce rozpo-rz dzenie w sprawie obowi zkustosowania Polskich Norm.

10.09.2001 18.10.2001 Dz.U. Nr 108,poz. 1185

36. Ustawa o zmianie ustawy – Prawo geologiczne i górnicze.

27.07.2001 20.10.200101.01.2002

Dz.U. 2001 Nr 110, poz. 1190

37. Ustawa o zmianie ustawy o systemie o wiaty, ustawy – Przepisy wprowa-dzaj ce reform ustroju szkolnego,ustawy – Karta Nauczyciela orazniektórych innych ustaw.

23.08.2001 01.09.2001 Dz.U. Nr 111,poz. 1194

38. Rozporz dzenie Rady Ministrówzmieniaj ce rozporz dzenie w sprawienak adania grzywien w post powaniumandatowym.

03.10.2001 10.10.2001 Dz.U. Nr 114,poz. 1215

39. Rozporz dzenie Ministra Rolnictwai Rozwoju Wsi zmieniaj ce rozporz -dzenie w sprawie okre lenia szczegó-owych zasad ustalania wysoko cijednorazowych odszkodowa z tytu uwypadków przy pracy rolniczej i choróbzawodowych oraz zasi kuchorobowego.

20.09.2001 25.10.2001 Dz.U. Nr 114,poz. 1223

40. Rozporz dzenie Rady Ministrówzmieniaj ce rozporz dzenie w sprawieszczegó owych zasad i trybu post po-wania w sprawach rozliczania sk adek,wyp aconych zasi ków z ubezpieczeniachorobowego i wypadkowego, zasi kówrodzinnych, piel gnacyjnych i wycho-wawczych oraz kolejno ci zaliczaniawp at sk adek na poszczególnefundusze.

25.09.2001 01.11.2001 Dz.U. Nr 120,poz. 1281

41. Rozporz dzenie Ministra Transportui Gospodarki Morskiej zmieniaj cerozporz dzenie w sprawie wprowadze-nia obowi zku stosowania niektórychPolskich Norm.

28.09.2001 01.11.2001 Dz.U. Nr 120,poz. 1297

42. Ustawa o zmianie ustawy o zatrudnie-niu i przeciwdzia aniu bezrobociu oraz ustawy o gospodarowaniu nieruchomo-ciami rolnymi Skarbu Pa stwa.

18.09.2001 07.11.2001 Dz.U. Nr 122,poz. 1323

43. Rozporz dzenie Ministra Kulturyi Dziedzictwa Narodowego zmieniaj cerozporz dzenie w sprawie zasadwynagradzania pracowników niektórychinstytucji kultury.

16.10.2001 22.11.2001 Dz.U. Nr 127,poz. 1395

5


Dataobowi zywania


1 2 3 4 5

44. Rozporz dzenie Ministra Kulturyi Dziedzictwa Narodowego zmieniaj cerozporz dzenie w sprawie zasad wyna-gradzania pracowników zatrudnionychw instytucjach kultury prowadz cychw szczególno ci dzia alno w zakresieupowszechniania kultury.

16.10.2001 22.11.2001 Dz.U. Nr 127,poz. 1396

45. Ustawa o zmianie ustawy– Karta Nauczyciela.

24.08.2001

17.12.2001

01.01.2002

01.01.2003

Dz.U. 2001 Nr 128, poz. 1404zm.:Dz.U. 2001 Nr 154, poz. 1795

46. Ustawa o zmianie ustawy– Kodeks pracy oraz o zmianieniektórych innych ustaw.

24.08.2001 01.01.2002 Dz.U. 2001 Nr 128, poz. 1405

47. Ustawa o zmianie ustawy o InspekcjiSanitarnej oraz niektórych ustaw.

24.08.2001 01.01.2002 Dz.U. 2001 Nr 128, poz. 1407

48. Ustawa o zmianie ustawy– Prawo budowlane.

27.07.2001 13.02.2002 Dz.U.2001 Nr 129, poz. 1439

49. Rozporz dzenie Ministra Pracyi Polityki Spo ecznej zmieniaj cerozporz dzenie w sprawie szczegó o-wych zasad ustalania podstawywymiaru sk adek na ubezpieczenieemerytalne i rentowe.

15.11.2001 22.09.2001 Dz.U. Nr 138,poz. 1558

50. Rozporz dzenie Ministra Pracyi Polityki Spo ecznej zmieniaj cerozporz dzenie w sprawie szczegó o-wych warunków odbywania u praco-dawcy sta u przez bezrobotnegoabsolwenta.

03.12.2001 01.01.2002 Dz.U. 2001 Nr145,poz. 1637

51. Rozporz dzenie Ministra Pracyi Polityki Spo ecznej zmieniaj cerozporz dzenie w sprawie szczegó o-wych zasad ustalenia oraz wysoko cinale no ci przys uguj cych pracowni-kowi z tytu u podró y s u bowej pozagranicami kraju.

19.12.2001 01.01.2002 Dz.U. 2001 Nr 151, poz. 1721

52. Ustawa zmieniaj ca ustaw – Prawo o ustroju s dów powszechnych, ustawo prokuraturze oraz ustaw o kurato-rach s dowych.

14.12.2001 31.12.2001 Dz.U 2001 Nr 154, poz. 1787

53. Ustawa o zmianie ustawy o funduszu alimentacyjnym, ustawy o zasi kachrodzinnych, piel gnacyjnych i wycho-wawczych i ustawy o wiadczeniachpieni nych z ubezpieczenia spo ecz-nego w razie choroby i macierzy stwa.

17.12.2001 01.01.2002 Dz.U. 2001 Nr 154, Poz. 1791

6


Dataobowi zywania


1 2 3 4 5 54. Ustawa o zmianie ustawy o pomocy

spo ecznej, ustawy o planowaniurodziny, ochronie p odu ludzkiego i warunkach dopuszczalno ci przerywa-nia ci y, ustawy o rehabilitacji zawodo-wej i spo ecznej oraz zatrudnianiu osóbniepe nosprawnych, ustawy o systemie ubezpiecze spo ecznych oraz ustawyo emeryturach i rentach z FunduszuUbezpiecze Spo ecznych.

17.12.2001 01.01.2002 Dz.U. 2001 Nr 154, poz. 1792

55. Ustawa o zmianie ustawy o gospoda-rowaniu nieruchomo ciami rolnymi Skarbu Pa stwa, ustawy o ochronieroszcze pracowniczych w razie niewyp acalno ci pracodawcy, ustawyo zatrudnieniu i przeciwdzia aniubezrobociu, ustawy o zakaziestosowania wyrobów zawieraj cychazbest, ustawy o Trójstronnej Komisji do Spraw Spo eczno- Gospodarczychi wojewódzkich komisjach dialoguspo ecznego oraz ustawy o u atwieniuzatrudnienia absolwentom szkó .

17.12.2001 01.01.2002 Dz.U. 2001 Nr 154, poz. 1793

56. Ustawa zmieniaj ca ustaw o zmianieustawy – Karta Nauczyciela orazo zmianie niektórych innych ustaw.

17.12.2001 31.12.2001 Dz.U. Nr 154,poz. 1794

57. Ustawa o zmianie ustawy o organizacjii trybie pracy Rady Ministrów orazo zakresie dzia ania ministrów, ustawyo dzia ach administracji rz dowej orazo zmianie niektórych ustaw.

21.12.2001 01.07.2002 Dz.U. 2001 Nr 154, poz. 1800

58. Ustawa o zmianie ustawy o powszech-nym obowi zku obrony Rzeczypospoli-tej Polskiej, ustawy o s u bie wojskowejo nierzy zawodowych, ustawy o po-

wszechnym ubezpieczeniu zdrowot-nym, ustawy o zmianie ustawy o po-wszechnym ubezpieczeniu zdrowotnymoraz niektórych innych ustaw, ustawy o Pa stwowym Ratownictwie Medycz-nym, ustawy – Przepisy wprowadzaj ceustaw – Prawo farmaceutyczne,ustaw o wyrobach medycznych orazustaw o Urz dzie RejestracjiProduktów Leczniczych, WyrobówMedycznych i Produktów Biobójczychoraz o zmianie ustawy o zmianie ustawy o zawodzie lekarza oraz o zmianie innych ustaw.

21.12.2001 31.12.200101.01.2003

Dz.U. Nr 154,poz. 1801

59. Ustawa o zmianie ustawy– Prawo wodne.

21.12.2001 31.12.2001 Dz.U. Nr 154,poz. 1803

60. Ustawa o zmianie ustawy– Kodeks pracy.

21.12.2001 13.01.2002 Dz.U. Nr 154,poz. 1805

7

Za cznik nr 2A

A. STAN OSOBOWY PA STWOWEJ INSPEKCJI PRACY I O RODKA SZKOLENIA PIP WE WROC AWIU W 2001 R.

Pa stwowa Inspekcja Pracy

Czynno ci s u boweOgó em

Liczbapracowników

w GIP Liczba

pracownikóww OIP

O rodekSzkolenia

PIPwe Wroc awiu

Ogó em, w tym: 2 359 165 2 194 58Pracownicy na kierowniczych stanowiskach, poza g ównymi ksi gowymi 17 17 - 2

Kierownicze stanowiska inspektorskie /OIP + Z-cy/ 48 - 48 -Nadinspektorzy pracy, kierownicy: oddzia ów, sekcji 215 - 215 -

Pozosta e stanowiska inspektorskie 1 150 - 1 150 -Stanowiska podinspektorskie 44 - 44 -Pracownicy merytoryczni nie wykonuj cy czynno cikontrolnych 273 62 211 4

Pracownicy ds. ewidencjonowania i analizowania dzia alno ci inspektorów pracy 171 28 143 -

S u by finansowe, w tym g ówni ksi gowi 74 10 64 5Pracownicy administracyjni 297 40 257 17Pracownicy obs ugi 70 8 62 25Kadra dydaktyczna - - - 5

Za cznik nr 2B B. STRUKTURA WIEKU, WYKSZTA CENIA ORAZ STA PRACY

PRACOWNIKÓW PIP

WYSZCZEGÓLNIENIE Liczbaosób

% ogó uzatrudnionych

I. WIEK

- do 30 lat 384 16 - 31 - 40 lat 524 22 - 41 - 50 lat 691 30 - 51 - 60 lat 612 26 - powy ej 60 lat 148 6

II. WYKSZTA CENIE

- WY SZE: w tym: prawnicze administracyjne techniczne inne specjalno ci

1 887 482 175 974 256

8021 7 4210

- POMATURALNE 75 3 - REDNIE 313 14 - ZAWODOWE 53 2 - PODSTAWOWE 31 1

III. STA PRACY W PIP

- do 5 lat 887 38 - 6 - 10 lat 717 30 - 11 - 15 lat 302 13 - 16 - 20 lat 244 11 - 21 - 25 lat 78 3 - 26 - 30 lat 78 3 - ponad 30 lat 53 2

Za cznik nr 3

mierci kie

uszkodzeniecia a

l ejszeuszkodzenie

cia a1.

w tym:2. 1 800 15 40 1 7453. 72 5 674. 3 330 31 19 3 2805.

w tym:prod. art. spo ywczych; napojów i wyrobów tytoniowych 6 345 28 59 6 258

prod. wyrobów w ókienniczych i odzie y 1 687 7 19 1 661prod. skór wyprawionych i wyrobów ze skór wyprawionych 327 3 2 322

prod. drewna i wyrobów z drewna 2 663 4 70 2 589prod. masy w óknistej, papieru oraz wyrobów z papieru; dzia alno publikacyjna i poligraficzna 1 073 8 21 1 044

wytwarzanie koksu, produktów rafinacji ropy naftowej i paliw j drowych 173 1 2 170

prod. wyrobów chemicznych 1 039 5 12 1 022

prod. wyrobów gumowych i z tworzyw sztucznych 1 643 4 27 1 612

prod. wyrobów z surowców niemetalicznych pozosta ych 2 359 11 29 2 319

prod. metali i wyrobów z metali 4 962 20 75 4 867prod. maszyn i urz dze , gdzie indziej nie sklasyfikowana 3 474 19 43 3 412

prod. urz dze elektrycznych i optycznych 1 707 3 21 1 683prod. sprz tu transportowego 3 072 16 41 3 015prod., gdzie indziej nie sklasyfikowana 3 054 8 47 2 999

6. 2 077 15 27 2 035

7. 9 616 112 208 9 296

8. 7 874 81 113 7 680

9. 847 5 6 83610. 6 008 63 75 5 87011. 748 9 10 729

12. 4 209 32 68 4 109

13. 2 775 16 29 2 730

14. 2 739 9 34 2 69615. 7 637 7 29 7 601

16. 1 965 11 29 1 925

* - Polska Klasyfikacja Dzia alno ci (PKD)

Rolnictwo, owiectwo i le nictwoRybo ówstwo i rybactwoGórnictwo i kopalnictwoPrzetwórstwo przemys owe

Wytwarzanie i zaopatrywanie w energi elektryczn ,gaz, wodBudownictwoHandel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdów mechanicznych, motocykli oraz artyku ów u ytkuosobistego i domowegoHotele i restauracjeTransport, gospodarka magazynowa i cznoPo rednictwo finansoweObs uga nieruchomo ci, wynajem, nauka i us ugizwi zane z prowadzeniem dzia alno ci gospodarczejAdministracja publiczna i obrona narodowa; obowi zkowe ubezpieczenia spo eczne i powszechne ubezpieczenia zdrowotneEdukacjaOchrona zdrowia i opieka spo ecznaPozosta a dzia alno us ugowa komunalna, spo eczna i indywidualna

Lp.

Poszkodowani w wypadkach przy pracywed ug sekcji i podsekcji gospodarki narodowej*

w 2001 r.

OGÓ EM

w wypadkach powoduj cych

Wyszczególnienie Ogó em

85 275 548 1 155 83 572

33 578 137 468 32 973

ród o: dane nieostateczne GUS

Poszkodowani w wypadkach przy pracy w sekcjach gospodarki narodowej

w latach 2000 - 2001

Za cznik nr 4

OGÓ EM 2000 94 909 594 1 351 92 9642001 85 275 548 1 155 83 572

Rolnictwo, owiectwo i le nictwo 2000 2 027 11 37 1 9792001 1 800 15 40 1 745

Rybo ówstwo i rybactwo 2000 98 3 - 952001 72 5 - 67

Górnictwo i kopalnictwo 2000 4 005 41 32 3 9322001 3 330 31 19 3 280

Przetwórstwo przemys owe 2000 38 275 161 565 37 5492001 33 578 137 468 32 973

2000 2 120 9 25 2 0862001 2 077 15 27 2 035

Budownictwo 2000 11 245 145 211 10 8892001 9 616 112 208 9 296

Handel i naprawy 2000 8 386 66 141 8 1792001 7 874 81 113 7 680

Hotele i restauracje 2000 978 3 11 9642001 847 5 6 836

Transport, gospodarka magazynowa i czno 2000 6 495 67 83 6 3452001 6 008 63 75 5 870

Po rednictwo finansowe 2000 929 9 26 8942001 748 9 10 729

Obs uga nieruchomo ci i firm 2000 4 253 24 68 4 1612001 4 209 32 68 4 109

Administracja publiczna i obrona narodowa 2000 2 598 18 38 2 5422001 2 775 16 29 2 730

Edukacja 2000 2 749 20 33 2 6962001 2 739 9 34 2 696

Ochrona zdrowia i opieka spo eczna 2000 8 649 8 37 8 6042001 7 637 7 29 7 601

2000 2 102 9 44 2 0492001 1 965 11 29 1 925

- zjawisko nie wyst pi o

Liczba poszkodowanych w wypadkach

Pozosta a dzia alno us ugowa komunalna, socjalna i indywidualna

Wyszczególnienie

Wytwarzanie i zaopatrywanie w energi elektryczn , gaz i wod

Latamiertelnych l ejszychci kichogó em

ród o: dane GUS (2000 r. - dane ostateczne, 2001 r. - dane nieostateczne)

Poszkodowani w wypadkach przy pracy w sekcjach gospodarki narodowej

w latach 2000 - 2001

Za cznik nr 5

OGÓ EM 2000 8,37 0,052 0,12 8,202001 7,72 0,050 0,10 7,57

Rolnictwo, owiectwo i le nictwo 2000 11,28 0,061 0,21 11,012001 10,70 0,089 0,24 10,37

Rybo ówstwo i rybactwo 2000 8,80 0,269 - 8,532001 7,43 0,516 - 6,91

Górnictwo i kopalnictwo 2000 17,10 0,175 0,14 16,782001 15,39 0,143 0,09 15,16

Przetwórstwo przemys owe 2000 13,79 0,058 0,20 13,532001 12,77 0,052 0,18 12,54

2000 8,75 0,037 0,10 8,612001 8,75 0,063 0,11 8,58

Budownictwo 2000 13,19 0,170 0,25 12,772001 11,83 0,138 0,25 11,44

Handel i naprawy 2000 4,02 0,032 0,07 3,922001 3,77 0,039 0,05 3,68

Hotele i restauracje 2000 4,43 0,014 0,05 4,372001 3,84 0,023 0,03 3,79

Transport, gospodarka magazynowa i czno 2000 8,07 0,083 0,10 7,892001 7,85 0,082 0,10 7,67

Po rednictwo finansowe 2000 2,70 0,026 0,07 2,602001 2,37 0,029 0,03 2,31

Obs uga nieruchomo ci i firm 2000 5,30 0,030 0,08 5,192001 5,10 0,039 0,08 4,98

Administracja publiczna i obrona narodowa 2000 4,67 0,032 0,07 4,572001 4,59 0,026 0,05 4,51

Edukacja 2000 3,02 0,022 0,04 2,962001 3,03 0,010 0,04 2,98

Ochrona zdrowia i opieka spo eczna 2000 9,31 0,009 0,04 9,262001 8,81 0,008 0,03 8,77

2000 5,40 0,023 0,11 5,272001 5,16 0,029 0,08 5,05

- zjawisko nie wyst pi o

miertelne

Pozosta a dzia alno us ugowa komunalna, socjalna i indywidualna

ogó emWyszczególnienie

Wytwarzanie i zaopatrywanie w energi elektryczn , gaz i wod

LataWska nik cz sto ci wypadków na 1000 pracuj cych

l ejszeci kie


Poszkodowani w wypadkach przy pracy wed ug województw w latach 2000 - 2001

Za cznik nr 6

OGÓ EM 94 909 594 1 351 92 96485 275 548 1 155 83 572

dolno l skie 10 014 42 108 9 8649 365 43 86 9 236

kujawsko - pomorskie 5 605 19 79 5 5074 900 20 55 4 825

lubelskie 3 967 26 49 3 8923 377 18 38 3 321

lubuskie 2 891 20 56 2 8152 551 11 52 2 488

ódzkie 5 862 32 118 5 7125 393 30 98 5 265

ma opolskie 5 658 32 117 5 5095 212 39 72 5 101

mazowieckie 10 728 84 117 10 5279 158 91 115 8 952

opolskie 3 149 12 51 3 0862 820 20 41 2 759

podkarpackie 3 556 17 47 3 4923 054 24 43 2 987

podlaskie 2 421 9 52 2 3602 175 18 36 2 121

pomorskie 5 284 45 96 5 1435 247 52 82 5 113

l skie 14 913 120 196 14 59712 821 89 161 12 571

wi tokrzyskie 2 356 10 44 2 3022 080 12 32 2 036

warmi sko - mazurskie 4 315 23 52 4 2403 770 13 48 3 709

wielkopolskie 9 817 73 120 9 6249 100 46 131 8 923

zachodniopomorskie 4 373 30 49 4 2944 252 22 65 4 165

2001

2001

20002001

2000

2001

Wyszczególnienie Lata

2001

2000

2000

20002001

2001

miertelnychogó em

Liczba poszkodowanych w wypadkach

l ejszychci kich

2001

20002001

20002001

2000

2000

2001

20002001

2000

2000

20002001

20002001

2001

2001

20002001

2000

2000


Poszkodowani w wypadkach przy pracy wed ug województw

w okresie 2000 - 2001

Za cznik nr 7

OGÓ EM 8,37 0,052 0,12 8,207,72 0,050 0,10 7,57

dolno l skie 11,15 0,047 0,12 10,9810,71 0,049 0,10 10,56

kujawsko - pomorskie 9,72 0,033 0,14 9,558,72 0,036 0,10 8,59

lubelskie 8,16 0,053 0,10 8,007,13 0,038 0,08 7,01

lubuskie 9,97 0,069 0,19 9,719,04 0,039 0,18 8,81

ódzkie 7,89 0,043 0,16 7,697,46 0,041 0,14 7,28

ma opolskie 6,34 0,036 0,13 6,175,99 0,045 0,08 5,87

mazowieckie 5,96 0,047 0,07 5,855,23 0,052 0,07 5,11

opolskie 11,02 0,042 0,18 10,8010,13 0,072 0,15 9,91

podkarpackie 6,84 0,033 0,09 6,726,04 0,047 0,08 5,90

podlaskie 8,77 0,033 0,19 8,558,09 0,067 0,13 7,89

pomorskie 8,03 0,068 0,15 7,828,19 0,081 0,13 7,98

l skie 9,45 0,076 0,12 9,258,34 0,058 0,10 8,18

wi tokrzyskie 7,53 0,032 0,14 7,356,82 0,039 0,10 6,68

warmi sko - mazurskie 11,82 0,063 0,14 11,6210,60 0,037 0,14 10,43

wielkopolskie 9,30 0,069 0,11 9,128,85 0,045 0,13 8,68

zachodniopomorskie 8,54 0,059 0,10 8,388,52 0,044 0,13 8,35

2001

2001

20002001

2000

2000

20002001

20002001

20002001

20002001

20002001

20002001

2001

20002001

20002001

2000

2000

2001

Wyszczególnienie Lata

2001

2000

2000

20002001

Wska nik cz sto ci wypadków na 1000 pracuj cych

2001

20002001

miertelneogó em l ejszeci kie

ród o: obliczenia w asne wska ników wypadków miertelnych, ci kich i l ejszych na podstawie danych GUS - (2000 r. - dane ostateczne, 2001 r. dane nieostateczne)

Za cznik nr 8

Ogó em na 1 000 zatrudnionych

1. 5 040 348 724 745 143,8w tym:

2. 102 955 13 533 131,43. 1 729 600 347,04. 246 091 129 361 525,75. 1 958 893 313 780 160,2

w tym:prod. artyku ów spo ywczych i napojów 380 141 48 637 127,9prod. wyrobów tytoniowych 7 426 1 534 206,6w ókiennictwo 76 589 17 505 228,6produkcja odzie y i wyrobów futrzarskich 149 467 3 745 25,1prod. skór wyprawionych i wyrobów ze skór wyprawionych 31 855 2 165 68,0

prod. drewna i wyrobów z drewna oraz ze s omy i wikliny b) 83 101 32 421 390,1

prod. masy w óknistej; papieru oraz wyrobów z papieru 31 761 4 517 142,2dzia alno wydawnicza; poligrafia i reprodukcja zapisanych no ników informacji 56 055 2 914 52,0

wytwarzanie koksu, produktów rafinacji ropy naftowej i paliw j drowych 18 536 1 382 74,6

prod. wyrobów chemicznych 90 198 9 983 110,7prod. wyrobów gumowych i z tworzyw sztucznych 89 553 11 257 125,7prod. wyrobów z surowców niemetalicznych pozosta ych 111 523 19 967 179,0

prod. metali 80 068 25 106 313,6prod. metalowych wyrobów gotowych, z wyj tkiemmaszyn i urz dze 149 843 30 943 206,5

prod. maszyn i urz dze , gdzie indziej nie sklasyfikowana 177 157 28 426 160,5

prod. maszyn biurowych i komputerów 3 943 135 34,2prod. maszyn i aparatury elektrycznej, gdzie indziej nie sklasyfikowana 82 964 8 435 101,7

prod. sprz tu i urz dze radiowych, telewizyjnych i telekomunikacyjnych 27 788 1 297 46,7

prod. instrumentów medycznych, precyzyjnych i optycznych, zegarów i zegarków 32 421 1 835 56,6

prod. pojazdów mechanicznych, przyczep i naczep 76 828 10 581 137,7prod. pozosta ego sprz tu transportowego 74 435 20 160 270,8prod. mebli; dzia alno produkcyjna, gdzie indziej nie sklasyfikowana 121 229 29 794 245,8

zagospodarowywanie odpadów 6 012 1 041 173,2

6. 240 294 41 986 174,77. 403 986 52 895 130,9

8. 735 894 27 409 37,2

9. 552 323 84 514 153,0

10. 79 065 6 090 77,0

11. 157 919 14 486 91,7

12. 516 981 33 047 63,9

13. 44 218 7 044 159,3

a) - liczeni tylko jeden raz w grupie czynnika przewa aj cego (w zak adach powy ej 10 pracuj cych)b) - nazwa skrócona dzia u

Zatrudnieni w warunkach zagro enia

Zatrudnieni a) w warunkach zagro enia w 2001 r.w gospodarce narodowej (bez rolnictwa indywidualnego)

Obs uga nieruchomo ci, wynajem, nauka i us ugi zwi zane z prowadzeniem dzia alno ci gospodarczej

Lp.

OGÓ EM

Rolnictwo, owiectwo i le nictwoRybo ówstwo i rybactwoGórnictwo i kopalnictwoPrzetwórstwo przemys owe

WyszczególnienieLiczba osób

zatrudnionychobj tych badaniem

Edukacja (tylko szkolnictwo wy sze)Ochrona zdrowia i opieka spo eczna (tylko Dzia alno w zakresie ochrony zdrowia ludzkiego oraz Dzia alnoweterynaryjna)Pozosta a dzia alno us ugowa komunalna, spo eczna i indywidualna

Transport, gospodarka magazynowa i czno

Wytwarzanie i zaopatrywanie w energi elektryczn , gaz, wodBudownictwoHandel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdów mechanicznych, motocykli oraz artyku ów u ytku osobistego i domowego

ród o: dane GUS

Za cznik nr 9

1.

w tym:

2. 136

3. 820

4. 238

5. 85

6. 1

7. 169

8. 1 680

9. 15

10. 121

11. 375

12. 715

13. 124

14. 99

15. 18

16. 1 206

17. 205

18. 0

19. 0

20. 0

21. 0

Choroby wywo ane dzia aniem przeci e grawitacyjnych (przyspiesze )

Choroby wywo ane promieniowaniem jonizuj cym cznie z nowotworami z o liwymi

Ostry zespó przegrzania i jego nast pstwa

Choroby zawodowe w 2001 r.wed ug jednostek chorobowych

Nowotwory z o liwe powsta e w nast pstwie dzia ania czynników rakotwórczych wyst puj cych w rodowisku pracy, z wyj tkiem promieniowania jonizuj cego

Choroby skóry

Choroby zaka ne i inwazyjne

Choroby centralnego uk adu nerwowego, uk adu bod cowo-twórczego i przewodz cegoserca oraz gonad wywo ane dzia aniem pól elektromagnetycznych

Wyszczególnienie Liczba chorób zawodowych

Przewlek e choroby narz du g osu zwi zane z nadmiernym wysi kiem g osowym

Choroby wywo ane prac w podwy szonym lub obni onym ci nieniu atmosferycznym

Uszkodzenie s uchu wywo ane dzia aniem ha asu

Przewlek e choroby narz du ruchu wywo ane sposobem wykonywania pracy, nadmiernym przeci eniem

Przewlek e choroby obwodowego uk adu nerwowego wywo ane uciskiem na pnie nerwów

Choroby uk adu wzrokowego wywo ane zawodowymi czynnikami fizycznymi lub chemicznymi

6 007

Przewlek e zapalenie oskrzeli ze stwierdzon niewydolno ci narz du oddechowego

Zespó wibracyjny

Lp.

OGÓ EM

Zatrucie ostre i przewlek e substancjami chemicznymi oraz nast pstwa tych zatru

Pylice p uc

Przewlek e choroby oskrzeli wywo ane dzia aniem substancji powoduj cych napadowe stany spastyczne oskrzeli i choroby p uc przebiegaj ce z odczynami zapalno-wytwórczymi w p ucach

Rozedma p uc u dmuchaczy szk a i muzyków orkiestr d tych ze stwierdzonniewydolno ci narz du oddechowego

Przewlek e zanikowe, przerostowe i alergiczne nie yty b on luzowych nosa, gard a, krtani i tchawicy wywo ane dzia aniem substancji o silnym dzia aniu dra ni cym lub uczulaj cym

ród o: dane Instytutu Medycyny Pracy w odzi

Za cznik nr 10

1. 1 014 857

2. 840 000

3. 135 976

4. 32 250

5. 6 631

a) - Szacunkowe obliczenia na podstawie danych GUS i PIP

9 i mniej

10 - 49

250 i wi cej

50 - 249

Lp.

Liczba nadzorowanych zak adów w 2001 r. a)

wed ug liczby pracuj cych

w tym zak adów o liczbie pracuj cych:

Wyszczególnienie Liczba zak adów

OGÓ EM

w ty

m

12

34

56

78

910

1112

1314

OG

ÓEM

w ty

m z

akad

y o

zatr

udni

eniu

:

21

-935

126

139

336

36 6

3822

2 86

021

1 90

08

267

2 69

35

322

135

215

29 9

5119

7 68

63

10 -

4924

429

551

706

31 5

3023

0 94

821

8 80

48

810

3 33

48

501

374

282

25 3

3117

6 45

04

50 -

249

10 7

371

129

887

16 8

7211

4 75

710

8 93

34

231

1 59

34

481

266

7412

769

78 8

585

250

i pow

yej

3 55

83

008

887

8 55

659

164

56 6

401

789

735

2 90

253

868

6 18

533

284

Zak

ady

skon

trolo

wan

e

Prac

ujcy

w

zak

adac

hsk

ontro

low

anyc

h

Licz

bako

ntro

li

Wyd

ane

decy

zje

ogó

em

w ty

m

usun

ici

auc

hybi

e w

ok

relo

nym

term

inie

wst

rzym

ania

robó

t

skie

row

ania

prac

owni

ków

do

inny

ch ro

bót

74 2

3648

6 27

8

Zacz

nik

nr 1

1

Prac

owni

cy s

kier

owan

i do

inny

ch ro

bót

Dan

e z

dzia

alno

ci P

ast

wow

ej In

spek

cji P

racy

w s

kont

rolo

wan

ych

zak

adac

h(w

g w

ielk

oci

zat

rudn

ieni

a)w

200

1 r.

Wys

tpi

enia

Wni

oski

w

wys

tpi

enia

chW

yszc

zegó

lnie

nie

4 82

9 81

693

596

23 0

978

355

21 2

06

L.p. 1

1 31

363

962

7 72

959

6 27

773

850

ogó

emko

biet

ym

odoc

iani

w ty

m

12

34

56

78

910

1112

1314

1O

GÓ

EM:

73 8

504

829

816

93 5

9662

7 72

959

6 27

723

097

8 35

521

206

1 31

363

974

236

486

278

2R

olni

ctw

o,ow

iect

wo

i le

nict

wo

1 65

946

800

1 92

514

578

13 8

4154

319

439

747

51

658

11 2

113

Ryb

oów

stw

o i r

ybac

two

674

202

7656

856

06

22

00

5932

04

Gór

nict

wo

i kop

alni

ctw

o30

230

2 03

578

38

346

8 10

119

055

116

10

547

2 57

35

Prze

twór

stw

o pr

zem

ysow

e20

329

1 46

8 73

425

939

217

766

206

601

8 68

92

476

6 09

648

135

021

455

140

581

6W

ytw

arza

nie

i zao

patry

wan

ie*

562

166

662

875

6 34

36

175

125

4310

78

061

13

139

7Bu

dow

nict

wo

10 6

5335

9 20

315

015

92 7

2579

582

9 55

13

592

9 69

422

139

9 79

754

975

8H

ande

l i n

apra

wy*

21 1

8149

2 13

724

974

160

143

156

461

2 51

91

163

2 29

219

712

321

301

150

525

9H

otel

e i r

esta

urac

je2

620

52 5

292

979

16 2

5516

074

121

6015

971

122

496

19 2

9010

Tran

spor

t, go

spod

arka

*2

590

497

539

3 41

919

310

18 8

8627

315

135

36

42

865

18 8

0611

Pore

dnic

two

finan

sow

e77

023

4 91

41

018

3 37

23

327

3510

176

074

94

476

12O

bsug

a ni

eruc

hom

oci

i fir

m*

3 95

928

1 51

75

215

21 0

0120

376

439

186

532

481

3 95

425

604

13Ad

min

istra

cja

publ

iczn

a*1

439

188

837

1 91

89

659

9 57

343

4387

20

1 20

76

882

14Ed

ukac

ja2

623

218

011

3 05

621

378

21 1

2412

413

041

912

80

2 40

613

508

15O

chro

na z

drow

ia*

2 29

140

3 42

63

093

19 1

3418

858

143

133

679

283

02

415

15 3

2416

Pozo

sta

a dz

iaal

n. u

sug

owa*

2 80

311

3 24

63

309

17 1

4516

732

296

117

256

135

2 71

419

057

17G

ospo

dars

twa

dom

owe*

00

00

00

00

00

00

18O

rgan

izac

je e

kste

ryto

rialn

e*2

242

66

00

00

02

7

Ad.6

. W

ytw

arza

nie

i zao

patry

wan

ie w

ene

rgi

ele

ktry

czn

, gaz

, wod

Ad.1

3. A

dmin

istra

cja

publ

iczn

a i o

bron

a na

rodo

wa;

obo

wi

zkow

eAd

.8.

Han

del h

urto

wy

i det

alic

zny;

nap

raw

a po

jazd

ów m

echa

nicz

nych

,

ub

ezpi

ecze

nia

spo

eczn

e i p

owsz

echn

e ub

ezpi

ecze

nia

zdro

wot

ne

m

otoc

ykli o

raz

arty

kuów

uyt

ku o

sobi

steg

o i d

omow

ego

Ad.1

5. O

chro

na z

drow

ia i

opie

ka s

poec

zna

Ad.1

0. T

rans

port,

gos

poda

rka

mag

azyn

owa

i cz

noAd

.16.

Poz

osta

a dz

iaal

no u

sug

owa

kom

unal

na, s

poec

zna

i indy

wid

ualn

aAd

.12.

Obs

uga

nier

ucho

mo

ci, w

ynaj

em, n

auka

i us

ugi z

wi

zane

Ad.1

7. G

ospo

dars

twa

dom

owe

zatru

dnia

jce

pra

cow

nikó

w

z

prow

adze

niem

dzi

aal

noci

gos

poda

rcze

jAd

.18.

Org

aniz

acje

i ze

spo

y ek

ster

ytor

ialn

e

Zacz

nik

nr 1

2

Licz

bako

ntro

li

Wyd

ane

decy

zje

Prac

owni

cy s

kier

owan

i do

inny

ch ro

bót

Dan

e z

dzia

alno

ci P

ast

wow

ej In

spek

cji P

racy

w s

kont

rolo

wan

ych

zak

adac

h(w

g se

kcji

gosp

odar

ki n

arod

owej

PK

D)

w 2

001

r.

L.p.

Wys

zcze

góln

ieni

em

odo

cian

i

Prac

ujcy

w

zak

adac

hsk

ontro

low

any

ch

Wys

tpi

enia

Zak

ady

skon

trolo

wan

eko

biet

y

Wni

oski

w

wys

tpi

enia

chog

óem

w ty

mus

uni

cia

uchy

bie

w

okre

lony

mte

rmin

ie

wst

rzym

ani

a ro

bót

skie

row

ania

prac

owni

ków

do in

nych

ro

bót

ogó

em

obj

tem

anda

tam

i

zaw

arte

we

wni

oska

cho

ukar

anie

obj

tero

dkam

iw

ycho

waw

czym

i

nao

one

man

daty

skie

row

ane

wni

oski

o

ukar

anie

zast

oso

wan

ero

dki

wyc

how

awcz

e

prac

oda

wcy

osob

ydz

iaaj

cew

imie

niu

prac

odaw

cy

osob

yki

eruj

cepr

acow

ni-

kam

i

12

34

56

78

910

1112

1314

15

OG

ÓEM

w ty

m z

akad

y o

zatr

udni

eniu

:

21

- 954

451

28 4

1123

693

2 34

720

120

12 5

666

107

1 44

720

120

18 1

731

263

684

342

310

- 49

43 8

6922

126

19 3

352

408

16 3

439

884

4 96

61

493

16 3

4312

478

2 02

61

839

195

450

- 24

917

470

9 02

77

074

1 36

97

519

4 47

12

167

881

7 51

93

836

1 55

72

126

129

525

0 i p

owy

ej7

248

3 69

32

857

698

3 78

12

226

1 05

350

23

781

1 05

386

61

862

65

Zacz

nik

nr 1

3

w 2

001

r.

Dan

e z

dzia

alno

ci P

ast

wow

ej In

spek

cji P

racy

dot.

wyk

rocz

e i

prze

stps

tw p

rzec

iwko

pra

wom

pra

cow

nika

ora

z po

djty

chro

dków

pra

wny

ch w

sko

ntro

low

anyc

h za

kad

ach

(wg

wie

lko

ci z

atru

dnie

nia)

L.p.

Wys

zcze

góln

ieni

e

w ty

m

ogó

emog

óem

ogó

em

Zaw

iado

mie

nie

prok

urat

ury

o pr

zest

pstw

ach

ogó

em

Obw

inie

niPo

djte

rodk

i pra

wne

Uja

wni

one

wyk

rocz

enia

w ty

mw

tym

4 32

347

763

112

3 03

86

511

731

63 2

5752

959

6 82

247

763

29 1

4714

293

35 5

405

712

obj

tem

anda

tam

i

zaw

arte

we

wni

oska

ch o

uk

aran

ie

obj

tero

dkam

iw

ycho

waw

czym

i

nao

one

man

daty

skie

row

ane

wni

oski

o

ukar

anie

zast

oso

wan

ero

dki

wyc

how

aw

cze

prac

oda

wcy

osob

ydz

iaaj

ce w

im

ieni

upr

aco

daw

cy

osob

yki

eruj

cepr

acow

nika

mi

12

34

56

78

910

1112

1314

15

1O

GÓ

EM:

123

038

63 2

5752

959

6 82

247

763

29 1

4714

293

4 32

347

763

35 5

405

712

6 51

173

12

Rol

nict

wo,

owie

ctw

o i l

eni

ctw

o3

306

1 39

61

351

152

1 04

260

334

990

1 04

280

414

791

183

Ryb

oów

stw

o i r

ybac

two

147

2878

434

1614

434

237

40

4G

órni

ctw

o i k

opal

nict

wo

639

290

153

3126

116

665

3026

185

3314

36

5Pr

zetw

órst

wo

prze

mys

owe

39 9

8517

535

17 6

651

815

13 6

817

928

4 61

61

137

13 6

8110

291

1 65

81

732

210

6W

ytw

arza

nie

i zao

patry

wan

ie*

666

361

199

106

362

204

8177

362

118

5219

29

7Bu

dow

nict

wo

23 6

4014

656

8 30

084

810

172

7 16

02

477

535

10 1

726

484

1 03

02

658

146

8H

ande

l i n

apra

wy*

31 5

5217

745

14 7

981

720

12 7

377

832

3 82

51

080

12 7

3710

754

1 26

471

915

89

Hot

ele

i res

taur

acje

4 68

22

054

2 16

322

51

562

911

509

142

1 56

21

351

160

5122

10Tr

ansp

ort,

gosp

odar

ka*

3 93

81

967

1 79

126

61

593

919

494

180

1 59

31

172

222

199

3811

Pore

dnic

two

finan

sow

e67

140

927

158

340

200

9545

340

237

7033

612

Obs

uga

nier

ucho

mo

ci i

firm

*4

286

2 63

02

245

351

2 10

81

259

622

227

2 10

81

544

345

219

4813

Adm

inis

tracj

a pu

blic

zna*

583

358

264

140

370

182

9890

370

208

8478

1214

Eduk

acja

1 49

11

043

762

432

979

490

231

258

979

689

213

7714

15O

chro

na z

drow

ia*

2 59

61

002

1 25

936

21

087

466

388

233

1 08

768

022

618

123

16Po

zost

aa

dzia

aln.

us

ugow

a*3

413

1 78

31

653

312

1 43

381

142

719

51

433

1 10

019

913

421

17G

ospo

dars

twa

dom

owe*

00

00

00

00

00

00

018

Org

aniz

acje

eks

tery

toria

lne*

00

70

20

20

20

20

0

Ad.6

. W

ytw

arza

nie

i zao

patry

wan

ie w

ene

rgi

ele

ktry

czn

, gaz

, wod

Ad.1

3. A

dmin

istra

cja

publ

iczn

a i o

bron

a na

rodo

wa;

obo

wi

zkow

eAd

.8.

Han

del h

urto

wy

i det

alic

zny;

nap

raw

a po

jazd

ów m

echa

nicz

nych

,

ub

ezpi

ecze

nia

spo

eczn

e i p

owsz

echn

e ub

ezpi

ecze

nia

zdro

wot

ne

m

otoc

ykli o

raz

arty

kuów

uyt

ku o

sobi

steg

o i d

omow

ego

Ad.1

5. O

chro

na z

drow

ia i

opie

ka s

poec

zna

Ad.1

0. T

rans

port,

gos

poda

rka

mag

azyn

owa

i cz

noAd

.16.

Poz

osta

a dz

iaal

no u

sug

owa

kom

unal

na, s

poec

zna

i indy

wid

ualn

aAd

.12.

Obs

uga

nier

ucho

mo

ci, w

ynaj

em, n

auka

i us

ugi z

wi

zane

Ad.1

7. G

ospo

dars

twa

dom

owe

zatru

dnia

jce

pra

cow

nikó

w

z

prow

adze

niem

dzi

aal

noci

gos

poda

rcze

jAd

.18.

Org

aniz

acje

i ze

spo

y ek

ster

ytor

ialn

e

w 2

001

r.

Zacz

nik

nr 1

4D

ane

z dz

iaal

noci

Pa

stw

owej

Insp

ekcj

i Pra

cydo

t. w

ykro

cze

i pr

zest

pstw

prz

eciw

ko p

raw

om p

raco

wni

ka o

raz

podj

tych

rodk

ów p

raw

nych

w s

kont

rolo

wan

ych

zak

adac

h(w

g se

kcji

gosp

odar

ki n

arod

owej

PK

D)

L.p.

Wys

zcze

góln

ieni

e

w ty

m

ogó

emog

óem

ogó

em

Zaw

iado

mie

nie

prok

urat

ury

o

prze

stp

stw

ach

ogó

em

Obw

inie

niPo

djte

rodk

i pra

wne

Uja

wni

one

wyk

rocz

enia

w ty

mw

tym

Documents

PAŃSTWOWA INSPEKCJA PRACY SPRAWOZDANIE GŁÓWNEGO