Voorjaar 2014

Inleiding: waarom en wat zijn kruipruimtes?

In Nederland hebben de meeste huizen en gebouwen een zogenaamde kruipruimte. Kruipruimtes zijn ontstaan door het toepassen van houten balklagen en vloeren als de begane grondvloer. Een bijkomend voordeel van een kruipruimte is dat leidingwerk als elektriciteit, gas en riolering eenvoudig visueel geïnspecteerd kunnen worden, makkelijk te bereiken en evt. bij verbouwingen te verplaatsen zijn. De kruipruimte is doorgaans een op natuurlijke basis slecht geventileerde ruimte waar een hoge RV heerst. Zeker wanneer de ruimte blank staat wat geen uitzondering is

De gemiddelde kruipruimte beschikt over: vocht, slechte ventilatie en bouwafval. Bron:Nederlandse Bouw Documentatie

De ondergrond van de kruipruimte bestaat uit de directe bodem en is soms afgedekt met een bodembedekker als schelpen, PE-folie of zand om het uitdampen van vocht ed. tegen te gaan. Hemelwater en de continu hydrostatische druk van het grondwater voorziet de kruipruimte van vocht.

Vandaag de dag is het echter niet meer nodig om de vloeren in hout uit te voeren door het toepassen van betonvloeren. Deze hoeven niet geventileerd te worden om een verrottingsproces tegen te gaan van de draagstructuur.

Moderne huizen worden sinds de oliecrisis van 1972 beter geïsoleerd en dit wordt ook door de wetgever verplicht gesteld [Bouwbesluit ’13 H-3, 5]. Oudere huizen zijn van origine niet geïsoleerd, en al helemaal niet de begane grondvloer. Deze is in oude huizen uitgevoerd in houten constructies met daaronder een koude en vochtige ruimte, de kruipruimte. Onder de gehele vloer bevindt zich een lage, koude, vochtige ruimte die er continu voor zorgt dat er meer gestook dient te worden om het binnenklimaat comfortabel te houden.

Bij een kruipruimte lekt de vloerconstructie doorgaans tussen de planken van de houten vloer, op de kim, de aansluiting tussen wanden en vloeren en langs de doorvoer van kabels en leidingwerk.

Wat zijn de gevolgen voor de gezondheid?

Wanneer het binnenklimaat op een behagelijk niveau gehouden moet worden, zal er veel gestookt moeten worden, aangezien de warmte makkelijk de woning verlaat via de kruipruimte. Door een hoge RV en een lage oppervlaktetemperatuur treed er condensatie op bij de koude oppervlaktes zoals vloeren, wanden, uitwendige hoeken, glas en de ondergrond van kruipruimtes.. Bij een F-factor lager dan 0,65 is er vrijwel altijd spraken van oppervlaktecondensatie[1].

Het is onschuldig voor de gezondheid maar zal veel energie kosten voordat het binnenklimaat als behaaglijk ervaren zal worden omdat er zo veel warmte verloren gaat.

! ! Kruipruimtes: Wat zijn de gevolgen voor de gezondheid?

Mitchel M.A. van Straten 0861357 & Richard. F.A. van Klaveren 0859639

Kruipruimtes: Wat zijn de gevolgen voor de gezondheid? 1

Samenvatting

Bij vochtige kruipruimtes zijn er meerdere punten die naar voren komen die van invloed zijn op de gezondheid van de mens. “De lucht in de woonkamers met een betonnen vloer tussen kruip en woon-ruimte is voor ongeveer 10% procent afkomstig uit de kruipruimte. Soms loopt dit percentage zelfs op tot 50%” [7 pag. 52]. Dit vocht doet er toe lijden dat de relatieve luchtvochtigheid zal stijgen in de woning wanneer deze slecht geventileerd wordt. Een hoge relatieve luchtvochtigheid lijdt uiteindelijk weer tot schimmelvorming en een sterkere ontwikkeling van micro-organismen. Het slecht ventileren van de kruipruimte lijdt ook tot het ophopen van radioactief gas uit de bodem wat ernstige gevolgen voor de gezondheid van de mens heeft.

1

Voorjaar 2014

Chronische kwalen.

Een te hoge RV (vanaf ca. 60%) in een ruimte heeft invloed op de gezondheid van de bewoners. Doordat de kruipruimte doorgaans niet luchtdicht gescheiden is van de (woon)functies daarboven kunnen de bewoners klachten krijgen als: stijve spieren, bronchitis of verkouden worden door tocht. Dit is dan vaak koudeval door de warmte onttrekkende werking van de kruipruimte.

Schimmels

Een hoge RV tussen de 70 en 100% is de ideale broedplaats voor schimmels. In combinatie met een gunstige temperatuur (4 tot 40oC), zuurgraat (pH tussen 4 en 9) en voedingsbodem (organisch vaak hout) zijn dit de ontwikkelingsfactoren die van belang zijn bij schimmels. Hiervan is alles aanwezig in de kruipruimte waarbij de RV vaak de enige beperking is voor de groei van schimmels. En daarbij is het zo, hoe vochtiger het oppervlak, hoe sneller de schimmels groeien.

“Vocht en schimmels in woningen verhogen het risico op gezondheidsproblemen, zoals astma, luchtwegklachten en luchtweginfecties”[6]. Dit vocht kan makkelijk vanuit de kruipruimte de woning betreden door een luchtlek van de vloer. Schimmels zijn niet per definitie de oorzaak van gezondheidsklachten maar 10% van de klachten bij de GGD hebben wel een schimmel en vocht oorzaak. Schimmelsporen en vluchtige organische stoffen, die in de lucht zweven, kunnen ingeademd worden en gezondheidsklachten geven. Mensen die wonen onder vochtige omstandigheden of schimmels lopen een verhoogd ricico op het krijgen van astma of het verergeren hiervan. Ook kunnen mensen hier overgevoelig (allergisch) op reageren. Mensen die leven in een vochtige woning lopen 1,5 keer meer kans op een luchtwegaandoening [6]. Veel voorkomende klachten zijn benauwdheid, hoesten, hoofdpijn, slijmvorming of chronische neusverkoudheid.

Kelder- en huiszwam

De meest voorkomende soorten zwam in kruipruimtes zijn de huiszwam (Serpula lacrymans) en kelderzwam (Coniophora puteana). Zij voeden zich met hout en halen daar de cellulose uit. Dit is de vezelstructuur van het hout waardoor het hout zijn draagkracht verliest. De zwam kan grote materiële schade veroorzaken door de aantasting van de draagkrachtige laag van de vloer. Kelderzwam vormt zich voornamelijk in hout dat over een lange

periode nat blijft door lekkage of inwateren, maar ook als het hout vocht kan opnemen uit de grond of de muren.

Een kenmerk van kelderzwam is de inwendige aantasting van hout, waarbij een laagje van 3 tot 4 millimeter hout aan de oppervlakte intact blijft. Zelfs in een vergevorderd stadium is in de meeste gevallen van de buitenkant niet meer te zien dan een kleine verkleuring. Kelderzwam is hierdoor dan ook lastig te constateren. De aanwezigheid van zwam zelf is niet schadelijk voor de gezondheid van de mens.

Kelderzwam. Bron: leidelmeijer-ongediertebestrijding

In tegenstelling tot de kelderzwam is de huiszwam de grote sporenproducent, 1 m2 schimmel is in staat 50 miljoen sporen per minuut te produceren! De sporen van de huiszwam kunnen via kieren vanuit de kruipruimte in grote hoeveelheden in de woonruimte terechtkomen en zijn bruin van kleur doordat de schimmel wel ellulose afbreek, maar niet lignine. De overgebleve lignine geeft de typische bruinverkleuring van de zwam.

Vruchtlichaam huiszwam. Bron: A.H.B.O. Houtbescherming

! ! Kruipruimtes: Wat zijn de gevolgen voor de gezondheid?Mitchel M.A. van Straten 0861357 & Richard. F.A. van Klaveren 0859639

Kruipruimtes: Wat zijn de gevolgen voor de gezondheid? 2

3

2

Voorjaar 2014

Huisstofmijt

Een hoge RV lijd niet meteen tot luchtwegklachten maar zorgt er wel voor dat micro-orchanisme zich sneller kunnen gaan ontwikkelen. Hierdoor treed er ook meer huisstofmeit (Dermatophagoides pteronyssinus) op [7]. Deze lichtschuwe diertjes leven van de huidschilfers, zijn tussen de 0,1 en 0,6 mm groot en produceren in hun leven tussen de 2 tot 4 maanden 25 tot 30 nakomelingen. Ze komen vrijwel overal voor in het huis: gestoffeerde meubelen, vloerbedekking, gordijnen en vooral in het beddengoed. Zo zitten er In 10 gram van een matras gemiddeld 150.000 mijten [Huisstofmijtallergie.nl]. Ze leven het best in een temperatuur van 15 tot 32°C met een RV van 70 tot 85% (het liefst in donkere vochtige plaatsen, 32° C RL 80%) [7]. Dat betekend dat het vocht wat middels de kruipruimte de woning binnentreed lijd tot een hoge RV wat de bepalende factor is bij het voorkomen van een hogere concentratie huisstofmijt.[7, 8]

Huisstofmijt op tapijt. Bron: Wikipedia.org

Mensen met een huisstofmijtallergie zijn allergisch voor de uitwerpselen van de diertjes, deze bevat actieve spijsverteringsenzymenen. Mensen hebben in een vochtige woning dus meer last van huisstofmeit wat lijd tot meer astmatische klachten[7, 8]. Klachten treden vooral op in de ochtend en uiten zich voornamelijk in klachten zoals: astmatische klachten (moeite met ademhalen, piepen of hoesten voornamelijk ‘s nachts), eczeem, niesbuien en tranende en jeukende ogen.

Radon gas

Radon-220 (220Rn) en radon-222 (222Rn) is een vervalproduct (radioactief isotoop) wat vrij komt door het verval van de vaste stof radium en thoron die in kleine hoeveelheden aanwezig zijn in de aardbodem. Deze komt van naturen vrij uit de aarde en is onzichtbaar en reukloos. De stof komt d.m.v. gas uit de bodem en uit delfstoffen (bouwmaterialen zoals beton, baksteen, natuursteen, gipsplaat, ed.) de woning binnen [3, 4].

Radon vervalt langzaam tot lood- en poloniumisotopen. Daarbij komen zowel radioactieve gamma als alfastraling vrij. Gammastraling is het probleem niet, dit dringt niet diep door materialen maar de alfastraling doet dit wel en veroorzaakt het probleem. Wanneer ingeademde radioactieve deeltjes in onze longen alfastraling uitzenden, kan die de celkernen van het longweefsel beschadigen en direct tot longkanker lijden [2, 5].

Omdat radon gewoon uit de aarde komt wordt de mens buiten ook blootgesteld aan straling. Dit is 15% van de straling die een mens per jaar oploopt. Echter is het radon gehalte in gebouwen velen malen hoger dan buiten huis. Dit komt voornamelijk door gebruik van bouwstoffen zoals beton, wat goed is voor 70% van de straling per jaar. De laatste 15% straling komt uit de bodem opstijgen, ook in kruipruimtes, dat zich in een slecht geventileerde kruipruimte ophoopt, waardoor er een hogere concentratie achtergrondstraling ontstaat binnenshuis [3]. Bij moderne woningen speelt dit bijna geen rol omdat de ruimte goed is afgesloten van de bovenliggende ruimte. Bij oudere woningen daar in tegen, is het dan ook belangrijk de kruipruimte goed te ventileren. De leeftijd van het bouwmateriaal maakt weinig uit. De radon uitstoot neemt namelijk extreem langzaam af, pas na 1500 jaar is de uitwaseming gehalveerd door het verval van radon.

! ! Kruipruimtes: Wat zijn de gevolgen voor de gezondheid?Mitchel M.A. van Straten 0861357 & Richard. F.A. van Klaveren 0859639

Kruipruimtes: Wat zijn de gevolgen voor de gezondheid? 3

4

Voorjaar 2014

Daly’s

Bij vochtige kruipruimtes zijn er meerdere punten aangetoond (Koudeval, schimmels, huisstofmijt, radon gas) die van invloed zijn op de gezondheid van de mens. Deze punten zijn ieder op een verschillend niveau schadelijk. Aan de hand van DALY’s (Disability Adjusted Life Year) kan men ziektes en leefomstandigheden onderling vergelijken als het gaat om hun invloed op de volksgezondheid. Het aantal DALY’s staat voor het aantal gezonde levensjaren dat een populatie verliest door de ziekten.[9, 10]

Aan vochtproblemen (schimmels en huisstofmijt) is een aantal toe te schrijven aan gezondheidsverlies (astmatische klachten) van ongeveer 670 DALY’s.[10]

Radon gas lijd tot het overlijden van gemiddeld 800 mensen, 12 jaar eerder door longkanker. 10.000 DALY’s [10].

Conclusie

40% van de kruipruimtes in Nederland lijd tot overlast voor de bewoners [Stichting Eigen Huis]. 85% van ons leven brengen wij binnen door waarvan 73% in onze eigen woning [TU Eindhoven].

Kern Gevolg Gevolg gezondheid Oplossing

Warmte-verlies

KoudevalNiet

behaaglijk leefklimaat

Thermisch isoleren

Nekklachten, tocht

Thermisch isoleren

Hoge rel. lucht-

vochtigheid

Schimmel-vorming

O.a. Reuma/astma

Ventileren kruipruimte/

woning

huisstofmijtAstmatische

klachten

Ventileren kruipruimte/

woning

Kelder- huiszwam

Verval draagkracht constructie

Ventileren kruipruimte/

woning

Hoge concentratie

radon gasLongkanker

Ventileren kruipruimte, luchtdicht

afsluiten naar woonruimte.

In tabel 1 zijn de gevolgen van een kruipruimte op de gezondheid van de mens overzichtelijk weergegeven.Hier is te zien dat een slecht geisoleerde beganegrondvloer en slecht

geventileerde kruipruimte zeer veel effect hebben op de gezondheid van de mens. Vrijwel alles is weg te nemen door de kruipruimte te ontdoen van een hoge RL, voldoende ventileren is hier vaak al voldoende. Vocht en radon gas verlaat dan de kruipruimte.

Voorkomen moet worden dat er direct luchttransport tussen de kruipruimte en de woonruimte optreed. Met andere woorden: naden en kieren in de begane grondvloer zoveel mogelijk afdichten. Denk bijvoorbeeld ook aan een niet goed afsluitend kruipluik, de afdichting van de meterkastplaat en niet afgedichte leidingdoorvoeren. Ventileren in de woning helpt de radonconcentratie in de woning laag te houden.

Bronvermelding

‣Achtergrondafbeelding voorblad, Water-drop-wallpaper-zvsjx, Download van website: http://www.landinails.com

‣[1] Nederlands Normalisatie Instituut, NEN 2778, 1991.

‣[2] Federaal Agentschap voor Nucleaire Controle, Radon in uw woning U kan zich ertegen beschermen, 2011. Download van FANC website: http://www.fanc.fgov.be/GED/00000000/1300/1376.pdf

‣[3] TNO, Radon en ventilatie in Nederlandse woningen, g.d., pag. 2, Download van TNO website: http://www.tno.nl/downloads/Radon%20en%20ventilatie.pdf

‣[4] Bader S., Dekkers S.A.J., Blaauboer R.O., Ventilatie en de samenhang met radon in nieuwbouwwoningen in Nederland, 2009. RIVM-rapport 610790006/2009

‣[5] Bader S., Dekkers S.A.J., Blaauboer R.O., Stralingsbelasting in Nederlandse nieuwbouwwoningen, 2010. RIVM-rapport 610790009/2010

‣[6] van Ginkel J, Haberts t, e.a., GGD-richtlijn medische milieukunde: Schimmel- en vochtproblemen in woningen, 2012. RIVM-rapport 609300022

‣[7] Tilborghs G., Wildemeersch D., Schrijver de K., Wonen en gezondheid (4e editie), 2009. Vlaamse overheid, Ministerie van Welzijn, Volksgezondheid en Gezin. Depotnummer D/2009/3241/042

‣[8] van Oers J.A.M., Gezondheid op koers?, 2002. RIVM-rapport 270551001. pag. 61

‣[9] Melse J.M., Kramers P.G.N., Berekening van de ziektelast in Nederland, 1998. RIVM-rapport 431501028

‣[10] Paul H., Jaarcontract 2009 VROM-Inspectie+VROM beleidsonderdelen, 2009. VROM-rapport tcm334-320108, pag. 23

! ! Kruipruimtes: Wat zijn de gevolgen voor de gezondheid?Mitchel M.A. van Straten 0861357 & Richard. F.A. van Klaveren 0859639

Kruipruimtes: Wat zijn de gevolgen voor de gezondheid? 4

Tabbel 1 oorzaak en gevolgen van de kruipruimte