manualpara o

Aproveitamento enerxético

da biomasa forestal

Portada Biomasa 15/6/07 12:12 Página 1

PRESIDENCIASecretaría Xeral de Modernizacióne Innovación Tecnolóxica UNIÓN EUROPEA

FONDO EUROPEO DEDESENVOLVEMENTOREXIONAL

“Unha maneira de facer Europa”

PRESIDENCIASecretaría Xeral de Modernizacióne Innovación Tecnolóxica UNIÓN EUROPEA

FONDO EUROPEO DEDESENVOLVEMENTOREXIONAL

“Unha maneira de facer Europa”

Manual para o

Aproveitamento enerxético da biomasa forestal

Licencia Creative Commons 3.0 Recoñecemento – Non Comercial – Sen obras derivadas

Esta publicación conta cunha licenza Creative Commons 3.0, o que lle permite reproducir a obra baixo as seguintes condicións:

Recoñecemento (BY). Debe recoñecer os créditos da obra da maneira especificada polo autor ou licenciador (pero non dunha maneira que suxira que ten o seu apoio ou apoian o uso que fai da súa obra).

Non comercial (NC). Non pode alterar, transformar ou xerar unha obra derivada a partir desta obra.

Sen obras derivadas (ND). Non se pode alterar, transformar ou xerar unha obra derivada a partir desta obra.

O texto completo da licenza pode ser consultado en: http://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/3.0/ Proxecto cofinanciado:

“Unha maneira de facer Europa”

UNIÓN EUROPEA

Fondo Europeo de Desenvolvemento Rexional

Índice

1.Introdución

2. O Medio. Conceptos e definicións

2.1. Introdución

2.2. Concepto de Medio

2.3. Definicións asociadas ao Medio Ambiente

3. Procesos asociados ao Medio Ambiente

3.1. Introdución

3.2. O ciclo da auga e os recursos hídricos

3.3. A atmosfera, o aire e os ciclos do carbono

3.4. O chan e a ordenación do territorio

4. Introdución xeral á problemática ambiental no ámbito global

4.1. Introdución

4.2. Principais problemas ambientais

4.3. Calidade e contaminación das augas

4.4. A atmosfera

4.5. O chan

4.6. Problemática ambiental en Galicia: perspectivas e tendencias

5. A Biomasa como Fonte de Enerxía

5.1. Introdución

5.2. A biomasa como fonte de enerxía renovable

5.3. Aplicacións da biomasa

5.4. Beneficios do uso enerxético da biomasa

5.5. Problemas que pode formular o uso da biomasa forestal

6. Procesos e Tecnoloxías para a Transformación da Biomasa. Sistemas de

Aproveitamento Enerxético

6.1. Introdución

6.2. Proceso de transformación física

6.3. Proceso de conversión

7. Produción e Usos da Biomasa Forestal

7.1. Introdución

7.2. Produción de enerxía térmica

7.3. Produción de enerxía eléctrica

7.4. Produción de traballo mecánico a partir de biocarburantes

7.5. Centrais de biomasa

8. Situación Actual da Biomasa Forestal

8.1. Introdución

8.2. Medidas para o fomento do uso da biomasa

8.3. Situación actual da biomasa en Europa

8.4. Situación actual da biomasa en España

8.5. Situación actual da biomasa en Galicia

9. O Impacto Ambiental

9.1. Introdución

9.2. Impacto ambiental. Conceptos e tipos

9.3. Estudos de impacto ambiental

9.4. Indicadores

9.5. Índices ambientais

9.6. Modelos ambientais

9.7. Avaliación ambiental

9.8. Códigos de conduta

9.9. Procedementos administrativos segundo o tipo de avaliación ambiental

10. Auditorías e Sistemas de Xestión Ambiental

10.1 Introdución

10.2. A empresa e a xestión ambiental

10.3. Instrumentos dos sistemas de xestión ambiental

10.4. Política ambiental

10.5. Planificación

10.6. Implantación dun sistema de xestión ambiental

10.7. Avaliación ambiental

10.8. Auditorías ambientais

10.9. A certificación do sistema de xestión ambiental

10.10. O auditor ambiental

10.11. Mantemento da certificación ambiental

11. Fundamentos de dereito

11.1. Introdución

11.2. Fontes de dereito

11.3. Fontes do dereito estatal e autonómico

11.4. Principios básicos no marco xurídico

11.5. Principios do dereito comunitario

11.6. Características fundamentais do dereito comunitario

11.7. Esquema ilustrativo do sistema de fontes

11.8. Lexislación ambiental

11.9. Lexislación ambiental específica dos principais grupos de problemas

ambientais

11.10. Lexislación e principal normativa ambiental relativa ao aproveitamento

enerxético da biomasa forestal

ANEXO I. Definicións e Conceptos Asociados á Biomasa

ANEXO II. Algúns Aspectos Técnicos da Enerxía de Biomasa

ANEXO III. Plan de acción sobre a biomasa. Comisión das Comunidades

Europeas. Bruxelas 07/12/2005.Bibliografía

Glosario

Webs de interese

Índice de Figuras

Figura 2.1. Compoñentes básicos do ambiente (natural e construído)

Figura 3.1. Ciclo hidrolóxico

Figura 3.2. A composición da Atmosfera

Figura 3.3. Ciclo do carbono

Figura 3.4. Ciclo de Calvin

Figura 3.5. Ciclo de Krebs

Figura 3.6. Intercambio de Carbono coa Atmosfera

Figura 3.7. Fluxos e almacéns de carbono nun ecosistema forestal

Figura 3.8. Distinción entre planificación vinculante e indicativa

Figura 3.9. Proceso de traballo ascensional

Figura 3.10. Competencia da Administración central na ordenación do territorio

Figura 3.11. Competencia da Administración Autonómica na ordenación do territorio

Figura 4.1. Composición da auga residual

Figura 4.2. Organismos da xestión da auga en España

Figura 4.3. Fenómenos naturais nun penacho

Figura 4.4. Caso 1 de transporte de penacho

Figura 4.5. Caso 2 transporte de penacho

Figura 4.6. Caso 3 de transporte de penacho

Figura 4.7. Caso 4 de transporte de penacho

Figura 4.8. Caso 5 de transporte de penacho

Figura 4.9. Mecanismos desencadeantes da contaminación atmosférica

Figura 4.10. Chuvia ácida

Figura 4.11. Efecto Invernadoiro

Figura 4.12. Liñas xerais do proceso de extracción de vapores "in situ"

Figura 4.13. Proceso de depuración dun chan por aire

Figura 4.14. Representación do proceso de descontaminación de Barrenas

Figura 4.15. Liñas de tratamentos nunha Planta de Lavado de chans

Figura 5.1. Esquema do proceso de coxeración

Figura 6.1. Procesos de transformación da biomasa

Figura 6.2. Procesos termoquímicos de conversión

Figura 6.3. Proceso de combustión

Figura 6.4. Proceso de gasificación

Figura 6.5. Produtos obtidos na gasificación

Figura 6.6. Esquema do proceso da pirólise

Figura 6.7. Procesos de dixestión anaerobia

Figura 7.1. Central térmica dunha rede de calefacción centralizada con biomasa

Figura 7.2. Planta de produción de electricidade con biomasa

Figura 7.3. Sistema mixto de rede de calefacción centralizada e produción de

electricidade

Figura 8.1. Índice de dependencia enerxética na UE

Figura 8.2. Consumo de biomasa na Unión Europea (Mtep)

Figura 8.3. Estimación da evolución da produción de electricidade a partir de biomasa

na Unión Europea

Figura 8.4. Produción de calor a partir de fontes de enerxías renovables

Figura 8.5. Evolución do consumo da biomasa e previsións, segundo o Plan de Fomento

do IDAE

Figura 8.6. Consumo de biomasa (tep) por Comunidades Autónomas

Figura 8.7. Enerxía Primaria en Galicia 2003 (Ktep)

Figura 9.1. Liñas de definición de obxectivos e recompilación de información

Figura 9.2. Estrutura Xeral dunha Avaliación de Impacto Ambiental.

Figura 9.3. Proceso Administrativo de Avaliación Ambiental.

Figura 9.4. Proceso de Avaliación de Impacto Ambiental.

Figura 10.1. Instrumentos preventivos

Figura 10.2. Sistemas correctivos

Figura 10.3. Instrumentos auxiliares

Figura 10.4. Diagrama da realización da auditoría do Sistema de Xestión Ambiental

Figura 11.1. Clasificación de "Fontes do Dereito"

Índice de Táboas

Táboa 3.1. Características das augas superficiais

Táboa 3.2. O carbono nos ecosistemas forestais

Táboa 3.3. Análise comparativa das fases de combustión do carbón e os pélets

Táboa 3.4. Principais diferenzas entre a planificación territorial e urbanística

Táboa 3.5. Competencia da Administración local na ordenación do territorio

Táboa 4.1. Recursos hídricos en España

Táboa 4.2. Principais efectos producidos polos contaminantes do aire

Táboa 5.1. Clasificación dos biocombustibles en función da súa orixe.

Táboa 5.2. Clasificación da biomasa forestal en función da súa orixe.

Táboa 5.3. Contido enerxético dalgúns recursos englobados baixo o termo biomasa

residual seca.

Táboa 5.4. Contido enerxético dalgúns recursos englobados baixo o termo biomasa

residual húmida.

Táboa 7.1. Rendementos enerxéticos dos procesos termoquímicos

Táboa 7.2. Táboa comparativa centrais de biomasa - centrais de combustibles fósiles

Táboa 7.3. Algunhas diferenzas químicas entre o etanol e a gasolina como combustible

Táboa 8.1. Consumo por sectores en España.

Táboa 8.2. Obxectivos do Plan de Enerxías Renovables con respecto á biomasa en

termos de Enerxía Primaria.

Táboa 8.3. Obxectivos do PER con respecto a cada tipo de recurso biomásico.

Táboa 8.4. Cantidade de biomasa producida polas diferentes industrias en Galicia.

Táboa 9.1. Características relativas dos Impactos Ambientais.

Introdución 1

Este libro é para os traballadores das Pemes e autónomos, co obxectivo de levalos cara a unha

mentalidade medioambiental de desenvolvemento e crecemento, permitindo un uso racional

dos recursos, sen reducir os beneficios da industria.

A continuación, haberá unha aproximación, de un xeito rápido, a evolución histórica da

influencia da industria sobre o medio ambiente.

A finais do século XIX e comezos do século XX, en Inglaterra, houbo un avance tecnolóxico

que liderou o desenvolvemento industrial e o crecemento económico na maioría dos países

avanzados de Europa. O obxectivo final da Revolución Industrial foi o desenvolvemento, con

independencia da protección ambiental. Isto levou a un aumento na contaminación do aire e

de augas marítimas e continentais, do solo e da paisaxe. Todo isto conduciu inevitablemente a

perdas, moitas veces irreversibles, no campo socioeconómico, na saúde e benestar da

sociedade.

Máis tarde, a principios do século XX, todos os indicadores produtivos experimentaron un

crecemento exponencial. A economía mundial multiplicouse por 20 a poboación mundial se

quintuplicou.

O consumo de fertilizantes, de auga e a produción de residuos incrementouse de xeito

espectacular na UE, a pesar de que cada vez se reciclaba un maior volume de residuos e se

fomentaba o uso racional dos recursos naturais.

Este aumento no respecto polo Medio Ambiente deu lugar á aparición de asociacións

ambientais, grupos ecoloxistas, á realización de campañas de mentalización cidadá sobre a

protección do Medio, etc. Paralelamente no tempo a este desenvolvemento social

constituíronse, tamén todo tipo de organismos, tanto a nivel de Administracións Públicas

como de grandes e medianas empresas, con responsabilidades ambientais tales como:

Axencias, Ministerios, Consellarías, Concellarías, etc.

Outra consecuencia desta actuación é a aparición de todo un conxunto de normas, unhas de

nova creación e outras de actualización ou adaptación das existentes, que regulan as

interaccións das actividades empresariais co ámbito ambiental, onde se desenvolven.

Este conxunto de normas provocaron reaccións negativas por parte das empresas, os cales

considerábanas un elemento discordante que atrasaría a evolución tecnolóxica das empresas,

así como o desenvolvemento económico destas.

A esta reacción empresarial, en contra das normas ambientais, seguiulle unha fase de

resignación na que asumiron a necesidade de implantación, paulatina, de tecnoloxías limpas e

prácticas non contaminantes. Precisamente nesta fase encóntranse a maioría das empresas

españolas.

No desenvolvemento desta fase, as empresas empezaron a enxergar como as novas

tecnoloxías limpas lles permiten mellorar, por un lado, os procesos de produción, reducir

custos e, polo outro, reducir as sancións por parte da Administración Pública, minimizar os

impactos no ámbito natural e mellorar a imaxe ante os seus clientes e consumidores. Todo iso

carrexa un progresivo cambio de actitude en sentido positivo cara o Medio no cal as empresas

que incorporan aos seus sistemas de xestión programas de protección ambiental son

consideradas empresas modelo cun alto desenvolvemento tecnolóxico, calidade nos seus

produtos e cunha economía saneada.

A empresa que asuma unha actitude positiva e de progreso fronte á problemática ambiental

obterá no futuro unha serie de vantaxes ante a competencia que lle garantirán a continuidade

da actividade e a situarán nunha posición privilexiada con respecto á nova revolución

ecoindustrial. Entre todas as vantaxes que podería obter a empresa cabe salientar as seguintes:

Logros tecnolóxicos e redución de custos.

Melloras de imaxe, seguridade e calidade de vida dos empregados.

Avances nos mercados.

Esta evolución no marco empresarial repercutiu e repercute no ámbito social onde o

cambio de actitude ambiental é patente, podendo observarse que:

Os partidos políticos incorporan nos seus programas problemáticas ambientais.

Os centros docentes amplían a súa oferta formativa incorporando seminarios, cursos,

másters, e carreiras universitarias de especialidades ambientais.

Aparecen empresas dedicadas ás novas tecnoloxías non contaminantes e

descontaminantes.

Xorden no mercado os chamados produtos ecolóxicos, avalados ou non pola

correspondente etiqueta verde, as ecoindustrias.

Xorden as figuras dos técnicos ambientais, os xestores e asesores en materia de Medio,

os verificadores, avaliadores e auditores, os especialistas en dereito ambiental, etc.

Como síntese de todo o anterior e en referencia ás tendencias actuais, pódese afirmar que

unha empresa que actúe en contra do Medio asume o grave perigo de cuestionar a súa

viabilidade tanto en termos económicos coma en irreversibles deterioracións de imaxe ante a

sociedade. O Medio pode considerarse como valor engadido, unha vantaxe competitiva e

presentarse dende esta perspectiva como impulsor da modernización das actividades

industriais, agrícolas e de servizos, aumentando, deste modo, a produtividade e a

competitividade.

As políticas de protección ambiental están, hoxe en día, a pasar a formar parte da política

empresarial xeral e incorporan a moitos códigos de comportamento empresarial debido entre

outras cousas a que:

Nos próximos anos verase incrementado de xeito importante o parque móbil e os

quilómetros de estrada en España, o turismo vai aumentar nun 60 por 100 respecto á

última década do século pasado.

No ano 2010, a demanda de enerxía vai aumentar nun 25 por 100. A pesar do

desenvolvemento e implantación de novas enerxías, do aforro destas e da cada vez

maior penetración da enerxía nuclear, de aquí a ese ano previse un crecemento

considerable na utilización de combustibles fósiles, dobrándose o consumo de carbón e

de petróleo. Só na UE o aumento provocado polas emisións de carbono será superior

ao 20 por 100. No ano 2050, o contido medio de gas carbónico no aire podería

dobrarse o que implicaría que a temperatura do planeta aumentaría en 3-l0 C

segundo latitudes, feito que modificaría de xeito alarmante os climas e os niveis do

mar.

A combustión do carbón, seguindo cos criterios de M. SEOÁNEZ, 1995, ademais do

gas carbónico e de partículas en suspensión, deixará tamén trazas de metais pesados,

algúns deles canceríxenos, e de dióxido de xofre, acrecentándose ademais, en grandes

superficies da terra a acidificación do chan

o como consecuencia das chuvias ácidas.

As zonas de explotación de pozos de petróleo multiplicaranse, incluíndo zonas de gran

fraxilidade, é dicir, con baixa capacidade de acollida, e mesmo zonas que foron

consideradas ata agora protexidas.

A proliferación de minas de carbón a ceo aberto reportará graves consecuencias á

conservación e calidade do chan.

Deste modo, poderíase seguir enumerando unha serie de problemas con incidencia ambiental

que, previsiblemente, irán aparecendo nun futuro próximo, tales como: riscos de accidentes

nucleares, riscos no transporte de materias enerxéticas (produtos radiactivos, barcos

metaneiros e petroleiros, gasodutos e oleodutos, etc.), incorporación de produtos estraños

tales como praguicidas, materias radiactivas, metais pesados etc., nas cadeas tróficas;

degradación do patrimonio artístico-monumental; etc.

En conclusión, nos próximos anos non será posible manter este ritmo de crecemento e por iso

chegou o momento de que a política ambiental evolucione ao mesmo ritmo que os

problemas ambientais.

No sentido máis amplo, a xestión e administración do Medio comprende o conxunto de

actuacións e disposicións necesarias para lograr o mantemento dun capital ambiental suficiente

para que a calidade de vida das persoas e o patrimonio natural sexan o máis elevados posible,

todo iso dentro do complexo sistema de relacións económicas e sociais que condiciona ese

obxectivo (ORTEGAY RODRÍGUEZ, 1994).

A xestión do Medio tradúcese nun conxunto de actividades medios e técnicas tendentes a

conservar os elementos dos ecosistemas e as relacións ecolóxicas entre eles, en especial cando

se producen alteracións debidas á acción do home. A base dun bo sistema de xestión

ambiental terá como punto principal a integración ambiental das actividades que se

desenvolven no Medio Ambiente, a través de:

Utilización racional dos recursos.

Localizar as actividades en territorios e ecosistemas cunha alta capacidade de acollida.

Evitar que a emisión de efluentes dunha actividade supere a capacidade de recepción

ou asimilación do Medio.

O desenvolvemento será sostible sempre e cando se faga uso dos recursos naturais por

debaixo das súas taxas de renovación, consumo ou uso, e situaranse as actividades tendo en

conta a capacidade de acollida do territorio.

Cunha correcta xestión consérvase o patrimonio ambiental e como consecuencia directa

elévase a calidade de vida do home que, basicamente, responde a tres parámetros esenciais:

nivel de renda, benestar social e calidade ambiental.

As actividades empresariais e, en xeral, calquera actividade humana, actúan sobre o Medio

modificando o equilibrio dos ecosistemas. As actividades exercidas polo home, sexa cal sexa a

súa natureza, exercen un conxunto de alteracións ambientais que se denominan impacto

ambiental (IA).

Sobreexplotación dos recursos por enriba das taxas asumibles polo medio (extracción

de materias primas, consumo acelerado de auga e enerxía, etc.).

Ocupación do chan cunha pobre capacidade de acollida para a actividade introducida,

producindo a alteración e mesmo a destrución do ecosistema existente. No novo

ecosistema creado, a actividade convértese no principal elemento perturbador, que

pode trasladarse a ecosistemas lindantes.

Emisión de efluentes por enriba da capacidade de recepción ou asimilación do medio,

o que leva consigo:

Contaminación do aire, auga e chan.

Contaminación por residuos tóxicos e perigosos, radiactiva, electromagnética,

acústica, etc.

Alteracións do clima e da calidade do aire.

Alteracións do equilibrio hidrolóxico, deterioración da calidade da auga, das

características do chan e das biocenoses.

Modificacións da paisaxe e da calidade visual do medio.

Danos sobre as poboacións próximas por deterioración da saúde humana e

calidade de vida.

Alteración ou destrución de elementos arqueolóxicos, históricos, pictóricos e

culturais, presentes, no medio.

O impacto dun proxecto futuro ou dunha actividade en funcionamento sobre o Medio é a

diferenza entre a situación do Medio modificado e a situación deste tal e como tería

evolucionado normalmente sen a execución do devandito proxecto. Estas alteracións poden

repercutir de xeito positivo ou negativo en función da calidade dos distintos sistemas,

compoñentes, factores do medio e da calidade de vida do ser humano.

2 El Medio Ambiente. Conceptos e definicións 2.1. Introdución 2.2 Concepto de Medio Ambiente 2.3. Definicións asociadas ó Medio Ambiente 2.3.1. Conceptos xerais

2.3.2. Compoñentes xerais

2.1. Introdución

A entrada de España na Unión Europea, a partir de 1986, condicionou a aceptación de

Directrices que esta institución dita por medio de regulamentos, Directivas, Decisións,

Recomendacións ou Ditames de alcance xeral ou concreto, con ou sen carácter vinculante e de

aplicación directa ou por medio de transposicións.

Por todo iso e co obxecto de dispoñer, en todo momento, dunha rápida información sobre os

diversos parámetros que configuran ao amplo e xenérico tema do Medio, é polo que se levou

a cabo a iniciativa de editar un manual que puidese dar resposta de forma sucinta, ás

preguntas relacionadas co ámbito de aplicación deste sistema, a xeito de consulta sobre as

variables que están relacionadas e definen as características medio ambientais dunha zona

xeográfica.

Os principais axentes que contribúen a configurar o Medio analízanse dentro de cinco

apartados identificados con:

a. medio físico.

b. Actividades dos asentamentos humanos.

c. Contaminación e problemas medio ambientais.

d. Protección á natureza.

e. Datos socioeconómicos.

Resulta evidente que, debido ao distinto grao de accesibilidade e dispoñibilidade da

información, non todos os campos de estudo se achan en idéntico grao de desenvolvemento.

Por este motivo, e co obxecto de servir de utilidade aos axentes sociais interesados no tema,

este manual centrouse fundamentalmente en abranguer aquelas áreas de maior influencia que

configuran unha estrutura básica ambiental, como: atmosfera, augas e verteduras, envases,

residuos, ruídos e vibracións... xunto cun glosario sobre termos ambientais.

2.2. Concepto de Medio Ambiente

O Medio é o ámbito vital, é dicir, o conxunto de factores físico-naturais, estéticos, culturais,

sociais e económicos que interaccionan entre si, co individuo e coa comunidade en que vive,

determinando a súa forma, carácter, comportamento e supervivencia.

O concepto de Medio implica directa e intimamente ao home, xa que se concibe, non só

como aquilo que rodea o home no ámbito espacial, senón que ademais inclúe o factor tempo.

Atendendo a estes procesos interrelacionados co home, o Medio pódese entender:

Como "fonte de recursos naturais", o Medio abastece o ser humano das materias

primas e enerxía que necesita para o seu desenvolvemento sobre a Terra. Agora ben só

unha parte destes recursos é renovable.

Como "soporte de actividades", o Medio presenta unha maior ou menor capacidade

de acollida para cada actividade que se desenvolva no seu seo.

Como "receptor de efluentes" (emisións, verteduras, desfeitos e residuos non

desexados) terase en conta a capacidade de asimilación do Medio (capacidade de

dispersión atmosférica, capacidade de autodepuración da auga, capacidade de filtrado

do chan, etc.). A emisión de efluentes dunha actividade deberá realizarse sempre por

debaixo da capacidade de asimilación do Medio.

A Real Academia da lingua define o Medio (MARTES) como: "Elemento en que vive ou se

move unha persoa ou animal"; e tamén como: "Conxunto de circunstancias físicas, culturais,

económicas e sociais que rodean ás persoas e aos seres vivos".

O Medio Ambiente pódese definir como un sistema global complexo, de múltiples e

variadas interaccións, dinámico e evolutivo no tempo, formado polos sistemas físico,

biolóxico, social, económico, político e cultural en que vive o home e demais organismos.

2.3. Definicións asociadas ao Medio Ambiente

2.3.1. Conceptos Xerais

Actividades Cualificadas: Son aquelas que debido á súa capacidade de xerar molestias,

insalubridade, nocividade ou perigosidade, deben ser sometidas ao trámite de cualificación da

actividade e obtención de licenza.

Auditoria Ambiental: É un marco autorregulador preventivo do medio, que están a utilizar

e viñeron utilizando as empresas dos Estados Unidos, dende a década dos setenta.

Pódese definir como, "Unha ferramenta de xestión que comprende unha sistemática,

documentada, periódica e obxectiva avaliación de como a organización e xestión de bens de

equipo medio ambientais están a cumprir co propósito de salvagardar o Medio". Encárgase da

análise e apreciación da situación ambiental e o impacto dunha empresa sobre o Medio.

Calidade ambiental: O grao en que o estado actual ou previsible dalgún compoñente básico

permite que o medio desempeñe axeitadamente as súas funcións de sistema que rexen e

condicionan as posibilidades de vida na Terra. Este grao non se pode cuantificar, só se cualifica

con fundamentos, a través dun xuízo de valor.

Certificación ambiental: Acreditación que testemuña que unha empresa que a posúe

implantou un sistema de xestión ambiental, demostrando o cumprimento da normativa de

cara a terceiras persoas, así como a aptitude para previr e controlar en todo momento os

efectos que cara ao Medio puidesen provocar os seus procesos produtivos, todo iso segundo

algunha das posibilidades que posúen para levar a cabo a devandita certificación.

Contaminación Ambiental: O Enviromental Pollution Panel de Estados Unidos definiuna

como, "A alteración desfavorable do noso ámbito como subproduto total (ou en gran parte)

das actividades humanas e a través dos seus efectos directos ou indirectos que se derivan dos

cambios na distribución da enerxía, os niveis de radiación, a constitución química e física e a

abundancia dos organismos. Estes cambios poden afectar ao ser humano directamente ou a

través do abastecemento da auga e dos produtos agrícolas e biolóxicos, dos seus obxectos ou

bens materiais ou das súas posibilidades de solaz e desfrute da natureza".

Declaración de Impacto Ambiental (DIA): É o pronunciamento do organismo ou

autoridade competente en materia de Medio, sobre a base do Estudo de Impacto Ambiental,

alegacións, obxeccións e comunicacións resultantes do proceso de participación pública e

consulta institucional, no que se determina, respecto aos efectos ambientais previsibles, a

conveniencia ou non de realizar a actividade proxectada e, en caso afirmativo, as condicións

que deben establecerse en orde á axeitada protección do medio e os recursos naturais.

Ecoxestión: Dise da posta en marcha de todas as actividades e operacións dentro dunha

empresa, tendentes a conseguir a mínima afección ao medioambiente.

Estudo de Impacto Ambiental (EsIA): É o estudo técnico, de carácter interdisciplinar que,

incorpora no procedemento da EIA, que está destinado a predicir, identificar, valorar e

corrixir as consecuencias ou efectos ambientais que determinadas accións poden causar sobre a

calidade de vida do home e o seu ámbito.

É o documento técnico que debe presentar o titular do proxecto, e sobre a base do que se

produce a Declaración ou Estimación de Impacto Ambiental. Este estudo deberá identificar,

describir e valorar de xeito apropiado, e en función das particularidades de cada caso

concreto, os efectos notables previsibles que a realización do proxecto producirá sobre os

distintos aspectos ambientais.

Avaliación Estratéxica Ambiental (EEA): Procedemento que ten por obxecto a avaliación

das consecuencias ambientais que determinadas políticas, plans e programas, poden producir

no territorio, na utilización dos recursos naturais e en definitiva, no logro dun

desenvolvemento sostible e equilibrado.

Avaliación de Impacto Ambiental (EIA): Procedemento xurídico-administrativo que ten

por obxecto a interpretación e predición dos impactos ambientais que un proxecto ou

actividade produciría en caso de ser executado, así como a prevención, corrección e

valoración destes. Todo iso co fin de ser aceptado, modificado ou rexeitado por parte das

distintas Administracións Públicas competentes.

O Real Decreto 1.131/1988 do 30 de Setembro, que aproba o Regulamento sobre EIA, defínea

no seu artigo quinto como "o conxunto de estudos e sistemas técnicos que permiten estimar os

efectos que a execución dun determinado proxecto, obra ou actividade, causa sobre o medio".

Factores ambientais: Baixo o nome de Factores ou Parámetros ambientais, englóbanse os

diversos compoñentes do medio, entre os cales se desenvolve a vida no noso planeta. Son o

soporte de toda actividade humana, sendo susceptible de ser modificados polos humanos.

Factores ambientais considerados polos organismos competentes da UE:

ser humano, a flora e a fauna.

chan, a auga, o aire, o clima e a paisaxe.

As interaccións entre os anteriores.

Os bens materiais e o patrimonio cultural.

Xestión Ambiental: Conxunto de accións encamiñadas a lograr a máxima racionalidade no

proceso de decisión relativo á conservación, defensa, protección e mellora do Medio,

baseándose nunha coordinada información multidisciplinar cidadá.

Impacto Ambiental (IA): Dise que hai impacto ambiental cando unha acción ou actividade

produce unha alteración, favorable ou desfavorable no medio ou nalgún dos compoñentes

deste. Esta acción pode ser un proxecto de enxeñaría, un programa, un plan, unha lei ou unha

disposición administrativa con implicacións ambientais.

Indicador de Impacto Ambiental: Elemento ou concepto asociado a un factor que

proporciona a medida da magnitude do impacto, polo menos no seu aspecto cualitativo e

tamén, se é posible, no cuantitativo.

Política Ambiental: Declaración por parte da Organización, das intencións e principios, en

relación co seu comportamento ambiental xeral, que proporcionan un marco para a actuación

e para o establecemento dos seus obxectivos e metas ambientais.

Problema ambiental: Defínese como un desequilibrio nas relacións Home-natureza. É un

impedimento para lograr un obxectivo ambiental (boa calidade do aire, da auga, dos chans,

etc.).

Sistema de Xestión Ambiental (SGMA): Instrumento ou ferramenta que posúe a empresa

como axuda nas actividades da súa xestión ambiental. Achegando a base para orientar,

canalizar, medir e avaliar o seu funcionamento co fin de asegurar que as súas operacións se

levan a cabo dun xeito consecuente coa regulamentación aplicable e coa política corporativa

no devandito sentido.

Sistemas de Información Ambiental:

Información ao público: No ano 1995 aprobouse a Lei 38/1995, do 12 de

Decembro, sobre o dereito de acceso á información en materia de Medio. Esta Lei ten

por obxecto a incorporación ao dereito español daquelas disposicións da Directiva

90/313/CEE non contidas na Lei 30/1992, do 26 de Novembro, de Réxime Xurídico

das Administracións Públicas e do Procedemento Administrativo Común, de forma que

se garanta a liberdade de acceso á información. A Lei, así mesmo, obriga as

Administracións competentes a proporcionar a calquera persoa física ou xurídica a

información de medio que solicite e estea en poder das Administracións Públicas.

Informes Ambientais: A información ambiental pode chegar aos distintos axentes e

grupos sociais por distintas vías, sendo a máis idónea a realizada pola propia vontade

da empresa, pero tamén pode vir dada por esixencias legais ou administrativas, por

necesidades de contra publicidade, por incidentes ou imprevistos, etc.

Os informes ambientais estanse a converter no recurso voluntario máis importante por

parte das empresas á hora de dar a coñecer as súas actividades relacionadas coa

prevención, ou polo menos, a minimización do impacto ambiental dos seus procesos

produtivos.

Hase de ter en conta que a publicación destes informes non ten por que implicar a pertenza a

ningún sistema de ecoxestión, nin a concesión de ningún sistema de acreditación.

Valoración de Impacto Ambiental (VIA): Ten lugar na última fase do Estudo de Impacto

Ambiental e consiste en transformar os impactos, medidos en unidades heteroxéneas, a

unidades homoxéneas de impacto ambiental, de tal maneira que permita comparar alteracións

diferentes dun mesmo proxecto e aínda de proxectos distintos.

2.3.2. Compoñentes Xerais

Compoñentes do Medio: Medio Ambiente natural, Medio construído, Medio social. ( Ver

Figura 1, MAN, MAC, MAIS).

Medio natural é aquel compoñente en que os elementos se dan naturalmente, sen

intervención humana. (MAN).

Medio construído é o que comprende o ambiente modificado polos seres humanos

(artificializado). (MAC).

Medio social comprende os humanos organizados en sociedade. (MAIS).

Compoñentes básicos do ambiente: Aqueles ecosistemas cuxo estado actual ou previsible

presenta riscos para o desempeño da función de sistema que rexe e condiciona as

posibilidades de vida na Terra (Véxase apartado A).

A. Compoñentes do ambiente natural

a) O aire, a atmosfera e o espazo exterior.

b) As augas, en calquera dos seus estados físicos, sexan límnico (doce), marismas ou mariñas,

continentais ou marítimos, superficiais ou subterráneos, correntes ou detidas.

c) A terra, o chan e o subsolo, incluídos leitos, fondo e subsolo dos cursos ou masas de auga,

terrestres ou marítimas.

d) A flora terrestre ou acuática, nativa ou exótica, en todas as súas entidades taxonómicas.

e) A fauna terrestre ou acuática, salvaxe, doméstica ou domesticada, nativa ou exótica, en

todas as súas entidades taxonómicas.

f) A microflora e a microfauna da terra, o chan, subsolo, dos cursos ou masas de auga e dos

leitos, fondos e subsolo, en todas as súas entidades taxonómicas.

Figura 2.1. Compoñentes básicos do ambiente (natural e construído)

Fonte: Elaboración propia

g) A diversidade xenética e os factores e patróns que regulan o seu fluxo.

h) As fontes primarias de enerxía.

i) As pendentes topográficas con potencial enerxético.

j) As fontes naturais subterráneas de calor que, combinadas ou non con auga, poidan producir

enerxía xeotérmica.

k) Os depósitos de substancias minerais metálicas e non metálicas, incluídos as arxilas

superficiais, as salinas artificiais, as covaderas e areas, rochas e demais materiais aplicables

directamente á construción.

l) O clima e os elementos e factores que o determinan.

m) Os procesos ecolóxicos esenciais, tales como fotosíntese, rexeneración natural dos chans,

purificación natural das augas e o reciclado espontáneo dos nutrientes.

n) Os sistemas ambientais en perigo, vulnerables, raros, insuficientemente coñecidos e as

mostras máis representativas dos diversos tipos de ecosistemas existentes no país.

B. Compoñentes do ambiente construído

a. A infraestrutura de:

transporte

comunicacións

abastecemento enerxético

abastecemento de auga

regadío e drenaxe

disposición e evacuación de residuo

b. Asentamentos metropolitanos, urbanos e rurais

c. Vivenda e lugares de residencia

d. O equipamento:

administrativo

comercial

educacional

saúde

recreativo (incluíndo parques e áreas libres)

deportivo

cultural

e. Centros e edificacións que acollen a produción industrial e artesanal

f. O chan urbanizado

g. As explotacións mineiras, agrícolas, forestais e mariñas

h. A paisaxe urbana e rural

i. O patrimonio histórico e cultural do pasado e do presente

j. Os fitos urbanos, arquitectónicos e artísticos

k. Os obxectos mobles

l. En xeral, lugares de actividade que acollen os acontecementos urbanos.

Factores deteriorantes ou degradantes do ambiente: Aquelas accións humanas que, en

forma directa ou indirecta, voluntaria ou involuntaria, afectan negativamente a calidade

ambiental en calquera grao (enuméranse no Punto B).

C. Factores deteriorante o degradantes do ambiente

(natural e construído)

Constitúen factores susceptibles de deteriorar ou degradar o ambiente, principalmente os seus

compoñentes naturais:

a. A contaminación do aire, as augas, o chan, a flora, a fauna ou outros compoñentes básicos

do ambiente.

b. A erosión, salinización, alcalinización, pestización, inundación, sedimentación e

desertización de chans e terras.

c. A talla ou destrución inxustificada ou indiscriminada de árbores ou arbustos; Os incendios

forestais; Rózalas a lume non practicadas baixo a forma de queimas controladas; e a

explotación extractiva de bosques, pradarías de algas ou outras formacións vexetais.

d. O sobrecultivo, o monocultivo en áreas inapropiadas, o sobrepastoreo, o regadío

defectuoso dos chans e, en xeral, calquera práctica cultural da que poidan seguirse efectos

nocivos para os compoñentes básicos do ambiente.

e. A expansión desaprehensiva das fronteiras agropecuarias a expensas de chans con vocación

forestal.

f. A alteración das condicións naturais de sedimentación en cursos, masas ou depósitos de

auga.

g. As alteracións nocivas do fluxo natural das augas.

h. Os cambios nocivos e a utilización indebida do leito ou fondo das augas.

i. A sobreexplotación da flora silvestre e a súa recolección máis alá dos límites da súa

rexeneración natural sostible.

j. A sobreexplotación da fauna salvaxe, a súa matanza e a súa captura máis alá dos límites da

súa rexeneración natural sostible.

k. A eliminación, destrución ou degradación do hábitat das entidades taxonómicas florísticas

ou faunísticas consideradas en perigo, vulnerables, raras ou insuficientemente coñecidas.

l. A aplicación masiva ou indiscriminada de praguicidas ou de fertilizantes.

m. A introdución ou distribución de variedades vexetais ou animais exóticas.

n. A introdución ou propagación de enfermidades ou pragas vexetais ou animais.

o. A utilización de produtos ou substancias de moi lenta biodegradación.

p. A acumulación ou disposición inadecuada de residuos, lixos, refugallos ou desperdicios.

q. A produción de ruídos, trepidacións ou vibracións molestos ou nocivos.

r. A modificación dos elementos ou factores que determinen o clima.

s. A destrución ou alteración innecesaria ou antiestética da paisaxe.

t. O establecemento de asentamentos humanos e a realización de actividades industriais ou

mineiras en áreas silvestres colocadas baixo protección oficial.

u. O uso e abuso de materiais fisionables.

v. En xeral, calquera acto ou omisión que altera negativamente a composición,

comportamento ou potencialidade natural dos compoñentes básicos do ambiente; ameace

a viabilidade xenética da terra ou atente contra a vida, saúde, integridade ou

desenvolvemento do home, vexetais ou animais.

3 Procesos asociados ó Medio Ambiente 3.1. Introdución 3.2 O ciclo da auga e os recursos hídricos 3.2.1. O ciclo da auga 3.2.2. Usos da auga 3.2.3. Os recursos hídricos 3.3. A atmosfera, o aire e os ciclos de carbono 3.3.1. A atmosfera e o aire 3.3.2. O ciclo de carbono 3.4. O solo e a ordenación do territorio 3.4.1. O solo

3.4.2. A Ordenación do Territorio

3.1. Introdución

A evolución e desenvolvemento do Medio é debida a unha serie de factores que sofren

procesos de cambio continuos, dos que se tratará a continuación.

3.2.- O ciclo da auga e os recursos hídricos

3.2.1. O Ciclo da auga

A terra é o único lugar do sistema solar no que hai auga nas súas tres formas: gasosa, líquida e

sólida. Neste punto vanse tratar os seguintes temas:

Características da auga

Precipitacións

Infiltración

Evapotranspiración

Escorrentía

A. Características da auga

É un recurso natural pero escaso.

É indispensable para a vida.

É indispensable para as actividades económicas.

Ten unha presentación irregular no tempo e no espazo.

É doadamente vulnerable á polución.

Constitúe un recurso unitario que se renova a través do ciclo hidrolóxico.

O concepto de ciclo hidrolóxico leva consigo o movemento permanente de auga dun sitio a

outro, debido fundamentalmente a dúas causas: a calor do sol e a gravidade.

A auga, que forma parte da hidrosfera, segue unha serie de traxectorias, variando a súa

localización e o seu estado físico e constituíndo así un sistema pechado con relación á materia

e aberto en canto á enerxía.

Das grandes masas de auga dos mares, lagos e ríos evapórase constantemente vapor de auga,

debido á calor solar. Como a densidade do vapor de auga é menor que a do aire, ascende as

zonas altas da atmosfera saturando o aire de humidade.

Ao arrefriarse o vapor de auga, condénsase en minúsculas partículas formando nubes e a

néboa, e se continúa condensándose transfórmase en gotas de auga, aparecendo a chuvia,

neve e sarabia, dependendo da temperatura, ou o orballo.

Todas as precipitacións non alcanzan o terreo xa que unha parte volve evaporarse durante a

caída e outra é retida pola vexetación. Da auga que chega ao chan unha parte queda retida ou

almacenada superficialmente, regresando pronto á atmosfera en forma de vapor, outra parte

circula sobre a superficie e outra penetra no terreo a través de fendas, son as augas

subterráneas.

Unha imaxe dende o espazo móstranos que a terra é o "planeta da auga". Máis do 70% da

superficie terrestre está ocupada pola hidrosfera, de cuxa existencia dependeron e dependen a

vida e a morfoloxía do noso planeta.

A auga constitúe un elemento imprescindible para o desenvolvemento vital en todos os

ecosistemas. A pesar da gran cantidade existente no noso planeta, o seu desigual distribución

tanto no espazo coma no tempo fan dela un ben escaso.

Unha proba da desigualdade na distribución espacial vén representada pola enorme

proporción que supoñen os mares e océanos -a maioría no hemisferio Sur- sobre o total do

recurso: un 97%. O 3% restante é auga doce. Desta proporción as tres cuartas partes se

encontran en estado a ser formado sólido os casquetes polares e os glaciares; a outra cuarta

parte maniféstase como augas subterráneas ou en lagos e ríos. Non hai que esquecer unha

pequena cantidade do recurso que se sitúa na atmosfera nun momento determinado e que

posúe un papel transcendente como activador dos sistema climáticos.

Figura 3.1. Ciclo hidrolóxico

Fonte: Elaboración propia

A idea do ciclo hidrolóxico vai indisolublemente ligada á de movemento das augas e dous son

as causas principais desta transferencia: por unha parte, o Sol e a enerxía que desprende

permite a evaporación; por outra, a gravidade pola que a auga precipita sobre a superficie.

A diferenza de temperaturas nas capas da atmosfera produce correntes de aire que se advirten

especialmente na fronteira entre a zona morna e a subtropical onde se reciben a máxima

cantidade de radiacións solares. Deste modo a auga evaporada, transportada en masas de aire

quente, ascende e condénsase. Cando o tamaño das pequenas gotas de auga formada non

pode ser mantido na atmosfera, caen de novo á superficie.

Os elementos do ciclo hidrolóxico aludidos anteriormente son a base para o

desenvolvemento dos ecosistemas e relacionan aos organismos co seu Medio. Por este

motivo, todo organismo ten o seu hábitat e está sometido aos factores bióticos e abióticos. A

temperatura e as precipitacións inflúen nas características do medio e nas relacións dos

organismos que viven nel polo que dan lugar a diferentes ecosistemas naturais. É esta unha

relación recíproca, xa que á súa vez, os ecosistemas naturais afectan ao ciclo hidrolóxico. Un

exemplo é a variación da evapotranspiración segundo a especie vexetal que domine na zona.

Influencia do home no ciclo da auga

É tan importante e intensa a relación do home coa auga que xurdiron diversas ciencias

relacionadas: meteoroloxía, hidroloxía, limnoloxía, oceanografía, etc. Delas sérvese para

mostrar os cambios que se produciron no mundo da auga.

O home prehistórico usaba a auga para o consumo directo, como medio de transporte, para

proverse de alimento (pesca), mesmo para regar unha incipiente agricultura (sedentarismo).

Asentaba os seus poboados nas proximidades dos cursos de auga, zonas fértiles onde xurdiron

as grandes civilizacións.

Co crecemento da poboación aumentaron as necesidades de auga. Os romanos son os

creadores dunha ampla infraestrutura para o abastecemento das súas cidades. Tamén se

producen melloras nos regadíos para aumentar producións.

Durante o medievo prodúcese un aumento progresivo dos usos domésticos e industriais: a

auga utilízase para mover os muíños, batáns, etc.

A Ilustración supón respecto aos usos da auga un cambio significativo: considérase un ben

necesario, mellóranse infraestruturas para o regadío, novas presas, abastecementos a cidades,

etc.

Para dispoñer de maiores cantidades de auga doce e con iso lograr unha maior eficiencia e un

mellor aproveitamento do ciclo hidrolóxico, o home intenta levar a cabo unha serie de

intervencións no devandito ciclo que han de basearse na diminución da evaporación, no

aumento da condensación (e polo tanto das precipitacións) e na diminución da escorrentía.

Estas modificacións en ningún momento deberán interromper o funcionamento natural do

ciclo, e con elas preténdese afrontar os desequilibrios na distribución temporal e espacial deste

recurso. Cunha regulación da cantidade de auga de escorrentía e das precipitacións, mediante

a súa acumulación en presas e encoros, pódense afrontar épocas de escaseza de auga

(desequilibrio temporal); cunha adecuación do consumo dos recursos hídricos dispoñibles,

como o emprego axeitado de sistemas de rego, pódense solucionar os desequilibrios na

distribución espacial. As accións humanas máis destacadas na actualidade neste sentido son:

A construción de presas e encoros.

A explotación e enchido de acuíferos.

A recolección do orballo.

Os transvasamentos.

A desalgación

Nun futuro plantéxanse, entre outras, as seguintes intervencións:

acelerador aerolóxico.

A cobertura de presas para evitar as grandes pérdedas de auga por evaporación.

A formación de choiva artificial.

A loita contra as inundacións, a acumulación da auga e o seu emprego posterior en tempos de

seca para o uso doméstico, agrícola, enerxético, recreativo, industrial, son ademais de

obxectivos principais da Planificación Hidrolóxica, as constantes que marcaron durante séculos

a historia dos homes, que sempre pretenden asegurarse unha vida mellor. Para iso modifícase

o ciclo hidrolóxico, é dicir, o proceso da natureza no que a auga da codia terrestre atravesa

sucesivas etapas:

Precipitación, acumulación, evaporación e transpiración, condensación e outra vez a

precipitación que abre e pecha o ciclo.

Ao pasar da atmosfera á Terra e desta de novo a atmosfera.

O ciclo da auga necesita que a evaporación e a precipitación mundiais coincidan. A

evaporación do océano é maior que o retorno a través das precipitacións; na terra acontece o

contrario. A maior parte do exceso localízase nos casquetes polares e o resto agrégase ao

volume hídrico das augas subterráneas, lagos e ríos.

Pero sen dúbida un dos factores máis agresivos sobre este elemento é a contaminación, xa que

principalmente se orixina nos núcleos humanos que verten efluentes domésticos ou industriais

ás mesmas canles dos que se aprovisionaron. Outras veces a orixe está menos localizada, é a

contaminación que causan os aboamentos, pesticidas e residuos gandeiros.

A modo de resumen podemos citar os principais factores de presión sobre o medio hídrico:

Crecemento da poboación, dende 1950 duplicouse.

Incremento do consumo en zonas desenvolvidas, industria e agricultura.

Perda crecente por contaminación, agrega o volume hídrico das augas subterráneas,

lagos e ríos.

B. Precipitacións

Enténdense por precipitacións todas as augas meteóricas que caen sobre a superficie da terra,

tanto en forma líquida como sólida. As formas que poden tomar as precipitacións son moi

variadas: chuvia, orballo, chuvasco, nevada, neve granulada ou sarabia.

As precipitacións orixínanse cando o aire se satura de vapor de auga, o cal se chega a

condensar sobre pequenas partículas en suspensión chamadas núcleos de condensación. Na

fase inicial o vapor condénsase sobre os núcleos e vaise producindo unha agrupación de gotas

(coalescencia) ata que estas alcanzan un tamaño axeitado para precipitar. Isto é coñecido

como o proceso Bergerón onde, as gotas de auga alcanzan o tamaño necesario para

precipitar. Algunhas gotas orixínanse a partir de cristais de xeo que permiten a condensación

na atmosfera da auga en estado líquido.

As nubes que conteñen cristais de xeo, existe unha diferenza na presión de vapor saturado, en

consecuencia o vapor de auga deposítase sobre os cristais de xeo. Cando os cristais alcanzan

certo tamaño caen a través da nube, arrastrando outros e cando chegan a unha altura

determinada, se fonden e a precipitación chega ao chan en forma de chuvia.

As precipitacións poden clasificarse en tres tipos, segundo a súa orixe:

Precipitacións ciclónicas ou de frontes: Os ciclóns son como grandes turbillóns que se

xeran nas zonas de converxencia da atmosfera, nas cales se encontran dous ou máis

masas de aire. As masas de aire son empurradas a grande altitude, arrefriándose e

condensándose a humidade que conteñen, a cal pode desencadear en precipitación.

Precipitacións convectivas: Orixínanse pola elevación de masas de aire que están máis

quentes que as circundantes ata que se igualan as temperaturas. As precipitacións

convectivas adoitan acontecer en verán, son de natureza tormentosa e a sarabia pode

acompañar a chuvia.

Precipitacións orográficas: Orixínanse pola elevación dunha masa de aire sobre

barreiras de montañas. Cando as masa húmidas se encontran cunha barreira

montañosa ou pasan a unha zona de influencia de mar ( máis cálida, normalmente)

elévanse, producíndose o seu arrefriamento e orixinándose a correspondente

precipitación.

C. Infiltración

É un feito evidente que da precipitación que alcanza o chan unha parte se infiltra e outra

movéndose pola superficie do terreo intégrase na rede hidrográfica.

A fracción infiltrada normalmente móvese en profundidade a través do chan e subadoito, e

ocupa algunha das zonas do perfil do chan. Na parte máis superficial unha fracción da

precipitación queda retida e por evapotranspiración volve á atmosfera; outra fracción móvese

en profundidade pola acción da gravidade e ao escapar aos procesos de evaporación alcanza

a capa freática e incorpórase ás correntes subterráneas. Inmediatamente por enriba da capa

freática está a franxa capilar, zona na cal as augas se moven practicamente só por capilaridade.

E entre esta e o chan encóntrase a zona intermedia, na que as augas se moven normalmente

en profundidade.

A fracción de precipitación que se incorpora ás correntes subterráneas ten extraordinaria

importancia na economía da auga. En primeiro lugar porque en calidade de auga subterránea

pode ser directamente explotada polo home e en segundo lugar porque unha parte máis ou

menos importante do caudal dos ríos procede de correntes subterráneas que lentamente van

parar a estes, ben no seu nacemento ou durante o seu curso.

Respecto á precipitación que escorre pola superficie, se ben é certo que incrementa

directamente o caudal dos cursos de auga, non obstante ao incorporarse en pouco tempo á

rede hidrográfica, en moitas ocasións non é aproveitada na súa totalidade e desemboca no

mar sen prestar beneficio ningún. Outros inconvenientes destas augas son serios problemas de

erosións superficiais en chans non ben protexidos e son a causa fundamental de inundacións.

Así pois, de todo o exposto, pode deducirse a importancia que encerra o coñecer as leis e

principios que regulan a entrada das augas no interior do chan, xa que ese coñecemento

permite ao home saber as posibilidades que ten para en certos casos incrementar os recursos

hidráulicos ou ben modificalos ao distribuír convenientemente, e na medida do posible, a

precipitación dispoñible.

Factores que rexen a infiltración

Características da precipitación: Cando a intensidade da precipitación é inferior á

capacidade de infiltración, todo a auga que cae introdúcese no chan; neste suposto a

precipitación é un factor limitante da infiltración e esta será tanto máis grande canto maior

sexa a intensidade da chuvia.

Enténdese por capacidade de infiltración a cantidade máxima de precipitación que pode

introducirse nun chan, segundo o estado en que este se encontre.

Non obstante se a capacidade de infiltración é inferior, a maior intensidade da precipitación

pode ser un factor negativo xa que o impacto das gotas contra o chan e a conseguinte

compactación dificultarán a penetración da auga. O coeficiente de infiltración, é a razón entre

a intensidade de infiltración e a precipitación, expresado en tanto por cento.

Estado da superficie do chan: Ao consistir a infiltración no paso de auga a través da

superficie do chan, o estado deste exercerá unha influencia preponderante, ata o punto de ser

en moitos casos un factor limitante. O grao de compactación da superficie do chan é unha das

circunstancias que maior repercusión terá sobre a infiltración.

Contribúen á compactación as gotas de chuvia cando caen sobre un chan desprovisto de

vexetación, (este efecto é máis sensible nos solos de natureza arxilosa que nos areentos), as

pisadas do gando ao pastar ou o movemento da maquinaria utilizada nas explotacións

agrarias e forestais.

Outra circunstancia que reduce a infiltración é o taponamento dos poros da capa superior do

chan con pequenas partículas de terra. Estas abundan na superficie do chan, especialmente en

períodos secos ou sen precipitación, e cando chove son transportadas en suspensión polas

augas e detidas na capa superior do chan ao producirse a infiltración. O impacto das gotas de

chuvia favorece este efecto, xa que ao disgregar partículas de terra e dar orixe a outras máis

pequenas, estas pecharán os pequenos espazos por onde a auga non poderá penetrar.

A perda de humidade por evaporación nas capas superficiais do chan, particularmente en

chans arxilosos, orixinan unhas contraccións no terreo que dan como resultado a aparición de

gretas. A presenza destas, fai que a capacidade de infiltración sexa moi elevada nos primeiros

momentos de producirse novas precipitacións.

Outro factor de infiltración é a pendente do terreo. Canto máis acentuada sexa, menor tempo

permanece a auga sobre a superficie e por conseguinte é menor o tempo de que dispón para

infiltrarse. En igualdade doutras circunstancias, a infiltración é máxima en zonas chairas ou

naqueles outros sitios onde a auga se chegue a estancar.

A labra da terra pode favorecer ou prexudicar a infiltración. En xeral as cavaduras diminúena,

e o aterrazado, cultivos en contorno ou calquera outra técnica que reduza a velocidade das

augas increméntana, polo feito de que a auga dispón de máis tempo para infiltrarse.

A Intensidade de infiltración, é a cantidade de precipitación que pasa a través da superficie do

chan na unidade de tempo.

Cuberta vexetal: A implantación de vexetación nun chan nu ou con escasa cobertura

incrementa a infiltración. En maior ou menor grao, e con carácter xeral, os efectos da cuberta

vexetal son estes:

diminúe a velocidade das augas ao escorrer pola superficie;

reduce e incluso elimina o impacto das gotas de chuvia, evitando así a compactación

do chan;

e finalmente o desenvolvemento do sistema radical, ao incrementar a permeabilidade

dos horizontes do chan, facilita o movemento en profundidade da auga.

Facilidade de movemento da auga no interior do chan. Permeabilidade e contido de

humidade: A infiltración adoita estar condicionada pola maior ou menor facilidade con que a

auga descende ou transmítese a través do perfil do chan.

En xeral, a capacidade de transmisión é variable para os distintos horizontes do perfil, o que

dá lugar, a que unha vez alcanzada a saturación, o descenso da auga está rexido

exclusivamente polo horizonte de máis baixa transmisibilidade.

Os factores fundamentais que interveñen na transmisión son: a permeabilidade e o contido de

humidade do chan.

A permeabilidade está definida por grandes poros a través dos cales a auga pode moverse

pola acción da gravidade. A distribución destes poros, así como, a súa estabilidade ante a auga

fan que o chan sexa máis ou menos permeable.

A permeabilidade vén dada pola textura do chan, da estrutura e estabilidade estrutural, da

actividade de determinados animais e da vexetación.

Nos chans areentos os poros son relativamente estables, xa que as partículas que os forman

non se desintegran doadamente nin experimentan inchazo cando se humedecen. O contrario

acontece naqueles chans de natureza limosa ou arxilosa, especialmente, se o seu contido en

coloides é elevado. Os agregados de limo e arxila adoitan desintegrarse ao entrar en contacto

coa auga, reducindo así a porosidade. Se o contido coloidal é moi alto, experimenta grandes

variacións estruturais debido a que os coloides se inchan cando se humedecen e se retraen

cando se secan.

Respecto á actividade animal, cabe destacar a acción da fauna edáfica, especialmente nos

pasteiros, onde estes animais poden alcanzar densidades da orde de dous millóns por

hectárea. Igualmente, poden ter importancia os tobos producidos por certos animais como

coellos, toupas, etc.

A vexetación favorece a permeabilidade por un dobre motivo: por incorporar materia

orgánica ao chan e polas canliñas que orixinan as raíces cando unha vez perdida a súa

actividade, descompóñense.

A incorporación de materia orgánica, contribúe a que a estrutura sexa máis granular e, en

consecuencia, a que sexan maiores os espazos libres por onde a auga poida circular. Canto

máis compacta sexa a estrutura, o efecto da materia orgánica será máis acentuado.

Por último, faise referencia ao contido de humidade do chan, que como dixemos ao principio,

é outro dos factores que afectan ao movemento da auga a través do chan e en consecuencia a

infiltración. En xeral, podemos dicir que a medida que o chan se aproxima á saturación, a

capacidade de infiltración diminúe.

As razóns son estas:

Ao incrementarse o contido de humidade, redúcese o espazo de que dispón o chan

para almacenar auga, e se a permeabilidade é baixa, unha vez que se chegue á

saturación a infiltración será moi pequena.

Cando as augas comezan a humedecer un chan seco, orixínanse forzas capilares cuxa

succión fai descender a auga con maior intensidade, quizais, pola acción da gravidade.

Este efecto practicamente non existe cando a auga se pon en contacto cun chan xa

humedecido.

D. Evapotranspiración

No conxunto dunha conca a evaporación afecta ás superficies de auga libre (ríos lagos, auga

estancada nas depresións), ás capas de neve e xeo, á precipitación interceptada pola

vexetación, á auga existente nas capas superficiais do chan e á extraída pola vexetación na

transpiración.

Así pois, a devolución de precipitacións á atmosfera pode consistir nun proceso puramente

físico, como é a evaporación directa da humidade do chan, ou ben biolóxico físico como é a

transpiración. En zonas con vexetación danse conxuntamente ambos os dous casos e ao efecto

combinado denomínaselle evapotranspiración.

A evapotranspiración é, por conseguinte, e1 fenómeno contrario á precipitación. A

determinación directa da evapotranspiración encerra grandes dificultades. Realizáronse

numerosos estudos e experiencias orientados a obter métodos que permitan o seu cálculo. En

xeral, establecéronse expresións en que figuren parámetros doados de medir e así dispoñer

dunha ampla información de datos.

A evapotranspiración potencial: Este concepto foi introducido en 1944 por Thornthwaite,

e defínese como a auga devolta á atmosfera en estado de vapor nun chan que teña a

superficie completamente cuberta de vexetación e no suposto de non existir limitación de

humidade.

A evapotranspiración real: En principio, aplicábase para estimar as necesidades de auga da

vexetación. Posteriormente, utilizando este concepto, ideáronse distintas técnicas de balances

hídricos, nos que se proporciona información sobre a cantidade de auga almacenada no chan,

déficit e exceso de humidade, evapotranspiración real e achegas aos cursos de auga e correntes

subterráneas.

Dentro deste contexto, seguindo a teoría dos balances hídricos establecidos por Thornthwaite

e Matter, pódese definir a evapotranspiración real como segue:

Nos meses en que as precipitacións superan ou igualan a evapotranspiración potencial,

o seu valor coincide coa evapotranspiración real.

Nos meses que isto non acontece, o valor da evapotranspiración real é igual ao

sumatorio da precipitación do mes, máis a perda de auga almacenada no chan durante

o mesmo período.

Factores fundamentais que interveñen na evapotranspiración

A superficie onde ten lugar a vaporización da auga, denominada superficie evaporante,

interesa a un espazo tridimensional. Esténdese dende as capas superficiais do chan ata a altura

extrema alcanzada pola vexetación, de modo que a evaporación se produce con maior ou

menor intensidade en todos os niveis intermedios.

Considéranse como factores que condicionan a evapotranspiración os seguintes:

Enerxía dispoñible para a vaporización da auga. A enerxía utilizada na

evapotranspiración ten como fonte principal a radiación solar.

Déficit higrométrico ou déficit de saturación da atmosfera. Digamos que canto máis

"seco" estea o aire próximo á superficie de evaporación, para unha mesma

temperatura, o grao de vaporización será maior.

Temperatura do aire. Para un mesmo grao higrométrico, o aumento da evaporación

será directamente proporcional ao aumento da temperatura.

Velocidade e turbulencia do vento. O vento garante a substitución de masa máis ou

menos saturadas por outras non saturadas e distinta temperatura.

Natureza e estado da superficie evaporante. A presenza de vexetación, o tipo de chan

e o seu contido de auga son factores que determinan o grao de evaporación posible.

Os catro primeiros caracterizan o estado da atmosfera nas proximidades da superficie

evaporante e a súa actitude en provocar a evaporación. A acción conxunta define o poder

evaporante da atmosfera.

E. Escorrentía

Por escorrentía enténdese a parte da precipitación que chega a alimentar as correntes

superficiais, continuas ou intermitentes, dunha conca. A escorrentía, así definida, ten diversas

procedencias no conxunto da conca, o cal fai que se consideren distintas formas ou tipos de

escorrentías.

Escorrentía superficial ou directa: é a precipitación que non se infiltra en ningún

mo¬mento e chega á rede de drenaxe movéndose sobre a superficie do terreo pola acción da

gravidade. Corresponde pois á precipitación que non se infiltra, que non queda retida nas

depresións do chan, e que escapa aos fenómenos de evapotranspiración.

Cando se inicia un trebón, a primeira precipitación caída invístese en abastecer á capacidade

de retención da parte aérea das plantas e en saturar o chan e, soamente, cando a capacidade

de infiltración é inferior á intensidade da chuvia comezará a moverse a auga pola superficie do

terreo. É entón cando se forma unha delgada capa de auga que se move pola acción da

gravidade segundo a pendente do terreo e que é freada polas irregularidades do chan e pola

presenza de vexetación ata incorporarse á rede de drenaxe, onde se mestura cos outros

compoñentes que constitúen a escorrentía total.

Escorrentía hipodérmica ou subsuperficial: é a auga de precipitación que habéndose

infiltrado no chan, se move lateralmente polos horizontes superiores para reaparecer de

pronto ao aire libre e incorporarse a microsurcos superficiais que a conducirán á rede de

drenaxe.

Escorrentía subterránea: é a precipitación que se infiltra ata alcanzar a capa freática,

circulando a través de acuíferos ata alcanzar a rede de drenaxe. Así como a escorrentía

superficial se move con certa rapidez, a velocidade da auga subterránea adoita ser moi

pequena, da orde do metro por hora.

Ciclo da escorrentía

Os compoñentes da escorrentía evolucionan segundo un ciclo cuxo estudo permitirá apreciar

a súa significación particular. O ciclo que se considera, distingue catro fases en correlación co

ritmo das precipitacións.

Primeira fase: Período sen precipitacións. Despois dun período sen precipitacións a

evapotranspiración tende a esgotar a humidade existente nas capas superficiais e a

extraer auga das subterráneas a través da franxa capilar. As augas subterráneas

alimentan ás correntes superficiais descendendo progresivamente o seu nivel

piezométrico.

Segunda fase: Iniciación da precipitación. A evapotranspiración cesa e as augas

meteóricas son interceptadas pola vexetación, as superficies de auga libre, os cursos de

auga e o chan. Neste infíltrase unha cantidade importante de auga que abastece a súa

capacidade de almacenamento; o excedente móvese superficialmente en forma de

escorrentía directa que alimenta debilmente os cursos de auga. Continúan as achegas

das correntes subterráneas aos cursos superficiais, non interrompéndose o descenso dos

niveis piezométricos da capa freática.

Factores que condicionan o déficit de escorrentía

O déficit de escorrentía está rexido por catro grupos de factores: meteorolóxicos, xeográficos,

hidroxeolóxicos e biolóxicos.

Os factores meteorolóxicos fundamentais son as precipitacións e a temperatura. A duración,

intensidade, frecuencia, tipo e extensión das precipitacións desempeñan un papel primordial.

A temperatura é representativa das perdas de evaporación.

Os factores xeográficos son a localización xeográfica da conca e a súa morfoloxía. A

localización xeográfica comprende a latitude, lonxitude e altitude. A morfoloxía, as pendentes

da conca, a importancia das superficies de auga libre, o perfil dos cursos de auga, etc.

Os factores hidroxeolóxicos comprenden fundamentalmente a permeabilidade dos terreos e a

profundidade das capas freáticas. A cantidade de escorrentía superficial é inversamente

proporcional á súa permeabilidade.

Os factores biolóxicos comprenden fundamentalmente a cuberta vexetal e a acción do home.

3.2.2. Usos da auga

Existen diferentes criterios para establecer unha clasificación dos usos da auga. Se a auga

empregada para realizar unha actividade xa non pode ser utilizada de novo, falamos dun uso

consuntivo desta (por exemplo, a auga destinada ás actividades agrícolas, urbanas ou

industriais); se unha vez empregada nunha determinada actividade pode ser utilizada de novo

se presenta uns niveis mínimos de calidade, teriamos un uso non consuntivo (por exemplo, os

usos enerxéticos, recreativos ou ecolóxicos).

Outro criterio a aplicar é o carácter prescindible ou imprescindible da auga doce para a

realización de actividades, en cuxo caso falamos de usos primarios (agrícolas, domésticos,

industriais, etc.) e secundarios (enerxéticos, navegación, recreativos).

Os usos clasificámolos en orde de preferencia segundo a Lei de Augas:

Abastecemento de auga potable.

Uso agrícola e gandeiro.

Produción de enerxía eléctrica (embalses).

Outros usos industriais, (procesos de fabricación de papel, automoción…).

Acuicultura.

Usos recreativos.

Transporte.

É conveniente aclarar unha serie de conceptos que, aínda que relacionados entre eles,

presentan matizacións. Estes termos son:

uso da auga, é o volume bruto que se subministra, segundo o PHN.

Demandas son os caudais e volumes de auga que se precisan para cada actividade

cando se consideran as necesidades creadas e unhas dotacións razoables e axustadas á

realidade. Entre os valores destes dous conceptos, usos e demandas, prodúcense

diferenzas que poden ser positivos e negativos. As causas máis significativas polas que

os usos son inferiores ás demandas concrétanse na insuficiencia de recursos hidráulicos,

as disfuncións derivadas das infraestruturas e o subdesenvolvemento socioeconómico.

Pola contra, os motivos polo que os usos superan ás demandas son a xestión deficiente

da utilización de recursos, obsoletas técnicas de aplicación e sistemas inadecuados de

regulación e/ou distribución.

consumo significa a perda ou redución física da auga dispoñible que ese uso leva

consigo.

retorno é o volume de auga utilizado e non consumido que se incorpora de novo ao

caudal dos ríos. Calcúlase pola diferenza entre a demanda e o consumo. A existencia

dos retornos implica unha dobre problemática. Por un lado, a perda de calidade da

auga devolta ao sistema hidráulico; por outro, o descoñecemento parcial dos

emprazamentos e cantidades dos retornos.

Estes problemas sumados a que a auga é un recurso limitado obrigan a que nun futuro

próximo se incida máis sobre a cifra de consumos para axustala á da demanda.

Sempre que se alude ao concepto dos usos da auga hai que ter presente se na actividade que

se realiza existe, ou, non consumo de auga. Deste modo, se diferenza entre os usos

consuntivos e non consuntivos. Nos primeiros prodúcese un consumo de auga propiamente

dito, mentres que nos segundos, a pesar de que se utiliza o citado elemento, non hai un

consumo real.

O uso doméstico, agrícola e industrial son exemplos do grupo dos consuntivos; pola contra, o

uso enerxético, recreativo, de navegación e ambiental pertencen aos non consuntivos. Se o

uso da auga é consuntivo, non pode ser aproveitado para outros fins. Non obstante, se o uso

non leva consigo un consumo, no seu sentido estrito, é posible unha reutilización da auga,

sempre e cando supere os niveis de calidade mínimos esixidos.

Dende o punto de vista humano a clasificación distínguese entre os usos prioritarios e os

secundarios. Cos primeiros, alúdese a aqueles usos dos que o home se serve para a súa

realización e a da súa actividade económica. A cualificación de prioritarios vén imposta pola

falta de alternativas que xira en torno a eles. Pola súa banda, os usos secundarios non precisan

obrigatoriamente da auga doce para satisfacer as necesidades humanas.

No primeiro grupo, os prioritarios, inclúense os usos agrícolas, urbanos e industriais e os

ecolóxicos ou ambientais. Os usos secundarios abranguen aos recreativos, de navegación e

enerxéticos.

A. Usos urbanos

Os usos urbanos ou domésticos son aqueles que xorden para cubrir as necesidades no fogar,

comercio ou servizo público. A auga empregada procede principalmente de encoros

(previamente tratada) e augas subterráneas, que teñen menos posibilidades de estar

contaminada. A cantidade demandada está en relación directa co nivel de vida, o

desenvolvemento económico e a poboación (un incremento nestes usos da auga é un

indicador dun aumento ou mellora na calidade de vida).

Estes usos urbanos, tamén chamados domésticos, son os que máis auga demandan,

especialmente para ser bebida. Ao ser consumida directamente polo home, debe posuír unhas

propiedades químicas, físicas, biolóxicas e bacteriolóxicas e así mesmo ten que superar uns

niveis de calidade moito máis rigorosos que os que se esixen para o resto dos usos.

Considérase erroneamente, o consumo de auga como un indicador de calidade de vida. O

home consume en bebida entre 2 e 3 litros de media ao día, pero non é o gasto máis

significativo, o consumo medio nunha das nosas casas pódese simplificar do seguinte xeito:

78% en hixiene

13% en limpeza

5% en consumo

4% en rego de zonas verdes, piscinas, lavado de vehículos, etc.

A fonte destas augas provén dos encoros subterráneos, a mellor orixe polas súas escasas

posibilidades de estar contaminados; e as augas superficiais, que han de ser sometidas a un

tratamento sanitario e de calidade.

O consumo doméstico depende de varios factores, entre eles, o nivel de vida e a localización

xeográfica. Por exemplo, a calefacción central incrementa o consumo de auga ata un 60 por

cento. Por termo medio, este consumo diario por persoa flutúa entre dez litros e sete mil,

consumos que inclúen todas as actividades desenvolvidas polo home, entre as que se

encontran tamén as agrícolas e industriais.

Debido ao éxodo rural e a conseguinte masificación dos núcleos urbanos xorde un novo tipo

de problema: o hixiénico, cuxa causa hai que buscala nos refugallos orixinados pola

urbanización e a contaminación e a vertedura de substancias químicas. Os residuos industriais

e agrícolas, os deterxentes, os gases de monóxido de carbono expulsados por vehículos e

chemineas..., poden carrexar graves consecuencias tanto sobre os seres humanos coma sobre a

fauna e especies acuáticas que viven en augas contaminadas. Estes refugallos son directamente

proporcionais ao nivel de vida, composición dos alimentos, eficacia dos servizos, condicións

climáticas, etc.

En ocasións, non existe unha clara delimitación entre as demandas para o uso urbano ou

industrial, especialmente cando as fábricas se encontran dentro dos núcleos urbanos e se

aproveitan das redes de abastecemento da cidade, polo que moitas veces non se pode

distinguir entre o consumo urbano e o industrial.

B. Usos industriais

Trátase de demandas de auga provocadas polos diferentes procesos industriais, nos que este

elemento pode ter diversos usos: como materia prima (nas industrias químicas), como axente

refrixerante (nas industrias enerxéticas), como depósito de verteduras, transporte de materiais

e como medio de limpeza. As cantidades empregadas gardan unha relación directa co maior

ou menor desenvolvemento industrial. A utilización da auga con fins industriais constitúe a

segunda gran demanda deste elemento a nivel mundial (aproximadamente, unha cuarta parte

do consumo total).

O crecente desenvolvemento da produción química dentro do sector secundario deixa atrás

tradicionais industrias, como a do aceiro ou a da construción, que marcaron a pauta do

consumo de auga durante as últimas décadas. Por exemplo, a industria metalúrxica consume

de 7 a10 veces menos que a química, cuxa produción se duplica cada 5 ou 6 anos e crece dúas

veces máis á présa que o resto das industrias.

A auga utilízase nos procesos de refrixeración de forma continua, reutilizándose. Outro uso

moi común é como disolvente tanto para o lavado coma para facilitar reaccións químicas.

Pódese cifrar nun 8% o uso industrial, 96 m3/habitante/ano.

En liñas xerais e debido á crecente industrialización, o consumo de auga aumenta, aínda que

nestes tempos aparecen novas tecnoloxías que tratan de reducir este consumo mediante o

reaproveitamento e reutilización da auga.

Ao igual que acontece co uso doméstico da auga, son necesarios controis de calidade que

resulta máis esixente nalgúns sectores industriais como é o alimentario.

C. Usos agrícolas

As maiores demandas de augas subterráneas, de ríos e de lagos son requiridas para o rego,

aínda que tamén debe incluírse dentro destes usos a empregada noutras prácticas agrícolas. A

utilización da auga como recurso agrícola representa unha media do 65% do consumo total a

nivel mundial.

Os consumos agrícolas destínanse principalmente ao rego, gando e limpeza dos animais, o

regadío é o maior demandante do recurso. Relacionados cos usos, os retornos constitúen un

arduo problema, posto que sei producen sobre superficies moi amplas e ao dirixirse aos

acuíferos ou ao retornar ás canles dos ríos, percorreron xa longas distancias. Tanto a súa

localización exacta como a súa cuantificación resulta complicada e por esta razón adoptan a

denominación de retornos difusos.

Non todo a auga que se demanda para usos agrícolas debe ser potable, aínda que si ten que

cumprir unha serie de propiedades físicas, químicas, bacteriolóxicas e biolóxicas, así como ha

de superar uns niveis de calidade que cada país determina ou debería determinar.

A obriga de manter unha calidade mínima e de evitar a contaminación afecta tanto ás augas,

coma ao chan e ao medio. Se non fose así, a existencia de substancias velenosas na superficie

podería infectar ás plantas, filtrarse no chan e poñer en perigo o seu perfil e aos seres vivos

que se alimentan deses cultivos. Tamén a toxicidade se concentra no medio ambiente e

transmítese, a través da chuvia ás plantas, as cales serán consumidas posteriormente polos

homes e os animais.

Os procedementos de rego tradicionais desaproveitan máis da metade da auga, e esta non é

repartida uniformemente, co que diminúe o rendemento dos cultivos. Este uso toma o 80%

dos recursos dispoñibles uns, 960 m3/habitante/ano.

Na Conferencia de Río de Xaneiro aceptouse, por primeira vez con carácter oficial, o termo

desenvolvemento sostible, tanto dende o punto de vista urbano coma do rural. Dentro deste

último, e relacionado cos usos agrícolas, se recomendaron unha serie de actividades para

mellorar a eficiencia destes usos:

Reforzar as investigacións que afecten á xestión da terra e a auga en campos de secaño

e de regadío.

Vixiar a calidade da auga que, unha vez utilizada en actividades agrarias, se destinen a

outros fins sociais e económicos.

Reducir ao mínimo os efectos prexudiciais dos produtos químicos agrícolas.

Reutilización das augas residuais na agricultura.

En resumo, incrementar a eficiencia e a produtividade da auga na agricultura para

mellorar o aproveitamento dos recursos limitados.

D. Usos enerxéticos

Hai que destacar a importancia da auga no sector enerxético, xa que unha alta porcentaxe da

enerxía eléctrica de hoxe en día prodúcese en centrais hidroeléctricas ou térmicas. Este tipo de

enerxía ocupa unha posición significativa respecto ao resto das fontes enerxéticas en aqueles

países que non son produtores de petróleo. O encarecemento do cru nos último anos, xunto

coa ameaza que supoñen para o medio o uso deses hidrocarburos, deberían implicar un

mellor aproveitamentos dos recursos hidroeléctricos que non producen contaminación

algunha. Tamén podemos incluír a auga empregada nos procesos de refrixeración de centrais

nucleares (sempre que presenten uns índices de calidade axeitados).

Por outra parte, ou tratarse dun uso non consuntivo, a auga pode volver utilizarse para outros

fins. Hai que valorar as vantaxes da enerxía da auga, entre as que se encontra o desfrute

continuo do recurso e a posibilidade de destinarse a múltiples finalidades. Outro dos seus

aspectos favorables é a escasa perigosidade sobre a saúde e o medio

Tamén sería beneficioso combinar os distintos usos da auga, é dicir, reutilizar a auga

empregada na produción da enerxía eléctrica para outros fins, de carácter consuntivo. É obvia

a necesidade de optimizar o rendemento das actuais centrais hidroeléctricas, regulando mellor

os encoros, sen esquecer a investigación de novos proxectos para o futuro.

As institucións e as empresas nacionais vinculadas ao sector hidroeléctrico reciben o apoio,

sempre e cando sexa solicitado, de organismos internacionais. Estes axudan na elaboración de

plans a longo prazo para mellorar o desenvolvemento enerxético dende as mesmas concas

fluviais, ademais de colaborar cos gobernos na busca de financiamento para sufragar estes

custosos investimentos.

Por último, conviría sinalar unha diferenza notable con respecto aos usos anteriores. A

dispoñibilidade da auga na cantidade necesaria e no seu debido momento son consideracións

máis importantes para estes usos enerxéticos que as puramente cualitativa.

Outros usos

O emprego da auga doce para a navegación necesita duns caudais fluviais mínimos. Este é un

uso non consuntivo, é dicir, non se produce un consumo real de auga, e a súa menor

importancia condúcelles a unha posición secundaria, pero pode provocar unha perda da súa

calidade que restrinxa a súa utilización posterior; de aí que as esixencias en canto a normativa

de seguridade na navegación fluvial sexan maiores que na navegación marítima. En España a

navegación fluvial é escasa, pois unicamente presenta un uso navegable o río Guadalquivir no

seu último tramo (dende a desembocadura ata Sevilla), aínda que no pasado tamén o río Ebro

foi utilizado como vía de transporte de materias primas.

Os usos recreativos da auga comprenden a utilización de encoros, ríos, lagos e o mar para

ocio ou deporte, así como a construción de piscinas, etc. Esta utilización da auga está

relacionada co nivel e a calidade de vida, e aínda que non implica consumo, pode xerar

conflitos relacionados con verteduras e perda da calidade da auga que condicione outras

aplicacións. De aí que se establezan medidas para unha ordenación deste tipo de usos.

A pesar de que o uso da auga para a navegación non implique un consumo, os ríos deben

manter un caudal mínimo que garanta o tráfico fluvial, polo cal é imposible que se reutilice

para outros fins.

Para reducir ao mínimo a contaminación que o transporte fluvial produce sobre o medio, é

imprescindible que os barcos se sometan a unhas normas de seguridade, que son moito máis

estritas para aqueles buques que transporten substancias perigosas co fin de evitar as

verteduras por accidente. No suposto de que estas normas non se observen, duras sancións

son aplicadas sobre os responsables. No caso de Galicia o transporte fluvial de mercadorías é

case inexistente debido ao escaso calado dos nosos ríos, só se presenta no río Miño e cun

carácter mais ben turístico.

A auga dos encoros, as piscinas e demais centros acuáticos, deben cumprir uns requisitos

sanitarios para evitar que sexan un cúmulo de xermes e posibles focos de infeccións.

O tratamento dos residuos urbanos e industriais que van parar aos ríos debe ser exhaustivo.

Desta forma, asegúrase o óptimo estado do recurso e a calidade necesaria das augas ata a súa

desembocadura.

Usos ecolóxicos ou medioambientais

O uso ambiental fai referencia a aquel caudal mínimo, variable dun país a outro, que hai que

manter para afianzar o equilibrio biolóxico. É obrigado estimar as consecuencias que ten os

distintos usos e consumos da auga no medio, así como previr as enfermidades relacionadas

coa auga e preservar os ecosistemas naturais.

Antes de formular os usos dos recursos hídricos é necesario establecer uns caudais mínimos

destes, de forma que se manteña o equilibrio no ecosistema acuático e na súa dinámica. Por

outro lado, esta utilización ten como obxectivo o mantemento da paisaxe e a recarga de

acuíferos, así como evitar o estancamento da auga. Se consideramos como exemplo unha

conca fluvial, estes usos supoñen aproximadamente un 10% do total.

Un concepto moi estendido é o dos usos conxuntos, trátase do emprego simultáneo ou

alternativo dos recursos superficiais e subterráneos segundo o seu uso final:

1.Utilización do acuífero como principal fonte de suministro.

Explotación temporal das reservas.

Uso de recarga artificial.

2.Utilización do almacenamento subterráneo.

Uso alternativo de augas superficiais.

Almacenamento terminal en acuífero.

3.Conexión entre augas superficiais e subterráneas.

Sistema río-acuífero.

Acuífero aillado.

Acuífero costeiro.

4.Tratamento ou mellora da calidade.

5.Explotación de augas subterráneas como método de drenaxe.

3.2.3. Os recursos hídricos

A auga é un factor determinante para o desenvolvemento da vida. O ser humano foi

aumentando os seus requirimentos de auga ata o punto de poñer en perigo a supervivencia

dos ecosistemas acuáticos (un exemplo témolo nas brañas, moi sensibles ás variacións hídricas).

Temos tendencia a considerar a auga como un elemento que se pode empregar sen medida,

sen reflexionar acerca do seu "uso sostible", xa que é un recurso renovable. Non obstante, a

auga é un recurso limitado, posto que a cantidade dispoñible vén condicionada pola súa

desigual distribución no espazo e no tempo. Hai lugares no mundo que teñen suficiente auga,

mentres que outros presentan graves problemas de escaseza, mesmo para cubrir as súas

necesidades básicas.

As actividades realizadas polo home introducen grandes modificacións nos fluxos de auga

dentro dun ciclo, contribuíndo á súa degradación, cuxas consecuencias son a perda da súa

calidade natural e polo tanto a diminución da auga como recurso. As características que

presenta a auga (alto poder disolvente, capacidade termorreguladora e de absorción de

determinadas radiacións, etc.) fan dela o vehículo máis natural de eliminación de residuos

xerados pola acción humana, que na actualidade se incrementou considerablemente como

consecuencia do desenvolvemento económico descontrolado e do aumento da poboación.

Hai zonas que reciben grandes cantidades de auga, pero non repartidas no tempo, senón nun

curto período deste, e lonxe de producir beneficios, xeran danos humanos e materiais ao

provocar inundacións. Ademais, o seu aproveitamento nestes casos é menor.

Debido a iso, os problemas que se presentan en relación á auga como recurso son: o aumento

no seu consumo e a escaseza desta. Iso demanda un cambio na nosa concepción da auga que

nos leve a considerala como recurso escaso, capaz de xerar conflitos, actuais ou futuros, entre

países ou rexións.

As prácticas agrícolas e as actividades industriais e urbanas, así como o aumento da poboación

humana e a mellora na calidade de vida na sociedade, fan que se incrementen os

requirimentos de auga, recorréndose entón á utilización de augas fósiles e á sobreexplotación

de acuíferos. Iso, unido ao grave problema de contaminación da auga, fai diminuír

notablemente as cantidades dispoñibles deste elemento.

Polo tanto, urxe achegar solucións, que ata o momento actual se basean na construción de

obras colosais (encoros, desviación de canles, etc.) que supoñen uns custos económicos e

ambientais moi elevados. O camiño futuro ha de ser outro destinado a:

Mellorar a eficacia no uso da auga.

Repartir de forma solidaria a auga dispoñible (maior equidade na súa repartición).

Introducir novas tecnoloxías nas industrias que permitan reutilizar e reciclar a auga

empregada.

Aplicar políticas hidráulicas que leven a unha xestión máis racional da auga e que nos

habitúen a lograr o seu uso sostible como recurso básico. Estas políticas poden

resumirse nos seguintes principios: eficiencia, aforro, reutilización e reciclado desta.

Na Conferencia de Río de Janeiro, celebrada a principios de Xuño de 1992, baixo o auspicio

das Nacións Unidas, realizouse unha avaliación dos recursos da auga, que xa foran

desenvolvidos no Plan de Acción do Mar do Prata de 1977 e que en liñas xerais continúa

sendo válido no referente á auga doce. Na mencionada Conferencia de Río chegouse á

conclusión da necesidade de manter un seguimento constante das fontes, a cantidade, a

calidade e a fiabilidade da auga, así como das actividades humanas que afecten a ese recurso.

Aquí comeza o punto de partida para lograr o seu posterior desenvolvemento e a súa

ordenación sostible.

A pesar desta afirmación, aos organismos hidráulicos cada vez resúltalles máis difícil conseguir

información precisa referida aos recursos de auga, e en concreto sobre augas subterráneas e

calidade. Os especialistas tópanse contra unha serie de barreiras como a insuficiencia de cursos

financeiros para realizar estes estudios, a excesiva atomización dos servizos hidrolóxicos e, por

último, a escaseza de persoal capacitado. Ademais, obsérvase un crecente distanciamento

entre os países desenvolvidos e os que se encontran en vías de desenvolvemento, xa que a

estes lles resulta cada vez máis complicado acceder a tecnoloxías avanzadas de recompilación

e ordenación de datos.

Que todos os países poidan crear bases de datos nacionais, ben por conta propia ou ben coa

axuda de terceiros, é un dos obxectivos marcados na Conferencia en relación á avaliación dos

recursos de auga. Estas bases de -datos axudarían en boa medida a diminuír os efectos das

inundacións, secas, desertización e contaminación, que son, e serán durante os próximos

tempos, o gran pesadelo ao que a planificación hidrolóxica trata de poñer fin.

A principal característica do noso medio natural, no que aos recursos hídricos se refire, é a

gran variabilidade de todos os factores: relevo, rede hidrográfica, chans, litoloxía, distribución

espacial e temporal de precipitacións, temperatura e evapotranspiración potencial e aridez.

Dentro do concepto dos recursos hidráulicos distínguese segundo exista ou non actuación

humana. Dende esta especificación distínguense entre:

Recursos naturais: aluden ao volume de auga dispoñible nunha determinada rexión e nun

período de tempo concreto, independentemente de se se trata de augas superficiais,

subsuperficiais ou subterráneas.

Recursos regulados: son aqueles nos que se advirte a acción do home para adaptar o caudal

de escorrentía ás necesidades da demanda. Esta regulación prodúcese, na súa maior parte,

mediante a construción de obras artificiais que complementan as que realizou a natureza por

ela mesma.

A. Augas superficiais

A maior parte da auga do planeta encóntrase nas masas oceánicas. Os recursos hídricos máis

importantes para o home encóntranse nas augas interiores (2% do total).

As augas superficiais están constituídas polos ríos e os lagos. A súa única fonte de

abastecemento son as precipitacións, polo que se a evapotranspiración e a infiltración son

maiores que as precipitacións, a auga de chuvia neves non se manterá na superficie.

Os volumes medios das achegas das precipitacións a nivel estatal son uns 340.000 hm3 e as

perdas por evapotranspiración estímanse nuns 226.000 hm3 quedando unha achega natural

media duns 114.000 hm3. Deles dunha forma convencional estímanse que uns 20.000 hm3,

corresponden á infiltración e recarga de acuíferos e o resto constitúe a escorrentía superficial.

Estas cifras non se corresponden coa fenomenoloxía do ciclo da auga, pero constitúen unha

estimación aceptable dos recursos hídricos de forma global.

Agora ben, os recursos naturais non son directamente utilizables máis que en moi escasa

proporción, en especial os caudais superficiais que circulan polas canles dos ríos, dos que só se

pode garantir o caudal correspondente á estiaxe nos anos secos. Sen encoros de regulación, os

caudais de inverno, ou dos anos húmidos, pérdense sen posibilidade de utilizalos noutras

épocas. O volume principal dos recursos directamente aproveitables proveñen das descargas

naturais diferidas dos acuíferos.

Os recursos (superficiais e subterráneos) regulados de forma natural na rede hidrográfica da

península, susceptibles de atender demandas de caudal uniforme con suficiente garantía de

subministración é segundo o PHN (1993), duns 9.200 hm3 anuais.

Non obstante, no resto de Europa son utilizables de forma directa o 40% dos seus recursos

naturais. Este panorama complícase, aínda máis, se se ten en conta a irregularidade espacial da

distribución destes recursos, como se comentou no epígrafe anterior, e de non coincidir

tampouco coas zonas de maior demanda.

A necesidade de regulación, mediante presas de encoro, para aproveitar os recursos hídricos

en España remóntase a épocas anteriores á colonización romana, sendo a capacidade actual

de 47.300 hm3/año, un 41% dos recursos naturais. Destes, 5.500 hm3/año proceden de

extraccións directas de acuíferos; estas extraccións inclúen unha "sobreexplotación" duns 1.000

hm3/año, segundo datos do PHN (1993), aínda que sobre esta cifra non existe acordo, ao

non estar o concepto de sobreexplotación de acuíferos definido de forma científica. Non

obstante existen algúns casos rechamantes, como o da conca do Segura, que aproveita un

113% dos seus recursos debido a esta sobreexplotación.

Táboa 3.1. Características das augas superficiais.

Fluxo lineal e rápido.

En ocasións facilidade de regulación acorde coas necesidades.

Fácil manexo.

Custes de operación reducidos.

Enriquece a paisaxe e permite outros usos marxinais.

Xeración de enerxía.

Fácil control de efectos ambientais indesexables.

Fonte: Elaboración propia

B. Augas subsuperficiais

As augas subsuperficiais están localizadas na rizosfera e constitúen a fonte fundamental de

auga para as plantas. Orixínanse debido á infiltración das augas superficiais ou pola

capilaridade das augas que ascenden dende un nivel máis profundo. Pola súa definición este

tipo de augas non son aproveitables directamente polo home, pero si son determinantes á

hora de desenvolver un sistema agrario e de pastoreo.

As augas subsuperficiais determinan a vexetación potencial nunha zona e mesmo a propia

existencia de vexetación. Por este motivo, inflúen nos tipos de cultivos desenvolvidos nunha

bisbarra, a pesar da posibilidade de realizar regos controlados que supoñen un aumento nos

custos de produción.

C. Augas subterráneas

As augas subterráneas créanse pola infiltración das precipitacións, das escorrentías superficiais e

dos encoros naturais ou artificiais. Para a súa formación é preciso que estas infiltracións

encontren no seu camiño rochas impermeables que impidan o seu paso e determinen o seu

almacenamento para formar un encoro subterráneo.

As condicións climáticas son as que definen as súas dimensións que alcanzan cotas moi

variables. Cando estes encoros están ocupados en calquera medida pola auga reciben o nome

de acuíferos. Debido ao seu óptimo valor biolóxico e bacteriolóxico, as augas subterráneas

destínanse principalmente para o seu consumo doméstico, que non exclúe outras finalidades.

En ocasións, en rexións moi poboadas e industrializadas as augas superficiais resultan

insuficientes para cubrir as necesidades dos seus habitantes, polo que hai que recorrer ás

subterráneas.

As augas subterráneas son dende 1985 un ben de dominio público, ordenado e regulado

dende as Confederacións hidrográficas, se ben, de acordo coas disposicións transitorias da Lei

de Augas, algúns aproveitamentos seguen mantendo un réxime privado.

A actuación administrativa, materialízase no outorgamento de concesións, autorizacións,

constitución de comunidades de usuarios, directrices sobre verteduras, etc. Polo que unha

descrición ordenada e sistemática dos recursos de auga subterránea require a previa

identificación dos elementos que a integran e a necesaria referencia territorial do acuífero ao

que en cada caso se refira.

Procedéndose de forma semellante á definición de concas hidrográficas en augas superficiais,

en augas subterráneas defínense acuíferos e sistemas hidroxeolóxicos. É por iso que o

Regulamento da Administración Pública da Auga e da Planificación Hidrolóxica (R.D.

927/1988, Art.2.2) introduce o concepto de unidade hidroxeolóxica como un ou varios

acuíferos agrupados para os efectos de conseguir unha racionalidade e eficacia administrativa

da auga.

A delimitación de unidades realizada en 1988 pola Dirección Xeral de Obras Hidráulicas e ou

Instituto Tecnolóxico Xeomineiro de España, definiron 442 unidades hidroxeolóxicas. Das

unidades diferenciadas 422, desenvólvense totalmente dentro dos límites dunha soa conca

hidrográfica, 19 son compartidas entre dúas concas e unha entre tres concas hidrográficas.

Características do aproveitamento das augas subterráneas ou acuíferos:

Gran volume anual de recarga natural (recursos).

Gran volume de auga almacenada (reservas).

Fluxo moi lento e grande inercia do sistema.

Posibilidade de ser utilizado como encoro de regulación hiperanual.

Pequenas perdas por evaporación.

Posibilidade de ser utilizado como elemento de distribución.

Posibilidade de actuar sobre os niveis piezométricos (recarga artificial).

Posibilidade de actuar sobre a calidade da auga.

Relativamente ben protexidas fronte á contaminación.

Investimentos menores, dilatadas e toma de decisións en tempos reducidos.

A principal propiedade dos acuíferos, é a súa gran capacidade, considerarse o seu fluxo e

almacenamento e, a lentitude do fluxo o que implica unha grande inercia, á parte doutras

vantaxes económicas e de enxeñería que se citan. Comparando estas propiedades coas das

augas superficiais, evidénciase a súa complementariedade e as vantaxes do seu uso conxunto.

O uso conxunto aplicouse para resolver diversas situacións, o que permite establecer unha

tipoloxía, dos casos máis característicos.

3.3. A atmósfera, o aire e os ciclos de carbono

3.3.1. A atmósfera e o aire

A atmosfera é un dos compoñentes, xunto coa hidrosfera, do sistema de capas fluídas,

poderiamos definila como a envoltura de aire (gases e partículas) que rodea a terra

manténdose unida á superficie desta pola forza da gravidade. É un recurso natural cuxa

composición pode considerarse como unha situación de equilibrio resultante da interacción

entre as distintas partes do sistema global terrestre.

A composición química, xunto coa distancia da Terra ao Sol e o albedo do planeta,

determinan o balance de enerxía que á súa vez determina a temperatura superficial e a

circulación atmosférica. A atmosfera pode sufrir alteracións nas súas características físicas e

químicas debido ás actividades humanas. As consecuencias dunha variación apreciable destas

características son imprevisibles. Implican unha complexa interacción entre a codia, os

océanos, os seres vivos e a atmosfera, os procesos químicos desencadeados na atmosfera, a

dinámica atmosférica, etc. ao que hai que supoñer as fontes de variabilidade climática

naturais.

A atmosfera formouse como consecuencia do proceso de desgasificación sufrido pola terra

dende os inicios. A xeosfera vén liberando a atmosfera, dende tempos pretéritos, inxentes

cantidades de po e gases a través dos volcáns; a aparición dos seres vivos variou drasticamente

a súa composición, debido á achega de O2 e N2, principalmente, e a hidrosfera, pola súa

banda, emite vapor de auga, sal mariño e compostos de xofre. Actualmente, a humanidade

incide de xeito importante na súa composición alterando gravemente as súas propiedades,

como resultado fundamentalmente das actividades industriais e da deforestación.

Podemos clasificar os compoñentes atmosféricos en tres grupos:

1. Maioritarios, como el N2 y el O2.

2. Minoritarios, que por estar en moi pequeñas proporcións mídense en partes por

millón e que se dividen en reactivos e non reactivos.

3. Variables, como o vapor de auga, cuxo papel é moi importante na regulación do

clima, e os contaminantes, cuias proporcións están suxeitas a fluctuacións debidas á

proximidade de núcleos urbanos e industriais ou á presenza de corrientes atmosféricas

que os transportan.

Figura 3.2. A composición da atmsfera en %

Fonte: Elaboración propia

Características atmosféricas o planeta terra:

Temperatura media de superficie:15ºC.

Presión media a nivel do mar: 1013 mb (milibares).

Constitución da atmosfera: 78% Nitróxeno e 21% Osíxeno.

Presenza de nubes: 50% cuberto de nubes de vapor de auga.

Nos primeiros períodos da terra xa existían abundantes moléculas, estas fusionáronse e

formaron as células que contiñan os elementos necesarios para a vida, esta forma de vida

unicelular produciuse xerando unha gran poboación da que só sobreviviron os individuos

capaces de obter enerxía da luz solar a través da fotosíntese.

Este proceso introduciu un novo elemento, "o Osíxeno". Algunhas células adaptáronse a el

utilizándoo no proceso de respiración. Cando o osíxeno alcanzou certa cantidade, formouse

unha fina capa de ozono, esta capa proporciona a protección contra os raios solares que os

seres vivos necesitan para colonizar a superficie terrestre.

A. Estrutura da atmósfera

A atmosfera encóntrase dividida nunha serie de capas superpostas de características

fisicoquímicas diferentes, as cales son:

A troposfera: É a capa inferior da atmosfera. A súa altitude é variable estacionalmente (máis

alta en verán que en inverno) e latitudinalmente (oscila entre os 16 Km. no ecuador, os 12

Km. nas latitudes medias e os 9 Km. nas proximidades dos polos).

É a zona máis densa da atmosfera, debido á compresibilidade, os gases concéntranse na súa

parte máis baixa. Os primeiros 500 metros denomínanse capa sucia, porque neles se concentra

o po en suspensión, procedente dos desertos, os volcáns, o sal mariño e as actividades

industriais. Este po contribúe á coloración avermellada do ceo do amañecer e atardecer,

servindo ademais como núcleo de condensación que facilita o paso do vapor de auga

atmosférico de gas a líquido.

Os fenómenos meteorolóxicos máis importantes, como as nubes e as precipitacións, teñen

lugar nesta parte da atmosfera. Como o aire é un mal condutor, non se quenta directamente

por medio da radiación solar, senón que o fai indirectamente, grazas á calor transmitida

dende a superficie terrestre. Por este motivo, a temperatura da troposfera é máxima na súa

parte inferior (uns 15oC como media), e a partir de aí comeza a descender coa altura nunha

proporción aproximada de 0.65oC/100 metros, segundo un gradiente vertical de temperatura

(GVT), ata alcanzar un valor mínimo (-70oC) na súa parte final, a tropopausa.

A estratosfera: Esténdese dende o final da troposfera ata a estratofesra, situada entre os 50 e

os 60 Km. de altitude. Nela non existen movementos verticais do aire, senón só movementos

horizontais, debido á súa superposición en estratos superpostos. Non existen nubes, salvo na

súa parte inferior, nas que se forman unhas de xeo cuxa estrutura é moi tenue (noctilucientes).

Entre os 30 e os 50 Km. concéntrase a maioría do ozono atmosférico. A temperatura nesta

capa aumenta ata alcanzar un valor máximo (0ºC) na estratopausa.

A mesosfera: Esténdese dende os 50-60 Km. ata a mesosfera, situada cara ao Km. 80. A súa

temperatura diminúe de novo ata aproximadamente - 80ºC. Sitúase por enriba da estratosfera

e está caracterizada como xa se dixo polo descenso de temperatura ao aumentar a altura

sobre a superficie da terra.

A ionosfera ou termosfera: Esta parte da atmosfera prolóngase por enriba da mesosfera.

Nela a temperatura aumenta ata uns 1000ºC, debido á absorción das radiacións solares de

onda máis curta (raios x e gamma). A termosfera finaliza na termopausa, situada cara ao Km.

600.

A exosfera: É a última capa, e o seu límite, vén marcado por unha densidade atmosférica

similar á do espazo exterior.

O aire é unha mestura de elementos, constantes ( nitróxeno, osíxeno e gases nobres), cuxas

proporcións son practicamente invariables, e accidentais (CO2, CO, NON SO2, vapor de

auga, ozono...), cuxa cantidade é variable segundo o lugar e o tempo.

O aire é un medio de transmisión, de intercambio, de transporte e un medio para vivir. Polo

aire transmítense partículas (po), radiacións (solares) e ondas mecánicas (son). O aire tamén é

un medio receptor, así a atmosfera recibe exportacións da terra, en forma de partículas sólidas

de diferente tamaño, así como do medio líquido por evaporación.

O aire pode ser:

Aire seco: é unha mestura de gases (osíxeno, nitróxeno...) cuxas proporcións se

manteñen constantes ata unha altura de 25 Km.

Aire húmido: é aire seco mesturado con vapor de auga en proporcións moi variables.

O aire mantén un dinamismo debido á enerxía, en forma de calor procedente do sol, esta é a

responsable dos movementos atmosféricos. Así se explica a orixe do vento que non é máis

que aire en movemento horizontal, a formación de nubes...

B. Definicións

Aerosois: Unha nube de partículas microscópicas e submicroscópicas sólidas ou líquidas

dispersas no aire, tales como o fume, unha emanación, unha néboa ou unha néboa. O seu

tamaño vai dende as decenas de ata 500 m. A vida media de aerosol é como máximo

dunha semana, producen afeccións respiratorias, obstrucións nos estomas das plantas, etc.

Contaminación Atmosférica: Presenza no aire de substancias estrañas, sexan estas gasosas,

sólidas ou unha combinación de ambas as dúas, en cantidade ou concentración suficiente e

que se encontran presentes durante un tempo determinado e en circunstancias dadas, tal que

poden provocar efectos nocivos para a saúde humana e unha deterioración dos bens de uso e

a paisaxe.

A definición legal de "contaminación atmosférica" inclúe tamén como contaminante ás formas

de enerxía que impliquen risco, dano ou molestia grave para as persoas e bens de calquera

natureza.

Esta definición implica, por conseguinte, a necesidade primaria de medir a cantidade ou

amplitude dos distintos contaminantes previamente detectados, así como o tempo en que

permanecen activos na atmosfera, dentro da capa que serve de sustento vital para o home,

posto que ao difundirse os devanditos contaminantes nas capas máis elevadas da atmosfera

deixan de ser perigosos para o ser humano e os seus bens de uso.

O problema global de contaminación do aire toma a forma seguinte:

Toma como aire limpo de referencia a composición do aire troposférico nas zonas polares.

EMISIÓNS

DILUCIÓN E MODIFICACIÓN NA ATMOSFERA

EFECTOS SOBRE AS PERSOAS, BENS E MEDIO AMBIENTE

Contaminación de base: A contaminación que existe na atmosfera libre sen influencia de

focos de contaminación específicos.

Contaminación de fondo: É a que existe nunha área definida, na situación preoperacional,

ou sexa antes de instalar un novo foco de contaminación.

Contaminación transfronteiriza: O Convenio de Xenebra define a contaminación

transfronteiriza como " a contaminación atmosférica cuxa orixe física está situado completa ou

parcialmente dentro dunha zona baixo a xurisdición dun Estado e que ten efectos daniños

noutra zona que se encontra baixo a xurisdición doutro estado.

Contaminación agrícola: Son contaminantes como o metano e amoníaco procedentes dos

residuos orgánicos do gando. Pero moitos produtos empregados na agricultura resultaron ser

perigosos velenos, así o bromuro de metilo, utilizado como praguicida é hoxe en día motivo

de fortes negociacións entre nacións, que tratan de eliminar o seu uso polos seus efectos

prexudiciais sobre a capa de ozono.

Contaminantes: Considéranse contaminantes do aire as substancias e formas de enerxía que

potencialmente poden producir risco, dano ou molestias graves ás persoas, ecosistemas ou

bens en determinadas circunstancias. Atendendo á súa natureza clasifícanse en dous grupos:

Formas de enerxía (Radiacións ionizantes, Ruído).

Substancias químicas.

Contaminantes primarios: Substancias vertidas directamente na atmosfera dende os focos

contaminantes:

Aerosois (dispersión de partículas sólidas e líquidas cuxo tamaño oscila de 10-1 a 103

m).

Gases, son contaminantes que presentan un comportamento físico homoxéneo, non

dependen da súa natureza, só do fluxo atmosférico. Compostos de xofre: SO2, SO3,

SH2.

Compostos de nitróxeno: NON NO2, NOX;

Hidrocarburos reactivos; Hn, Cm.

Monóxido de carbono: CO;

Anhídrido carbónico: CO2.

Outras sustancias:

Metais pesados: chumbo, cinc, níquel, cadmio, mercurio, cobre, cromo, magnesio;

Substancias minerais; asbesto, amianto;

Compostos haloxenados: ClH, Cl2 derivados do cloro, FH, derivados do fluor;

Compostos orgánicos: COV, hidrocarburos aromáticos;

Compostos orgánicos xofrados: mercaptanos;

Compostos orgánicos haloxenados: PC, PB, dioxinas, furanos;

Substancias radiactivas.

Contaminantes secundarios: Substancias que non se verten directamente á atmosfera dende

os focos emisores, senón que se producen como consecuencia das transformacións e reaccións

químicas e fotoquímicas que sofren os contaminantes primarios.

Contaminación fotoquímica (aparición de oxidantes: ozono e radicais libres activos:

RO).

Acidificación do medio, ou chuvia ácida, como consecuencia do retorno á superficie da

terra, en forma de ácidos, dos óxidos de xofre e nitróxeno descargados á atmosfera.

Diminución do espesor da capa de ozono, como consecuencia da descarga de

determinadas substancias á atmosfera, principalmente clorofluorocarbonos (CFC).

Os contaminantes máis utilizados para determinar a calidade do aire son: SO2, CO, NON, Cn

Hm, fumes e partículas sólidas en suspensión e sedimentables.

Emisións: É a transmisión á atmosfera de certas substancias nocivas, prexudiciais ou

incómodas para os seres vivos e o seu medio.

Focos de contaminación: As fontes principais de contaminación son:

Naturais:

Volcáns, partículas, SO2, SH2, metano…

Incendios forestais, cinzas, CO, CO2, hidrocarburos…

Descomposición da materia orgánica no solo

Océanos, aerosoles salinos...

Tormentas de area.

Antropoxénicas:

Focos fixos: as industrias, domésticos, centrais térmicas e refinerías de petróleo.

Focos móviles: vehículos automóviles, aeronaves, e buques.

Focos compostos: aglomeracións industriais, áreas urbanas.

Estes últimos son os de maior significación, polo número de focos, polo volume das súas

emisións e polo tipo de e cantidade de contaminantes.

Fontes emisoras: Definen as estruturas físicas que emiten os elementos químicos que,

dispersados na atmosfera, producen o fenómeno de contaminación. Poden ser:

Puntuais (chemineas).

Estendidas (vehículos).

Fumes: Pequenas partículas orixinadas por condensación dun vapor supersaturado, contendo

concentracións relativamente elevadas de substancias con baixa presión de vapor.

Inspiración: Nivel de contaminación alcanzado unha vez mesturadas as emisións cos

compoñentes naturais da atmosfera a nivel do chan.

Néboas: Suspensión de pequenas gotas líquidas formadas pola condensación dun vapor,

aínda que algunhas veces tamén por atomización. O tamaño das partículas é a característica

principal que distingue as néboas dos fumes. Se a súa concentración é o suficientemente

elevada como para diminuír a visibilidade, a néboa recibe o nome de néboa (fog).

Nivel de emisión: É a cantidade de contaminante emitido á atmosfera, por un foco fixo ou

móbil, medido nunha unidade de tempo.

Inventario de emisións: É unha lista das cantidades de contaminantes procedentes de todos

os focos emisores dunha área determinada e que aparecen no aire nun período de tempo

dado

Nivel de inspiración: Defínese como os índices máximos de tolerables de contaminantes

presentes na atmosfera nun momento dado illadamente ou asociado con outras partículas, é

dicir, é a cantidade de contaminantes sólidos, líquidos ou gasosos, medida en peso ou volume

por unidade de volume de aire, existente entre cero e dous metros de altura sobre o chan.

É esencial realizar un inventario de emisións para planificar o control da contaminación nunha

área determinada e para deseñar unha rede de sensores da contaminación, mesmo se pode

monitorizar de forma continua os focos emisores principais, a inspiración e aplicar modelos

matemáticos de transporte de contaminantes para estimar a relación entre cada foco emisor e

a inspiración.

3.3.2. O ciclo de carbono

Dende a súa evolución o home explotou os bosques para obter fibras, alimento e

combustible. Sabemos que os bosques albergan unha gran porción da diversidade biolóxica da

terra e que son compoñentes importantes dos ciclos globais de carbono e hidróxeno.

Durante as décadas de 1970 e 1980 empezou a quedar cada vez máis claro que os recursos

naturais estaban a dilapidarse en nome do "desenvolvemento". Estábanse a producir cambios

imprevistos na atmosfera, os chans, as augas, entre as plantas e os animais, e nas relacións

entre todos eles. Foi necesario recoñecer que a velocidade do cambio era tal que superaba a

capacidade científica e institucional para retardar ou inverter o sentido das súas causas e

efectos. Estes grandes problemas ambientais inclúen:

quentamento global da atmosfera (o efecto invernadoiro), debido á emisión, por

parte da industria e a agricultura, de gases (sobre todo dióxido de carbono, metano,

óxido nitroso e clorofluorocarbonos) que absorben a radiación de onda longa

reflectida pola superficie da terra.

esgotamento da capa de ozono da atmosfera, escudo protector do planeta, pola

acción de produtos químicos baseados no cloro e o bromo, que permite unha maior

penetración de raios.

Actualmente, a deforestación de case 17 millóns de hectáreas por ano causa emisións anuais á

atmosfera de 1.8 Gt de carbono como dióxido de carbono, gas que maior contribución ten no

Quentamento Global. Isto representa o 20% do total de dióxido de carbono emitido polo

home. Non obstante, cando os bosques son renovados ou conservados poden servir como

depósitos para o dióxido de carbono. Polo tanto, os usuarios de combustible fósil que

contribúen á preservación ou establecemento de bosques poden chegar a reducir as súas taxas

de emisión de gas, diminuíndo os causantes do efecto invernadoiro.

A. Concepto de captura do carbono

O concepto de captura de carbono normalmente relaciónase á idea de almacenar reservas de

carbono en chans, bosques e outros tipos de vexetación, onde as devanditas reservas están en

perigo inminente de ser perdidas.

O concepto de captura do carbono debe ser comprendido para que poidamos, realizar

proxectos que mitiguen estas situacións. A Captura de Carbono por medio da forestación e

preservación posibilita unha racionalidade económica que permite reducir o quentamento

global e preservar os recursos forestais.

Tamén se promove o incremento das reservas de carbono polo establecemento de novas

plantacións forestais, sistemas agroforestaIs e a rehabilitación de bosques degradados.

Conservación, reforestación e un manexo optimizado da administración de bosques son os

principais métodos mediante os cales o carbono atmosférico pode ser capturado.

En teoría, o efecto da captura por procesos de forestación pode ser cuantificado estimando o

almacenamento de carbono na biomasa da terra e os produtos de madeira.

B. O ciclo básico

Este ciclo, que é de suma importancia para a regulación do clima da terra, encóntrase dividido

en dúas fases:

a. Ciclo biolóxico, no que a propia biosfera controla os intercambios deste elemento coa

atmosfera. Mediante a fotosíntese o carbono é retido e mediante a respiración é devolto.

A fotosíntese mobiliza cada ano o 5% do CO2 atmosférico, o que significa que en vinte

anos o renova totalmente.

b. Ciclo bioxeoquímico propiamente dito, que controla a transferencia de CO2 entre os

demais subsistemas.

O carbono encóntrase na atmosfera formando tres tipos de compostos: CO2, CO e CH 4. As

proporcións estimadas de cada un deles son: 358 ppm para o primeiro, 0.1 ppm para o

segundo e 1.6 ppm para o terceiro. Na litosfera podémolo encontrar de tres maneiras

diferentes: formando rochas carbonatadas, silicatos cálcicos ou en forma de combustibles

fósiles.

Paso do CO2 da atmosfera á litosfera

Controla a transferencia de CO2 entre a atmosfera, os océanos e a terra. Ao acontecer

paralelamente ao ciclo xeolóxico, será dunha gran duración. O CO2 atmosférico disólvese con

facilidade en auga para formar ácido carbónico, que ataca aos carbonatos e silicatos coa

produción de ións, bicarbonato, calcio e sílice disolta segundo a seguinte reacción:

En rocas carbonatadas:

CO2 + H 2 O + CaCO3 CA2+

+ 2HCO 3--

En rocas silicatadas:

2CO2 + H 2O + CaSiO3 Ca2+

+ 2HCO-3 + SiO2

Ao chegar ao mar, os animais transforman novamente o bicarbonato e os ións de calcio en

carbonato cálcico para incorporalo aos seus texidos endurecidos.

2HCO -3 + Ca

2+ CaCO3 +CO2 + H O

Nas rochas carbonatadas, un dos bicarbonatos formará parte do esqueleto cálcico de

organismos mariños, que rematará nos sedimentos tras a súa morte. O outro transformarase

en CO2, que escapará cara ao seu lugar de procedencia, a atmosfera. A devandita reacción

non representa perda neta de CO2 atmosférico.

As rochas silicatadas, que requiriron dúas moléculas de CO2, só poden devolver á atmosfera a

metade do subtraído, o que supón unha perda neta. Deste xeito actúa como un sumidoiro de

CO2.

Retorno do CO2 á atmósfera

O enterramento dalgunhas rochas carbonatadas acaba producindo unha fusión parcial das

devanditas rochas. A conclusión final é a liberación do CO2, que escapa cara á atmosfera

durante as erupcións volcánicas.

CaCO3 + SiO 2 CaSiO 3 + CO2

En certas ocasións a materia orgánica da biosfera pode quedar sepultada fóra do contacto do

CO2, polo que sofre un proceso biolóxico de fermentación que o transformará en carbón e

petróleo que se acumula na xeosfera.

Debido á combustión dos combustibles fósiles, a destrución dos bosques e outras prácticas

similares, a cantidade de CO2 atmosférico aumentou dende a revolución industrial. A

concentración atmosférica aumentou dunhas 280 ppm estimadas no período preindustrial a

unhas 360 ppm na actualidade. Este incremento representa só a metade do dióxido de

carbono que, se estima, vértese á atmosfera. O outro 50% probablemente é absorbido e

almacenado polos océanos. Aínda que coa vexetación do planeta pode absorber cantidades

considerables de carbono, e tamén unha fonte adicional de CO2.

Figura 3.3. Ciclo do carbono

Fonte: Elaboración propia

NOTA: Os valores numéricos exprésanse en unidades de 1015

gramos de Carbono.

Figura 3.4. Ciclo de Calvin

Prodúcese durante a fotosíntese, e da lugar á asimilación de CO2 das plantas

Fonte: Elaboración propia

Figura 3.5. Ciclo de Krebs

Prodúcese durante a respiración das plantas e da lugar á liberación de CO2

Fonte: Elaboración propia

C. Fontes e sumidoiros de carbono

As fontes máis importantes de dióxido de carbono son:

As combustións de todo tipo

As oxidacións da biota

A produción de cemento

Os procesos respiratorios dos seres vivos

As erupcións volcánicas

A actividade industrial

E os sumidoiros:

Os océanos, coa disolución de este gas en eles.

A fotosíntese

A formación de carbonatos

Figura 3.6. Intercambio de Carbono coa Atmósfera

Fonte: elaboración propia a partir do Ciclo de carbono from Schimel, et al. 1995 In: Climate Change 1994.

Cambridge University Press: Cambridge, UK.

NOTA: Os valores numéricos exprésanse en unidades de 1015

gramos de Carbono.

D. O carbono nos ecosistemas forestais

O CO2 atmosférico é incorporado aos procesos metabólicos das plantas mediante a

fotosíntese. Este CO2 participa na composición de todas as estruturas necesarias para que a

árbore poida desenvolverse (follas, ramas, raíces e fuste). Ao crecer, este incrementa á súa

follaxe, ramas, froitos e xemas de crecemento (que no seu conxunto forman a copa) así como

a súa altura e o grosor do seu fuste. A copa necesita espazo para recibir enerxía solar sobre as

follas, o que dá lugar a que as copas das árbores compitan por esta enerxía. Isto orixina, á súa

vez, un dosel pechado. Os compoñentes da copa achegan materia orgánica ao chan, que ao

degradarse se incorpora paulatinamente e dá orixe ao humus estable, que á súa vez, achega

novamente CO2 ao ámbito.

Simultaneamente, os fustes ao ir aumentando de diámetro e altura conseguirán un tamaño

aproveitable en termos comerciais, podendo extraerse produtos como táboas, taboleiros, etc.,

que darán orixe a subprodutos elaborados, como mobles e casas. Estes produtos finais teñen

un tempo de vida determinado, despois do cal se degradan achegando CO2 ao chan e/ou á

atmosfera.

Táboa 3.2. O carbono nos ecosistemas forestais.

Almacenamento global de carbono na vexetación e no solo con profundidade de 1m.

Fonte: Elaboración propia

NOTA: Existe incerteza nos números achegados pola ambigüidade das definicións dos distintos biomas, aínda que

estes datos proporcionan unha visión global do almacenamento de carbono nos ecosistemas terrestres.

Durante o tempo no que o CO2 se encontra constituíndo algunha estrutura da árbore e ata

que é enviado de novo ao chan ou á atmosfera-, considérase almacenado. No momento da

súa liberación, tanto por descomposición da materia orgánica ou pola queima de biomasa, o

CO2 flúe para retornar ao ciclo do carbono.

Nos bosques, o período de almacenamento do carbono na vexetación e no chan pode ir de

anos a séculos, o cal dependerá da especie, da calidade da zona, do clima e das prácticas e

alteracións ás que estea sometida esa vexetación (selvicultura, curtas, etc.).

No caso en que as árbores sexan aproveitadas e se obteñan deles uns produtos (mobles,

papel, taboleiros, taboleiros, etc.), o carbono permanecerá almacenado nestes produtos.

Cando remate o tempo de vida destes produtos o carbono será liberado por descomposición

da materia orgánica ou pola combustión.

Figura 3.7. Fluxos e almacéns de carbono nun ecosistema forestal.

Fonte: elaboración propia a partir de Nabuurs e Moren, 1993.

Entón nun ecosistema forestal e nos produtos derivados deste, podemos diferenciar, os

seguintes almacéns de carbono:

Carbono en vexetación: É a suma do contido na biomasa aérea e o que se encontra na

biomasa das raíces. A biomasa aérea comprende o fuste, as follas e as ramas, mentres

que o carbono contido nas raíces é definido como biomasa das raíces.

Carbono en descomposición: É o contido na materia orgánica que se encontra en

proceso de descomposición. Orixínase cando as estruturas vexetais (follas, ramas, fuste)

son depositadas no chan.

Carbono no solo: É o carbono nas capas que conforman o chan forestal. Orixínase

pola fragmentación dá rocha nai meteorizada polo establecemento dun organismo

vexetal que co tempo forma capas por deposición de materiais. Ao ir acumulándose

estas e compactando, almacenan certa cantidade de carbono, que aumentará pola

continuidade do proceso de formación do chan.

Carbono en produtos: Son os produtos forestais, obtidos a partir das árbores, que

almacenan carbono todo o tempo de vida do produto. Cando este remata, o carbono

incorpórase ao ciclo dependendo do proceso de degradación do produto. Mentres

maior sexa a vida media dun produto forestal, o carbono estará almacenado máis

tempo.

Relacionado cos bosques hai que ter en conta, aínda que non sexa realmente un almacén de

carbono, a cantidade de carbono aforrado por substitución de combustibles fósiles. Este é un

método para reducir a cantidade de carbono a emitir a atmosfera substituíndo combustibles

fósiles por biomasa forestal para a produción de enerxía. Isto débese a que a biomasa forestal

produce unhas emisións de gases inferiores a calquera combustible fósil. No seguinte cadro

facemos unha comparativa entre os gases emitidos na combustión por carbón e os emitidos

polos pelets (restos forestais densificados e de pequeno tamaño).

Tabla 3.3. Análise comparativo das fases de combustión do carbón e os pélets. CADEM-EVE

Combustible Carbón Pélet

Temperatura ambiente (ºC) 24,27 23,54

Temperatura dos gases (ºC) 153,75 228,74

Osíxeno (% dos gases) 18,28 13,80

CO (% nos gases) 1140,76 172,20

NO (ppm nos gases) 7,23 143,55

NO2 (ppm noss gases) 5,10 1,10

SO2 (ppm nos gases) 107,92 0,00

CO2 (% nos gases) 2,33 6,55

Fonte: Elaboración propia

Tendo en conta estas acumulacións de carbono polos bosques e polos seus produtos,

deducimos a cantidade de carbono que son capaces de reter este tipo de sumidoiros.

3.4. O solo e a ordenación do territorio

3.4.1. O solo

A. Introdución

A biosfera, ademais da súa gran diversidade, ofrécenos outra serie de recursos, como

alimentos, madeira e leña. Por este motivo é de suma importancia o estudo do seu estado de

conservación, para o que se fai necesario unha precoz detección dos seus síntomas de

deterioración, delimitando as zonas susceptibles ou afectadas, co fin de poder adoptar as

medidas necesarias para a súa protección.

A erosión, o problema ambiental de maior gravidade que afecta a moitos países, entre eles o

o noso, é un proceso natural, pero tamén é certo que a humanidade a está a favorecer

mediante a deforestación, as prácticas de cultivo inadecuadas, a contaminación e a

sobreexplotación de acuíferos.

As civilizacións clásicas desapareceron a causa do esgotamento dos seus chans; é de esperar

que nós reaccionemos a tempo para non correr a mesma sorte.

Definición e importancia do solo

O chan pódese definir de forma xeolóxica como a capa superficial, disgregada e de espesor

variable que recobre a codia terrestre procedente da meteorización mecánica ou química da

rocha preexistente. Pero tamén poderiamos consideralo, cunha visión ecolóxica, como unha

interfase entre todos os sistemas, pois está constituído por compoñentes de todos eles. Por

Índice de opacidade (fumes) 0,15 1,89

Rendimento (%) 61,29 78,66

Consumo (Kg) 300,50 307,00

Residuos (Kg ceniza e inquemados) 38,38 1,32

Temperatura dos fumes (ºC) 159,66 127,40

esta razón pódese dicir que é un ecosistema necesario para que se pechen os ciclos materiais

do resto dos ecosistemas terrestres.

As cadeas tróficas existentes no chan son dunha gran lonxitude e complexidade, polo que a

importancia deste radica no feito de que serve de asento á vexetación, da que depende a

agricultura, que é a base da subsistencia humana e da existencia da vida na terra, xa que fai

posible o reciclado de materia nos demais ecosistemas terrestres.

A humanidade obtén do chan diferentes usos: como soporte das plantas, para a edificación ou

para as construcións lineais (estradas, autoestradas e vías de ferrocarril), situación de foxas

sépticas, fonte de recursos minerais (como o aluminio) ou de materiais de construción ou de

olaría. Por outra parte, é posuidor de recursos xeolóxicos, xeomorfolóxicos ou

paleontolóxicos e testemuño da evolución do planeta.

Pero ademais é receptor de impactos, como a erosión, a contaminación, a sobreexplotación e

o empobrecemento da súa fertilidade, a degradación biolóxica, a compactación e a perda

irreversible por recubrimentos artificiais.

En conclusión debemos considerar o chan como un recurso non renovable, de rexeneración

lenta, sometido en moitos lugares do mundo a un proceso de degradación e destrución.

B. Compoñentes e estrutura do solo

No chan coexisten os tres estados da materia, distribuídos en dous tipos de compoñentes:

Inorgánicos, que comprenden aire (osíxeno e CO2), auga e compoñentes minerais

procedentes da meteorización da rocha nai, que adoitan ser fragmentos de rochas

(cantos, gravas, areas, limos e arxilas), e sales minerais (sulfatos, carbonatos, nitratos,

fosfatos e óxidos de distinto tipo).

Orgánicos, constituídos por materia orgánica que non sufriu procesos de

transformación (restos de follas, ramas, excrementos e cadáveres de calquera tipo de

animal ) e microorganismos diversos (bacterias e fungos) que forman o humus a partir

dunha serie de transformacións parciais da materia orgánica, cuxa estrutura orixinal

deixa de ser recoñecible. A humificación é polo tanto, un proceso previo á

mineralización que confire ao chan un carácter ácido.

A textura do chan defínese como a porción na que se encontran as diferentes partículas ou

fragmentos minerais. Ao distribuír as partículas minerais do chan por tamaños establecemos o

que se coñece como fraccións granulométricas. Pódense diferenciar as seguintes:

Grava. Partículas non edáficas. O seu tamaño é superior a 2 mm. cun límite superior

de 15-20 cm. Están constituídas por fragmentos de rocha sen alterar ou só lixeiramente

alterados superficialmente.

Area. Está constituída por fragmentos da rocha nai e, como ela, é polimineral. O seu

tamaño está comprendido entre 2 mm e 0.2 mm segundo a clasificación inicial

defendida pola Sociedade Internacional de Ciencia do Chan (SICS).

Segundo o Departamento de Agricultura dos Estados Unidos (USDA), diferéncianse tres

tamaños nela:

Area moi grosa. Cuxo tamaño oscila entre 2 mm e 1 mm. Son fragmentos de rocha

sen alterar.

Area grosa. De tamaño comprendido entre 1 mm e 0.5 mm. Usualmente presentan

algún tipo de alteración superficial.

Area media. O seu límite inferior está en 0.25 mm. Constitúe un enlace entre esta

fracción e a seguinte.

Limo. Está constituído por materiais herdados ou transformados pero non teñen

carácter coloidal. O limo é unha fracción onde as transformacións son maiores e a súa

composición mineralóxica parécese á das arxilas. Son partículas monominerales nas

que hai un alto contido en filosilicatos de transformación ou neoformación.

O seu tamaño está comprendido entre 50 m e 2 m, para o USDA e entre 20 m e 2 m

para a SICS.

En ocasións, establécense dúas categorías coñecidas como limo fino, que se

corresponde co tamaño establecido pola SICS e limo groso, correspondente á fracción

comprendida entre a anterior e o límite superior do USDA.

Arxila. Son partículas de carácter coloidal e monomineral que se formou no chan ou

sufriron transformacións nel, aínda que nalgúns casos poden ser herdados do material

orixinal mediante unha microdivisión deste.

O tamaño para os dous tipos de clasificación que se consideraron é o mesmo e

corresponde ás partículas menores de 2 m. En ocasións diferénciase unha arxila fina

cun tamaño inferior a 0.1 m, moi útil para identificar procesos de movemento de

arxila no chan.

A textura do chan exprésase en porcentaxes, respecto da suma destes fragmentos,

excluíndo a grava.

A estrutura do chan pódese definir como o estado de agregación das súas partículas

compoñentes, minerais ou orgánicas. A estrutura do chan depende da existencia de axentes

aglomerantes (coloides floculados) que unen partículas individuais formando agregados

elementais. A unión entre agregados elementais é debida a axentes cementantes como poden

ser: óxidos coloidais de ferro, aluminio, arxilas, complexos arcillo-húmicos... que favorecen a

formación de grumos do chan. Esta unión entre agregados non é de xeito compacto, senón

que deixa espazos baleiros e poros que facilita a rotura por superficies e zonas de menor

resistencia.

Coa estrutura relaciónanse as propiedades físicas do chan como son a resistencia,

compresibilidade... e coas súas condicións para a vida das plantas, estas son a aireación

capacidade de retención de auga, profundidade, concentración de nutrientes, etc.

C. Proceso de formación e evolución dos solos

O proceso de formación dun chan maduro autóctono (in situ) sobre as rochas da codia

terrestre realízase en sucesivas etapas que transcorren paralelamente ao mecanismo de

sucesión ecolóxica da comunidade que sustenta, madurando á par que esta tende a alcanzar o

seu clímax. Os factores que interveñen na evolución do chan son os seguintes:

a. O clima. É o factor máis importante, xa que, ademais de condicionar o tipo de

meteorización da rocha nai, exerce unha vital importancia na súa evolución. Entre os

compoñentes climáticos máis influentes destacamos os seguintes:

balance hídrico ou equilibrio existente entre as entradas (precipitación) e as

salidas(evaporación), pois se predomina a precipitación se incrementa a lixiviación de

ións. Pola contra, se predomina a precipitación increméntase o ascenso capilar de sales

cara a horizontes superiores, podendo chegar a aflorar estas e formar codias

superficiais.

aumento de temperatura incrementa a velocidade das reaccións químicas e biolóxicas.

b. A topografía. A pendente favorece a erosión e ademais condiciona a orientación respecto

ao sol.

c. A natureza da rocha nai. Deste factor dependerá fundamentalmente os compoñentes

minerais que conteña o chan.

d. A actividade biolóxica. A abundancia de organismos descompoñedores contribúe á

formación do chan por transformación da materia orgánica contida nel.

e. O tempo. Este factor ten grande importancia, pois debido a el actualmente se pode

considerar o chan como un recurso non renovable, porque se rexenera a un ritmo moito

máis lento (centos ou miles de anos) que o da súa destrución.

A acción dos factores de formación do chan produce a diferenciación de capas horizontais de

distinta composición, son os denominados horizontes do chan. Os horizontes constitúen as

unidades para o estudo e para a clasificación dos chans. Son capas aproximadamente paralelas

á superficie do terreo. Establécense en función de cambios das propiedades e constituíntes

(que son o resultado da actuación dos procesos de formación do chan) con respecto ás capas

inmediatas.

Xeralmente abondan só tres propiedades para establecer os horizontes dun chan: cor, textura

e estrutura, aínda que outras propiedades, como a consistencia, son ás veces de grande axuda.

O máis mínimo cambio detectado (nunha soa ou en varias destas propiedades) é suficiente

para diferenciar un novo horizonte.

Chámase perfil do chan á estrutura en corte transversal deste. No que se observan unha serie

de capas que se coñecen co nome de horizontes ou niveis, cuxo número está directamente

relacionado co grao de madureza do chan, magnitude que depende en boa medida das

características climáticas da zona.

Por norma xeral, os chans máis maduros encóntranse en lugares onde a temperatura e a

humidade non son extremas. Os niveis dun chan ideal son os que imos describir a

continuación aínda que non ten por que posuílos todos:

Horizonte H. Acumulación de materia orgánica sen descompoñer (>20-30%),

saturados en auga por longos períodos. É o horizonte das turbas.

Horizonte O. Capa de follaxe sobre a superficie do chan (sen saturar auga; >35%),

frecuente nos bosques.

Horizonte A de lixiviación. Denominado así porque contén poucos sales minerais,

pois estas son arrastradas polas augas ao infiltrarse. Nesta zona encóntranse as raíces da

maioría das plantas e divídese, á súa vez, en varios estratos: nivel A0, constituído por

follas caídas (follaxe) e restos de animais non descompostos; nivel A1, de cor escura, xa

que está constituído por humus que forma agregados coa materia mineral, conferindo

ao chan a súa estrutura e a súa capacidade para reter auga e ións nutritivos de carga

positiva (Ca2+, K+, NH4+), impedindo a súa perda por lavado vertical, e nivel A2,

onde a materia mineral domina e o lavado é máis intenso. Presenta unha estrutura

migalleira e granular. É a capa dos primeiros centímetros dun chan.

Horizonte B de precipitación (denominado tamén subsolo). Ás veces ten cor clara

pola súa pobreza en humus, presentando frecuentemente tonalidades peculiares,

debido á acumulación de sales de calcio, aluminio ou ferro procedentes dos niveis

superiores.

Nivel C. Formado por fragmentos procedentes da meteorización mecánica e/ou

química da rocha nai subxacente, ou ben por materiais que foron depositados pola

auga ou polo vento en épocas pasadas. Sen desenvolvemento de estrutura edáfica, nin

trazos edáficos. Brando, solto, pódese cavar cunha aixada. Pode estar meteorizado

pero nunca edafizado.

Rocha nai. Capa rochosa situada a profundidade variable, intacta e impermeable,

salvo nas zonas de fractura. Non se pode cavar.

Horizontes de transición. Preséntanse cando o límite entre os horizontes inmediatos

é moi difuso, existindo unha capa ancha de transición con características intermedias

entre os dous horizontes. Represéntanse pola combinación de dúas letras maiúsculas

(por exemplo, AE, EB, BE, BC, CB, AB, BA, AC e CA). A primeira letra indica o

horizonte principal ao cal se parece máis o horizonte de transición.

Horizontes mestura. Nalgunhas ocasións aparecen horizontes mesturados que

constan de partes mesturadas. Están constituídos por distintas zonas en cada unha das

cales se pode identificar a un horizonte principal ( na mesma capa existen anacos

individuais dun horizonte completamente rodeados de zonas doutro horizonte).

Desígnanse con dúas letras maiúsculas separadas por unha raia diagonal (por exemplo,

E/B, B/C); a primeira letra indica o horizonte principal que predomina.

D. Influencia do home no solo

Dende a aparición do home na Terra este necesitou do chan e do que produce para a súa

subsistencia. Os sistemas agrícolas baseáronse na cavadura do terreo con utensilios moi

primitivos, a terra non era mellorada con ningunha achega orgánica polo que ao cabo de

poucas colleitas era preciso abandonalas e trasladarse a outras.

Os grans de cereal empezan a cultivarse en climas temperados dando lugar ao inicio da

agricultura que leva parella o sedentarismo do home fronte ao primitivo nómade e cazador.

Os primeiros apeiros de labranza eran de madeira, na Idade de Ferro, o emprego deste metal

permitiu mellorar as prácticas agrícolas. As antigas civilizacións de Mesopotámica, Asiría e

Exipto marcaron as primeiras ocupacións importantes do chan. Na época precristiá

introduciuse o arado e o emprego dos animais de tiro. O rego foi empregado xa polos árabes,

con técnicas de almacenamento de auga de chuvia en alxibes e a súa condución aos campos

mediante canles.

Outro avance foi o descubrimento do valor dos desfeitos orgánicos dos animais (aboamento)

xunto con palla, para mellorar e fertilizar o chan.

A actividade gandeira da transhumancia utilizaba os pastos de montaña nos meses máis

cálidos, e a chaira en inverno. en zonas húmidas o gando pasaba o inverno nos seus cortes

alimentado con heno.

Durante o século XVII, aparecen as primeiras máquinas cultivadoras, ao principio con tracción

animal e posteriormente accionados mecanicamente. Os avances da Revolución Industrial

provocaron un aumento espectacular da demanda de recursos, aos que debía dar solución a

agricultura, a gandaría, a actividade forestal e a minaría.

As prácticas agrícolas intensivas e a ampliación de cultivos a terras pouco aptas actúan

negativamente sobre o factor chan, polo que se tivo que recorrer aos aboamentos inorgánicos

(sales como o nitróxeno, fósforo e potasio) que son asimilados rapidamente por vexetais,

pero son nocivos para o Medio.

Tamén foi necesario para a introdución de certos produtos químicos como funguicidas,

praguicidas, etc., para eliminar os elementos que interfiren no axeitado desenvolvemento dos

cultivos.

No último século é onde se experimentou os maiores cambios, e o seu reflexo está nas áreas

urbanas, zonas industriais e de servizos, infraestruturas para o transporte, construción de

vivendas, etc., que ocasionaron grandes problemas ambientais. As políticas ambientais actuais

tratan de mellorar mediante proxectos de intervención e tratan de conservar as zonas que

manteñen a súa condición aínda natural.

3.4.2. A ordenación do territorio

Con data de 20 de maio de 1983 aprobouse a Carta Europea de Ordenación do Territorio,

elaborada polos ministros responsables da área, na cal defínese este concepto como "a

expresión espacial da política económica, social, cultural e ecolóxica de toda a sociedade" a

parte de como " unha disciplina científica, unha técnica administrativa e unha política

concibida como un enfoque interdisciplinario e global cuxo obxectivo é o desenvolvemento

equilibrado das rexións e a organización física do espazo segundo un concepto reitor".

A Ordenación do Territorio, ou tamén coñecida como Planificación Territorial, xorde como

unha necesidade ao longo do tempo debido ás actuacións desmesuradas dos homes sobre a

orde natural que presenta a Natureza cos seus principios e leis, co cal nos vemos na obriga de

respectar esa orde. Así pois a Ordenación do Territorio ou Planificación Territorial seguiu un

longo camiño ata consolidarse como unha disciplina autónoma, con pretensións de

obxectividade e aínda así se segue cuestionando dende diversos sectores a súa base científica.

Nun principio, os esforzos para lograr unha utilización racional do territorio orientáronse cara

a zonas urbanas que experimentaran un forte crecemento na segunda metade do século XIX e

principios do XX. Os primeiros países en realizar investigacións sobre a utilización do chan

urbano intentando conseguir un equilibrio na asignación de usos do chan, foron Alemaña e os

países anglosaxóns, e intentaron buscar un desenvolvemento urbanístico óptimo nas áreas

metropolitanas, dende un punto de vista case exclusivamente técnico e socio-económico.

Ao mesmo tempo que se concretaba o plan urbano, existía unha mal entendida confianza nos

recursos naturais, xa que cría que eran ilimitados. O espazo non urbano considerábase dende

a cidade con pouco interese e os traballos que xurdían para estudar a utilización do chan

limitábanse a intentar solucionar os problemas que emerxían sen entrar no fondo do

desequilibrio que se estaba a producir. Esta situación foi cambiando pouco a pouco.

Despois da Segunda Guerra Mundial, Europa experimentou un crecemento económico sen

precedentes baseado na gran confianza depositada no poder da ciencia e na súa aplicación

tecnolóxica. Na década dos sesenta comeza en todos os países políticas de desenvolvemento

rexional. Nestes anos empézase a contar co espazo rural como elemento destinado a acoller

actividades de diverso tipo, como poden ser: industrial, turístico, urbano, de modo que existía

unha gran capacidade para alterar o curso dos acontecementos naturais, como consecuencia

producíanse graves problemas relacionados co Medio natural. Problemas cuxas consecuencias

eran nese momento imprevisibles.

Todo iso ocasionou a aparición da consideración dos factores do medio, desviándose a

investigación cara ao desenvolvemento de modelos de localización baseados non só no

óptimo técnico e económico, senón tamén, na minimización dos impactos ou efectos

producidos no ámbito natural. A etapa de racionalización motivada por estes problemas

suxire unha repartición de utilizacións dos recursos naturais xa entendidos como limitados,

capaz de asegurar un óptimo aproveitamento e na súa fase restritiva, a prevención fronte a

usos do chan que impliquen o seu esquilme, destrución ou deterioración irreversible.

Dende entón a Ordenación Territorial inclúe nos seus estudos de planificación os datos do

Medio e intenta encamiñar a asignación de usos do chan utilizando criterios ecolóxicos en

trato prioritario cos económicos, técnicos e sociais.

Nos últimos anos, o desenvolvemento na investigación desta área impuxo no vocabulario

científico o concepto de Planificación ou Ordenación Integrada xurdindo como síntese da

planificación física e da socio-económica, de modo que conta cunhas características específicas,

como as que seguen:

"Planificación Integrada pode considerarse como desenvolvemento de formas,

métodos e procedementos ou organismos que permitan a necesaria interacción de

todos os factores decisivos no momento axeitado. Unha das máis importantes é a

incorporación das opinións do público nas fases pertinentes do proceso".

"A Planificación Integrada alcanza dende a organización da economía nacional ata a

renovación dun barrio, pasando pola Ordenación do Territorio, o desenvolvemento

rexional, a planificación urbana, a protección de espazos ecolóxicos sensibles... "

Unha primeira forma de Planificación Integrada constitúena os proxectos que traten de

integrar formas diferentes de planificación territorial, económica, social ou ecolóxica,

ou diversos intereses sectoriais (transportes, vivendas, traballo, etc.). No mesmo

ámbito pode darse a diferentes niveis espaciais (nacional, rexional, ou provincial e

local) ".

A. Principais Obxectivos presentes na carta europea de Ordenación do territorio

O desenvolvemento socioeconómico equilibrado das rexións, cunha clara tendencia á

eliminación das grandes diferenzas no nivel de vida.

A mellora da calidade de vida, que, entre outras cousas, se concreta nunha maior

accesibilidade da poboación aos equipamentos colectivos de todo tipo na mellora das

infraestruturas.

A xestión responsable dos recursos naturais e a protección do medio natural que faga

compatible a satisfacción das necesidades crecentes de recursos e a súa conservación, así como

o respecto ás peculiaridades propias de cada bisbarra en canto ás súas formas de vida.

A utilización racional e equilibrada do territorio, definindo os usos aceptables ou a potenciar

para cada tipo de chan, creando as axeitadas redes infraestructurais e mesmo fomentando, con

medidas incentivadoras, aquelas actuacións que mellor persigan o fortalecemento do espírito

comunitario.

B. Modalidades de planificación e elementos metodolóxicos

Para falar das distintas Modalidades de Planificación primeiro é necesario formular os distintos

tipos de Planificación que existen:

Planificación económica, enténdese basicamente como o conxunto de políticas económicas

con incidencia territorial, sobre todo as políticas sectoriais (industrial, agrario, artesanal,

turístico, comercial e tecnolóxico) e a política rexional dirixida a corrixir desequilibrios

territoriais e ao desenvolvemento de rexións atrasadas.

Planificación física, é entendida como o proceso de ordenación dos usos do chan, dos edificios

e dos asentamentos urbanos, encamiñado a satisfacer as esixencias públicas de estándares máis

elevados de deseño e eficiencia. A planificación física ten como finalidade a ordenación

harmoniosa dos diferentes usos do chan.

A planificación física e a planificación económica tamén se diferencia pola súa natureza básica

das súas determinacións, que poden ser:

De carácter vinculante: as medidas establecidas son de obligado cumprimento.

De carácter indicativo: as medidas establecidas favorecen comportamentos na

dirección indicada polo plan, pero non son de carácter obrigatorio.

Xeralmente a planificación física é vinculante tanto para o sector público como para o

privado, as súas normas e determinacións serán de obrigado cumprimento. A planificación

física pode incluír recomendacións de carácter indicativo. Mentres que na planificación

económica se poden encontrar os dous tipos de determinacións: unhas vinculantes, as que van

dirixidas ao sector público e outras indicativas, as que van dirixidas ao sector privado e se

orientan á redistribución territorial e sectorial da actividade económica.

A seguinte figura mostra graficamente a distinción entre o carácter vinculante e indicativo da

planificación física e a económica.

Figura 3.8. Distinción entre planificación vinculante e indicativa.

Fonte: elaboración propia a partir de “Ordenación e Planificación territorial”(1998)

Modalidades de planificación física:

Planificación xeral ou territorial. O centro de atención é o territorio, trátase de

ordenar dun modo global ou integral o territorio. A súa base é a descomposición deste

en unidades máis pequenas segundo criterios de homoxeneidade ou funcionalidade,

asignando usos do chan específicos a cada unha da unidades, definindo os seus

módulos estruturais. Neste tipo de planificación prevalece o criterio de harmonización

dos usos do chan que coexisten no territorio, é unha aproximación horizontal. Dentro

desta modalidade inclúense tamén as seguintes: planificación urbanística ou plan

urbano, dirixida a ordenar ámbitos municipais e submunicipais e a planificación

territorial dirixida xeralmente a ordenar ámbitos rexionais e subrexionais.

Planificación sectorial. A base desta planificación é a distribución territorial dunha

determinada variable ou función. Caracterízase por destacar a óptica do sector sobre a

óptica do territorio. Na planificación sectorial inclúense unha gran variedade de

temáticas diversas, destacando, xeralmente, tres grandes bloques: as infraestruturas, os

equipamentos e o Medio. É unha aproximación vertical que proxecta sobre o

territorio todos os elementos vinculados a unha función determinada, empezando

polos elementos estructurantes de nivel superior.

Planificación urbanística ou plan urbano. Posúe un carácter globalizador dirixida a

ordenar ámbitos municipais e submunicipais. O seu obxectivo é ordenar a totalidade

dun termo municipal, tanto o chan urbano coma o rústico, definindo polo miúdo os

usos asignados ou permitidos a cada parcela.

Planificación territorial. Este tipo de planificación ordena basicamente ámbitos

rexionais e subrexionais, principalmente ordena os elementos estructurantes, e

establece zonificacións a partir de criterio de homoxeneidade e funcionalidade.

Caracterízase por ocupar un nivel superior na planificación en fervenza.

A xeito de resumo preséntase o seguinte cadro no que se tratan as principais diferenzas entre

planificación territorial e urbanística.

Tabla 3.4. Principais diferenzas entre planificación territorial e urbanística.

Planificación territorial Planificación urbanística

Ámbito, escala Rexional, subrexional e comarcal Municipal o submunicipal

Obxectivo básico Elementos estructurantes del

territorio

Usos pormenorizados del suelo

Determinacións principais Directrices xerais Clasificación e calificación do solo

Nivel xerárquico que ocupa superior Inferior

Planeamento derivado Plans territoriais parciais ou

planeamento urbano

Planeamento urbano parcial ou

espacial

Fonte: elaboración propia a partir de “Ordenación e Planificación territorial”(1998)

Planificación normativa. Culmina nun corpo normativo de cumprimento obrigatorio,

aínda que o seu nivel de concreción poida variar moito dende a planificación

urbanística e sectorial por un lado, cun gran nivel de concreción e a planificación

territorial por outro lado, máis centrada nas grandes directrices e con pouca

concreción territorial.

Planificación non normativa. Non é de carácter vinculante e acostuma a formular

temas e obxectivos que escapan normalmente das posibilidades de intervención da

planificación física, da que en certo xeito se converte nun complemento.

Elementos metodolóxicos:

A maior parte dos traballos de ordenación do territorio terán unha estrutura básica bastante

similar, cun patrón común que contempla tres etapas fundamentais: análise, diagnóstico e

propostas. Estes tres grandes módulos adoitan ter unha estrutura piramidal, coa base moi

ampla constituída pola análise territorial, que pode incluír ópticas e dimensións moi diversas,

pasando por unha etapa de síntese de problemas e oportunidades incluída no módulo de

diagnóstico, ata chegar a unha terceira fase, xeralmente máis concisa, na que se establecen as

determinacións, normas e directrices. O proceso de traballo é ascensional, identificando ao

pasar a primeira fase os problemas e as potencialidades, unha vez superada a etapa de

diagnose procederase á identificación e selección de alternativas ata chegar ao último módulo.

Figura 3.9. Proceso de traballo ascensional.

Fonte: elaboración propia a partir de “Ordenación e Planificación territorial”(1998).

A análise territorial baséase nunha comprensión teórica interdisciplinar e nun conxunto

amplo de instrumentos de análise de carácter máis metodolóxica, que deben permitir expoñer

conxuntamente os procesos territoriais. Pódese formular o coñecemento dun territorio a partir

de seis preguntas clave:

¿Que se fai neste territorio? Esta cuestión respóndese coa descrición das actividades de todo

tipo que se desenvolven dentro do territorio en cuestión.

¿Con quen se relaciona? O que se intenta descubrir con esta pregunta é a situación do

territorio respecto do ámbito máis próximo ou afastado, material ou inmaterial, que

condiciona as súas actividades.

¿Para que serve? Para a identificación das calidades do territorio e das actividades que se

poidan desenvolver mellor que noutros territorios.

¿Quen mobiliza ao territorio? Baséase na identificación dos representantes e dos grupos que

interveñen activamente no desenvolvemento do territorio.

¿Con que medios se desenvolve? A resposta a esta pregunta permite identificar os núcleos

fortes e os núcleos débiles do territorio.

¿Cara a onde vai? Esta cuestión é de difícil resposta e extractará o futuro do territorio, é dicir,

a súa capacidade para manter os seus principais características, para melloralas ou mesmo para

destruílas.

O diagnóstico territorial é unha etapa existencial no proceso de ordenación territorial. Nesta

etapa diagnostícase a "situación" na que se encontra o territorio a partir da análise territorial

anterior. Nesta etapa identifícanse os "problemas territoriais" que conducen á formulación de

metas e obxectivos para corrixir as dificultades e desequilibrios detectados. A seguinte fase será

identificar as distintas vías que permiten chegar á consecución das metas e obxectivos definidos

e elixir entre eles as opcións máis idóneas, tendo en conta a súa eficacia, comprendida como a

capacidade para resolver o problema formulado, e o seu grao de eficiencia, que estará

determinado pola cantidade de recursos que deberán mobilizarse, para alcanzar o obxectivo

proposto a partir dunha alternativa determinada.

Á hora de abordar o diagnóstico de problemas e potencialidades e a elección de alternativas

as técnicas máis utilizadas están baseadas nas que en 1993 propuxo J.M. Barragán:

Técnicas valoración e diagnóstico

Técnica de diagnóstico DAFO (Debilidades, Ameazas, Fortalezas e Oportunidades):

baseada nos condicionantes interiores, que explican as fortalezas e as debilidades, e os

condicionantes e tendencias do ámbito exterior, que explican as ameazas e as

oportunidades.

Método MACTOR (Matriz de Alianzas e Conflitos: Técnicas, Obxectivos e

Recomendacións). É un método prospectivo baseado nas estratexias previsibles dos

principais axentes implicados.

Método Delphi e de Impactos Cruzados. Intercambio cruzado de opinións de

expertos.

Técnicas de selección de alternativas

Análises custo-beneficio, aplícanse técnicas empresariais á ordenación do territorio e

cosiches en elixir entre diversas alternativas en función dos seus custos e beneficios.

Técnicas de análise multicriterio, teñen como meta fundamental calibrar nun único

contexto aquelas variables que poidan quedar afectados por determinadas decisións.

Técnicas de simulación, reproducen as accións e estratexias de determinados axentes

económicos e sociais.

Análise de impactos, é unha das técnicas máis utilizadas na ordenación do territorio,

tanto para avaliar impactos de carácter ambiental, como territorial ou

socioeconómico.

As etapas anteriores culminan nunha última, chamada Prognose que consiste na elaboración

dunha proposta final a partir dun proceso de toma de decisión entre as alternativas existentes.

Tamén se definen as liñas de actuación. Habitualmente esta última fase ten carácter

normativo.

C. Planificación Territorial nas Comunidades Autónomas

A Constitución establece que o Estado se organiza territorialmente en municipios, provincias e

CCAA, así o Estado español consta de 8.082 municipios, 50 provincias e 17 comunidades

autónomas. A Constitución establece no seu artigo 148 que a ordenación do territorio é unha

competencia propia das CCAA, pero reserva para o Estado as competencias exclusivas en

temas considerados de interese xeral, artigo 149, como a iluminación de costas e aeroportos,

etc.

A continuación preséntanse as vías de intervención da Administración central na ordenación

do territorio. Entre estas vías destácanse: a lexislación básica en materia territorial e

urbanística, a Lei do chan, a Planificación territorial e sectorial e a Política rexional.

Figura 3.10. Competencia da Administración central na ordenación do territorio.

Fonte: elaboración propia a partir de “Ordenación e Planificación territorial”(1998).

Lexislación

urbanística

e territorial

A lexislación estatal en materia urbanística e territorial regula o dereito de

propiedade e condiciona os usos do chan. A lexislación estatal básica vixente é o

RDL 1/1992, Texto Refundido da Lei sobre Réxime do Chan e Ordenación

Urbana.

Planificación

territorial

A Lei do Chan considera a posibilidade de formular un Plan Nacional de

Ordenación que establecería as directrices territoriais para a planificación

territorial de rango autonómico. Este Plan Nacional, nunca elaborado, debería

ser aprobado polas Cortes.

Planificación

sectorial

A Administración central mantén competencias en materia de planificación

sectorial:

Iluminación e sinalización de costas.

Portos e aeroportos de interese xeral.

Ferrocarril e transporte terrestre.

Obras públicas de carácter xeral ou que afectan a máis dunha CC AA.

Recursos e aproveitamentos hidráulicos que afectan a máis dunha CC AA.

A lexislación básica sobre protección ambiental.

As bases do réxime mineiro e enerxético.

O dominio público estatal das costas e a zona marítimo terrestre.

Política

rexional

A Administración central conserva gran parte do protagonismo en materia de

política rexional:

Plan de Desenvolvemento Rexional.

Plan de Reconversión Rexional e Social.

Plan de Desenvolvemento Rural.

Política de incentivos rexionais.

Fondo de Compensación Interterritorial.

Como xa se mencionou anteriormente as CCAA posúen competencias plenas na ordenación

territorial, agás nos temas reservados á Administración central e nos temas que queden dentro

da soberanía das entidades locais, de modo que o papel da Administración autonómica en

competencia de ordenación do territorio se pode sintetizar do seguinte modo.

Figura 3.11. Competencia da Administración Autonómica na ordenación do territorio.

Fonte: elaboración propia a partir de “Ordenación e Planificación territorial”(1998).

Lexislación

urbanística

e territorial

As CC AA teñen competencias plenas en materia de ordenación do territorio, o

cal se traduciu nun despregamento lexislativo importante.

Planificación

sectorial

As CC AA teñen unha incidencia importante na ordenación territorial mediante

a planificación sectorial nos ámbitos que teñen competencias plenas ou

compartidas: infraestruturas, dotacións en equipamento colectivos, protección

ao medio, etc.

Planificación

territorial

As CC AA teñen posibilidades de incidir na ordenación do territorio mediante a

formulación e aprobación de plans territoriais ou directoras de ordenación

territorial, de carácter xeral ou parcial.

Planificación

urbanística

As CC AA interveñen no plan urbanístico debido a que delas depende a

aprobación definitiva dos plans urbanísticos, os cual confírelles unha

capacidade importante para incidir nos usos do chan.

Política

rexional e

desenrolo

económico

Medidas reequilibradoras e de desenvolvemento económico

Tamén é importante destacar o papel da Administración local en canto á ordenación do

territorio, onde as entidades locais consideradas na lexislación xeral e que poden ter un

protagonismo máis ou menos significativo na ordenación territorial xeral son a provincia e o

municipio. A lexislación prevé outras entidades locais como poden ser: as bisbarras, as áreas

metropolitanas e as mancomunidades de municipios.

Táboa 3.5. Competencia da Administración local na ordenación do territorio.

A provincia é unha entidade local formada por agrupación de municipios, o seu órgano de

goberno é a Deputación.

Pódese interpretar que unha bisbarra é a agrupación de varios municipios. Os únicos

condicionantes que establece a lei estatal refírense á necesidade de certo consenso municipal

para a súa creación, determinando que non poderán constituírse se existe a oposición de dúas

quintas partes dos municipios que debesen agruparse nelas e que non poderán afectar á

soberanía municipal nos seus ámbitos competenciais.

A PROVINCIA

Planificación sectorial

As demarcacións provinciais funcionan á vez como Administración

periférica do Estado, Administración periférica da CC AA e como

Entidade local. As Deputacións Provinciais, como entes locais teñen

capacidade para incidir no territorio mediante a planificación sectorial

das materias nas que teñen competencia.

A BISBARRA

Planificación sectorial

A bisbarra é un ente local previsto na lexislación de réxime local e que

tivo un desenvolvemento importante nalgunhas CC AA. A bisbarra pode

intervir na ordenación do territorio mediante a planificación sectorial

nas materias na que se lle asignen competencias.

As áreas metropolitanas están constituídas por municipios de grandes aglomeracións urbanas

entre cuxos núcleos de poboación existan vinculacións económicas e sociais que fagan

necesaria a planificación conxunta.

De acordo coa Lei de Réxime Local, o municipio é a entidade básica da organización

territorial do Estado. O seu órgano de goberno é o Concello.

AS ÁREAS METROPOLITANAS

Planificación sectorial

As áreas metropolitanas son entidades locais previstas na lexislación de

réxime local. Poden intervir na ordenación do seu territorio basicamente

mediante a planificación sectorial nas materias nas que teñan

competencias.

O CONCELLO

Planificación urbanística

A Administración municipal ten un papel fundamental na ordenación

territorial mediante a formulación e aprobación inicial e provisional do

plan urbanístico. Aínda que non ten capacidade para aprobar

definitivamente os plans urbanísticos que posúen un papel decisivo na

ordenación do territorio.

Planificación sectorial

A administración municipal pode intervir na planificación sectorial

mediante a figura dos Plans Especiais, aínda que a aprobación definitiva

quedará en mans da Administración autonómica.

Fonte: Elaboración propia

O traspaso das competencias en ordenación do territorio ás comunidades autónomas puxo o

verdadeiro punto de arranque da planificación territorial en España. A planificación territorial

presenta maiores éxitos a escala rexional distinguíndose tres fases claras:

Fase 1: Elaboración dunha lexislación propia en materia de ordenación territorial para cada

CCAA que estableza as figuras de planificación territorial pertinentes. A maioría das

comunidades pasaron xa por esta fase. Para Galicia recóllese como lexislación xeral a Lei

9/2002, do 30 de Decembro, de Ordenación Urbanística e Protección do Medio Rural, na

que se establecen os seguintes instrumentos de planificación, execución ou coordinación:

Directrices de Ordenación do territorio, é a figura principal da planificación rexional.

Plans territoriais Integrados, estarán destinados á ordenación de ámbitos

supramunicipais definidos con criterios de homoxeneidade ou de funcionalidade.

Programas Coordinados de Actuación, están dirixidos a formular programas

plurianuais integrando as actuacións das distintas administracións

Plans e Proxectos Sectoriais de Incidencia Territorial, son creados para regular a

implantación territorial das infraestruturas cando a súa incidencia transcenda os límites

do municipio.

Plans de Ordenación do Medio Físico, formúlanse para desenvolver as directrices de

ordenación do territorio nos ámbitos que aquelas delimiten en función das

características morfolóxicas, agrícolas, gandeiras, forestais, paisaxísticas ou ecolóxicas.

INDISTINTAMENTE OS DISTINTOS NIVEIS DA ADMINISTRACIÓN LOCAL

Desenrolo económico Medidas dirixidas ao desenvolvemento económico.

Planificación estratéxica

A planificación estratéxica non normativa é un instrumento en mans

tanto da Administración autonómica coma dos distintos niveis da

Administración local, aínda que na práctica foi sobre todo a

Administración municipal a que máis o utilizou.

Fase 2: Baséase na elaboración e aprobación de plans territoriais de ámbito rexional. A

maioría das CCAA están actualmente na fase de elaboración do plan territorial e algúns xa

foron aprobados.

Fase 3: Consiste na elaboración dunha nova xeración de plans territoriais, os chamados plans

subrexionais. Algunhas CCAA iniciaron esta fase pero ningunha a completou.

D. Planificación Territorial e Medio Ambiente

Á hora de conxugar planificación territorial e Medio é necesario que exista coordinación entre

a planificación territorial e a sectorial. Habitualmente é a planificación sectorial a encargada de

intervir en temas ambientais de orde diversa, dende o saneamento e a eliminación dos

residuos sólidos ata a protección de espazos de interese natural, pero a planificación territorial

ha de achegar a visión de conxunto, buscando a harmonización dos diversos usos do chan.

Xeralmente os plans territoriais consideran un tema importante, que é a clasificación do chan

non urbanizable segundo as Categorías de Ordenación, establecida en función dos chans

dominantes, determinando a continuación as correspondentes restricións de usos e actividades

en cada unha das categorías establecidas.

Unha aplicación do anteriormente mencionado son os cintos verdes que evitan a difusión

incontrolada do chan ocupado por edificacións ou infraestruturas, que levaría á desaparición

dos espazos abertos e a súa progresiva substitución por un incesante chan urbano. Os cintos

verdes considerados nalgúns plans metropolitanos créanse coa finalidade de preservar chan

agrícola e forestal. Outro tema importante deste apartado é a planificación paisaxística

contemplada en moitos plans territoriais, habitualmente, abórdase esta cuestión dende dous

enfoques básicos, propostos pola. Hildenbran:

O da ecoloxía da paisaxe que resalta o funcionamento ou a "fisioloxía" do territorio. O seu

obxecto fundamental é a análise dos procesos que explican as formas de determinadas

unidades territoriais.

O da paisaxe visual ou paisaxe perceptual, nutrida por disciplinas como a arte, o urbanismo, a

arquitectura, a psicoloxía ambiental, a ecoloxía humana, etc. Neste enfoque enténdese a

paisaxe como a manifestación formal ou fisonómica do conxunto dos compoñentes bióticos e

abióticos de orixe natural ou artificial e transformados polo home, que configuran e

caracterizan unha unidade territorial abarcable coa vista.

E. Lei de Ordenación Urbanística e Protección do Medio Rural

Os apartados que se presentan a continuación foron extraídos da Lei 9/2002, do 30 de

Decembro, de Ordenación Urbanística e Protección do Medio Rural de Galicia.

Esta Lei xorde pola necesidade de dar solución aos problemas urbanísticos dos municipios

galegos, que demandan con urxencia unha normativa clara e precisa, que permita axilizar os

procesos urbanísticos sen detrimento das debidas garantías. Así mesmo existe a necesidade de

adoptar as medidas previstas na Lei para promover o desenvolvemento urbanístico sostible,

mellorar a calidade de vida e a cohesión social da poboación urbana e rural, preservar os

valores e as paisaxes do medio rural e do patrimonio construído a través dunha utilización

racional do chan.

Tipos de solo

Solo urbano, denomínanse deste modo a aqueles que estean incluídos na malla urbana

existente, entendendo por malla urbana os terreos dos núcleos de poboación que dispoñan

dunha urbanización básica, constituída por vías perimetrais e unhas redes de servizos das que

poidan servirse os terreos e que estes, pola súa situación, non estean desligados da armazón

urbanística xa existente. As categorías de chan urbano son as seguintes:

Chan urbano consolidado, integrado polos soares así como polas parcelas que, polo

seu grao de urbanización efectiva e asumida polo plan urbanístico, poidan adquirir a

condición de soar mediante obras accesorias e de escasa entidade que poidan

executarse simultaneamente coas de edificación ou construción.

Chan urbano non consolidado, integrado pola restante superficie de chan urbano e en

todo caso, polos terreos nos que sexan necesarios procesos de urbanización, reforma

interior, renovación urbana ou obtención de dotacións urbanísticas con distribución

equitativa de beneficios e cargas, por aqueles sobre os que o plan urbanístico prevexa

unha ordenación substancialmente diferente da realmente existente, así como polas

áreas de recente urbanización xurdida á marxe do plan.

Chan de núcleo rural, está constituído polos terreos que serven de soporte a un

asentamento de poboación singularizado en función das características morfolóxicas, tipoloxía

tradicional das edificacións, vinculación coa explotación racional dos recursos naturais ou de

circunstancias doutra índole que manifesten a implicación racional do núcleo co medio físico

onde se sitúa e que figuren diferenciados administrativamente nos censos e padróns oficiais, así

como as áreas de expansión ou crecemento destes asentamentos.

Chan urbanizable, clasifícanse deste modo os terreos que non teñan a condición de chan

urbano, de núcleo rural, nin rústico e poidan ser obxecto de transformación urbanística nos

termos desta Lei. O Plan xeral distingue dúas categorías de chan urbanizable:

Chan urbanizable delimitado ou inmediato, é o comprendido en sectores delimitados e

que teñen establecidas as condicións para a súa transformación e desenvolvemento polo plan

xeral. En todo caso, incluiranse nesta categoría os terreos contiguos ao chan urbano que o

Plan Xeral considere axeitados para ser urbanizables.

Chan urbanizable non delimitado ou diferido, é aquel que está integrado polos demais

terreos que o Plan Xeral clasifique como chan urbanizable.

Chan rústico, está constituído polos terreos que deban ser preservados dos procesos de

desenvolvemento urbanístico e, en todo caso os seguintes:

Os terreos sometidos a un réxime específico de protección incompatible coa súa

urbanización, conforme coa lexislación de ordenación do territorio ou coa normativa

reguladora do dominio público, as costas, o medio ou patrimonio cultural, as

infraestruturas e doutros sectores que xustifiquen a necesidade de protección.

Os terreos que, sen estar incluídos entre os anteriores, presenten relevantes valores

naturais, ambientais, paisaxísticos, produtivos, históricos, arqueolóxicos, culturais,

científicos, educativos, recreativos ou outros que os fagan merecedores de protección,

ou cun aproveitamento que deba someterse a limitacións específicas.

Os terreos que sufrisen unha degradación dos valores enunciados no apartado

anterior, deban protexerse co fin de facilitar eventuais actuacións de recuperación dos

devanditos valores.

Os terreos ameazados por perigos naturais ou tecnolóxicos, incompatibles coa súa

urbanización, tales como inundación, erosión, afundimento, incendio, contaminación,

ou calquera outro tipo de catástrofe, ou que simplemente perturben o medio ou a

seguridade e saúde.

No chan rústico distínguense as seguintes categorías:

Chan rústico de protección ordinaria, constituído polos terreos que o plan urbanístico

ou os instrumentos de ordenación do territorio consideren inadecuados para o seu

desenvolvemento urbanístico, debido ás súas características xeotécnicas ou

morfolóxicas, polo alto impacto territorial que implicaría a súa urbanización ou polos

perigos naturais ou tecnolóxicos.

Chan rústico especialmente protexido, constituído polos terreos que polos seus valores

agrícolas, gandeiros, forestais, ambientais, científicos, naturais, paisaxísticos, culturais,

suxeitos a limitacións ou servidumes para a protección do dominio público ou doutra

índole, deban estar sometidos a algún réxime especial de protección incompatible coa

súa transformación, de acordo co disposto neste apartado.

Dentro deste tipo de chan rústico especialmente protexido distínguense a seguintes

subcategorías:

Chan rústico de protección agropecuaria, constituída polos terreos de alta

produtividade agrícola ou gandeira. Tamén se consideran desta, as áreas de cultivo

libres de edificación de extensión maior de 10 hectáreas.

Chan rústico de protección forestal, constituído polos terreos que sustenten masas

arboradas que deban ser protexidas por cumprir funcións ecolóxicas, produtivas,

paisaxísticas, recreativas ou de protección do chan, e igualmente por aqueles terreos de

monte de áreas arboredos formados por especies autóctonas. Tamén están incluídos

nesta subcategoría os montes públicos e os montes veciñais en man común.

Chan rústico de protección de infraestruturas, constituído polos terreos rústicos

destinados á localización de infraestruturas e ás súas zonas de afección non susceptibles

de transformación, como son as de comunicacións e telecomunicacións, as instalacións

para o abastecemento, saneamento e depuración de auga, as de xestión de residuos

sólidos, as derivadas da política enerxética ou calquera outra que xustifique a

necesidade de afectar unha parte do territorio, conforme ás previsións dos

instrumentos de plan urbanístico e de ordenación do territorio.

Chan rústico de protección de augas, constituídos polos terreos situados fóra dos

núcleos rurais e do chan urbano, definidos na lexislación reguladora das augas

continentais como leitos naturais, ribeiras e marxes das correntes continuas ou

discontinuas de auga e como leito ou fondo das lagoas e encoros, terreos inundados e

zonas húmidas e a zona de servidume.

Chan rústico de protección de costas, constituídos polos terreos situados fóra dos

núcleos rurais e do chan urbano, que se encontren a unha distancia inferior a 200

metros do límite interior da ribeira do mar.

Chan rústico de protección de espazos naturais, constituído polos terreos sometidos a

algún réxime de protección por aplicación da Lei 9/2001, de conservación da natureza

ou da lexislación reguladora dos espazos naturais, a flora e a fauna.

Chan rústico de protección de interese paisaxístico, constituído polos terreos lindantes

coas estradas e demais vías públicas, exteriores aos núcleos rurais e ao chan urbano,

que ofrezan vistas paronímicas do territorio, do mar, do curso dos ríos ou dos vales,

dos monumentos ou edificacións de singular valor.

Solares, terán a condición de soares as superficies do chan urbano legalmente divididas

e aptas para a edificación que, en todo caso, conten con acceso por vía pública

pavimentada e servizos urbanos de abastecemento de auga potable, evacuación de

augas residuais á rede de saneamento, subministración de enerxía eléctrica, iluminación

pública, en condicións de caudal e potencia axeitadas para os usos permitidos. Os

terreos incluídos no chan urbano non consolidado e no chan urbanizable só poderán

alcanzar a condición de soar despois de executadas, conforme o plan urbanístico, as

obras de urbanización esixibles para a conexión cos sistemas xerais existentes e, no seu

caso, para a ampliación ou reforzo destes.

Dereitos e deberes dos propietarios

a. Os propietarios de chan urbano teñen o dereito de completar a urbanización dos

terreos para que adquiran a condición de soares e a edificar estes nas condicións establecidas

nesta Lei e no plan aplicable.

Non poderá ser edificado ningún terreo que non cumpra a condición de soar, salvo que se

asegure a execución simultánea da urbanización e da edificación mediante aval que deberá

alcanzar o 25% do custo estimado das obras de urbanización e as demais garantías que se

determinen regulamentariamente.

b. Os propietarios de chan urbano consolidado teñen os seguintes deberes:

Completar pola súa conta a urbanización necesaria para que estes alcancen a condición

(se non a tivesen) de soar, custeando os gastos de urbanización necesarios para

completar os servizos urbanos e regularizar as vías públicas, executar a obras para

conectar coas redes de servizos e viaria.

Regularizar os prezos para adaptar a súa configuración ás esixencias do plan cando

fose preciso por ser a superficie da parcela inferior á parcela mínima ou á súa forma

inadecuada para a edificación.

Edificar os soares nos prazos que no seu caso sinale o plan urbanístico.

Conservar e, no seu caso, rehabilitar a edificación co fin de que esta manteña en todo

momento as condicións establecidas.

c. Os propietarios de chan urbano non consolidado teñen os seguintes deberes:

Ceder obrigatoria e gratuitamente á Administración municipal todo o chan necesario

para os viais, espazos libres, zonas verdes e dotacións públicas de carácter local ao

servizo predominantemente do polígono no que os seus terreos resulten incluídos.

Ceder obrigatoria e gratuitamente o chan necesario para a execución dos sistemas

xerais que o Plan Xeral inclúa ou adscriba ao polígono no que estean comprendidos os

terreos, así como executar a urbanización unicamente dos incluídos no polígono nas

condicións que determine o plan.

Ceder obrigatoria e gratuitamente o chan correspondente ao aproveitamento

urbanístico do Concello.

Proceder á distribución equitativa dos beneficios e cargas do plan con anterioridade ao

inicio da execución material deste.

Custear e, no seu caso, executar ou considerar as obras de urbanización do polígono,

así como as conexións cos sistemas xerais existentes, nos prazos establecidos polo plan.

Edificar os soares no prazo que, se é o caso, estableza o plan.

d. Os propietarios de chan clasificado como urbanizable teñen dereito a usar, gozar e

dispoñer dos terreos da súa propiedade de acordo coa natureza rústica destes, debendo

destinalos a fins agrícolas, forestais, gandeiros ou similares. Teñen dereito a promover a

transformación solicitando ao Concello a aprobación do correspondente plan de

desenvolvemento.

e. Os propietarios de chan clasificado como urbanizable teñen os seguintes deberes:

Ceder obrigatoria e gratuitamente á Administración municipal todo o chan necesario

para os viais, espazos libres, zonas verdes e dotacións públicas de carácter local ao

servizo do sector no os terreos resulten incluídos.

Ceder obrigatoria e gratuitamente o chan necesario para a execución dos sistemas

xerais que o Plan Xeral ou o plan de sectorialización inclúa ou adscriba ao sector no

que están comprendidos os terreos, e executar a urbanización unicamente dos

incluídos no sector nas condicións que determine o plan.

Custear e, no seu caso, executar as infraestruturas de conexión cos sistemas xerais

existentes, así como as obras necesarias para a ampliación e reforzo dos citados

sistemas de forma que se asegure o seu correcto funcionamento en función das

características do sector e conforme cos requisitos e condicións que estableza o plan

xeral.

Ceder obrigatoria e gratuitamente á Administración o chan correspondente ao 10% do

aproveitamento tipo da área de repartición. A Administración actuante non terá que

contribuír aos custos de urbanización dos terreos en que se localice este

aproveitamento, que deberán ser asumidos polos propietarios.

Proceder á distribución equitativa dos beneficios e cargas do plan con anterioridade ao

inicio da execución material deste.

Custear e, no seu caso, executar as obras de urbanización do sector, incluídas as

conexións cos sistemas xerais existentes e en funcionamento, nos prazos establecidos

polo plan.

Edificar os soares no prazo que, se é o caso, estableza o plan.

f. Os propietarios de chan clasificado como núcleos rurais só teñen dereito ao seu uso e

edificación nas seguintes condicións:

Cando se pretenda construír novas edificacións, ou substituír as existentes, os

propietarios deberán cederlle gratuitamente ao Concello os terreos necesarios para a

apertura ou regularización do viario preciso e executar, ao seu cargo, a conexión cos

servizos existentes no núcleo.

No suposto de execución de plans especiais de protección, rehabilitación e mellora do

medio rural que prevexan actuacións de carácter integral nos núcleos rurais e delimiten

polígonos, os propietarios de chan están obrigados a:

Ceder gratuitamente aos Concellos os terreos destinados a vías, equipamentos e

dotacións públicas.

Custear e executar as obras de urbanización previstas no plan especial.

Solicitar a licenza de edificación e edificar cando o plan especial así o estableza.

g. Os propietarios de chan clasificado rústico teñen dereito a usar, gozar e dispoñer deles

conforme coa natureza e destino rústico destes. Para estes efectos, os propietarios poderán

levar a cabo:

Accións sobre o chan ou subsolo que non impliquen movementos de terras, tales

como aproveitamentos agropecuarios, pastoreo, rotación e desecamento.

Accións sobre as masas arbóreas, tales como aproveitamentos de leña, aproveitamento

madeireiro entresacas, mellora da masa forestal, outros aproveitamentos forestais,

repoboacións e tratamentos fitosanitarios.

Os propietarios de chan rústico deberán:

Destinalos a fins agrícolas, forestais, gandeiros, cinexéticos, ambientais ou outros usos

vinculados á utilización racional dos recursos naturais dentro dos límites que, se é o

caso, estableza esta Lei, ou plan urbanístico e os instrumentos de ordenación do

territorio.

Solicitar autorización da Comunidade Autónoma para o exercicio das actividades.

Instrumentos de ordenación do territorio

A ordenación urbanística materializarase a través de normas provinciais de plan e de plans

xerais de ordenación municipal que se desenvolverá a través de instrumentos urbanísticos. Os

plans de ordenación urbanística están vinculados xerarquicamente ás determinacións das

Directrices de Ordenación do Territorio e aos demais instrumentos establecidos pola Lei

10/1995 de ordenación do territorio de Galicia. A continuación enuméranse os plans e

instrumentos básicos de ordenación e o seu obxectivo.

Plan Xeral de ordenación municipal, como instrumento urbanístico de ordenación

integral, abrangue varios termos municipais completos, a súa función é clasificar o chan

para o establecemento do réxime xurídico correspondente, definir os elementos

fundamentais da estrutura xeral adoptada para a ordenación urbanística do territorio e

establecer as determinacións orientadas a promover o seu desenvolvemento e

execución.

Plan parcial e Plan especial poden modificar a ordenación detallada establecida

polo plan xeral de ordenación, readaptar a delimitación dos sectores e das áreas de

repartición, sempre baixo unha condicións e unhas razoas xustificadas. Os plans

parciais teñen por obxecto regular a urbanización e edificación do chan urbanizable,

desenvolvendo o plan xeral mediante a ordenación detallada do sector. En municipios

sen plan xeral pódense aprobar plans parciais para o desenvolvemento de sectores de

chan urbanizable delimitado polas normas provinciais de plan.

Plan de sectorización é un instrumento mediante o cal se establecen as

determinacións estruturantes de ordenación urbanística necesarias para a

transformación dos terreos clasificados como chan urbanizable non delimitado. Os

plans de sectorización deben resolver axeitadamente a integración do ámbito

delimitado na estrutura de ordenación municipal definida polo plan xeral.

Plan especial de reforma interior teñen por obxecto a execución de operacións de

reforma en chan urbano non consolidado previstas no plan xeral para o

desconxestionamento desta clase de chan, a mellora das condicións de habitabilidade,

a creación de dotacións urbanísticas ou saneamento de barrios insalubres, a resolución

de problemas de circulación, a mellora de ambiente ou de servizos públicos, a

rehabilitación de zonas urbanas degradadas ou outros fins similares.

Plan especial de infraestruturas e dotacións, a súa finalidade é establecer e ordenar

as infraestruturas básicas relativas ao sistema de comunicación, transporte, espazos

libres públicos e subministración de enerxía e abastecemento, evacuación e depuración

de augas.

Plan especial de protección, rehabilitación e mellora do medio rural, ten por

obxecto a protección, rehabilitación e mellora dos elementos máis característicos da

arquitectura rural, das formas de edificación tradicionais.

4 Introdución xeral á problemática ambiental no entorno global 4.1. Introdución 4.2 Principais problemas ambientais 4.3. Calidade e contaminación de augas 4.3.1. Augas residuais 4.3.2. Planificación e ordenación de augas 4.3.3. Plan Hidrolóxico Nacional 4.4. A Atmosfera 4.4.1. Contaminación atmosférica

4.4.2. Condicións que aumentan ou diminúen a concentración atmosférica 4.4.3. Medidas de control da contaminación atmosférica 4.4.4. Efectos da contaminación atmosférica 4.4.5. Choiva ácida 4.4.6. Destrución da Capas de Ozono 4.4.7. Opcións de mitigación de emisións á atmosfera 4.4.8. Efecto Invernadoiro 4.4.9. O ruído como contaminante

4.5. O solo 4.5.1. Problemas ambientais na alteración do solo 4.5.2. Técnicas de tratamento do solo contaminado 4.5.3. Medidas de conservación dos solos

4.6. Problemática ambiental en Galicia: perspectivas e tendencias

4.1. Introdución

Os problemas ambientais relacionados co desenvolvemento económico e social están a ser,

dende hai algunhas décadas, tomados cada vez máis en conta. Ata o momento as solucións

viñeron da man de cambios tecnolóxicos, de sanción de normativas máis estritas, de establecer

impostos a quen contamine ou de subsidios a quen elabore produtos "verdes" ou amigables co

Medio.

A crise do Medio se acrecienta durante a segunda metade do século XX, coa expansión

capitalista. En última instancia, os procesos socioeconómicos e tecnolóxicos desencadeantes da

crise ambiental, únense á incapacidade de comprensión humana do ambiente, do mundo e da

vida na súa complexa totalidade, para admitir a verdadeira dimensión do home na natureza.

4.2. Principais problemas ambientais

Algúns dos principais problemas ambientais, hoxe en día, son:

Destrución da capa de Ozono.

Quentamento do planeta e cambio climático.

Chuvia ácida e transporte de contaminantes.

Deforestación.

Desertización.

Perda da diversidade biolóxica.

Contaminación dos recursos hídricos.

Degradación das zonas costeiras.

Alteración de paisaxes naturais.

Crecemento da contaminación nos países en desenvolvemento.

As actividades agrícolas foron cambiando ao longo do tempo, buscando unha optimización

da produción. Un dos problemas máis graves, derivados da agricultura extensiva, é o

esgotamento dos recursos do chan:

Descenso da fertilidade do chan debido ao empobrecemento deste, na cantidade e a

calidade do humus.

Debido ao elevado consumo en elementos minerais e empobrecemento nestes.

Outro dos impactos derivados da agricultura é a artificialización da paisaxe, abrigo do seu

compoñente vexetal, con elevada incidencia dos monocultivos. A maioría das formacións

herbáceas que se utilizan como pastos están formados por especies artificiais ou non

autóctonas da zona, polo que non adoitan estar en equilibrio co clima ou o chan. Moitos

gandeiros levan a cabo alteracións coa finalidade de que o pasto se adapte mellor e se

desenvolva máis á présa para aumentar as súas producións.

A incidencia da extracción mineira é extensible a moitos sectores: chan, vexetación,

hidroloxía, paisaxe, etc. Os principais efectos da minaría a ceo aberto son: ruído, emisións de

po, eliminación total ou parcial da cuberta vexetal e da fauna a ela asociada, contaminación

da auga, desviación das canles, cambios drásticos na paisaxe, etc.

Por outro lado, a minaría en profundidade provoca graves movementos de terra, influíndo

sobre acuíferos e xerando perdas de chan, entre outros efectos.

A deforestación é un dos problemas ambientais máis graves e débese principalmente ao

consumo de madeira, a incendios, extensión das zonas de cultivo, pragas e enfermidades. A

finalidade dos repoboacións é a recuperación dos bosques, pero estase a comprobar que non

se alcanza, debido á súa mala planificación e execución, a sementeira de especies non

autóctonas e se a de especies de interese comercial que esgotan o chan.

O desenvolvemento da industria está directamente relacionado co aumento da poboación, co

consumo e co incremento de necesidades materiais. A industria é a actuación humana que

afecta máis claramente ao medioambiente, en calidade e cantidade, por este motivo, tamén é

a actividade máis controlada e sometida a unha lexislación máis estrita. Os principais efectos

ambientais da industria son; consumo de materias primas, contaminación atmosférica,

contaminación da auga e do chan, alta toxicidade de certos produtos, ruídos, vibracións,

olores e sen esquecer posibles accidentes.

4.3. Calidade e contaminación de augas

Poucas son as rexións do planeta que escapan dos problemas derivados da perda de calidade

e da contaminación das augas superficiais e subterráneas. Por esta razón, require a atención da

planificación para aproveitar os recursos hídricos a longo prazo nos seus niveis de calidade

máis óptimos.

A importancia dos factores que inflúen na calidade da auga dos ríos e dos lagos varía en cada

rexión xeográfica, pero en xeral, os feitos que máis preocupan son a vertedura de augas

urbanas residuais mal tratadas, a situación das fábricas e os seus refugallos non controlados de

forma axeitada e as perdas e destrución das concas hidrográficas, tamén chamadas zonas de

captación.

Aínda que tampouco hai que esquecer outros problemas, realmente preocupantes, como a

deforestación, a agricultura migratoria sen control e danosos métodos de cultivo que, na súa

loita contra as pragas, producen a filtración de substancias químicas nocivas para o chan e a

auga.

Para solucionar todas estas dificultades, é competencia dos Estados o establecer, de acordo coa

súa capacidade e as súas necesidades, uns criterios de tipo sanitario e biolóxico para controlar

o conxunto das augas, tanto superficiais coma subterráneas, e así mellorar progresivamente a

súa calidade e reducir as enfermidades vinculadas a elas. É imprescindible a axuda entre os

países, ben de forma bilateral ou ben multilateral, e no caso de que se mostre insuficiente,

pódese acudir a Nacións Unidas ou outras organizacións similares, que cos seus medios

intentarán aliviar eses obstáculos.

As medidas adoptadas actualmente para eliminar efluentes urbanos e industrias resultan,

algunhas veces, ineficaces e outras insuficientes. Os Estados deberían aumentar estes controis e

así, poder facer fronte para os efectos da contaminación, co que se melloraría a calidade dos

recursos hídricos e se protexerían os ecosistemas naturais.

En resumo, cada país traza uns obxectivos de calidade que poden alcanzarse grazas ao eficaz

instrumento como é a ordenación da auga. Estas meras son primordialmente tres, aínda que é

conveniente sinalar que a orde seguida non resta importancia a ningunha delas. Un destes fins

é o mantemento da integridade dos ecosistemas acuáticos cos seus recursos vivos e a intención

de salvagardalos de calquera tipo de degradación. Outro obxectivo lógrase coa protección da

saúde pública a través do consumo de auga potable en perfecto estado; por último, o

desenvolvemento dos recursos humanos.

Calidade da Auga

Enténdese por calidade natural da auga o conxunto de características físicas, químicas e

microbiolóxicas que presenta a auga no seu estado natural nos ríos, lagos, mananciais, no

subsolo ou no mar.

A calidade da auga non é un termo absoluto, é algo que sempre se di en relación co uso ou

actividade a que se destina (calidade para beber, calidade para o rego, etc.). Por conseguinte,

unha auga que pode resultar contaminada para certo uso, pode ser perfectamente aplicable a

outro, de aí que se fixen criterios de calidade da auga en función do seu destino. As augas

destinadas ao consumo público deberán someterse aos tratamentos axeitados co fin de obter

unha calidade determinada.

Por outro lado, a auga requirida para a industria adoita ser de inferior calidade que a

destinada a usos domésticos ou para o consumo, se ben non se debe esquecer que certas

industrias necesitan de augas tratadas máis coidadosamente.

A calidade mínima necesaria para poder utilizala en cada un dos procesos industriais é distinta

segundo a auga sexa utilizada ou consumida, xa que a utilización implica a devolución íntegra

do volume de auga tomada para un determinado proceso, mentres que o consumo implica

que a auga se incorpora ao produto fabricado, pasando a formar parte del.

A diferenza da auga potable, non existe en España unha normativa legal e xeral sobre as

características da auga para a súa utilización nos diversos procesos industriais, unicamente, está

normalizada a calidade da auga de achega para a xeración de vapor (UNE 9-075/92), tamén

existen dispersas algunhas normas e recomendacións para o uso da auga en determinados

procesos da industria da alimentación.

Contaminación da Auga

A contaminación da auga é, segundo a Lei de Augas, a acción e o efecto de introducir materias

ou formas de enerxía ou inducir condicións na auga que, de modo directo ou indirecto,

impliquen unha alteración prexudicial da súa calidade en relación cos usos posteriores ou coa

súa función ecolóxica (Lei de Augas, art.º 85).

A contaminación da auga consiste pois na modificación das súas características naturais, é dicir,

propiedades físicas, químicas, biolóxicas ou estéticas, de maneira que resulta impropia ou

perigosa para o consumo humano, a industria, a agricultura, a pesca, as actividades recreativas

ou a vida natural. Xeralmente a contaminación da auga é provocada polo home e as súas

actividades. Os contaminantes máis frecuentes son:

Contaminantes físicos:

Calor, cor, olor, espumas, aceites, sólidos, radioactividade, etc.

Contaminantes químicos:

Materia orgánica (biodegradable e non biodegradable), ácidos e álcalis, sales,

compostos de nitróxeno, compostos de fósforo, metais pesados, deterxentes,

pesticidas, etc.

Contaminantes gasosos:

Nitróxeno, anhídrido carbónico, metano, sulfhídrico, etc.

Contaminantes biolóxicos:

Virus, fungos, bacterias, protozoos, etc.

Así é normal estudar a contaminación atendendo ás causas ou actividades que lle deron orixe:

Augas residuais urbanas ou domésticas e augas residuais industriais.

4.3.1. Augas residuais

Industriais

As augas residuais industriais, son as xeradas nos procesos industriais, adoitan arrastrar

contaminantes que dependen do tipo de proceso en que se xeran. A contaminación de orixe

industrial é unha das que produce maior impacto, pola gran variedade de materiais e fontes

de enerxía que poden achegar á auga: materia orgánica, metais pesados, incremento de pH e

temperatura, radiactividade, aceites, graxas, etc.

Entre as industrias máis contaminantes encóntranse as petroquímicas, enerxéticas, papeleiras,

siderúrxicas, alimenticias, téxtiles e mineiras. O seu grao de contaminación dependerá o tipo

de industria e dos procesos de fabricación que leven a cabo.

Figura 4.1. Composición do auga residual

Fonte: Elaboración propia

Dentro de cada industria, a auga de abastecemento, que logo se transformará nunha gran

proporción en auga residual, utilízase fundamentalmente como:

Augas do proceso.

Augas de limpeza.

Augas asimilables a domésticas.

Augas de refrixeración e calefacción.

Os principais tipos de augas residuais de orixe industrial son:

Augas pluviais, pouco contaminadas, non adoitan necesitar tratamento.

Augas residuais sanitarias, son xeradas polos traballadores nas súas actividades normais

de hixiene durante a súa estanza na empresa. Son similares ás urbanas e deben ter o

mesmo tratamento.

Tratamento das augas residuais industriais

En primeiro lugar hai que dicir que cada efluente é diferente, co cal hai que proceder á súa

caracterización, é dicir, coñecer o proceso de orixe, caudal e os límites de vertedura

autorizada. Xeralmente son contaminantes orgánicos e inorgánicos.

Tratamentos primarios, nos que se utilizan medios mecánicos e físicos para eliminar

sólidos e flotables.

Tratamentos secundarios, baséanse en procesos químicos para eliminar metais pesados

e procesos biolóxicos para eliminar a materia orgánica presente.

Tratamentos terciarios, son procedementos máis sofisticados para completar o

tratamento e cumprir os límites de vertedura.

Urbanas

A contaminación de orixe urbana é o resultado do uso da auga en vivendas, actividades

comerciais e de servizos, o que xera augas residuais, que son devoltas ao receptor cun contido

de residuos fecais, desfeitos de alimentos (por exemplo graxas, restos, etc.), e na actualidade

cun incremento de produtos químicos (lixivias, deterxentes, cosméticos, etc.)

Tratamentos das augas residuais urbanas

Tratamentos primarios ou físico-químico: Aplicables a todo tipo de augas residuais.

Utilízanse medios mecánicos de separación que se complementan con produtos

químicos (floculantes e precipitante) para acelerar os procesos físicos.

Tratamentos secundarios ou biolóxicos: Son máis axeitados para augas residuais

urbanas e industriais con alta carga orgánica. Realízase mediante bacterias que

metabolizan a materia orgánica. Os procesos poden ser:

Aerobios, necesitan o osíxeno do aire para descompoñer a materia orgánica.

Anaerobios que se desenvolven en ausencia de osíxeno.

Agrícola

A contaminación de orixe agrícola deriva do uso de praguicidas, pesticidas, biocidas,

fertilizantes e aboamentos, que son arrastrados pola auga de rego, levando consigo sales

compostos de nitróxeno, fósforo, xofre e trazas de elementos organoclorados que poden

chegar ao chan por lixiviación e contaminar as augas subterráneas. En explotacións gandeiras,

a contaminación procede de restos orgánicos que caen ao chan e de verteduras con augas

cargadas de materia orgánica, que así mesmo poden contaminar as augas subterráneas.

Outras fontes de contaminación de orixe antropoxénica son:

Os vertedoiros de residuos, tanto urbanos coma industriais e agrarios.

A contaminación por restos de combustibles, como lubricantes, anticonxelantes,

asfaltos, todos eles derivados das infraestruturas e emprego do automóbil.

A contaminación de auga por fugas en conducións e depósitos de carácter industrial.

As mareas negras, ocasionadas pola vertedura de petróleo cru sobre o mar,

principalmente como consecuencia de accidentes dos grandes buques petroleiros ou

como resultado da súa limpeza.

4.3.2. Planificación e ordenación de augas

A planificación hidrolóxica pretende, a ordenación dos usos da auga, o aumento da eficiencia

destes e a achega de solucións de carácter técnico cando non existan outras posibilidades para

facer fronte ás demandas.

A ordenación de augas é unha disciplina, esta encárgase de solucionar os problemas

relacionados coa utilización da auga, dende a busca de fontes dispoñibles ata a súa

subministración, segundo a demanda, para as diferentes actividades humanas.

A desigual distribución dos recursos hídricos no espazo e no tempo non se soluciona mediante

a regulación natural. Neste punto entra en xogo a ordenación da auga, que se encarga de

achegar os recursos ás necesidades dos seres vivos. A súa materialización reflíctese na

regulación dos cursos dos ríos, a construción de encoros, presas, etc. Todo intentando

enmarcarse nun hábitat e ámbito natural que hai que tratar de preservar.

Os recursos totais de España estímanse nuns 114.000 hm3/año, dos que 20.000 hm3/año, se

estiman que corresponden ás augas subterráneas e o resto da escorrentía superficial. Aínda que

estas cifras non reflicten a fenomenoloxía do ciclo da auga, acéptanse para os efectos de

estimación de recursos. Sen regulación mediante presas de encoros só poderíanse aproveitar

un 8% da escorrentía superficial. A calidade dos cursos fluviais é boa nun 67% de acordo co

Índice de Calidade Xeral e un 33% de regular a mala. Dos encoros, un 31% deles, que

representan un 40% do volume total da auga embalsada, son eutróficos, o que indica a

gravidade do problema.

Os recursos de auga subterráneas xestionáronse en 442 unidades hidroxeolóxicas, das que 422

se desenvolven totalmente dentro dos límites dunha soa conca hidrográfica, 19 son

compartidos entre dúas concas e 1 en tres. A calidade en xeral é boa, aínda que existen algúns

problemas de salinización e contaminación por nitratos.

O aproveitamento das augas superficiais e subterráneas presentan características que son

complementarias. Isto levou a tratar de optimizar a utilización de ambas as dúas de forma

conxunta, principio de utilización conxunta que pode ampliarse a outras fontes de

subministración de auga.

Non pode formularse unha estratexia de xestión da auga sen un bo coñecemento dos recursos

dispoñibles e das demandas que deben satisfacerse. Ambas as dúas veñen determinadas por

factores naturais, socioeconómicos e tecnolóxicos.

Carta europea da auga

A xeito de declaración de principios e como suxestión de criterios para unha correcta xestión

de auga, en 1968 redáctase a Carta Europea da Auga e que segue en vigor, concretada en 12

artigos:

1. Non hai vida sen auga. A auga é un ben precioso indispensable para todas as

actividades humanas.

2. Os recursos da auga non son inesgotables. É indispensable conservalos, controlalos e se

é posible, acrecentalos.

3. Alterar a calidade da auga significa atentar contra a vida dos homes e o resto dos seres

vivos que dependen dela.

4. A calidade da auga ha de manterse ao nivel axeitado para os usos previstos e ha de

satisfacer especialmente as esixencias da saúde pública.

5. Cando a auga unha vez utilizada volve ao seu medio natural, non ha de comprometer

os usos posteriores, tanto públicos coma privados, que se pode facer dela.

6. mantemento dunha cobertura vexetal apropiada, preferentemente forestal, é esencial

para a conservación dos recursos da auga.

7. Os recursos da auga han de ser inventariados.

8. A correcta xestión hidráulica ha de ser obxecto dun plan establecido polas autoridades

competentes.

9. A conservación dos recursos hidráulicos implica un importante esforzo de investigación

científica, de formación de especialistas e de información pública.

10. A auga é un patrimonio común, cuxo valor todos teñen que coñecer. Cada persoa ten

deber de aforrala e de usala con coidado.

11. A xestión dos recursos hidráulicos debería levarse remato no marco da conca natural,

preferentemente ao das fronteiras administrativas e políticas.

12. A auga non ten fronteiras, é un ben común que require a cooperación internacional.

4.3.3. Plan hidrolóxico nacional

O Plan Hidrolóxico Nacional (PHN) é un instrumento de planificación, con rango de lei, cuxo

obxectivo esencial é, segundo a Lei de Augas, dar resposta ás cuestións hidrolóxicas que só

poden abordarse a escala nacional, en ámbitos de análise e decisión que exceden as concas

hidrográficas.

Ata o momento os instrumentos básicos de planificación son os plans hidrolóxicos de conca,

que operan no marco territorial das súas respectivas demarcacións. Estes plans de conca

constitúen o instrumento básico de planificación hidrolóxica en España, e operan de forma

autónoma nas súas respectivas demarcacións hidrográficas, permitindo un tratamento

integrado dos recursos hídricos no contexto da conca hidrográfica. O Plan Hidrolóxico

Nacional exerce unha función coordinadora e debe abordar, entre outras e

fundamentalmente, as decisións respecto a transferencias de recursos hídricos entre diferentes

ámbitos de planificación.

Os obxectivos do PHN que se examina son, esencialmente, socioeconómicos e ambientais. A

diferenza doutros plans hidrolóxicos anteriores, o PHN non pretende o fomento do uso da

auga e o incremento da oferta e demanda hídricas, senón que se orienta con toda claridade -e

así dispúxoo a Lei- a corrixir os graves problemas de dotación existentes tanto para o

abastecemento á poboación coma para diversas actividades económicas, singularmente o

regadío, e a eliminar o problema de degradación do dominio público hidráulico e

sobreexplotación de acuíferos motivados pola escaseza e sobrepresión a que se encontran

sometidos os recursos hídricos en extensas zonas do país. Ademais, incorpóranse outros

obxectivos ambientais dos que algúns operan como restricións no proceso de decisión.

Por outra parte, aborda a problemática dos recursos hídricos dende unha perspectiva

cuantitativa e cualitativa, pois as análises cuantitativas do funcionamento dos sistemas

hidráulicos se ven complementadas por análises cualitativas das augas, nos que se contrasta e

pon de manifesto a súa maior ou menor idoneidade para os obxectivos perseguidos. Os

criterios ambientais considerados na toma de decisións e os resultados obtidos pódense

resumir nos seguintes puntos:

Descrición da problemática hídrica en España dende a información e o diagnóstico dos

diferentes plans de conca e, singularmente, do Libro Branco da Auga en España. Neste

nivel defínense a situación actual e previsible, os grandes problemas hidrolóxicos do

país e a súa incidencia territorial, elementos básicos para comprender as estratexias de

planificación adoptadas.

Diagnóstico da problemática ambiental das concas consideradas deficitarias,

entendendo por tales aquelas con insuficiencia de recursos para atender as súas

necesidades de forma sostible. Este diagnóstico analiza os efectos ambientais da

escaseza de recursos hídricos nos territorios con problemas máis graves, contribuíndo a

definir os obxectivos ambientais que deben satisfacerse nestes, con referencia específica

á rede Natura 2000.

Delimitación do marco xeral en que se desenvolve a actual planificación hidrolóxica,

facendo especial referencia á súa integración nas directrices comunitarias en materia de

augas (Directiva Marco de Augas, 2000/60/CEE) e de conservación da Natureza

(Directiva 92/43/CEE relativa á conservación dos hábitats naturais e da fauna e flora

silvestre e Directiva 79/409 CEE relativa á conservación das aves silvestres). Neste nivel

delimítanse os principios e obxectivos a que debe aterse a planificación hidrolóxica ao

abordar os problemas considerados no apartado anterior, e se analiza a coherencia do

Plan con estas Directivas.

Análise de opcións estratéxicas, que describe o proceso de toma de decisións dende

unha perspectiva global, especialmente no que respecta á posibilidade ou non de

resolver a problemática existente no ámbito das concas afectadas, así como á

viabilidade e as repercusións ambientais das diferentes opcións formuladas. Unha vez

concluída a análise procedeuse a delimitar a opción que resolve en maior grao a

problemática detectada.

Análise de alternativas, que analiza, dentro da opción estratéxica elixida, as posibles

alternativas técnicas concretas e as súas implicacións ambientais, con especial referencia

aos espazos e especies integrados na Rede Natura 2000.

Descrición das iniciativas de información e participación pública desenvolvidas ao

longo do proceso de planificación hidrolóxica así como da súa influencia no proceso

de toma de decisións.

Avaliación da solución finalmente adoptada e integración ambiental desta para obter

un bo resultado respecto aos criterios que definen o marco xeral previo. A avaliación,

así como a definición das medidas de integración ambiental, seguimento e supervisión

se efectúa de forma específica para os diferentes ámbitos territoriais involucrados no

Plan Hidrolóxico Nacional. Seguindo as recomendacións da Comisión Europea, a

avaliación estratéxica realizada ten por obxecto precisamente contrastar e garantir que

o PHN vai contribuír aos obxectivos prioritarios de Medio e desenvolvemento sostible

das rexións afectadas, o que debe facerse valorando tanto os aspectos sociais, como os

económicos e de desenvolvemento sostible. Desta forma, estúdanse de forma

sistemática e póñense de manifesto todos os posibles impactos ambientais de forma

previa a que o Plan se desenvolva, e pódense prever as medidas procedentes para a

eliminación ou corrección destes impactos.

Así mesmo, e seguindo tamén as recomendacións comunitarias, a avaliación estratéxica

realizada non se propuxo determinar con detalle os impactos precisos, cuestión que

corresponde ás avaliacións de impacto que se desenvolverán posteriormente, conforme aos

procedementos da normativa vixente.

A avaliación realizada refírese aos aspectos principais de carácter estratéxico, aínda que nalgún

caso se ofrezan niveis de detalle e cuantificación próximos aos das avaliacións de impacto

ambiental.

Por último, debe reiterarse que, tal e como se indica nas recomendacións da Comisión, o

procedemento de avaliación ambiental estratéxica ten por obxecto servir de apoio a

planificadores e autoridades competentes na formulación dos plans, de forma que se integre a

variable ambiental nestas planificacións e se dispoña de información pertinente sobre as

implicacións positivas e negativas dos plans e programas. A avaliación estratéxica perfecciona

o proceso de toma de decisións, pero non o substitúe.

En definitiva, o presente documento constitúe unha declaración sobre as implicacións

ambientais do Plan Hidrolóxico Nacional, e de como foron valoradas na toma de decisións;

considerando os obxectivos nacionais e comunitarios en materia de augas e Medio, así como

as achegas obtidas da participación pública. Así mesmo defínense no presente documento as

iniciativas de seguimento e supervisión necesarias para unha axeitada integración ambiental do

PHN.

Os recursos hídricos en España e a súa xestión

En España a auga é un ben nacional e a súa xestión corresponde ao Estado, segundo se indica

na Lei de Augas. O balance hídrico é negativo, como consecuencia dun excesivo consumo de

auga. Existe un déficit da orde de 3000 hm3, aínda que hai diferenzas entre unhas concas e

outras e polo tanto entre unhas rexións e outras (táboa 4.1). Este déficit aumenta en épocas de

seca (como a sufrida durante o período 1990-1995), que se repiten de forma cíclica e que

poñen en serio perigo o abastecemento.

Táboa4.1. Recursos hídricos en España.

Fonte: Moptma

Concas hidrográficas m3/Km

2.ano

Norte de España 851.478

Douro 154.105

Texo 182.311

Guadiana 82.006

Guadalquivir 130.522

Sur de España 168.016

Segura 60.261

Xúcar 92.439

Ebro 211.282

Pirineo Oriental 166.737

Total peninsular 219.778

Illas Canarias 132.683

Illas Baleares 142.739

Os organismos encargados da xestión hídrica en España preséntanse no seguinte esquema.

Figura 4.2. Organismos da xestión da auga en España

Fonte: Moptma

O Consello Nacional da Auga, que crea co fin de coordinar e asesorar, é un órgano consultivo

e non lexislativo. Pode propoñer a outros órganos liñas de investigación tecnolóxica para

conservar, recuperar, tratar e economizar a auga. En 1926 naceron as confederacións

hidrográficas de conca, que a Lei de Augas denomina organismos de conca. Son dez, e as súas

atribucións están reguladas na devandita lei. En 1991 créase un novo organismo, chamado

Dirección Xeral de Calidade das Augas, cuxo obxectivo é preservar e restaurar a calidade do

medio hídrico.

A planificación hidrolóxica en España, segundo se recolle na Lei de Augas, pon énfase nos

seguintes obxectivos:

Aumentar a dispoñibilidade da auga.

Protexer a calidade da auga.

Racionalizar os usos da auga, coidando o medio.

Conseguir que os españois satisfagan as súas demandas de auga.

A devandita planificación lévase a cabo mediante os Plans Hidrolóxicos de Cuenca e o Plan

Hidrolóxico Nacional (PHN), que define a política hidráulica do Estado. Os primeiros son

elaborados polos organismos de conca, mentres que o segundo o realiza o Ministerio do

Medio, que coordina todos os plans de conca.

4.4. A atmosfera

4.4.1. Contaminación atmosférica

O aire, conxunto de gases que forma a atmosfera, é indispensable para o desenvolvemento da

vida no noso planeta. Non é un recurso ilimitado, senón un ben limitado que deberiamos

utilizar evitando alteracións na súa calidade que poñan en perigo o equilibrio biolóxico de

Gaia, ao interferir no ritmo normal dos ciclos bioxeoquímicos (dos que os devanditos gases

forman parte) e os seus mecanismos de autorregulación.

A contaminación do aire non xorde coa Revolución Industrial (século XIX) e o

desenvolvemento da civilización urbana actual, pois se teñen referencias históricas anteriores:

En Londres, no ano 1306, tiñan problemas de contaminación do aire polo uso de

carbón de pedra, polo que se dita un decreto prohibindo a súa utilización, e inflixindo

severos castigos a aquelas persoas que non cumprían as ordenanzas (Diamant, 1975).

En España, cara ao ano 1600, en Talavera de la Reina establécense medidas para evitar

as molestias que provocaba o fume dos fornos de cerámica (Fernández García, 1993)

O problema da contaminación atmosférica agravouse nos últimos anos como consecuencia do

desenvolvemento industrial e das actividades urbanas, o que obrigou a tomar medidas de

carácter rexional, nacional e internacional, tendentes a recuperar a calidade do aire.

Imos ver o estudo dos contaminantes, os mecanismos que facilitan ou dificultan a súa

dispersión, os seus efectos sobre o medio e os seres vivos e as medidas preventivas e

correctoras da calidade do aire.

A contaminación do aire e a sonora constitúen no seu conxunto a contaminación atmosférica.

Salvo os problemas globais, a troposfera é a que permite caracterizar se a atmosfera está

contaminada ou non. Na súa zona inferior, a capa límite atmosférica, é onde se producen os

fenómenos importantes de transporte de contaminantes, é a zona da atmosfera de maior

interese para o estudo, caracterización e control da contaminación atmosférica.

O aire troposférico é unha mestura de gases esencialmente oxidantes debido á presenza de O2

e a enerxía solar, é un fluído en réxime turbulento que está condicionado por:

movemento da terra.

A orografía terrestre.

As súas características xeolóxicas.

Fenómenos de intercambio de enerxía.

A contaminación atmosférica pode desenvolverse a distintas escalas:

Local, ata 50 Km., zona rural.

Urbana / rural, ata 50Km. zona urbana de alta densidade de poboación.

Rexional, dende 50 a 500Km.

Continental, dende 500Km.

Global, todo o planeta.

A. Contaminación por compostos de xofre

Compostos:

Dióxido de xofre, SO2

Trióxido de xofre, SO3

Sulfuro de hidróxeno SH2.

Mercaptanos: RHS, R2 S, dimetilsulfuro.

Sulfuro de carbonilo.

Sales de SO4-.

Efectos:

Deposición ácida.

Toxicidade para a vexetación e o home.

Deterioro de materiais.

B. Contaminación por compostos de nitróxeno

Compostos:

Óxido de nitróxeno, NO.

Dióxido de nitróxeno, NO2.

Óxido nitroso, N2 O.

Amoníaco, NH3.

Sales de, NO3-, NO2-, NH4+.

Efectos:

Toxicidade para a vexetación e o home.

Deposición ácida, NO, NO2

Contaminación fotoquímica, NO, NO2

Efecto invernadoiro, N2 O.

Destrución da capa de ozono, N2 O.

C. Contaminación por compostos de carbono

Compostos:

Monóxido de carbono, CO.

Dióxido de carbono, CO2 .Composto no tóxico.

Efectos:

Toxicidade para o home, CO.

Contaminante urbano, CO.

Participa nas reaccións de oxidación fotoquímica.

Efecto invernadoiro, CO2.

A contaminación radiactiva é debida á presenza de raio-nuclidos na atmosfera, estes poden ser

de:

Orixe natural, debido á presenza de minerais radiactivos na codia terrestre ou debido a

interaccións da radiación cósmica cos gases atmosféricos.

Orixe antropoxénica, contaminación producida por reactores nucleares, industria dos

combustibles nucleares ou explosións nucleares.

No fenómeno de contaminación atmosférica hai que destacar o desprazamento de

contaminantes. O transporte dun penacho de contaminantes engloba fenómenos de diferente

natureza como poden ser:

Sobreelevación do penacho.

Desprazamento do centro do penacho. Difusión turbulenta, nas tres direccións.

Reaccións químicas, contaminantes secundarios.

Absorción polo chan.

Advección, movemento horizontal do penacho.

O desprazamento dun penacho está caracterizado polo vento, a turbulencia e a estabilidade

atmosférica. Así o vento é o responsable do desprazamento e transporte da contaminación en

dirección horizontal mentres que a turbulencia é a responsable do desprazamento en dirección

vertical, sendo a turbulencia o conxunto de remuíños que xeran correntes ascendentes e

descendentes.

A estabilidade atmosférica está determinada polo perfil altitudinal de temperaturas e polo

tanto, de densidades. Cando o aire é inestable, existen correntes ascendentes que arrastran os

contaminantes consigo, mesturándoos co aire limpo superior e dispersándose posteriormente

empurrados polos ventos superiores. Non obstante cando o aire é estable non se producen

movementos verticais, e dificúltase polo tanto a dilución.

A máxima estabilidade atmosférica prodúcese cando existe un investimento térmico. Esta

consiste nunha variación altitudinal de temperaturas opostas á normal da troposfera, de forma

que o aire máis quente se sitúa por enriba, e as temperaturas descenden ao descender en

altura. Esta situación deixa os contaminantes atrapados na capa en que encontraron o seu

equilibrio ao ser emitidos á atmosfera, pois calquera movemento en sentido vertical queda

impedido pola grande estabilidade do aire. Durante o día o quentamento solar provoca a

formación de correntes verticais de aire quente dende o chan; a capa estable elévase. Pola

noite a medida que diminúe o quentamento solar, volve aparecer unha capa estable a baixa

altura que vai crecendo durante a noite.

Figura 4.3. Fenómenos naturais nun penacho

Fonte: elaboración propia.

As diferentes situacións de estabilidade atmosférica teñen efectos diferentes na dilución da

contaminación, de modo que se distinguen os cinco casos seguintes:

Figura 4.4. Caso 1 de transporte de penacho.

Caso 1. Investimento térmico dende a

superficie ata unha altura superior á de

emisión dos contaminantes. A

temperatura ascende coa altura. A nube

de contaminantes sitúase

horizontalmente sen difundirse

verticalmente a causa da elevada

estabilidade. Fonte: elaboración propia

Figura 4.5. Caso 2 de transporte de penacho.

Caso 2. Investimento térmico a partir de

certa altura, superior á que se encontran

os contaminantes. A temperatura

descende coa altura ata chegar a unha

altura determinada h, e a partir dela

aumenta coa altura. A difusión dos

contaminantes cara a arriba queda

impedida polo aire estable superior. Por

debaixo da altura h, o aire pode

dispersarse.

Fonte: elaboración propia

Figura 4.6. Caso 3 de transporte de penacho.

Caso 3. Non existe investimento

térmico. A temperatura descende coa

altura segundo o gradiente normal de

altitudes da atmosfera (0,65 ºC/1Km).

Non existe turbulencia. Os

contaminantes mestúranse cara a arriba

e cara a abaixo, máis ou menos

uniformemente. Fonte: elaboración propia

Figura 4.7. Caso 4 de transporte de penacho.

Caso 4. Non existe investimento

térmico. A temperatura descende

fortemente coa altura de forma

superadiabática. Os contaminantes son

arrastrados por correntes turbulentas

ascendentes e descendentes. Prodúcese

unha intensiva mestura vertical. Fonte: elaboración propia.

Figura 4.8. Caso 5 de transporte de penacho.

Caso 5. Investimento térmico dende a

superficie a certa altura h, inferior á

que se encontran os contaminantes. A

temperatura ascende coa altura ata a

altura h, a partir da cal descende. Os

contaminantes mestúranse co aire

situado por enriba, pero teñen

impedido o movemento cara a abaixo.

Fonte: elaboración propia

4.4.2. Condicións que aumentan ou diminúen a concentración

atmosférica

Existen unha serie de elementos que interveñen nos procesos de contaminación do aire. A

figura 4.9 representa a relación causa - efecto entre estes factores que interveñen nos

mecanismos de contaminación.

Figura 4.9. Mecanismos desencadeantes da contaminación atmosférica

Fonte: Catalá

Nesta figura podemos observar que en primeiro lugar aparecen reflectidas as emisións dos

contaminantes cuxo nivel é variable en función das características dos focos e das condicións

en que a devandita emisión se produce.

Nivel de emisión é a cantidade de cada contaminante vertido á atmosfera nun período de

tempo determinado.

Posteriormente prodúcese o seu transporte, difusión ou acumulación (mecanismos sumidoiro),

dependendo da capacidade dispersante da atmosfera, segundo as condicións meteorolóxicas.

Así se determinan uns niveis de inspiración de contaminantes, aceptables ou, non que marcan

a calidade do aire.

Nivel de inspiración dun contaminante é o límite máximo tolerable de presenza deste na

atmosfera, xa sexa de forma illada ou ben en asociación con outro.

Se os niveis de inspiración non son adecuados, diminúe a calidade do aire e orixínanse os

efectos negativos da contaminación sobre os distintos receptores (o ser humano, os animais,

os vexetais e os materiais).

Os factores que inflúen na dinámica de dispersión dos contaminantes son as características das

emisións, as condicións atmosféricas, a xeografía e o relevo.

As características das emisións

Este factor vén determinado pola natureza do contaminante (se é gas ou partícula, posto que

as partículas poden depositarse con maior facilidade), a súa concentración e as súas

características fisicoquímicas (a temperatura de emisión e a velocidade de saída, dado que a

unha maior velocidade existe máis posibilidade de atravesar as capas de investimento).

Cando a temperatura de emisión dun gas é maior que a do medio, o gas ascende.

Neste punto podemos incluír tamén a altura do foco emisor (por exemplo unha cheminea), xa

que a maior altura, maior posibilidade de superar capas de investimento térmico e maior

diversidade para a dispersión do contaminante.

O desprazamento dun penacho está caracterizado polo vento, a turbulencia e a estabilidade

atmosférica. Así o vento é o responsable do desprazamento e transporte da contaminación en

dirección horizontal mentres que a turbulencia é a responsable do desprazamento en dirección

vertical, sendo a turbulencia o conxunto de remuíños que xeran correntes ascendentes e

descendentes.

As condicións atmosféricas

A situación da atmosfera determina o estado e movemento das masas de aire o que á súa vez,

condiciona a estabilidade ou inestabilidade atmosféricas, que facilitan ou dificultan a

dispersión da contaminación.

As situacións anticiclónicas dificultan a dispersión dos contaminantes e aumentan os niveis de

inspiración destes. As situacións ciclónicas ou de borrascas facilitan a dispersión da

contaminación.

Entre os factores atmosféricos a ter en conta destacan:

A temperatura do aire e as súas variacións coa altura (gradientes verticais de

temperatura), que determinan os movementos das masas de aire e polo tanto as

condicións de estabilidade ou inestabilidade atmosféricas. Estas variacións verticais de

temperatura dan lugar a situacións de investimento térmico, que consiste nunha

variación altitudinal de temperaturas opostas á normal da troposfera, de forma que o

aire máis quente se sitúa por enriba, e as temperaturas descenden ao descender en

altura. Esta situación deixa os contaminantes atrapados na capa en que encontraron o

seu equilibrio ao ser emitidos á atmosfera, pois calquera movemento en sentido

vertical queda impedido pola grande estabilidade do aire. As capas fluídas dificultan a

dispersión da contaminación.

Os ventos relacionados coa dinámica horizontal atmosférica, elementos de grande

importancia na dispersión de contaminantes, en función das súas características:

dirección, velocidade e turbulencia. A dirección sinálanos a zona cara á que se poden

desprazar os contaminantes, a velocidade está en relación directa coa capacidade de

dispersión e a turbulencia provoca unha acumulación de contaminantes.

Precipitacións, que producen un efecto de lavado sobre a atmosfera, ao arrastrar parte

dos contaminantes do chan. As condicións que adoitan acompañar ás precipitacións

favorecen a dispersión de contaminantes.

Insolación, que favorece as reaccións entre os precursores dos oxidantes fotoquímicos.

Características xeográficas e topográficas

A situación xeográfica e o relevo teñen unha influencia na orixe de brisas, que arrastran os

contaminantes ou provocan a súa acumulación. A incidencia deste fenómeno é diferente

segundo nas zonas en que se produzan e as súas características.

Nas zonas costeiras orixínanse sistemas de brisas que durante o día desprazan os

contaminantes cara ao interior, mentres que durante a noite, ao inverterse a

circulación destas, a contaminación se despraza cara ao mar, nun movemento cíclico

que se repite cada día.

En zonas de vales e abas xéranse as chamadas brisas de val e montaña, como

consecuencia do diferente quentamento das abas e vales do período día-noite.

Durante o día as abas quéntanse e xérase unha corrente ascendente de aire quente,

mentres que no fondo do val se acumula frío e se orixina unha situación de

investimento que impedirá a dispersión dos contaminantes. Durante a noite sucede o

contrario, formándose as brisas de montaña, que tamén dan lugar á mesma situación.

A presenza de masas vexetais diminúe a cantidade de contaminación no aire, ao frear

a velocidade do vento, facilitando a deposición de partículas. Ademais, a vexetación

absorbe CO2 para realizar a fotosíntese, actuando como un sumidoiro, e polo tanto

cunha función reguladora deste

A presenza de núcleos urbanos contribúe a diminuír ou frear a velocidade do vento,

grazas á existencia de edificios. Ademais xéranse brisas urbanas que establecen unha

circulación cíclica das masas de aire, provocadas pola calor e a capa de contaminantes

que existe no interior da cidade. Fórmase o efecto denominado illa de calor e como

consecuencia da mencionada circulación de ventos (masas de aire quente ascendentes

no centro da cidade e masas de aire frío descendentes cara á periferia) prodúcese a

típica formación denominada cúpula de contaminantes sobre a cidade, que pode ser

eliminada pola presenza de frontes fríos sobre o núcleo urbano.

4.4.3. Medidas de control da contaminación atmosférica

Entre as distintas accións destinadas a diminuír ou corrixir o problema da contaminación do

aire destacan as seguintes:

1. Medidas preventivas, encamiñadas a evitar a aparición do problema como son:

A planificación de usos do chan, que mediante os plans de ordenación do territorio

contemplen os lugares idóneos para establecer industrias, de forma que os seus efectos

sobre as poboacións, vexetación, animais e materiais sexan menores.

As avaliacións de impacto ambiental, que son estudos previos das alteracións que sobre

o medio en xeral e sobre a atmosfera en particular van provocar a realización de

determinadas accións, proxectos, etc., co fin de establecer medidas correctoras que

mitiguen os impactos antes de que aqueles se leven a cabo.

emprego de tecnoloxías de baixa ou nula emisión de residuos, baseadas no

desenvolvemento de procesos que traten de evitar a contaminación en orixe.

2. Medidas correctoras, como a depuración do aire contaminado e as estratexias de

dispersión. Recórrese a elas para evitar a descarga masiva de contaminantes á atmosfera. Entre

elas podemos mencionar:

A concentración e retención de contaminantes con equipos axeitados de depuración,

como o emprego de filtros de tecido, os precipitadores electrostáticos e os

absorbedores húmidos. Este método ten o inconveniente de transferir a contaminación

dun medio a outro, xa que ao evitar a concentración de contaminantes do aire se

producen residuos sólidos e líquidos que contaminan, á súa vez, o chan ou auga.

Os sistemas de depuración que empregan mecanismos de absorción baseados na

circulación de líquidos capaces de disolver o contaminante gasoso, método de

absorción que empregan sólidos que reteñen selectivamente os contaminantes a

eliminar, procesos de combustión de contaminantes mediante o emprego de fachos ou

queimadores e procesos de redución catalítica no caso de contaminantes que se poden

transformar en compostos non tóxicos ao reaccionar cun axente redutor.

A expulsión dos contaminantes por medio de chemineas adecuadas, de forma que se

dilúan o suficiente, evitando concentracións a nivel do chan. Neste caso redúcese a

contaminación local, pero pódense provocar problemas en lugares afastados das

fontes de emisión.

Para intentar minimizar a contaminación atmosférica é necesaria a participación dos

diferentes axentes implicados. Por un lado as institucións deben exercer un labor de

control, seguimento e aplicación de lexislación, a industria ten que corrixir e utilizar a

mellor tecnoloxía dispoñible dende o punto ambiental, mentres que os cidadáns coas

súas actitudes e comportamentos poden variar substancialmente o problema.

Recomendacións para os cidadáns:

Consumo de produtos que non fose producido ou fabricado con procesos

contaminantes.

Desconxelar o frigorífico periodicamente, debido a que unha capa de 5 mm. de xeo

incrementa o consumo nun 30%.

cadmio é un metal moi tóxico contido na tinta empregada nas bolsas de plástico, que

ao queimalas pasa á atmosfera. Débense reutilizar sempre que sexa posible.

Minimizar o uso do coche, polo menos na cidade.

A calefacción dos domicilios teñen que funcionar eficazmente, as caldeiras de gas

deben ser revisadas cada dous anos e as de petróleo anualmente.

Existen moitas prácticas de boa conduta e de respecto cara ao Medio, non obstante só

enumeráronse as que se consideran como as máis importantes.

O sector industrial estase a concienciar e asume a súa responsabilidade na loita contra a

contaminación atmosférica, tomando as seguintes pautas de boa conduta:

Substituíndo as tecnoloxías e procesos contaminantes, por outros menos nocivos de

acordo coa tecnoloxía dispoñible.

Aumentando a vixilancia e control dos seus procesos produtivos en canto a efectos

contaminantes.

Ofrecendo información dos seus procesos e cargas contaminantes á administración e

aos cidadáns.

Desenvolvendo e ofrecendo ao mercado produtos que ao longo da súa vida útil

contamine o menos posible.

A administración realiza o seguimento, control e fai cumprir a lexislación vixente. A calidade

do aire contrólase a tres escalas:

Contaminación de fondo planetario: O obxectivo é medir os niveis dos distintos

compostos do aire nas zonas supostamente limpas, de modo que sirvan de referencia.

Estas estacións de medida intégranse na rede internacional BAPMON (Rede de

vixilancia da contaminación atmosférica de fondo). O seu labor é fundamental para

distintos proxectos internacionais, encontrándose entre eles os que estudan o cambio

climático e a destrución da capa de ozono.

Contaminación a escala rexional: As estacións que miden esta contaminación forman

parte da Rede BAPMON e da EMEP, esta última actúa só en Europa.

Contaminación a escala local: Xeralmente as estacións están situadas en zona urbana e

nos arredores das grandes industrias. Os Concellos encárganse do control da rede

urbana, mentres que nas industrias e centrais térmicas hai responsables que fan o

seguimento das correspondentes estacións, e envían os datos ao órgano do goberno

da Comunidade Autónoma correspondente.

4.4.4. Efectos da contaminación atmosférica

Os cambios nas proporcións normais dos compoñentes do aire ocasionan efectos negativos

nos seres vivos, nos materiais e nos ecosistemas que poden valorarse a curto prazo (por

exemplo danos na saúde humana) ou a longo prazo (como o cambio climático). Se temos en

conta o raio de acción, podemos falar de efectos locais (os ocasionados por cada un dos

contaminantes), efectos rexionais (a chuvia ácida) ou efectos globais, que afectan a todo o

sistema terrestre (o cambio climático). Os factores que inflúen no grao e o tipo de efectos son

a clase de contaminante, a súa concentración e o tempo de exposición a este; a sensibilidade

dos receptores e as posibles reaccións de combinación entre contaminantes (sinerxías) que

provocan un aumento dos efectos.

Efecto contaminante a + Efecto contaminante b < Efecto contaminante a + b

A continuación descríbense os efectos producidos pola contaminación do aire segundo o seu

raio de influencia.

Efectos locais

Os efectos locais máis importantes son os ocasionados por cada un dos contaminantes e a

formación de néboas.

Os efectos producidos pola presenza de cada un dos contaminantes supoñen riscos para os

vexetais, os animais, a saúde das persoas e os materiais. Todos eles se recollen na seguinte

táboa.

Táboa 4.2. Principais efectos producidos polos contaminantes do aire.

Fonte: Elaboración propia

A. Efectos na vexetación

A reacción é moi diferente en función da concentración de contaminantes e das condicións

ambientais. As vías de intoxicación son as seguintes:

Vía primaria: penetración directa a través da parte aérea da planta, a través dos

estomas presentes nas follas.

Vía secundaria: a través do sistema radical, os contaminantes deposítanse no chan

reaccionan cos nutrientes alterándoos.

B. Efectos nas masas forestais

Os bosques temperados, próximos ás zonas industrializadas do planeta, son os máis sensibles á

contaminación atmosférica, dependendo do tipo de doses a contaminación provocará uns

efectos ou outros:

Doses baixas de contaminantes, os seus efectos son imperceptibles, incluso os bosques

poden actuar como sumidoiros de contaminación.

Doses medias, provocan múltiples efectos nocivos como poden ser os seguintes:

redución do crecemento provocado por un exceso de SO2, alteracións do ciclo

reprodutor inducido por un exceso de O3 y PAN (proxiacetilnitrato), e maior

susceptibilidade ao ataque de pragas.

Doses altas, provocan efectos directamente observables, así por exemplo:

O3 manchas negras.

F- bandas nas follas ata que se caen.

C. Efectos nos animais:

Os animais contamínanse directamente pola vías respiratorias observándose obstrucións no

aparato respiratorio. Tamén enferman ao inxerir alimentos con certa concentración de

contaminantes. Cabe mencionar a acumulación de concentracións de contaminantes nas

cadeas tróficas sendo unha contaminación a longo prazo. Os animais son moi sensibles aos

metais pesados, fluoruros, insecticidas, etc.

D. Efectos no home:

É moi difícil establecer unha relación causa - efecto entre unha exposición continuada a unha

atmosfera contaminada e a saúde humana, sería necesario realizar estudos sobre un gran

número de individuos e ademais existen moitos outros factores que poden intervir como, a

alimentación, hábitos, traballo, factores xenéticos, etc.

Chámase episodios de contaminación a concentracións excesivamente altas de contaminantes

durante períodos de tempo curtos, horas ou días, en áreas locais. As persoas con algunha

enfermidade do aparato respiratorio e anciáns son os principais afectados, producíndose no

aparato respiratorio unha reacción inmediata, bronquite irritativa ou unha reacción crónica,

bronquite crónica.

Contaminación por CO

Altera o mecanismo de transporte do O2 no sangue. O co substitúe ao O2 enlazado ao Fe da

hemoglobina formando a Carboxihemoglobina (210 veces máis ávido, as células quedan sen

O2. ). Deste modo distínguense os seguintes efectos en función da concentración:

100 ppm de Carboxihemoglobina dor de cabeza.

300 ppm de Carboxihemoglobina forte dor de cabeza, vómitos.

600 ppm de Carboxihemoglobina coma e morte.

A formación de Carboxihemoglobina é un proceso reversible, báixase a concentración deste

estando exposto a unha concentración baixa de CO.

Contaminación por SO2

Este composto é moi soluble en auga e a penetración nos pulmóns produce

broncoconstricciones. Exposicións a niveis maiores de 750 g/m3 produce serios problemas e

sobre todo en persoas asmáticas.

Medio rural: 13 g/m3

considérase un medio limpo.

Medio urbano:130 g/m3.ç

Medioindustrial: superior a 500 g/m3.

Contaminación por NO2

Coñécese pouco o efecto a medio / longo prazo sobre o home: produce irritación nos

alveólos pulmonares.

Contaminación por O3 e outros oxidantes fotoquímicos (PAN)

Producen irritación nos ollos e no aparato respiratorio, coñécense pouco os efectos a longo

prazo.

Contaminación por partículas

As partículas ó penetrar nos condutos respiratorios, poden:

Sedimentar, especialmente as relativamente grandes.

Adherirse aos tecidos.

Quedar atrapadas en flotación e dispersarse ata as zonas máis internas, estas producen

danos moi grandes.

Pódense distinguir dous rangos de tamaño entre as partículas que poden afectar ao sistema

respiratorio:

2 –15 m, tamaño máis habitual.

Menores a 2 m, estas son as máis perigosas.

4.4.5. Choiva ácida

Este termo engloba unha serie de fenómenos complexos que provocan a acidificación das

precipitacións de auga. A chuvia ácida produce un incremento da acidez da auga (ríos, lagos,

etc), provocando un aumento da concentración de ións de aluminio nesta, sendo este ión moi

tóxico para os organismos. Outros metais pesados como o chumbo e o cinc disólvense máis

doadamente concentrándose en medios acidificados, chegando ao home a través dos

alimentos inxeridos e ás distintas cadeas tróficas de seres vivos.

A acidez media da chuvia no Norte de Europa, Canadá ou Nordés de EUA, incrementouse

nos últimos 40 anos, debido principalmente ao aumento das emisións de óxidos de xofre e

óxidos de nitróxeno.

Os óxidos de xofre e de nitróxeno emitidos á atmosfera mediante procesos de combustión

sofren diversas reaccións dando lugar a ácido sulfúrico (H2 SO4) e ácido nítrico (HNO3). Estes

ácidos disólvense en gotas de auga, formando ións de sulfato (SO4), de nitrato (NO3) e de

hidróxeno (H), os cales, son arrastrados á superficie terrestre por chuvia ou neve (chuvia

ácida) ou pola turbulencia do vento (deposición seca), provocando unha acidificación do

medio.

Retornan á Terra de modos distintos:

Deposición seca: en forma gasosa ou como aerosois, preto das fontes de emisión.

Deposición húmida: a maior parte dos SO2 e NOx que permanece na atmosfera sofren

un proceso de oxidación no que se forma ácido sulfúrico e ácido nítrico que se disolve

nas gotas de auga formando as nubes, podendo ser transportados polo vento a centos

de quilómetros do foco emisor, retornando ao chan por medio das precipitacións.

SO2 + H2O ------------- H2SO3

H2SO3 + 2OH- --------- H2SO4 + H2O

NO2 + OH- ------------- HNO3

Deposición oculta: importante en altitudes elevadas (neve contaminada)

A intensidade da chuvia ácida depende da velocidade das reaccións químicas que a orixinan, a

presenza de humidade na atmosfera e a dinámica da atmosfera, que traslada os ións (sulfato,

nitrato, hidróxeno) a distancias máis ou menos longas.

A maior acidez na auga de chuvia rexistrada en Europa observouse en Escocia, onde o pH

chegou a ser de 2,4. Países como Gran Bretaña ou Alemaña, moi industrializadas, trasladan

cara a zonas como Noruega, Dinamarca ou Finlandia os contaminantes, onde estes se

depositan. Estes países son receptores da contaminación ao encontrarse o leste dos países

emisores, dado que nestas zonas o sentido da circulación xeral da atmosfera é do oeste.

A chuvia limpa posúe un pH aproximado de 5,6 por debaixo desta cifra a chuvia considérase

acidóxena. Os efectos da chuvia ácida maniféstanse na corrosión de metais e descomposición

de materiais de construción, a destrución de ecosistemas naturais por alteración do chan ou

augas, a destrución de masas forestais e a desaparición de especies animais en ecosistemas

acuáticos.

O chan actúa como un amortecedor da acidez, sobre todo os chans calcarios. Os ácidos

reaccionan cos minerais do chan, disolvendo metais (Ao, Ca, Mg, etc.) que poden orixinar

unha contaminación secundaria de ríos e lagos, rematando por alterar o equilibrio mineral do

chan e en consecuencia a relación de nutrientes para as plantas.

O efecto desta contaminación a afectado a monumentos de valor histórico, é o que se

denomina "mal da pedra", un exemplo é o Acrópole de Atenas que sufriu máis nos últimos 50

anos que no 100 anteriores.

Figura 4.10. Choiva ácida.

Fonte: Elaboración propia.

4.4.6. Destrución da capa de ozono

Entre os anos 1977 e 1984 detectouse que a cantidade de ozono presente durante a primavera

na Antártida diminuíra nun 40%. Os científicos denominaron a este fenómeno o burato de

ozono.

A destrución da capa de ozono estratosférico que atenúa un 90% da radiación ultravioleta

solar, é outro dos problemas atmosféricos a nivel mundial. A actividade humana provocou a

modificación do ciclo do ozono.

O ozono a nivel do chan é un contaminante importante do SMOG fotoquímico, provocando

forte irritación dos ollos e problemas no aparato respiratorio. Na estratosfera, a uns 10-20

Km. hai unha capa de aire que contén de 300 a 500 ppb. de ozono.

O ozono absorbe os compoñentes da luz solar con lonxitudes de onda entre 0,2 e 0,28 m

(ultravioleta afastado) impedindo que cheguen á superficie da terra. Se diminúe a

concentración de ozono nesta zona, sería de esperar que aumentase a intensidade da

radiación ultravioleta que chega á superficie, con todos os problemas que pode carrexar para

a saúde humana, plantas e animais. O ozono na estratosfera constitúe un escudo contra a

radiación ultravioleta.

O ozono estratosférico é un sistema en equilibrio dinámico:

1. Fotólisis do osíxeno: O2 + UV -----------------O + O

2. Formación do ozono: O + O2 ------------------- O3 + calor

3. Destrución do ozono:

a. Fotólisis del ozono: O3 + UV ------------- O2 + O

b. Posible reacción co osíxeno atómico: O + O3 -------------------------- O2 + O2

En condicións normais, estas reaccións están en equilibrio dinámico, e ademais de reter o 90%

dos raios UV, producen un incremento na temperatura da estratosfera, debido á liberación de

calor.

Este equilibrio pódese modificar por causas naturais: radiación solar incidente, dependendo da

época do ano, latitude ou actividade solar. A destrución do ozono é un mecanismo moi

complexo e os destrutores máis importantes son:

Cl + O3 ClO + O2

ClO + O3 Cl +2O2

Débese prestar grande atención a:

Papel dos NOx. Aínda que nos anos setenta se culpou do incremento destes compostos aos

avións que voaban pola estratosfera, liberando inxentes cantidades delas, a crise do petróleo

rematou practicamente con estes voos.

Na actualidade sábese que os NOx se producen en grandes cantidades durante as tormentas

(como xa sabemos, nas zonas tropicais estas son moi frecuentes, e dada a súa enorme altitude,

poden emitilos ata a estratosfera.

Por outra parte, os NOx liberados polo home durante as combustións non poden alcanzar a

estratosfera, xa que se trata de compostos sumamente reactivos a nivel da troposfera. Non

obstante, o N2O, liberado xunto cos NOx nas combustións e procedente da desnitrificación

dos chans agrícolas (incrementada actualmente polo uso excesivo de aboamentos

nitroxenados), é un composto pouco reactivo que pode ascender ata a estratosfera, onde se

transforma en NOx mediante un proceso de fotólise. A súa reacción co ozono é a seguinte:

NO + O3 --------------------- NO2 + O2

NO2 + O --------------------- NO + O2

----------------------------------------------

O3 + O ------------------------ O2 (1) balance de ambas

Como podemos observar, os NOx estratosféricos participan como catalizadores (non se

consumen) na reacción de destrución do ozono, podendo repetirse unha e outra vez.

Se estas reaccións fosen as únicas existentes, supoñerían unha rebaixa nos niveis de O3; pero

isto non é así, xa que os NO2 poden reaccionar doutras múltiples maneiras, entre elas como

grupos OH- para formar HNO3.

Os freóns e halóns estanse a substituír polos Clorohidrofluorcarbono e hidrofluorcarbonos que

contén como mínimo un átomo de hidróxeno que sexa susceptible de ser atacado polos OH

presentes nas capas baixas da atmosfera impedindo así a súa ascensión ata a estratosfera.

Papel dos compostos de cloro, como ClNa e ClH, naturais, liberados polo mar e polas

erupcións volcánicas, e os artificiais, como os CFC (clorofluorcarbonados), utilizados como

propelentes de aerosois, disolventes e refrixerantes, pola súa inocuidade debida á súa

estabilidade, que alcanzan a estratosfera e rompen o ozono da seguinte forma:

Os CFC (clorofluocarbonos) coñecidos como freóns son compostos de cloros, fluor e carbono

moi estables quimicamente, capaces de chegar á estratosfera sen alteracións. Unha vez alí

póñense en contacto co ozono e coa radiación ultravioleta quimicamente activa, son capaces

de liberar cloro elemental e iniciar a destrución do ozono:

CFCl3 + h (fotón) -------------- CFCl2 + Cl

Existen outros produtos que destrúen o ozono: os halóns (CF3Br) usados en extintores, que

pode desintegralos de xeito similar á do cloro, e os aerosois de ácido sulfúrico procedentes das

transformacións dos SOx emitidos á estratosfera durante as erupcións volcánicas, que son

capaces de liberar o cloro dos depósitos.

O burato de ozono do polo sur é maior que o do polo norte, porque ao tratarse dun gran

continente, o arrefriamento invernal é intenso, debido ao asentamento dun anticiclón que ao

facer diminuír a temperatura do aire provoca a formación de nubes de xeo na estratosfera,

denominadas nubes estratosféricas polares (NEP), a altitudes superiores ás habituais, para o cal

se necesitan temperaturas inferiores aos -83ºC, condicións atmosféricas que só se dan na

Antártida. As NEP deben desenvolverse sobre núcleos de condensación, papel desempeñado,

entre outros compostos, polos NO2, que ao reaccionar coa auga se transforman en HNO3, e

ao precipitar caen xunto coa neve. Deste xeito, ao estar des nitrificada a estratosfera, cando

chega a primavera austral, o cloro libre comeza a destruír masivamente o ozono, sen nada

que o impida. A falta de ozono é realimentada positivamente do seguinte xeito: ao non haber

absorción de luz UV nin quentamento da estratosfera, esta é máis fría e forma nubes de xeo

máis numerosas que producen unha maior desnitrificación e destrución do ozono.

Outro factor que contribúe ao incremento do burato de ozono no polo sur é que a

permanencia do vórtice polar durante gran parte do ano impide a afluencia do aire rico en

ozono procedente das zonas ecuatoriais. O devandito burato afecta tamén ás áreas

xeográficas adxacentes, pois ao dilatarse o devandito vórtice envía bolsas de aire pobres en

ozono cara á parte sur do continente americano, Australia e Nova Zelanda.

4.4.7. Opcións de mitigación de emisións á atmosfera

O obxectivo dos medios técnicos que posúe o home debe ser o de diminuír ou atenuar o

efecto invernadoiro antropoxénico total e, polo tanto, deben considerarse todas as posibles

actuacións sobre calquera dos gases produtores do devandito efecto, tanto do lado da fonte

coma dos sumidoiros.

No referente ao CO2 citaremos as opcións básicas:

Conservación da enerxía e aumento da eficiencia enerxética en todos os niveis:

produción, distribución e uso final.

Emprego e desenvolvemento de enerxías non fósiles. A utilización enerxética da

biomasa non aumenta o CO2 da atmosfera a escala do seu ciclo de vida, ao tomalo

previamente dela.

Cambio no uso de combustibles cara os que xeren un menor efecto invernadoiro. En

números redondos, o petróleo emite o 80% de CO2 que o carbón por unidade

enerxética, o gas natural o 60%. No caso do gas natural será necesario controlar e

minimizar as fugas á atmosfera nas conducións para limitar o efecto invernadoiro

debido á emisión de metano á atmosfera.

Captura e eliminación ou almacenamento de CO2. Sobre esta opción a Axencia

Internacional da Enerxía está a realizar estudos. A captura de CO2 é xa posible a través

de tecnoloxías dispoñibles e experimentadas, de elevado custo económico; a

eliminación posterior ou o seu almacenamento dependerán dos condicionamentos

ambientais e da súa resolución en cada caso.

Reforestación. Ofrece un gran potencial e custos reducidos, ademais, pode

proporcionar a posibilidade dun moderno emprego da biomasa como combustible.

Os recursos totais de carbono, estimados nunhas 49.000 Xigatoneladas (1 Xigatonelada é igual

a 109 toneladas), distribúense en formas orgánicas e inorgánicas. O carbón fósil representa un

22% do total, os océanos conteñen un 71% do carbono do planeta, fundamentalmente en

forma de ións carbonato e bicarbonato, un 3% adicional encóntrase na materia orgánica

morta e o fitoplancto, os ecosistemas terrestres, nos que os bosques constitúen a principal

reserva, conteñen preto dun 3% do carbono total, o 1% restante encóntrase na atmosfera,

circulante, e é utilizado na fotosíntese.

4.4.8. Efecto invernadoiro

Debido á combustión dos combustibles fósiles, a destrución dos bosques e outras prácticas

similares, a cantidade de CO2 atmosférico foi aumentando dende a Revolución Industrial. A

concentración atmosférica aumentou dunhas 260 a 300 partes por millón (ppm) estimadas no

período preindustrial, a máis de 350 ppm na actualidade, este incremento, representa só a

metade do dióxido de carbono que, se estima, verteuse á atmosfera. O outro 50%

probablemente fose absorbido e almacenado polos océanos. Aínda que a vexetación do

planeta pode absorber cantidades considerables de carbono, é tamén unha fonte adicional de

CO2.

O CO2 atmosférico actúa como un escudo sobre a Terra, é atravesado polas radiacións de

onda curta procedentes do espazo exterior, pero bloquea o escape das radiacións de onda

longa. Dado que a contaminación atmosférica incrementou os niveis de CO2 da atmosfera, o

escudo vai engrosándose e retén máis calor, o que fai que as temperaturas globais aumenten

nun proceso coñecido como efecto invernadoiro.

Este é un termo que se aplica ao papel que desempeña a atmosfera no quentamento da

superficie terrestre. A atmosfera é practicamente transparente á radiación solar de onda curta,

absorbida pola superficie da terra, gran parte da radiación vólvese emitir cara ao espazo

exterior cunha lonxitude de onda correspondente aos raios infravermellos, pero é reflectida

de volta polos gases como o dióxido de carbono, o metano, o óxido nitroso, os halocarbonos

e o ozono, presentes na atmosfera. Este efecto de quentamento é a base das teorías

relacionadas co quentamento global.Este é un termo que se aplica ao papel que desempeña a

atmosfera no quentamento da superficie terrestre. A atmosfera é practicamente transparente á

radiación solar de onda curta, absorbida pola superficie da terra, gran parte da radiación

vólvese emitir cara ao espazo exterior cunha lonxitude de onda correspondente aos raios

infravermellos, pero é reflectida de volta polos gases como o dióxido de carbono, o metano,

o óxido nitroso, os halocarbonos e o ozono, presentes na atmosfera. Este efecto de

quentamento é a base das teorías relacionadas co quentamento global.

Figura 4.11. Efecto Invernadoiro

Fonte: elaboración propia.

O contido de dióxido de carbono da atmosfera veu aumentando un 0.4% relativo

cada ano como consecuencia do uso de combustibles fósiles como o petróleo, o gas e

o carbón; a destrución de bosques tropicais polo método de cortar e queimar, tamén

foi un factor relevante que influíu no ciclo do carbono.

A concentración doutros gases que contribúen ao efecto invernadoiro como o metano

e os clorofluorocarbonos, está a aumentar aínda máis rapidamente. O efecto neto

destes incrementos podería ser un aumento global da temperatura, estimando en 2 a

6º C nos próximos 100 anos. Un quentamento desta magnitude alteraría o clima en

todo o mundo, afectaría ás colleitas e faría que o nivel do mar subise

significativamente, de acontecer isto, millóns de persoas veríanse afectadas polas

inundacións.

Segundo un estudo recente, a primavera é máis longa debido en parte para o efecto

invernadoiro. Este estudo afirma que dende principios de 1980 a primavera se adianta

e a vexetación crece con maior vigor nas latitudes setentrionais; isto débese ao

quentamento global que afectou a unha gran parte de Alasca, Canadá e ao norte de

Asia e Europa, que á súa vez está relacionado co efecto invernadoiro de orixe humana

(teoría segundo a cal a poboación humana contribuíu á concentración de gases, tales

como o dióxido de carbono, na atmosfera). Mediante o uso de imaxes obtidas a

través de satélites climáticos, os científicos proporcionan probas do cambio climático e

achegan datos significativos para o estudo do quentamento global do planeta.

O CO2 é o máis importante gas de efecto invernadoiro resultante da actividade

humana. Durante os pasados 200 anos, a concentración de CO2 elevouse de 280

partes por millón (ppm) a 350 ppm, este incremento, na cantidade de CO2 na

atmosfera, contribuíu a aproximadamente o 70% do efecto invernadoiro producido

pola humanidade; o metano ao 23% e o óxido nitroso ao 7%. Estímase que seis mil

millóns de toneladas de carbón, cada ano, son emitidas á atmosfera na forma de CO2,

como resultado da queima de combustibles fósiles. Aínda que os gases de invernadoiro

son un problema global, non teñen unha orixe global, 95% das emisións industriais de

CO2 son producidas no hemisferio norte, o cal é dominado por países industriais.

4.4.9. O ruído como contaminante

Existen outros tipos de contaminantes de natureza física como é o ruído e as vibracións, non

tan preocupantes a nivel popular, nin tan coñecidos "a priori" pero non por iso exentos de

inconvenientes ata o punto de que as autoridades se viron na obriga de ditar diferentes

normativas sobre a limitación de niveis acústicos e o seu control e empezar a considerar os

efectos nocivos da exposición continuada a este tipo de radiación. Tanto o ruído coma as

vibracións son contaminantes de natureza invisible.

Podemos definir o ruído como un son excesivo ou intempestivo que pode producir efectos

fisiolóxicos e psicolóxicos non desexados sobre unha persoa ou grupo de persoas (MOPU).

Segundo o criterio obxectivo, o ruído é todo aquel son que pode producir unha perda de

audición, ser nocivo para a saúde ou interferir gravemente nunha actividade, pero segundo un

criterio subxectivo, ruído é todo son indesexado e polo tanto molesto, desagradable ou

perturbador.

Orixe e fontes produtoras de ruído

Nos últimos vinte anos a cantidade de ruído producido multiplicouse por dous nos países

industrializados como consecuencia do aumento de densidade de poboación urbana, da

mecanización na maior parte das actividades e da utilización crecente de vehículos a motor no

transporte de persoas e mercadorías. As principais fontes de ruído que a OMS considera son:

A industria. O ruído producido é causado pola maquinaria que se emprega, e aumenta

en relación directa á potencia das máquinas. A incidencia do ruído provocado polas

industrias tamén depende da presenza ou ausencia doutras fontes de ruído próximas

(por exemplo o tráfico que circunda áreas industriais abertas).

Os medios de transporte. Moitos autores consideran os automóbiles como a fonte

máis importante de ruído ambiental. A súa incidencia depende da velocidade do

vehículo e das características da vía (anchura da rúa, edificios, etc.). Prodúcense

variacións de ruído moi grandes, dependendo da intensidade do tráfico en cada

momento. Ademais, as motos e os sinais de alarma (bucinas, sereas) provocan ruídos

máis molestos, mentres o ferrocarril produce ruídos de baixa frecuencia, pero

caracterizados pola súa periodicidade (unións de raís) e polo impacto dos sinais

acústicos. Os avións causan graves problemas acústicos nas comunidades próximas aos

aeroportos, e o grao máximo de ruído neste caso é o alcanzado polo "estoupido

sónico" producido polos avións supersónicos.

Construción de edificios e obras públicas. As obras son causa de abundante ruído

debido á maquinaria empregada (cementeiras, grúas, martelos de perforación, etc.).

Esta situación agrávase polo feito de que os equipos non contan con silenciadores na

maioría dos casos (por exemplo, un martelo pneumático produce 110 dB a un metro

de distancia).

Interior de edificios. As actividades de limpeza, os electrodomésticos, a vida familiar,

os aparatos de raio e TV, os animais domésticos, as canalizacións, as cisternas, etc.,

producen ruídos de carácter privado cuxo control resulta difícil.

Outras fontes. Inclúense aquí fontes importantes, de tipo individual e relacionadas co

ocio e o tempo libre, como son os lugares de diversión (cafetarías, discotecas, feiras,

etc.). Os ruídos que ocasionan non se consideran molestos, aínda que producen niveis

de contaminación sonora elevados (media de 94 a 100 dB).

Efectos da contaminación sonora

O ruído actúa sobre o organismo por medio das vías auditiva e psicolóxica, afectando á

saúde, a comunicación, a atención e o comportamento das persoas. O feito de establecer

relacións causa - efecto respecto á acción do ruído ocasiona problemas, dada a gran cantidade

de factores que inflúen na produción do ruído: tempo de exposición, idade do individuo,

estilo de vida, tipo de traballo. Por outra parte, para determinar os efectos provocados polos

sons é necesario ter en conta o conxunto de ruídos de diversas fontes aos que están sometidas

as persoas na súa actividade diaria. Os efectos producidos son:

Alteracións fisiolóxicas, como a perda de audición. A capacidade auditiva varía dun

individuo outro, sendo difícil determinar o grao en que a exposición ao ruído pode

ocasionar a devandita perda. Esta depende da intensidade e tempo de exposición e

non se produce de forma brusca, senón gradual, o que fai que o seu efecto pase

inadvertido para o individuo, ao non interferir na súa vida diaria. As consecuencias

poden ser permanentes ou temporais (por exemplo, se se superan os 85 dB en

exposición prolongada, a perda de audición é irreversible).

Outras repercusións do ruído prodúcense sobre a respiración, pois niveis superiores a

90 dB producen un aumento da súa frecuencia. No sistema circulatorio, o ruído

ocasiona aceleracións do ritmo cardíaco, aumento da presión arterial e risco coronario.

No aparato dixestivo produce diminución da secreción salivar, náuseas, vómitos,

perda de apetito e mesmo úlceras gastroduodenais. Sobre o sistema endócrino

provoca unha alteración das glándulas suprarrenais que ocasiona aumento na secreción

de adrenalina. Ademais altera o órgano do equilibrio, o que supón perdas deste e

vertixes.

Alteracións psíquicas, cuxos factores de maior repercusión son a intensidade do ruído

(canto máis irregular e intermitente, ocasiona máis molestias e é máis difícil adaptarse a

el), fonte de emisión, a hora de emisión (os ruídos son máis molestos durante a noite)

e o estado de ánimo ou a sensibilidade do receptor. As alteracións máis frecuentes son

a neurose, a irritabilidade e o estrés.

Outras alteracións, como as dificultades na comunicación oral, que poden ser causa de

accidente e que obrigan a realizar esforzos suplementarios ao ter que elevar a voz, e

alteracións sobre o sono, xa que a exposición ao ruído pode provocar dificultades para

conciliar o sono, alterar este ou espertar unha persoa durmida. Os efectos dependen

da natureza do ruído, a idade e o sexo (as mulleres son máis sensibles ao ruído durante

o sono que os homes). Os devanditos efectos aumentan cando se superan os 35 dB.

Tamén se producen alteracións no rendemento laboral, posto que o ruído afecta sobre

todo a tarefas que implican memorización ou resolución de problemas e traballos de

vixilancia. Na escola comprobouse que o ruído dificulta os procesos de ensino -

aprendizaxe, dado que ocasiona diminución da concentración e da eficiencia.

4.5. O solo

4.5.1. Problemas ambientais na alteración do solo

Segundo a FAO - UNESCO a degradación do chan é o proceso que mingua a capacidade

actual e potencial do chan para producir, cuantitativa e cualitativamente, bens e servizos.

A degradación do chan é a consecuencia directa da utilización do chan polo home, ben como,

resultado de actuacións directas (agrícola, forestal, gandeira, agroquímicos e rego), ou ben

por, accións indirectas (actividades industriais, eliminación de residuos, transporte, etc.).

A alteración dos chans débese a diversas causas, ás veces prodúcense directamente sobre o

chan como, a acción erosiva do vento e da auga, ou noutros, por cambios químicos, físicos ou

biolóxicos.

A degradación ten importantes consecuencias das que se destaca as seguintes:

Perda nutrientes (N, P, S, K, Ca, Mg, etc.). Pode ser de xeito directo, ao ser eliminados

polas augas que se infiltran no chan ou ben por erosión a través das augas de

escorrentía, ou dunha forma indirecta, por erosión dos materiais que os conteñen ou

que poderían fixalos.

Deterioración da estrutura. A compactación do chan produce un aumento da

escorrentía e unha diminución da porosidade, que orixina unha redución da drenaxe e

unha perda da estabilidade.

Perda física de materiais: erosión selectiva (parcial, dos constituíntes como os limos) ou

masiva (perda da capa superficial do chan, ou nos casos extremos da totalidade do

chan).

Incremento da toxicidade debido á alteración das propiedades do chan prodúcese

unha liberación de substancias nocivas.

Por todo iso, prodúcese un empeoramento das propiedades do chan e unha diminución da

masa de chan. Estes efectos teñen dúas derivacións xerais: a curto prazo, diminución da

produción e aumento dos gastos de explotación (cada

vez o chan necesita maior cantidade de aboamentos e cada vez produce menos) e a longo

prazo, infertilidade total, abandono, desertización do territorio.

Alteración por labranza deficiente

Unha labranza excesivamente profunda achega ao horizonte agrícola materiais que

desequilibran a súa textura e estrutura, así como a súa composición química. Os contidos en

nutrientes e materia orgánica poden tamén reducirse se se altera o perfil edáfico.

En determinadas ocasións pódese recuperar de forma rápida un chan agrícola mediante a

achega de emendas e nutrientes.

Salinización

Algunhas formas de rego poden producir descenso ou desprazamento de sales, así, cando se

rega intensamente en sucos, en días de moita calor, prodúcese unha evaporación da auga que

ocasiona unha concentración dos sales nas partes altas dos cabalóns do terreo onde se

encontran as raíces dos cultivos. Moitas veces é o propio auga de rego o que desencadea ou

incrementa estes efectos, xeralmente, cando esta provén de sondaxes profundas.

Os excesos de rego en terras cultivadas, con dificultade para eliminar o exceso de auga, fan

que o chan se anegue, perda aireación e dificulte a vida dos organismos do chan que necesitan

os vexetais para a súa nutrición.

Erosión E desertización

Erosión é "a perda de materiais da parte superficial do chan que determina a desaparición

parcial ou total dos horizontes edáficos". A erosión é un proceso xeolóxico natural que pode

verse intensificado polo home e orixinar graves consecuencias para a humanidade, tanto

ecolóxicas coma sociais: o aterramento dos encoros por acúmulo de sedimentos que poden

colmatarlos e reducir o seu tempo de aproveitamento; o agravamento das inundacións, xa

que o incremento de materiais sólidos aumenta a escorrentía e a forza agresiva destas; a

deterioración de ecosistemas naturais, fluviais e costeiros, por excesiva achega de sedimentos

(por exemplo, a elevada sedimentación mariña debida á deforestación dos trópicos pode

chegar a rematar cos arrecifes de coral por obstrución destes ou apantallamento da luz solar);

a formación e acúmulo de areais e graveiras nas veigas fértiles, e a perda de chan cultivable e

da súa fertilidade, contribuíndo, polo tanto, ao proceso de desertización.

Factores que inflúen no resgo de erosión:

A erosión vese afectada por factores de tipo climático, polo relevo, polo tipo de chan e da

vexetación, e polos usos humanos (así, a talla ou os incendios aumentan o factor

vulnerabilidade do chan). Todos estes factores poden agruparse en dous: erosividade e

erosionabilidade.

Erosividade

A erosividade expresa a capacidade erosiva do axente xeolóxico predominante (chuvia, xeo,

vento) que depende do clima. É un factor de suma importancia para a elaboración de mapas

de erosividade a escala nacional, podendo avaliarse esta de varias maneiras, entre elas

destacamos as seguintes:

índice de aridez (I). O seu valor calcúlase mediante a fórmula I =100 t/PÁX. (Datin -

Reveña, 1940 a partir dos datos obtidos nos climogramas (sendo t a temperatura

media anual e P a cantidade total anual de auga caída en litros). Segundo este índice,

clasificarase cada lugar xeográfico atendendo ao seu grao de aridez (táboa).

Índice (I) Zona

0 – 2 Húmeda

2 – 3 Semiárida

3 – 6 Árida

> 6 Subdesértica

índice de agresividade climática (Ia). Elaborado por Fournier (1960), enúnciase como

Ia = p2/P (sendo páx. a precipitación do mes máis chuvioso e P a precipitación total

anual por litros). Con este parámetro pódese observar a repartición das chuvias ao

longo do ano, demostrando que o risco de erosión non depende da cantidade de auga

caída, senón da súa distribución temporal, resultando máis daniña canto máis

esporádica pero torrencial sexa (por exemplo, se toda a auga do ano cae nun mesmo

mes, entón páx. = P, co cal Ia = P, e a agresividade climática será máxima,

contabilizándose como o 100% ou a unidade).

índice de erosión pluvial ®. Defínese como o índice medio anual da erosividade da

chuvia (ou índice EI dividido por 100): R = E*I30/100 (julios*m2*cm/h) (onde E é a

enerxía cinética do trebón e I30 a súa intensidade máxima en milímetros, por metro

cadrado caídos durante trinta minutos). A enerxía cinética (m*v2/2) liberada por unha

gota de auga ao chocar co chan só depende da súa masa, pois a súa velocidade é

invariable, xa que a partir de certa altura todas as gotas caen a igual velocidade,

debido ao efecto de freado orixinado polo seu rozamento co aire. Por ese motivo, o

factor R adóitase calcular de xeito máis doado a partir da I30, dato rexistrado nas

estacións meteorolóxicas.

Erosionabilidade

A erosionabilidade expresa a susceptibilidade do substrato para ser mobilizado. Este factor

depende o tipo de chan (da súa estrutura e da cantidade de materia orgánica que posúa, xa

que a presenza de agregados impide a erosión), da pendente e cobertura vexetal, resultando

útil para elaborar mapas de erosionabilidade a escala local. Os valores máis utilizados para

medilo son:

A inclinación das pendentes (S). Toda pendente superior ao 15% leva consigo risco de

erosión. Para calculala faise a relación, en porcentaxe, da diferenza de altura (A)

existente entre as curvas de nivel e a distancia en metros tomada no mapa topográfico

(D): S = A*100/D.

estado da cuberta vexetal. A partir do calcúlase o índice de protección vexetal (Ip),

cuxo valor é frecuente velo asociado ao da pendente, sendo 1 o factor de protección

máximo. Segundo isto, tamén poderemos calcular o grao de erosionabilidade a partir

da fórmula

Gr =1 - Ip.

Susceptibilidade do terreo. Aínda que esta medida depende tamén da pendente,

adóitase valorar en función da textura, da estrutura e do contido en materia orgánica.

Para o seu cálculo aproximado pódenos servir o índice de resistencia litolóxica (Ir).

Por outra parte, a desertización é a desaparición da vexetación, e trae por conseguinte a

modificación do chan ocasionada pola acción humana.

A diferenza entre desertización e desertización estriba en que a desertización se emprega para

definir o proceso natural de formación do deserto, mentres que a desertización se aplica aos

procesos de degradación de chans provocados directa ou indirectamente pola acción humana.

O proceso de desertización foi definido na Conferencia das Nacións Unidas sobre a

Desertización celebrada en Nairobi (1977) e organizada polo Programa das Nacións Unidas

para o Medio (PNUMA) como proceso de degradación ecolóxica polo cal a terra produtiva

perde parte ou a totalidade do seu potencial de produción.

Os procesos que poden dar lugar a situacións de tipo desértico son:

Degradación química. Pode ser de tres tipos: perda de fertilidade por lavado de

nutrientes ou por acidificación, toxicidade ou empobrecemento do chan debido a

elementos contaminantes (chuvia ácida, metais pesados, augas residuais,

contaminación radiactiva, etc.), e por último, a salinización e alcalinización de chans

por acumulación de sales (por exemplo, en zonas de regadío cunha drenaxe

insuficiente ou mala calidade da auga).

Degradación física. Prodúcese perda de estrutura, como no caso de compactación do

chan por emprego de maquinaria pesada ou pola humillación.

Degradación biolóxica. Ten lugar por desaparición de materia orgánica ou por

mineralización do humus que leva á perda de estrutura do chan.

Erosión hídrica e eólica. A primeira é o proceso de erosión de maior importancia no

noso país, aínda que a segunda non é nada desdeñable.

Os factores que favorecen a erosión e desertización son:

abandono das terras de cultivo nas zonas rurais pola emigración ou a baixa

produtividade en zonas de grande inclinación.

A eliminación de sebes arbóreas ou arbustivas para a mellora de parcelas de cultivo e

sobrepastoreo gandeiro dalgúns sectores.

Os incendios forestais.

4.5.2. Técnicas de tratamento do solo contaminado

A complexidade que se presenta fronte a un chan contaminado é recuperalo ou destruílo.

Nun principio prevaleceu a última opción, mentres que nos últimos anos se prestou unha

especial atención ás técnicas de recuperación que posibilitan a súa reutilización.

A problemática da descontaminación dos chans podemos tratala baixo dúas perspectivas:

técnicas de illamento da contaminación e técnicas de descontaminación.

A. Técnicas de illamento

Para evitar que a contaminación se propague dende os chans contaminados, estes poden ser,

almacenados en vertedoiros apropiados ou selados in situ ou destruídos totalmente.

A técnica do selado trata ao chan cun axente que o encapsular e o illa. O chan é escavado, a

zona sélase cun impermeabilizante e redeposítase o chan, para desenvolver as barreiras de

illamento utilizáronse diversas substancias como: o cemento, cal, plásticos, arxila, etc. O

procedemento ten o inconveniente que se poden producir gretas polas que os contaminantes

poden filtrarse.

Noutras ocasións, realízase o illamento directamente sobre os niveis de augas freáticas,

mediante bombeos exhaustivos conséguese deprimir os niveis freáticos para afastalos do chan

e subsolo contaminados. A auga bombeada é tratada para eliminar a súa contaminación.

B. Técnicas de descontaminación

Técnicas de tratamento “in situ”: Refírese ao tratamento de chans contaminados sen

escavalos nin os sacar do seu lugar. O procedemento in situ é o que require menos manexo

pero a súa aplicación resulta frecuentemente difícil de levar á práctica, dada a dificultade que

representa poñer en íntimo contacto os axentes limpadores coa masa do chan. A continuación

preséntanse os seguintes tratamentos:

Extracción de vapores do chan e aspiración do aire: Considérase un método de

volatilización pasiva para contaminantes volátiles. O chan escávase e vértese unha fina

capa, duns 20 cm, sobre unha superficie impermeable, para favorecer a volatización,

procédese á remoción periódica, por exemplo, mediante o arado. O rego tamén

favorece o proceso xa que a auga disolve os contaminantes e produce a súa deserción

e ao evaporarse arrástraos cara á superficie, ademais, a humidade acelera a actividade

dos microorganismos. Tamén ao estender o chan auméntase a súa temperatura e

exponse á acción dos ventos, co que aumenta a volatización. En xeral trátase dun

proceso moi lento e ten o inconveniente de que os contaminantes son devoltos

directamente á atmosfera, sen sufrir ningunha depuración, non obstante, en xeral estes

compostos devoltos á atmosfera tenden a degradarse rapidamente. Os hidrocarburos

reaccionan doadamente cos radicais hidroxilo atmosféricos, por outro lado, os

disolventes clorados industriais descompóñense fotolíticamente con gran rapidez por

acción das radiacións ultravioletas. A posible contaminación atmosférica pódese evitar

se o chan é colocado nunhas naves nas se poden recoller os gases para o seu posterior

tratamento (e nas que ademais de controlar as condicións ambientais). A súa principal

vantaxe é o seu baixo presuposto económico.

Figura 4.12. Liñas xerais do proceso de extracción de vapores “in situ”

Fuente: Elaboración propia a partir de E. De Miguel. ITGME.1995.

Figura 4.13. Proceso de depuración de un solo por aire.

Fonte: Elaboración propia a partir de E. De Miguel. ITGME.1995.

Enxaugadura do chan "in situ": Inxección dunha solución química para depuralo.

Trátase de depurar o chan mediante a degradación dos contaminantes por reaccións

químicas, frecuentemente, trátase de reaccións de oxidación dos compostos orgánicos.

Como axente oxidante emprégase o osíxeno e a auga osixenada. É un método útil

para: aldehidos, ácidos orgánicos, fenois, cianuros e praguicidas organoclorados.

Barrenas electrocinéticas: consiste na aplicación dunha corrente de baixa intensidade

que produce a migración iónica entre os electrodos, os contaminantes flúen dende un

electrodo a outro seguindo as liñas do campo eléctrico. Para favorecer o movemento

pódese engadir unha fase acuosa.

Figura 4.14. Representación do proceso de descontaminación de Barrenas electrocinéticas.

Fonte: Elaboración propia a partir de Doménech.1995.

Vitrificación: Realízase un quentamento eléctrico sometendo o chan a altas

temperaturas (1600-2300°C) de modo que se consegue a súa vitrificación co que se

chegan a fundir os materiais do chan, producíndose unha masa vítrea similar á

obsidiana. Durante o proceso hai que controlar a volatilización de numerosos

compostos.

Estabilización e solidificación: Este tratamento realízase mediante un proceso de

mestura con aditivos. Perséguese modificar as características físicas da masa

contaminante, aumentando a súa resistencia e diminuíndo a súa permeabilidade. Desta

forma conséguese diminuír ou anular os fenómenos de lixiviación desa masa

contaminante.

Tratamentos biocorrectivos: Baséanse en degradar substancias contaminantes mediante

a utilización de microorganismos como bacterias, fermentos e fungos.

Técnicas de tratamiento “ex situ”: Necesítase menos tempo, son máis sinxelas de controlar

e aplícanse a unha maior gama de contaminantes, pero require as etapas de escavación do

chan, transporte, tratamento nas plantas depuradoras, devolución e enterramento. Este

proceso esixe maior investimentos pero é máis rápido e con el conséguense recuperacións máis

completas. Os principais tipos de tratamentos enuméranse a continuación:

Lavado do solo: Combina o emprego de auga con aditivos químicos e un sistema

mecánico de decantación no obxectivo a lavado do solo.

Deserción térmica: Quéntase a terra contaminada a unha temperatura que oscila entre

90ºC e 540ºC para conseguir así que os contaminantes que posúan un punto de

ebulición baixo pasen a fase de vapor. Desta forma conséguese separalos para tratalos

axeitadamente.

Extracción con disolventes: Utilízase un solvente líquido que ten a capacidade de

disolver outras substancias contaminantes.

Deshaloxenación química: Trátase de retirar os halóxenos dun contaminante para

diminuír a súa perigosidade.

Medidas biocorrectivas: Extráense por escavación os chans contaminados para

proceder ao seu tratamento en superficie.

Figura 4.15. Liñas de tratamento nunha Planta de Lavado de solos.

Fonte: Elaboración propia a partir de E. De Miguel García ITGME 1995.

Os maiores cambios danse pola expansión das zonas urbanas, dos polígonos industriais e

infraestruturas (ferrocarrís, estradas, etc.), tamén son producidos por actividades produtivas

como extracción de materiais en canteiras, graveiras e minas. Os encoros supoñen outra

grande ocupación do chan.

4.5.3. Medidas de conservación dos solos

É necesario adoitar medidas preventivas co que respecta a:

Mellora e recuperación de solos agrícolas

A rotación ou alternancia de cultivos diferentes facilita a recuperación dos terreos nos seus

carácteres físicos e bioquímicos. Os cultivos deberán recuperar o nitróxeno e a materia

orgánica á que contribúen as emendas orgánicas (esterco, compost, etc.) ao mesmo tempo

que incorporan nutrientes ao terreo.

Control da erosión en función do tipo de terreo

Os secaños de campiñas onduladas e abas e o trazado dos sucos debe seguir as curvas de nivel

e aplicaranse medios de protección (cultivos en faixas separadas ou proteccións de

matogueira). Débese manter as sebes arbóreas e arbustivas nos lindes das parcelas de cultivo,

non alterar as canles naturais de escorrentía e evitar que os sucos de erosión como estacada,

sebes vexetais, muros, etc.

Os terreos de pendente alta, que teñen pouca produtividade e non deben de ser destinados á

agricultura, deben ser abandonados e fomentar usos alternativos como pastos ou

repoboacións forestais.

A vexetación das ribeiras, regueiros e ríos débese protexer xa que permiten suxeitar o chan das

marxes e diminuír a erosión e posibles inundacións.

Regulación dos usos do solo

Os vertedoiros ou outras instalacións descontaminadoras ou de almacenamento de residuos

situaranse en terreos impermeables que non teñan riscos de deslizamentos ou afundimentos,

estarán afastados na altura dos acuíferos subterráneos e en superficie de canles e poboacións.

Os efectos das actividades mineiras (cambio de relevo e destrución dos chans) serán evitados

mediante o abasto temporal e coidado da terra de calidade existentes sobre as zonas de

escavación para empregalas como novo chan unha vez restauradas as formas alteradas.

Os terreos urbanos situaranse onde o terreo sexa de pouca calidade agrícola ou de interese

ecolóxico, sancionando as urbanizacións ilegais e obrigando a restituír os mesmo ao seu uso

primitivo.

4.6. Problemática ambiental en Galicia: perspectivas e tendencias

En Galicia, pola súa peculiar situación xeográfica e económica, aínda goza dun medioambiente

non demasiado agredido, aínda que con exemplos concretos sangrantes. O seu gran potencial,

a madeira, é un recurso moi solicitado, polo que haberá que vixiar de preto os movementos

dos seus interesados. Cre que é moi necesaria a concienciación ambiental no sector turístico,

en auxe e con ganas de facer diñeiro rápido.

O escaso tecido industrial galego está dominado pola PEME (Pequena e Mediana Empresa),

con non demasiados recursos económicos e pouco sensibilizada coa problemática ambiental.

A industria pesada, centrada practicamente no sector naval, estaleiros de Ferrol e Vigo,

encóntrase nun estado de crise, polo que se entende que o Medio non figure na súa lista de

prioridades.

Noutros sectores produtivos xa houbo accións concretas por exemplo, na pesca de baixura

regulamentouse o paro biolóxico, medida antipopular, que xerou moita crispación no sector

mariñeiro, máxima, cando se acababan de perder os caladoiros de Namibia e Sudáfrica.

Na Comunidade Galega desenvolveuse recentemente o "Plan Galego de RSU" o cal prevé a

construción de varias plantas de incineración-recuperación, que darán servizo aos principais

municipios da rexión.

En canto ás vantaxes do proceso de incineración pódense sinalar as seguintes:

1. Prolonga a vida dos vertedoiros, atrasando a súa ampliación ou a construción doutros.

2. Abre novos mercados a empresas construtoras e de mantemento.

3. Pode aproveitarse a enerxía producida.

4. Non impide outras formas de tratamento dos RSU, como a compostaxe.

5. Non prexudica os intereses doutras actividades económicas relacionadas coa produción

de lixos.

6. capital é público na maioría dos casos.

Pola contra, algúns sectores sociais presentan a seguinte lista de desvantaxes sobre o proceso:

1. Non evitan o vertedoiro e estes pasan a conter outros residuos máis tóxicos que os de

partida.

2. Son un novo custo na xestión de residuos sen crear ningún valor engadido.

3. beneficio económico asociado á enerxía que se obtén sempre é menor que o obtido

polo reciclado dos materiais.

4. Impide a implantación de estratexias de recollida selectiva para a posterior reciclaxe.

5. Non limita a dilapidación de recursos naturais orixinados por actividades xeradoras de

gran volume de residuos.

6. Non son beneficiosas para a comunidade, crea poucos postos de traballo e son

bastante caras.

Por outro lado, a saturación dos vertedoiros existentes e a necesidade de buscar novas

localizacións está a provocar certas dificultades de situación aos concellos afectados, polo que

se están a levar a cabo iniciativas como a separación en orixe dos residuos, pero a súa

implantación nos concellos non presenta o mesmo éxito, sendo o principal problema a falta

de información ao cidadán. O cidadán da pé encóntrase cuns colectores que non sabe, de

antemán, a súa utilidade, e cando finalmente se informa lle é indiferente ao non lle

proporcionar beneficio ningún (de novo a necesidade da conciencia ambiental).

Tamén se está a intentar poñer cota á urbanización indiscriminada do litoral, especialmente

do situado en centros turísticos (Sanxenxo, ou Grove, A Toxa, etc.).

A política de transporte na Comunidade é unha extrapolación da existente a nivel estatal con

algúns matices. En primeiro lugar deuse preferencia ao transporte privado por estrada en

detrimento doutros medios como o ferrocarril ao que paulatinamente van desmantelando por

ser as súas liñas pouco rendibles.

Pola contra, a infraestrutura viaria estase a ampliar considerablemente (Plan Galego de

Autovías), pero esta desenvólvese sen atender a valores ecolóxicos, agredindo á paisaxe e á

fauna e flora, e o que é peor, utilizándoa como arma política que pretende xustificar o

dinamismo e a preocupación do estamento político para coa súa rexión. Así, xa non as redes

primarias, senón as secundarias e mesmo as terciarias cruzan paraxes dun alto valor

paisaxístico.

O éxodo masivo, dende o campo facía as cidades na España da última metade de século,

deixou tras de se un sector primario empobrecido, que non ofrece alicientes claros ás novas

xeracións. Como resultado, moitos pobos despoboáronse, subsisten cunha poboación

envellecida, terras antano produtivas áchanse en moitos casos abandonadas ou

infraexplotadas e a infraestrutura necesaria para volver traballalas sáese das posibilidades

económicas de moitas destas familias.

Deste breve bosquexo da situación do campo é doado destacar que, efectivamente, a

reforestación de gran parte destas terras, ademais do impulso económico que podería supoñer

para que os mozos se animasen a emprender iniciativas no ámbito agrícola, sería unha

garantía de tipo ecolóxico para as xeracións vindeiras.

Plans deste tipo esixen unha estratexia informativa contundente que evite moitos dos erros

que se están a cometer hoxe en día, reforestar indiscriminadamente con especies foráneas, que

á parte do perigo que supoñen, están a destruír o patrimonio forestal autóctono, de

crecemento lento pero de moito maior valor ecolóxico e económico (aciñeira, nogueira,

carballo e castaño fundamentalmente).

O Sector da Madeira, tanto o primario coma o secundario, encontra deste xeito, as condicións

tanto económicas coma políticas ideais para gozar dun posto de privilexio na economía

rexional. A unión de ambos os dous fenómenos producen curiosas tensións ou contraforzas;

por un lado, resulta evidente a necesidade de repoñer e mesmo aumentar a masa forestal

destruída, pero por outro, os grupos de presión queren que este repoboación se realice

atendendo principalmente aos seus intereses, isto é, con variedades que teñan un valor de

mercado baixo e que poidan atender a demanda nun prazo razoable de tempo.

O galego medio, usufructuario en moitos casos da súa propia cota de monte, carece da

formación e concienciación necesarias para percibir a potencialidade dunha xestión forestal

correcta e ben planeada. Busca a rendibilidade a prazo medio entrando así no xogo da

empresas transformadoras.

5

A BIOMASA COMO FONTE DE ENERXÍA 5.1. Introdución 5.2. A biomasa como fonte de enerxía renovable 5.2.1. Orixe e tipos de biomasa 5.2.2. Caracterización da biomasa 5.2.3. Caracteristicas enerxéticas da biomasa 5.3. Aplicacións da biomasa 5.3.1. Produción de enerxía térmica 5.3.2. Produción de enerxía eléctrica 5.3.3. Coxeración 5.3.4. Produción de enerxía mecánica 5.4. Beneficios do uso enerxético da biomasa 5.4.1. Beneficios ambientais 5.4.2. Beneficios económicos 5.4.3. Beneficios sociais 5.5. Problemas que pode formular o uso da biomasa forestal

5.1. Introdución

Na sociedade actual, a enerxía converteuse nun ben moi prezado, de tal forma que, en certo

modo, boa parte das relacións internacionais están rexidas polo dominio e control das fontes

de enerxía, así como dos procesos de aproveitamento destas.

Pódese dicir que as fontes de enerxía tradicionais son esgotables e algunhas delas inciden

notablemente na deterioración do medioambiente, por iso, é conveniente utilizar fontes que,

ademais de non se esgotar, non contaminen, nin degraden o medio.

Neste contexto as enerxías renovables xogan un papel importante, dado que, son obtidas de

fontes naturais capaces de rexenerarse e, polo tanto, practicamente inesgotables. Estas

constituíron unha parte importante da enerxía utilizada polo ser humano dende tempos

remotos, especialmente a solar, a eólica, e a hidráulica. A navegación a vela, os muíños de

vento ou de auga e as disposicións construtivas dos edificios para aproveitar a enerxía

procedente do sol, son bos exemplos diso.

Non obstante, estas fontes deixaron de utilizarse e foron substituídas por outras como o

carbón, o petróleo ou a fisión nuclear do uranio. A calidade de vida nas cidades mellorou

polo maior confort conseguido coa enerxía e a utilización de formas máis limpas desta, como

o gas e a electricidade en lugar do carbón, a leña e o petróleo.

O incremento do consumo de enerxía nos núcleos urbanos, debido ao aumento da poboación

e do consumo por habitante, foi requirindo maior espazo para a transformación, transporte e

almacenamento da enerxía e dos seus residuos. Esta elevada densidade de consumo empezou

a provocar un empeoramento na calidade ambiental polos novos impactos, tales como a

destrución de certos ecosistemas, danos nos bosques e en acuíferos continentais, enfermidades

e doenzas na poboación humana, redución das producións agrícolas, corrosións nos materiais

de construción en pontes, edificios e monumentos, etc.

Pola súa parte, a enerxía nuclear, que nun principio fora presentada como unha nova solución

aos problemas da contaminación, chuvia ácida ou o efecto invernadoiro, foi rexeitada por

moitos países polo evidente problema que xorde ao tratar de eliminar os residuos que se

orixinan.

En consecuencia, faise necesario e imprescindible a busca de novas solucións e iniciativas para

intentar corrixir o desequilibrio existente entre os modelos de produción de enerxía e o

ámbito natural. Son precisamente as enerxías renovables as que poderán dar solución a moitos

dos problemas ambientais, como o cambio climático, os residuos radioactivos, as chuvias

ácidas e a contaminación atmosférica.

Pódese dicir que, é preciso facer un uso máis eficiente da enerxía, a través do aforro e do

emprego intelixente e coidadoso desta. Ademais faise imprescindible unha maior

sensibilización da opinión pública fronte á necesidade de emprender labores de conservación

e aforro enerxético, acompañada dunha ampla información relativa á indispensable adopción

de tecnoloxías baseadas en solucións enerxéticas alternativas, principalmente daquelas

procedentes de fontes renovables. É dicir, dar un novo impulso ao desenvolvemento destas

fontes empregando para iso a sensibilidade, política e recursos financeiros.

Algunhas das características das enerxías renovables, polas cales deben ser utilizadas, son as

seguintes:

Trátase de enerxías renovables, inesgotables e limpas.

Son recursos distribuídos en amplas zonas do planeta, o que permite unha utilización

descentralizada destes.

Os procesos de conversión son modulares, o cal implica a posibilidade de implantación

de pequenas unidades.

Os procesos de conversión enerxética teñen un reducido impacto ambiental

comparado coas fontes convencionais.

A relativa sinxeleza dos procesos tecnolóxicos permite un desenvolvemento destes cos

conseguintes beneficios asociados (económicos, desenvolvemento industrial propio,

etc.)

En definitiva, as enerxías renovables son aquelas que, aproveitando os recursos naturais do

planeta, constitúen unha fonte inesgotable de fluxo enerxético, renovándose constantemente.

É dicir, son aquelas que nunca se esgotan e que se alimentan das forzas naturais. O home ten á

súa disposición estas enerxías, e é a el a quen lle corresponde aproveitalas e transformalas de

forma útil. Constitúen unha alternativa para reducir as emisións de gases de efecto

invernadoiro e unha das vías para cumprir cos obxectivos do protocolo de Kyoto. Con

tecnoloxías axeitadas, pódese captar o potencial renovable sen perder o nivel de benestar,

sendo máis solidarios coa saúde do ámbito e coas zonas máis pobres do planeta.

As principais fontes de enerxía renovable que se poden aproveitar da natureza son varias;

radiación solar, o vento, as mareas e as ondas, os ríos, a calor do subsolo, e a enerxía

acumulada polos seres vivos (a biomasa). Segundo a fonte e a forma de aproveitala,

distínguense as seguintes enerxías renovables:

Enerxía solar: trátase de captar a enerxía radiante do sol en forma de calor.

Enerxía eólica: converte a enerxía do vento en enerxía eléctrica ou mecánica.

Enerxía hidráulica: consiste en aproveitar a enerxía potencial que contén un curso de

auga e transformala en eléctrica.

Enerxía da biomasa: converte a enerxía química das masas vexetais, obtida pola

fotosíntese, en enerxía calorífera, eléctrica ou mecánica.

Enerxía do mar: trátase de converter a forza do mar en enerxía.

Enerxía xeotérmica: trátase de aproveitar a enerxía calorífera que hai no interior da

terra para obter calor ou electricidade.

Actualmente, estas son as máis importantes e desenvolvidas, aínda que é posible que xurdan

outras novas nun futuro non afastado. Existen, ademais, procesos que mesturan algunhas delas

(eólico-solar) ou úsanas dunha forma complementaria (soar-diesel).

5.2. A biomasa como fonte de enerxía renovable

Este manual céntrase nunha desas fontes de enerxía renovable, a biomasa forestal. Dentro

destas fontes enerxéticas, é unha das que ten máis posibilidades de desenvolvemento e

mellores perspectivas.

Para a maioría da poboación mundial, as formas máis familiares de enerxía renovable son as

que proveñen do sol e do vento. Non obstante, existen outras fontes como a biomasa que

subministran unha alta porcentaxe da enerxía consumida no mundo e teñen potencial para

suplir maiores volumes de enerxía.

A biomasa foi o primeiro combustible empregado polo home e o principal ata a revolución

industrial. Utilizábase para cociñar, quentar o fogar, facer cerámica e, posteriormente, para

producir metais e alimentar as máquinas de vapor. Foron precisamente estes novos usos, que

progresivamente requirían maior cantidade de enerxía nun espazo cada vez máis reducido, os

que fomentaron o uso do carbón como combustible substitutivo, a mediados do século XVIII.

Dende ese momento, empezáronse a utilizar outras fontes enerxéticas máis intensivas (cun

maior poder calirífico), e o uso da biomasa foi baixando ata mínimos históricos, que

coincidiron co uso masivo dos derivados do petróleo e cuns baixos prezos destes produtos.

A pesar diso, a biomasa aínda continúa xogando un papel destacado como fonte enerxética

en diferentes aplicacións industriais e domésticas. Por outro lado, o carácter renovable e non

contaminante que ten e o papel que pode xogar no momento de xerar emprego e activar a

economía dalgunhas zonas rurais, fan que a biomasa sexa considerada unha clara opción de

futuro.

Ao igual que outras fontes de enerxía renovables, caracterízase principalmente polo seu menor

impacto ambiental, o seu carácter de recurso autóctono e a súa sostibilidade baseada en que é

unha fonte inesgotable de subministración enerxética.

O termo biomasa fai referencia ao material vivo presente nun organismo ou organismos,

incluídas tamén as partes de material inerte, é dicir, é toda a materia viva existente nun

momento determinado. Por outra parte, biomasa enerxética alude a todo aquilo que sendo

biomasa é susceptible de ser utilizada con fins enerxéticos.

Como o resto das enerxías renovables (salvo a xeotermia), provén en última instancia da

enerxía solar xa que calquera tipo de biomasa (animal ou vexetal) ten a súa orixe na

fotosíntese, proceso grazas ao cal se producen moléculas de alto contido enerxético, en forma

de enerxía química, cuxo custo de almacenamento é nulo e sen perdas.

Así pois, podemos falar de biomasa vexetal cando se produce como consecuencia directa da

fotosíntese, e de biomasa animal para designar aquela que producen os seres que utilizan na

súa alimentación biomasa vexetal e, finalmente, biomasa fósil (que non se tratase neste

apartado por ser unha fonte de enerxía non- renovable: carbón gas natural, petróleo:

combustibles fósiles).

Por outra parte, hai que dicir que, os animais utilizan só unha parte da biomasa enerxética á

súa disposición, constituíndo o resto un residuo orgánico non utilizado que abrangue tanto

aos residuos de produción e de consumo, dando lugar a un cuarto tipo de biomasa, a biomasa

residual.

A obtención de enerxía a partir da biomasa conséguese de dous modos; indirectamente, a

través da súa transformación en produtos industriais que substitúan a outros, ou directamente,

utilizándoa como combustible. Neste último caso ábrense dúas interesantes posibilidades:

Utilizar residuos como fonte de biomasa. Os distintos tipos de residuos pódense

clasificar segundo o tipo de actividade en: residuos agrarios, industriais e urbanos. O

desenvolvemento desta fonte de enerxía resulta moi interesante xa que ten en conta

aspectos e rendementos económicos, sociais e ambientais.

Los residuos agrarios son una consecuencia del sector primario de la actividad

humana y entre ellos se puede considerar, a su vez, tres grandes grupos:

Residuos agrícolas: fracción de las plantas cultivadas que es preciso separar para

obtener el fruto o para facilitar el cultivo; destacan las pajas de cereales, los

residuos de poda de frutales y viñedo y los tallos de cultivos textiles y de

oleaginosas.

Residuos forestales: constituidos por ramas, cortezas, virutas, serrín, hojas,

tocones y raíces que se originan en la elaboración de madera o en la limpieza de

los montes.

Residuos ganaderos: deyecciones de los animales estabulados en las

explotaciones ganaderas.

En general, los residuos industriales con posible consideración energética son los derivados de

las industrias de conservas vegetales, producción de aceites, vinos y frutos secos.

Finalmente, os residuos urbanos xéranse diariamente en grandes cantidades nos núcleos de

poboación, podendo incluírse dentro de dous grandes grupos:

Residuos sólidos urbanos: materiais xerados nos procesos de consumo humano que

son destinados ao abandono; constitúen a biomasa residual máis aproveitable xa que

está concentrada, é imprescindible a súa recollida e é necesario o seu transporte.

Augas residuais urbanas: líquidos procedentes da actividade humana, cuxa fracción

sólida contén unha apreciable cantidade de biomasa residual; a súa depuración xera

uns lamas que posúen unha alta carga contaminante, que é necesario reducir.

Utilizar os cultivos enerxéticos como fonte de biomasa. Actualmente, só obtéñense

pequenas cantidades de enerxía procedentes desta fonte e por diversos motivos só

poderá alcanzar unha importancia significativa a medio ou longo prazo. Os cultivos

que se poden aproveitar con fins enerxéticos divídense en:

Cultivos tradicionales.

Cultivos poco frecuentes.

Cultivos acuáticos.

Cultivos de plantas productoras de combustibles líquidos.

Gran parte da biomasa, xa sexa recollida directamente ou recuperada dos residuos, non é

adecuada para substituír aos combustibles fósiles, debido á súa baixa densidade física e

enerxética e ao seu alto contido en humidade. Por esta razón, faise necesaria unha

transformación da biomasa en combustibles de maior densidade enerxética e física. Desta

forma, aínda que algúns combustibles poden obterse da biomasa directamente por extracción,

o máis frecuente é sometela a distintos procesos para a súa transformación en combustible.

Estas transformacións poden realizarse a través de procesos termoquímicos de conversión

(combustión, gasificación ou pirólise) ou mediante procesos bioquímicos (fermentación

alcohólica ou dixestión anaerobia) no caso da biomasa con alto grao de humidade. En

resumo, a biomasa pode ter unha aplicación directa como combustible por extracción, ou

elaborándoa a través de procesos termoquímicos (biomasa seca) ou bioquímicos (biomasa

húmida).

Algunha destas formas de aproveitamento véñense xa aplicando en España, con tecnoloxías

nacionais amplamente contrastadas e contribuíndo así de forma apreciable a cubrir a demanda

enerxética. Este é o caso da utilización de certos subprodutos orixinados nas industrias forestais

para cubrir as necesidades enerxéticas do propio proceso ou mediante a súa comercialización

exterior. Outra vertente importante é o seu aproveitamento en usos domésticos.

Os produtos obtidos nestas transformacións denomínanse co termo xenérico de

biocombustibles. Dependendo da súa natureza cabe distinguir entre biocombustibles sólidos,

líquidos e gasosos. Os biocombustibles líquidos utilízanse normalmente no sector do

transporte e adóitanse denominar entón "biocarburantes", mentres que os biocombustibles

sólidos e gasosos se empregan polo xeral na produción de calor e electricidade.

Comunmente adóitase utilizar tamén o termo "biomasa" para denominar aos materiais

biolóxicos sólidos ou semisólidos, incluído os biocombustibles de igual natureza, que se

utilizan para producir enerxía térmica e eléctrica.

5.2.1. Orixe e tipos de biomasa

Tendo en conta a definición da biomasa, esta pódese clasificar, atendendo á súa orixe, en:

Biomasa natural: é a que se produce espontaneamente na natureza, como o material

que se recolle na poda dun bosque.

Biomasa residual seca: componse de residuos derivados da actividade agrícola, forestal

ou alimenticia, como a casca de améndoa, o orujillo, ou as serraduras, e é a que

presenta un maior interese para o aproveitamento industrial.

Biomasa residual húmida: é a que xorde das verteduras biodegradables, como as augas

residuais ou os excrementos do gando.

Cultivos enerxéticos. Son aqueles que utilizan plantas, como o cardo ou o xirasol, para

obter biomasa transformable en combustible. Realízanse co único obxecto do seu

aproveitamento enerxético e caracterízanse por unha gran produción de materia viva

por unidade de tempo.

Excedentes das industrias forestais. Están constituídos polos produtos forestais que non

son empregados polo home.

Táboa 5.1. Clasificación dos biocombustibles en función da súa orixe.

Fonte: Elaboración propia

5.2.2. Caracterización da biomasa

A continuación, vaise ten realizar unha caracterización dos diferentes recursos da biomasa,

utilizables para obter enerxía, poñendo especial énfase na súa xeración.

Os residuos de orixe forestal poden dividirse en residuos de tratamentos selvícolas e residuos

de curta de pés madeirables. Os primeiros proveñen da necesidade de realizar tratamentos

selvícolas para o mantemento e mellora dos montes e masas forestais mediante entresacas,

podas, limpezas de matogueiras, etc. Estes traballos xeran uns residuos (leñas, ramas e

matogueiras) que deben ser retirados do monte, pois son un factor de risco importante para a

propagación de pragas e de incendios forestais. O segundo grupo, os residuos procedentes da

curta de pés madeirables, xérase na limpeza destes, e constitúen preto da terceira parte da

árbore.

Os dous tipos de residuos xéranse por necesidades forestais, non enerxéticas, e son materiais

que non teñen calidade abondo para as distintas aplicacións que non sexan enerxéticas.

Non se catalogan como residuos forestais os combustibles provenientes do aproveitamento

tradicional de masas forestais, que subministran leñas para o consumo doméstico ou de

pequenas industrias, e que son unha boa parte da biomasa hoxe utilizada.

Tabla 5.2. Clasificación da biomasa forestal en función da orixe.

Fonte: Elaboración propia

Pódese dicir que, todas as actividades da industria forestal xeran residuos susceptibles de ser

empregados como combustibles.

Un factor moi importante, relacionado co destino último do residuo (combustible, vertedura

ou materia prima), é a cantidade de residuos xerados por cada industria ou ben a distribución

xeográfica destas. Cando un establecemento xera un gran volume de restos de madeira, ou

diversos establecementos se concentran nunha área determinada, os residuos son recollidos e

aproveitados como materias primas noutras industrias da madeira. No caso contrario, adoitan

ser empregados como combustibles para uso doméstico ou industrial en zonas circundantes.

De todos os procesos do sector da madeira, os máis importantes pola cantidade de residuos

ou subprodutos xerados son:

Serradoiros ou industrias de primeira transformación da madeira: aquí xéranse

serraduras, costeiras, recortes e codias.

Fabricación de produtos elaborados da madeira: os residuos máis usuais son as

serraduras, recortes, po de lixado, centros de desenrolo, chapas de mala calidade, etc.

Fabricación de produtos de cortiza: é, polo xeral, o po de cortiza o único refugallo

importante.

Fabricación de pasta de papel: presentan importantes consumos térmicos, que son

cubertos, en gran parte, a partir de residuos xerados nos propios establecementos.

A partir de todos estes residuos que se xeran nas diversas operacións da cadea da industria da

madeira, poden obterse, mediante diversos tipos de procesos industriais, combustibles

líquidos, sólidos ou gasosos interesantes dende o punto de vista enerxético, industrial e

forestal. Os procesos de transformación enerxética da biomasa pódense dividir en

termoquímicos (descomposición térmica da biomasa) e bioquímicos (debidos ao crecemento

de microorganismos que degradan a materia orgánica).

5.2.3. Caracteristicas enerxéticas da biomasa

En moitas ocasións, a biomasa elimínase por ser molesta para a instalación que a produce ou

porque entorpece os labores agrarios ou gandeiros que a xeran. Cando isto acontece, estase a

desperdiciar unha fonte de enerxía importante, abonda recordar que considerando que, por

termo medio, un quilogramo de biomasa permite obter 3.500 kcal e que un litro de gasolina

ten aproximadamente 10.000 kcal, por cada tres quilogramos que desperdiciamos de biomasa,

desaprovéitase o equivalente a un litro de gasolina.

Habitualmente, o contido enerxético da biomasa mídese en función do poder calirífico do

recurso, aínda que para algúns deles, como é o caso da biomasa residual húmida ou dos

biocarburantes, se determina en función do poder calirífico do produto enerxético obtido no

seu tratamento. A táboa 5.3. recolle o poder calirífico superior e o poder calirífico inferior a

distintos contidos de humidade dalgúns dos recursos de biomasa máis habituais.

Táboa 5.3. Contido enerxético dalgúns recursos englobados baixo o termo biomasa residual

seca.

Fonte: ORTIZ TORRES, L. La biomasa como fuente de energía renovable.

Por outra parte, como non se pode levar a cabo a combustión directa da biomasa residual

húmida, o seu contido enerxético pode determinarse en función do que posúe o biogás

obtido da súa dixestión anaerobia. A cantidade de biogás xerado e o seu contido enerxético

dependen das características do substrato tratado e da tecnoloxía empregada, na táboa 5.4.

móstrase o potencial enerxético medio dalgúns recursos.

Táboa 5.4. Contido enerxético dalgúns recursos englobados baixo o termo biomasa residual

húmida.

Fonte:

ORTIZ TORRES, L. La biomasa como fuente de energía renovable.

Por último mencionar que, os biocarburantes presentan un P.C.I. lixeiramente inferior ao dos

combustibles fósiles tradicionais, aproximadamente o 10%.

Instalacións para o uso da biomasa

Como se viu ata agora, multitude de recursos quedan agrupados baixo o termo xenérico de

"biomasa". Esta enorme variedade unida á capacidade de adaptación das tecnoloxías de

aproveitamento enerxético aos diferentes recursos existentes, causan que, na actualidade,

moitas das actividades industriais poidan satisfacer toda ou parte da súa demanda enerxética

con biomasa.

Non obstante, para poder utilizar esta enerxía renovable é preciso cumprir dúas condicións:

Dispoñer dunha fonte de biomasa próxima a prezos razoables

As empresas que dispoñen nas súas propias instalacións de biomasa residual son as que,

con maior facilidade, poden formularse a posibilidade dun aproveitamento enerxético,

posto que adoitan ser uns recursos con valor de mercado baixo ou moi baixo, podendo

mesmo supoñer que ter que desfacerse destes residuos sexa un custo para a empresa.

As empresas que non dispoñen de biomasa residual propia poden adquirir esta no

mercado. Aínda Que aínda non de todo desenvolvidas, xa existen cadeas de distribución

destes recursos que permiten adquirilos a un custo enormemente competitivo fronte ao

dos combustibles tradicionais.

Ter uns consumos enerxéticos suficientes para que a instalación sexa rendible.

Mentres que para o aproveitamento dalgúns tipos de biomasa na xeración de enerxía

térmica, calquera tamaño de instalación adoita ser rendible, no caso de produción de

enerxía eléctrica ou mecánica son necesarios uns consumos moito máis elevados.

5.3. Aplicación da biomasa

A gran variedade de biomasa existente unida ao desenvolvemento de distintas tecnoloxías de

transformación desta en enerxía (Combustión directa, Pirólise, Gasificación, Fermentación,

etc.) permiten formular unha gran cantidade de posibles. Con biomasa pódese xerar enerxía

térmica (auga ou aire quente, vapor, etc.), enerxía eléctrica e mesmo mecánica mediante o

uso de biocarburantes en motores de combustión interna. As aplicacións máis destacadas

desenvólvense nos seguintes puntos.

5.3.1. Produción de enerxía térmica

O sistema máis estendido para este tipo de aproveitamento está baseado na combustión de

biomasa sólida, aínda que tamén é posible queimar o líquido ou o gas de síntese xerado na

gasificación dun sólido.

Os sistemas de combustión directa, no aproveitamento convencional da biomasa natural e

residual, son aplicados para xerar calor, o cal pode ser utilizado directamente, como por

exemplo, para a cocción de alimentos ou para o secado de produtos agrícolas. Ademais, este

pódese aproveitar na produción de vapor para procesos industriais e electricidade.

Os procesos tradicionais deste tipo, xeralmente, son moi ineficientes porque moita da enerxía

liberada se desperdicia e poden causar contaminación cando non se realizan baixo condicións

controladas.

5.3.2. Produción de enerxía eléctrica

É obtida minoritariamente a partir de biomasa residual (restos de curtas e podas) e

principalmente a partir de cultivos enerxéticos leñosos, de crecemento rápido (Chopo,

Salgueiro, Eucalipto, Acacia, Coníferas, Acacia, Plátano, etc.).

En función do tipo e cantidade de biomasa dispoñible varía a tecnoloxía máis axeitada a

empregar para este fin:

Ciclo de vapor: está baseado na combustión de biomasa, a partir da cal se xera vapor

que é posteriormente expandido nunha turbina de vapor.

Turbina de gas: utiliza gas de síntese procedente da gasificación dun recurso sólido. Se

os gases de escape da turbina se aproveitan nun ciclo de vapor fálase dun "ciclo

combinado".

Motor alternativo: utiliza gas de síntese procedente da gasificación dun recurso sólido

ou biogás procedente dunha dixestión anaerobia.

5.3.3. Coxeración

Cando unha entidade presenta consumos térmicos e eléctricos importantes pódese formular a

instalación dun sistema de coxeración, mediante o cal se produce de forma conxunta enerxía

térmica e eléctrica, o cal resulta considerablemente máis eficiente que os dous sistemas

separados. Utilízase con frecuencia en industrias que requiren das dúas formas de enerxía. Esta

tecnoloxía presenta como gran vantaxe a consecución de rendementos superiores aos sistemas

de produción de enerxía térmica ou eléctrica por separado.

Figura 5.1. Esquema do proceso de coxeración.

Fonte: Guía de energías renovables aplicadas a las pymes. CEPYME Aragón.

O principio de funcionamento da coxeración baséase no aproveitamento das calores residuais

dos sistemas de produción de electricidade. As vantaxes da coxeración fronte a outros tipos de

xeración de enerxía son as seguintes:

Alta eficacia, o que significa menor consumo de combustible e menores emisións de

CO2 ou doutros gases.

Significa menos perdas na rede eléctrica, debido a que as instalacións adoitan estar

máis preto do punto de consumo, facilitando así unha xeración máis distribuída.

Maior competencia entre produtores de electricidade, debido a que a tecnoloxía da

coxeración permite que entren no mercado novos competidores.

Oportunidades de creación de novas empresas. Fundamentalmente PEME, empresas

en colaboración e outras fórmulas de cooperación entre partes interesadas (da

industria, a electricidade, a tecnoloxía).

5.3.4. Produción de enerxía mecánica

Os biocarburantes poden ser empregados nos motores alternativos de automóbiles, camións,

autobuses, etc., substituíndo total ou parcialmente aos combustibles fósiles. Normalmente

utilízanse nos motores de gasolina.

Estes tipos de combustibles aplícanse nos motores actuais sen ter que realizar neles demasiadas

modificacións, xa que teñen propiedades similares aos combustibles fósiles.

5.4. Beneficios do uso enerxético da biomasa

O emprego enerxético da biomasa presenta numerosas beneficios, non só para o propietario

da instalación de aproveitamento, senón que tamén para o conxunto da sociedade.

No primeiro dos casos, as vantaxes mencionadas son fundamentalmente económicas xa que se

diminúe a factura enerxética ao reducir a cantidade de combustible que se debe adquirir do

exterior.

No segundo dos casos, o consumo da biomasa presenta, ao igual que acontece con outras

enerxías renovables, numerosas vantaxes ambientais e socioeconómicas.

5.4.1. Beneficios ambientais

O aproveitamento da biomasa como fonte de enerxía ofrece un amplo rango de beneficios

ambientais, como son:

Reducir a emisión de gases efecto invernadoiro

A produción de enerxía obtida a partir de materiais de orixe fósil na súa maior parte, está

asociada á liberación dunha gran cantidade de emisións, cuxa acción ten múltiples e

importantes efectos negativos sobre os ecosistemas e para os que, como acontece co CO2

e os residuos das centrais nucleares, non existen solucións para o seu tratamento e

eliminación. É por isto, que unha maior implantación das enerxías renovables se presenta

como un elemento imprescindible para conseguir a independencia dos combustibles

tradicionais e evitar así os tan indesexables efectos insostibles que producen sobre o

medioambiente.

A biomasa, como medio para a xeración de enerxía, xoga aquí un papel moi importante

xa que pode intervir directamente non só no control, senón tamén na diminución da

cantidade de CO2 liberado á atmosfera, sendo o sumidoiro sobre o que o home pode

actuar con maior facilidade.

As plantas verdes, mediante o proceso fotosintético utilizan o CO2 atmosférico para a

produción dos seus propios tecidos, polo que o devandito CO2 queda temporalmente

fixado (efecto sumidoiro). Posteriormente este CO2 devólvese á atmosfera como produto

da respiración vexetal e a descomposición das partes mortas das plantas. Por iso, a

diferenza dos combustibles fósiles a biomasa é un recurso renovable que presenta un

balance de CO2 nulo, o que constitúe un dos puntos fortes para a súa utilización.

Evitar a chuvia ácida

A biomasa ten contidos en xofre practicamente nulos, xeralmente inferiores ao

0,1%. Por este motivo, as emisións de dióxido de xofre, que xunto coas de óxidos de

nitróxeno son as causantes da chuvia ácida, son mínimas nos procesos de transformación

de biomasa forestal en enerxía.

Previr os incendios forestais

No sur de Europa, os incendios forestais ameazan gravemente a sostibilidade dos bosques.

Durante o ano 2005 só en Portugal arderon preto de 250.000 ten e no conxunto dos

países do sur de Europa 500.000 hai.

O progresivo abandono das actividades agrosilvopastorales que se produciu na última

metade do século XX debido ao éxodo rural provocou un incremento da biomasa nos

ecosistemas que os fai doadamente combustibles. Parte desta biomasa pódese utilizar para

a xeración de enerxía, reducindo o risco de incendios forestais.

Controlar as pragas

O abandono de residuos forestais no monte pode favorecer a aparición de pragas que

verían limitada a súa actividade co aproveitamento enerxético destes.

Eludir a erosión e a deforestación

O aproveitamento de biomasa sen explotar e o establecemento de plantacións e cultivos

enerxéticos poden paliar o problema da desertización que se está a producir no sur de

Europa. En particular, os cultivos perennes, poden axudar a previr problemas de erosión

ao reducir o impacto da chuvia e o transporte de sedimentos. Por outro lado, as terras

deforestadas pódense rehabilitar como plantacións bioenerxéticas.

Protexer os hábitats silvestres

Os cultivos enerxéticos poden ser hábitat de todo tipo de vida silvestre, potenciando a

capacidade de refuxio para distintas especies e servindo de complemento como elemento

diversificador do hábitat para outros tipos de ecosistemas.

5.5.2. Beneficios económicos

Entre os seus beneficios económicos encóntrase:

Diversificación económica

O emprego da biomasa como enerxía renovable formúlase como unha alternativa á

utilización dos combustibles tradicionais, o que se traduce nunha redución da dependencia

enerxética doutros países, incremento da sostibilidade e a estimulación do crecemento e o

emprego. Así mesmo, podería producirse unha presión á baixa no prezo do petróleo

como consecuencia da menor demanda de cru.

Modernización do tecido industrial

As aplicacións enerxéticas de biomasa van asociadas a unha inevitable modernización do

tecido industrial, que se desenvolve tanto para dar servizo á crecente demanda de novos

produtos, coma para adaptarse ás novas tecnoloxías de aproveitamento deste recurso. Un

exemplo significativo é o investimento en instalacións pre-existentes para convertelas en

instalacións de co-combustión, nas que a maior parte dos equipos utilizados forman parte

da instalación convencional, limitando o investimento.

Contribución ao desenvolvemento rexional

A incorporación de axudas á selvicultura no Desenvolvemento Rural convértese nun

instrumento clave para a mellora dos montes e a revitalización do sector forestal. A

reforma da Política Agraria Común de 2003 achandou o camiño para aqueles agricultores

que queiran producir máis cultivos enerxéticos, incluídos o monte baixo de ciclo curto e

outros cultivos perennes.

5.4.3. Beneficios socias

O consumo de biomasa forestal xera emprego, multiplicando por tres os creados polas

enerxías tradicionais. Deste xeito, os cultivos enerxéticos forestais, de quendas curtas e alta

densidade, ademais de proporcionar enerxía renovable, crean emprego directo, sobre todo en

áreas rurais, e son unha alternativa á selvicultura e á agricultura tradicional.

Tamén hai que sinalar o amplo abano profesional que intervén no sector, destacando as

seguintes áreas:

Investigación e desenvolvemento.

Construción de plantas e montaxe de equipos.

Funcionamento de plantas.

Recollida e transporte da biomasa.

5.5. Problemas que pode formular o uso da biomasa forestal

A utilización enerxética da biomasa pode presentar, debido ás súas características, pequenos

inconvenientes con relación aos combustibles fósiles:

Os rendementos das caldeiras de biomasa son algo inferiores aos das que usan un

combustible fósil líquido ou gasoso.

A biomasa posúe menor densidade enerxética, ou o que é o mesmo, para conseguir a

mesma cantidade de enerxía é necesario utilizar máis cantidade de recurso. Isto fai que

os sistemas de almacenamento sexan, en xeral, maiores.

Os sistemas de alimentación de combustible e eliminación de cinzas son máis

complexos e requiren uns maiores custos de operación e mantemento (respecto ás que

usan un combustible fósil líquido ou gasoso). Non obstante, cada vez existen no

mercado sistemas máis automatizados que van minimizando este inconveniente.

As canles de distribución da biomasa non están tan desenvolvidas como os dos

combustibles fósiles (só aplicable no caso de que os recursos non sexan propios).

Moitos destes recursos teñen elevados contidos de humidade, o que fai que en

determinadas aplicacións pode ser necesario un proceso previo ao secado.

6

PROCESOS E TECNOLOXÍAS PARA A

TRANSFORMACIÓN DA BIOMASA

(SISTEMAS DE APROVEITAMENTO ENERXÉTICO)

6.1. Introducción 6.2. Procesos de transformación física

6.2.1. Quebrado 6.2.2. Empacado 6.2.3. Secado 6.2.4. Moenda 6.2.5. Tamizado 6.2.6. Densificado

6.3. Procesos de conversión 6.3.1. Procesos termoquímicos

6.3.1.1. Combustión 6.3.1.2. Gasificación 6.3.1.3. Pirólise

6.3.2. Procesos bioquímicos 6.3.2.1. Dixestión anaeróbia 6.3.2.2. Fermentación alcohólica 6.3.2.3. Productos obtidos: os biocombustibles

6.3.3. Transesterificación

6.1. Introducción

Unha vez enumeradas as formas e fontes de biomasa dun xeito xenérico, así como os

diferentes tipos de produtos obtibles a partir desta, a partir deste momento centrarémonos

no estudo do aproveitamento enerxético da fitomasa lignocelulosica da que se obteñen as

"enerxías xilogeneradas".

Os residuos lignocelulósicos de orixe forestal e industrial representan un importante

potencial dende o punto de vista cuantitativo como substitutivos de combustibles

convencionais de orixe fósil. Trátase de biomasa enerxética catalogada como enerxía

renovable e limpa. Por outra parte, existen no mercado mundial infinidade de equipos e

sistemas de conversión enerxética mediante combustión, gasificación, pirólise, liquefacción,

etc., que posibilitan a xeración tanto de enerxía térmica e eléctrica así coma de produtos de

alto valor engadido como o carbón vexetal e os líquidos piroleñosos.

Non obstante, os elevados custos de obtención, manexo, transporte, acondicionamento,

almacenaxe, etc., así como os problemas técnicos orixinados pola propia natureza da

biomasa lignocelulosica como son o elevado grao de humidade, heteroxeneidade, baixa

densidade, forma e tamaño das pezas, limitan cando non imposibilitan técnica e/ou

economicamente a xeneralización no uso destas inmensas cantidades de subprodutos.

Por estes motivos é fundamental o coñecemento das técnicas e sistemas que permiten

converter o "lixo forestal" en combustibles de certa calidade que poidan ser competitivos

tanto técnica coma economicamente cos combustibles convencionais. A eficiencia e eficacia

destes sistemas e a optimación do custo das técnicas de transformación física como o

secado, a redución granulométrica e a densificación son, sen dúbida, os aspectos básicos

para que sexa posible o seu aproveitamento enerxético de forma xeneralizada.

6.2. Procesos de transformación física da biomasa

Na utilización da biomasa residual forestal, xeralmente é necesario realizar unha serie de

operacións previas de transformación física e acondicionamento. Estas operacións fan

posible a obtención de produtos de maior valor engadido, o que posibilita a ampliación do

seu mercado e o seu consumo. Non obstante, para que este acondicionamento previo sexa

viable, é necesario que o incremento de valor do produto final compense os gastos de

transformación do material; desta forma, en función do tipo de aplicación á que se destina,

será necesario aplicar distintas etapas de transformación e acondicionado. As principais

etapas de transformación realizables para o tratamento da biomasa residual son:

Quebrado.

Empacado.

Secado.

Moenda.

Tamizado.

Densificación.

Antes de realizar as operacións indicadas é necesario levar a cabo a recolección da biomasa.

Para a recolección e amoreado dos residuos forestais adoitan empregarse dende sistemas de

tracción animal ou manuais ata equipos especiais con pinzas, poutas, plumas, etc., que van

cargando e concentrando os produtos inicialmente esparexidos e diseminados pola

superficie do monte, onde foron xerados como residuo dos labores selvícolas (podas,

clareos, claras, huroneos, entresacas, etc.) ou como refugallo dos labores de extracción de

madeira comercial (puntais, copas, ramas, cachopas, etc.). Para posteriormente ser obxecto

das diferentas transformacións físicas que a continuación se pasan a explicar.

6.2.1. Quebrado

O quebrado da biomasa é un proceso mecánico mediante o que se consegue unha primeira

etapa de redución granulométrica, que permite obter estelas (chips) cun tamaño máximo de

partícula que posibilita o manexo, almacenaxe, carga e transporte dos residuos dunha

forma tecnicamente viable xa que, doutra forma, estes produtos residuais serían

inmanexables utilizando métodos convencionais.

6.2.2. Empacado

Este proceso consiste no empacado dos residuos forestais en fardos compactos parecidos aos

que se producen coa palla dos cereais nas explotacións agrícolas. Este aplícase para facilitar

o transporte cando as distancias de saca a planta son moi grandes.

6.2.3. Secado

Normalmente, a biomasa residual forestal presenta un elevado contido en humidade, o que

formula unha serie de problemas noutras etapas da súa utilización con fins enerxéticos. Por

este motivo é necesario reducir o contido de humidade ata valores razoables (20-30%-30).

Para realizar o secado utilízanse fundamentalmente dous métodos: Secado natural e secado

forzado.

Secado natural

O secado natural baséase en aproveitar as condicións ambientais favorables, naquelas zonas

onde as condicións climáticas o permitan, para facilitar a deshidratación dos residuos e

obter uns niveis de humidade que posibiliten un manexo económico e que faciliten as

seguintes fases de transformación a realizar, ou ben permitan obter uns rendementos

aceptables nos procesos de conversión enerxética aos que sexan destinados os residuos.

Existen dúas posibilidades, realizar o secado directamente no monte segundo se vaia

xerando, ou ben realizar o secado despois de convertelos en estelas.

Secado forzado

Nas ocasións onde a fitomasa residual presenta uns valores elevados de humidade (>50%)

faise imposible reducir a humidade do combustible residual mediante técnicas de secado

natural, polo que se recorre ao secado forzado, utilizando equipos que, mediante a achega

de fluxo térmico, permitan a deshidratación dos residuos ata os valores desexados.

6.2.4. Moenda

Este mecanismo é unha práctica recomendable para obter combustibles de maior calidade e

imprescindible cando se pretende utilizar estes produtos en equipos de conversión

enerxética deseñados para manexar produtos máis finos que as estelas. Tamén é necesario

cando tratamos de fabricar combustibles densificados como as briquetas e os pellets.

A moenda consiste na redución dos residuos ata transformalos en po.

6.2.5. Tamizado

Consiste na clasificación por tamaños das partículas, para detectar as partículas con fraccións

granulométricas non aptas para os procesos. Estas partículas serán moídas novamente.

6.2.6. Densificación

A baixa densidade aparente que ten a biomasa forestal fai que o transporte e o

almacenamento sexan difíciles e moi custosos e que o seu emprego enerxético necesite

grandes espazos de almacenamento.

É necesario polo tanto conseguir produtos máis compactos e doadamente utilizables, que se

poden obter a través de procesos mecánicos de densificación, que consisten na

compactación de serraduras de biomasa lignocelulosica de orixe forestal, previamente

moída, pola aplicación de presión e temperatura sen adición de substancias aglomerantes (a

lignina da biomasa é un aglomerante natural) para obter produtos combustibles

densificados utilizables como substitutivos enerxéticos. Os dous produtos resultantes de

compactar a biomasa son os pellets e as briquetas.

6.3. Procesos de conversión enerxética da biomasa

Cando se desexa xerar enerxía con biomasa pódese optar por diferentes sistemas

tecnolóxicos. A elección entre un ou outro depende das características do recurso, da

cantidade do recurso e do tipo de demanda enerxética requirida.

No esquema da figura móstranse os procesos máis relevantes para a conversión enerxética

da biomasa, as materias primas máis importantes utilizadas en cada proceso e as súas

aplicacións.

Figura 6.1. Procesos de transformación da biomasa.

Fonte: Juan E. Carrasco. Estado actual de la biomasa como fuente de energía. CIEMAT.

Como pode observarse na devandita figura, existen tres procesos básicos mediante os que a

biomasa pode transformarse en calor e electricidade: combustión, gasificación, pirólise.

Estes procesos son denominados xenericamente como procesos termoquímicos, implican

unha descomposición térmica dos compoñentes da biomasa, con oxidación destes e

liberación asociada de enerxía en forma de calor, no caso da combustión; ou a obtención

de combustibles intermedios, como acontece na gasificación e na pirólise.

A produción de biocombustibles líquidos para o transporte (biocarburantes) está asociada a

procesos biolóxicos (fermentación alcohólica) e químicos (transesterificación), utilizándose

materias primas agrícolas de tipo azucrado ou amiláceo no caso do bioetanol, e oleaxinoso,

para a produción de biodiésel. Ademais, a gasificación da biomasa, a través da produción

de hidróxeno e metanol, ofrece alternativas, aínda que a longo prazo, dentro desta

aplicación. Así mesmo, a biomasa lignocelulósica pode transformarse en bioetanol mediante

hidrólise ácida ou enzimática dos seus compoñentes (celulosa e hemicelulosa) e posterior

fermentación dos azucres resultantes.

Todas as tecnoloxías mencionadas para a conversión enerxética da biomasa están a ser

utilizadas a escala comercial, agás a transformación a etanol dos materiais lignocelulósicos.

A continuación preséntanse os procesos de conversión de biomasa máis relevantes, os cales

se poden clasificar en dúas categorías:

Procesos termoquímicos.

Procesos bioquímicos.

6.3.1. Procesos termoquímicos

Os procesos termoquímicos de conversión da biomasa en enerxía ou combustibles son

aqueles nos que se encontran implicadas reaccións químicas irreversibles (ben sexa pola

achega de enerxía dende o exterior ou por que o sistema xera enerxía que ha de liberar), a

altas temperaturas e en condicións variables de oxidación. Esta tecnoloxía utilízase nos casos

en que a biomasa, polo seu estado basicamente sólido e seco, permite a súa transformación

en enerxía a altas velocidades de reacción. Nestes procesos obtéñense conversións elevadas

de materia prima e ademais pódense dirixir cara aos produtos máis convenientes.

Dependendo das condicións nas que teñan lugar as transformacións termoquímicas se

obtendran en maior ou menor proporción unha serie de produtos gasosos, líquidos ou

sólidos.

Figura 6.2. Procesos termoquímicos de conversión.

Fonte: ORTIZ TORRES, L. L biomasa como fuente de energía renovable.

Neste aspecto, se o quentamento da biomasa se leva a cabo mediante combustión (cun

exceso de aire), obtense como produto final calor, podendo utilizarse este, ben para a

produción de vapor que mova unha turbina (xeración de electricidade) ou ben

directamente noutros procesos.

Se a combustión da biomasa non é completa, o proceso denomínase gasificación. Este

proceso pódese levar a cabo con osíxeno, o que permite obter gas de síntese, combustible

de grande interese actual, pola posibilidade da súa transformación en metanol, ou ben con

aire, producindo o denominado gas pobre.

O terceiro gran grupo de procesos termoquímicos pódese englobar dentro da

denominación de pirólise, consiste no quentamento da biomasa en ausencia total de aire.

Por esta vía obtéñense combustibles gasosos, líquidos ou sólidos, en función da composición

da biomasa e das condicións de operación.

Ao longo deste manual realizarase un seguimento de todos e cada un dos procesos citados.

6.3.1.1. Combustión

Defínese como a reacción química mediante a cal se combinan o osíxeno do aire cos

elementos oxidables que contén a biomasa, orixinándose no proceso un desprendemento

de calor. É a forma máis antiga e máis común, ata hoxe, para extraer a enerxía da biomasa.

Os sistemas de combustión directa son aplicados para xerar calor, o cal pode ser utilizado

directamente, como por exemplo, para a cocción de alimentos ou para o secado de

produtos agrícolas. Ademais, este pódese aproveitar na produción de vapor para procesos

industriais e electricidade.

As tecnoloxías de combustión directa van dende sistemas simples, como estufas, fornos e

caldeiras, ata outros máis avanzados como a combustión de leito fluidizado. En xeral unha

planta de combustión da biomasa forestal consta dos seguintes sistemas:

Almacenamento de combustible

Transporte e dosificación do combustible ao equipo de combustión

Equipos e cámara de combustión

Caldeira (vapor, auga quente, aceite térmico)

Recuperadores auxiliares de calor

Depuración de gases

Extracción de cinzas

Figura 6.3. Proceso de combustión.

Fonte: ORTIZ TORRES, L. L biomasa como fuente de energía renovable.

Como criterio xeral, pódese indicar que é conveniente que o material sufra o proceso de

elaboración máis sinxelo posible, evitando secados forzados da biomasa, moenda, etc.,

sempre e cando o resultado final sexa o admisible polos equipos. Como tratamento de

maior grao de elaboración e con maior valor engadido, destacan os produtos compactados

na súa última fase de elaboración: os pellets e as briquetas.

As tecnoloxías existentes para a incineración da biomasa forestal, teñen características

especificas respecto aos sistemas convencionais de combustión. En calquera caso se pode

afirmar que estas tecnoloxías non son excluíntes aos combustibles convencionais, e derivan

dos métodos que se aplican á combustión do carbón.

As tecnoloxías para o queimado e a recuperación enerxética da biomasa forestal pódense

agrupar en dous grandes grupos:

Combustión en caldeira de grella.

Combustión en leito fluído.

En función das características do recurso e da demanda enerxética é máis idóneo un ou

outro.

Combustión en caldeira de grella.

O principio de funcionamento baséase no avance da fitomasa mediante o arrastre de uns

elementos provistos de movemento relativo entre si. Estes elementos sosteñen o

combustible, insuflándose entre estes o aire necesario para a combustión. Segundo van

avanzando os residuos vaise completando a combustión destes, de forma que á saída o

contido dos materiais que non se queimaron é baixo.

O material de combustión no seu avance pola grella, pasa por tres etapas consecutivas de

proceso. Na primeira delas prodúcese un secado, evaporándose a auga contida no material.

A combustión principal ten lugar na segunda fase. A última fase tan só serve para completar

a combustión naquelas fraccións de maior temperatura de ignición. Os gases desprendidos

da combustión envólvense nunha corrente de aire ao abandonar as grellas.

As grellas das caldeiras de biomasa poden ser fixas, móbiles ou sistemas mixtos. No caso de

ser fixas, adoitan estar dispostas en forma inclinada e ser vibratorias, co fin de facilitar a

distribución do combustible e favorecer a evacuación das cinzas ao recipiente de recollida

de cinzas. En termos xerais, pódense distinguir catro tipos de grellas:

De barras lonxitudinais.

De barras transversais.

De rolos.

De alimentación invertida.

A combustión en grella é o proceso tradicional de combustión e presenta como principais

vantaxes:

É suficientemente coñecido no mercado, habendo abundantes fabricantes que

ofertan moi diferentes equipos a prezos competitivos.

En caso de reparacións estas son máis doadas de realizar.

Non obstante, a combustión clásica controla mal as emisións, podendo provocar problemas

ambientais por emisión de partículas sólidas ou de gases contaminantes. Ademais, o

rendemento enerxético pode ser menor do esperado se non se controla ben a alimentación

do aire secundario, é dicir, o aire que se mestura á altura da chama e que queima os gases

combustibles desta.

Os gases quentes da combustión fanse pasar a través da sección de convención da caldeira,

xeralmente situada na parte superior da grella, onde ceden a calor á auga de circulación e se

produce o vapor que alimenta a turbina.

O sistema máis estendido de alimentación da biomasa, son parafusos cuxa velocidade

regula o fluxo de combustible. Así mesmo, outro sistema moi difundido é o de válvulas

alveolares que son utilizadas para lograr un fluxo máis homoxéneo do combustible,

evitando atoamento á entrada da caldeira, así como a posible revocadura das chamas.

Cando o biocombustible son partículas de pequeno tamaño, como o caso de serraduras ou

estelas, o sistema máis común de alimentación é por transporte pneumático combinado cun

sistema de válvula alveolar que descarga sobre un parafuso. Dada a alta reactividade da

biomasa, nestes casos a combustión das partículas é tan rápida que adoita acontecer estando

estas en suspensión, polo que a superficie da grella necesaria é moi pequena.

Combustión en leito fluído

A combustión en leito fluidizado consiste en desenvolver a combustión no seo dunha masa

de suspensión de: partículas de combustible, cincentas e, ás veces, un inerte, os cales son

fluidizados por unha corrente de aire de combustión ascensional.

Soamente entre un 2 e 3% do leito é carbonoso; o resto está composto de material inerte

(area). Este material inerte proporciona un grande almacén de calor no fogar, amortecendo

o efecto das posibles flutuacións no poder calirífico do combustible, debidas ás variacións

de humidade ou composición do combustible, na xeración de vapor.

As emisións de SO2 producidas pola combustión de biomasa e residuos son xeralmente moi

baixas, pero cando o contido de xofre do combustible é elevado, pódese engadir calcaria

ao leito fluído para lograr un alto grao de retención de xofre neste.

Cando a velocidade do aire é baixa, este pasará a través da masa de partículas sen dar lugar

a ningunha distorsión nestas. Se se aumenta a velocidade do aire, chegará un momento en

que a forza impulsora do aire sexa próxima á forza da gravidade que mantén xuntas ás

partículas no fondo do cilindro, momento no que comezan a moverse estas e se observa un

aumento da porosidade no leito. Ao aumentar aínda máis a velocidade do aire, chega un

momento no que as partículas individuais se ven forzadas a un movemento cara a arriba,

véndose suspendida na corrente de aire e orixinando o denominado "leito suspendido". Un

aumento da velocidade do aire orixinará unha expansión do leito, e permitirá o

movemento das partículas no seu interior, dando lugar á fluidización.

O tipo de leito fluído burbullante ou circulante seleccionado depende do poder calirífico do

combustible (bio-fuel) segundo se queima e do tamaño da instalación. Existe dous tipos de

combustores de leito fluidizado, atendendo ao grao de fluidización do leito e, polo tanto, á

velocidade de fluidización:

Burbullante

Opera con baixas velocidades do aire de fluidización e caracterízase por permanecer

no leito a maior parte dos sólidos e soamente unha parte, normalmente inferior ao

10%, pasan ao ciclón. Este tipo de fluidización denomínase "en fase densa",

caracterizándose pola superficie libre do leito que permanece definida.

Circulante

Con velocidades moi elevadas do aire de fluidización prodúcese o arrastre de gran

cantidade de sólidos do leito, podendo reciclarse unha gran parte destes mediante

un ciclón ou multiciclón, dando lugar ao denominado "leito fluidizado circulante".

Dende o punto de vista da presión de operación do combustor, poden facerse dúas

divisións: leitos fluidizados atmosféricos, que operan á presión atmosférica, e leitos

fluidizados a presión (5-20 Kg/cm2). A combustión en leito fluidizado a presión

aínda que é máis complexa de operar ofrece a posibilidade de utilizar turbinas de

gas na xeración de electricidade, empregando ciclos combinados gas-vapor cun alto

rendemento global.

A combustión fluidizada a presión só é aconsellable para altas capacidades de

produción térmica (superiores a 200 MW), xa que leva consigo no seu deseño unha

considerable redución do tamaño do combustor.

Neste caso, disponse dunha corrente de aire que impulsa area e mantena flotando

no forno formando un leito. O combustible introdúcese no interior deste leito, onde

se mantén a suspensión. A temperatura existente neste, da orde de 850°C, provoca a

súa combustión inmediata. Prodúcese unha repartición de aire uniforme, o que

impide unha atmosfera redutora, minimizando o rozamento mecánico, así como a

formación de depósitos. Hoxe en día existen diferentes tipos de leitos fluidizados,

con aplicación a combustibles convencionais.

Os leitos fluidizados diferéncianse entre si basicamente segundo a velocidade do aire nestes.

Segundo se incrementa a velocidade do aire os leitos pasan de fixo a burbullante,

turbulento ou circulante.

A combustión en leito fluído é unha tecnoloxía que permite unha utilización máis eficiente e

limpa da biomasa nas centrais térmicas.

6.3.1.2. GASIFICACIÓN

É un proceso no que se converte, mediante oxidación parcial a temperatura elevada, unha

materia prima (xeralmente sólida) nun gas cun moderado poder calirífico. Normalmente,

trabállase a uns 25-30% do osíxeno necesario para a oxidación completa. Esta característica

distingue a gasificación doutros procesos termoquímicos como a combustión (oxidación

completa, xeralmente con exceso de osíxeno) e a pirólise (descomposición térmica en

ausencia de osíxeno).

Figura 6.4. Proceso de gasificación.

Fonte: ORTIZ TORRES, L. L biomasa como fuente de energía renovable.

Na gasificación, a enerxía química contida no sólido convértese en enerxía química contida

nun gas. Este gas podémolo utilizar de forma moito máis flexible, como materia prima. As

cinzas resultantes no proceso poden ser consideradas como un residuo ou como

fertilizantes.

O produto fundamental que se obtén neste proceso chámase gas de gasóxeno ou gas pobre

debido ao seu reducido poder calirífico. É un gas combustible de baixo a medio valor

calirífico H (1-8 %), CO (16-22%-22), CO2 (9-15%-15), CH4 (2-6%-6), N2 (44-52%-52), e

igualmente incorpora certos produtos como alcatráns e cinza, transportándose en diferentes

cantidades de acordo co tipo de reactor e a materia prima.

Comparada con outros sistemas de combustión, a gasificación é unha tecnoloxía de maior

eficiencia e menor impacto ambiental, cando se trata de producir electricidade a baixo custo

a partir de materiais sólidos. A maior eficiencia na produción de electricidade repercute na

diminución dos custos de operación e menor produción de dióxido de carbono.

Dependendo do medio gasificante utilizado neste proceso de gasificación podemos

distinguir:

Gasificación con aire.

Gasificación con osíxeno.

Gasificación con hidróxeno.

Gasificación utilizando catalizadores.

Figura 6.5. Productos obtenidos en la gasificación.

Fonte: Juan E. Carrasco. Estado actual de la biomasa como fuente de energía. CIEMAT.

Gasificación con aire

O proceso de gasificación con aire é o que presenta un maior interese económico e social.

Neste proceso, o osíxeno do aire queima parcialmente o residuo carbonoso procedente da

pirólise (proceso simultáneo ao de gasificación) e xérase a calor necesaria para o proceso.

Ao non necesitar fonte de calor externa, este proceso permite, cun baixo custo, o

aproveitamento local, en diversos pobos, granxas, bisbarras ou cooperativas, de diferentes

residuos agrícolas e forestais mediante a súa conversión termoquímica en gases combustibles

de baixo contido enerxético.

O aire introdúcese principalmente para achega de calor mediante a combustión de parte do

residuo carbonoso. Obtense un gas combustible de baixo contido enerxético (menos de 6

MJ/Nm3). Este gas pode empregarse como combustible en queimadores de caldeiras ou

turbinas de gas, ou en aparatos de combustión interna.

Existen varios sistemas e procesos de gasificación con aire en desenvolvemento ou xa

dispoñibles comercialmente, que aproveitan os máis variados tipos de biomasa en función

do país onde se implantou. Por outra parte, as tecnoloxías de gasificación e purificación de

gases son moi diversas dependendo fundamentalmente da aplicación posterior do gas.

Gasificación con osíxeno ou vapor de auga

Prodúcese un gas de medio contido enerxético (10-20 MJ/Nm3). Ten as mesmas aplicacións

que o gas de baixo contido enerxético, sendo de maior calidade, ao non estar diluído con

nitróxeno. Así mesmo, este proceso pódese utilizar para obter gas de síntese para metanol.

Na gasificación con vapor de auga os reactores que se están a desenvolver son os de leito

fluidizado.

O leito fluidizado é o máis apropiado para a gasificación da biomasa con aire ou vapor de

auga. Non obstante, non se poden utilizar con todos os tipos de residuos forestais, xa que o

tamaño e a forma poden limitar o seu uso.

Gasificación con hidróxeno

Prodúcese un gas de alto contido enerxético (máis de 30 MJ/Nm3), que, por ter alta

porcentaxe en metano e olefinas, pode utilizarse como substituto do gas natural.

Gasificación utilizando catalizadores

A gasificación catalítica recibiu nos últimos anos unha atención crecente. O obxectivo é

producir un gas de composición específica para procesos de gases lixeiros a baixas

temperaturas, xeralmente mediante gasificación con vapor.

Os catalizadores podémolos clasificar en primarios se aumentan a velocidade de gasificación

ou secundarios se afectan á composición do produto.

6.3.1.3. Pirólise

Dunha forma xeral enténdese por pirólise dunha biomasa lignocelulosica, ao proceso no cal

a biomasa sofre unha descomposición debida á calor, en ausencia de osíxeno ou de

calquera outro tipo de reactante.

Trátase dunha combustión incompleta a alta temperatura (500ºC) da biomasa en

condicións anaerobias. Utilízase dende hai moito tempo para producir carbón vexetal.

A pirólise é un proceso similar ao da gasificación, polo cal se realiza unha oxidación parcial

e controlada da biomasa, para obter como produto unha combinación variable de

combustibles sólidos (carbón vexetal), líquidos (efluentes piroleñosos) e gasosos (gas pobre).

Xeralmente o produto principal da pirólise é o carbón vexetal, considerándose aos líquidos

e gases como subprodutos do proceso:

Gases: A súa composición é: CO, H2, CH4, C02 e pequenas cantidades de hidrocarburos

lixeiros como o etileno, acetileno, etano, etc. A composición destes gases depende

principalmente do tipo de residuo empregado, do reactor elixido para o seu procesamento

e das condicións de operación ás que se realice a pirólise.

Os gases de pirólise poden ser empregados como combustible ou como gas de síntese,

dependendo da súa composición e do uso local que se desexe facer.

Líquidos: O liquido formado na pirólise é un produto cunha complexa composición

química: acético, cetonas, cresois, etc. Estes son vapores alcatranados que, á temperatura de

pirólise, son gases pero que condensan para formar unhas finas gotas alcatranadas.

Durante o proceso conxunto de pirólise-gasificación, estes líquidos son arrastrados polos

gases de saída aos que confire un carácter corrosivo, tendo que ser purificados para a súa

posterior aplicación.

Sólidos: O produto sólido é un residuo carbonoso chamado semicoque (char) que adoita

ser empregado como combustible ou para a obtención de carbón activo.

A composición e cantidade dos produtos obtidos no proceso de pirólise poden verse

condicionados polo tipo de reactor empregado, temperatura, tempo de residencia do

sólido e velocidade de quentamento.

Figura 6.6. Esquema do proceso da pirólise.

Fonte: Juan E. Carrasco. Estado actual de la biomasa como fuente de energía. CIEMAT.

A descomposición térmica prodúcese a través dunha complexa serie de reaccións químicas,

ademais de procesos de transferencia de masa e calor, o que fai difícil predicir o transcurso

do proceso de pirólise, posto que nel inflúen unha serie de variables como son as

condicións de operación ou o tipo de biomasa empregada. Para posuír un maior

coñecemento podemos recorrer a un estudo cuantitativo como é a análise

termogravimétrica.

Nesta técnica, unha pequena peza de biomasa colócase nun pequeno prato dentro dun

forno, a temperatura vaise incrementando co tempo dunha forma proporcional. A

humidade é liberada en primeiro lugar a 100°C, seguida polo material volátil a 250-450°C;

estas temperaturas son importantes para o mellor coñecemento da pirólise, gasificación e

combustión. Se a pirólise acontecese en aire, a curva caería máis bruscamente na rexión de

250-400°C, porque o char e outros produtos se oxidarían tamén.

Toda biomasa produce determinadas cantidades de volátiles, char e cinza, con lixeiras

variacións. Un bo coñecemento destas cantidades, ademais da súa variación coa

temperatura e das perdas de peso asociados, son moi útiles para o deseño e operación do

reactor.

A materia volátil está composta de monómeros, así como outros fragmentos de celulosa,

hemicelulosa e polímeros de lignina que constitúe a biomasa. Tamén é importante sinalar

que máis do 65% do peso da fitomasa seca pode ser convertida en combustible líquido.

Os diferentes procesos de pirólise clasifícanse en:

Pirólises a temperatura e velocidade de quentamento baixas.

Pirólises a temperatura e velocidade de quentamento altas.

Pirólises especiais:

Ao baleiro. Para obter maiores rendementos en líquidos.

Pirólise flash (ultrarrápida). Maximiza os alcatráns e aceites a expensas do

semicoque e gases (> 2°cm./s de velocidade de quentamento, temperaturas

moderadas de 400-600°C e tempos de residencia inferiores a 20 s.).

Pirólise fase (rápida). Velocidade de quentamento de 105ºC/s, temperaturas

superiores a 600°C e tempos de residencia inferiores a 0.5 s. Maximiza a

produción de gases de alta calidade, sobre todo polo seu alto contido en

olefinas.

6.3.2. Procesos bioquímicos

A conversión bioquímica baséase en certas reaccións que acontecen en presenza de encimas

(catalizadores naturais) provistas por microorganismos vivos. Estas reaccións, denominadas

fermentacións, pódense dividir en dous grandes grupos: as anaerobias que se producen en

ausencia de aire e as aerobas que se producen en presenza de aire. As primeiras poden dar

lugar a produtos enerxéticos e eventualmente residuos sólidos valorables (por exemplo

aboamentos).

Estes procesos utilizan as características bioquímicas da biomasa e a acción metabólica de

organismos microbiales para producir combustibles gasosos e líquidos. Os dous métodos

máis utilizados nestes procesos son a dixestión anaerobia e a fermentación alcohólica da

biomasa.

Estes dous métodos bioquímicos de tratamento da biomasa son esencialmente diferentes,

tanto nos seus mecanismos coma nos seus produtos, polo que seguidamente se pasará ao

seu estudo individual e pormenorizado.

6.3.2.1. Dixestión anaeróbia

A dixestión anaerobia é unha fermentación microbiana en ausencia de osíxeno que dá lugar

a unha mestura de gases (principalmente metano e dióxido de carbono), coñecida como

"biogás" e a unha suspensión acuosa ou "lama" que contén os compoñentes difíciles de

degradar e os minerais inicialmente presentes na biomasa. A materia prima preferentemente

utilizada para sometela a este tratamento é a biomasa residual con alto contido en

humidade, especialmente os residuos gandeiros e os lamas de depuradora de augas residuais

urbanas.

Figura 6.7. Procesos de dixestión anaerobia.

Fonte: ORTIZ TORRES, L. L biomasa como fuente de energía renovable.

Aínda que a dixestión anaerobia é un proceso amplamente coñecido na práctica, posúese

na actualidade unha información moi limitada sobre a súa química e a súa microbioloxía.

Non obstante, pódese afirmar que a dixestión anaerobia se desenvolve en tres etapas

durante as cales a biomasa se descompón en moléculas máis pequenas para dar biogás

como produto final, pola acción de diferentes tipos de bacterias.

6.3.2.2. Fermentación alcohólica

As plantas almacenan a enerxía solar captada en forma de hidratos de carbono simples

(azucres) ou complexos (amidón ou celulosa), a partir dos cales pódese obter alcohol por

fermentación, seguindo diferentes etapas en función do tipo de biomasa de partida. Estas

etapas son as seguintes:

Pretratamento da biomasa.

Hidrólise.

Fermentación alcohólica.

Separación e purificación do etanol.

Pretratamento da biomasa

Esta etapa ten como principal obxectivo transformar a biomasa que se vai utilizar cando

esta é pouco alcanzable á fermentación. O tratamento consiste en reducir a biomasa a

pequenas partículas, de forma que aumente a superficie de contacto para os procesos

posteriores, é mecánico e consiste na trituración, a moenda, etc. da biomasa. Aínda que

noutros casos tamén se poden utilizar axentes químicos.

Hidrólise

Este proceso ten como obxectivo a transformación dos polímeros de glicosa (amidón e

celulosa) en azucres sinxelos. Esta operación efectúase, ben mediante fermentos ou encimas

(hidrólise enzimática), ben mediante o uso de reactivos químicos (hidrólise química)

Fermentación alcohólica

Unha vez que a biomasa se transformou nunha solución azucrada pódese someter ao

proceso de fermentación co obxecto de converter os azucres en etanol.

A fermentación alcohólica é o proceso de conversión da glicosa en etanol, pola acción de

microorganismos. Os microorganismos xeralmente empregados son os fermentos. Na

acción dos fermentos inflúe unha gran cantidade de factores, entre os que destaca a

temperatura, o pH e a concentración de azucres. Esta transformación prodúcese a través

dunha complexa secuencia de reaccións que poden expresarse, dende o punto de vista

tecnolóxico, pola seguinte ecuación:

C6H12O6 2CH3 – CH2 – OH + 2 CO2 + Calor

Separación e purificación do etanol

Na masa de fermentación, o etanol só se encontra nunha concentración máxima do 8 ao

12%. Isto obriga a unha concentración da disolución se se quere obter o etanol libre de

auga. Esta operación faise en dúas etapas. Na primeira destilación obtense un produto

destilado cunha concentración de etanol de 50-60%-60, na segunda destilación xa obtense

un produto cunha pureza de etanol entorno ao 95%. Este produto resultante é o que se

encontra comercializado na actualidade.

De todas as etapas indicadas, os procesos de destilación son os de maior custo, debido ao

seu consumo de enerxía. O etanol obtido ten numerosas aplicacións industriais como

disolvente e como combustible.

6.3.2.3. Productos obtidos: os biocombustibles

Os produtos obtidos nos procesos bioquímicos son os denominados biocombustibles, entre

eles pódense distinguir a produción de biocarburantes destinados á súa utilización en

vehículos con motor de arranque por compresión (diesel) e os destinados ao seu emprego

en vehículos con motor de arranque provocado (gasolina). Os primeiros obtéñense de

cultivos ou especies vexetais oleaxinosas (xirasol, colza, cacahuete, etc.) e substitúen ao

diesel tradicional e os segundos de cultivos ou especies vexetais ricas en azucres (remolacha,

pataca, cana de azucre, millo, trigo, etc.) e substitúen ás gasolinas ou aos aditivos das

gasolinas sen chumbo.

Dende o punto de vista industrial os procesos de obtención de biocarburantes áchanse

suficientemente desenvolvidos, non existindo a nivel técnico ningún tipo de barreira para a

súa produción. A principal limitación existente para a súa elaboración é de orixe económica

xa que presentan un custo de obtención superior ao dos derivados do petróleo. Non

obstante, a produción de biocarburantes pode ser competitiva fronte á dos combustibles

fósiles aos que substitúen co mantemento de exencións fiscais especiais ou no caso da súa

fabricación para autoconsumo en empresas ou cooperativas agrarias con elevada cantidades

de maquinaria agrícola ou en empresas ou institucións con frotas de transporte cativas

(transportes urbanos, recollida de lixos, taxis, etc.).

Existen biocombustibles sólidos, líquidos e gasosos. Os máis utilizados son os

biocombustibles líquidos (como son o bioetanol e o biodiésel).

O Bioetanol.

Tamén chamado etanol de biomasa, obtense a partir de millo, sorgo, cana de azucre ou

remolacha. Na actualidade estanse a levar a cabo a nivel experimental estudos para a

obtención de bioetanol a partir de biomasa forestal. O bioetanol é o alcohol etílico

producido a partir da fermentación dos azucres que se encontran nos produtos vexetais

combinados en forma de sacarosa, amidón, hemicelulosa e celulosa.

Utilízase en vehículos como substitutivo da gasolina, ben como único combustible ou en

mesturas que, por razóns de miscibilidade entre ambos os dous produtos, non deben

superar o 5-10%-10 en volume de etanol en climas fríos e temperados, podendo chegar a

un 20% en zonas máis cálidas. O emprego do etanol como único combustible debe

realizarse en motores especificamente deseñados para o biocombustible.

O biodiesel

Os aceites obtidos das especies oleaxinosas pódense empregar como aditivo nun motor

diesel convencional ou pódense utilizar como único combustible en motores especiais. Non

obstante, debido aos inconvenientes técnicos que estas opcións formulan, habitualmente

transfórmanse quimicamente mediante unha reacción de esterificación do aceite cun alcohol

(xeralmente metanol) nun éster metílico que se denomina biodiésel, pudiendose empregar

directamente ou como aditivo do diesel tradicional nos motores convencionais. Este tipo de

biocombustible non é viable con biomasa forestal.

6.3.3. Transesterificación

O uso directo de aceite vexetal como combustible diesel presenta problemas, xa que os

aceites son moito máis viscosos que o diesel. Isto xera depósitos de carbón nos motores,

contaminación do aceite lubricante e acurtamento de vida dos motores. Para ser

compatibles cos motores existentes, os aceites vexetais débense derivatizar. Investigouse

catro formas de producir biodiésel: 1) uso directo ou mesturado con combustibles fósiles 2)

microemulsións 3) pirólise e 4) transesterificación. Neste manual o interese centrarase neste

último, xa que é o método que actualmente se considera máis axeitado para producir

combustible de alta calidade.

Denomínase transesterificación á reacción de substitución dun alcohol por outro nun éster

en presenza dun catalizador ácido ou alcalino, e no caso dunha graxa ou aceite vexetal

consistirá en substituír a glicerina por outro alcohol:

Se a reacción se realiza con metanol (CH30H) obtéñense os ésteres metílicos dos ácidos

graxos, de especial importancia como combustibles de automoción para substituír ao

gasóleo.

7

PRODUCCIÓN E USO DA BIOMASA FORESTAL

7.1. Introdución

7.2. Produción de enerxía térmica

7.2.1. Usos térmicos da biomasa no sector doméstico

7.2.2. Usos térmicos da biomasa no sector industrial

7.3. Produción da enerxía eléctrica

7.4. Produción de traballo mecánico a partir de biocarburantes

7.5. Centrais de biomasa

7.1. Introdución

A gran variedade de biomasas existentes, unida ao desenvolvemento de distintas

tecnoloxías de transformación desta en enerxía (Combustión directa, Pirólise, Gasificación,

Fermentación, Dixestión anaeróbica, etc.) permiten formular unha gran cantidade de

posibles aplicacións, entre as que destacan a produción de enerxía térmica, electricidade e

xeración de biocarburantes.

Este capítulo centrarase nas aplicacións da biomasa forestal, nos produtos obtidos da súa

transformación e na aplicación destes.

Para xerar enerxía con biomasa pódese optar por diferentes sistemas tecnolóxicos. A

elección entre un e outro depende das características dos recursos a transformar, da

cantidade de biomasa dispoñible e do tipo de demanda enerxética requirida. En xeral,

pódese facer unha primeira clasificación que sería:

Biomasa residual seca: adóitase aproveitar mediante a combustión do recurso ou a

súa gasificación

Biomasa residual húmida: aplícase a dixestión anaerobia.

Ambos os dous tipos de recursos: existen tecnoloxías que posibilitan a obtención de

biocarburantes como son a fermentación alcohólica e a dixestión anaerobia.

Polo xeral, as aplicacións térmicas con produción de calor e auga quente sanitaria son as

máis comúns dentro do sector da biomasa. Nun nivel menor de desenvolvemento sitúase a

produción de electricidade.

7.2. Produción de enerxía térmica.

A partir de biomasa lignocelulósica obtense calor por métodos termoquímicos, é dicir, por

combustión, gasificación e pirólise. Onde os produtos resultantes se adaptan a sistemas tales

como turbinas ou motoxeradores. Esta é a aplicación convencional da biomasa natural e

residual. Actualmente, o uso de biomasa con fins térmicos é duns 3500 Ktep/ano en España.

Na combustión, combínase o osíxeno do aire cos diferentes elementos oxidables que contén

a biomasa, orixinándose no proceso un desprendemento de calor.

Na gasificación, prodúcese a descomposición térmica da biomasa (adoitan ser residuos

lignocelulósicos con baixa humidade como estelas, serraduras, etc.) e a acción dun gas (aire,

vapor de auga, osíxeno, hidróxeno ou catalizadores) que reacciona co residuo carbonoso

procedente da descomposición térmica, obtendo como produto un gas de enerxía baixa ou

media, o cal se pode utilizar, entre outras cousas, para a produción de calor.

Na pirólise, a biomasa mediante calor, descomponse a altas temperaturas e un ambiente sen

osíxeno. Neste caso, pódense obter produtos sólidos como o carbón vexetal, (este utilízase

como combustible para a obtención de calor) líquidos como alcatráns (utilizados en

queimadores de caldeiras) e gases que, como na gasificación se empregan para a produción

de calor.

Os rendementos enerxéticos dos tres procesos móstranse a continuación:

Tabla 7.1. Rendementos enerxéticos dos procesos termoquímicos.

Fonte: “Biocombustibles sólidos de origen forestal”. Francisco Marcos Martín.

A enerxía obtida destes procesos pódese utilizar como fonte de calor, como combustible

para xerar un fluído térmico (auga quente ou vapor) e calefacción residencial.

A gran maioría das instalacións de xeración de calor con biomasa en funcionamento están

baseadas na tecnoloxía de combustión directa dos recursos, fundamentalmente, porque esta

tecnoloxía representa, quizais por ser a que se utilizou dende sempre, o método máis

sinxelo, difundido e mesmo fiable para xerar enerxía con biocombustibles. Os sistemas

empregados, alimentados principalmente con estelas, serraduras ou outros residuos de

madeira, poden ser dispositivos tan rudimentarios como simples fogóns, ou realmente

complexos e sofisticados como os empregados nas caldeiras de alto rendemento. En xeral,

presentan unha potencia térmica que pode ir dende 10 kW a 100 kW en función da

demanda para a que están deseñados.

As instalacións nas que se pode aplicar son:

Instalacións deportivas: piscinas climatizadas.

Calefacción e auga quente sanitaria en instalacións escolares.

Calefacción e auga quente sanitaria en residencias de anciáns.

Calefacción e auga quente sanitaria de hoteis e aloxamentos rurais.

Calefacción de edificios públicos.

Calefacción e auga quente sanitaria centralizada de vivendas.

Calefacción de vivendas unifamiliares.

Calefacción e auga quente sanitaria distribuída para uso doméstico e industrial.

Produción de calor para procesos industriais.

Calefacción de instalacións agropecuarias.

Cos equipos que existen no mercado pódense conseguir rendementos de combustión moi

elevados, que poden alcanzar ata o 95% se se adaptan equipos de recuperación de calor.

Os avances tecnolóxicos conseguidos nestes momentos fan que, se se dispón de biomasa e é

necesario cubrir unha demanda térmica na empresa, os equipos de combustión de biomasa

sexan tan eficientes, cómodos e competitivos como os baseados en combustibles fósiles.

As aplicacións térmicas da biomasa forestal, polo tanto, poden ser de dous tipos: doméstica

ou industrial, variando entre outras cousas, os custos de investimento debido ás distintas

necesidades do usuario final da enerxía.

7.2.1. Uso térmico da biomasa forestal no sector doméstico

A produción térmica doméstica segue unha escala de usos que comeza nas caldeiras ou

estufas individuais, utilizadas tradicionalmente nos fogares, con rendementos enerxéticos

moi baixos. Nos últimos anos, non obstante, van aparecendo criterios novos en canto a:

eficiencia dos equipos, mellora dos efectos ambientais, características do combustible, etc., o

cal, pode ser unha oportunidade para os produtos densificados de biomasa (pellets e

briquetas). Isto contribuiría a diversificar a demanda e os produtos. Estas caldeiras de

biomasa, en lugar de queimar gas natural ou gas-oil utilizan como combustible pellets

(pequenos cilindros que se elaboran comprimindo residuos de madeira), estelas de madeira,

etc. No mercado, existen caldeiras a partir de 40 Kw. de potencia para instalacións

colectivas e tamén pequenas caldeiras ou estufas de pellets para calefacción individual.

Nunha segunda escala sitúanse as caldeiras deseñadas para un bloque ou edificio de

vivendas, equiparables no seu funcionamento ás habituais de gasóleo C ou gas natural, que

provén ás vivendas de calefacción e auga quente. Debido á necesidade de dispoñer dun

lugar amplo e seco para o almacenamento do biocombustible este tipo de instalacións

poden ter problemas en edificios con salas de caldeiras pequenas e pouco espazo

aproveitable. En cambio, son unha boa solución, tanto económica coma ambiental, para

edificios de nova construción, sobre todo se se ateñen ás novas ordenanzas e regulamentos

elaborados ou en proceso de realización, como as Ordenanzas de Enerxía Solar (que

permiten utilizar biomasa en lugar da citada enerxía renovable) ou a revisión que se está a

realizar do Regulamento de Instalacións Térmicas nos Edificios (RITE).

Outra aplicación importante destas caldeiras é a conversión das antigas calefaccións de

carbón ou gasóleo C a instalacións de biomasa, existindo moitos exemplos en España, xa

que as instalacións centrais de biomasa requiren un silo de almacenamento con acceso

axeitado para a subministración do combustible e a retirada periódica das cinzas. Por iso, a

opción con biomasa é especialmente recomendable para aqueles edificios que dispoñan de

calefacción de carbón, xa que poden utilizar o mesmo lugar de almacenamento para o

combustible.

A boa disposición dos veciños, que encontrarán un aforro económico no seu consumo de

calefacción e auga quente, un acertado asesoramento profesional e espazo abondo para o

almacenamento forman a base para este tipo de cambios.

Unha rede de calefacción centralizada, coñecida en inglés como district heating, supón o

seguinte nivel dentro das aplicacións térmicas da biomasa. Este tipo de instalacións están

moi estendidas no Centro e Norte de Europa. A rede de calor e auga quente chega non só a

urbanizacións e outras vivendas residenciais senón tamén a edificios públicos, centros

deportivos, complexos comerciais e un amplo elenco de edificios e mesmo industrias.

O maior tamaño, tanto das caldeiras coma dos silos de almacenamento do combustible,

require de instalacións exclusivas para estas centrais térmicas. Dadas as características de

España, están a iniciarse as primeiras redes de climatización centralizada alimentadas con

biomasa, as cales non só provén de calefacción en inverno os usuarios, senón que permiten

a distribución de frío para a climatización das vivendas e outros edificios en verán.

O rendemento nestes procesos é superior ao 92% e teñen capacidade para utilizar grande

variedade de combustibles biomásicos (serraduras, estela de madeira, casca de piñeiro,

augardente de uva, augardente de oliva, óso de oliva, casca de améndoa, pellets, briquetas,

etc.) adaptándose ás posibilidades de subministración en cada rexión ou bisbarra. Aínda que

se require o uso de combustibles máis limpos e doados de transportar, distribuír e manexar

na instalación.

Con respecto aos custos deste tipo de instalacións, os da biomasa varían entre os 60 €/T.

para biomasas menos elaboradas, utilizadas en grandes redes de calefacción, e ata 160 €/T.

para pellets que se utiliza en pequenas caldeiras de biomasa en vivendas unifamiliares. Os

custos de investimento sitúanse en torno aos 282 €/kW., segundo datos do Plan de Enerxías

Renovables 2005-2010.

7.2.2. Uso térmico da biomasa forestal no sector industrial

Os consumos térmicos de determinadas industrias tamén son abastecidos por caldeiras de

biomasa. Trátase principalmente do aproveitamento de residuos das industrias

agroforestales para produción de calor que, en ocasións, é acompañada de produción

eléctrica (coxeración con biomasa).

As materias máis utilizadas para as aplicacións térmicas da biomasa son os residuos das

industrias forestais (estelas, serraduras, etc.) e os residuos de actividades selvícolas (podas,

claras, limpeza de bosques, etc.) e de cultivos leñosos (podas, arranques, etc.). En moitas

ocasións, algúns destes residuos transfórmanse en pellets e briquetas, estelas molturadas e

compactadas que facilitan o seu transporte, almacenamento e manipulación pero que

requiren dun tratamento previo encarecendo o produto final.

A biomasa para a produción de enerxía térmica, no sector industrial, adoita ser propiedade

do usuario, o que axuda a que os custos sexan menores. En ocasións, pode ser necesario

algún tipo de tratamento para o seu uso en caldeira en cuxo caso, os custos se sitúan entre 0

e 35 €/T. aínda que poden verse afectados por mercados paralelos de residuos para

aplicacións non enerxéticas como é, a industria do taboleiro. Os custos de investimento son

entorno aos 73 €/kW. instalado, cifra menor que nas aplicacións domésticas, segundo os

datos do Plan de Enerxías Renovables 2005-2010.

Para que un empresario elixa a biomasa como fonte de calor na súa industria, téñense que

dar os seguintes supostos:

Dispoñibilidade da biomasa durante todo o ano.

Prezo competitivo fronte a outros combustibles e estable no tempo.

Técnica de combustión fiable e doada de manter.

Doado manexo da biomasa.

Hoxe en día, existe biomasa dispoñible durante todo o ano, grazas ás briquetas e pellets de

madeira, orujillo de oliva, óso de oliva, casca de améndoa, etc.

En canto ao prezo, pódese considerar que é competitivo, xa que a biomasa ten un prezo

aproximado de 0,6 €/termia fronte a 1,5 €/termia para o gas natural ou 7 €/termia para o

gasóleo. Estas cifras habería que corrixilas xa que o rendemento dunha caldeira de biomasa

é do 80-85%-85 e o dunha caldeira de gas natural é do 98%. Pero aínda así, é máis

económico o uso da biomasa.

A técnica de combustión da biomasa está moi probada e non presenta problemas

importantes. O problema que presenta é que o investimento nunha caldeira de biomasa é o

dobre que nunha caldeira de gas natural. Pero esta diferenza, amortízase co custo do

combustible nuns 4 anos. Por outra parte, o mantemento dunha caldeira de biomasa é algo

máis caro que unha caldeira de gas natural.

En canto ao manexo da biomasa, está claro que necesita máis espazo que un combustible

fósil, polo tanto, o ideal é almacenalo en briquetas.

7.3. Produción de enerxía eléctrica

A biomasa forestal utilizada para xerar enerxía eléctrica pode proceder de plantacións, ou

ben ser biomasa residual, xerada no monte en industrias de primeira ou segunda

transformación da madeira.

As plantacións forestais enerxéticas son de quendas moi curtas. As especies empregadas

adoitan ser chopos, salgueiros, eucaliptos e piñeiros. Os chopos chegan a producir grandes

cantidades de biomasa, ao igual que os eucaliptos e, aínda que en España necesitan moita

auga, existen moitas variedades, co cal, é doado encontrar unha que se adapte ben á zona.

Con respecto aos piñeiros, os cales presentan unha madeira resinosa que favorece a

combustión das estelas, as maiores posibilidades corresponden ao Pinus radiata e ao Pinus

pinaster, os piñeiros ademais, teñen unha madeira resinosa que favorece a combustión das

estelas.

A extracción da biomasa nestas plantacións é moito máis económica que a extracción de

biomasa residual nos montes polas seguintes razóns: aprovéitase toda a biomasa existente,

as plantacións adóitanse situar en zonas con pouca pendente e abunda a maquinaria para

realizar este tipo de aproveitamento. Pero existen moi poucas plantacións enerxéticas, o cal

é unha das explicacións do escaso avance da produción de electricidade con biomasa

forestal.

A biomasa residual prodúcese no monte ou nas industrias forestais. Esta última, utilizouse e

utilízase en todo o mundo para xerar calor e electricidade, xa que para o dono da industria

é un residuo e teñen un custo moi baixo, ademais de boas características na combustión.

A electricidade considérase unha enerxía de calidade xunto cos combustibles, e resulta aínda

máis interesante se se xera electricidade con biomasa.

A produción de electricidade precisa de sistemas bastante complexos dado o baixo poder

calirífico da biomasa, a súa alta porcentaxe de humidade e o seu gran contido en volátiles.

Por iso necesítanse centrais térmicas específicas con grandes caldeiras, con volumes de fogar

maiores que se utilizasen un combustible convencional, que levan consigo investimentos

elevados e reducen o seu rendemento. Todo iso, unido á dificultade de aprovisionamento,

explica o pouco peso da biomasa eléctrica no cómputo global desta enerxía, 680 ktep de

consumo en 2004 fronte aos 3.487 ktep das aplicacións térmicas en España.

Son poucas as plantas de produción eléctrica que existen en España, e a maior parte da

potencia instalada procede de instalacións situadas en industrias que teñen asegurado o

combustible coa súa propia produción. É o caso da industria papeleira e, en menor medida,

doutras industrias forestais e agroalimentarias, que aproveitan os residuos xerados nos seus

procesos de fabricación para reutilizalos como combustibles.

Nunha industria forestal, ademais de realizar un estudo económico para comprobar a

viabilidade dunha central a partir de biomasa residual, hai que considerar os custos de

eliminación dos residuos, xa que se non se realiza na central pode resultar moi custosa e

perigosa para as empresas, sobre todo nas empresas do sector da madeira, onde estes non

poden ser almacenados preto das fábricas porque hai perigo de incendio. Polo tanto, a

xeración de enerxía eléctrica con este tipo de residuos converte o residuo nun recurso,

aínda que non sexa tan rendible como adquirir enerxía á rede eléctrica.

Os procesos dos que se obtén enerxía eléctrica a partir de biomasa forestal son procesos

termoquímicos de biomasas secas, onde os produtos resultantes se adaptan a sistemas tales

como turbinas ou motoxeradores. Estase a desenvolver máis a tecnoloxía de gasificación

para xerar electricidade, xa que sae máis rendible.

A tecnoloxía para producir electricidade con biomasa é idéntica á de calquera central

térmica. O único problema é o manexo da biomasa e a súa composición química, que fai

que as caldeiras se ensucíen cada certo tempo, coas conseguintes paradas. É necesario que

unha planta funcione unhas 7.800 horas ao ano para que sexa rendible.

A produción de enerxía eléctrica con biomasa é máis cara que con calquera combustible

fósil. Por suposto, sen contar co custo ambiental que supón o uso dos combustibles fósiles, e

que a día de hoxe non se ten en conta na factura eléctrica. A seguinte táboa dá algúns

motivos do maior custo da biomasa con respecto ao combustible fósil.

Tabla 7.2. Táboa comparativa centrais de biomasa - centrais de combustibles fósiles.

Fonte: Biocombustibles sólidos de origen forestal. Francisco Marcos Martín

Por estes motivos a electricidade producida con biomasa non é tan competitiva, aínda que

o prezo do combustible sexa inferior. Como consecuencia, a produción de enerxía eléctrica

con biomasa empezouse a desenvolver naqueles países que, ou ben dispoñían de moitas

cantidades e a prezos moi baixos, ou ben a administración pública subvencionaba o prezo

da electricidade.

Actualmente, encontrámonos con que dende hai uns 10 anos, os países da Unión Europea e

EUA están promovendo o uso das enerxía renovables, por motivos ambientais, políticos e

de non dependencia dos combustibles fósiles. Para fomentar o uso desta enerxía, decidiron

subvencionar os investimentos en activos fixos e a produción do kWh. Deste xeito a

iniciativa privada foi desenvolvendo nos últimos anos proxectos de produción eléctrica con

biomasa en diferentes países da UE.

Para que unha planta eléctrica con biomasa sexa viable economicamente para unha

empresa hanse de dar as seguintes condicións:

Seguridade na subministración da biomasa.

Prezo da biomasa baixo e con variacións controladas ao longo dos anos.

Seguridade do prezo do kWh. nun prazo mínimo de 10 anos.

Tecnoloxía probada.

Para asegurar a subministración da biomasa é necesario realizar contratos a longo prazo cos

produtores desta. Isto non é doado, xa que a biomasa adoita estar en mans dos

agricultores, que son moitos e están dispersos. Por outro lado, o contrato adoita levar

penalizacións en caso de non realizar a subministración, o que fai recear os agricultores á

hora de asinar. O que xeralmente fan as empresas é asinar contratos con sociedades que

xestionan moita biomasa, caso das extractoras de aceite de orujo, co que o risco de

aprovisionamento diminúe.

Para conseguir un prezo da biomasa baixo e con poucas variacións, negóciase un contrato a

10 ou 15 anos, ligando o prezo da biomasa ás subas ou baixadas do prezo da electricidade,

deste xeito o subministrador de biomasa ten asegurados uns ingresos durante ese período

de tempo. A seguridade do prezo do kWh. ten que estar regulada por lei para que unha

empresa decida realizar o investimento. Ademais, a gran demanda de combustible deste

tipo de plantas obriga a asegurar un abastecemento continuo, que ten a dualidade de

encarecer o seu prezo pola distancia á que se debe buscar a subministración, pero tamén

pode reducilo ao adquirir grandes cantidades.

Os custos de investimento das instalacións para a xeración eléctrica teñen unha clara

división segundo se trate de instalacións de xeración eléctrica específicas de biomasa ou

instalacións de co-combustión de biomasa e carbón.

Instalacións específicas de biomasa

Requiren sistemas complexos que permitan a combustión de todos os compoñentes da

biomasa, incluídos os volátiles. Isto obriga a deseñar caldeiras cun fogar grande, o que á súa

vez reduce o seu rendemento.

A maior demanda de recursos e as menores limitacións en canto a calidade do combustible

dan lugar a importantes reducións nos custos da biomasa. Nestes casos, os principais

compoñentes que definen o seu custo son a distancia de transporte e o tipo de biomasa,

podendo variar entre os 43 €/T. para o caso de cultivos enerxéticos e os 31 €/T. cando se

utilizan residuos de cultivos forestais, segundo datos do Plan de Enerxías Renovables 2005-

2010.

No caso dos residuos do monte, o problema principal está na dispersión do residuo que

encarece o prezo, non obstante, este problema desaparece cando se trata dos residuos de

industrias forestais.

Instalacións de co-combustión

Trátase dunha tecnoloxía de desenvolvemento relativamente recente, consistente na

substitución de parte do carbón empregado na central, entre o 5-20%-20 en enerxía, por

biomasa. Aínda que esta porcentaxe sexa pequena, debido ao gran tamaño das centrais, o

resultado final é a produción dunha moi importante cantidade de enerxía eléctrica con este

combustible renovable.

Mediante a co-combustión, pódese aproveitar gran parte da infraestrutura existente en cada

central (ciclo de vapor, sistemas eléctricos, sistemas de refrixeración e, polo menos, parte da

caldeira) polo que o investimento necesario se limita aos equipos destinados a preparar a

biomasa para a súa entrada na caldeira (secado e moenda).

Este tipo de instalacións caracterízanse por un maior rendemento de xeración, por unha

maior potencia instalada e, polo tanto, por unha maior demanda de biomasa que as

instalacións específicas de biomasa. Unha central de co-combustión posibilita unha gran

flexibilidade e unha doada adaptación á dispoñibilidade de biomasa en cada momento.

As menores limitacións en canto a calidade do combustible dan lugar a reducións nos custos

de orixe, non obstante, a maior distancia media de transporte e a necesidade de utilizar

maior cantidade de recursos actúan subindo o prezo en planta, definindo un custo medio

da biomasa en torno aos 47€/Tm. Segundo datos do Plan de Enerxías renovables 2005-

2010.

A co-combustión convértese nun xeito sinxelo e económico de aumentar a curto prazo o

consumo de biomasa, non obstante, o seu alto custo fai que a penetración desta tecnoloxía

só sexa rendible, hoxe por hoxe, contando con primas aplicables á xeración de enerxía

eléctrica con biomasa.

En xeral, os custos das tecnoloxías de obtención de enerxía eléctrica con biomasa forestal

dependen en boa medida da escala, é dicir, as centrais de pouca potencia son sempre

menos rendibles que as de media potencia. O Instituto para a Diversificación e Aforro da

Enerxía (IDAE) manexa como media no 2001 "para plantas de produción eléctrica con ciclos

de vapor con biomasa...inversiones necesarias en torno a 120€/KW instalado".

7.4. Produción de traballo mecánico a partir de biocarburantes

Quizais é a aplicación con maiores taxas de dependencia dos derivados do petróleo. Por

iso, os carburantes de orixe vexetal teñen un interese estratéxico, ante a vulnerabilidade do

abastecemento e a previsible suba progresiva dos prezos, como está a acontecer

actualmente. Aínda que o subsector está pouco desenvolvido, en xeral, España conta con

capacidade técnica e recursos para desenvolvelo. Dado que a demanda potencial é moi

elevada e a capacidade produtora tamén, perfílase como un mercado de grande interese de

futuro.

O traballo mecánico obtense mediante biocombustibles sólidos en procesos de combustión

en caldeiras, biocombustibles gasosos (Biogás) que son queimados tanto en caldeiras coma

en motores e os biocarburantes, que son biocombustibles líquidos. Os biocombustibles

líquidos que se están a utilizar como alternativa aos combustibles fósiles son:

Os bioalcohois e os seus derivados para motores de gasolina

Os aceites vexetais e os seus derivados para motores diesel.

Entre os biocombustibles líquidos os únicos que se obteñen con biomasa forestal son os

bioalcohois, en concreto, o bioetanol, que se obtén por fermentación da biomasa cun grao

alcohólico inicial do 10 ao 15%, podendo concentrarse máis tarde por destilación ata a

obtención do denominado "alcohol hidratado" (4-5%-5 de auga) ou chegar ata o alcohol

absoluto tras un proceso específico de deshidratación.

O etanol hidratado pódese utilizar directamente nos motores de explosión convencionais

con lixeiras modificacións, cuns rendementos análogos aos que se obteñen nos de gasolina,

se están ben regulados. É ben coñecido o caso de Brasil, onde funcionan varios millóns de

automóbiles con alcohol hidratado.

As materias primas para producir este tipo de alcohois deben ser produtos hidrocarbonados

de baixo custo, xa sexa de tipo azucrado ou amiláceo, susceptible de sufrir un proceso de

fermentación xa sexa directamente (caso da frutosa, glicosa ou sacarosa) ou tras un proceso

de hidrólise (caso do amidón ou a inulina), pero os rendementos son moi desiguais segundo

que materia prima se utilice. Algúns estudos sinalan o metanol como o alcohol con máis

condicións para a combustión en motores: serve tanto para motores Otto como Diesel; a

súa densidade de enerxía é menor que a da gasolina, pero a súa combustión, en cambio, é

mellor, débeselle engadir un 10% de hidrocarburos lixeiros para facilitar o arranque en frío

nos motores de explosión, presenta tamén dificultades de arranque nos diesel, e causa

problemas de corrosión.

O seu uso como combustible alternativo popularizouse en vehículos de competencia debido

á súa alta octanaxe, o que fai que a flama sexa máis controlable e o consumo de

combustible mínimo. O etanol pódese utilizar en mestura coa gasolina normal para

aumentar o índice de octano e eliminar os aditivos de chumbo nos "supercarburantes". Estes

carburantes coñécense co nome de "gasohois". Mesturas do 5 ao 10% de etanol con

gasolina normal son utilizadas en EUA e nalgúns países europeos, chegándose en Brasil a

mesturas do 20%. O máis interesante é utilizalo en pilas de combustible, porque os

rendementos enerxéticos son moito maiores.

Tabla 7.3. Algunhas diferenzas químicas entre o etanol e a gasolina como combustible

Fonte: Valorización energética de residuos y energía de la biomasa. Francisco Jarabe.

Dende que apareceu o modelo de 1999, vai en aumento o número de vehículos no mundo

que se fabrican con motores que poden funcionar con calquera gasolina a partir do etanol

do 0% ata o etanol do 85% sen modificación. Moitos coches comerciais lixeiros (unha clase

que contén monovolumes, todoterreos e furgonetas) deséñanse como vehículos flexibles

para utilizar varias combinacións de combustible, pois poden detectar automaticamente o

tipo de combustible e cambiar o comportamento do motor, principalmente a

sincronización da ignición e a relación de compresión para compensar as diversas octanaxes

do combustible nos cilindros do motor.

O continente europeo foi tradicionalmente máis proclive aos coches pequenos e eficientes,

todo o contrario que os EUA onde os coches son de maior cilindrada e o consumo de

petróleo non importou o máis mínimo ata hai pouco tempo. Esta tendencia dos europeos

non se viu reflectida non obstante, á hora do desenvolvemento de novos combustibles

como o etanol, cunhas posibilidades interesantes, e máis nunha rexión como Europa: con

moita superficie agrícola (e polo tanto refugallos aproveitables) e unha escasa

dispoñibilidade de petróleo. Isto está a cambiar nos últimos anos, xa que as empresas de

automóbiles europeas comezan a desenvolver novos modelos optimizados para o mellor

aproveitamento do combustible vexetal en cuestión. Como exemplo, o motor BioPower

desenvolvido pola empresa sueca de automóbiles Saab.

En canto á produción de bioetanol en Europa, España é o país con maior produción con

arredor do 30% dos máis de 900 millóns de litros de capacidade instalada en 2005.

Para que o etanol contribúa perceptiblemente ás necesidades de combustible para o

transporte, necesitaría ter un balance enerxético neto positivo. Para avaliar a enerxía neta

do etanol hai que considerar catro variables: a cantidade de enerxía contida no produto

final do etanol, a cantidade de enerxía consumida directamente para facer o etanol (tal

como o diesel usado en tractores), a calidade do etanol que resultaba comparado á calidade

da gasolina refinada e a enerxía consumida indirectamente (para facer a planta de proceso

de etanol, etc.).

Aínda que é un asunto que crea discusión, algunhas investigacións que fagan caso da

calidade da enerxía suxiren que o proceso toma tanta ou máis enerxía como combustible

fósil (nas formas de gas diesel, natural e de carbón) para crear unha cantidade equivalente

de enerxía baixo a forma de etanol. É dicir, a enerxía necesitada para funcionar os tractores,

para producir o fertilizante, para procesar o etanol, e a enerxía asociada ao desgaste e ao

rachón en todo o equipo usado no proceso (coñecido como amortización do activo polos

economistas) pode ser maior que a enerxía derivada do etanol ao queimarse.

O estudo do etanol como combustible é un tema moi actual e en debate. É moi posible que

en prazos de tempo non demasiado longos o balance enerxético mellore, ou o uso de

etanol se estenda creándose economías de escala que poden non só abaratar custos senón

tamén mellorar o balance.

7.5. Centrais de biomasa

Unha central de biomasa ocúpase de obter enerxía eléctrica ou térmica mediante os

diferentes procesos de transformación da materia orgánica. Basicamente o funcionamento

dunha central eléctrica é o seguinte:

1. A biomasa recollida e almacenada en parques ou depósitos adxacentes prepárase

para transformala en combustible líquido.

2. Este combustible quéimase e quéntase auga.

3. Prodúcese vapor a alta presión que move a turbina e esta á súa vez move o

xerador que producirá enerxía eléctrica.

4. A calor producida polo vapor transmítese en forma de auga quente (se non se

utiliza o vapor directamente, como é o caso das fábricas de taboleiros).

5. A enerxía eléctrica producida é transportada polo tendido eléctrico.

O funcionamento dunha central térmica de biomasa é aínda máis sinxelo que o

dunha central eléctrica. Non existiría ningún xerador no paso 3 e no paso 5, en vez

de transportar enerxía eléctrica transportaríase enerxía térmica.

No caso das aplicacións térmicas no sector residencial o equipo componse basicamente dun

silo de almacenamento da biomasa, un sistema de alimentación (parafusos morea, fitas

transportadoras, canjilones, sistemas pneumáticos, etc.) que o levan ás caldeiras, en cuxo

interior se encontra o fogar de combustión e os intercambiadores onde se quenta o fluído

destinado a calefacción e/ou ACS. No caso das redes de calefacción centralizadas, a auga

quente impúlsase ata as vivendas mediante un sistema de bombas maior, utilizando unha

dobre canalización illada e colocando intercambiadores de placas nos edificios ou nas

vivendas. Unha vez cedida a calor a auga fría retorna á central térmica para iniciar

novamente o ciclo. A todo iso hai que engadir algúns equipos auxiliares como os sistemas

de limpeza de fumes e un recuperador de calor.

Figura 7.1. Central térmica dunha rede de calefacción centralizada con biomasa

Fonte: IDAE

O almacenamento e a alimentación para sistemas de xeración eléctrica son parecidos aos

utilizados en procesos térmicos. As principais diferenzas céntranse na cantidade de biomasa

necesaria, o sistema de combustión (é necesario xerar vapor cunha calidade determinada en

vez de auga quente) e os equipos para transformar a enerxía térmica producida en enerxía

eléctrica (cuxos elementos principais son normalmente unha turbina de vapor e un

alternador). O sistema baséase en xerar vapor mediante a combustión da biomasa,

producindo enerxía mecánica a través das turbinas e finalmente enerxía eléctrica nos

alternadores.

Figura 7.2. Planta de produción de electricidade con biomasa

Fonte: IDAE

Por último, as tecnoloxías relacionadas coa gasificación utilizan un reactor-gasificador no

que se introduce a biomasa. A gasificación produce un gas pobre que unha vez filtrado e

tratado podería utilizarse en motoxeradores para producir enerxía eléctrica.

As centrais de biomasa teñen como gran vantaxe que se poden construír do tamaño que se

desexe, e teñen poucas limitacións de localización. Outra vantaxe é que o combustible que

utilizan é renovable, e procede polo xeral das inmediacións.

Ademais, pódense adaptar a outros procesos de produción de enerxía comercial, como a

distribución de auga quente a fogares mediante canalizacións coidadosamente illadas, ou a

coxeración con gas natural.

O principal problema das centrais de biomasa é dispoñer dun abastecemento regular de

combustible. As instalacións deste tipo unidas a procesos industriais agrarios e forestais (de

almazaras de aceite, de serradoiros, cascas de froitos secos, etc.) están a dar bos resultados.

Figura 7.3. Sistema mixto de rede de calefacción centralizada e produción de electricidade.

Fonte: IDAE

8

SITUACIÓN ACTUAL DA BIOMASA FORESTAL

8.1. Introducción 8.2. Medidas para o fomento do uso da biomasa 8.3. Situación actual da biomasa en europa

8.3.1. Producción de enerxía eléctrica 8.3.2. Producción de enerxía térmica 8.3.3. Producción de biocarburantes

8.4. Situación actual da biomasa en españa 8.4.1. Producción de enerxía eléctrica 8.4.2. Producción de enerxía térmica 8.4.3. Producción de biocarburantes

8.5. Situación actual da biomasa en galicia

8.1. Introducción

O aproveitamento actual das fontes enerxéticas renovables é irregular e insuficiente. Aínda

que a dispoñibilidade de moitas destas fontes é abundante e o potencial económico real é

considerable, a súa contribución ao consumo de enerxía interior bruto da Unión Europea

na súa totalidade é decepcionantemente baixo: inferior ao 6%, unha porcentaxe que está

prevista aumente progresivamente no futuro. Para resolver este desafío é necesario un

esforzo conxunto, tanto a nivel comunitario coma dos Estados membros.

Se a Comunidade Europea non logra atender unha parte perceptiblemente maior da súa

demanda enerxética con fontes de enerxía renovables, durante a próxima década, terase

perdido unha importante oportunidade de desenvolvemento, ao tempo que lle resultará

cada vez máis difícil cumprir os seus compromisos, tanto a nivel europeo como

internacional, en materia de protección do medio.

As fontes enerxéticas renovables son de natureza autóctona, polo que poden contribuír a

reducir a dependencia das importacións e aumentar a seguridade da subministración. O

desenvolvemento destas fontes pode contribuír activamente á creación de emprego, sobre

todo nas pequenas e medianas empresas, tan importantes para o tecido económico

comunitario, e que de feito constitúen maioría nos diversos sectores da enerxía renovable.

O despregamento das fontes de enerxía renovables pode ser unha característica clave do

desenvolvemento rexional, co obxectivo de lograr maior cohesión social e económica na

Comunidade.

O esperado crecemento do consumo de enerxía en moitos países de Asia, América Latina e

África, que en gran parte pode satisfacerse utilizando enerxía renovable, ofrece

oportunidades empresariais moi prometedoras para a industria da Unión Europea, que en

moitas áreas é líder mundial, no que se refire a tecnoloxías de enerxía renovable. O carácter

modular da maior parte destas tecnoloxías permite unha aplicación gradual, máis doada de

financiar e de ampliar con rapidez en caso necesario. Finalmente, pódese dicir que o

público en xeral esta máis a favor do desenvolvemento de fontes de enerxía renovables que

de calquera outra fonte de enerxía, debido en gran parte a razóns ambientais.

A biomasa, é, quizais a enerxía que maior impulso necesita para alcanzar un nivel de

desenvolvemento axeitado. Non obstante, en España existe unha gran cantidade de

biomasa susceptible de aproveitamento enerxético e que, non obstante, non está a ser

utilizada. Os elevados custos de transporte e abastecemento de combustible son os

principais problemas aos que han de facer fronte as diferentes instalacións, que permiten o

aproveitamento desta fonte de orixe renovable. Así mesmo, existe outro inconveniente

engadido xa que a produción é estacional e depende das condicións climatolóxicas.

8.2. Medidas para o fomento da biomasa

Tanto en España coma en Europa non existen depósitos de petróleo ou de gas, pero teñen

inmensas extensións de territorio que poden supoñer un gran depósito enerxético. A

conxuntura actual cun prezo dos combustibles fósiles disparado, sen perspectivas de

estabilidade a curto ou a longo prazo; a evidencia cada día máis crua dos danos que o

modelo enerxético vixente está a causar ao medio; a necesidade ineludible de cumprir co

Protocolo de Kyoto; o aumento da dependencia enerxética exterior de España e as

perspectivas de incumprimento do Plan de Fomento das Enerxías Renovables, entre outros

factores, obrigan a unha actuación inmediata para o aproveitamento da biomasa, dende os

cultivos enerxéticos ata os residuos forestais.

O Libro Branco das Enerxías Renovables, adoptado pola Comisión Europea a finais de

1997, ten por obxectivo que as enerxías renovables cheguen a achegar ao balance

enerxético o 12% no 2010.

O conxunto das enerxías renovables na Unión Europea achegaba a finais de 1997 (segundo

os últimos datos de que se dispoñen) o 5,8% da enerxía total consumida. As fontes de

enerxía renovable de maior importancia en termos de contribución ao consumo enerxético

son en primeiro lugar a biomasa, incluída os residuos sólidos urbanos, que supón o 64% da

enerxía renovable, e en segundo lugar a enerxía hidráulica cunha contribución do 32%.

A Biomasa ten vantaxes comúns ao resto das enerxías renovables como son: o seu carácter

autóctono, o respecto polo Medio Ambiente, a creación de máis emprego que as fontes

convencionais, favorecer o equilibrio rexional ao encontrarse repartido o recurso por todo

o territorio e, en definitiva, contribuír á diversificación enerxética e a xeración distribuída

xeograficamente, compartidos tanto a escala nacional como europea. Pero no caso da

biomasa únense outras vantaxes como a de ser unha enerxía modulable e complementaria a

outras necesidades ambientais e sociais: a limpeza de bosques, a prevención da erosión, a

redución do rego de producirse incendios e a fixación da poboación rural.

Por todo iso, o sector da Biomasa reclama que todos os poderes públicos: Estado,

Comunidades Autónomas e Entidades Locais, sigan unha serie de medidas para o

aproveitamento deste recurso, coa adopción, no ámbito das súas respectivas competencias,

de medidas concretas, as cales se recollen nos seguintes puntos:

Adaptar liñas de axuda de mellora dos bosques dentro da política de

desenvolvemento rural, asociadas ao aproveitamento enerxético de residuos. A

incorporación das axudas á selvicultura no Desenvolvemento Rural convértese nun

instrumento clave para a mellora dos montes e a revitalización do sector forestal.

Entre estas axudas pódense destacar as dúas seguintes:

Habilitar axudas específicas aos selvicultores destinadas a favorecer a

realización de tratamentos selvícolas que xeren biomasa forestal (podas e

curtas de rareo non comerciais) que, ademais, contribuirían a lograr

produtos forestais de alta calidade.

Programas de axudas para a mecanización dos procesos de adecuación do

recurso: a adquisición de maquinaria de recollida, transporte e tratamento.

Impulsar o Fondo para o Aproveitamento de Biomasa Forestal Residual, que

permitirá potenciar o aproveitamento enerxético, favorecer o mantemento e

limpeza dos espazos forestais, incidindo na prevención dos incendios forestais. A

cantidade dotada polo MMA repartirase entre as CCAA con base nos criterios que

marca o Real Decreto Lei 11/2005, que teñen en conta factores como a superficie

forestal arboredo incluído en zonas de alto risco de incendios, a biomasa existente

en cada comunidade ou a superficie forestal que conta con instrumentos de xestión

xa aprobados.

Fomentar os sistemas de calefacción centralizada e establecer axudas para o

investimento na instalación de caldeiras ou outras instalacións que consuman

biomasa forestal para a produción de calor, para reducir os altos custos de

investimento e facer máis atractivos estes investimentos fronte á competencia con

outros combustibles.

Fomentar a I+D+i para desenvolver con rapidez proxectos de investigación

aplicada, que permitan dispoñer de tecnoloxías e sistemas de aproveitamento da

biomasa eficaces, para mellorar os procedementos de produción e reducir os custos.

Establecer para a biomasa forestal unha prima enerxética acorde cos efectos

multiplicadores positivos que a súa utilización vai producir. É decisivo que, ao

intervir varios sectores na cadea de xeración de enerxía, a prima consiga afectar aos

diferentes elos da cadea. Consiste en favorecer o proceso completo dende o monte

ata a central xeradora para asegurar que a prima se utiliza de forma correcta,

evitando que se valorice unicamente o resultado final (a enerxía). Con iso,

poderanse beneficiar tanto os selvicultores que xestionan o monte, coma a industria

(tanto a que xera residuos de biomasa nos seus procesos de transformación, coma a

que os utiliza e ten excedentes, como é o caso do taboleiro), e a central

transformadora.

Desenvolver unha loxística do recurso para o seu uso enerxético, establecendo

medidas que favorezan a creación dun mercado de loxística de biomasa.

Elaborar unha nova lexislación específica para fomentar o uso desta enerxía

renovable, por exemplo, o desenvolvemento de normativas e regulamentos sobre

instalacións de biomasa térmica nos edificios, ou a inclusión do aproveitamento dos

residuos que se xeran nas actuacións selvícolas en lugar das actuacións tradicionais

de eliminación e queima, nas Instrucións de Ordenación de Montes.

Impulsar a co-combustión en centrais de carbón. Para iso realizaranse as

modificacións regulamentarias que inclúan a co-combustión dentro do Réxime

Especial, apoio á tecnoloxía de co-combustión de carbón e biomasa ante a ausencia

de primas, así como a realización de estudos do potencial de biomasa e a análise das

tecnoloxías de co-combustión máis axeitadas para cada central térmica

convencional.

Realizar estatísticas de actualización permanente, relativas ao potencial da biomasa

como recurso, nos bosques españois.

Elaborar programas de divulgación para informar os cidadáns, agricultores,

selvicultores e industrias forestais sobre as vantaxes da utilización de biomasa e a

importancia do sector forestal no desenvolvemento sostible da enerxía. Con esta

medida preténdese un cambio no concepto tradicional de biomasa: por un lado

preténdese a valorización dos restos de aproveitamentos forestais, que pasan de ser

un "residuo" a ser considerados como un "recurso", e por outro lado, a utilización da

biomasa como combustible pasou de ser un uso tradicional pasado de moda a

converterse nunha tecnoloxía moderna.

8.3. Situación actual da biomasa en europa

A política enerxética da Unión Europea definiu obxectivos claros para reducir a alta

dependencia dos produtos petrolíferos e aumentar a seguridade da subministración dun

combustible sostible no sector enerxético. Ademais do elevado consumo de enerxía, o

sector caracterízase porque practicamente todo o petróleo procede do exterior e a curto

prazo non se perfila ningún substituto para os combustibles fósiles.

O consumo enerxético na Unión Europea dos 25 Estados membros (U25) ascendeu no ano

2005 a 1.637,2 millóns de toneladas equivalentes de petróleo (tep), establecéndose a

dependencia enerxética exterior nun 56,2% o que supón unha suba nas importacións dun

4,5% respecto ao ano 2004.

Figura 8.1. Índice de dependencia enerxética na UE.

Fonte: Eurobarómetro 2005

O índice de dependencia enerxética está definido polos importes netos divididos polo

consumo bruto, expresado en porcentaxe. Un índice negativo de dependencia indica unha

exportación neta de enerxía. Os valores maiores ao 100% suceden cando as importacións

netas exceden ao consumo bruto.

Estas tendencias establecen a necesidade de revisar e orientar as políticas enerxéticas

Europeas cara a novas formas de enerxía, que reduzan estas dependencias. O Libro Verde

da UE, preséntase como a estratexia necesaria para conseguir unha enerxía sostible,

competitiva e segura, que presenta suxestións e opcións, que poderían sentar a base dunha

nova política enerxética de carácter xeral.

Entre os elementos fundamentais desta política destacan a necesidade de reducir a demanda

de enerxía, diversificar as fontes da mísma, incrementar o emprego de fontes de enerxía

renovables e promover a cooperación internacional. Estes elementos poderían axudar a

Europa a reducir parte da súa dependencia das importacións de enerxía, incrementar a

sostibilidade e estimular o crecemento e o emprego.

Pero este non é o único reto, o sector enerxético é o principal responsable das emisións de

gases de efecto invernadoiro que contribúen ao quentamento global do planeta. Por

conseguinte, para cumprir os obxectivos de redución das emisións de gases de efecto

invernadoiro, subscritas pola Unión Europea no Protocolo de Kyoto, é esencial encontrar

solucións para reducir as emisións contaminantes.

Unha destas solucións, consiste en desenvolver novos modelos máis limpos e rendibles no

consumo de combustibles no sector enerxético. Conseguir un crecemento substancial das

fontes de enerxía renovables foi o motivo que levou, no marco da política enerxética

comunitaria, á elaboración no ano 1997 do Libro Branco para a Estratexia Común e un Plan

de Acción para as Enerxías Renovables. Este documento formula un obxectivo xeral,

consistente na achega das fontes de enerxía renovables, nunha porcentaxe do 12% da

enerxía primaria, demandada no conxunto da Unión Europea no ano 2010.

Pasados uns anos, o 19 de outubro de 2006, a Comisión Europea adoptou o Plan de Acción

sobre a Eficiencia Enerxética. Nel propóñense preto de 60 medidas para realizar o potencial

de aforro de enerxía do 20% de aquí a 2020. Os cidadáns deben convencerse de que a

eficiencia enerxética supón un aforro importante e as diferentes Administracións deben

conceder axudas e incentivos fiscais para fomentala.

Recentemente, en Marzo do 2007, realizouse o Cumio de Primavera do Consello Europeo,

centrouse en temas de enerxía, conforme ao Libro Verde e ás conclusións do Consello.

Neste Cumio avogábase por unha Política Enerxética para Europa, asi como tamén pola

adopción dun plan de acción ordenado por prioridades. O Consello invitou, así mesmo, a

Comisión e o Secretario Xeral/Alto Representante a que fixesen achegas a unha estratexia da

UE sobre relacións exteriores no ámbito da enerxía. Aínda que o Consello xa fixera fincapé

nos dereitos dos Estados membros de seguir a súa propia política, propuxo fortalecer o

aspecto exterior, por medio, entre outras cousas, da inclusión da enerxía na Política Exterior

e de Seguridade Común da Unión (PESC) e o desenvolvemento de asociacións estratéxicas.

A Comisión Europea, en Decembro de 2005, lanzou o Plan de Acción sobre a Biomasa

(Decembro 2005). Este plan outorga á biomasa un papel importante dentro da política

enerxética da UE e espérase del, que sexa un factor fundamental para os sistemas

enerxéticos sostibles. Establécense medidas para incrementar o desenvolvemento da enerxía

a partir de madeira, residuos e cultivos agrícolas e para fomentar o emprego da biomasa na

calefacción, a electricidade e o transporte, seguida de medidas transversais que se refiren á

subministración, financiamento e investigación.

No que respecta ao uso enerxético da biomasa en aplicacións térmicas ou eléctricas, o

obxectivo establecido para 2010 foi o de incrementar a participación desta no consumo

enerxético en 57 millóns tep, repartidos en 30 millóns tep procedentes de biomasa residual

e o resto de cultivos enerxéticos.

Segundo datos do ano 2005, a UE consume 69 millóns tep con biomasa, co que cobre o

4% das súas necesidades enerxéticas. A evolución deste consumo, non obstante, é

heteroxénea dependendo do país de que se trate e, en calquera caso, marca unha tendencia

que faría imposible cumprir cos obxectivos globais enunciados no Libro Branco.

Figura 8.2. Consumo de biomasa na Unión Europea (Mtep)

Fonte: Plan de Energías Renovables.

Por outra parte, o obxectivo do desenvolvemento da enerxía procedente da biomasa

durante o período 1999-2010 estableceuse en 6 millóns tep, repartidos en 5,1 millóns tep

asociados a aplicacións eléctricas e 900.000 tep en aplicacións térmicas, tanto no ámbito

doméstico como industrial.

8.3.1. Producción de enerxía eléctrica

Entre 1997 e 2001, Finlandia, Dinamarca e o Reino Unido (principalmente utilizando

biogás) eran os únicos países nos que a electricidade xerada a partir da biomasa crecía de

forma constante. Nalgúns países a contribución da biomasa creceu de forma comparable,

aínda que intermitente, e noutros seguiu sendo reducida.

Na actualidade, o forte crecemento da enerxía eólica fai prever que sexa este tipo de

enerxía que contribúa nun 50% ao incremento necesario para lograr o obxectivo fixado na

Directiva 2001/77/CE, sobre o uso de fontes de enerxías renovables na produción de

electricidade (setembro 2001), a cal pretende que o consumo de enerxías renovables, para a

xeración de electricidade no 2010, sexa dun 22,1%.

Figura 8.3. Estimación da evolución da produción de electricidade a partir de biomasa na

Unión Europea.

Fonte: EuroObserv¨ER

Ao fío do anterior, pódese prever unha contribución do 10% da enerxía hidráulica, a

xeotérmica e a fotovoltaica. Por conseguinte, o obxectivo só poderá lograrse se a biomasa

achega o 40% restante. Isto fai necesario que a produción de electricidade a partir da

biomasa creza nun 18% anual, mentres que o seu índice de crecemento foi só do 7% anual

durante os últimos sete anos.

Na maior parte dos novos Estados membros existe un potencial importante para o uso de

biomasa na xeración tanto de electricidade coma de calor. Hai países como Hungría, a

República Checa, Eslovaquia, Letonia, Lituania e Estonia nos que o potencial é

practicamente inexplorado na obtención de electricidade.

O 11 de febreiro do 2004, a UE adopta a Directiva de Coxeración 2004/8/CE do

Parlamento Europeo e do Consello, relativa ao fomento da coxeración sobre a base da

demanda de calor útil no mercado interior da enerxía e pola que se modifica a Directiva

92/42/CEE.

O potencial da coxeración con vistas ao aforro enerxético está a ser infrautilizado

actualmente na Comunidade, é por iso que a presente Directiva propón facilitar a

instalación e a posta en marcha de centrais eléctricas con esta técnica co fin de economizar

enerxía e loitar contra o cambio climático.

Figura 8.4. Produción de calor a partir de fontes de enerxías renovables.

Fonte: Plan de Energías Renovables

8.3.2. Producción de enerxía térmica

Segundo o Eurobarómetro, o ano 2005 estivo marcado por unha ampliación do mercado

de calefactores de leña e de centrais de biomasa. Aínda así, son necesarios importantes

incentivos para alentar a creación de estufas e caldeiras capaces dunha combustión máis

eficiente da madeira. A coxeración ou produción combinada de calor e electricidade é unha

boa opción para o uso da madeira a escala industrial.

O potencial a medio prazo, para os países que antigamente formaban a Europa dos Quince,

mostra unha división máis equilibrada entre as tres tecnoloxías en cuestión: calor a partir de

biomasa, calor xeotérmica (inclúe as bombas de calor xeotérmicas) e instalacións térmicas

solares.

Como exemplos de prácticas correctas cabe citar o programa austríaco destinado a

comercializar o uso da madeira e o programa francés Plan du Bois que fomenta a

instalación de estufas individuais e quentadores comunitarios eficientes. É polo tanto

necesario fomentar todos os medios deste tipo capaces de divulgar prácticas eficaces no uso

da madeira como combustible.

8.3.3. Producción de biocarburantes

En 2002, a cota de mercado dos biocarburantes alcanzara o seu punto máis alto en Francia

(1,3%). En toda a Europa dos Quince, a cota equivalía ao 0,6% do mercado da gasolina e

o gasóleo. Na República Checa, en 2001, contaban xa cunha cota do 1,3% do mercado de

todos os combustibles de automoción. Polonia adoptou tamén unha nova lei para a

promoción dos biocarburantes que entrou en vigor o 1 de xaneiro de 2004.

Na actualidade, existen diferentes tipos de biocarburantes:

Biodiésel: é o biocarburante máis común, obtense pola transesterificación dun ácido

graxo (aceite). O produto resultante é moi similar ao gasóleo obtido do petróleo

(tamén chamado petrodiésel) e pode usarse en motores de ciclo diesel, aínda que

algúns motores requiren modificacións.

Bioetanol: producido a partir da fermentación de azúcrelos presentes na remolacha,

millo, cebada, trigo, cana de azucre, sorgo ou outros cultivos enerxéticos, que

mesturado coa Gasolina produce un biocombustible de alto poder enerxético con

características moi similares á gasolina pero cunha importante redución das emisións

contaminantes nos motores tradicionais de combustión.

Os demais biocarburantes: obtidos a partir de refugallos ou residuos, representan só

unha pequena parte.

Os biocarburantes son relativamente caros, aínda que os custos adicionais están xustificados

polos beneficios que entrañan para diversas políticas. En particular, constitúen opcións

alternativas e adicionais para a subministración de combustibles do sector do transporte,

que depende case exclusivamente do petróleo e que supón máis do 30% do consumo final

de enerxía na Comunidade.

Ademais, son actualmente o único medio tecnicamente viable de utilizar enerxía renovable

para substituír ao petróleo como combustible no transporte. Isto significa que ofrecen unhas

claras vantaxes no que respecta á seguridade do abastecemento. Algunhas destas vantaxes

poderían derivar das importacións de biocarburantes, dado que estes teñen unha orixe

xeopolítica diferente do petróleo.

A Comisión da Unión Europea emitiu a Directiva 2003/30/CE, do Parlamento Europeo e

do Consello, do 8 de maio de 2003, relativa ao fomento do uso de biocarburantes ou

outros combustibles renovables no transporte suxeriu o uso de biocombustibles para

asegurar e diversificar a oferta de enerxía, e á súa vez diminuír as emisións netas de CO2

para o transporte terrestre en Europa (enfoque ambiental). Propón obxectivos para a súa

inclusión no período 2005-2010: a finais do 2005 a porcentaxe de biocarburantes sería do

2% e para o 2010 terá que ser do 5,75%. Cada Estado Membro define a porcentaxe de

cada un dos biocombustibles, e antes do 1 de xullo de cada ano, deben informar a

Comisión de:

As medidas adoptadas para fomentar o seu uso no transporte.

Os recursos asignados á produción de biomasa para usos enerxéticos distintos do

transporte.

A porcentaxe utilizada no consumo do ano anterior.

Aínda así, no ano 2005 o obxectivo (do 2%) non se logrou, só se alcanzo o 1,4%.

Establecéronse sancións. A Comisión ten a obriga de informar sobre os progresos cada 2

anos. Os países máis comprometidos son: Alemaña, Francia, Reino Unido e Italia.

A Directiva sobre o réxime comunitario, de imposición dos produtos enerxéticos estipula

que, en tanto en canto, a lexislación comunitaria non estableza obxectivos obrigatorios, os

Estados membros poderán eximir dos impostos sobre os carburantes os biocarburantes

utilizados baixo control fiscal, ou aplicar un imposto de nivel inferior. Non obstante, se a

lexislación comunitaria impuxese obxectivos obrigatorios, os Estados membros poderían

seguir concedendo reducións ou exencións de impostos en favor destes, a través do

procedemento considerado no artigo 19 desta Directiva (proposta da Comisión, decisión de

autorización do Consello). Ata marzo de 2004, sete membros da Unión liberaran de

impostos, parcial ou totalmente, aos biocarburantes (Austria, Francia, Alemaña, Italia,

España, Suecia e o Reino Unido).

Se se alcanzan os obxectivos fixados na Directiva sobre biocarburantes, a contribución dos

estes pasará de 1,4 Mtep en 2001 a 19 Mtep en 2010, o que representa un incremento de 18

Mtep. A súa evolución de aquí ao 2010, e máis adiante, dependerá en boa medida do

desenvolvemento das normas de calidade dos combustibles, en particular da

competitividade dos biocarburantes, o desenvolvemento de novas tecnoloxías para a súa

obtención e a produción de biomasa para fabricalos.

8.4. Situación actual da biomasa en españa

España ocupa a sexta posición en canto a consumo enerxético dentro da Unión Europea,

debido ao forte incremento experimentando nos últimos 30 anos na demanda. A economía

española vén evolucionando durante os últimos anos a taxas de crecemento anual

superiores á media europea, o que está a permitir un avance significativo en converxencia

real. Non obstante, esta evolución tamén se viu acompañada por crecementos da demanda

enerxética importantes, con taxas de incremento anual superiores algúns anos ás da

economía.

Ademais, carece de depósitos petrolíferos e gasísticos, o que o converte nun país

fundamentalmente importador de recursos enerxéticos, aproximadamente un 80% (50%

de media para o resto dos países da Unión Europea). Esa dependencia vai en aumento, coas

implicacións non só económicas e comerciais que iso supón, senón tamén cuns efectos

ambientais significativos, ao tratarse maiormente de produtos fósiles cun elevado nivel de

emisións de efecto invernadoiro. O 28 de Novembro de 2003 o Consello de Ministros

aprobou a Estratexia de Aforro e Eficiencia Enerxética en España para o período 2004-2012,

na cal se estiman uns aforros de enerxía para os citados anos de 12.853 millóns de euros,

equivalentes ao petróleo cru importado na actualidade durante un ano.

O consumo de biomasa en España, en 2004, foi dunhas 4.106.729 tep, dos cales 3.412.280

tep se destinaron a uso térmico e 694.449 tep a uso eléctrico. Andalucía, Galicia e Castela e

León son as Comunidades Autónomas de maior consumo. Isto está relacionado tanto pola

existencia de empresas que precisan gran cantidade de biomasa, coma pola presenza dun

sector forestal desenvolvido, ademais de ter unha estrutura de poboación no que o sector

rural ten un maior peso e, polo tanto, un maior consumo no ámbito doméstico.

Figura 8.5. Evolución del consumo de la biomasa y previsiones, según el Plan de Fomento

del IDAE.

Fonte: IDAE.

Respecto ao consumo por Sectores, tal e como queda reflectido na táboa 8.1, o maior

consumo de biomasa realízase no sector "Doméstico", destacando tamén os consumos

relacionados coa madeira e os seus derivados tales como "Pasta e papel" e "Madeira, mobles

e cortiza".

Tabla 8.1. Consumo por sectores en España.

Fonte: Plan de Energías Renovables.

Pola súa banda, no 2005 aprobouse o Plan de Enerxías renovables en España (PER) 2005-

2010, que constitúe a revisión do Plan de Fomento das Enerxías Renovables 2000-2010, co

trátase de manter o compromiso de cubrir con fontes renovables, polo menos o 12% do

consumo total en 2010, así como de incorporar os outros dous obxectivos indicativos: que

o 29,4% da xeración eléctrica se obteña a partir de renovables e a utilización de

biocarburantes en transporte para ese ano sexa dun 5,75%. Ademais, asigna á biomasa un

papel preponderante para a consecución do devandito obxectivo.

Os obxectivos con respecto á biomasa, do Plan de Enerxías Renovables de crecemento en

produción, en termos de Enerxía Primaria de biomasa expresados en kilotoneladas

equivalentes de petróleo (ktep), no período 2005-2010, móstranse na táboa 8.2.:

Tabla 8.2. Obxectivos do Plan de Enerxías Renovables con respecto á biomasa en termos de

Enerxía Primaria.

Fonte: IDAE (datos 2004).

Por outro lado, na táboa 8.3. recóllense os obxectivos enerxéticos propostos para cada tipo

de recurso biomásico e aplicación no PER 2005-2010.

Tabla 8.3. Obxectivos do PER con respecto a cada tipo de recurso biomásico.

Fontes: IDAE.

Para lograr estes obxectivos están previstos unha serie de incentivos e axudas procedentes

das institucións públicas e entidades privadas ligadas ao sector.

Segundo a Disposición adicional cuarta, da Lei 43/2003 de Montes, sobre o uso enerxético

da biomasa forestal residual "O Goberno elaborará, en colaboración coas comunidades

autónomas, unha estratexia para o desenvolvemento do uso enerxético da biomasa forestal

residual, de acordo cos obxectivos indicados no Plan de Fomento das Enerxías Renovables

en España,".

Neste sentido, a través do Fondo de Aproveitamento da Biomasa Forestal no referente ao

fomento do aproveitamento de biomasa residual, a Conferencia Sectorial de Medio repartiu

no ano 2006, uns 10 millóns de euros entre todas as comunidades autónomas. A utilización

da biomasa como recurso enerxético deberá xogar nos próximos anos un papel de vital

importancia na consecución dos obxectivos de penetración, fixados para as enerxías

renovables, a curto e medio prazo en España.

A biomasa considérase como unha das principais opcións para dar un uso alternativo ás

terras retiradas da produción, como consecuencia da reforma da Política Agraria Común, así

como tamén para mellorar o ámbito e promover a vida rural. Aínda así, en España, os

maiores progresos realizados neste campo fixéronse sobre a base da utilización de residuos

de produción industrial, xa que o residuo se converte nun recurso e non supón ningún gasto

(de obtención, transporte, etc.).

8.4.1. Produción de enerxía eléctrica

Este tipo de instalacións teñen unha gran demanda de biomasa, o que fai que a área de

influencia para a subministración sexa moi grande. O custo do transporte inflúe no custo

final da biomasa que, por outro lado, ao ser adquirida en maiores cantidades pode sufrir

unha redución no seu prezo en orixe.

No pasado, as actividades relacionadas coa subministración de enerxía considerábanse un

servizo público que precisaba grandes investimentos en infraestruturas. Estas actividades

xestionábanse dende monopolios ou oligopolios nos que os estados tomaban un papel

primordial na planificación, investimento e explotación dos sistemas eléctricos e na

subministración de combustibles.

O desenvolvemento da sociedade permitiu cambiar esta situación e estase a asistir a un

proceso de liberalización do "negocio enerxético" a nivel internacional, que en España está

bastante avanzado, particularmente dentro do sector eléctrico. A Lei 54/1997 do Sector

Eléctrico, fai compatible o funcionamento do mercado en réxime de competencia con

outros obxectivos como a mellora da eficiencia enerxética, a redución do consumo e a

protección do medio. Esta lei estableceu os principios dun novo modelo de produción de

enerxía baseado na competencia.

Dende finais dese ano, viñéronse promulgando diversas disposicións legais orientadas no

mesmo sentido, estruturando os negocios de produción, transporte, distribución e

comercialización de enerxía eléctrica. Entre elas está o Real Decreto 2818/1998, sobre

produción de enerxía eléctrica para instalacións abastecidas por fontes de enerxía

renovables, residuos e coxeración, instalacións que poden acollerse ao Réxime Especial de

produción de enerxía eléctrica.

A utilización da biomasa en España ten moi pouco peso na produción de enerxía eléctrica

(só o 5,9% se lle dedica, o resto é empregado na xeración de enerxía térmica), aínda que a

potencia instalada dobrase a súa capacidade dende comezos da década dos 90. Unha das

principais causas desta situación é a ausencia de rendibilidade das plantas de produción de

electricidade polos prezos aos que se retribúen hoxe os kWh. xerados por esta tecnoloxía.

Coa retribución actual os proxectos existentes non son replicables en forma masiva, pois

dependen de subvencións ao investimento. Tamén a ausencia de apoios loxísticos para

asegurar o recurso das plantas, a necesidade de confluencias de distintas políticas

enerxéticas, agrícolas, forestais, ambientais, económicas e de emprego, que hoxe non se

dan, o desenvolvemento tecnolóxico aínda por madurar, o descoñecemento das

posibilidades desta tecnoloxía por parte doutras institucións como concellos, son barreiras

que dificultan o desenvolvemento previsto e necesario.

8.4.2. Produción de enerxía térmica

Ata agora, sempre se aproveitou a biomasa para xerar calor, non obstante temos que

constatar a falta de produción estable dos biocombustibles sólidos, de tecnoloxía nacional

axeitada, de coordinación entre produtores, comercializadores e enxeñarías.

Os rendementos do aproveitamento da enerxía térmica por combustión son próximos ao

80%, podendo aumentarse cunha mellora tecnolóxica (recuperadores de calor, por

exemplo). En cambio, o aproveitamento da enerxía eléctrica presenta uns rendementos do

25% aproximadamente. E aínda así soamente se dan subvencións á xeración de enerxía

eléctrica.

8.4.3. Produción de biocarburantes

As materias primas que se utilizan na actualidade para a produción de biocarburantes

(cereais, xirasol e aceites usados) teñen un prezo elevado e un potencial moi limitado para a

consecución dos obxectivos da Directiva de biocarburantes. Coa situación actual, para

cumprir os devanditos obxectivos, para o ano 2010 (5,57% de substitución), serían

necesarias 5,14 Mha de xirasol para a substitución de 1,43 Mtep de gasóleo e 2 Mha de

cereais para a substitución de 0,77 Mtep de gasolina. Hai que ter en conta que, actualmente

en España, a superficie total cultivada de xirasol é de 0,86 Mha e de cereais 6,4 Mha.

En xeral, o recurso biomásico que máis se utiliza na xeración de enerxía nestes momentos e

nun futuro en España son os cultivos enerxéticos.

8.5. Situación actual da biomasa en Galicia

Galicia é unha Comunidade Autónoma cun particular potencialidade no recurso natural e

enerxético renovable. Un indicador diso son as existencias de volume madeirable en montes

arborados, onde con máis de 133 millóns de metros cúbicos supón o 19,4% do conxunto

español (mentres que a superficie xeográfica non chega ao 6%). Polo tanto, a capacidade

de fixación de carbono pola vexetación (arborada ou non) dos montes galegos alcanza os

18 millóns de toneladas, constituíndo a Galicia como o "pulmón" de España ou principal

sumidoiro de carbono.

Estes recursos (forestais e ambientais) renovables localízanse en 1,40 millóns de hectáreas

arboradas e noutras 0,63 millóns de hectáreas de monte baixo ou matogueira. No primeiro

caso, a biomasa estimada sitúase en torno a 58,5 T/ten e no segundo alcanzaría 10,5 T/ten.

Co cal, hai tres tipos de aproveitamento en Galicia da biomasa forestal:

Aproveitamento de residuos xerados nas curtas anuais e operacións de xestión

silvícola ordinarias realizadas nos montes arborados.

Aproveitamento dos residuos xerados nas industrias madeireiras.

Aproveitamento sostible da biomasa en montes abertos ou de matogueira.

Cando falamos de biomasa, necesitamos saber cual é a biomasa total pero desa cifra habería

que diferenciar a biomasa dispoñible, por exemplo aquela situada en terreos con alta

pendente ou aquela que por motivos ambientais como a erosión ou mantemento de

nutrientes hai que deixala no chan. Segundo Riechman (2003), restándolla á total,

obteriamos a biomasa extraíble, ou sexa, a dispoñible para un proceso de produción.

Complementariamente, poderíase agregar a biomasa residual, xa que en Galicia, segundo

Bermúdez e Piñeiro (2000), na explotación forestal por cada metro cúbico de madeira que

se corta, un 10% serían restos de piñeiro, un 4% de eucalipto e un 15% de frondosas,

consistentes en ramas, follas, raberones, etc. que en parte deixan abandonados no monte,

outro tipo de residuo como a codia representaría o 10%. Pódese estimar que un terzo de

cada árbore é abandonado no monte, polo que os residuos das curtas finais en Galicia

ascenderían a 631.897 TESLA/ANO. A Xunta de Galicia estimou o volume anual deste

recurso en case un millón de toneladas por ano en condicións de sostibilidade.

O consumo de biomasa en Galicia, segundo reflicte a figura 8.6, é de 668.496 tep. É a

Comunidade Autónoma que máis biomasa consume, despois de Andalucía (segundo o

IDAE, 2004).

Figura 8.6. Consumo de biomasa (tep) por Comunidades Autónomas.

Fonte: IDAE.

Segundo o Balance Enerxético de Galicia 2003 o uso de biomasa é equivalente a 440.000

toneladas de petróleo anuais. Isto supón o 14% da Enerxía Primaria que se produce na nosa

Comunidade, polo que a biomasa está claramente por enriba de fontes como a eólica

(9%), a minihidráulica (4%) e moi preto da grande hidráulica (21%).

Figura 8.7. Enerxía Primaria en Galicia 2003 (Ktep).

Fonte: Balance Energético 2003, INEGA

A escasa implantación da biomasa para fins enerxéticos, reflíctese en que tan só o 1% da

Electricidade Bruta Xerada en Galicia é obtida a partir desta. En moitos casos desprézase a

xeración de calor en instalacións industriais. Esta calor debería ser producida mediante

combustibles fósiles ou electricidade no caso de que, mediante políticas inadecuadas, se

desviase a biomasa á mera produción eléctrica.

Calquera medida cuxos obxectivos sexan promover o uso da biomasa, debe encamiñarse,

exclusivamente á creación e mobilización desta nos montes (axudas a tratamentos

selvícolas, a reforestacións e cultivos enerxéticos, etc.). Debe evitarse a materialización

dunha política que, mediante fondos públicos, fomente plantas dedicadas á incineración de

madeira en rolo ou restos de madeira, susceptibles de ser empregada como materia prima

noutros procesos industriais. Este erro de concepto, crearía ineludiblemente un marco de

competencia "desleal" pola materia prima, que substituiría un sector viable polos seus

propios medios por outro endemicamente subsidiado. E debe terse en conta

necesariamente, como parte fundamental de calquera política sobre o uso enerxético da

biomasa, a eficiencia enerxética dos usos e instalacións antes de proceder ao apoio público

destes.

Sen entrar en matices entre as distintas tecnoloxías utilizadas, pode poñerse como exemplo

que procesos de aproveitamento da enerxía térmica producida na combustión (con

rendementos próximos ao 80%) deben ser antepostos a aproveitamentos exclusivamente

eléctricos (rendementos entre o 25 e o 30%).

A industria da madeira é actualmente, a maior produtora de enerxía renovable a partir de

biomasa forestal, en Galicia.

Tabla 8.4. Cantidade de biomasa producida polas diferentes industrias en Galicia.

Fonte: Cis-Madera proyecto de aprovechamiento de la fitomasa residual en la cadena Monte-Industria de

Galicia.

Aínda que de todos os xeitos, a biomasa forestal dispoñible, en termos económicos, é

practicamente insuficiente para cubrir os consumos actuais para procesos e aplicacións

enerxéticas.

Na actualidade existen tres centrais termoeléctricas de biomasa en funcionamento. A

pioneira, Allarluz, instalouse en 1998 no municipio ourensano de Allariz, a instancias do

Concello, converténdose na primeira planta destas características de toda España. A planta

máis grande e rendible é a que Ence ten en Pontevedra. A central Intasa, en San Sadurniño,

é a terceira central termoeléctrica. Sumando todas elas un total de 40 MW de potencia

instalada.

Polo menos outras doce empresas empregan a biomasa para autoabastecer enerxeticamente

as súas propias fábricas, é unha das opcións máis habituais para o uso desta fonte renovable

e máis rendible, xa que o que ata agora eran residuos se converteron nunha fonte de

enerxía.

Tamén Iberdrola empeza a apostar polo aproveitamento enerxético da masa forestal, xa

que ten pensado abrir unha planta de biomasa no concello Das somozas no 2008, que

aspira a converterse na segunda de Galicia en producir enerxía con residuos de montes sen

estar asociada a ningunha industria forestal, e a xerar 62.000 kW por hora cunha potencia

total de 7,7 MW.

As Consellerías de Medio Rural e de Innovación autorizaron a instalación de sete centrais

máis nas catro provincias galegas, situadas nas zonas de Xallas-Terra de Soneira, Terra Cha-

Eume, A Fonsagrada-Meira, ou Deza, Terra de Lemos-Chantada-Sarria, O condado-A

Paradanta e Verín-A Limia, nos próximos dous anos co obxectivo de duplicar a obtención

de enerxía eléctrica e térmica desta materia en 2012, para alcanzar os obxectivos do Plan de

Enerxías Renovables (2005-2010).

Ademais, o Goberno galego apoiará o proxecto da planta de gasificación a partir de

biomasa forestal, para producir de modo combinado enerxía eléctrica e biocarburante, que

a firma Abengoa pretende implantar na comunidade galega, xunto a sociedade pública de

capital XesGalicia. Tratarase da primeira factoría dedicada a esta actividade no mundo.

Con respecto á produción de biocarburantes en territorio galego, deixou de ser unha

quimera, xa que se comezaron a construír e a poñer en marcha unha serie de instalacións

para producir combustible ecolóxico. A planta de Bioetanol Galicia ten unha capacidade de

produción de 100 millóns de toneladas ao ano (aproximadamente 65 Ktep), comezou a

funcionar en 2002 en Teixeiro (Curtis) e o combustible conseguido (a partir de cereais: trigo

e cebada) é empregado no transporte.

En Galicia prevese alcanzar os 100 Ktep de biocarburantes ao ano en 2010, xa que reúne as

condicións necesarias, estratéxicas e xeográficas, para desenvolver no seu territorio a

produción de biocombustibles, principalmente biodiésel e bioetanol.

Actualmente, estase a aproveitar a biomasa forestal residual, pero a cantidade deste recurso

está limitada a medio prazo debido ás novas centrais de biomasa, por iso, unha posible

alternativa sería o aproveitamento mediante cultivos enerxéticos de especies de crecemento

rápido como: Acacia dealbata, Acacia melanoxylon, Acacia pseudoacacia (acacias), Populus

alba (chopos), Eucalipto nitens (eucaliptos), etc. En xeral, especies de crecemento rápido

axeitadas ás condicións climáticas e edáficas de Galicia. Con estes cultivos enerxéticos

diminuirían os custos de extracción do monte xa que se aproveita toda a biomasa existente

e abunda a maquinaria para realizar este tipo de aproveitamento.

9 O Impacto Ambiental

9.1. Introdución 9.2. Impacto ambiental. conceptos e tipos 9.3. Estudos de impacto ambiental

9.3.1. Xustificación 9.3.2. Descrición de accións 9.3.3. Exame de alternativas 9.3.4. Cronograma 9.3.5. Inventario ambiental 9.3.6. Identificación e valoración de impactos

9.4. Indicadores 9.4.1. Tipos de categorías usadas como indicadores ambientais 9.4.2. Características dos indicadores 9.4.3. Clasificación dos indicadores por niveis 9.4.4. Fundamentos ecolóxicos 9.4.5. Tipos de indicadores

9.5. Índices ambientais 9.5.1. Índices físico-químicos 9.5.2. Índices bióticos 9.5.3. Índices edafolóxicos 9.5.4. Construción de índices ambientais

9.6. Modelos ambientais 9.7. Avaliación ambiental 9.8. Códigos de conduta

9.8.1. Estándares sociais 9.8.2. Selos de calidade social e etiquetas sociais 9.8.3. Reporting 9.8.4. Auditorías 9.8.5. Certificación 9.8.6. Rede mundial de etiquetaxe ecolóxica

9.9. Procedementos administrativos segundo o tipo de avaliación ambiental

9.1. Introdución

A Avaliación de Impacto Ambiental é un dos instrumentos máis axeitados para a

preservación do Medio. Sen ser un freo para o desenvolvemento e o progreso, garante

a acción preventiva e de corrección antes de producirse as alteracións no medio. Neste

capítulo abórdase a Avaliación de Impacto Ambiental dun modo xenérico, non

exclusivamente para estudos dos incendios forestais. A metodoloxía para a realización

destas avaliacións, debe ser adaptada ás esixencias particulares de cada caso, xa sexan

análises sobre os incendios forestais, ou sobre outros aspectos do Medio.

Os instrumentos de xestión ambiental poden ser:

Preventivos, se se poñen en práctica ao abordar novos plans ou proxectos.

Correctivos, se se aplican a actividades en funcionamento.

As Avaliacións de Impacto Ambiental son instrumentos de carácter preventivo. A súa

finalidade é identificar, predicir, interpretar, previr e comunicar os efectos ambientais

dunha determinada actuación en fase de proxecto.

A experiencia demostrou que a corrección dos problemas ambientais é moito máis

complicada e custosa que a súa prevención. Por este motivo, nos últimos anos,

potenciouse o desenvolvemento dunha política ambiental de carácter preventivo. Neste

punto destaca a Avaliación de Impacto Ambiental como ferramenta máis completa.

Convén distinguir dous aspectos importantes con detemento, antes de abordar este

tema. A Avaliación de Impacto Ambiental é un procedemento xurídico-administrativo,

mentres que o Estudo de Impacto Ambiental é un estudo técnico-científico encamiñado

a identificar os impactos ambientais derivados dunha actuación concreta.

9.2. Impacto ambiental. Conceptos e tipos

Xenericamente defínese Impacto como "o efecto que as actuacións presentes ou

potenciais producen ou producirían no medio". Os efectos poden ser tanto prexudiciais

coma beneficiosos, é dicir, os impactos poden ser tanto positivos coma negativos.

A consideración do impacto negativo das actuacións sobre o medio, contraponse cos

conceptos de fraxilidade, singularidade, etc. Por outro lado a consideración do impacto

positivo realza a capacidade territorial para acoller as actuacións, con matices derivados

das posibles orientacións favorables, que poidan inducir sobre os elementos espaciais e

os procesos actuantes pola implantación das actividades.

As transformacións e consecuencias que poden observarse sobre o medio poden ser

analizadas dende distintos puntos de vista:

Impactos ecolóxicos ambientais: Producen modificacións dos sistemas naturais. A

identificación e análise deste tipo de impactos presupón unha avaliación dos

cambios operados cuxa incidencia sexa importante no funcionamento dos

sistemas.

Impactos sociais: Estes afectan directamente ao individuo ou grupo social,

afástanse da concepción máis pura de impacto ecolóxico, pero son claro obxecto

de estudo da chamada ecoloxía humana.

Esta clasificación do impacto fai referencia basicamente ao medio onde se produce o

efecto. O impacto ambiental constitúe pois, o efecto das actividades humanas e a súa

transcendencia deriva da vulnerabilidade do territorio.

Os impactos, especificamente causados polos incendios forestais, son moi numerosos, e

pódense citar, por exemplo, os seguintes:

Incremento da erosión do chan

Diminución da produtividade do chan

Perda de vexetación forestal

Diminución da capacidade da vexetación para recolonizar o terreo.

Aumento da probabilidade de avenidas e inundacións

Destrución da fauna

Destrución dos ciclos da auga

Aumento da contaminación atmosférica

Destrución dos ciclos do nitróxeno

Destrución da beleza da paisaxe

A relación entre fraxilidade, vulnerabilidade ou risco con impacto, patentiza se á hora

de avaliar a importancia, o nivel ou o grao de impacto. Unha mesma actividade pode

producir un impacto máis importante sobre a vexetación se se sitúa nunha zona de

vexetación máis fráxil ou vulnerable. Cando a vulnerabilidade é múltiple, un

determinado territorio pode resultar fráxil con respecto á erosión e non en canto ao

risco de contaminación de acuíferos.

A vulnerabilidade presenta múltiples facetas que sempre deberían poñerse de manifesto.

Calquera Impacto Ambiental correspondente a calquera desas facetas da fraxilidade do

territorio, individualízase por unha serie de características que han de avaliarse.

Táboa 9.1. Características relativas dos Impactos Ambientais.

Fonte: Elaboración propia

O carácter do impacto fai referencia á súa consideración positiva ou negativa respecto

ao estado previo da actuación, é dicir, indica se a actuación é beneficiosa ou prexudicial

para o medio no cal se desenvolve.

A magnitude do impacto informa da extensión ou o grao do efecto producido (número

de hectáreas afectadas, número de especies, etc.).

O significado do impacto alude á importancia relativa (se as especies eliminadas son moi

importantes económica ou ecoloxicamente, etc.).

O tipo de acción do impacto describe o modo de producirse o efecto da acción sobre os

elementos ou características ambientais:

Impacto directo.

Impacto indirecto.

Impacto sinérxico con outros.

A duración ou conca temporal do impacto refírese ás súas características temporais, se o

efecto é a curto prazo e logo cesa, se aparece rapidamente e a súa acumulación é a

longo prazo, se existe un efecto intermitente, etc.

A reversibilidade do impacto ten en conta a sensibilidade, dificultade ou imposibilidade

de retornar á situación anterior, á actuación. Falarase así de impactos reversibles e de

impactos terminais ou irreversibles.

O risco do impacto mide a probabilidade de ocorrencia, sobre todo naquelas

circunstancias non periódicas pero de excepcional gravidade.

A conca espacial do impacto informa sobre a disolución da súa intensidade no mosaico

espacial, debido á existencia deste mosaico non sempre, ou case nunca, esta disolución

terá relación lineal coa distancia á fonte de impacto. Alá onde as características

ambientais sexan máis proclives aumentará a gravidade do efecto (acumulación de

toxinas en chans impermeables, etc.).

A posibilidade de recuperación indica se a perda ocasionada pode ser recuperable,

substituíble ou irrecuperable.

Coa singularidade do recurso afectado quérese significar a incidencia sobre calquera tipo

de recurso ou monumento protexido por algunha disposición legal (espazos naturais

protexidos, monumentos históricos, etc.). A súa introdución nos informes pode ser útil

para simplificalos, xa que aforra calquera outra descrición.

Nalgúns casos, os efectos, son pouco importantes se se consideran individualmente, pero

estes, poden combinarse e dar lugar a outros de maior entidade, isto é o que se

denomina sinerxía dos efectos. Esta nota pode atribuírse tamén á posible xeración de

impactos acumulados.

Algúns elementos do medio non son susceptibles de recibir impactos por parte das

actividades, como é obvio, por exemplo, para a altitude ou outros parámetros

fisiográficos. Non obstante, pode ser necesario telos en conta porque actúen como

modificadores dos impactos causados a outros elementos. Esta consideración é

particularmente importante no caso dos impactos sobre a paisaxe. Así, un determinado

impacto visual, derivado dunha actuación correcta no medio, terá unha gravidade

maior ou menor en función da superficie ocupada pola súa conca visual e da forma e

orientación que esta teña; a situación xeográfica do lugar concreto que determina estas

características é, polo tanto, unha circunstancia a ter en conta. En calquera caso o

significado do impacto pode e debe conectarse coa reversibilidade, xa comentada, dos

efectos causados polas actuacións.

O que supón ante o futuro unha deterioración irreversible, o esgotamento dun recurso,

a iniciación de procesos negativos que se aceleran a si mesmos, etc. conduciron ao

concepto de impactos críticos, aqueles que marcan os límites a partir dos cales a

deterioración se considera inadmisible. Estes impactos que superan o albor do

admitido, incompatibilizan a localización da actividade coa produción sostida do

territorio.

Todas estas circunstancias e características definen a maior ou menor gravidade, ou o

maior ou menor beneficio, que se deriva das actuacións sobre o territorio, polo que

todas elas deben intervir na correcta avaliación dos Impactos Ambientais. A expresión

desta avaliación, para cada faceta da vulnerabilidade que se contemple, concrétase

normalmente coa utilización dunha escala de niveis de impacto que facilite a utilización

da información adquirida na toma de decisións.

Un exemplo de escala de niveis de impacto pode ser:

Impacto compatible: carencia de impacto ou recuperación inmediata tras o

cesamento da actividade. Non se necesitarán prácticas protectoras.

Impacto moderado: a recuperación das condicións iniciais require certo tempo.

Non se necesitarán prácticas protectoras.

Impacto severo: a magnitude do impacto esixe, para a recuperación das

condicións do medio, a adecuación de prácticas protectoras. A recuperación,

aínda con estas prácticas, esixe un período de tempo dilatado.

Impacto crítico: a magnitude do impacto é superior ao albor aceptable.

Prodúcese unha perda permanente da calidade das condicións ambientais, sen

posible recuperación mesmo coa adopción de prácticas correctoras.

9.3. Estudos de impacto ambiental (Esia)

Os estudos de Impacto Ambiental son análise de investigación prospectiva e sistemática,

que se recollen nun documento técnico que acompaña ao proxecto sometido á

Avaliación do Impacto Ambiental, cuxo obxectivo é identificar, interpretar, predicir e

previr as consecuencias das actuacións xeradas pola execución do proxecto sobre a

saúde e benestar humanos, os ecosistemas e os bens de interese cultural e patrimonial.

Como xa se indicou anteriormente, nesta parte do manual abórdase o desenvolvemento

de Estudos de Impacto Ambiental en sentido amplo. Cando se afronta un traballo deste

tipo, é importante cinguirse a aqueles aspectos importantes e que acheguen información

útil de cara á obtención de solucións aos problemas formulados. É importante que o

labor sexa desenvolvido por profesionais expertos, para asegurar que o traballo se

realiza axeitadamente, e cun emprego de tempo e de recursos óptimo.

Os estudos de Impacto Ambiental deben conter unha análise completa do proxecto e

unha análise profunda do medio físico, dos que se deduzan todos os elementos sensibles

a calquera tipo de perturbación, se identifiquen os impactos previsibles e se avalíen as

alteracións derivadas destes.

9.3.1. Xustificación

É a parte correspondente á introdución do estudo, na que se formula a necesidade de

desenvolvelo para cumprir uns requisitos determinados. Tamén convén nesta fase

introdutoria, elaborar listados da lexislación aplicable, ademais da propia lexislación de

Avaliación do Impacto Ambiental, como por exemplo a regulamentación de augas,

actividades clasificadas, protección do Medio atmosférico, costas, residuos, patrimonio,

espazos naturais e vida silvestre, etc., de tal forma que quede perfectamente claro o

marco legal administrativo no que se inscriben o proxecto e o estudo de Impacto

Ambiental.

9.3.2. Descrición de accións

Trátase de resumir o contido do proxecto mostrando as partes deste que máis interesan

dende o punto de vista ambiental.

Este apartado debe conter a seguinte información: A localización, a relación entre

accións susceptibles de producir impacto, descrición dos recursos utilizados e dos

refugallos.

9.3.3. Exame de alternativas

Estúdanse as alternativas técnicas e economicamente viables, e xustifícase a solución

proposta, tendo en consideración a alternativa cero ou de non-intervención, tendo en

conta a dinámica dos ecosistemas. Isto quere dicir, que a alternativa cero non debe

considerar o estado nun momento dado, senón como evolucionaría sen intervención

antrópica.

Nestes casos utilízanse análises «multicriterio», estudando conxuntamente aspectos de

índole económica como a rendibilidade e as necesidades de investimento, xunto con

outros de viabilidade técnica, oportunidade, etc., o cal resulta moi conveniente para

ordenar e seleccionar alternativas. Esta análise consiste, esencialmente, en agregar ou

combinar elementos de análise de por si heteroxéneos, nun todo homoxéneo,

admitindo a existencia de obxectivos múltiples que poden ser contraditorios. Por iso,

descártase de antemán a consecución da solución óptima, tratando de racionalizar o

proceso en prol da consecución dunha solución o máis próxima posible á óptima.

9.3.4. Cronograma

A descrición das esixencias temporais de recursos naturais consiste na elaboración dunha

gráfica na que se enfrontan as accións do proxecto cunha escala dividida en meses. Esta

matriz proporciona unha información moi útil para observar os impactos previstos, en

relación cos períodos fenoloxía do ecosistema e os ritmos de actividade humana.

9.3.5. Inventario ambiental

Este é o apartado máis ligado aos estudos do medio físico, que incorpora aspectos

sociais, económicos e culturais.

Nos estudos de Impacto Ambiental utilízanse técnicas complexas de tratamento da

información, similares ás que se usan nos estudos do medio físico. A diferenza

fundamental é que naquelas se persegue un obxectivo moi concreto, apoiar

racionalmente a toma de decisións, mentres que os estudos do medio físico, teñen como

obxectivo fundamental servir de soporte documental e informativo para cuestións como

poden ser as investigacións científicas, a ordenación do territorio, plan urbanístico, etc.

Definición do estadio Preoperacional:

Consiste en estudar o estado do lugar, as súas condicións ambientais e as actividades e

elementos preexistentes na zona.

Inventario ambiental:

Neste apartado identifícanse todos os aspectos ambientais que poden ser afectados pola

actuación proxectada.

No inventario ambiental recóllense unha serie de aspectos representativos da realidade

física, económica e social do ámbito do proxecto, partindo dunhas condicións previas

establecidas sobre o nivel de detalle que se pretende alcanzar, o proceso de toma de

datos e a elección das variables ou aspectos que máis interesen no resto do Estudo de

Impacto Ambiental. O lóxico é establecer categorías que agrupan as diferentes variables

ou factores do medio estudado: Poboación humana, Gea (Clima, Xeoloxía e

Xeomorfoloxía, Hidroloxía e Hidroxeoloxía, Edafoloxía, etc.), Flora e Vexetación,

Fauna, Paisaxe (visibilidade, calidade e fraxilidade visual), recursos culturais, etc.

Figura 9.1. Liñas de definición de obxectivos e recompilación de información.

Fonte: Elaboración propia

Interaccións ecolóxicas claves:

Non todas as incidencias sobre os diferentes aspectos ambientais teñen a mesma

importancia, iso depende das características do territorio e do tipo de actividade

proxectada. Nesta fase do estudo, o equipo avaliador debe cribar a información obtida

no inventario ambiental, seleccionado os aspectos que poden resultar máis afectados

polas diferentes accións do proxecto.

Anexos cartográficos:

Para que os aspectos máis sobresaíntes do inventario ambiental queden ben definidos

faise necesaria a súa representación en planos e mapas, achegando un elevado número

de información gráfica dos diferentes aspectos ambientais.

Comparación da situación ambiental actual e futura:

Consiste en facer un estudo comparativo entre o estado inicial do territorio afectado e a

súa situación futura con e sen a actividade proxectada. É, polo tanto, un contraste de

tendencias, que esixe certa capacidade de simulación ambiental, que se adoita efectuar

mediante a utilización de indicadores ou factores significativos. O coñecemento do

comportamento e variación no pasado destes indicadores ata o momento actual,

permite prognosticar as tendencias dun modo máis fiable, segundo se estuden en series

temporais máis longas.

9.3.6. Identificación e valoración de impactos

Esta é a fase do estudo máis discutida e sobre a que se trata con máis detemento a

bibliografía existente. É obxecto da valoración integral da información contida nas

anteriores fases do estudo, empregándose para tal fin, unha serie de programas

matemáticos e informáticos.

Identificación:

Para identificar os Impactos Ambientais producidos por un proxecto é preciso cruzar a

información contida no apartado de descrición do proxecto e as súas accións, así como

o inventario ambiental. O devandito cruzamento adóitase efectuar mediante

procedementos matemáticos (Matriz, etc.).

Os métodos habituais de identificación de impactos agrúpanse nas seguintes categorías:

listas de revisión, matrices de causa e efecto, matrices de interacción, diagramas de redes,

etc.

Valoración:

Unha vez identificados os impactos, o procedemento seguinte é a súa valoración. Esta

pode ser cualitativa, ou ben cuantitativa (métodos valorativos de alto nivel). É esta unha

etapa do tratamento da información orientada a establecer a calidade ambiental do

medio.

Moitas das técnicas recollidas utilízanse indistintamente na Avaliación do Impacto

Ambiental. As metodoloxías para realizar avaliacións do impacto son numerosas, e a súa

elección levarase a cabo en función de distintos factores, como poden ser a situación

industrial ou, simplemente, as preferencias do equipo técnico que realice a avaliación.

Estas metodoloxías poden ser técnicas gráficas (cartografía, transparencias, teledetección,

fotografía, fotografía aérea, etc.), métodos numéricos, matrices causa-efecto, sistemas

cuantitativos, listas de revisión (CHECK-LIST), táboas sinópticas, análises económicas,

análise DAFO, etc. Aínda que, na maioría dos casos, poden combinarse varias das

técnicas citadas, adaptándose ás necesidades do proxecto.

Figura 9.2. Estrutura Xeral dunha Avaliación de Impacto Ambiental.

Fonte: Elaboración propia a partir de Duarte (2000).

Medidas correctoras:

Sinálanse todas as medidas de corrección necesarias para minimizar ou eliminar os

impactos derivados da acción ou proxecto, indicando as solucións alternativas

existentes. Han de ser establecidas tras:

Valorar cual é a situación do medio antes da execución do proxecto.

Prever a evolución das alteracións que a execución do proxecto pode xerar.

O promotor debe tratar de valorar as medidas que é preciso establecer para minimizar

as perdas de calidade do medio tras a posta en marcha da actividade, ademais, é

necesario recordar, que a Administración tras valorar as medidas protectoras e

correctoras formuladas polo promotor, poderá esixir a maiores outras que considere

necesarias para asegurar o mantemento da calidade do medio.

As medidas correctoras deberán permitir a redución, eliminación ou compensación dos

efectos negativos xerados por un determinado proxecto e/ou actividade, mentres que as

medidas protectoras axudarán a preservar os valores presentes no medio. É preciso

describir e xustificar as medidas correctoras propostas para as diferentes fases do

proxecto, que deberán aplicarse como mínimo sobre: augas superficiais e subterráneas,

chan, atmosfera (medidas correctoras contra po, olores e ruído), vexetación e fauna,

morfoloxía da paisaxe e patrimonio cultural.

Ademais, ha de incluírse a restauración da zona procedendo a:

Definición e xustificación ecolóxica, económica e social dos usos futuros da área

explotada.

Descrición e definición dos labores necesarios para a recuperación do espazo

afectado.

Xustificación da selección de especies vexetais, técnicas, materiais e equipos a

empregar.

Cronograma dos traballos de execución.

Presuposto das medidas correctoras e/ou protectoras.

De forma paralela, débese planificar e establecer un programa eficaz de seguimento e

vixilancia ambiental que verifique e garanta o cumprimento das medidas de protección

do medio. Esta medida ten como obxecto:

Comprobar e analizar se as medidas ambientais correctoras e protectoras

previstas son viables e suficientes.

Valorar a incidencia do proxecto sobre cada unha das compoñentes do medio

que poidan verse afectadas.

Comprobar se a fase de explotación se realiza segundo o previsto no proxecto e

na declaración ambiental.

Para iso é preciso que esta parte do estudo recolla toda a información que seguidamente

se detalla:

Accións a desenvolver en cada unha das fases do proxecto, indicando a súa

periodicidade e establecendo un calendario de actuacións.

Realización de controis analíticos, sendo preciso detallar e xustificar aspectos

claves como: parámetros a analizar, periodicidade, puntos de mostraxe en plano

e outros que se consideren relevantes.

Desenvolver un programa de avaliación de vibracións, niveis de emisión de

contaminantes atmosféricos e vertidos.

Reportaxe fotográfica que permita avaliar o estado do medio e mostrar as

accións levadas a cabo en cada momento.

As novas medidas correctoras que se consideren precisas en función da evolución

observada.

Cronograma das obras, indicando as fases críticas (aquelas que han de finalizar

antes de comezar a seguinte) e as actuacións ambientais correctoras e protectoras

previstas.

Presuposto do programa de vixilancia e seguimento ambiental. Este presuposto

deberá estar suficientemente detallado, especificando, prezos unitarios

descompostos, cadro de prezos auxiliares, presupostos parciais por capítulos,

presuposto xeral de execución material e presuposto de execución por contrata.

A posta en marcha do plan de vixilancia para cada fase producirase dende o inicio desta

e prolongarase durante o tempo que se considerase conveniente na avaliación das

diferentes accións. Ademais, hase de presentar un documento de síntese co obxecto de

dar unha visión precisa, comprensible, integrada e sintética do estudo da avaliación.

9.4. Indicadores

Os indicadores son parámetros (por exemplo, unha medida ou propiedade observada),

ou valores derivados dos devanditos parámetros (modelos), que proporcionan

información sobre o estado dos ecosistemas, así como patróns ou tendencias (cambios)

no estado do Medio, nas actividades humanas que afectan ou están afectadas polo

ambiente, ou sobre as relacións entre tales variables. Dito doutro xeito, son

simplificacións manexables que dependen de gran cantidade de datos, permitindo unha

rápida caracterización de diversos aspectos do Medio.

O Medio está formado por 5 compoñentes ambientais:

Chan.

Auga.

Aire.

Flora e Fauna.

Socioeconómico.

Cada compoñente divídese á súa vez en diferentes factores ambientais, por exemplo:

litoloxía, procesos dinámicos, calidade da auga, calidade do aire, nivel de vida. As

características ou condicións de tales factores son os indicadores ambientais.

Un factor pode presentar un indicador ou varios indicadores, por exemplo: condicións

xeomecánicas, grao de erosión, temperatura, niveis de NOx, salarios básicos.

Establecendo os indicadores para cada factor e para cada compoñente, as unidades de

medida quedan automaticamente definidas e delimitadas en virtude da definición do

propio indicador.

Son parámetros que sinalan o estado actual dos elementos dun ecosistema. Deben

corresponderse cunha serie de estatísticos para a súa valoración e uso. Son de carácter

cuantitativo e cualitativo e expresan algunha forma de variable requirida, representando

características de calidade, fraxilidade e importancia dun elemento ou compoñente

ambiental. Deben ser modelos empíricos da realidade ambiental, cuxos valores e

obxectivos póidanse verificar.

Utilizáronse nas avaliacións ambientais con tres propósitos:

Definición de variables físico-bióticas e socioeconómicas que constitúen a liña

base ambiental.

Medición de impactos.

Aplicados ao seguimento e monitorización, avaliando a calidade do PMA.

9.4.1. Tipos de categorías usadas como indicadores ambientais

Tensores: calquera entidade física, química ou biolóxica que poden inducir un efecto

adverso nos ecosistemas ou a saúde humana (adaptado de RAF1992).

Presións: son as actividades humanas, os procesos naturais, e os tensores biofísicos

derivados destas actividades e procesos, que poden contribuír á hora de premer a saúde

e benestar humana, así como os compoñentes e funcións dos ecosistemas.

Estado do ambiente: son as condicións e cambios en ecosistemas, saúde e benestar

humano relacionados co ambiente, incluíndo, unha serie de condicións de factores

ambientais valorados.

Respostas: son as accións humanas dirixidas á observación e predición do equilibrio

ambiental, a saúde humana e o manexo dos impactos que son considerados

indesexables. Sirva de exemplo as respostas sociais.

Indicadores de política ambiental: Estes indicadores pertencen a procesos políticos,

os cales non poden ser avaliados de xeito ambiguo, sobre bases xeralmente aceptadas.

Naqueles casos, onde non obstante se desexa alcanzar un modelo de avaliación

empírico, desenvólvense indicadores asumindo que reflicten a realidade.

Índices: É unha agregación de estatísticas e/ou indicadores, os cales resumen a miúdo

unha gran cantidade de información relacionada, usando algún procedemento

sistemático de ponderación, escala e agregado de variables múltiples nun único resumo.

Punto de vista da valoración: Expresa a pregunta específica ou hipótese a avaliar

nunha valoración ambiental, e é a base para a selección e medida de indicadores. Unha

valoración ecolóxica completamente definida especifica a magnitude do efecto sobre

unha variable ambiental valorada que debe detectarse, así como a área afectada e o

tempo transcorrido, antes de detectarse os efectos, e o nivel aceptable de incerteza

(adaptado de Suter, 1993).

Atributos ambientais valorados: Aspectos (compoñentes ou procesos/funcións) dos

ecosistemas, saúde humana e Medio relacionados ao benestar humano considerados

importantes e potencialmente sometidos a risco, por actividades humanas ou riscos

naturais. Similar ao termo, "compoñentes ambientais valorados, " usados na valoración

de Impacto Ambiental, inclúe tanto os procesos ambientais, como os da saúde e o

benestar.

9.4.2. Características dos indicadores

Os indicadores ambientais deben ter un conxunto de características significativas

desexables, como por exemplo:

Aplicabilidade sobre un rango de diferentes ecosistemas e ambientes sociais e

culturais.

A recolección dos datos non debe ser difícil nin custosa.

Deben ser os axeitados para o nivel de agregación requirido.

As medicións deben ter temporalidade.

Deben representar os sistemas analizados.

Deben ser sensibles aos cambios, manifestando tendencias.

Deben incluír patróns biolóxicos.

Deben permitir a comparación con valores patróns ou condicións extremas.

Deben facilitar a análise entre os procesos de avaliación e a asignación dos

pesos.

Debe relacionarse para cada efecto.

Debe sinalar os cambios debidos aos efectos ambientais.

Deben ser de baixa variabilidade natural.

Debe ter experiencia como indicador en estudos similares.

Contar con validez conceptual.

Ter un grao de correlación con outros indicadores.

Debe permitir a toma de decisións rápidas, técnicas e idóneas.

Permite controlar aspectos estratéxicos e non de todo o sistema.

Non obstante tamén queda claro que:

Non son perfectos

Non son medicións totais e directas da realidade

9.4.3. Clasificación dos indicadores por niveis

Un dos principais problemas na avaliación ambiental consiste na selección das variables

ambientais e a síntese e integración destas para que poidan axudar a cuantificar o

impacto dunha acción.

O concepto de resiliencia axuda a comprender o criterio de selección das variables

ambientais que serán utilizadas como indicadores, así como o grao de dependencia e

influencia entre estes mesmos parámetros. Debido ás múltiples interrelacións entre os

elementos ambientais, débese abordar o problema a partir da utilización de indicadores

individuais, que permitan detectar cambios na calidade dun sistema e que a súa

agregación facilite a súa comparación e interacción para avaliar os niveis de cambio no

seu conxunto.

O instituto de recursos internacionais (WRI), propón para a elección dos indicadores,

dividilos en tres tipos:

Os que analizan a oferta ambiental: permiten detectar a existencia de recursos.

Os que analizan a sensibilidade ou vulnerabilidade ambiental: detectan procesos

de degradación ambiental.

Os que analizan a produción: establecen os problemas de rendemento cando se

analizan os procesos naturais con base en recursos naturais.

Non existen indicadores universais, posto que as características ecosistémicas e antrópicas

son diferentes dentro dunha rexión ou dentro dun país.

De acordo ás características dos indicadores, establécese unha orde xerárquica, no cal, as

relacións entre as categorías establecidas permite determinar a tipoloxía do ecosistema,

manifestada pola interacción de indicadores a diferentes niveis.

Indicadores de Terceiro Nivel:

Son os indicadores macros: Abióticos, Bióticos e Socioeconómicos; son coñecidos como

subcompoñentes do sistema ambiental.

Indicadores de Segundo Nivel:

Son indicadores que definen patróns de importancia na área estudada e agrupan

indicadores específicos de primeiro nivel. Os indicadores de segundo nivel son: medio

xeolóxico, medio xeomorfolóxico, medio climatolóxico, medio hidrolóxico, medio

edáfico, vexetación, fauna, medio social, medio económico, medio cultural, medio

demográfico, medio paisaxístico.

Indicadores de Primeiro Nivel ou Específicos:

Son cuantificables e calificables, e caracterízanse porque determinan patróns espaciais e

funcionais dos ecosistemas, definindo unidades ecolóxicas e de paisaxe. A estes

indicadores débeselles realizar a análise de influencia-dependencia, co obxecto de

identificar cales son os máis importantes e cales son os máis vulnerables dentro do

ecosistema.

A análise de vulnerabilidade e importancia dun indicador nun ecosistema realízase

mediante unha Matriz de Ecosistema na cal se comparan os distintos indicadores, e

obtéñense aqueles que posúen un maior grao de vulnerabilidade e/ou importancia, en

función do seu grao de dependencia ou influencia.

Ecosistemas con elevado número de indicadores, pero con pouca influencia e

dependencia, son moi resistentes ao cambio, polo tanto posúen unha elevada

resiliencia ambiental.

Ecosistemas con indicadores de elevada influencia e dependencia, son moi

vulnerables aos tensores ambientais.

Ecosistemas con indicadores de moita influencia e pouca dependencia, son

resistentes, aínda que se chegan a ser afectados, inflúen dun xeito alto en todo o

ecosistema.

Para seleccionar os indicadores clave na análise ambiental calcúlase un Grao de

Dependencia, como a relación existente entre o total de dependencia e de influencia de

todos os indicadores. Aqueles que presenten valores máis elevados de GD, serán claves

nas avaliacións ambientais.

Outra forma de clasificar os indicadores é reflectindo os usos que o home lle deu ao

medio natural:

Fonte: medio como abastecedor de bens e servizos.

Sumidoiro: medio como sitio ou lugar de descarga de contaminantes.

Soporte ou acollida: medio como lugar onde se realizan as actividades mineiras,

agropecuarias e industriais.

Exemplos de indicadores "Fonte": reservas de bosques, reservas de auga, taxas de

extracción, reservas mineiras.

Exemplos de indicadores "Sumidoiro": emisións de contaminantes, cantidades de

residuos sólidos, eutrofización, carga de DBO(Demanda Bioquímica de Osíxeno).

Ejemplos de indicadores "Acogida": capacidad de renovación, uso potencial del suelo,

biodiversidad.

9.4.4. Fundamentos ecolóxicos

Resiliencia: A resiliencia é a medida da habilidade ou capacidade que ten un ecosistema

de absorber estrés ambiental sen cambiar os seus patróns ecolóxicos característicos. Isto

implica a habilidade do ecosistema para reorganizarse baixo as tensións ambientais e

establecer fluxos de enerxía alternativos para permanecer estable sen perturbacións

severas, ou só con algunhas modificacións menores na súa estrutura.

Factores limitativos: Os organismos dependen para poder sobrevivir de certos

elementos ou condicións mínimas, sen as cales non se poderían desenvolver con

normalidade. Entre os elementos téñense certas cantidades mínimas de compostos traza

como Boro, Ferro, Cinc, Iodo, así como certas condicións ambientais mínimas como

osíxeno, temperatura, humidade.

A Lei do Mínimo de Liebig fai referencia ás mínimas cantidades de elementos ou

condicións ambientais necesarios para o desenvolvemento fisiolóxico e de reprodución

dos organismos.

A Lei de Tolerancia de Shelford refírese a que a existencia e prosperidade dun

organismo (incluíndo o home), dependen do carácter completo dun conxunto de

condicións. A ausencia dun organismo ou dun grupo de organismos pode ser debido á

deficiencia ou ao exceso cualitativo e cuantitativo dun factor ambiental, levándoo aos

límites de tolerancia, estabilidade ou equilibrio dun organismo. A marxe entre o mínimo

e o máximo denomínase rango de tolerancia.

Non só a escaseza de algo pode constituír un factor limitativo, senón tamén o exceso

(luz, auga, etc.). De maneira que os organismos teñen un máximo e un mínimo

ecolóxico, cunha marxe entre un e outro que representan os límites de tolerancia.

Os organismos poden ter un amplo rango de tolerancia para un factor e un rango

estreito para outro. Os organismos con amplas marxes de tolerancia para todos os

factores son os que teñen maior probabilidade de estar extensamente distribuídos e

unha maior probabilidade de supervivencia.

Resistencia ambiental: Fai referencia a certas condicións ambientais limitativas que

teñen como función manter certa cantidade de individuos dunha poboación

determinada, e evitar que o ecosistema abandone o equilibrio existente. Algúns destes

elementos de resistencia ambiental, relaciónanse a condicións ambientais mínimas e

máximas, así como as relacións simbióticas entre poboacións: depredación, parasitismo,

etc.

9.4.5. Tipos de indicadores

Diversos organismos e institucións ambientais utilizaron os indicadores con varios

propósitos, entre eles o mapeo, a avaliación ambiental, a monitorización do estado do

Medio con relación ao desenvolvemento sostible, etc. Considéranse dispoñibles para

medir a calidade ambiental dunha zona con respecto á calidade ambiental óptima, así

como para a avaliación de políticas ambientais sectoriais.

O sistema de clasificación de indicadores, baséase no concepto de que un indicador é

unha única característica ou unha manipulación matemática dunha serie de variables

ambientais.

Indicadores xeolóxicos e xeomorfolóxicos

As condicións ambientais en calquera momento reflicten non só as influencias humanas,

senón tamén os procesos e fenómenos naturais, os cales poden estar a causar cambios,

existan ou non accións antropoxénicas. A longa historia evolutiva da Terra e da biosfera

está marcada por cambios ambientais que diminuíron ou aumentaron a capacidade de

paisaxes terrestres. Máis non obstante, ademais das fontes obvias de afectación humana

(cidades, sitios de disposición de residuos, minas, áreas deforestadas), pode ser moi

difícil separar os efectos de accións humanas daqueles debido aos procesos naturais

básicos.

Os indicadores xeolóxicos e xeomorfolóxicos agrúpanse baixo o termo

de: Geoindicadores, e defínense como magnitudes, parámetros e tendencias dos

procesos xeolóxicos e fenómenos que acontecen en períodos de tempo de 100 anos, ou

menos, preto da superficie terrestre, suxeitos a variacións de importancia (magnitude,

dirección ou extensión) para entender os rápidos cambios ambientais (UIGS, 1.994).

Clasifícanse en:

Xeolóxicos.

Xeomorfolóxicos ou xeodinámicos.

Xeotécnicos.

Hidroxeolóxicos.

Os xeoindicadores describen procesos e parámetros ambientais capaces de cambiar sen

interferencia humana, aínda que as actividades humanas poden acelerar, atrasar ou

desviar os cambios naturais; son usados na monitorización ambiental e ecolóxica, noticia

do estado do Medio e avaliación xeral da sustentabilidade ambiental a escalas local,

nacional e internacional. Considéranse os seguintes:

Posición dos niveis

piezométricos

Morfoloxía da canle fluvial

Posición da liña de costas

Flutuacións nos glaciares

Caracterización de brañas

Valor do gradiente xeotérmico

Codias e gretas en medios

desérticos

Calidade da auga subterránea

Composición de sedimentos

Escorrentía superficial

canalizada

Calidade da auga superficial

Deslizamentos superficiais

Formación e reactivación de

dunas

Transporte e sedimentación en

ríos

Deslizamentos de noiros

Erosión eólica

Actividade volcánica

Erosión do chan

Actividade kárstica

Actividade sísmica

Crecemento de corais

Calidade do chan

Estado do permafrost

Hidroxeoquímica

Tormentas de po

Variacións no nivel relativo do

mar

Lagos: nivel e composición das

augas

Indicadores físico – químicos

Son indicadores das condicións físico-químicas da auga, e tamén se inclúen algúns para

medición de condicións do chan e do aire. Os indicadores físico-químicos son:

Ions

Nutrintes

Gases disoltos

DBO

DQO

Materia Orgánica

Temperatura

Color

Turbidez

Sólidos Disoltos

Sólidos Suspendidos

Sólidos Totales

Conductividade

Salinidade

Transparencia

pH

Oxígeno disuelto

Metais (Fe, Hg, Mg, Cu, Al, Pb)

Nutrintes

Materia orgánica

Fenoles

Aceites e grasas

Deterxentes

Acido sulfhídrico

Metano

Transparencia

Pesticidas

A selección dos indicadores debe basearse na natureza do proxecto, así como tamén nas

características locais e rexionais do medio onde se inserirá, entre outros aspectos.

Indicadores hídricos

Variable abiótica que sinala un proceso ou estado do ecosistema acuático. Caracterizan

o ecosistema afectado a través das variables físico-químicas e as súas variacións espazo-

temporais.

Os indicadores hídricos son:

Correntes

Nivel de auga

Oxígeno

Temperatura

Profundidades

Sistema de cuncas

Corpos de auga

Usos do recurso hídrico

Calidade do río

Tratamento de desefeito

Indicadores climáticos

Son variables das condicións atmosféricas en canto a composición e presenza de certos

elementos contaminantes, e tamén inclúen as variables de tipo meteorolóxico.

Precipitacións

Temperatura

Humidade relativa

Ventos

Evapotranspiración

Balance hídrico

Clasificación climática

Emisiones atmosféricas

Calidade do aire

Variación en el nivel de ruidos

Emisiones de CO2

Emisiones de SOx

Emisiones de NOx

Bioindicadores

Son variables biolóxicas, ecolóxicas, especies ou poboacións que ao responder ás

variacións dun gradiente físico-químico, mostra un grao de tolerancia (T), fóra do cal

entra en condicións de Resistencia (R), Estrés (E) ou morte:

Áreas protexidas

Fauna

Usos do recurso fauna

Especies en perigo de extinción

Zonas de vida

Aproveitamentos forestais

Macroinvertebrados litorais

Fitoplancto

Perifiton

Bentos

Macrófitas acuáticas

Peixes

Parámetros poboacionais: Taxas

de reprodución, mortalidade,

supervivencia.

Parámetros comunitarios:

Diversidade, Afinidade, Riqueza,

Equitabilidad,

Dominancia

Biomasa

Biodiversidade

Funcións dos ecosistemas

Indicadores de deforestación

Composición de especies

Especies en perigo de extinción

Especies vulnerables

Especies raras

Especies endémicas

Os indicadores bióticos tipifican a biota do ecosistema afectado mediante a observación

dos cambios estruturais no tempo e no espazo, e avalían a vulnerabilidade do sistema

mediante a tolerancia das especies ás flutuacións naturais ou ocasionadas polo proxecto

(Resistencia), e a súa capacidade de recolonización (elasticidade).

Relacionado para os efectos da contaminación, un organismo indicador é unha especie

seleccionada pola súa sensibilidade ou tolerancia a varias clases de contaminantes ou os

seus efectos. Por exemplo a calidade da auga pode ser medida a través de diferentes

tipos de organismos como as bacterias, os protozoos, algas, macroinvertebrados,

macrófitas e peixes.

Indicadores bacteriolóxicos

Coliformes fecais

Coliformes totais

Estreptococos fecais

Mesófilos aerobios

Mesófilos anaerobios

Indicadores edafolóxicos

Aptitude de uso

Clasificación agroedafolóxica

Características físico-químicas

Cobertura vexetal

Superficies afectadas por

calidade

Erosión

Uso de fertilizantes

Indicadores sociais

Núcleos poboacionais urbanos

Núcleos poboacionais rurais

Distribucións da poboación por

idade, sexo, conflitos sociais

Educación

Saúde

Vivenda

Asociacións

Organización comunal

Xeración de residuos

Accidentes industriais

Crecemento económico

Intensidade e abastecemento

enerxético

Produción industrial

Poboación

Rede vial

Servizos básicos

Tenza de terra

Formas de explotación da terra

Actividades agrícolas

Actividades pecuarias

Actividades Mineras

Indicadores paisaxísticos

Contrastes cromáticos

Cuenca visual

Angulo de incidencia visual

9.5. Índices ambientais

Un índice ambiental é unha categorización numérica ou descritiva dunha gran cantidade de

información ambiental (indicadores observados ou preditos), co propósito de simplificar tales

datos e facer máis doado o labor de decisión ambiental; deste modo, a información contida

nos indicadores pódese resumir, de forma simplificada, nuns poucos índices. Os índices

proporcionan unha imaxe sinóptica do medio ou do grao de sustentabilidad.

En termos dunha avaliación ambiental, os índices ambientais úsanse para:

Resumir os datos ambientais existentes.

Comunicar esta información sobre a calidade do Medio afectado.

Avaliar a vulnerabilidade ou susceptibilidade dunha categoría ou elemento ambiental.

Servir de base para expresar os impactos das diferenzas do índice avaliado, entre o

valor do índice co proxecto e o valor do índice sen proxecto.

Auditar os impactos de proxectos.

Avaliar os impactos integrados, expresados como cambios de índices de calidade

ambiental (ICA).

Seleccionar alternativas de uso.

É claro que un índice ambiental non é o mesmo que un indicador ambiental, xa que os

indicadores se refiren a simples medidas de factores ambientais ou especies, indicativos do

sistema biofísico e socioeconómico.

Mentres algúns índices son moi complexos dende unha perspectiva matemática, pódense

analizar índices a través de simples comparacións de datos. Por exemplo as seguintes relacións

poden ser utilizadas nos diversos tipos de avaliacións ambientais:

Calidade Existente.

Norma de Calidade Ambiental.

Calidade ou cantidade de Emisións.

Emisión estándar.

Calidade Existente.

Media Temporal.

Media Espacial.

9.5.1. Índices físico-químicos

Índice medio de Calidade do Aire

Delineáronse 10 criterios para o Índice Medio de Calidade do Aire:

Que sexa doadamente entendible polo público

Inclúe contaminantes principais

Relaciona as calidades do aire estándar

Relaciona a contaminación do aire

Pode ser calculada dun xeito simple

Baséase en premisas científicas

É consistente cos niveis de contaminación percibidos

Pódeselle dar manexo espacial

Exhiben variación día a día

Dispoñible para estudos posteriores

Considéranse cinco contaminantes para o índice: Partículas suspendidas totais, SO2, CO,

oxidantes e NO2, os cales son analizados individualmente no índice. O valor do índice vai de

1 a 100.

O procedemento para calcular un subíndice para cada contaminante é:

Subíndice Xi = (Concentración do contaminante/Norma nacional ou local) * 100

Entre os índices de Calidade do Aire están:

CAIRE (Índice de Calidad del AIRE)

ORAQI (Oak Ridge Air Quality Index)

Índice Medio de Calidade da Auga

A pesar de que existen varios índices para avaliar a calidade da auga, un dos máis utilizados é

o: "Índice de Calidade da Auga" (ICA), desenvolvido en 1970 pola Fundación de Sanidade

Nacional de EUA Os indicadores utilizados son:

Osíxeno disolto

Coliformes Fecales

pH

Demanda bioquímica de Osíxeno

Nitratos

Fosfatos

Desviación da temperatura

Turbidez

Sólidos Totais

9.5.2. Índices bióticos

Cooper e Zedler (1980), describen un índice para avaliar a sensibilidade relativa a

perturbacións dun ecosistema dunha rexión. A sensibilidade ecolóxica de cada área dun

ecosistema está dada por:

A importancia do ecosistema

A rareza ou abundancia dun ecosistema comparado a outros ecosistemas dunha

rexión.

A resiliencia do ecosistema.

Con este índice pódense deseñar mapas de sensibilidade ambiental e ecolóxica.

O índice ecolóxico define 4 niveis de sensibilidade:

Áreas de sensibilidade mínimas: áreas resistentes aos tensores ambientais.

Áreas de sensibilidade moderada.

Áreas de sensibilidade alta.

Áreas de sensibilidade máxima: áreas con mínima resistencia aos tensores ambientais.

Outros índices que se determinaron para o compoñente biótico son:

Sistema sapróbico:

zonas polisapróbica,

zona alfamesosapróbica,betamesosa

próbica e oligosapróbica.

Índice de Pantle e Buck.

Índice de Pálmer para fitoplancto

Sistema de Patrick

Índice de Margalef

Índice de Shannon

Índice de Nygaard para fitoplancto

Índice de Diversidade

Índice de Afinidade

Índice de riqueza

Índice de Equitabilidad

Índice de Dominancia

Biomasa

Produtividade

Índice de Polución Potencial

9.5.3. Índices edafológicos

Dependendo do obxectivo do estudo ambiental, pódense obter diversos índices edafológicos.

Entre eles téñense:

Índice de Calidade agrolóxica.

Índice de Erosión (FAO).

9.5.4. Construción de índices ambientais

Para o deseño e construción de índices ambientais, requírese seguir o seguinte procedemento:

1. Construción dunha escala de valores de 0 a 100. (ICA entre 1 e 100).

2. Ponderación dos valores de calidade dos indicadores (Wi entre 0 e 100%), xa que

non todos teñen a mesma importancia para a análise (Método Delphy).

3. Determinación da Calidade Ambiental por indicador (Vin entre 0 e 1).

4. Integración dos valores das ponderacións a través de sistemas de agregación como

as medias aritméticas, medias xeométricas, sumas simples dos valores ponderados

(Exemplo: ICA = S (Wi * Vi)).

5. Análise Evaluativo, consistente en determinar se o índice deseñado mostra

realmente o que se desexa avaliar.

As características esixidas para os índices son:

Debe ser doado de usar.

Debe representar a información dos indicadores.

Debe ser aceptado polos expertos na avaliación.

Non debe ser ambiguo.

Debe reflectir cambios nos indicadores claves ou de máis valor de ponderación.

Debe permitir a determinación de tendencias de cambio a nivel espacial e temporal.

9.6. Modelos ambientais

Un modelo é unha representación do Medio utilizado para simular as condicións ambientais e

a súa resposta ante estímulos ou impactos determinados. Unha vez que o modelo foi

seleccionado ou construído poden ser avaliados os efectos da acción ou proxecto proposto e

as súas alternativas.

Os modelos máis comunmente utilizados son os modelos matemáticos de diferentes graos de

complexidade, aínda que tamén se utilizan os modelos físicos cando as situacións son

demasiado complexas para ser analizadas matematicamente. Tanto os modelos matemáticos

como físicos requiren de datos ambientais obtidos cos indicadores e índices ambientais.

Algúns tipos de Modelos Ambientais son:

A. Modelos de calidade da auga.

Modelos Unidimensionais ou de Fluxo de auga.

Modelos Bidimensionais ou de ancho de correntes de auga.

Modelos Tridimensionais aplicados a augas subterráneas ou sistemas complexos de

augas superficiais.

Exemplos de Modelos de Calidade da Auga: Modelos De Zona De Mezcla, Modelo De

Oxígeno Disuelto, Modelo Para Descargas Térmicas, Modelo De Escorrentía, Modelos De

Aguas Subterráneas, Modelos De Calidad Da Auga: Qual II, WASP, SWMM, HEC-1 e HEC-

B. Modelos de calidade do aire.

Divídense en dous tipos:

Modelos Físicos: reproducen fisicamente o fenómeno a estudar na escala

apropiada.

Modelos Numéricos: simuladores en ordenador do fenómeno a estudar.

Exemplos de Modelos de Calidade do Aire: Modelos Gaussianos, Modelos Puff, Modelos

de Liña, Modelos de difusión para fontes móbiles en cidades, Modelos Estatísticos para

difusión das partículas.

C. Modelos de calidade de chans.

Analizan a erosión, as características edafológicas, a contaminación, e a salinización e

degradación dos chans.

Exemplos de Modelos de Calidade de Chans:

Métodos paramétricos: infiren a susceptibilidade á degradación dos chans.

Modelos matemáticos: estudan procesos degradativos como a erosión.

A complexidade da análise dos modelos sáese do obxectivo deste documento, polo que

se deben remitir á literatura especializada no tema.

9.7. Avaliación ambiental

Toda avaliación ambiental ha de entenderse como un proceso de análise no que, a través da

aplicación de diferentes técnicas de traballo, é posible valorar as repercusións que sobre o

medio pode ter o desenvolvemento, e a ampliación ou modificación dun determinado

proxecto ou actividade. Deste xeito, pódese garantir a elección da alternativa o máis

respectuosa posible co medio no que se desenvolve unha actividade, dando sentido á

realización da avaliación e cumprindo con iso o fin de protección que ten esta

A avaliación ambiental realizarase con posterioridade ao anteproxecto e paralelamente ao

proxecto básico, deste xeito pódese asegurar que o valorado no estudo se integra o antes

posible no proceso de toma de decisións.

Un estudo de avaliación ambiental está motivado por razón da instalación e/ou actividade

que se vai desenvolver, ou porque as accións previstas se levarán a cabo en áreas

ambientalmente sensibles ou de alto valor ecolóxico, como por exemplo zonas catalogadas de

interese ou conservación especial.

A Avaliación do Impacto Ambiental (EIA) constitúe un proceso administrativo especial que

consiste en identificar, confirmar e valorar os impactos xerados pola actividade proxectada,

para cada alternativa proposta. Trátase dunha serie de pasos moi concretos nuns prazos

temporais establecidos. Do seu cumprimento debe velar a Administración como responsable

de Medio (órgano ambiental competente).

O proceso administrativo de avaliación ambiental resúmese na seguinte figura:

Figura 9.3. Proceso Administrativo de Avaliación Ambiental.

Fonte: Elaboración propia

Pasos a seguir no proceso administrativo:

1. Iniciación mediante a presentación dunha memoria resumida da actividade.

2. Consultas.

3. Contestación ás consultas.

4. Información ao titular do proxecto.

5. Presentación da documentación definitiva.

6. Sometemento da documentación ao trámite de información pública.

7. Presentación de alegacións.

8. Remisión do expediente (Proxecto + Estudo de Impacto + Alegacións).

9. Declaración de Impacto Ambiental.

10. Resolución de autorización ou desautorización do proxecto.

A raíz da realización dos estudos ambientais e dos plans de ordenamento territorial, existen

unha ampla gama de métodos de avaliación aplicados aos diagnósticos, os estudos de Impacto

Ambiental, os plans de manexo, os sistemas de xestión ambiental, as auditorias e os plans de

ordenamento; tales métodos utilizan os modelos xerais de avaliación de proxectos: listas de

revisión ou verificación, matrices simples e graduadas, redes de fluxo con rutas críticas e

sistemas semicuantitativos de avaliación.

Para a obtención da información requirida nas Avaliacións de Impacto Ambiental destaca a

utilización de metodoloxías e técnicas de medición de variables ambientais, xa que con elas é

posible realizar axeitadamente unha predición, identificación e interpretación do Impacto

Ambiental nos diferentes compoñentes do Medio. É por iso que dende hai uns anos se está a

aplicar a utilización de certos factores ou parámetros ambientais, os cales teñen como

característica presentar un rango de comportamentos en función das súas propiedades

intrínsecas, ou en función das presións exercidas polas actividades humanas. Estes factores e

parámetros ambientais son os coñecidos como indicadores ambientais, e as súas análises

conxuntas son os denominados como índices ambientais.

Tanto os indicadores coma os índices utilízanse para avaliar:

Diagnósticos ambientais e ecolóxicos.

Estudos de impacto ambiental.

Plans de manexo ambiental.

Seguimento e monitorización ambiental.

Sistemas de xestión ambiental.

Auditorías ambientais.

Risco ecolóxico.

Plans de ordenamento ambiental.

O desenvolvemento a nivel mundial dos indicadores dirixiuse cara á consecución de tres

obxectivos ambientais para lograr o desenvolvemento sostible:

Garantir o aproveitamento sostible dos recursos.

Conservar a integridade dos ecosistemas.

Protexer a saúde humana e o benestar da poboación.

Ao promotor dun proxecto ou actividade pódelle resultar complicado determinar que tipo de

avaliación ambiental debe levar á práctica para cumprir cos requisitos establecidos pola

lexislación vixente. Neste sentido é interesante aclarar que:

Os Estudos de Impacto Ambiental hanse de realizar no caso de proxectos ou actividades con

gran repercusión ambiental e/ou que afectan a espazos e hábitats sensibles. Tal e como se

indica no Anexo do Decreto 442/1990, de Avaliación de Impacto Ambiental para Galicia, no

Anexo I da Lei 6/2001, de 8 l de Maio, de modificación do Real Decreto Lexislativo

1302/1986, do 28 de Xuño, de Avaliación de Impacto Ambiental, e das comprendidas no

Anexo II desta cando así o decida o órgano ambiental en cada caso.

Esta decisión, que debe ser motivada e pública, axustarase aos criterios establecidos no Anexo

III desta Lei e encóntrase avalada pola Directiva 85/337/CEE, do 27 de Xuño, relativa á

avaliación das repercusións de determinados proxectos públicos e privados sobre o Medio e

pola Directiva 97/11/CE, do 3 de Marzo, pola que se modifica a Directiva 85/337/CEE, que

consideran a posibilidade de decidir mediante o estudo caso por caso, ou mediante a

aplicación de albores ou criterios establecidos polo organismo competente.

Tamén se han de realizar Estudos de Impacto Ambiental cando así o indique especificamente a

lexislación de tipo sectorial.

Os estudos de efectos ambientais en Galicia, hanse de realizar nos casos definidos no Decreto

327/91, de Avaliación de Efectos Ambientais para Galicia, que obriga a someter a un

procedemento de avaliación aquelas actividades e proxectos que, sen quedar recollidos na

lexislación de Impacto Ambiental, as súas lexislacións sectoriais precisen ou que prevexan a

necesidade de realización dun estudo ambiental. Ademais, deben ser sometidas a este tipo de

avaliación as modificacións ou ampliacións de proxectos que estean suxeitas a Avaliación de

Impacto Ambiental, e cuxo proxecto inicial fose obxecto de declaración.

Figura 9.4. Proceso de Avaliación de Impacto Ambiental.

Fonte: Elaboración propia a partir de datos da Consellería de Medio.

9.8. Códigos de conduta

No sentido orixinario, o termo 'Código de Conduta' refírese en primeiro lugar a obrigas

internas adoptadas por empresas transnacionais en sectores con longas cadeas de produción,

cuxos provedores operan maioritariamente en países en vía de desenvolvemento.

Os Códigos de Conduta tamén expresan o efecto externo de operacións económicas, tales

como o impacto ambiental, sociocultural e ás comunidades estremeiras. Neste sentido, os

Códigos de Conduta son principios éticos, nos cales poden estar definidos principios de

xestión empresarial, pautas de conduta ambiental e social. A diferenza das obrigas legais, os

Códigos de Conduta son voluntarios, como parte do cumprimento da responsabilidade social

corporativa das empresas. ONG ´ s e sindicatos de países consumidores intentan participar na

formulación, como tamén, na aplicación e na monitorización de Códigos de Conduta.

Paralelamente desenvolven os seus propios catálogos de normas e sistemas de monitorización

e certificación.

En casos onde empresas, os seus gremios ou outros sectores acordaron sobre estándares, fálase

de Códigos de multi-interese ou de Códigos multilaterais. Estes códigos e sistemas de

certificación de multi-interese gañaron maior importancia nos últimos 5 anos.

9.8.1. Estándares sociais

Dende hai máis de 10 anos, os estándares sociais (É) son o principal punto do debate

internacional sobre Códigos de Conduta. Acerca de ÉOS existe unha confusión terminolóxica

dentro dos proxectos da cooperación externa e promoción para a exportación. Describen a

situación local (ou nacional) das normas socio-laborais legalmente establecidas nos Códigos

Laborais de cada país.

A partir do ano 1998 (onde a OIT publicou o seu 'Declaration on fundamental Rights at

Work') se nota que un gran número dos Códigos de Conduta de empresas transnacionais xa

conteñen as principais normas da OIT. Principalmente as empresas transnacionais e as

empresas provedoras, temían que un control da aplicación desas normas aumentase os custos

da ensamblaxe. Polo tanto, os compradores transnacionais comezan a integrar ÉOS nos

sistemas de xestión de calidade. Exemplos de boas prácticas demostran que un sistema integral

con menos horas extras e unha boa xestión dos recursos humanos a través de É aumentan a

produtividade e mellora a imaxe dunha empresa.

9.8.2. Selos da calidade social e etiquetas sociais

Os selos ou as etiquetas sociais son certificados asociados, mediante os cales se describen as

consecuencias do proceso e prácticas empresariais utilizadas na produción. Coa presión dos

consumidores e das súas redes, aumentouse a competencia por unha produción socialmente

sa, polo que existe unha gran cantidade de exemplos de boas prácticas. Boas prácticas de É en

aplicación, aumentan a competitividade nos principais mercados meta (como EUA e UE.),

polo que se considera, que a longo prazo, un sistema de xestión empresarial, ten que integrar

ÉOS para poder competir en calquera mercado internacional.

As etiquetas poden proporcionar información, e poden actuar como incentivo para mellorar

as repercusións ambientais e sociais do comercio e a produción.

As etiquetas sociais existentes centráronse especialmente nas normas laborais das cadeas de

subministración mundial, ocupándose ás veces dun problema específico, como o traballo

infantil, desenvolvemento sostible, etc.

9.8.3. Reporting

Os 'Reporting Systems' ou 'sistemas de noticia' foron implementar tamén por empresas

multinacionais dende os anos oitenta. Trátanse de informes públicos sobre todas as actividades

de empresas transnacionais dirixidos aos seus empregados, aos seus accionistas e ao público en

xeral, e deste modo demostrar ao público o seu cumprimento de normas (sirva de exemplo

un Código de Conduta). Os temas principais do Reporting son transparencia e

comportamento ético, e este, pode basearse nun Código de Conduta, pero non é unha

monitorización nun sentido estrito.

En empresas transnacionais que usan un Reporting System, establecéronse departamentos

específicos para o Reporting. Estes departamentos levan a cabo entrevistas xerais con persoal a

todos os niveis das actividades económicas para identificar nós problemáticos.

9.8.4. Auditorías

No contexto dos Códigos de Conduta aplícanse auditorias do mesmo xeito que na xestión de

calidade ou ambiental. A tendencia actual é que nas auditorias se integren aspectos de

calidade, de saúde ocupacional, de estándares ambientais e de estándares sociais.

As auditorias lévanse a cabo a través de departamentos internos dunha empresa ou empresas

privadas especializadas no tema. Os métodos de auditorias están estandarizados segundo listas

de verificación, as cales están definidas en manuais de cumprimento. Trátase dunha

sistematización da observación laboral. Poden ser parte dunha monitorización, e os seus

resultados son a base máis obxectiva dunha certificación ou valoración xeral dunha empresa.

AsAuditorias estandarizadas realízanse xeralmente con visitas anunciadas: A parte destas

auditorias regulares, tamén as visitas non anunciadas poden ser parte dun acordo sobre unha

monitorización ou unha certificación.

9.8.5. Certificación

A monitorización en xeral, e as auditorias en concreto, teñen como obxectivo a verificación

da aplicación e o cumprimento dun Código de Conduta. O fin deste proceso pode ser unha

certificación formal segundo o modelo da certificación de calidade como o definen os

estándares ISO.

Posteriormente á avaliación dunha auditoria, segue unha certificación segundo un código ou

un selo, sempre e cando, a empresa auditar cumpra cos indicadores definidos. Pola contra,

acórdase co auditar un plan para solucionar os reclamos e, posteriormente, defínese unha

nova axenda onde ten lugar unha nova auditoria despois dun período definido, ao longo do

cal o auditar ten tempo para axustar as súas instalacións ou a súa xestión do persoal.

A 'Monitorización' é principalmente o termo xeral para unha observación ou supervisión, non

dunha serie de auditorias, senón da observación dinámica dun proceso enteiro. Polo tanto, as

empresas que implementar códigos de conduta e que queren deixar supervisar a súa aplicación

e o seu cumprimento, falan dunha 'Monitorización Institucionalizada'. Neste sentido, describe

o conxunto de auditorias internas e externas, re-auditorias internas e externas, avaliacións

(informes) de auditorias, entrevistas internas e externas, información pública e a súa imaxe

pública, e nalgúns casos, verificación externa de terceiras partes como ONG ´ s locais,

asociacións de consumidores ou sindicatos. Todo iso no seu conxunto pode ser unha

monitorización.

Cando un departamento interno dunha empresa leva a cabo auditorias estandarizadas fálase

dunha 'Monitorización Interna'; cando unha empresa de consultoría leva a cabo auditorias

estandarizadas fálase dunha 'Monitorización Externa'. Tamén a verificación de terceiras partes

como ONG ´ s pode ser definido como 'Monitorización Externa'. Organizacións de Dereitos

Humanos ou de mulleres, ecoloxistas e outras, definen ás veces as súas actividades como a

'Monitorización da Monitorización'. Trátase de actividades de supervisión non

institucionalizada, que toman en conta impactos á situación sociolaboral e ambiental.

A certificación é a acción levada a cabo por unha entidade recoñecida como independente das

partes interesadas, mediante a que se manifesta que se dispón da confianza axeitada nun

produto ou proceso, baixo un sistema de total imparcialidade, transparencia e obxectividade,

dispoñendo dos mecanismos precisos para a certificación.

Entidade Nacional de Acreditación

A crecente globalización dos mercados deu lugar ao aumento da competencia de produtos e

servizos, o cal require a utilización de todos aqueles factores que, como a calidade, contribúen

á mellora da competitividade das nosas empresas. Motivado por isto, a actividade de

certificación desenvolveuse enormemente nos últimos anos, sendo un instrumento

imprescindible para elevar o nivel de calidade dos produtos, os servizos e as empresas dun

país. Non é, polo tanto, unha casualidade que os países máis industrializados sexan os que

teñen máis desenvolvida a devandita actividade.

A Entidade Nacional de Acreditación ENAC é unha entidade privada, independente e sen

ánimo de lucro que coordina e dirixe no ámbito nacional un Sistema de Acreditación

conforme a criterios e normas internacionais. Acredita organismos que realizan actividades de

avaliación da conformidade, sexa cual sexa o sector en que desenvolva a súa actividade, o seu

tamaño, o seu carácter público ou privado, ou a súa pertenza a asociacións ou empresas,

universidades ou organizacións de investigación.

9.8.6. Rede mundial de etiquetaxe ecolóxica (XENE)

A Rede Mundial de Etiquetaxe Ecolóxica, ou Global Ecolabelling Network (XENE), cuxa

presidencia ocupa AENOR, trátase dunha organización non lucrativa que agrupa na

actualidade a 26 organismos relacionados coa etiquetaxe ecolóxica de 22 países diferentes e

que representan a 21 programas de etiquetaxe ecolóxica distintos.

Os países representados no XENE son: Australia, Alemaña, Brasil, Canadá, Corea, Croacia,

Chequia, Dinamarca, España, Estados Unidos, Grecia, Hong- Kong, Hungría, India, Israel,

Xapón, Luxemburgo, Noruega, Nova Zelandia, Reino Unido, Suecia (3 organizacións),

Thailandia, Taiwán e Unión Europea.

Crear un marco de traballo continuo de intercambio de información entre organismos

que dispoñen e conceden etiquetas ecolóxicas, incluíndo a constitución dunha base de

datos de criterios ecolóxicos.

Proporcionar información sobre programas de etiquetaxe ecolóxica esencialmente a

empresas, ecoloxistas e consumidores.

Tender á harmonización de programas ecolóxicos.

Ofrecer información a programas en desenvolvemento.

A Etiqueta Ecolóxica Europea (EEE) ten como obxectivos principais promover que os produtos

se fabriquen co menor prexuízo posible para o Medio (a partir do establecemento de criterios

ecolóxicos) e informar os consumidores sobre as repercusións ambientais dos produtos que

consumen. Regulada polo Regulamento (CEE) n.º 1980/2000, que revisa o anterior

Regulamento (CEE) n.º 880/92, é de carácter voluntario e abarca toda a Unión Europea,

sendo recoñecida, polo tanto, en calquera dos Estados membros, independentemente do país

onde se obtivese.

O desenvolvemento deste esquema voluntario fomenta a adopción de métodos de produción

máis eficaces, evitando verteduras e emisións, minimizando residuos e facilitando a reciclaxe.

De igual modo, axuda ao consumidor na súa decisión de compra, pois ao dispoñer de maior

información, pode optar por aqueles produtos cun menor impacto sobre o Medio.

A Comisión publicou diversas decisións en relación coa EEE:

Decisión da Comisión do 22 de maio de 2003 que modifica a Decisión

2000/728/CE pola que se establecen os canons de solicitude e anuais da etiqueta

ecolóxica (DOCE L 135/31, 2003-06-03) (2003/393/CE)

Decisión da Comisión de 10 de novembro de 2000 pola que se establecen os canons

de solicitude e anuais da etiqueta ecolóxica (Doce L 193/18, 2000-11-22)

(2000/728/CE)

Decisión da Comisión do 13 de Maio de 1993 pola que se establecen directrices

indicativas sobre o establecemento dos canons relativos á etiqueta ecolóxica

comunitaria. (DOCE L129,1993-05-27).

Decisión da Comisión do 15 de Setembro de 1993 relativa a un contrato tipo sobre as

condicións de utilización da etiqueta ecolóxica comunitaria. (DOCE L 243, 1993 - 09 -

29).

AENOR é organismo competente para a concesión da EEE no noso país, segundo

Comunicación da Comisión Europea do 25 de Abril de 1994. (DOCE C 39, 1995 -

02-16).

Está facultada para tramitar as solicitudes e avaliar o cumprimento dos criterios

ecolóxicos por parte do produto, tal e como regula o Regulamento (CEE) n.º 880/92.

En principio, calquera tipo de produto pode estar suxeito a esta etiquetaxe ecolóxica, salvo

alimentos, bebidas e produtos farmacéuticos. Existen gran cantidade de decisións da Comisión

sobre as condicións específicas para a concesión das etiquetas ecolóxicas para cada tipo de

produto.

9.9. Procedementos administrativos segundo o tipo de

avaliación ambiental

A lexislación galega a través dos Decretos 442/90 e 327/91 establece procedementos

administrativos diferentes para os Estudos de Impacto Ambiental e de efectos ambientais, que

a continuación se intentan aclarar. En ambos os dous casos, o promotor do proxecto deberá

presentar un mínimo de cinco exemplares do estudo de avaliación e unha copia do proxecto

de execución ante a Dirección Xeral de Calidade e Avaliación Ambiental.

A axilidade do proceso administrativo, que afecta a un expediente sometido a avaliación

ambiental, está claramente condicionada coa calidade en fondo e forma da documentación

presentada polo promotor, que ha de conter, segundo o tipo de estudo, toda a información

sinalada nos apartados anteriores.

Para a solicitude de informes complementarios no caso dos Estudos de Impacto Ambiental, a

Dirección Xeral de Calidade e Avaliación Ambiental remitirá a documentación entregada ao

órgano que, en función da materia, se estime competente para outorgar a autorización ao

proxecto (órgano substantivo), indicando, ademais, as Consellerías, Organismos e Institucións

ás que se deberán solicitar informes.

No que se refire aos estudos de efectos ambientais, a mencionada Dirección Xeral realizará, en

caso de consideralo necesario, consultas aos departamentos das diferentes Consellerías que

teñan competencias sobre os contidos do estudo ambiental presentado.

Os Estudos de Impacto Ambiental expoñeranse ao público nas oficinas do órgano responsable

de emitir a autorización, tras previo anuncio no Diario Oficial de Galicia. Os estudos de

efectos ambientais logo de anuncio no Diario Oficial de Galicia serán expostos nas oficinas das

Delegacións de Medio, nos concellos afectados pola actividade proxectada, e nas

dependencias centrais do órgano que tramita a información pública.

Os Estudos de Impacto Ambiental permanecerán expostos durante 30 días hábiles, mentres

que este período de exposición se reduce a 20 días no caso dos estudos de efectos ambientais.

Toda a información que configura o expediente do Estudo de Impactos Ambientais é

transmitida polo órgano ao que lle corresponde a autorización, á Dirección Xeral de Calidade

e Avaliación Ambiental, quen, á vista da documentación e estando esta completa, no prazo de

60 días emitirá a Declaración de Impacto Ambiental (D.I.A). No caso dos estudos de efectos

ambientais, este proceso administrativo acúrtase, realizándose a Declaración de Efectos

Ambientais (D.E.A) no prazo de 30 días.

10 Auditorías e sistemas de xestión medioambiental

10.1. Introdución 10.2. A empresa e a xestión medioambiental 10.3. Instrumentos dos sistemas de xestión ambiental

10.4. Política ambiental 10.5. Planificación

10.5.1. Requisitos legais 10.5.2. Obxectivos e metas medioambientais 10.5.3. Programas de xestión ambiental 10.6. Implantación dun sistema de xestión ambiental 10.7. Avaliación ambiental 10.7.1. Preauditoría 10.8. Auditorías ambientais 10.8.1. Definicións e conceptos 10.8.2. Proceso dunha auditoría 10.9. A certificación do sistema de xestión ambiental 10.9.1. Certificación ambiental sobre normas ISO 14001 10.9.2. Certificación ambiental reglamento CE 761/2001 10.10. O auditor medioambiental 10.11. Mantemento da certificación medioambiental

10.1. Introdución

Un Sistema de Xestión Ambiental é o marco ou o método de traballo que segue unha

organización co obxecto de conseguir, nunha primeira fase, e de manter posteriormente,

un determinado comportamento de acordo coas metas que se fixasen e como resposta a

unhas normas, uns riscos ambientais, e unhas presións tanto sociais, coma financeiras,

económicas e competitivas, en permanente cambio.

O obxectivo primordial dun SGMA (Sistema de Xestión Ambiental) é a integración das

actividades que se desenvolven no Medio Ambiente, é dicir, entre os diversos factores e

procesos que forman o sistema socio-físico e deste co home a través das actividades

humanas. Estes principios pódense resumir do seguinte modo:

Utilización de recursos, atendendo a taxas asumibles polo medio.

Situar as actividades en territorios e ecosistemas cunha alta capacidade de

acollida destas.

Evitar que a emisión de efluentes dunha actividade supere a capacidade de

recepción ou asimilación do Medio.

Segundo o Regulamento UE 1836/93 relativo a un Sistema Comunitario de Xestión e

Auditorías Ambientais, defínese o Sistema de Xestión Ambiental, como aquela parte do

sistema xeral de xestión que comprende a estrutura organizativa, as responsabilidades, as

prácticas, os procedementos, os procesos e os recursos para determinar e levar a cabo a

política ambiental.

10.2. A empresa e a xestión medioambiental

O aumento da conciencia social respecto ao Medio Ambiente nos últimos anos

demanda unha actitude empresarial respectuosa co ámbito natural. O desenvolvemento

da investigación ambiental e a súa difusión obrigará as empresas a dispoñer de

mecanismos de regulación, ao cumprimento de medidas referidas ao control de

contaminantes e a unha optimización dos recursos naturais empregados.

"Os aspectos ambientais estanse a converter nunha das maiores presións ás que está

sometida a empresa, habendo de formar parte da planificación estratéxica e do esquema

de traballo desta como requisito básico para a supervivencia; tendo en conta, ademais, a

súa situación dentro dun ámbito de competitividade avivada, entre outros factores, pola

redución ou supresión de barreiras comerciais. "

A pesar de todo, moitas empresas, sobre todo PEME, aínda teñen a sensación de que as

cuestións ambientais son un conxunto de obrigas a cumprir. Esta perspectiva tradúcese

nunha serie de custos engadidos e unha perda de competitividade.

É necesario conseguir que a empresa enfoque as cuestións ambientais adoptando unha

actitude activa, previsora e prevencionista, anticipándose a posibles presións externas,

como sancións administrativas.

"Cada vez parece máis claro que ningunha compañía que se preocupe polo seu éxito

futuro poida permitirse ignorar o Medio, aínda que outras cuestións parezan máis

relevantes a curto prazo. "

Unha vez avaliada a necesidade da inclusión dunha xestión ambiental dentro da xestión

global da empresa desenvolvéronse instrumentos encamiñados á materialización deste

fin, xurdindo os Sistemas de Xestión Ambiental e as Ecoauditorías. Deste xeito "os

S.G.M.A. son unha ferramenta que posúen as empresas como axuda nas actividades de

xestión ambiental, independentemente da estrutura normativa ou regulamentaria con

que se arroupen".

10.3. Instrumentos dos sistemas de xestión ambiental

A xestión ambiental consiste en conducir e manexar o Medio en relación cos elementos

e procesos que o forman e coas actividades que lle afectan.

A xestión ambiental opera en dúas direccións non excluíntes entre si: preventiva e

correctiva, existindo instrumentos técnicos de ambas as dúas clases para dar resposta aos

problemas que unha boa xestión formula.

Os instrumentos preventivos póñense en práctica cando se abordan novos plans,

proxectos ou actividades.

Figura 10.1. Instrumentos preventivos

Fonte: Elaboración propia

Os sistemas correctivos aplícanse a actividades en funcionamento.

Figura 10.2. Sistemas correctivos

Fonte: Elaboración propia

A etiquetaxe ecolóxica concíbese como unha ferramenta que permite mellorar os

procesos produtivos ou ampliar o sector do mercado ecolóxico.

Os instrumentos auxiliares desempeñan o papel de ferramentas ou recursos técnicos para

que os dous primeiros grupos poidan desenvolverse de xeito eficaz.

Figura 10.3. Instrumentos auxiliares

Fonte: Elaboración propia

10.4. Política medioambiental

Un Sistema de Xestión Ambiental comeza por un compromiso da empresa por querer

realizar as súas actividades respectando o Medio. Evidentemente este compromiso ten a

súa orixe nalgunhas ou todas nas seguintes causas:

Maior sensibilización ambiental.

Lexislacións máis esixentes.

Mellora da imaxe das empresas.

Mellora da eficiencia produtiva.

Redución dos custos por contaminación.

O compromiso formúlase a través dunha política ambiental que constitúe o punto de

referencia do Sistema de Xestión Ambiental.

A Política Ambiental constitúe unha declaración pública e formal por parte da alta

Dirección da empresa, esta expresa as súas intencións e principios de acción en relación

coa protección do Medio, tamén constitúe o documento base sobre o que se han de

establecer os obxectivos e metas ambientais, por iso debe ser suficientemente clara e

capaz de ser entendida polas partes interesadas tanto internas coma externas.

Como todo documento programático, ha de ser revisado periodicamente para reflectir

as condicións e información cambiantes.

A política referirase frecuentemente a aspectos moi amplos das actividades dunha

empresa, podendo incluír compromisos tales como:

Cumprir coa lexislación e regulamentación ambiental.

Reducir ao mínimo as emisións contaminantes e a produción de residuos e

conservar os recursos.

Controlar o impacto ambiental da explotación de materias primas.

Reducir ao mínimo o impacto ambiental dos novos desenvolvementos.

Deseñar os produtos de forma que se reduza ao mínimo o seu impacto

ambiental na produción, utilización e refugallo.

Avaliar por anticipado o impacto ambiental das novas actividades, produtos e

servizos.

Fomentar nos empregados o sentido da responsabilidade en relación co Medio.

Impedir as emisións accidentais de substancias ou enerxía.

Colaboración coas autoridades públicas no establecemento e actualización de

procedementos de emerxencia.

Proporcionar aos clientes información sobre aspectos ambientais en relación coa

manipulación, uso e eliminación do produto.

Fomentar que os contratistas e provedores da empresa apliquen normas de

xestión ambiental.

Diálogo e comunicación coas partes interesadas.

10.5. Planificación

Un Sistema de Xestión Ambiental concíbese para reducir os impactos no Medio

Ambiente. É pois necesario identificar e avaliar a importancia dos devanditos impactos

para definir os puntos de actuación e as medidas de mellora. Entón, defínese:

Un Aspecto Ambiental como un elemento ou característica dunha actividade,

produto ou servizo da organización susceptible de interactuar co Medio.

Un Impacto Ambiental como a transformación ou cambio que se produce no

medio a causa dun aspecto ambiental.

A identificación dos Aspectos Ambientais e a Avaliación dos Impactos é un proceso que

pode realizarse en catro fases:

FASE 1: Identificación da actividade, produto ou servizo.

FASE II: Identificación dos Aspectos Medioambientais.

FASE III: Identificación dos Impactos Medioambientais.

FASE IV: Avaliación da importancia dos Impactos.

Os Aspectos Ambientais han de ser todos aqueles asociados á actividade, produto ou

servizo, distinguindo entre aqueles que a empresa pode controlar, e aqueles sobre os

que poida ter influencia.

Pero non todos teñen a mesma importancia, polo que habemos de dispoñer dunha

metodoloxía que nos permita valorar os Impactos significativos. Desta forma, poderanse

valorar aspectos tales como:

Emisións controladas e incontroladas á atmosfera.

Verteduras controlados e incontrolados ás augas.

Residuos sólidos e pastosos.

Contaminación do chan.

Utilización da auga, combustibles, enerxía e outros recursos naturais.

Ruído, olor, po, vibración e radiación.

Ecosistemas e impacto visual.

Extracción de materias primas subministradas.

Investimentos financeiros noutras empresas.

Utilización, posible mal uso e transformación en lixo dos produtos e envases da

empresa.

Para avaliar os Impactos Ambientais débense ter en conta, tanto consideracións

ambientais, coma económicas. Á hora de sinalalos, entre os criterios que se deben

considerar encóntranse:

A existencia de estándares lexislativos.

A existencia de compromisos ambientais da empresa.

A evidencia científica de deterioración do hábitat flora ou fauna.

O perigo para a saúde que poida ocasionar.

O escape de substancias perigosas ao aire.

As queixas e reclamacións das partes interesadas.

Os requisitos ambientais de clientes, entre outros.

Tamén se deben valorar os impactos que se poden ocasionar ou se ocasionaron, en caso

de accidentes. Para iso, identificásense, en primeiro lugar, os accidentes potenciais que se

poden producir. Posteriormente procederase á avaliación dos posibles Impactos

Ambientais, para poder tomar as medidas preventivas necesarias co fin de minimizar o

efecto e evitar que se volva producir o accidente á vez que se elaborarán plans de

emerxencia axeitados complementados coas aperturas procedementos de actuación.

Unha vez identificados, avaliados e clasificados os distintos aspectos e impactos

ambientais, estes quedarán rexistrados nos documentos elaborados para tal efecto.

10.5.1. Requisitos legais

Un dos compromisos máis importantes da política ambiental é o cumprimento das leis e

regulamentacións ambientais.

O Sistema de Xestión Ambiental debe garantir o cumprimento coa lexislación e, ademais

nas situacións de funcionamento da planta, funcionamento normal anormal e

accidental.

A lexislación ambiental constitúe pois o obxectivo básico de cumprimento que unha

empresa debe garantir ante as partes interesadas. Ademais polo seu carácter lexislativo

leva asociados uns riscos de responsabilidade administrativa, civil e mesmo penal que

evidentemente poden ocasionar problemas moi graves á empresa e aos seus accionistas.

Para estar seguro de cumprir coa lexislación aplicable, ou primeiro paso consiste en

identificar e comprender cales son estes requisitos. Existe diversos tipos de leis e

regulamentos:

Específicos para unha actividade.

Específicos para un grupo de produtos ou servizos.

Específicos para un sector industrial.

Leis ambientais xerais.

Autorizacións, licenzas e permisos.

Entre as áreas ambientais cubertas pola lexislación vixente, encóntranse a atmosfera, as

augas, a flora, a fauna, os hábitats, os recursos, os residuos, os chans, a enerxía, entre

outros. Para coñecer a regulamentación que lles aplica as empresas poidan utilizar os

seguintes servizos:

Subscrición a:

Diario oficial das comunidades europeas (DOCE).

Boletín Oficial do estado (BOE).

Boletíns autonómicos.

Boletíns locais.

Subscrición a un servizo externo especializado:

Envío periódico de toda a lexislación que lle aplica á empresa.

Envío de boletíns explicando a lexislación que lle aplica á empresa e de que

forma.

Conexión a unha base de datos de lexislación.

Subscrición a publicacións sobre lexislación ambiental.

A través de asociacións, federacións e cámaras de comercio.

Dado que un dos obxectivos dunha xestión ambiental é anticiparse á lexislación de

próxima aplicación a través de obxectivos de mellora, é importante que as empresas, a

través das súas Asociacións, Cámaras de Comercio, etc., estean representadas durante a

fase de elaboración dos proxectos de lei para que a Administración teña en conta as

características de cada sector ao que vai dirixido e as aplicacións técnicas e económicas

na aplicación das leis.

10.5.2. Obxectivos e metas medioambientais

Un Sistema de Xestión Ambiental ademais de asegurar o cumprimento coa lexislación,

debe ser eficaz para avanzar nun proceso de mellora continua baseado na política

ambiental definida pola empresa. Este avance continuo concrétase nuns obxectivos e

metas ambientais que nos permitan medir e avaliar o rendemento ambiental da

empresa.

Enténdese por obxectivo ambiental aos fins globais que unha empresa se propón

alcanzar derivados, como dixemos, da súa política ambiental. Estes obxectivos han de

programarse cronoloxicamente e cuantificarse na medida do posible, procurando, á vez,

que sexan alcanzables. Á hora de definir os obxectivos terase en conta a política

ambiental adoptada pola empresa, os requisitos legais e financeiros e os impactos

significativos detectados, sen esquecer as opinións das partes interesadas. Para conseguir

estes obxectivos globais establécense uns obxectivos parciais (metas) que se poidan

medir e avaliar.

Enténdese por meta ambiental, os requisitos detallados de actuación, sempre que sexa

posible cuantificalos, aplicables á organización ou a parte desta, que teñen a súa orixe

nos obxectivos ambientais e que se deben cumprir para alcanzar os devanditos

obxectivos.

Para avaliar a eficacia destas medidas hanse de establecer indicadores de eficiencia

ambiental que sirvan para medir, por exemplo, o nivel de redución que se vai

conseguindo.

Os obxectivos ambientais han de formularse baixo unha análise custo-beneficio na que

avaliaremos os investimentos que supoñen a adopción das medidas fronte aos beneficios

que nos reporta a mellora da calidade ambiental e de imaxe da empresa valorada a

través dos gastos que aforramos. Esta análise permitiranos seleccionar o tipo de

obxectivo, a súa cuantificación e o seu desenvolvemento no tempo.

A eficiencia ambiental dunha empresa avalíase en función dos obxectivos ambientais

alcanzados. Para valorar esta eficiencia é necesario definir un Índice de Rendemento

ambiental. O devandito índice pondera e avalía os datos obxectivos e medibles en

relación coas metas ambientais e compara os obxectivos iniciais. Cos resultados

conseguidos, valorando os progresos de mellora ambiental realizados pola empresa.

Este índice sérvenos ademais para contrastar rendementos ambientais con outras

empresas do mesmo sector, utilizando técnicas de benchmarking (proceso continuo de

mellora de produtos, servizos e métodos con respecto ao competidor máis forte ou

aquelas compañías consideradas líderes).

Os indicadores ambientais no seu sentido máis amplo pódense definir como elementos

de información que permiten monitorizar o estado do Medio, detectar as condicións

cambiantes e as súas tendencias, avaliar os resultados da política de xestión ambiental,

así como o grao de cumprimento dos compromisos adquiridos, servindo todo iso de

referencia para contrastar o comportamento ambiental dunha empresa, co

comportamento ambiental doutras empresas do sector.

Segundo a norma ISO-l4001, estes indicadores pódense definir en función dos

obxectivos a cumprir, do ámbito de aplicación e as persoas ás que vai dirixida a

información. Os devanditos indicadores débense expresar en unidades coñecidas

nacional e internacionalmente en valor absoluto, ou en relación a parámetros de

contraste habitual no sector a nivel económico ou a nivel macroeconómico.

A continuación móstranse uns exemplos de indicadores ambientais:

Cantidade de materias primas utilizadas por unidade de produto.

Custo do material utilizado por unidade de produto.

Unidades enerxéticas utilizadas por ano.

Cantidade de auga utilizada por unidade de produto.

Proporción de produtos con contido non tóxico.

Cantidade de constituíntes tóxicos por unidade de residuo.

10.5.3. Programas de xestión medioambiental

Os programas de xestión ambiental constitúen unha descrición documentada dos

medios que a empresa destina a lograr os obxectivos e metas ambientais definidas. Os

devanditos programas materializan obxectivos de xestión a curto prazo derivados dun

plan ambiental establecido a medio e longo prazo.

Xeralmente serán as áreas da empresa que compitan con outras empresas as que en

primeiro lugar detecten o valor engadido da xestión ambiental, para os efectos dunha

diferenciación da competencia ante os potenciais clientes.

Na medida que as diversas áreas da empresa constitúen unha rede de relacións

cliente/subministrador, outras áreas da empresa non directamente afectadas polo

devandito factor de competencia definirán os seus propios obxectivos e metas ao

obxecto de servir de apoio ao resto da organización que de feito, procederá a

demandarllas.

Os programas de xestión han de ser dinámicos e deben revisarse periodicamente para

integrar os cambios dos obxectivos e metas ambientais establecidos pola empresa.

10.6. Implantación dun sistema de xestión medioambiental

A ISO-14001 é unha norma de xestión ambiental aplicable a todo tipo de actividades e

empresas. Dende este punto de vista, a primeira decisión estratéxica da empresa é

definir o ámbito da súa aplicación.

O máis práctico no caso dunha industria é establecer como unidade funcional o centro,

entendendo por centro a localización na cal se realizan as actividades baixo o control

dunha empresa, incluíndo calquera almacenamento, conexo ou asociado de materias

primas, subprodutos, produtos intermedios, produtos finais e residuos, así como toda

infraestrutura e equipamento envolvido nas devanditas actividades, tanto se son fixos

coma se non o son.

Baixo este concepto entendemos por empresa a organización na que a Dirección exerce

un control das actividades realizadas nun centro determinado. Deste modo o Sistema de

Xestión Ambiental pódese aplicar tanto a un centro coma a unha empresa.

Agora ben, en función da importancia dos efectos ambientais e da estrutura empresarial,

condicións do mercado, etc., pode ser interesante deseñar a implantación dun SGMA,

non para todo o centro ou a totalidade da empresa, senón para certas actividades ou

unidades de negocio, ben independentes, ben operando no mesmo centro, ou ben

operando en diversos centros da empresa.

Unha vez decidido o ámbito de aplicación, é preciso deseñar a estratexia para o seu

desenvolvemento e implantación. O proxecto de desenvolvemento e implantación dun

SGMA realízase nas seguintes etapas:

ETAPA 1. - Compromiso da Dirección.

ETAPA 2. - Avaliación inicial.

ETAPA 3. - Elaboración da política ambiental.

ETAPA 4. - Deseño e elaboración do SGMA.

ETAPA 5. - Definición de obxectivos e metas ambientais.

ETAPA 6. - Posta en marcha do sistema.

ETAPA 7 - Avaliación da súa implantación e efectividade.

O compromiso da Dirección co Medio ten que ser forte e debe ser demostrado sempre

que haxa oportunidade para iso. Este compromiso debe ser coñecido por todo o persoal

a través dunha campaña de difusión da política ambiental subscrita pola empresa.

Para a súa correcta elaboración, a política ambiental debe recoller os criterios expostos

pola Norma ISO-14001, de xeito comprensible e expresando claramente a problemática

ambiental detectada na avaliación inicial realizada.

Todos os demais documentos do SGMA na súa versión inicial serán asinados polas

persoas encargadas da súa elaboración, revisados polo Responsable de Medio e

aprobados polo Director do Departamento, Área ou Organización responsable da súa

aplicación. Para aprobar a documentación do SGMA, hase de comprobar que:

Asegura o cumprimento dos requisitos da Norma ISO-14000.

Establece referencias cruzadas con documentos doutro sistema de xestión.

Define as responsabilidades, forma de actuar e criterios de validez.

Se se requiren documentos complementados, estes tamén se elaborarán,

revisarán e aprobarán.

Débese elaborar un plan de implantación do Sistema de Xestión Ambiental. Un sistema

de xestión funciona se os recursos son os axeitados e as persoas involucradas na súa

implantación teñen claramente asignadas as súas responsabilidades. Nun Sistema de

Xestión Ambiental, estes principios son se cabe, máis importantes que noutros sistemas

de xestión, debido a:

Complexidade e custo dos investimentos ambientais.

Responsabilidades administrativas, civís e mesmo penais.

A información que demanda o público e en xeral as partes interesadas, é cada

vez maior e máis rigorosa.

A Dirección da empresa debe polo tanto definir documentalmente a responsabilidade,

autoridade e interrelacións das persoas que xestionan, realizan e verifican traballos que

afectan ao Medio Ambiente.

Para conseguir que o Sistema de Xestión Ambiental se desenvolva, débese transmitir

toda a información pertinente, a través dunha comunicación a nivel interno da empresa,

sensibilizando e motivando o persoal desta, e por medio dunha comunicación externa

ás partes e organizacións interesadas.

A motivación é fundamental para avanzar nun proceso de mellora continua, e pódese

conseguir a través de:

Programas de divulgación.

Recoñecemento ao alcanzar os obxectivos e metas ambientais.

Suxestións para mellorar os resultados ambientais.

Participación en iniciativas ambientais.

As actividades poden clasificarse en:

Actividades destinadas a reducir a contaminación e preservar os recursos naturais.

Actividades periódicas de xestión destinadas a asegurar a conformidade cos

requisitos internos e externos.

Actividades estratéxicas de xestión destinadas a anticiparse e responder ás novas

esixencias en materia de Medio.

O tipo e ámbito dos controis han de ser conmensurables á natureza, complexidade e

importancia ambiental da actividade, produto ou servizo. Por exemplo nun

departamento de investimentos o control será moi diferente ao control de efluentes do

departamento de produción.

O control dos efectos indirectos debe realizarse naqueles casos en que as empresas

poden exercer a súa influencia. Por exemplo, se na política dunha empresa existe un

compromiso de adquirir materiais a subministradores cuxa actuación ambiental cumpra

as normas especificadas, a empresa debe realizar controis que permitan obter a

información necesaria dos subministradores.

É imprescindible controlar os impactos ambientais que non corresponden a un

funcionamento da instalación. Neste sentido, débense elaborar e poñer en

funcionamento plans para actuar correctamente en situacións de emerxencia. Para iso,

consideraranse os seguintes aspectos:

Identificación de accidentes potenciais.

Resposta a situacións de emerxencia.

Prevención do impacto ambiental resultante.

Revisión periódica e outras situacións reais de emerxencia.

Todo Sistema de Xestión Ambiental debe estar documentado axeitadamente. A

documentación adóitase articular xerarquicamente do seguinte xeito:

Manual de Xestión Ambiental (directrices).

Instrucións técnicas (actividades).

Outros documentos como son plans de auditorías, plans de formación,

programas, normativa, etc. (programas específicos).

Rexistros de incidentes, queixas, efectos, etc.

O Manual de xestión ambiental (que non é un requisito imprescindible de acordo coa

norma ISO 14001) é unha descrición documentada dos medios para levar a cabo a

política ambiental. O obxectivo do devandito Manual, pódese resumir nos seguintes

apartados:

Documentar a política, obxectivos e programa ambiental.

Definir as funcións e responsabilidades do persoal cuxas actividades inciden no

medioambiente.

Describir inseríselas dos elementos do sistema.

O principal propósito da documentación de xestión ambiental é proporcionar unha

descrición apropiada do Sistema de Xestión Ambiental, mentres que o Manual serve

como referencia permanente para a implantación e mantemento do sistema.

Os rexistros constitúen a demostración do funcionamento do Sistema de Xestión

Ambiental, o seu deseño será capaz de demostrar o cumprimento da política ambiental

e ata que punto se alcanzaron os obxectivos e metas ambientais. Os rexistros relativos

ao Medio Ambiente deben incluír entre outros:

Disposicións legais e regulamentadas.

Permisos e licenzas.

Aspectos ambientais e os impactos significativos.

Actividades de formación e cualificación.

Actividades de control documental e operacional.

Actividades de verificación e medida.

Non conformidades.

Queixas, reclamacións e denuncias.

Accións correctoras e o seu seguimento.

Información sobre os produtos.

Información dos subministradores e contratistas.

Situacións de emerxencia.

Informes de incidentes.

Resultados das auditorías do SGMA.

Resultados das revisións do SGMA.

10.7. Avaliación medioambiental

Á hora de implantar un Sistema de Xestión Ambiental, inicialmente débese realizar unha

avaliación ambiental previa, co fin de diagnosticar a situación da empresa con respecto á

lexislación vixente e ás preocupacións e inquietudes da sociedade.

Un Sistema de Xestión Ambiental de acordo coa Norma UNE-NISO 14001 articúlase a

través dunha serie de etapas:

1. Política ambiental.

2. Planificación.

3. Aspectos ambientais.

4. Requisitos legais e outros requisitos.

5. Obxectivos e metas ambientais.

6. Programa e xestión ambiental.

7. Execución.

8. Estrutura e responsabilidades.

9. Formación e sensibilización.

10. Comunicación.

11. Documentación do Sistema de Xestión Ambiental.

12. Control da documentación.

13. Control operacional.

14. Plans de emerxencia.

15. Avaliación.

16. Seguimento e medición.

17. Non conformidades, accións correctoras e accións preventivas.

18. Rexistros.

19. Auditoría do Sistema de Xestión Ambiental.

20. Revisión e mellora continua.

Comezarase considerando un elemento que, non formando parte das especificacións da

norma, constitúe un punto de partida básico no desenvolvemento do sistema: A

avaliación ambiental.

Un Sistema de Xestión Ambiental comeza por un compromiso da empresa por querer

realizar as súas actividades respectando o Medio. Este compromiso formúlase a través

dunha política ambiental, é conveniente que vaia precedido dunha avaliación inicial que

nos diagnostique a situación da empresa con respecto á lexislación en vigor, ás

tendencias lexislativas e ás preocupacións das partes interesadas.

O obxectivo desta avaliación é poder considerar todos os aspectos ambientais á hora de

formular a política ambiental máis axeitada ás características e complexidade da

empresa. A avaliación inicial (que ten carácter recomendatorio) debe ter en conta polo

menos os seguintes aspectos:

Requisitos lexislativos e regulamentarios en vigor e as súas tendencias.

Efectos/impactos ambientais.

Prácticas e procedementos de xestión da contaminación.

Incidentes e sancións habidas na planta.

Puntos de vista das partes interesadas.

Utilización e consumos de recursos naturais e materias primas.

As investigacións deben acordarse baixo condicións de funcionamento normal, anormal

e en situación de emerxencia. A avaliación inicial para comezar a elaboración dun

Sistema de Xestión Ambiental e proceder á súa implantación posterior, é un dos

traballos que requiren maior atención e coñecemento da actividade industrial e efectos

ambientais asociados.

A avaliación ambiental como xa se indicou con anterioridade é unha análise preliminar

global dos problemas, efectos e resultados en materia de Medio das actividades

realizadas pola empresa nun ou varios centros, cuxo obxectivo se resume, en poder

diagnosticar a situación ambiental da devandita empresa con respecto á lexislación

vixente, e a súa capacidade para reducir os impactos ambientais da súa actividade

industrial. As vantaxes de realizar a devandita avaliación ambiental son:

Contactar coa problemática ambiental existente.

Coñecer a situación ambiental de partida.

Coñecer os riscos potenciais.

Anticiparse a futuras normativas.

É fundamental que sexa realizada por persoas que coñezan a fondo a actividade,

procesos e servizos da empresa e que teñan experiencia para avaliar os efectos

ambientais e propoñer as melloras axeitadas. Este proceso require as seguintes etapas:

Selección do equipo de avaliación.

Recollida de información.

Clasificación dos datos.

Avaliación dos datos e información.

Propostas de mellora.

10.7.1. Preauditoría

A preauditoría son as actividades desenvolvidas con anterioridade á visita da planta.

Comprende as tarefas de planificación da auditoría, a definición do alcance da análise, a

identificación das fontes de información e a asignación de tarefas e responsabilidades.

A avaliación e revisión inicial pode ser realizada por persoal da propia empresa ou ben

mediante unha empresa externa especializada. As funcións deste equipo avaliador

consisten en:

Entrevistar a todo o persoal da empresa que considere necesario e na orde que

considere conveniente, para conseguir determinar a situación ambiental da

empresa e, se é posible, as opinións sobre posibles cambios e melloras.

Recoller todo tipo de evidencias: informes, imprimidos, probas, actas,

protocolos, etc.

Inspeccionar mediante observación os procesos principais e auxiliares, equipos,

instalacións e prácticas de traballo.

Identificar e avaliar os aspectos ambientais da actividade.

Preparar o informe de avaliación mostrando os resultados desta.

A fase de recollida de datos desenvólvese baixo a forma de entrevistas cos encargados

de realizar cada unha das operacións do ciclo da actividade industrial e,

fundamentalmente, cos responsables de cada unha das áreas ou sectores. Os obxectivos

que debe ter en conta o responsable da recollida de datos son:

Detectar os problemas ambientais que se producen con maior frecuencia e o

grao de eficacia na xestión actual.

Tratar de discernir cales son as disposicións de Medio con frecuencia non escritas.

Determinar a circulación de información referente ao Medio Ambiente e a

coordinación cos restantes servizos da empresa.

Recoller as distintas responsabilidades e xerarquías no traballo, a través das

delegacións de autoridade, a maioría das veces non escritas.

Determinar a lexislación ambiental que aplica á empresa e o grao de

coñecemento polos empregados.

Coleccionar os distintos impresos e rexistros que se utilizan na xestión ambiental

e coñecer a xestión destes.

Determinar se os impactos ambientais da actividade, produtos e servizos da

empresa, son coñecidos e están rexistrados.

Identificar as prácticas de xestión ambiental que se realizan.

Determinar a percepción que ten cada empregado da empresa dos temas

ambientais que afectan no seu traballo.

Identificar as opinións e queixas das partes interesadas.

En cada caso debe anotarse tanto aquilo que parece que se está a realizar ben, como

aquelas actuacións que deberían mellorarse, así como a falta de documentos e accións

necesarias a incorporar o Sistema de Xestión Ambiental.

O resultado final desta fase será un conxunto de información que debe reflectir o estado

actual da empresa en relación coa protección do Medio. Para clasificar a documentación

do Sistema de Xestión Ambiental utilizaremos como guía a propia norma ISO-14001.

Para realizar a clasificación dos datos pódese seguir a seguinte orde:

Requisitos lexislativos e regulamentados.

Aspectos ambientais significativos.

Documentación da xestión ambiental segundo ISO-14001.

Rexistros das operacións.

Rexistro dos incidentes acontecidos.

A análise dos datos é unha tarefa difícil e delicada da avaliación e revisión inicial xa que

para iso hai que ter en conta:

tipo de empresa.

tamaño da empresa.

mercado ao que se dirixe.

obxectivo que persegue a dirección.

A análise dos datos que se completou sobre a empresa, debe poñer de relevo os puntos

débiles e fortes da xestión ambiental.

10.8. Auditorías ambientais

10.8.1. Definición e conceptos

A introdución de parámetros e esixencias ambientais na xestión das empresas españolas

é un fenómeno relativamente recente, fundamentalmente impulsado pola incorporación

de España á Unión Europea, a conseguinte transposición de directivas comunitarias ao

Dereito Español, e a adaptación de Regulamentos Comunitarios en materia de Medio.

Ademais, o feito de que a sociedade española está a aumentar o seu nivel de

concienciación ambiental e se achega a posicións que se dan xa nos países máis

desenvolvidos, está a propiciar un clima socio-económico no que as empresas comezan

a integrar a variable ambiental como un ingrediente máis da súa xestión estratéxica e

como un factor eventualmente importante no desenvolvemento dos mercados.

As empresas dispoñen das auditorías como instrumento para asegurar que os efectos das

súas actividades sexan acordes coa súa política ambiental e cos seus correspondentes

obxectivos e metas. Dispoñer deste instrumento, pode chegar a ser transcendental para

estas, xa que deles poden, eventualmente, derivarse responsabilidades xurídicas, custos

significativos e alteracións notables do seu posicionamento no mercado.

Deste xeito, as auditorías ambientais serven para proporcionar a un conxunto amplo de

axentes (aseguradoras, entidades financeiras, investidores, accionistas) un indicador do

rendemento da actividade empresarial. Para a Administración Pública e o público en

xeral, as auditorías ambientais proporcionan un indicador, tanto do rendemento coma

do cumprimento normativo, o cal axudará a aumentar o nivel de confianza da

poboación respecto ao comportamento ambiental dos distintos axentes.

Unha auditoría ambiental é: "Unha ferramenta de xestión que comprende unha

avaliación sistemática, documentada, periódica e obxectiva de como a organización e

xestión de bens de equipo ambientais están a cumprir co propósito de salvagardar o

Medio"... Facilita o control da xestión dos aspectos ambientais e avalía o cumprimento

das políticas da empresa e dos requisitos legais. É dicir, que dalgún xeito o que fai a

auditoría é dicir onde está a empresa, os problemas que vai ter, ver como funcionan os

sistemas internos de control ambientais que poida ter e a partir de aí deseñar as

estratexias de actuación e os plans de acción que tería que seguirse para melloralas.

Hoxe pode dicirse que a auditoría ambiental está implantada en todo o mundo, aínda

de forma especial en grandes Compañías, aínda que vai en aumento e a propia Unión

Europea está a alentar a súa implantación.

En canto ás razóns para a expansión da utilización das auditorías ambientais, son

múltiples, e de entre elas podemos sinalar que; diminúen o risco de accidentes industriais

porque ao ter información é posible reaccionar a priori; tamén indica se se cumpre ou

non a lexislación ambiental, e isto leva consigo a que haxa unha diminución ou que,

polo menos, poidan preverse as sancións que se poden impoñer e actuar en

consecuencia.

Tamén permite axudar a responder a unha maior conciencia popular das comunidades

locais e dos propios consumidores, ademais de ser moi importante para a imaxe da

empresa poder dar información cara ao exterior.

Cada vez con máis forza vénse insistindo en que un dos problemas que teñen

determinadas empresas é o da comunicación, porque o que deben facer é comunicar

cara ao exterior o que fan, da forma que o fan e as medidas que adoptan fronte ao

risco, co obxecto de que a poboación sexa capaz de medir por si mesma ata que punto

hai riscos ou non.

Cunha auditoría pódese ter esa información e tamén na mesma liña, permiten facer

fronte a litixios e reclamacións de responsabilidade, cada vez máis frecuentes, e, polo

menos, ter unha información obxectiva e evidente de como está a situación e se nalgún

momento existe responsabilidade por parte da empresa.

Os principais obxectivos da auditoría ambiental son os seguintes:

Asegura o cumprimento da normativa e os estándares e políticas de

Medioambiente.

Aumenta a conciencia ambiental dos directivos e empregados.

Proporciona información útil para minimizar problemas actuais e futuros.

Identifica aforros potenciais (uso de tecnoloxías eficientes, minimización de

residuos).

Facilita poder acollerse a axudas e subvencións.

Proporciona información útil para ser utilizadas en situacións de emerxencia.

Proporciona información útil para organizar programas de formación do persoal.

Proporciona unha base de datos ambientais útil para planificación, xestión e

toma de decisións.

Axuda a mellorar a imaxe da empresa e reduce o risco de publicidade adversa.

Axuda a mellorar a comunicación interna e externa.

Diminúe os riscos de demandas e aumenta a cobertura dos seguros.

Outros obxectivos importantes son:

Determinar o comportamento da organización.

Xestión e bens de equipo de Medio.

Vixiar o cumprimento da lexislación ambiental.

Verificar o cumprimento das políticas e estándares ambientais da empresa.

Identificar deficiencias nos sistemas ambientais.

Minimizar os riscos correspondentes.

Segundo o Regulamento 761/2001 do 19 de marzo de 2001 polo que se permite que as

organizacións se adhiran con carácter voluntario a un sistema comunitario de xestión e

auditoría ambientais (EMAS), as empresas que libremente decidan participar no sistema

de Eco-auditoría para un centro determinado, deberán realizar unha previa avaliación

ambiental deste, redactar unha declaración ambiental e presentarlle ao organismo

competente unha primeira declaración ambiental, validada por un inspector ambiental

acreditado.

O número de tipos de auditorías ambientais pode ser moi extenso. Por exemplo, as

auditorías do Sistema de Xestión Ambiental é a avaliación sistemática, documentada,

periódica e obxectiva que serve para determinar se o sistema de xestión e o

comportamento ambiental satisfán as disposicións previamente establecidas, se o sistema

se implantou de forma efectiva e se é adecuado para alcanzar a política e obxectivos

ambientais da organización.

Outro tipo de auditorías ambientais son as de auditorías de cumprimento da lexislación

ambiental. Neste caso, a auditoría ambiental consiste no exame das prácticas operativas

e controis implantados nas instalacións en relación coas disposicións legais vixentes, que

dará lugar a un informe sobre a situación do cumprimento ambiental.

Así, podemos dicir que as auditorías poden ser:

Xenerais ou integrais: Cando auditar todos os aspectos que interveñen na

problemática ou situación ambiental dun centro.

Sectoriais: Cando se auditar só un aspecto (augas, residuos, etc.).

De xestión: Cando se auditar o Sistema de Xestión Ambiental.

De cumprimento: Cando se auditar o grao de cumprimento dos requisitos da

lexislación ou da normativa interna do centro.

En canto á súa execución adoitan distinguirse dous tipos de auditorías:

A auditoría interna: Cando se realiza por técnicos propios da empresa.

A auditoría externa: Cando se realiza por auditores externos á empresa.

10.8.2. Proceso dunha auditoría

A preparación do plan de auditoría é o primeiro paso para desenvolver unha auditoría

dun SGMA. Esencialmente, este plan describe como se levará a cabo a mesma, é dicir,

que e a quen auditar, e cando e como auditar. Ao planificar a auditoría do SGMA,

deberiamos definir o ámbito, os obxectivos e os recursos necesarios para realizar a

auditoría.

Unha auditoría típica realízase baixo a responsabilidade dun auditor xefe, en consulta co

equipo auditor. O auditor xefe asigna os labores de auditoría dos distintos membros do

equipo, tales como elementos ou actividades específicas do SGMA, e lles dá instrucións

(segundo o plan de auditoría definido) sobre os procedementos apropiados que han de

seguir.

Durante a auditoría, é responsabilidade do auditor xefe organizar e recompilar os

documentos que xera o equipo. Estes documentos son:

Formularios para documentar e avalar as probas e as conclusións da auditoría.

Procedementos e listas de comprobación empregadas para avaliar os elementos

do SGMA.

Rexistros de reunións e entrevistas.

Unha auditoría normalmente componse dos seguinte cinco pasos:

1. Reunión de apertura: O propósito desta é discutir o plan de auditoría e dar

instrucións ás persoas implicadas.

2. Recompilación de probas: É labor do auditor recompilar as probas suficientes

para poder avaliar se o SGMA cumpre ou non cos criterios da auditoría. Estas

probas reúnense mediante entrevistas, examinando documentación e

observando as actividades in situ, listas de comprobación e rastrexo de

documentos.

3. Conclusións da auditoría: Identificadas as áreas de non conformidade unha vez

feitas as entrevistas, observadas as actividades da instalación e recompilada a

información relevante, elabóranse as conclusións. Algunhas non conformidades

poden ser triviais, tal como o uso dunha linguaxe defectuosa nos

procedementos, e tamén serias, como a falta de procedementos operativos

cruciais.

4. Reunión de peche: A reunión final proporciona un foro sobre conclusións que

dan que pensar, resolvendo os desacordos e desenvolvendo os plans de acción

correctora necesarios.

5. Preparación do informe: O auditor xefe é o responsable de coordinar a

preparación do informe e da súa precisión e finalización. Os asuntos que se han

de tratar no informe normalmente descríbense no plan de auditoría.

Figura 10.4. Diagrama da realización da auditoría do Sistema de Xestión

Medioambiental.

Fonte: Elaboración propia

10.9. A certificación do sistema de xestión medioambiental

O obxectivo da certificación dun SGMA é demostrar a súa conformidade a terceiros.

Para que este proceso sexa transparente, obxectivo e polo tanto crible, debe ser

realizado por un organismo de certificación acreditado para a certificación dos sistemas

de xestión ambiental.

10.9.1. Certificación medioambiental sobre normas ISO 14001

A norma ISO 14001 contén aqueles requisitos que poden ser auditar obxectivamente con

propósitos de certificación e/ou autodeclaración. A finalidade desta norma, aceptada

internacionalmente, é proporcionar un Sistema de Xestión Ambiental, é dicir, incluír

consideracións ambientais dentro da estratexia global da empresa. O alcance da

certificación pode cubrir:

Un Centro industrial.

Actividades independentes do centro.

Empresas.

Os organismos de certificación establecen que para certificar un SGMA nunha empresa se

deben cumprir os seguintes requisitos:

SGMA operativo polo menos 3 meses.

Auditoría do SGMA.

Revisión do SGMA.

Para que unha empresa poida certificar o seu SGMA deberá seguir os seguintes pasos:

Implantación do Sistema de Xestión Ambiental segundo a Norma ISO-14001 por

parte da empresa.

Solicitude da empresa para obter a certificación do seu Sistema de Xestión

Ambiental, a cal será remitida ao organismo de certificación acreditado.

Visita previa do organismo de certificación acreditado á empresa e o seu

consecuente exame da documentación pertinente.

Proceso de auditoría a cargo do organismo de certificación acreditado.

Concesión da certificación da empresa.

Pagamento de taxas por parte desta.

O organismo de certificación acreditado asignará un número de rexistro a 1 a

empresa, quedando ademais esta inscrita no devandito rexistro.

A empresa a este nivel, xa está en disposición de poder utilizar o logotipo

indicativo de certificación do seu Sistema de Xestión Ambiental.

A certificación do SGMA realízase por un período de 5 anos. Cada ano, dende a súa

concesión, o organismo de certificación realiza unha supervisión anual para verificar que

o Sistema de Xestión Ambiental mantén os requisitos establecidos no proceso de

certificación.

Ante a maior atención prestada polo consumidor á calidade ambiental dos destinos

turísticos, aparecen xa reclamos publicitarios que canalizan un importante fluxo de

clientes movidos pola calidade do medio. É dicir, creouse novos segmentos de mercado

cuxo acceso pasa por obter unha boa actuación ambiental que é o obxectivo da norma

ISO 14001.

As principais vantaxes que poden supoñer a norma ISO 14001 son as seguintes:

Facilita o cumprimento das normativas ambientais: detectar os novos requisitos

normativos é unha esixencia da ISO 14001.

O proceso de mellora ambiental continua detecta numerosas oportunidades de

minimización de residuos, verteduras e emisións que pode levar consigo un

aforro de custos.

A implantación da norma consta de varias etapas baseadas no concepto de

mellora continua (planificación, realización, comprobación e revisión):

Planificación do que se vai realizar;

Realización daquilo que se planificou;

Comprobación de que o que se realizou coincide co planificado, en primeiro

termo;

Revisión para comprobar que a planificación é a axeitada.

10.9.2. Certificación medioambiental sobre o Reglamento (CE)

761/2001 (EMAS)

Seguindo a liña da prevención e concienciación empresarial e industrial, a Unión

Europea estableceu un sistema de xestión e auditoría ambiental, que se regula mediante

o regulamento EMAS, cuxo fin é promover os elementos dun sistema de xestión

ambiental efectivo para axudar ás organizacións a conseguir obxectivos ambientais.

O EMAS (EcoManagement and Audit Scheme) permite a adhesión, de forma voluntaria,

ás compañías, sociedades, firmas, empresas, autoridades e institucións, ou parte ou

combinación delas, teñan ou non personalidade xurídica, sexan públicas ou privadas,

sexa cal sexa o seu tamaño, que teñan as súas propias funcións e administración. Para

avaliar e mellorar o seu comportamento ambiental e difundir ao público a información

correspondente. Para poder ser incluída no EMAS, a organización deberá:

Realizar unha análise ambiental das súas actividades, produtos e servizos, de

conformidade coas disposicións do Anexo VII.

Realizar auditorías ambientais de conformidade cos requisitos do Anexo II.

Preparar, de conformidade co punto 3.2 do Anexo III, unha declaración

ambiental. Facer examinar a análise ambiental, se procede, o sistema de xestión,

o procedemento de auditoría e a declaración ambiental para verificar se

cumpren os requisitos correspondentes do presente Regulamento e facer validar

as declaracións ambientais polo verificador ambiental para garantir que se

cumpren os requisitos do Anexo III.

Presentar a declaración ambiental validada ao organismo competente do Estado

para rexistrarse e, tras o rexistro, poñela a disposición do público.

En consulta coa organización, o verificador ambiental elaborará un programa para

garantir que todos os elementos requiridos para o rexistro no EMAS se verifiquen nun

período non superior a 36 meses. Ademais, o verificador ambiental deberá validar a

intervalos de doce meses como máximo toda a información actualizada da declaración

ambiental.

O Regulamento EMAS inclúe etapas similares á norma ISO 14001, pero presenta unha

diferenza. Anualmente débese elaborar unha declaración ambiental que inclúa,

principalmente, unha descrición dos elementos do sistema de xestión ambiental

implantado, os logros obtidos, e un resumo cuantitativo dos aspectos ambientais da

organización. As declaracións ambientais deben ser validadas por unha entidade externa

que confirme a veracidade dos datos reflectidos nela.

O obxectivo do EMAS é promover melloras continuas do comportamento ambiental

dunha empresa, para iso baséase en cinco elementos clave:

Integrar a xestión ambiental: Trátase de integrar na empresa aspectos relativos ao

medio, non só dende o punto de vista de cumprimento da lexislación, senón

dunha serie de melloras que se establecen voluntariamente, pero de forma

continua.

Auditorías ambientais periódicas: Son un instrumento de xestión que comprende

a avaliación sistemática, obxectiva, documentada e periódica do funcionamento

do sistema de xestión ambiental.

Validación do sistema de xestión ambiental: Débese levar a cabo por parte de

verificadores ambientais independentes, imparciais e recoñecidos para actuar en

todo o ámbito comunitario. Esta validación é a que outorga validez oficial para

toda a Unión Europea da xestión ambiental que se segue na empresa.

Información ao público: A través da declaración de impacto ambiental lévase a

cabo a difusión de información ao público, operadores turísticos ou outras partes

interesadas do comportamento ambiental da empresa e dos logros que se van

alcanzando.

Participación dos traballadores: O coñecemento dos obxectivos e os plans

establecidos por parte do persoal, a súa formación permanente e a súa

implicación activa no sistema de xestión ambiental, son un dos obxectivos que

persegue o EMAS, como garantía de mellora da xestión ambiental.

10.10. O auditor medioambiental

O auditor externo e o verificador ambiental constitúen dous axentes claves na aplicación

e certificación dos SGMA no contexto das normas e Regulamento 1836/93. Un auditor

ambiental débese caracterizar por:

Ser o suficientemente independente da empresa obxecto de auditoría.

Posuír unha axeitada competencia técnica.

Estar cualificado segundo norma ISO-14012.

A norma ISO-14012 establece os requisitos de cualificación para auditores e

auditores xefe ambientais.

Ser independente do auditor ambiental do centro.

Ser independente do centro industrial obxecto de verificación.

Posuír unha competencia técnica axeitada.

Estar acreditado por un organismo de acreditación.

As funcións dos auditores ambientais pódense resumir nas seguintes:

Establecer os requisitos da auditoría ambiental.

Preparar e realizar con eficacia a auditoría.

Seguir os procedementos definidos.

Reunir e analizar os feitos que sexan relevantes e suficientes que permitan obter

conclusións relativas á eficacia do SGMA.

Informar inmediatamente o auditar sobre as non conformidades críticas.

Comunicar claramente os resultados da auditoría de xeito concreta e definitiva e

sen atrasos.

As competencias seguintes constitúen os requisitos mínimos que debe cumprir todo

verificador ambiental, sexa unha persoa física ou unha organización, segundo o

Regulamento 761/2001:

Coñecemento e comprensión do Regulamento, do funcionamento xeral dos

sistemas de xestión ambiental, das normas aplicables e das directrices establecidas

pola Comisión.

Coñecemento e comprensión dos requisitos legais, regulamentarios e

administrativos pertinentes á actividade obxecto da verificación.

Coñecemento e comprensión dos problemas ambientais, incluída a dimensión

ambiental do desenvolvemento sostible.

Coñecemento e comprensión dos aspectos técnicos, relativos aos problemas

ambientais, da actividade suxeita a verificación.

Comprensión do funcionamento xeral da actividade suxeita verificación, co fin

de avaliar a pertinencia do sistema de xestión.

Coñecemento e comprensión dos requisitos e métodos da auditoría ambiental.

Competencias en materia de verificación de informacións (declaración

ambiental).

10.11. Mantemento da certificación medioambiental

As empresas ou centros industriais que conseguisen a certificación do Sistema de Xestión

Ambiental han de demostrar, no intervalo de validez da certificación (3 anos mínimo),

que o SGMA cumpre os requisitos que serviron de base para a certificación.

O organismo de certificación realizará auditorías de seguimento, normalmente anuais,

baseadas nas auditorías internas da empresa. No caso dunha empresa que fose

certificada de acordo co Regulamento de Ecoxestión e Ecoauditoría, haberá de realizar

auditorías internas para comprobar que o SGMA segue sendo apropiado para alcanzar

os obxectivos xerais que emanan da política ambiental.

A empresa deberá, sobre a base das devanditas auditorías, elaborar anualmente unha

declaración ambiental simplificada, que someterá ao proceso de validación ao finalizar a

auditoría ou o ciclo de auditorías do SGMA (3 anos).

11

Fundamentos de Dereito

11.1. Introdución 11.2. Fontes do dereito 11.3. Fontes do dereito estatal e autonómico 11.4. Principios básicos no marco xurídico 11.5. Principios do dereito comunitario 11.6. Características fundamentais do dereito comunitario 11.7. Esquema ilustrativo do sistema de fontes 11.8. Lexislación ambiental xeral

11.8.1. Ordenación do chan 11.8.2. Augas e costas 11.8.3. Conservación da natureza, flora e fauna 11.8.4. O impacto ambiental 11.8.5. Auditorías e sistemas de xestión ambiental

11.9. Lexislación ambiental específica dos principais grupos de problemas ambientais

11.9.1. Residuos 11.9.2. Verteduras 11.9.3. Emisións 11.9.4. Ruído

11.10. Lexislación ambiental relativa aos incendios forestais

11.1. Introdución

Nos distintos Estados membros da Unión Europea os problemas ambientais son semellantes.

Sirva de exemplo a xestión de residuos, a contaminación atmosférica ou a protección do

medio mariño, entre outros. Así mesmo, estes problemas ambientais ou as decisións tomadas a

nivel nacional ou rexional poden afectar a outros países ou rexións veciñas.

Un punto importante da política ambiental é que carrexa custos. A gran diversidade de

regulamentacións e instrumentos utilizados para integrar os custos, normas, canons, taxas, etc.,

crea diferenzas en canto ás condicións de competencia ou nas posibilidades de investimentos.

Este tipo de política, iniciada tras a Conferencia de Estocolmo de 1972, foi cobrando

importancia cos anos, tras o inicio dos estudos ambientais nas Administracións Públicas

europeas e unha serie de accións que foron experimentando un aumento en intensidade e

alcance coa ampliación da Acta Única e, posteriormente, do Tratado da UE.

O I programa de Acción de 1973, establece as liñas mestras da política ambiental comunitaria.

Posteriormente, xorde a Acta Única europea e así, ao longo dos anos, a UE foi desenvolvendo

distintos programas de acción ambiental que marcan o rumbo da lexislación e a acción política

na UE.

A Comisión Europea, composta por membros elixidos polos gobernos, elabora e presenta as

propostas de lexislación ambiental, que son aprobadas ou son rexeitadas polo Consello

composto polos ministros respectivos do ramo. O Parlamento Europeo non ten capacidade

lexislativa, aínda que pode facer propostas. Así mesmo, a Corte de Xustiza interpreta a

lexislación e decide os casos de incumprimento dos Estados. As fontes de dereito ambiental

son a comunidade, os estados e Rexións.

O estado, pola súa banda, limítase lexislativamente a reproducir as normas comunitarias. O

seu verdadeiro poder político é exercido de xeito diferente por cada Estado membro, e trata

de impulsar e canalizar a lexislación comunitaria. Non obstante, as rexións son, en último

termo, os órganos de xestión do dereito comunitario. A elas vai dirixida a lexislación

ambiental da UE.

En resumo, unha vontade ambiental combinada cun poder sancionador, un

autofinanciamento e unha xestión independente son imprescindibles para que sexa eficaz a

política comunitaria.

Regulamentos: Son de carácter obrigatorio e aplicable directamente nos estados

membros. Son empregados en cuestións financeiras e administrativas comunitarias,

aínda que moi pouco en temas ambientais.

Directivas: É o instrumento xurídico típico, a consecución dos fins e resultados

concretos que pretende é obrigatoria, aínda que os estados membros poden elixir a

forma lexislativa e os métodos de xestión que queiran.

Decisións: Ten como fin concreto aplicar un tratado ou cuestións procedementais.

Recomendacións: Non ten carácter obrigatorio.

Opinión: Son de carácter voluntario.

11.2. Fontes do dereito

Para falar das Fontes do Dereito é necesario definir, previamente, que se entende por dereito.

Así pois, defínese como dereito o conxunto de normas que unha sociedade adopta para

regular e resolver os conflitos.

O Dereito, tradicionalmente, divídese en:

Dereito Público: Regula a actividade do Estado e dos entes públicos entre si, así

como as súas relacións cando actúan de forma oficial cos particulares (cidadáns). O

dereito público á súa vez divídese en ramas: Dto. Administrativo, Dto. Político,

Dto. Internacional Público, Dto. Penal, Dto. Procesual, Dto. Fiscal, etc.

Dereito Privado: Regula as relacións entre particulares, ou entre particulares e o

Estado e organismos públicos cando actúan de forma privada. Á súa vez divídese

en: Dto. Civil, Dto. Mercantil, etc.

Denomínanse fontes do dereito ás orixes e ás formas de manifestarse as normas xurídicas que

integran o Dereito obxectivo, ao problema da procedencia e da forma de manifestarse as

normas, é dicir, refírese a quen o fai, de onde xorde e como se manifesta dito Dereito.

A principal clasificación das fontes do dereito é a que distingue entre as fontes directas (as que

encerran unha norma) e as fontes indirectas (que sen ser por si mesmas verdadeiras normas

xurídicas, axudan á súa produción e compresión).

O artigo 1 do Código Civil enumera claramente as fontes do dereito, e establece as seguintes:

1. As fontes do ordenamento xurídico español son a lei, o costume e os principios

xerais do dereito.

2. Carecerán de validez as disposicións que contradigan outra de rango superior.

3. O costume só rexerá en defecto de lei aplicable, sempre que non sexa contraria á

moral ou á orde pública e que resulte probada. Os usos xurídicos que non sexan

meramente interpretativos dunha declaración de vontade, terán a consideración de

costume.

4. Os principios xerais do dereito aplicaranse en defecto de lei ou costume, sen

prexuízo do seu carácter informador do ordenamento xurídico.

5. As normas xurídicas contidas nos tratados internacionais non serán de aplicación

directa en España en tanto non pasasen a formar parte do ordenamento interno

mediante a súa publicación integra no Boletín Oficial do Estado.

6. A xurisprudencia complementará o ordenamento xurídico coa doutrina que, de

modo reiterado, estableza o Tribunal Supremo ao interpretar e aplicar a lei, o costume

e os principios xerais do dereito.

7. Os Xuíces e Tribunais teñen o deber inescusable de resolver en todo caso os asuntos

que coñezan, aténdose ao sistema ao sistema de fontes establecido.

Do artigo anterior despréndese que as fontes do ordenamento xurídico son claramente a lei, o

costume e os principios xerais do dereito. Tamén di que se xerarquizan pola orde en que son

enumeradas (a lei é a fonte principal do Dereito) e que tanto o costume coma os principios

xerais son fontes non escritas e subsidiarias.

Figura 11.1. Clasificación de "Fontes do Dereito"

Fonte: Elaboración propia

11.3. Fontes do dereito estatal e autonómico

CONSTITUCIÓN: Apróbase en 1978, publicada o 29 de decembro de 1978 no .B.O.E.

É a norma xurídica fundamental do ordenamento español, ten carácter de supremacía sobre as

restantes normas. É unha Constitución escrita en forma de lei codificada e pechada, extensa e

ríxida.

Os principios fundamentais da orde xurídico-político son o principio de soberanía popular, os

principios do Estado de Dereito, o Estado democrático e do Estado social, o principio de

MonarquíaParlamentaría, o principio de autonomía e o Estado autonómico e o principio do

pluralismo.

O texto constitucional vai precedido dun Preámbulo Y consta de 169 artigos distribuídos en

once títulos, catro disposicións adicionais, nove transitorias, unha derrogatoria e outra final.

LEIS: "Norma de Dereito emana do Estado, de forma escrita e cun procedemento solemne,".

ESTATAIS:

Lei Orgánica: Son as leis que versan sobre os dereitos fundamentais e liberdades, as que

aproban os Estatutos de Autonomía, Réxime Electoral Xeral e as demais previstas na

Constitución. Para a súa aprobación, modificación ou derrogación é necesaria a

maioría absoluta do Congreso dos Deputados nunha votación final sobre o conxunto

do proxecto.

Lei Ordinaria: Son a expresión ordinaria do poder lexislativo (versan sobre o resto das

materias non incluídas nas orgánicas, nin en ningunha das outras modalidades

lexislativas), quedando suxeitas, como as restantes, á promulgación e publicación.

Pode nacer dun Proxecto de Lei (por proposta do Goberno), Proposición de lei (por

proposta de calquera grupo parlamentario) ou por iniciativa popular (avalada polo

menos por 500.000 firmas).

Disposicións do Goberno con Rango de lei:

Decreto lei: "Norma con rango de lei que emanan por vía de excepción

dun órgano que non ten constitucionalmente atribuído o poder lexislativo,

concretamente o Goberno" O artigo 86 da Constitución considera os

requisitos dun Decreto Lei:

- En caso de extraordinaria e urxente necesidade

- Limitación no relativo á materia, non poderán afectar ao

ordenamento das institucións básicas do Estado, aos dereitos, deberes e

liberdades dos cidadáns regulados no Título I, ao réxime das

Comunidades Autónomas, nin ao Dereito electoral Xeral.

- Deberán "inmediatamente" ser sometidos "a debate e votación da

totalidade ao Congreso dos Deputados, convocados no prazo de trinta

días seguintes á súa promulgación", co obxecto de que o Congreso se

pronuncie para a súa validación ou derrogación"

Decreto Lexislativo: "Normas con rango de lei ditadas polo Goberno sobre a

base dunha delegación das Cortes"

Decretos Lexislativos, as Cortes Xerais toman a iniciativa de habilitar o

Goberno para que dite disposicións con rango de Lei, esgotándose a

facultade delegada no uso desta.

Regulado moi parcamente no artigo 85 da Constitución. A delegación

lexislativa pode ser caracterizada polos seguintes rangos:

- Existe un límite infranqueable para a delegación, que son as materias

reservadas ás leis orgánicas.

- O suxeito habilitante só pode ser as Cortes Xerais e o suxeito

habilitado o Goberno.

E sen prexuízo da competencia propia dos Tribunais, as leis de delegación poderán establecer

en cada caso formulas adicionais de control. Existen dous tipos:

O desenvolvemento das Leis de Base (textos articulados): As leis de bases son

delegacións que realiza o Lexislativo sobre determinadas materias contendo

autorización para que o Goberno as desenvolva mediante un texto articulado. As leis

bases delimitarán con absoluta precisión o obxecto e alcance da delegación lexislativa e

os principios e criterios que han de seguirse no seu exercicio. A lei de bases non poderá

en ningún caso autorizar a modificación da propia lei de bases, nin facultar para ditar

normas con carácter retroactivo.

Refundicións legais (textos refundidos): Trátase de habilitar o Goberno para reunir nun

texto único disposicións diversas e, algunhas veces, de distinto rango sobre unha

determinada materia, tendo o refundición rango de lei ordinaria. As leis ordinarias que

autoricen o refundición deberán especificar se se circunscribe a unha mera formulación

dun texto único ou se se inclúe regularización, aclaración e harmonización dos textos

legais que han de ser refundidos.

Ambas as dúas deben axustarse a:

a) A delegación só pode ser outorgada ao Goberno, non está permitida a

Subdelegación;

b) Debe facerse de forma expresa;

c) Debe determinarse a materia concreta;

d) Debe fixarse o prazo para o seu exercicio;

e) Debe concederse para un só acto.

AUTONÓMICAS:

Regulamentos: Disposición xurídica de carácter xeral ditada pola administración publica

e con valor subordinado á Lei, pode ter forma de Decreto, Orde ou disposición de

autoridades inferiores.

Existen distintas clasificacións dependendo do criterio que se utilice. Polo órgano

pódense clasificar:

De la Administración del Estado

Autonómicas.

Pola súa relación coa Lei poden ser:

Regulamentos Executivos: os que ditan preceptos dunha lei anterior. O

desenvolvemento pode ser total ou parcial.

Regulamentos Independentes: son aqueles que regulan materias nas que non se

produciu unha regulación por lei que establecese unha reserva formal e que, ao propio

tempo non estean protexidas pola reserva material da lei.

Regulamento de Necesidade: son aqueles que dita a Administración para situacións

extraordinarias.

Polo seu contido en:

Xurídicos ou normativos: Son os que fan referencia a relacións de supremacía xeral,

tratan materias que afectan directa ou inmediatamente aos administrados tendo

carácter xeral.

Administrativos ou de Organización: son os que se dirixen a regular a organización

administrativa, esgotando a eficacia dentro da propia administración sen incidir sobre

os particulares

Os Regulamentos do Goberno terán forma Decretos, os Regulamentos das Comisións

Delegadas do Goberno terán forma de Decretos ou Ordes, os Regulamentos Ministeriais terán

forma de Ordes e os Regulamentos de Órganos e Autoridades de Inferior Categoría terán

forma de Circulares e Instrucións.

COSTUME: É unha norma que non emana da manifestación de vontade dun órgano

determinado, isto quere dicir, que ninguén o dita, senón que é o resultado dun simple

comportamento uniforme e constante, practicado con convicción que corresponde a

unha obriga xurídica. Ten que ser probada e sempre que non sexa contraria á moral e

á orde pública. Só se aplicará en defecto da lei.

PRINCIPIOS XERAIS DO DEREITO: Son as ideas fundamentais que informan o

ordenamento xurídico. Aplicaranse en defecto de lei ou costume, sen prexuízo do seu

carácter informador do ordenamento xurídico.

11.4. Principios básicos no marco xurídico español

A Constitución, no artigo 9.3, enumera os que poden considerarse como os principios

informadores do noso ordenamento xurídico:

1. Principio de legalidade

"Os poderes públicos só poden facer aquilo que lles permita as leis".

Este principio supón que todos e cada un dos poderes públicos se encontran suxeitos á

lei. A manifestación máis especifica deste principio é a submisión á lei da actividade

administrativa, que segundo Garrido Falla, supón dun lado, a submisión dos actos

administrativos concretos ás disposicións vixentes de carácter xeral, e doutro, a

submisión dos órganos que ditan disposicións xerais ao ordenamento xerárquico das

fontes do Dereito.

2. Principio de Xerarquía Normativa

Este principio supón que unha norma de rango inferior non pode opoñerse a outra de

superior rango, situando en ao cúspide á Constitución.

3. Publicidade das Normas

Este principio supón que para que unha norma teña eficacia é requisito ineludible a súa

publicación (BOE). Mediante a súa publicidade as normas son coñecidas por todos,

tanto os órganos de aplicación do dereito coma os cidadáns.

O artigo 6.1 do Código Civil di que "A ignorancia das leis non escusa do seu

cumprimento" e, para iso, para posibilitar o coñecemento das normas antes da súa

entrada en vigor "vacatio legis" no artigo 2.1 do código civil establécese que as leis

entrarán en vigor aos vinte días da súa completa publicación no Boletín Oficial do

Estado (BOE) se nelas non se dispón outra cousa.

4. Irretroactividade das Disposicións Sancionadoras No Favorables ou

Restritivas de Dereitos Individuais

Este principio supón que a lei se aplicará ao futuro e non ao pasado. Tamén recollido

no Código Civil, no seu artigo 2.3, pero admite excepcións. "As leis non terán efecto

retroactivo, se non dispuxeren o contrario,".

5. A seguridade xurídica

Este é un principio máis amplo e conceptualmente previo, é dicir, os outros principios

son manifestacións do de seguridade xurídica.

A seguridade xurídica é a suma da certeza e a legalidade, a xerarquía e a publicidade

normativa, a irretroactividade do non favorable e a interdición da arbitrariedade,

equilibrada de tal sorte que permite promover, na orde xurídica, a xustiza e a

igualdade en liberdade. É dicir, a seguridade xurídica ha de ser entendida como a

certeza sobre o ordenamento xurídico aplicable e os intereses xuridicamente tutelados,

como a expectativa razoablemente fundada do cidadán no cal ha de ser a actuación

do poder na aplicación do Dereito, como a claridade do lexislador e non a confusión

normativa.

6. A responsabilidade e a interdición da arbitrariedade dos poderes públicos

Este principio supón que os poderes públicos veñen obrigados a responder aos danos e

prexuízos causados ou ocasionados por unha actuación antixurídica. Os poderes

públicos poden ser discrecionais pero non arbitrarios, por iso deben existir unhas

normas ás que deben axustarse.

11.5. Principios do dereito comunitario

Os principios xerais do Dereito materialízanse a través da aplicación das normas, en particular

mediante xurisprudencia do TJCE no marco da misión que se lle encomendou. Consistente en

"garantir o respecto do Dereito na interpretación e aplicación do Tratado". Os puntos de

referencia para determinar os principios fundamentais son sobre todo os principios comúns

aos ordenamentos dos Estados membros. Estes proporcionan a base a partir da cal se

desenvolven as normas necesarias para resolver un problema a escala comunitaria.

Entre os principios xerais do Dereito encóntranse, á parte dos principios básicos de

independencia, aplicabilidade directa e primacía do dereito comunitario, a garantía de

dereitos fundamentais, o principio de proporcionalidade, o principio de protección da

confidencialidade, principio de audiencia xudicial ou o principio de responsabilidade dos

Estados membros polas violacións do Dereito Comunitario.

As características fundamentais do dereito comunitario foron definidas pola

xurisprudencia TJCE porque os Tratados comunitarios non prevén expresamente ningunha

solución para os conflitos entre dereitos nacionais e comunitarios. Así, o TJCE recoñeceu dous

principios básicos sen os cales non existiría o ordenamento xurídico comunitario. Estes son:

APLICABILIDADE DIRECTA: O dereito comunitario confire directamente

dereitos e obrigas, non só a institucións comunitarias e aos Estados membros,

senón tamén aos cidadáns.

PRIMACIA DO DEREITO: O dereito comunitario, ao ser integrado nos

dereitos nacionais, pode entrar en conflito con estes. O principio de primacía

ten como obxectivo é solucionar os eventuais conflitos, concedendo ao dereito

comunitario a primacía sobre os dereitos internos.

OUTROS PRINCIPIOS:

PRINCIPIO DE PRECAUCIÓN: Non existe unha definición do principio de

precaución no Tratado ou noutros textos comunitarios. Se sabemos que o obxectivo, é

propoñer directrices para a aplicación do devandito principio, permitindo garantir un

nivel elevado de protección do medio e da saúde humana, animal ou vexetal nos

casos en que os datos científicos dispoñibles non permitan unha avaliación completa

do risco. Evitar que se utilice como pretexto para accións proteccionistas.

Pode invocarse o principio de precaución cando se detecten os efectos potencialmente

perigosos dun fenómeno, dun produto ou dun procedemento a través dunha

avaliación científica e obxectiva, pero esta avaliación non permite establecer o risco

con suficiente certeza. Tratado CE só contén unha referencia explicitar sobre este

principio "protección do medio", pero na práctica é moito máis amplo e esténdese á

política de consumidores e saúde humana, animal ou vexetal. Este principio foi

recoñecido no Acordo sobre Medidas Sanitarias e Fitosanitarias (SPS) celebrado no

marco da Organización Mundial do Comercio (OMC).

PRINCIPIO DE SUBSIDIARIEDADE: (principio básico do funcionamento da Unión).

Regulado no TCEE (1957) e no "Protocolo sobre a aplicación dos principios de

subsidiariedade e proporcionalidade " (1997) no artigo 5TCEE, cito textualmente:

"5. A Comunidade actuará dentro dos límites das competencias que lle atribúe

o presente Tratado e dos obxectivos que este lle asigna. Nos ámbitos que non

sexan da súa competencia exclusiva, a Comunidade intervirá ao ao principio de

subsidiariedade só na medida nos que os obxectivos da acción pretendida non

poden ser alcanzados de xeito abondo polos estados membros, e, por

conseguinte, poidan lograrse mellor, debido á dimensión ou para os efectos de

ao acción contemplada, a nivel comunitario. Ningunha acción da Comunidade

excederá o necesario para alcanzar os obxectivos do Tratado. "

O principio de subsidiariedade ten como función xeral garantir un grao de independencia a

unha autoridade inferior con respecto a unha instancia superior ou a un poder local respecto a

un poder central. Trátase, por conseguinte, dunha repartición de competencias entre varios

niveis de poder.

O principio de subsidiariedade implica que, salvo nos ámbitos en que dispón de competencia

exclusiva, a Unión actuará unicamente cando a súa actuación resulte máis eficaz do que sería

unha actuación efectuada no plano nacional, rexional ou local. Persegue dous obxectivos; por

un lado, permite á Comunidade actuar se os estados membros non conseguen solucionar

axeitadamente un problema coas medidas adoptadas por iso. Por outro lado, intenta manter

a autoridade dos estados membros naqueles sectores nos que a actuación comunitaria non é

capaz de conseguir resultados máis eficaces. O propósito de incluír este principio nos Tratados

europeos é aproximar, na medida do posible, ao cidadán o proceso de toma de decisións

dentro da Comunidade. Este principio diríxese a todos os órganos da Comunidade Europea.

11.6. Características fundamentais do dereito comunitario

A Unión Europea é unha organización supranacional con posesión de dereitos soberanos

propios, con independencia das súas institucións ante gobernos nacionais e con poder para a

adopción de decisións que non impliquen necesariamente a unanimidade. As fontes do

dereito Comunitario son:

1. Dereito Primario ou Orixinario:

O TRATADO regula aspectos estruturais e organizativos, e contén normas materiais aplicables

dentro dos Estados membros, constituíndo o seu dereito interno. Non ten vigor en España ata

a súa publicación no BOE.

As características fundamentais dos Tratados son: Autonomía (os Tratados son independentes

entre si) e Preeminencia (os Tratados constitutivos ocupan un lugar preeminente na orde

xurídica comunitaria).

O contido dos Tratados está composto por: Preámbulo e Disposicións Preliminares, Cláusulas

Institucionais, Cláusulas Materiais e Cláusulas Finais.

Distínguese entre:

Tratados Constitutivos: Os Tratados Constitutivos son tres: CECA ou Tratado de

París (Tratado Constitutivo da Comunidade Europea do Carbón e do Aceiro) asinado

o 18 de abril de 1951, CEE (Tratado Constitutivo da Comunidade Económica Europea)

e CEEA (Tratado Constitutivo da Comunidade Europea da Enerxía Atómica) chamada

EURATOM ou Tratados de Roma, asinados o 25 de marzo de 1957.

Tratados Modificativos: Aqueles tratados que se basean en distintos tipos de

modificacións, ben por revisións formais, ampliación de poderes comunitarios. Son dez

e os dous máis importantes son a Acta Única Europea 1 de xullo de 1987 e o Tratado

Unión Europea 1 de novembro de 1993.

2. Dereito Secundario ou Derivado:

Formado polo conxunto de actos unilaterais adoptados polas institucións, o Consello de

Ministros, a Comisión e o Parlamento Europeo, co fin de cumprir os obxectivos dos Tratados

e en aplicación destes.

DIRECTIVAS: É un instrumento de lexislación indirecta. Os seus destinatarios son os Estado

membros e o seu obxectivo é obrigar estes Estados a introducir o seu contido na súa

lexislación interna. A Directiva só pode producir efectos despois da súa transposición ao

dereito interno de cada Estado membro, realizada polas autoridades competentes e segundo

os procedementos correspondentes ás regras internas de execución (Lei, Decreto, etc.). As súas

características son:

Non ten alcance xeral, só obrigan ao Estado ou Estados membros destinatarios desta.

Son obrigatorios en canto ao seu resultado, non en canto a medios, polo tanto require

a intervención normativa dos Estados Membros (non directamente aplicable aos

Estados membros), e deben ser notificadas aos seus destinatarios. Ademais son

vinculantes.

REGULAMENTOS: É o acto normativo de Dereito Comunitario máis completo e eficaz. As

súas características son:

Ten alcance xeral, é un acto obrigatorio en todos os seus elementos e directamente

aplicable aos Estados membros. Ao igual que no caso das Directivas, tamén son

vinculantes.

DECISIÓNS: É unha acto individual, obrigatorio unicamente para os seus destinatarios, que

poden ser un individuo, unha empresa ou un Estado. As súas características son:

Non son de alcance xeral, só obrigan aos Estado ou Estados membros destinatarios

desta, (carácter individual). Obrigatorio en todos os seus elementos (resultados e

medios). Son vinculantes.

RECOMENDACIÓNS E DITAMES: Deben estar fundamentados xuridicamente e

ditaminados por órganos consultivos. Non son vinculantes. A diferenza entre ambos os dous é

difícil pero versa en que os primeiros conteñen basicamente un convite a actuar e limitan a

expresar unha opinión.

A Recomendación caracterízase por deberse, en principio, á iniciativa da institución

comunitaria que a haxa formulado, e ten por obxecto aconsellar o destinatario nun

comportamento determinado sen vinculalo xuridicamente.

O Ditame é emitido como consecuencia dunha iniciativa externa e pode tratarse dunha

apreciación ou contribución de actos xurídicos posteriores.

11.7. Esquema ilustrativo do sistema de fontes

A pesar que no artigo 1 do Código Civil se enumeran especificamente as fontes do Dereito,

actualmente o sistema de fontes é un pouco máis complicado. Trataremos de explicalo por

medio dun esquema ilustrativo á vez que explicativo:

A)Fontes Directas Primarias:

- A Constitución

- Dereito Comunitario (Unión Europea)

- As Leis:

i. Tratados Internacionais

ii. Estatais

1. Orgánicas

2.Ordinarias

3. Decreto lei

4. Decreto Lexislativo

iii. Autonómicas

- Os Regulamentos:

i. Estatais

1. Decreto

2. Orde

3. Disposición de autoridades inferiores: Circulares e instrucións.

ii. Autonómicos

iii. Locais

B) Fontes Directas Subsidiarias:

- O costume

- Os principios xerais do dereito

11.8. Lexislación ambiental xeral

11.8.1. Ordenación do chan

LEXISLACIÓN ESTATAL

Real Decreto Lexislativo 1/1992, do 26 de xuño, do texto refundido da lei sobre o

réxime do chan e ordenación urbana. (BOE n.º 156, de 30.06.92).

Observacións:

- Afectada por STC n.º 61/1997, do 20 de marzo (BOE n.º 99 de 25.04.97

e BOE n.º 159, de 04.07.97).

- Derrogados numerosos artigos pola Lei 6/1998.

Real Decreto 1818/1994, do 2 de setembro polo que se aproba o Regulamento Xeral

de Estradas. (BOE n.º 228, de 23.09.94).

Lei 6/1998, do 13 de abril, sobre réxime do chan e valoracións (BOE n.º 89, de

14.4.98).

Observacións:

- Derroga numerosos artigos do Real Decreto Lexislativo 1/1992.

LEXISLACIÓN AUTONÓMICA

Lei 10/1995, do 23 de novembro, de ordenación do Territorio de Galicia (DOG n.º

233, de 05.12.95).

Lei 1/1997, do 24 de marzo, de medidas reguladoras do chan. (DOG n.º 59,

de26.03.97).

Lei 9/2002, do 30 de decembro, de ordenación urbanística e protección do medio

rural de Galicia (DOG n.º 252, de 31.12.02).

Circular Informativa 1/2003, do 31 de Xullo, sobre as explotacións agrícolas e

gandeiras existentes antes da entrada en vigor da nova Lei de ordenación

urbanística e protección do medio rural de Galicia (DOG n.º 150, de

05.08.03).

Circular Informativa 2/2003, do 31 de Xullo, sobre o réxime de autorizacións

en chan rústico (DOG n.º 150, de 05.08.03).

Circular Informativa 3/2003, do 31 de Xullo, sobre o réxime de autorizacións

para edificar en núcleos rurais de municipios sen plan (DOG n.º 150, de

05.08.03).

Orde do 1 de agosto de 2003 pola que se define a explotación agropecuaria

familiar e tradicional para os efectos do indicado na Lei 9/2002, do 30 de

Decembro, de ordenación urbanística e protección do medio rural de Galicia.

Resolución, de 22 xaneiro 1996. Convenio marco de colaboración eaddenda co

Ministerio de Obras Públicas, Transportes e Medio sobre actuacións de

descontaminación de chans do Plan Nacional de Recuperación de Chans

Contaminados para Galicia (1995-2005) (RCL1995 1437 e 2155). BOE 16 marzo

1996, núm. 66.

Lei 10/1995, do 23 de novembro, de ordenación do Territorio de Galicia (DOG n.º

233, de 05.12.95).

Lei 1/1997, do 24 de marzo, de medidas reguladoras do chan. (DOG n.º 59,

de26.03.97).

11.8.2. Augas e costas

LEXISLACIÓN COMUNITARIA.

Decisión do Consello 77/795/CEE, do 12 de decembro, pola que se establece un

procedemento común de intercambio de informacións relativo á calidade das augas

continentais superficiais na comunidade (DOCE n.º L 334, de 24.12.77).

Decisión do Consello 84/132/CEE, da 1 de marzo, relativa á celebración do protocolo

sobre as zonas especialmente protexidas do Mediterráneo (DOCE n.º L 68, de

10.03.84).

Directiva do Consello 91/271/CEE, do 21 de maio, sobre o tratamento das augas

residuais urbanas (DOCE n.º L 135, de 30.05.91).

Directiva 97/34/CE, do 6 de xuño, pola que se modifica a Directiva 93/75/CEE, sobre

as condicións mínimas esixidas aos buques con destino aos portos marítimos da

Comunidade ou que saian destes e transporten mercadorías perigosas ou

contaminantes. (DOCE n.º L 158, de 17.06.97). Corrección de erros (DOCE n.º L 162,

de 19.06.97).

Decisión da Comisión do 29 de xullo de 1996, con arranxo, a petición de Francia, do

apartado 4 do Artigo 5 da Directiva 93/75/CEE do Consello relativa ás condicións

mínimas esixidas aos buques con destino aos portos marítimos da Comunidade ou que

saian destes e transporten mercadorías perigosas ou contaminantes. (DOCE n.º L 215,

de 24.08.96).

Regulamento (CE) 66/98 do Consello do 18 de decembro de 1997 polo que se

establecen determinadas medidas de conservación e de control aplicables ás

actividades de pesca no Antártico e polo que se derroga o Regulamento (CE) 2113/96.

(DOCE n.º L 6, de 10.01.98).

Regulamento (CE) 88/98 do Consello do 18 de decembro de 1997 polo que se fixan

determinadas medidas técnicas de conservación dos recursos da pesca nas augas do

mar Báltico, dos Belts e doSund. (DOCE n.º L 9, de 15.01.98).

Regulamento (CE) 45/98 do Consello do 19 de decembro de 1997 polo que se fixan

os totais admisibles de capturas de determinadas poboacións e grupos de poboacións

de peixes para 1998 e determinadas condicións en que poden pescarse. (DOCE n.º L

12, de 19.01.98

Directiva 98/15/CE da Comisión do 27 de febreiro de 1998 pola que se modifica a

Directiva 91/271/CEE, do 21 de maio, do Consello en relación con determinados

requisitos establecidos no seu anexo I, sobre o tratamento das augas residuais urbanas.

(DOCE n.º L 67, de 07.03.98).

Directiva 98/25/CE do Consello do 27 de abril de 1998 pola que se modifica a

Directiva 95/21/CE sobre o cumprimento das normas internacionais de seguridade

marítima, prevención da contaminación e condicións de vida e de traballo a bordo,

por parte dos buques que utilicen os portos comunitarios ou as instalacións situadas en

augas baixo xurisdición dos Estados membros (control do Estado do porto). (DOCE n.º

L 133, de 07.05.98).

Observacións:

Trasposta no Real Decreto 768/1999, do 7 de marzo (BOE n.º 121, de 21.5.99).

Decisión do Consello do 23 de marzo de 1998 relativa á celebración pola

Comunidade Europea da Convención das Nacións Unidas sobre o Dereito do Mar de

10 de decembro de 1982 e do Acordo do 28 de xullo de 1994 relativo á aplicación da

parte XI da devandita Convención. (98/392/CE). (DOCE n.º L 179, de 23.06.98).

Directiva 98/42/CE da Comisión do 19 de xuño de 1998 pola que se modifica a

Directiva 95/21/CE do Consello sobre o cumprimento das normas internacionais de

seguridade marítima, prevención da contaminación e condicións de vida e de traballo

a bordo, por parte dos buques que utilicen os portos comunitarios ou as instalacións

situadas en augas baixo xurisdición dos Estados membros (control do Estado do

porto). (DOCE n.º L 184, de 27.06.98).

Observacións:

Trasposta no Real Decreto 768/1999, do 7 de marzo (BOE n.º 121, de 21.5.99).

Directiva 98/83/CE, do Consello, do 3 de novembro de 1998, relativa á calidade das

augas destinadas ao consumo humano (DOCE n.º L 330, de 5.12.98).

Decisión 99/802/CE do Consello, do 22 de outubro de 1999, relativa á aceptación

das emendas ao Convenio para a protección do Mar Mediterráneo contra a

contaminación e ao Protocolo sobre a prevención da contaminación causada por

verteduras dende buques e aeronaves (Convenio de Barcelona) (DOCE n.º L 322, de

14.12.99).

Directiva 2000/60/CE do Parlamento Europeo e do Consello, do 23 de outubro de

2000, pola que se establece un marco comunitario de actuación no ámbito da política

de augas (DOCE n.º L 327, de 22.12.00).

Observacións:

Modificada pola Decisión 2455/2001/CE (DOCE n.º L 331, de 15.12.01).

Decisión 2001/720/CE da Comisión, do 8 de outubro de 2001, pola que se concede a

Portugal unha exención relativa ao tratamento das augas residuais urbanas para a

aglomeración da Costa de Estoril(Portugal) (DOCE n.º L 269, de 10.10.01).

Decisión 2850/2000/CE do Parlamento Europeo e do Consello, do 20 de decembro

de 2000, pola que se establece un marco comunitario de cooperación no ámbito da

contaminación mariñar accidental ou deliberada (DOCE n.º L 332, de 28.12.00).

Decisión 2455/2001/CE do Parlamento Europeo e do Consello, do 20 de novembro

de 2001, pola que se aproba a lista de substancias prioritarias no ámbito da política de

augas, e pola que se modifica a Directiva 2000/60/CE (DOCE n.º L 331, de 15.12.01).

Directiva 2001/106/CE do Parlamento Europeo e do Consello, do 19 de decembro de

2001, pola que se modifica a Directiva 95/21/CE do Consello sobre o cumprimento das

normas internacionais de seguridade marítima, prevención da contaminación e

condicións de vida e de traballo a bordo, por parte dos buques que utilicen os portos

comunitarios ou as instalacións situadas en augas baixo xurisdición dos Estados

membros (control do Estado do puerto)(DOCE n.º L19, de 22.01.02)

Observacións:

Trasposta mediante Real Decreto 91/2003, do 24 de xaneiro (BOEn.º 30, de

04.02.03)

Regulamento 2099/2002 do Parlamento Europeo e do Consello, do 5 de novembro

de 2002, polo que se crea o Comité de seguridade marítima e prevención da

contaminación polos buques (COSS) e se modifican os regulamentos relativos á

seguridade marítima e á prevención da contaminación polos buques (DOCE n.º L324

de 29.11.02).

Directiva 2002/84/CE do Parlamento Europeo e do Consello, do 5 de novembro de

2002, pola que se modifican as Directivas relativas á seguridade marítima e á

prevención da contaminación polos buques (DOCE n.º L324/53 de 29.11.02).

Decisión 2002/971/CE do Consello, do 18 de novembro de 2002, pola que se

autoriza aos Estados membros a adherirse ou a ratificar, en interese da Comunidade, o

Convenio internacional de 1996 sobre responsabilidade e indemnización de danos en

relación co transporte marítimo de substancias nocivas e potencialmente perigosas

(Convenio SNP) (DOCE n.º L337/55, de 13.12.02)

Regulamento 782/2003/CE do Parlamento Europeo e do Consello, do 14 de abril de

2003, relativo á prohibición dos compostos organoestánicos nos buques (DOCE n.º

L115, de 09.05.03).

LEXISLACIÓN ESTATAL

Decreto Lei do 19 de xaneiro de 1928, que aproba a Lei de Portos (Gaceta de

20.01.28).

Observacións:

Derrogada por Lei 27/1992 de 24 de novembro, de Portos do Estado e da

Mariña Mercante (BOE n.º 283, de 25.11.1992) Corrección de erros (BOE n.º

298, de 12.12.92).

Lei do 20 de Febreiro de 1942, sobre Pesca Fluvial. (BOE n.º 67, de 08.03.42).

Observacións:

Desenvolvido Reglamentariamente por Decreto do 6 de abril de 1943

(BOE n.º 02.05.43).

Orde de 13 de xuño de 1962, pola que crea a Comisión Nacional para previr a

contaminación das augas do mar polo petróleo (BOEn.º 146, de 19.06.62)

Lei 60/1962, do 24 de decembro, pola que se regulan os auxilios, salvamentos,

remolques, achados e extraccións marítimas (BOE de 27.12.62).

Lei 93/1962, do 24 de decembro, de pesca mariña, sobre infraccións e sancións por

embarcacións estranxeiras. (BOE n.º 310, de 27.12.62).

Instrumento de ratificación do 29 de agosto de 1965 ao Convenio Internacional para

a exploración do mar do 12 de setembro de 1964 (BOE n.º 227, de 22.09.69).

Orde de 27 de maio de 1967, sobre prohibición de determinadas verteduras ao mar

(BOE n.º 130, de 01.06.67).

Lei 10/1977, do 4 de xaneiro, sobre mar territorial. (BOE n.º 7, de 08.01.77).

Lei 15/1978 do 20 de febreiro, de regulación da zona marítimo económica. (BOE n.º

46, de 23.2.78).

Orde Ministerial de 11 de maio de 1982, pola que se regula a actividade de

repoboación mariñar (BOE n.º 125, de 26.05.82).

Lei 23/1984, do 25 de xuño, sobre normas reguladoras de cultivos mariños. (BOE n.º

153, de 27.06.84).

Lei 29/1985, do 2 de agosto, de Aguas. (BOE n.º 189, de 8-8-85). Corrección de erros

(BOE n.º 243, de 10.10.85).

Observacións:

Os seus art.º 92 a 100 traspoñen as normas de emisión sinaladas pola Directiva

do Consello 76/464/CEE, do 4 de maio de 1976, relativa á contaminación

causada por determinadas substancias perigosas vertidas no medio acuático da

Comunidade.

O seu art.º 94 traspón as normas de emisión sinaladas na Directiva do Consello

80/68/CEE, do 17 de decembro, relativa á protección das augas subterráneas

contra a contaminación causada por determinadas substancias perigosas.

Modificados o seu artigos 17 e 25 pola Lei 11/1999, do 21 de abril (BOE n.º 96,

de 22.4.99).

Modificada pola Lei 46/1999, do 13 de decembro (BOE n.º 298, de 14.12.99).

Derrogada polo Real Decreto Lexislativo 1/2001, do 20 de xullo (BOE n.º 176,

de 24.07.01).

Real Decreto 849/1986, do 11 de abril, polo que se aproba o Regulamento do

Dominio Público Hidráulico, que desenvolve os títulos Preliminar, I, IV, V, VI e VII da

Lei 29/1985, do 2 de agosto, de Aguas. (BOE n.º 103, de 30.04.86). Corrección de

erros: (BOEn.º 157, de 02.07.86).

Observacións:

Os seus art.º 245 a 273 traspoñen as normas de emisión sinaladas pola

Directiva do Consello 76/464/CEE, do 4 de maio de 1976, relativa á

contaminación causada por determinadas substancias perigosas vertidas no

medio acuático da Comunidade.

Os seus art.º 256 a 258 traspoñen as normas de emisión sinaladas na Directiva

do Consello 80/68/CEE, do 17 de decembro, relativa á protección das augas

subterráneas contra a contaminación causada por determinadas substancias

perigosas.

Engádese un último parágrafo ao apartado 4 do seu artigo 254, mediante o

Real Decreto 995/2000 (BOE n.º 147, de 20.6.00) ou Modificado polo Real

Decreto 606/2003, do 23 de maio (BOE n.º 135, de 06.06.03).

Orde de 23 de decembro de 1986 pola que se ditan normas complementarias en

relación coas autorizacións de verteduras de augas residuais (BOE n.º 312, de

30.12.86). Corrección de erros (BOE de 26.01.87).

Observacións:

Ditada en aplicación do Capítulo II do Título V da Lei de Augas e do Capítulo

II do Título III do Regulamento do Dominio Público Hidráulico.

Orde de 1 de xullo de 1987, aproba os métodos oficiais de análises físico-químicos

para augas potables de consumo público (BOE n.º 163, de 09.07.87). Corrección de

erros: (BOE n.º 223, de 17.09.87)

Observacións:

Traspón obxectivos de calidade sinalados na Directiva do Consello

80/778/CEE, do 15 de xullo, relativa á calidade das augas destinadas ao

consumo humano.

Orde de 12 de novembro de 1987, normas de emisión, obxectivo de calidade e

métodos de medición de referencia relativos a determinadas substancias nocivas ou

perigosas contidas nas verteduras de augas residuais (BOE n.º 280, de 23.11.87)

Observacións:

Ampliada no seu ámbito de aplicación por Orde do 13 de marzo de 1989,

pola que se traspoñen normas de emisión contidas na Directiva do Consello

88/347/CEE, do 16 de xuño, pola que se modifica o Anexo II da Directiva

86/280/CEE relativa aos valores límite e os obxectivos de calidade para

residuos de determinadas substancias perigosas comprendidas na lista I do

Anexo da Directiva76/464/CEE.

Modificada, no seu Anexo V, referente ao hexaclorocicloexano, pola Orde de

27 de febreiro de 1991, coa que traspón normas de emisión sinaladas na

Directiva do Consello 84/491/CEE, do 9 de outubro, relativa aos valores límite

e aos obxectivos de calidade para as verteduras de hexaclorociclohexano.

Ampliada no seu ámbito por Orde de 28 de xuño de 1991, coa que traspón

normas de emisión para o dicloroetano e outras substancias perigosas. (BOE n.º

162, de 08.07.91). Normas de emisión contidas na Directiva do Consello

84/491/CEE.

Modificada por Orde 25 de maio de 1992 (BOE n.º 129, de 29.05.92)

Traspón normas de emisión sinaladas nas Directivas do Consello 82/176/CEE,

do 22 de marzo, e 84/156/CEE, de 8 de marzo, relativas aos valores límite e

aos obxectivos de calidade para as verteduras de mercurio do sector da

electrólise e outros.

Traspón normas de emisión sinaladas na Directiva do Consello 83/513/CEE, do

26 de setembro, relativa aos valores límite e aos obxectivos de calidade para as

verteduras de cadmio.

Traspón normas de emisión sinalases na Directiva do Consello 86/280/CEE, do

12 de xuño, relativa aos valores límite e aos obxectivos de calidade para os

residuos de determinadas substancias perigosas comprendidas na listas I do

Anexo da Directiva 76/464/CEE.

Orde de 8 de febreiro de 1988, relativa aos métodos de medición e á frecuencia de

mostraxes e análise de augas superficiais que se destinen á produción de auga potable

(BOE n.º 53, de 02.03.88)

Observacións:

Traspón obxectivos de calidade da Directiva do Consello 79/869/CEE, do 9 de

outubro, relativa aos métodos de medición e á frecuencia das mostraxes e da

análise das augas superficiais destinadas á produción de auga potable.

Orde de 11 de maio de 1988, características básicas de calidade en correntes de augas

superficiais destinadas á produción de auga potable (BOE n.º 124, de 24.05.88).

Observacións:

Modificada por Orde de 15 de outubro de 1990 (BOE n.º 254, de 23.10.90) e

Orde 30 de novembro de 1994 (BOE n.º 298, de 14.12.94).

Traspón obxectivos de calidade establecidos na Directiva do Consello

75/440/CEE, do 16 de xuño, relativa á calidade requirida para as augas

superficiais destinadas á produción de auga potable nos Estados Membros.

Real Decreto 734/1988, da 1 de xullo, establece normas de calidade das augas de

baño (BOE n.º 167, de 13.07.88). Corrección de erros: (BOE n.º 169, de 15.07.88)

Observacións:

Traspón obxectivos de calidade establecidos na Directiva do Consello

76/160/CEE, do 8 de decembro de 1975, relativa á calidade de augas de baño.

Real Decreto 927/1988, do 29 de xullo, polo que se aproba o Regulamento da

Administración Pública da Auga e da Planificación Hidrolóxica, en desenvolvemento

dos títulos II e III da Lei de Augas. (BOE n.º 209, de 31.08.88).

Observacións:

Modificado por Real Decreto 1541/1994, do 8 de xullo, polo que se modifica

o anexo n.º 1 do Regulamento (BOE n.º 179, de 28.07.94)

O seu Anexo I traspón obxectivos de calidade establecidos na Directiva do

Consello 75/440/CEE, do 16 de xuño, relativa á calidade requirida para as

augas superficiais destinadas á produción de auga potable nos Estados

Membros.

O seu Anexo II traspón obxectivos de calidade establecidos na Directiva do

Consello 76/160/CEE, do 8 de decembro de 1975, relativa á calidade de augas

de baño.

O seu Anexo III traspón obxectivos de calidade establecidos na Directiva do

Consello 78/659/CEE, do 18 de xullo, relativa á calidade das augas continentais

que requiren protección ou mellora para ser aptas para a vida dos peixes.

O seu Anexo IV traspón obxectivos de calidade establecidos na Directiva do

Consello 79/923/CEE, do 30 de outubro, relativa á calidade esixida ás augas

para a cría de moluscos.

Lei 22/1988, do 28 de xullo, de Costas. (BOE n.º 181, de 29.07.88).

Observacións:

Modificada pola Lei 53/2002, do 30 de decembro, de Medidas Fiscais,

Administrativas e da Orde Social (BOE n.º 313, de 31.12.02). Introdúcese un

novo parágrafo no apartado 1 do artigo12.Se introduce un novo apartado, o 4,

no artigo 74. Introdúcese un novo apartado, o 3, no artigo 78. Introdúcese un

segundo apartado no artigo 102. Modifícase o artigo 111. Engádese un segundo

parágrafo ao artigo 114. Modifícase o apartado 3 da disposición transitoria

terceira.

Orde de 16 de decembro de 1988, métodos e frecuencias de análise ou de inspección

das augas continentais que requiran protección ou mellora para o desenvolvemento da

vida piscícola (BOE n.º 306, de 22.12.88).

Observacións:

Traspón obxectivos de calidade establecidos na Directiva do Consello

78/659/CEE, do 18 de xullo, relativa á calidade das augas continentais que

requiren protección ou mellora para ser aptas para a vida dos peixes.

Real Decreto 38/1989, do 13 de xaneiro, polo que se establecen normas sobre a

calidade das augas para a cría de moluscos (BOE n.º 17, de 20.01.89)

Observacións:

Traspón obxectivos de calidade establecidos na Directiva do Consello

79/923/CEE, do 30 de outubro.

Real Decreto 1471/1989 da 1 de decembro, aprobando Regulamento Xeral para

desenvolvemento e execución da Lei 22/88, do 28 de xullo, de Costas. (BOE n.º 297,

de 12.12.89).

Orde de 28 de xullo de 1989, prevención da contaminación producida polos residuos

procedentes da industria de dióxido de titanio (BOE n.º 191, de 11.08.89)

Observacións:

Traspón as Directivas do Consello 78/176/CEE, do 20 de febreiro;

82/883/CEE, do 3 de decembro e 83/29/CEE, do 24 de xaneiro.

Orde de 19 de decembro de 1989 pola que se ditan normas para a fixación en certos

supostos de valores intermedios e reducidos do coeficiente K, que determina a carga

contaminante do canon de vertedura de augas residuais (BOE n.º 307, de 23.12.89).

Real Decreto 1138/1990, do 14 de setembro, aproba a Regulamentación Técnico

Sanitaria para abastecemento e control da calidade das augas potables (BOE n.º 226,

de 20.09.90)

Observacións:

Traspón obxectivos de calidade sinalados na Directiva do Consello

80/778/CEE, do 15 de xullo, relativa á calidade das augas destinadas ao

consumo humano.

Real Decreto 1315/1992, do 30 de outubro, polo que se modifica parcialmente o

Regulamento do Dominio Público Hidráulico, que desenvolve os Títulos Preliminar I,

IV, V, VI e VII da Lei 29/1985, do 2 de agosto, de Aguas, aprobado polo Real Decreto

849/1986, do 11 de abril. (BOE n.º 288, de 01.12.92).

Observacións:

Traspón as normas de emisión sinaladas na Directiva do Consello 80/68/CEE,

do 17 de decembro, relativa á protección das augas subterráneas contra a

contaminación causada por determinadas substancias perigosas.

Lei 27/1992, do 24 de novembro, de Portos do Estado e da Mariña Mercante.

(BOE n.º 283, de 25.11.92). Corrección de erros (BOE n.º 298, de 12.12.92).

Observacións:

Derroga o Decreto Lei do 19 de xaneiro de 1928, que aproba a Lei de Portos

(Gaceta de 20.01.28) ou Modificada pola Lei 62/1997, do 26 de decembro.

Engadida a disposición adicional vixésima segunda mediante a disposición

adicional sexta da Lei 14/2000, do 29 de decembro, de Medidas fiscais,

administrativas e da orde social (BOE n.º 313, de 30.12.00, páxinas [46631]

[46700]).

Real Decreto 438/1994, do 11 de marzo, polo que se regulan as instalacións de

recepción de residuos oleosos procedentes dos buques en cumprimento do Convenio

Internacional "MARPOL 73/78" (BOE n.º 84, de 08.04.94).

Instrumento de adhesión de España ao Protocolo relativo á intervención en alta mar

en casos de contaminación por substancias distintas dos hidrocarburos, 1973, feito en

Londres o 2 de novembro de 1973, Emendas de 1991 ao Anexo do Protocolo relativo

á intervención en alta mar en caso de contaminación do mar por substancias distintas

dos hidrocarburos, 1973, aprobadas o 4 de xullo de 1991. (BOE n.º 112, de 11.05.94)

Resolución de 28 de abril de 1995 da Secretaría de Estado de Medio e Vivenda, pola

que se dispón a publicación do Acordo do Consello de Ministros do 17 de febreiro de

1995, polo que se aproba o Plan Nacional de Saneamento e Depuración de Augas

Residuais. (BOE n.º 113, de 12.05.95).

Real Decreto 484/1995, do 7 de abril, sobre medidas de regularización e control de

verteduras. (BOE n.º 95, de 21.04.95).

Real Decreto-Lei 11/1995, do 28 de decembro, polo que se establecen as normas

aplicables ao tratamento das augas residuais urbanas. (BOE n.º 312, de 30.12.95).

Observacións:

Traspón normas de emisión sinaladas na Directiva do Consello 91/271/CEE, do

21 de maio, sobre tratamento de augas residuais urbanas.

Real Decreto 261/1996, do 16 de febreiro, sobre protección das augas contra a

contaminación producida polos nitratos procedentes de fontes agrarias. (BOE n.º 61,

de 11.3.96).

Observacións:

Traspón normas de emisión contidas na Directiva do Consello 91/676/CEE, do

12 de decembro, relativa á protección das augas contra a contaminación

producida por nitratos utilizados en agricultura.

Real Decreto 393/1996, do 1 de marzo, polo que se aproba o Regulamento Xeral de

Practicaxe, de conformidade co establecido na Lei de Portos do Estado e da Mariña

Mercante. (BOE n.º 66, de 16.03.96).

Orde de 12 de marzo de 1996, pola que se aproba o Regulamento Técnico sobre

Seguridade de Presas e Encoros. (BOE n.º 78, de 30.03.96).

Orde de 14 de marzo de 1996 pola que se dispón a publicación do acordo do

Consello de Ministros do 9 de febreiro de 1996, que aproba o Plan Nacional de

Regadíos Horizonte 2005. (BOE n.º 68, de 19.03.96).

Real Decreto 509/1996, do 15 de marzo, de desenvolvemento do Real Decreto-Lei

11/1995, do 28 de decembro, polo que se establecen as normas aplicables ao

tratamento das augas residuais urbanas. (BOE n.º 77, de 29.03.96).

Observacións:

Traspón normas de emisión sinaladas na Directiva do Consello 91/271/CEE, do

21 de maio, sobre tratamento de augas residuais urbanas.

Código Marítimo Internacional de Mercadorías Perigosas (CódigoIMDG), conforme ao

capítulo VII do Convenio Internacional para a Seguridade da Vida Humana no Mar,

1974 (SOAS), feito en Londres o 1 de novembro de 1974, ratificado por España o 8 de

setembro de 1978 (BOE de 16,17 e 18 de xuño de 1980) e segundo as emendas dos

capítulos II-1, II-2, III, IV e VII, do 17 de xuño de 1983 (BOEde 11.06.86), emendas á

edición refundida de 1986 (BOE de 27.0.88), emenda 24/86 (BOE de 03.10.89),

edición refundida de 1994 que incorpora todas as emendas ata a emenda 27/94

aplicable a partir de 1 de xaneiro de 1995 (BOE n.º 92,de 16.04.96).

Emendas do anexo ao Convenio Internacional para a Regulación da pesca da Balea,

emendado na 46º Reunión da Comisión Baleeira Internacional, celebrada do 23 ao 27

de maio de 1994 (publicado noBOE de 19.10.95). (BOE n.º 158, de 01.07.96).

Real Decreto 1947/1996, do 23 de agosto, sobre traspaso de funcións da

Administración do Estado á Comunidade Autónoma do País Vasco en materia de

medio e verteduras. (BOE n.º 211, de 31.08.96).

Real Decreto 2068/1996, do 13 de setembro, polo que se modifica a composición do

Consello Nacional da Auga e do Consello da Auga dos organismos de conca. (BOE n.º

237, de 01.10.96).

Resolución do 9 de novembro de 1996, da Secretaría de Estado de Augas e Costas,

sobre delegación de atribucións. (BOE n.º 276, de 15.11.96).

Emendas de 1994 ao anexo do Protocolo de 1978, relativo ao Convenio Internacional

para Previr a Contaminación polos Buques 1973 (BOE de 17 e 18 de outubro de 1984).

Resolucións 1,2 e 3 da Conferencia das Partes no Convenio Internacional para Previr a

Contaminación polos Buques, 1973, modificada polo Protocolo de 1978, aprobadas o

2 de novembro de 1994. (BOE n.º 312, de 27.12.96).

Instrumento de ratificación da Parte XI da Convención de Nacións Unidas sobre o

dereito do Mar do 10 de decembro de 1982, feito en Nova York o 28 de xullo de

1994. (BOE n.º 38, de 13.02.97).

Instrumento de ratificación da Convención de Nacións Unidas sobre o Dereito do

Mar. Feito en Montego Bay o 10 de decembro de 1922. (BOE n.º 39, de 14.02.97).

Emendas ao anexo do Protocolo de 1978, relativo ao Convenio Internacional para

previr a contaminación por buques, 1973, feito en Londres o 17 de febreiro de 1978

(BOE n.º 249, de 17.10.94 e BOEn.º 250, de 18.10.94). Resolución MPEC 51 (32), do 6

de marzo de 1992 (BOE n.º 137, de 09.07.93). (BOE n.º 74, de 27.03.97).

Emendas ao art.º 5.3 do Convenio Internacional sobre constitución dun fondo

internacional de indemnización de danos debidos a contaminación por hidrocarburos

(BOE de 11.03.82) adoptada en Londres o 20 de outubro de 1995. (BOE n.º 115, de

14.05.97 e BOEn.º 255, de 24.10.97).

Emendas do Anexo ao Convenio Internacional para a regulación da pesca da balea,

adoptadas na 48ª Reunión da Comisión Baleeira Internacional, celebrada en Aberdeen,

Reino Unido, do 24 ao 28 de xuño de 1996. (BOE n.º 147, de 20.06.97).

Emendas de 1995 ao anexo do Protocolo de 1978 relativo ao Convenio

Internacional para previr a contaminación polos buques, 1973. Emendas da regra 2 e

da nova regra 9 do anexo V, aprobadas polo Comité de Protección do Medio Mariño

da Organización Marítima Internacional no seu 37º período de sesións o 14 de

setembro de 1995, mediante resolución MEPC. 65(37). (BOE n.º 178, de 26.07.97).

Real Decreto 1253/1997, do 24 de xuño, sobre condicións mínimas esixidas aos buques

que transporten mercadorías perigosas ou contaminantes con orixe ou destino en

portos marítimos nacionais (BOE n.º 198, de 19.08.97).

Real Decreto 1315/1997, da 1 de agosto, polo que se establece unha zona de

protección pesqueira no mar Mediterráneo (BOE n.º 204, de 26.08.97).

Resolución 19 de setembro de 1997, da Secretaría de Estado de Augas e Costas, sobre

delegación de atribucións nos Presidentes e Directores de Organismos Autónomos,

adscritos á Secretaria de Estado. (BOE n.º 235, de 01.10.97).

Acordos Internacionais. Instrumento de Adhesión de España ao Protocolo de 1992

que emenda o Convenio Internacional sobre a constitución dun fondo internacional

de indemnización de danos debidos a contaminación por hidrocarburos, 1971, feito en

Londres o 27 de novembro de 1992. (BOE n.º 244, de 11.10.97).

Real Decreto 1621/1997, do 24 de outubro, polo que se aproba o Regulamento para

o control do cumprimento da normativa internacional sobre seguridade marítima,

prevención da contaminación e condicións de vida e traballo nos buques estranxeiros

que utilicen portos ou instalacións situadas en augas xurisdicionais españolas. (BOE n.º

264, de 04.11.97).

Observacións:

Derrogado polo Real Decreto 768/1999, do 7 de maio (BOE n.º 121, de

21.5.99).

Emendas de 1994 ao Anexo I (novos capítulos X e XI) do Convenio Internacional

para a Seguridade da Vida Humana no Mar, 1974 (BOEnºs 16 a 18 de xuño 1980).

Resolución 1 adoptada pola Conferencia de Gobernos Contratantes do Convenio

Internacional para a Seguridade da Vida Humana no Mar o 24 de maio de 1997.

(BOE n.º 295, de 10.12.97).

Instrumento de Ratificación do Convenio para a protección do Medio Mariño do

Atlántico do Nordés, feito en Paris o 22 de setembro de 1992 (BOE n.º 150, de

24.6.98).

Resolución de 25 de maio de 1998 da Secretaria de Estado de Augas e Costas, pola

que se declaran "zonas sensibles" nas concas hidrográficas intercomunitarias (BOE n.º

155, de 30.6.98).

Real Decreto 1664/1998, do 24 de xullo, polo que se aproban os Plans Hidrolóxicos

de conca. (BOE n.º 191, de 11.8.98).

Observacións:

Desenvolvido mediante diversas Ordenes do 13 de agosto e 6 de setembro de

1999.

Real Decreto-Lei 9/1998, do 28 de agosto, polo que se aproban e declaran de interese

xeral determinadas obras hidráulicas (BOE n.º 207, de 29.8.98).

Real Decreto 2116/1998, do 2 de outubro, polo que se modifica o Real Decreto

509/1996, do 15 de marzo, de desenvolvemento do Real Decreto-Lei 11/1995, do 28

de decembro, polo que se establecen as normas aplicables ao tratamento das augas

residuais (BOE n.º 251, de 20.10.98).

Observacións:

Traspón a Directiva 98/15/CE, pola que se modifica a Directiva 91/271/CEE.

Lei 11/1999, do 21 de abril, de modificación da Lei 7/1985, do 2 de abril, Reguladora

das Bases do Réxime Local, e outras medidas para o desenvolvemento do Goberno

Local, en materia de tráfico, circulación de vehículos a motor e seguridade vial e en

materia de augas (BOE n.º 96, de 22.04.99).

Observacións:

Modifica os artigos 17 e 25 da Lei 29/1985, de Augas (BOE n.º 189, de 8.8.85)

Real Decreto-Lei 7/1999, do 23 de abril, polo que se aproban e declaran de interese

xeral as obras de rexeneración hídrica incluídas no conxunto de actuacións

«Doñana 2005» (BOE n.º 98, de 24.04.99).

Observacións:

Acordo de validación do Congreso dos Deputados (BOE n.º 119, de 19.5.99).

Real Decreto-Lei 8/1999, do 7 de maio, polo que se modifica o artigo 10 da Lei

52/1980, do 16 de outubro, de Regulación do Réxime Económico da Explotación do

Acueduto Texo-Segura (BOEn.º 112, de 11.05.99).

Observacións:

Acordo de validación do Congreso dos Deputados (BOE n.º 126, de 27.5.99).

Resolución do 13 de maio de 1999, do Congreso dos Deputados, pola que se ordena

a publicación do Acordo de validación do Real Decreto-Lei 7/1999. (BOE n.º 119, de

19.5.99).

Real Decreto 768/1999, do 7 de maio, polo que se aproba o Regulamento para o

control do cumprimento da normativa internacional sobre seguridade marítima,

prevención da contaminación e condicións de vida e traballo nos buques estranxeiros

que utilicen portos ou instalacións situadas en augas xurisdicionais españolas (BOE n.º

121, de 21.5.99).

Observacións:

Derroga o Real Decreto 1621/1997, do 24 de outubro (BOE n.º 264, de

04.11.97).

Traspón as Directivas 98/25/CE e 98/42/CE.

Modificado polo Real Decreto 1828/2000 (BOE n.º 265, de 04.11.00).

Derrogado por Real Decreto 91/2003, do 24 de xaneiro (BOE n.º 30, de

04.02.03).

Resolución do 29 de abril de 1999, da Subsecretaría, pola que se delegan facultades

nos Presidentes das Confederacións Hidrográficas do Guadalquivir e do Sur e en Xefes

de Demarcacións e Servizos de Costas (BOE n.º 124, de 25.05.99).

Resolución do 20 de maio de 1999, do Congreso dos Deputados, pola que se ordena

a publicación do Acordo de validación do Real Decreto-Lei 8/1999, do 7 de maio,

polo que se modifica o artigo 10 da Lei 52/1980, do 16 de outubro, de Regulación do

Réxime Económico da Explotación do Acueduto Texo-Segura (BOE n.º 126, de

27.05.99).

Emendas de 1997 ao anexo do protocolo de 1978 relativo ao Convenio Internacional

para previr a contaminación polos buques, 1973 (BOE de 17 e 18 de outubro de 1984).

Emendas á regra 10 e nova regra 25 A do anexo I do MARPOL 73/78, aprobados por

Resolución MEPC. 75 (40), adoptadas o 25 de setembro de 1997. (BOE n.º 164, de

10.07.99).

Emendas de 1996 ao anexo do Protocolo de 1978 relativo ao Convenio Internacional

para previr a contaminación polos buques, 1973 («Boletín Oficial do Estado» de 17 e 18

de outubro de 1984). Emendas ao Protocolo I, aprobadas por Resolución MEPC.68

(38), adoptadas o 10 de xullo de 1996 (BOE n.º 168, de 15.07.99 páxinas: [26785]

[26786]).

Resolución do 9 de agosto de 1999, da Secretaría de Estado de Augas e Costas, pola

que se delegan nos Presidentes das Confederacións Hidrográficas determinadas

competencias relativas a obras incluídas nos programas de actuación das sociedades

estatais constituídas ao abeiro do artigo 158.5 da Lei 13/1996, de Medidas Fiscais,

Administrativas e da Orde Social (BOE n.º 204, de 26.8.99, páxina: [31756] [31757]).

Corrección de erros: (BOE n.º 221, de 15.9.99, páxinas: [33344]).

Resolución do 12 de agosto de 1999, da Subdirección Xeral de Proxectos e Obras,

pola que se delegan nos Directores técnicos das Confederacións Hidrográficas

competencias da Subdirección (BOEn.º 204, de 26.8.99, páxina: [31756] [31757]).

Corrección de erros: (BOE n.º 221, de 15.9.99, páxinas: [33344] [33345]).

Orde de 13 de agosto de 1999 pola que se dispón a publicación das determinacións

de contido normativo do Plan Hidrolóxico de Cuenca do Guadalquivir, aprobado

polo Real Decreto 1664/1998, do 24 de xullo (BOE n.º 205, de 27.8.99, páxinas:

[31813 a 31838]). Corrección de erros (BOE n.º 23, de 27.01.00).

Orde de 13 de agosto de 1999 pola que se dispón a publicación das determinacións

de contido normativo do Plan Hidrolóxico de Cuenca do Xúquer, aprobado polo Real

Decreto 1664/1998, do 24 de xullo (BOE n.º 205, de 27.8.99, páxinas: [31838 a

31860]).

Orde de 13 de agosto de 1999 pola que se dispón a publicación das determinacións de

contido normativo dos Plans Hidrolóxicos de Cuenca do Norte I, Norte II e Norte III,

aprobados polo Real Decreto 1664/1998 do 24 de xullo (BOE n.º 205, de 27.8.99,

páxinas: [31861 a 31891]). Corrección de erros (BOE n.º 23, de 27.01.00).

Orde de 13 de agosto de 1999 pola que se dispón a publicación das determinacións

de contido normativo do Plan Hidrolóxico de Cuenca do Segura, aprobado polo Real

Decreto 1664/1998, do 24 de xullo (BOE n.º 205, de 27.8.99, páxinas: [31891 a

31898]).

Orde de 13 de agosto de 1999 pola que se dispón a publicación das determinacións

de contido normativo do Plan Hidrolóxico de Cuenca do Douro, aprobado polo Real

Decreto 1664/1998, do 24 de xullo (BOE n.º 206, de 28.8.99, páxinas: [31937 a

31948]). Corrección de erros (BOE n.º 23, de 27.01.00).

Orde de 13 de agosto de 1999 pola que se dispón a publicación das determinacións

de contido normativo do Plan Hidrolóxico de conca do Texo, aprobado polo Real

Decreto 1664/1998, do 24 de xullo (BOE n.º 207, de 30.8.99, páxinas: [31958 a

31994]). Corrección de erros (BOE n.º 23, de 27.01.00).

Orde de 13 de agosto de 1999 pola que se dispón a publicación das determinacións

de contido normativo dos Plans Hidrolóxicos de Cuenca do Guadiana I e Guadiana II,

aprobados polo Real Decreto 1664/1998, do 24 de xullo (BOE n.º 208, de 31.8.99,

páxinas: [32076 a 32115]). Corrección de erros (BOE n.º 23, de 27.01.00).

Orde de 13 de agosto de 1999 pola que se dispón a publicación das determinacións

de contido normativo do Plan Hidrolóxico da conca do Ebro, aprobado polo Real

Decreto 1664/1998, do 24 de xullo (BOE n.º 222, de 16.9.99, páxinas: [33386 a

33452]). Corrección de erros (BOE n.º 23, de 27.01.00).

Observacións:

Modificado polo Real Decreto 201/2002, do 18 de febreiro (BOE n.º 50, de

27.02.02).

Modificada pola Orde MAM/638/2002, do 7 de marzo (BOE n.º 72, de

25.03.02, páxina: 11972).

Orde de 6 de setembro de 1999 pola que se dispón a publicación das determinacións

de contido normativo do Plan Hidrolóxico de Cuenca do Sur, aprobado polo Real

Decreto 1664/1998, do 24 de xullo (BOE n.º 223, de 17.9.99, páxinas: [33528 a

33545]). Corrección de erros (BOE n.º 23, de 27.01.00).

Emendas de 1990 ao Anexo do Protocolo de 1978 relativo ao Convenio Internacional

para previr a contaminación por buques, 1973 (BOE de 17 e 18 de outubro de 1984)

(introdución do sistema harmonizado de recoñecementos e certificación nos anexos I e

II do MARPOL 73/78), adoptadas por Resolución MEPC. 39 (29), aprobada o 16 de

marzo de 1990. (BOE n.º 231, de 27.09.99).

Acordo de cooperación en materia de loita contra a contaminación e salvamento

marítimo entre o Reino de España e o Reino de Marrocos, feito "ad referendum" en

Rabat o 6 de febreiro de 1996. (BOE n.º 253, de 22.10.99).

Lei 46/1999, do 13 de decembro, de modificación da Lei 29/1985, do 2 de agosto, de

Augas (BOE n.º 298, de 14.12.99, páxinas: [43100 a 43113]).

Observacións:

Derrogada polo Real Decreto Lexislativo 1/2001, do 20 de xullo (BOE n.º 176,

de 24.07.01).

Convenio sobre cooperación para a protección e o aproveitamento sostible das augas

das concas hidrográficas hispano-portuguesas, feito "ad referendum" en Albufeira o 30

de novembro de 1998 (BOEn.º 37, de 12.2.00).

Instrumento de ratificación do Convenio sobre a protección e utilización dos cursos

de auga transfronteirizos e dos lagos internacionais, feito en Helsinki o 17 de marzo de

1992 (BOE n.º 81, de 4.4.00).

Resolución do 3 de abril de 2000, da Subsecretaría, pola que se delegan facultades

nos Presidentes das Confederacións Hidrográficas do Guadalquivir e do Sur e en Xefes

de Demarcacións e Servizos de Costas (BOE n.º 99, de 25.4.00).

Real Decreto 995/2000, do 2 de xuño, polo que se fixan obxectivos de calidade para

determinadas substancias contaminantes e se modifica o Regulamento de Dominio

Público Hidráulico, aprobado polo Real Decreto 849/1986, do 11 de abril (BOE n.º

147, de 20.6.00).

Observacións:

Engádese un último parágrafo ao apartado 4 do artigo 254 do Regulamento

de Dominio Público Hidráulico.

Resolución do 19 de xuño de 2000, da Presidencia da Confederación Hidrográfica do

Ebro, sobre delegación de funcións no Comisario de Augas (BOE n.º 184, de 2.8.00).

Real Decreto 1828/2000, do 3 de novembro, polo que se modifica o Regulamento

para o control do cumprimento da normativa internacional sobre seguridade

marítima, prevención da contaminación e condicións de vida e traballo nos buques

estranxeiros que utilicen portos ou instalacións situados en augas xurisdicionais

españolas, aprobado polo Real Decreto 768/1999, do 7 de maio (BOE n.º 265, de

04.11.00).

Observacións:

Traspón a Directiva 99/97/CE.

Derrogado por Real Decreto 91/2003, do 24 de xaneiro (BOE n.º 30, de

04.02.03).

Resolución do 20 de outubro de 2000, da Secretaría de Estado de Augas e Costas,

pola que se modifica a Resolución do 23 de marzo de 1998, pola que se constitúe, con

carácter permanente, a Mesa de Contratación da Dirección Xeral de Costas (BOE n.º

266, de 06.11.00).

Lei 14/2000, do 29 de decembro, de Medidas fiscais, administrativas e da orde social

(BOE n.º 313, de 30.12.00, páxinas [46631] [46700]).

Observacións:

A súa disposición adicional sexta engade a disposición adicional vixésima

segunda á Lei de Portos (páxina 46700).

Resolución do 7 de marzo de 2001, da Secretaría de Estado de Augas e Costas, pola

que se ordena a publicación do Acordo do Consello de Ministros, de data 23 de

febreiro de 2001, sobre aprobación das novas tarifas para o aproveitamento do

acueduto Texo-Segura (BOE n.º 68, de 21.03.01).

Real Decreto 312/2001, do 23 de marzo, polo que se modifica o Real Decreto

931/1989, do 21 de xullo, polo que se constitúe o Organismo de Cuenca

Confederación Hidrográfica do Ebro (BOE n.º 82, de 05.04.01).

Real Decreto 378/2001, do 6 de abril, polo que se aproba o Plan Hidrolóxico das Illas

Baleares (BOE n.º 96, de 21.04.01).

Resolución do 26 de abril de 2001, da Subsecretaría, por aquela pola que se delegan

facultades nos Presidentes das Confederacións Hidrográficas do Guadalquivir e do Sur

e en Xefes de Demarcacións e Servizos de Costas (BOE n.º 114, de 12.05.01).

Lei 10/2001, do 5 de xullo, do Plan Hidrolóxico Nacional (BOE n.º 161, de 06.07.01).

- Corrección de erros (BOE n.º 184, de 02.08.01).

Real Decreto Lexislativo 1/2001, do 20 de xullo, polo que se aproba o texto

refundido da Lei de Augas (BOE n.º 176, de 24.07.01). - Corrección de erros (BOE n.º

287, de 30.11.01).

Observacións:

Derroga a Lei 29/1985, do 2 de agosto, de Augas e a Lei 46/1999 que

modificaba a anterior.

Resolución de 10 de xullo de 2001, da Dirección Xeneral de Obras Hidráulicas e

Calidade das Augas, pola que se dispón a publicación do Acordo de Consello de

Ministros de 8 de xuño de 2001, polo que se declara a urxente ocupación dos bens e

dereitos afectados polas obras de construción do encoro de Alqueva, no río Guadiana,

nos termos municipais de Alconchel, Badaxoz, Cheles, Olivenza eVillanueva del

Fresno (Badaxoz), para os efectos previstos no artigo 2 da Lei de Expropiación Forzosa

(BOE n.º 200, de 21.08.01).

Resolución do 2 de maio de 2001, da Confederación Hidrográfica doGuadiana, sobre

limitacións á navegación deportiva e de recreo nos ríos e encoros da conca

do Guadiana (BOE n.º 232, de 27.09.01).

Resolución do 11 de setembro de 2001, da Presidencia da Confederación Hidrográfica

do Ebro, sobre a clasificación de encoros da conca do Ebro, para os efectos de

navegación (BOE n.º 254, de 23.10.01).

Real Decreto 201/2002, do 18 de febreiro, polo que se aproba a modificación do Plan

Hidrolóxico da conca do Ebro (BOE n.º 50, de 27.02.02).

Orde MAM/638/2002, do 7 de marzo, de modificación da Orde de 13 de agosto de

1999 pola que se dispón a publicación das determinacións de contido normativo do

Plan hidrolóxico da conca do Ebro, aprobado polo Real Decreto 1664/1998, do 24 de

xullo (BOEn.º 72, de 25.03.02).

Resolución da 1 de xullo de 2002, da Confederación Hidrográfica do Douro, sobre a

clasificación de encoros da conca do Douro, para os efectos de navegación (BOE n.º

184, de 02.08.02).

Real Decreto 839/2002, do 2 de agosto, polo que se modifica o Real Decreto

929/1989, do 21 de xullo, polo que se constitúe o organismo de conca Confederación

Hidrográfica do Douro (BOE n.º 210, de 02.09.02).

Real Decreto-Lei 7/2002, do 22 de novembro, sobre medidas reparadoras en relación

co accidente do buque "Prestige" (BOE n.º 281, 23.11.02).

Real Decreto-Lei 9/2002, do 13 de decembro, polo que se adoptan medidas para

buques tanque que transporten mercadorías perigosas ou contaminantes (BOE n.º 299,

de 14.12.02).

Real Decreto 1381/2002, do 20 de decembro, sobre instalacións portuarias de

recepción de refugallos xerados polos buques e residuos de carga (BOE n.º 305, de

21.12.02).

Emendas de 2001 ao anexo do Protocolo de 1978 relativo ao Convenio internacional

para previr a contaminación polos buques, 1973 (publicado no "Boletín Oficial do

Estado" números 249 e 250, de 17 e 18 de outubro de 1984, e número 56, do 6 de

marzo de 1991) (emendas á regra 13 G do anexo I do MARPOL 73/78 e ao

suplemento do certificado IOPP), adoptadas o 27 de abril de 2001 mediante

Resolución MEPC.95(46) (BOE n.º 306, de 23.12.02).

Lei 53/2002, do 30 de decembro, de Medidas Fiscais, Administrativas e da Orde

Social (BOE n.º 313, de 31.12.02).

Observacións:

Modifícanse os seguintes preceptos da Lei 22/1988, do 28 de xullo, de Costas:

Introdúcese un novo parágrafo no apartado 1 do artigo 12.Se introduce un

novo apartado, o 4, no artigo 74.Seintroduce un novo apartado, o 3, no

artigo 78.Se introduce un segundo apartado no artigo 102.Se modifica o

artigo 111.Se engade un segundo parágrafo ao artigo 114.Se modifica o

apartado 3 da disposición transitoria terceira.

Real Decreto 90/2003, do 24 de xaneiro, sobre regras e estándares comúns para as

organizacións de inspección e control de buques e para as actividades correspondentes

da Administración marítima (BOE n.º 30, de 04.02.03, páxinas: 4539 a 4551).

Real Decreto 91/2003, do 24 de xaneiro, polo que se aproba o Regulamento polo que

se regulan as inspeccións de buques estranxeiros en portos españois (BOE n.º 30, de

04.02.03).

Observacións:

Derroga integramente o Real Decreto 768/1999, de 7 de maio e o Real Decreto

1828/200, do 3 de novembro que modificaba o anterior.

Traspón a Directiva 2001/106/CE, do 19 de decembro.

Real Decreto 103/2003, do 24 de xaneiro, polo que se aproba o Plan Hidrolóxico de

Galicia-Costa (BOE n.º 32, de 06.02.03, páxinas: 4907 a 4908).

Real Decreto 606/2003, do 23 de maio, polo que se modifica o Real Decreto

849/1986, do 11 de abril, polo que se aproba o Regulamento do Dominio Público

Hidráulico, que desenvolve os Títulos preliminar,I, IV, V, VI e VIII da Lei 29/1985, do

2 de agosto, de Aguas (BOEn.º 135, de 06.06.03).

LEXISLACIÓN AUTONÓMICA

Lei 6/1991, do 15 de maio, sobre infraccións en materia de protección de recursos

marítimo - pesqueiros (BOE n.º 21, de 30.09.91).

Lei 7/1992, do 24 de xullo, de Pesca Fluvial (DOG n.º 151, de 05.08.92 e n.º 176, de

09.09.92).

Lei 6/1993, do 11 de maio, de pesca de Galicia (DOG n.º 101, de 31.05.93).

Lei 8/1993, do 23 de xuño, reguladora da administración hidráulica de Galicia

(DOG n.º 125, de 02.07.93).

Observacións:

Decreto 8/1999, do 21 de xaneiro, aproba o Regulamento de

desenvolvemento do capítulo IV da citada lei.

Decreto 108/1996, do 29 de febreiro. Augas de Galicia. Regulamento. (DOG n.º 55,

de 18.03.96)

Decreto 98/1997, do 14 de marzo, polo que se modifica o Decreto 116/95, do 31 de

marzo, polo que se regula o control de biotoxinasen moluscos bivalvos e outros

organismos procedentes de pesca,marisqueo ou acuicultura. (DOG n.º 82, de

30.04.97).

Decreto 130/1997, do 14 de maio, polo que se aproba o Regulamento de ordenación

da pesca fluvial e dos sistemas acuáticos continentais. (DOG n.º 106, de 04.05.97).

Corrección de erros (DOG n.º 130, de 08.07.97).

Decreto 241/1997, do 10 de setembro, polo que se regula o procedemento para a

renovación de licenzas de caza e pesca fluvial. (DOG n.º 176, de 12.09.97).

Orde de 17 de setembro de 1998 pola que se regula o procedemento para o

outorgamento de autorizacións temporais de carácter experimental en polígonos de

viveiros de cultivos mariños. (DOG n.º 188, de 28.09.98).

Decreto 8/1999, do 21 de xaneiro, polo que se aproba o Regulamento de

desenvolvemento lexislativo do capítulo IV da Lei 8/1993, reguladora da

Administración hidráulica, relativo ao canon de saneamento. (DOG n.º 20, de

01.02.99).Corrección de erros (DOG n.º 35, de 20.02.99).

Observacións:

Modificado polo Decreto 265/2000, do 26 de outubro. (DOG n.º 218, de

10.11.00).

Decreto 54/1999, do 18 de febreiro, polo que se regula o procedemento de revisión

das autorizacións marisqueiras en zonas marítimas e marítimo-terrestres da

Comunidade Autónoma de Galicia. (DOG n.º 50, de 12-03.99).

Lei 7/1999, do 29 de decembro, de presupostos xerais da Comunidade Autónoma de

Galicia para o ano 2000, na que se modifica a Lei 8/1993, de 23.06.93, da

Administración hidráulica. (DOG n.º 252, de 31.12.99).

Orde de 20 de xaneiro de 2000 pola que se fixan as normas xerais de pesca nas augas

continentais da Comunidade Autónoma de Galicia. (DOG n.º 21, de 01.02.00).

Resolución do 12 de abril de 2000 sobre a declaración de zonas vulnerables na

Comunidade Autónoma de Galicia. (DOG n.º 74, de 14.04.00).

Decreto 265/2000, do 26 de outubro, polo que se modifica o Decreto 8/1999, do 21

de xaneiro, polo que se aproba o Regulamento de desenvolvemento lexislativo do

capitulo IV da Lei 8/1993, reguladora da Administración hidráulica de Galicia, relativo

ao canon de saneamento. (DOG n.º 218, de 10.11.00).

Orde de 6 de agosto de 2001, pola que se regulan as comisións de desencoro de

augas de Galicia. (DOG n.º 158, de 16.08.01).

Lei 8/2001, do 2 de agosto, de Protección da Calidade das Augas das Rías de Galicia e

de Ordenación do Servizo Público de Depuración de Augas Residuais Urbanas.

(DOG n.º 161, de 21.08.01).Corrección de erros (DOG n.º 186, de 25.09.01). (BOE n.º

230, de 25.09.01).

Decreto 146/2003, do 6 de febreiro, polo que se modifica o Decreto 108/1996, do 29

de febreiro, polo que se aproba o Regulamento do organismo autónomo Aguas de

Galicia. (DOG n.º 29, de 11.02.03).Corrección de erros (DOG n.º 45, de 05.03.03).

Orde de 13 de xuño de 2003, pola que se aproba o Programa de Actuación aplicable

nas zonas vulnerables á contaminación por nitratos procedentes de fontes agrarias

en Extremadura. (DOE n.º 74, de 26.06.03).

11.8.3. CONSERVACIÓN DA NATUREZA, FLORA E FAUNA

LEXISLACIÓN COMUNITARIA

Regulamento (CEE) 348/81, do Consello, do 20 de xaneiro, relativo ao réxime común

aplicable ás importacións de produtos derivados dos cetáceos (DOCE n.º L 39, de

12.02.81).

Regulamento (CEE) 3626/82, do Consello, do 3 de decembro, relativo á aplicación

na Comunidade do Convenio sobre o comercio internacional de especies ameazadas

de fauna e flora silvestres (DOCE n.º L 384, de 31.12.82).

Observacións:

Afectado por Regulamento (CE) 3418/83, do 28 de novembro, relativo á

documentación requirida para aplicar na Comunidade o Convenio (DOCE n.º

L 344, de 07.12.83).

Modificado por Regulamento (CE) 1970/92, do 30 de xuño (DOCE n.º L 201,

de 20.07.92).

Regulamento (CEE) 3418/83, da Comisión, do 28 de novembro, sobre as disposicións

relativas á exposición e á utilización uniformes dos documentos requiridos para a

aplicación na Comunidade do Convenio sobre o comercio internacional de especies

ameazadas de fauna e flora silvestres (DOCE n.º L 344, de 07.12.83).

Regulamento (CEE) 3529/86, do Consello, do 17 de novembro, relativo á protección

dos bosques na Comunidade contra os incendios (DOCE n.º L 326, de 21.11.86).

Observacións:

Establécense determinadas modalidades de aplicación mediante Regulamento

(CEE) 525/87, do 20 de febreiro (DOCE n.º L 53, de 21.02.87).

Regulamento (CEE) 2496/89, da Comisión, do 2 de agosto, relativo á prohibición de

importar na Comunidade Marfil en bruto e elaborado, procedente do elefante

africano (DOCE n.º L 240, de 17.08.89).

Regulamento (CEE) 1970/92, da Comisión, do 30 de xuño, polo que se modifica o

Regulamento (CEE) 3626/82, do Consello, relativo á aplicación na Comunidade do

Convenio sobre o comercio internacional de especies ameazadas de fauna e flora

silvestres (DOCE n.º L 201, de 20.07.92).

Regulamento (CEE) 2158/92, do 23 de xullo, relativo á protección dos bosques

comunitarios contra os incendios (DOCE n.º L 217, de 31.07.92).

Observacións:

Afectado por Regulamento (CEE) 1170/93, do 13 de maio, polo que se

establecen determinadas disposicións de aplicación do Regulamento (CEE)

2158/92 (DOCE n.º L 118, de 14.05.93).

Modificado por Regulamento (CE) 308/97, do 17 de febreiro (DOCE n.º L 51,

de 21.02.97).

Modificado por Regulamento (CE) 1485/2001, do 27 de xuño (DOCE n.º L

196, de 20.07.01).

Regulamento (CE) 746/96, da Comisión, do 24 de abril de 1996, polo que se

establecen disposicións de aplicación do Regulamento (CEE) 2078/92, do Consello

sobre métodos de produción agraria compatibles coas esixencias da protección do

medio e a conservación do espazo natural. (DOCE n.º L 102, de 25.04.96).

Observacións:

Modificado por Regulamento (CE) 435/97, do 6 de marzo. (DOCE n.º L 67,

de 07.03.97)

Decisión da Comisión 226/97/CE, do 18 de decembro, relativa aínda formulario de

información sobre un espazo proposto para a súa inclusión na Rede Natura 2000.

(DOCE n.º L 107, de 24.04.97).

Regulamento (CE) 308/97, do 17 de febreiro, polo que se modifica o Regulamento

(CEE) 2158/92 relativo á protección dos bosques comunitarios contra incendios (DOCE

n.º L 51, de 21.02.97).

Regulamento (CE) 338/97, do 9 de decembro de 1996, relativo á protección de

especies da fauna e flora silvestres mediante o control do seu comercio (DOCE n.º L

61, de 03.03.97), (Corrección de erros: DOCE n.º L 73, de 14.03.97).

Observacións:

Modificado por Regulamento (CE) 938/97, do 26 de maio. (DOCE n.º L 140,

de 30.05.97).

Afectado por Regulamento (CE) 939/97, do 26 de maio, polo que se

establecen disposicións de aplicación de Regulamento (CE) 338/97. (DOCE n.º

L 140, de 30.05.97).

Modificado por Regulamento (CE) 2307/97, do 18 de novembro. (DOCE n.º

325, de 27.11.97).

Modificado por Regulamento (CE) 2724/2000, do 30 de novembro de 2000

(DOCE n.º L 320, de 18.12.00).

Modificado por Regulamento (CE) 1497/2003, do 18 de agosto de 2003

(DOCE n.º L215, de 27.08.03).

Directiva da Comisión 49/97/CE, do 29 de xullo, pola que se modifica a Directiva

79/409/CEE, do Consello, relativa á conservación das aves silvestres (DOCE n.º L 223,

de 13.08.97).

Directiva 97/62/CE, do 27 de outubro, pola que se adapta ao progreso científico e

técnico a Directiva 92/43/CEE, relativa á conservación dos hábitats naturais e da fauna

e flora silvestres. (DOCE n.º L 305, de 08.11.97).

Regulamento (CE) 2307/97, do 18 de novembro, polo que se modifica o

Regulamento (CE) 338/97, relativo á protección deespecimenes da fauna e flora

silvestres mediante o control do seu comercio. (DOCE n.º L 325, de 27.11.97).

Decisión do Consello do 12 de febreiro de 1998 sobre a aprobación en nome da

Comunidade Europea das emendas aos anexos I e II do Convenio de Bonn sobre a

conservación das especies migratorias da fauna silvestre decididas na Quinta

Conferencia das Partes noConvenio. (DOCE n.º L 46, de 17.02.98).

Directiva 97/68/CE do Parlamento Europeo e do Consello do 16 de decembro de

1997 relativa á aproximación de lexislacións dos Estados membros sobre medidas

contra a emisión de gases e partículas contaminantes procedentes dos motores de

combustión interna que se instalan nas máquinas móbiles non de estrada. (DOCE n.º L

59, de 27.02.98).

Decisión do Consello, do 9 de marzo de 1998 relativa á celebración, en nome da

Comunidade Europea, da Convención das Nacións Unidas de loita contra a

desertización nos países afectados por seca grave ou desertización, en particular en

África. (DOCE n.º L 83, de 19.03.98).

Decisión do Consello do 7 de outubro de 1997 relativa á firma en nome da

Comunidade do Convenio sobre protección do medio mariño do Nordés Atlántico

(98/249/CE). (DOCE n.º L 104, de 03.04.98).

Regulamento (CE) n.º 767/98 da Comisión do 7 de abril de 1998 que modifica o

Regulamento (CE) n.º 939/97 polo que se establecen disposicións de aplicación do

Regulamento (CE) n.º 338/97 do Consello relativo á protección de especies da fauna e

flora silvestres mediante o control do seu comercio. (DOCE n.º L 109, de 08.04.98).

Regulamento (CE) n.º 1006/98 da Comisión do 14 de maio de 1998 que modifica o

Regulamento (CE) n.º 939/97 polo que se establecen disposicións de aplicación do

Regulamento (CE) n.º 338/97 do Consello relativo á protección de especies da fauna e

flora silvestres mediante o control do seu comercio. (DOCE n.º L 145, de 15.05.98).

Regulamento (CE) n.º 1460/98 da Comisión do 8 de xullo de 1998 que modifica o

Regulamento (CEE) n.º 2158/92 do Consello, relativo á protección dos bosques

comunitarios contra os incendios. (DOCE n.º L 193, de 09.07.98).

Regulamento (CE) 2214/98, da Comisión, do 15 de outubro de 1998, polo que se

modifica o Regulamento (CE) 338/97, do Consello, relativo á protección de especies

da fauna e flora silvestres mediante o control do seu comercio (DOCE n.º L 279, de

16.10.98).

Regulamento (CE) 2473/98, da Comisión, do 16 de novembro de 1998, polo que se

suspende a introdución na Comunidade deespecimenes de determinadas especies de

fauna e flora silvestres (DOCE n.º L 308, de 18.11.98).

Observacións:

Rectificado no DOCE n.º L 59, de 6.3.99

Decisión 98/746/CE, do Consello, do 21 de decembro de 1998, relativa á aprobación

en nome da Comunidade da modificación dos Anexos II e III do Convenio de Berna

relativo á conservación da vida silvestre e do medio natural de Europa, adoptada

durante a décimo sétima reunión do Comité Permanente do Convenio (DOCE n.º L

358, de 21.12.98).

Resolución 99/C 56/01 do Consello, do 15 de decembro de 1998, sobre unha

estratexia forestal para a Unión Europea (DOCE n.º C 56, de 26.2.99).

Rectificación ao Regulamento (CE) 2473/98 da Comisión, do 16 de novembro de

1998 polo que se suspende a introdución na Comunidade de especimenes de

determinadas especies de fauna e flora silvestres (DOCE n.º L 59, de 6.3.99)

Decisión do Consello do 25 de xaneiro de 1999, pola que se aproba un programa

especifico de investigación, demostración e desenvolvemento tecnolóxicos sobre

"Enerxía medio e desenvolvemento sostible" (1998-2002) (1999/ 170/CE 9 (DOCE n.º L

64, DE 12.3.99)

Regulamento (CE) 250/1999, da Comisión, do 2 de febreiro de 1999, que modifica o

Regulamento (CE) 2473/98, polo que se suspende a introdución na Comunidade

de especimenes de determinadas especies de fauna e flora (DOCE n.º L 29, de 3.2.99).

Directiva 1999/22/CE, do Consello, do 29 de marzo de 1999, relativa ao mantemento

de animais salvaxes en parques zoolóxicos (DOCE n.º L 94, de 9.4.99).

Decisión 1999/257/CE, do Consello, do 29 de marzo de 1999, sobre o Acordo

relativo á Comisión internacional para a protección do Oder(DOCE n.º L 100, de

15.4.99).

Decisión do Consello do 26 de abril de 1999 sobre a firma da Comunidade Europea

do Acordo relativo ao programa internacional para a conservación dos delfíns

(1999/337/CE). (DOCE n.º L 132, 27.5.99).

Regulamento (CE) 1476/1999 da Comisión, do 6 de xullo de 1999, polo que se

modifica o Regulamento (CE) 338/97 do Consello relativo á protección de especies da

fauna e flora silvestres mediante o control do seu comercio (DOCE n.º L 171, de

7.7.99).

Regulamento 1727/1999, da Comisión, do 28 de xullo de 1999, polo que se

establecen determinadas disposicións de aplicación do Regulamento (CEE) n.º 2158/92

do Consello relativo á protección dos bosques comunitarios contra os incendios

(DOCE n.º L 203, de 3.8.99).

Regulamento (CE) 1968/1999 da Comisión, do 10 de setembro de 1999, polo que se

suspende a introdución na Comunidade deespecimenes de determinadas especies de

fauna e flora silvestres (DOCE n.º L 244, de 16.9.99).

Comunicación 1999/C 356/01, relativa aos nomes e direccións dos órganos de xestión

e das autoridades científicas designados polos Estados membros conforme ao apartado

1 do artigo IX da Convención sobre o comercio internacional de especies ameazadas

de fauna e flora silvestres e mencionadas no apartado 1 do artigo 13 do Regulamento

(CE) 338/97 do Consello, do 9 de decembro de 1996, relativo á protección de

especies da fauna e flora silvestres mediante o control do seu comercio (DOCE n.º C

356, de 8.12.99).

Comunicación 1999/C 356/02, relativa aos lugares de introdución e de exportación

designados polos Estados membros para o comercio con terceiros países conforme ao

apartado 3 do artigo VIII da Convención sobre o comercio internacional de especies

ameazadas de fauna e flora silvestres e mencionadas no artigo 12 do Regulamento (CE)

338/97 do Consello, do 9 de decembro de 1996, relativo á protección de especies da

fauna e flora silvestres mediante o control do seu comercio (DOCE n.º C 356, de

8.12.99).

Decisión 99/800/CE do Consello, do 22 de outubro de 1999, relativa á conclusión do

Protocolo sobre as zonas especialmente protexidas e a diversidade biolóxica no

Mediterráneo, así como á aceptación dos correspondentes anexos (Convenio de

Barcelona) (DOCE n.º L 322, de 14.12.99).

Decisión 99/801/CE do Consello, do 22 de outubro de 1999, relativa á aceptación das

emendas ao Protocolo revisado sobre protección do Mediterráneo contra a

contaminación de orixe terrestre (Convenio de Barcelona) (DOCE n.º L 322, de

14.12.99).

Decisión 99/802/CE do Consello, do 22 de outubro de 1999, relativa á aceptación

das emendas ao Convenio para a protección do Mar Mediterráneo contra a

contaminación e ao Protocolo sobre a prevención da contaminación causada por

verteduras dende buques e aeronaves (Convenio de Barcelona) (DOCE n.º L 322, de

14.12.99).

Decisión 2000/340/CE do Consello, do 8 de maio de 2000, relativa á aprobación en

nome da Comunidade do novo anexo V do Convenio sobre a protección do medio

mariño do Nordés Atlántico, relativo á protección e conservación dos ecosistemas e a

diversidade biolóxica da zona marítima e o apéndice 3 correspondente (DOCE n.º L

118, de 19.5.00).

Convenio sobre a protección do Rin (DOCE n.º L 289, de 16.11.00).

Regulamento (CE) 1988/2000 da Comisión, do 20 de setembro de 2000, polo que se

suspende a introdución na Comunidade deespecimenes de determinadas especies de

fauna e flora silvestres (DOCE n.º L 237, de 21.9.00).

Regulamento (CE) 2494/2000 do Parlamento Europeo e do Consello, do 7 de

novembro de 2000, polo que se establecen medidas destinadas a promover a

conservación e a xestión sostible dos bosques tropicais e doutro tipo nos países en

desenvolvemento (DOCE n.º L 288, de 15.11.00).

Decisión 2000/706/CE do Consello, do 7 de novembro de 2000, sobre a conclusión

en nome da Comunidade do Convenio sobre a protección do Rin (DOCE n.º L 289,

de 16.11.00).

Convenio sobre a protección do Rin (DOCE n.º L 289, de 16.11.00).

Regulamento (CE) 2724/2000 da Comisión, do 30 de novembro de 2000, que

modifica o Regulamento (CE) 338/97 do Consello relativo á protección

de especimenes da fauna e flora silvestres mediante o control do seu comercio (DOCE

n.º L 320, de 18.12.00).

Regulamento (CE) 1484/2001 do Parlamento Europeo e do Consello, do 27 de xuño

de 2001, polo que se modifica o Regulamento (CEE) 3528/86 do Consello relativo á

protección dos bosques na Comunidade contra a contaminación atmosférica (DOCE

n.º L 196, de 20.07.01).

Regulamento (CE) 1485/2001 do Parlamento Europeo e do Consello, do 27 de xuño

de 2001, polo que se modifica o Regulamento (CEE) 2158/92 do Consello relativo á

protección dos bosques comunitarios contra os incendios (DOCE n.º L 196, de

20.07.01).

Regulamento (CE) 1579/2001 da Comisión, da 1 de agosto de 2001, que modifica o

Regulamento (CE) 338/97 do Consello relativo á protección de especimenes da fauna

e flora silvestres mediante o control do seu comercio (DOCE n.º L 209, de 02.08.01).

Regulamento (CE) 1808/2001 da Comisión, do 30 de agosto de 2001, polo que se

establecen disposicións de aplicación do Regulamento (CE) 338/97 do Consello

relativo á protección de especies da fauna e flora silvestres mediante o control do seu

comercio (DOCE n.º L 250, de 19.09.01).

Regulamento (CE) 2087/2001 da Comisión, do 24 de outubro de 2001, polo que se

suspende a introdución na Comunidade deespecimenes de determinadas especies de

fauna e flora silvestres (DOCE n.º L 282, de 26.10.01).

Observacións:

Derrogado polo Regulamento 349/2003/CE da Comisión, do 25 de febreiro

(DOCE n.º L 51, de 26.02.03).

Decisión 2001/765/CE da Comisión, do 18 de outubro de 2001, pola que se autoriza

aos Estados membros para permitir temporalmente a comercialización de material

forestal de reprodución que non cumpra os requisitos establecidos nas Directivas

66/404/CEE e 71/161/CEEdo Consello (DOCE n.º L 288, de 01.11.01).

Regulamento (CE) 2476/2001 da Comisión, do 17 de decembro de 2001, polo que se

modifica o Regulamento (CE) 338/97 do Consello relativo á protección de especies da

fauna e flora silvestres mediante o control do seu comercio (DOCE n.º L 334, de

18.12.01).

Decisión 2002/11/CE da Comisión, do 28 de decembro de 2001, pola que se aproba a

lista de lugares de importancia comunitaria con respecto á, en aplicación da Directiva

92/43/CEE do Consello (DOCE n.º L 5, de 09.01.02).

Decisión 2003/322/CE da Comisión, do 12 de maio de 2003, sobre a aplicación das

disposicións do Regulamento 1774/2002 do rexión biogeográfica macaronésica

Parlamento Europeo e do Consello relativas á alimentación das especies de aves

necrófagas con determinados materiais da categoría 1 (DOCE n.º L117, de 13.05.03).

Regulamento 805/2002 do Parlamento Europeo e do Consello, do 15 de abril de

2002, polo que se modifica o Regulamento (CEE) n.º 2158/92 do Consello relativo á

protección dos bosques comunitarios contra os incendios (DOCE n.º L 132, de

17.05.02).

Regulamento 349/2003/CE da Comisión, do 25 de febreiro de 2003, polo que se

suspende a introdución na Comunidade de especimenesde determinadas especies de

fauna e flora silvestres (DOCE n.º L51, de 26.02.03).

Regulamento 1497/2003/CE da Comisión, do 18 de agosto de 2003, que modifica o

Regulamento 338/97/CE do Consello relativo á protección de especimenes da fauna e

flora silvestres mediante o control do seu comercio (DOCE n.º L215, de 27.08.03).

LEXISLACIÓN ESTATAL

Lei do 8 de xuño de 1957, de montes (BOE n.º 151, de 10.06.57)

Observacións:

Desenvolvido regulamentariamente por Decreto 485/62, do 22 de febreiro

(BOE n.º 69, de 12.03.62).

Lei 81/1968, do 5 de decembro, sobre incendios forestais (BOE n.º 294, de 07.12.68).

Observacións:

Desenvolvido regulamentariamente por Decreto 3769/1972, do 23 de

decembro (BOE de 13.02.73) (Corrección de erros en BOE de 21.03.73).

Lei 1/1970, do 4 de abril de Caza. (BOE n.º 82 de 06.04.70).

Instrumento de adhesión, do 18 de marzo de 1982, ao Tratado do Antártico de

Washington, da 1 de decembro de 1959. (BOE n.º 152, de 26.06.87).

Instrumento de ratificación, do 18 de marzo de 1982, do Convenio do 2 de febreiro

de 1971 sobre brañas de importancia internacional, especialmente como hábitat de

aves acuáticas. (BOE n.º 199, de 20.08.82).

Orde de 17 de xuño de 1982, pola que se aproba o Plan Básico de loita contra

incendios forestais e normas complementarias (BOE n.º 147, de 21.06.82).

Real Decreto 2994/1982, do 15 de outubro, sobre restauración do espazo natural

afectado por actividades mineiras (BOE n.º 274, de 15.11.82).

Observacións:

Desenvolvido por Orde de 20 de novembro de 1984 (BOE n.º 285, de

28.11.84).

Real Decreto 3091/1982, do 15 de outubro, sobre protección de especies ameazadas

da flora silvestre. (BOE n.º 280, de 22.11.82).

Real Decreto 1116/1984, do 9 de maio, sobre restauración do espazo natural afectado

polas explotacións de carbón a ceo aberto e o aproveitamento racional destes recursos

enerxéticos (BOE n.º 141, de 13.06.84).

Observacións:

Complementado mediante Orde de 13 de xuño de 1984, pola que se ditan

normas para a elaboración dos plans de explotación e restauración (BOE n.º

143, de 15.06.84).

Instrumento de ratificación, do 22 de xaneiro de 1985, da Convención do 23 de xuño

de 1979 sobre conservación de especies migratorias. (BOE n.º 259, de 29.10.85).

Real Decreto 1270/1985, do 25 de maio, polo que se controlan polos centros de

inspección de comercio exterior de produtos afectados pola Convención sobre o

Comercio Internacional de Especies Ameazadas de Fauna e Flora Silvestres. (BOE n.º

180, de 29.07.85).

Lei 4/1989, do 27 de marzo, de Conservación dos Espazos Naturais e da Flora e

Fauna Silvestres. (BOE n.º 74, de 28.03.89).

Observacións:

Modificada polas Leis 40 e 41/1997, do 5 de novembro, de reforma e pola

que se modifica a Lei 4/1989, do 27 de marzo, de Conservación de Espazos

Naturais e da Flora e Fauna Silvestres. (BOE n.º 266, de 06.11.97).

Afecta ao Real Decreto Lexislativo 1302/1986, do 28 de xuño, de Avaliación

de Impacto Ambiental. (BOE n.º 155, de 30-6-86).

Modificada pola Lei 53/2002, do 30 de decembro, de Medidas Fiscais,

Administrativas e da Orde Social (BOE n.º 313, de 31.12.02).

Real Decreto 1095/1989, do 8 de setembro, polo que se declaran as especies obxecto

de caza e pesca e se establecen normas para a súa protección. (BOE n.º 218, de 12-9-

89).

Real Decreto 1118/1989, do 15 de setembro, polo que se determinan as especies

comerciables de caza e pesca e se ditan normas ao respecto. (BOE n.º 224, de

19.09.89).

Real Decreto 439/1990, do 30 de marzo, polo que se regula o Catálogo Xeral de

Especies Ameazadas. (BOE n.º 82 de 05.04.92).

Observacións:

A Orde de 29 de agosto de 1996 inclúe no catálogo a Margaritifera

Auricularia e exclúe a especie Limonium Neocastellonense (BOE n.º 214, de

07.09.96).

Orde de 18 de febreiro de 1992, para o establecemento do II Plan de Accións

Prioritarias contra incendios forestais (BOE n.º 45, de 21.02.92).

Orde 2 de abril de 1993, pola que se publica o acordo do Consello de Ministros, que

aproba a directriz básica de planificación de protección civil de emerxencia por

incendios forestais (BOE n.º 90, de 15.04.93).

Real Decreto 1852/1993, do 22 de outubro, sobre produción agrícola ecolóxica e a

súa indicación nos produtos agrarios e alimenticios. (BOE n.º 283, de 26.11.93).

Observacións:

Orde de 26 de setembro de 1996, pola que se derrogan asOrdenes do 4 de

outubro de 1989, pola que se aproba o Consello Regulador da denominación

xenérica "Agricultura ecolóxica", e do 28 de decembro de 1993, pola que se

ditan normas de desenvolvemento do Real Decreto 1852/93, do 22 de

outubro. (BOEn.º 242, de 07.10.96).

Real Decreto 2488/1994, do 23 de decembro, polo que se determinan as funcións da

Comisión Nacional de Protección da Natureza dítanse as normas que regulan o seu

funcionamento e se establecen os Comités especializados adscritos a esta. (BOE n.º 15,

de 18.01.95).

Real Decreto 51/1995, do 20 de xaneiro, polo que se establece un réxime de medidas

horizontais para fomentar métodos de produción agrarias compatibles coas esixencias

da protección e a conservación do espazo natural (BOE n.º 33, de 08.02.95).

Observacións:

Modificado por Real Decreto 207/1996, do 9 de febreiro (BOE n.º 47, de

23.02.96).

Real Decreto 1997/1995, do 7 de decembro. Espazos Naturais. Establece medidas para

contribuír a garantir a biodiversidade mediante a conservación dos hábitats naturais e

da flora e fauna silvestres. (BOE n.º 310 de 28.12.95). (Corrección de erros: BOE n.º

129, de 28.05.96).

Real Decreto 207/1996, do 9 de febreiro, polo que se modifica parcialmente o

Decreto 51/95, do 20 de xaneiro, polo que se establece un réxime de medidas

horizontais para fomentar métodos de produción agraria compatibles coas esixencias

de protección da natureza (BOE n.º 47, de 23.02.96).

Orde de 29 de febreiro de 1996, pola que se prorroga a vixencia do Plan Reitor de

Uso e Xestión do Parque Nacional de Doñana. (BOEn.º 54 de 02.03.96).

Convenio relativo a brañas de importancia internacional, especialmente como hábitat

de aves acuáticas feito en RAMSAR o 2 de febreiro de 1971. Designación de novas

brañas por parte de España. (BOE n.º 59, de 08.03.96).

Corrección de erros do Convenio sobre Comercio Internacional de Especies

Ameazadas da Fauna e Flora Silvestre (CITES) feito en Washington o 3 de marzo de

1973 (publicado no BOE de 30 de xullo de 1986 e 10 de agosto de 1991) modificacións

aos apéndices I, II e III, aprobadas na novena reunión das partes en Fort

Lauderdale(EUA de América) do 7 ao 18 de novembro de 1994 e emenda ao apéndice

III. (BOE n.º 104, de 30.04.96).

Orde de 3 de abril de 1996 para o establecemento do III Plan de Accións Prioritarias

contra Incendios Forestais (PAPIF 3). (BOE n.º 87 de 10.04.96).

Convención das Nacións Unidas de loita contra a desertización nos países afectados

por seca grave ou desertización, en particular África, feita en París o 17 de xuño de

1994. (BOE n.º 36, de 11.02.97).

Convenio relativo á conservación da vida silvestre e do medio natural en Europa,

feito en Berna o 19 de setembro de 1970 (BOE da 1 de outubro de 1986 e do 7 de

xuño e 5 de decembro de 1988). Relación de especies. (BOE n.º 121, de 21.05.97).

Real Decreto 1216/1997, do 24 de xullo, polo que se establece o currículo do ciclo

formativo de grao medio correspondente ao título de Técnico en Traballos Forestais e

de Conservación do Medio Natural. (BOE n.º 218, de 11.09.97).

Lei 40/1997, do 5 de novembro, sobre reforma da Lei 4/1989, do 27 de marzo, de

Conservación dos Espazos Naturais e da Flora e Fauna Silvestres. (BOE n.º 266, de

06.11.97).

Lei 41/1997, do 5 de novembro, pola que se modifica a Lei 4/1989, do 27 de marzo,

de Conservación de Espazos Naturais e da Flora e Fauna Silvestres. (BOE n.º 266, de

06.11.97)

Real Decreto 1739/1997, do 20 de novembro, sobre medidas de aplicación do

Convenio sobre Comercio Internacional de Especies Ameazadas de Fauna e Flora

Silvestres (CITES), feito en Washington o 3 de marzo de 1973 e do Regulamento (CE)

338/97, do consello, do 9 de decembro, de 1996, relativo á protección de especies da

fauna e flora silvestres mediante o control do seu comercio. (BOE n.º 258, de

28.11.97).

Instrumento de Ratificación do Protocolo ao Tratado Antártico sobre Protección do

Medio e os seus Anexos, feito en Madrid o 4 de outubro de 1991 (BOE n.º 42, de

18.2.98).

Convenio sobre Comercio Internacional de Especies Ameazadas da Fauna e Flora

Silvestre (CITES), feito en Washington, o 3 de marzo de 1973 (BOE de 20.6.86 e

10.8.91), modificacións aos apéndices I, II e III aprobadas na décima reunión da

Conferencia das Prates enHarabe (Zimbabwe), do 9 de xuño de 1997 (BOE n.º 88, de

13.4.98).

Lei 14/1998, da 1 de xuño, pola que se establece o réxime de control para a

protección dos recursos pesqueiros (BOE n.º 131, de 2.6.98).

Real Decreto 1193/1998, do 12 de xuño, polo que se modifica o Real Decreto

1997/1995, do 7 de decembro, polo que se establecen mediadas para contribuír a

garantir a biodiversidade mediante a conservación dos hábitats naturais e da flora ou

fauna silvestres. (BOE n.º 151, de 25.6.98).

Orde de 9 de xullo de 1998, pola que se inclúen determinadas especies no Catálogo

Nacional de Especies Ameazadas e cambian de categoría outras especies que xa están

incluídas neste (BOE n.º 172, de 20.7.98) Corrección de erros (BOE n.º 191, de

11.8.98).

Real Decreto 1760/1998, do 31 de xullo, polo que se determina a composición e

funcionamento do Consello da Rede de Parques Nacionais, das Comisións Mixtas de

Xestión dos devanditos Parques e dos seus Padroados (BOE n.º 209, de 1.9.98).

Lei 3/1999, do 11 de xaneiro, pola que crea o Parque Nacional de Serra Nevada

(BOE n.º 11, de 13.1.99).

Real Decreto 940/1999, do 4 de xuño, polo que se aproba o Regulamento sobre a

determinación e concesión de subvencións públicas estatais nas áreas de influencia

socioeconómica dos Parques Nacionais (BOE n.º 145, de 18.6.99, páxinas: [23390]

[23391] [23392] [23393] [23394].

Orde de 9 de xuño de 1999 pola que se inclúen no Catálogo Nacional de Especies

Ameazadas determinadas especies de cetáceos, de invertebrados mariños e de flora e

pola que outras especies se exclúen ou cambian de categoría (BOE n.º 148, de 22.6.99,

páxinas: [23921] [23922].

Resolución do 12 de xullo de 1999, da Secretaría Xeral Técnica, relativa aos apéndices

I e II da Convención sobre a conservación das especies migratorias de animais

silvestres, feita en Bonn o 23 de xuño de 1979 (publicado no «Boletín Oficial do

Estado» do 29 de outubro e 11 de decembro de 1985), na súa forma emendada pola

Conferencia das partes en 1994 (BOE n.º 174, de 22.7.99, páxinas: [27333] [27334]

[27335] [27336]).

Instrumento de Ratificación do Protocolo sobre as zonas especialmente protexidas e a

diversidade biolóxica no Mediterráneo e anexos, adoptado en Barcelona o 10 de xuño

de 1995 e enMontecarlo o 24 de novembro de 1996, respectivamente (BOE n.º 302,

de 18.12.99, páxinas: [44534] [44535] [44536] [44537] [44538] [44539] [44540]

[44541] [44542] [44543] [44544] [44545]).

Resolución do 14 de outubro de 1999, da Secretaria Xeral de Medio, pola que se

publica o Acordo polo que se amplían os límites do Parque Nacional do Teide por

incorporación de terreos lindantes a este (BOE n.º 310, de 28.12.99, páxinas: [45768]

[45769] [45770]). Corrección de erros (BOE n.º 238, de 4.10.00).

Real Decreto 1803/1999, do 26 de novembro, polo que se aproba o Plan Director da

Rede de Parques Nacionais (BOE n.º 297, de 13.12.99, páxinas: [42932] [42933]

[42934] [42935] [42936] [42937] [42938] [42939] [42940] [42941] [42942]

[42943]).- Corrección de erratas (BOE n.º 13, de 15.1.2000).

Orde de 21 de xaneiro de 2000 pola que se establece un réxime de colaboración

entre o Ministerio de Medio e o Ministerio de Defensa en materia de conservación,

restauración e mellora do medio e os recursos naturais (BOE n.º 24, de 28.1.00).

. Real Decreto 203/2000, do 11 de febreiro, polo que crea o Consello Nacional de

Bosques (BOE n.º 43, de 19.2.00).

Resolución do 23 de febreiro de 2000, da Secretaría Xeral Técnica do Ministerio de

Asuntos Exteriores, relativa aos apéndices I e II da Convención sobre a Conservación

das Especies Migratorias de Animais Silvestres, feita en Bonn o 23 de xuño de 1979

(publicada no "Boletín Oficial do Estado" de 29 de outubro e 11 de decembro de 1985)

na súa forma emendada pola Conferencia das Partes en 1985, 1988, 1991, 1994, 1997 e

1999 (BOE n.º 60, de 10.3.00).

Orde de 10 de marzo de 2000 pola que se inclúen no Catálogo Nacional de Especies

Ameazadas determinadas especies, subespecies e poboacións de flora e fauna e

cambian de categoría e exclúense outras especies xa incluídas neste (BOE n.º 72, de

24.3.00). Corrección de erros (BOE n.º 96, de 21.4.00).

Decisións adoptadas polas partes do Convenio para a Protección do medio Mariño

do Atlántico do Nordés (OSPAR), feito en Sintra(Portugal) o 24 de xullo de 1998

(BOE n.º 138, de 9.6.00).

Decisións adoptadas polas Partes do Convenio para a Protección do Medio Mariño

do Atlántico do Nordés (OSPAR), feito en Copenhaguen o 30 de xuño de 2000

(BOE n.º 304, de 20.12.00).

Instrumento de aceptación por parte de España do anexo V e apéndice 3 do

Convenio para a protección do medio mariño do Atlántico Nordés (feito en París o 22

de setembro de 1992, publicado no "Boletín Oficial do Estado" número 150, do 24 de

xuño de 1998), adoptado en Sintra (Portugal) o 23 de xullo de 1998 (BOEn.º 45, de

21.02.01).

Emendas ao anexo do Convenio Internacional para a regulación da pesca da balea,

adoptada na 49.a reunión da Comisión Baleeira Internacional, celebrada en Mónaco

do 20 ao 24 de outubro de 1997; a 50.a reunión da Comisión Baleeira Internacional,

celebrada en Muscat (Omán), do 16 ao 20 de maio de 1998; a 51.a reunión da

Comisión Baleeira Internacional, celebrada en St. George's(Granada), do 24 ao 28 de

maio de 1999; a 52.a reunión da Comisión Baleeira Internacional, celebrada

en Adelaida (Australia), do 3 ao 6 de xullo de 2000 (BOE n.º 71, de 23.03.01).

Corrección de erratas (BOE n.º 83, de 06.04.01).

Resolución do 25 de abril de 2001, da Dirección Xeral de Conservación da Natureza,

pola que se constitúe a Mesa de Contratación deste centro directivo e se establece a

súa composición (BOE n.º 118, de 17.05.01).

Orde de 28 de maio de 2001 pola que se inclúe no Catálogo Nacional de Especies

Ameazadas a subespecie Urogallo pirenaico e se reclasifica, dentro deste, a especie

Picanzo pequeno (BOE n.º 134, de 05.06.01).

Real Decreto 581/2001, da 1 de xuño, polo que en determinadas zonas húmidas se

prohibe a tenza e o uso de municións que conteñan chumbo para o exercicio da caza e

o tiro deportivo (BOEn.º 143, de 15.06.01).

Instrumento de Ratificación do Acordo sobre a Conservación dos Cetáceos do Mar

Negro, o Mar Mediterráneo e a Zona Atlántica Contigua, feito en Mónaco o 24 de

novembro de 1996 (BOE n.º 150, de 23.06.01).

Protocolos de 1992, que emendan o Convenio Internacional sobre responsabilidade

civil nacida de danos debidos a contaminación por hidrocarburos, 1969, e o Convenio

internacional sobre a constitución dun Fondo Internacional de indemnización de

danos debidos a contaminación por hidrocarburos, 1971 (publicados no "Boletín

Oficial do Estado" número 225, do 20 de setembro de 1995, e número 244, do 11 de

outubro de 1997, respectivamente). Declaración efectuada o día 27 de setembro de

2000 por España, Francia e Italia, feita de conformidade co previsto no artigo 3.a).ii)

do Protocolo de 1992, que emenda o Convenio internacional sobre responsabilidade

civil, nacida de danos debidos a contaminación por hidrocarburos, 1969, e no

artigo 4.a).ii) do Protocolo de 1992, que emenda o Convenio internacional sobre a

constitución dun Fondo Internacional de indemnización de danos debidos a

contaminación por hidrocarburos, 1971 (BOE n.º 150, de 23.06.01).

Orde de 12 de xullo de 2001 pola que crea o Comité Científico especializado de

Parques Nacionais (BOE n.º 173, de 20.07.01).

Convenio sobre Comercio Internacional de Especies Ameazadas da Fauna e Flora

Silvestres (CITES), feito en Washington o 3 de marzo de 1973 (publicado no "Boletín

Oficial do Estado" de 30 de xullo de 1986 e 10 de agosto de 1991), modificacións aos

apéndices I, II e III aprobadas na undécima reunión da Conferencia das Partes,

celebrada en Gigiri (Kenya), o 20 de abril de 2000 (BOE n.º 179, de 27.07.01).

Real Decreto 942/2001, do 3 de agosto, polo que se establece o programa de

seguimento e verificación do atún capturado na Área do Acordo relativo ao Programa

Internacional para a Conservación dos Delfíns (APICD) (BOE n.º 188, de 07.08.01).

Real Decreto 941/2001, do 3 de agosto, polo que se establece o réxime de protección

dos recursos pesqueiros do Parque Nacional Marítimo-Terrestre do Arquipélago de

Cabreira (BOE n.º 214, de 06.09.01).

Anexo V (de aplicación rexional para Europa Central e Oriental) da Convención das

Nacións Unidas de loita contra a desertización nos países afectados pola seca grave ou

desertización en particular en África (feita en París o 17 de xuño de 1994 e publicada

no "Boletín Oficial do Estado" número 36, do 11 de febreiro de 1997), feito enBonn o

22 de decembro de 2000 (BOE n.º 258, de 26.10.01, páxinas: [39249] [39250 y

39251]).

Instrumento de Ratificación do Acordo sobre a conservación das Aves Acuáticas

Migratorias Afroeuroasiáticas, feito Na haia o 15 de agosto de 1996 (BOE n.º 296, de

11.12.01).

Real Decreto 384/2002, do 26 de abril, polo que se aproba o Plan Reitor de uso e

xestión do Parque Nacional dos Picos de Europa (BOE n.º 119, de 18.05.02).

Lei 15/2002, da 1 de xullo, pola que se declara o Parque Nacional marítimo-terrestre

das Illas Atlánticas de Galicia (BOE n.º 157, de 02.07.02)

Observacións:

Modificada pola Lei 53/2002, do 30 de decembro, de Medidas Fiscais,

Administrativas e da Orde Social (BOE n.º 313, de 31.12.02). - Modifícase o

apartado 2, do Anexo –

Instrumento de aprobación por parte de España do anexo V do Protocolo ao

Tratado Antártico sobre Protección do Medio (Protección e Xestión de Zonas),

feito en Bonn o 18 de outubro de 1991 (BOE n.º 248, de 16.10.02).

Real Decreto 1098/2002, do 25 de outubro, polo que se regula a alimentación de

aves rapaces necrófagas con determinados animais mortos e os seus produtos (BOE n.º

262, de 01.11.02).

Orde MAM/2734/2002, do 21 de outubro, pola que se inclúen determinadas

especies, subespecies e poboacións no Catálogo Nacional de Especies Ameazadas e

cambian de categoría e se exclúen outras incluídas neste (BOE n.º 265, de 05.11.02).

Resolución do 17 de outubro de 2002, da Dirección Xeral de Conservación da

Natureza, pola que se dispón a publicación do Acordo de Consello de Ministros do 27

de setembro de 2002, polo que se autoriza a inclusión na lista do Convenio

de Ramsar, do 2 de febreiro de 1971, relativo a brañas de importancia internacional

especialmente como hábitat de aves acuáticas, das seguintes zonas húmidas

españolas: Txingudi, Salburua, colas do Encoro de Ullibarri, lago de Caicedo-Yuso e

salinas de Añana, salgal de Jandía, lagoa deLa Nava de Fuentes e baía de Cádiz, e a

ampliación das lagoas deLaguardia (BOE n.º 278, de 20.11.02).

Lei 43/2002, do 20 de novembro, de sanidade vexetal (BOE n.º 279, de 21.11.02).

Orde APA/781/2003, do 21 de marzo, pola que se establecen a zonificación da

reserva mariña das illas Columbretes e os usos permitidos en cada zona (BOE n.º 82,

de 05.04.03).

Lei 8/2003, do 24 de abril, de sanidade animal (BOE n.º 99, de 25.04.03).

Convenio sobre Comercio Internacional de Especies Ameazadas da Fauna e Flora

Silvestres (CITES), Washington 3 de marzo de 1973 (publicado no "Boletín Oficial do

Estado" de 30 de xullo de 1986 e 10 de agosto de 1991), modificacións aos Apéndices I

e II, aprobadas na 12.a reunión da Conferencia das Partes celebrada en Santiago de

Chile, o 15 de novembro de 2002 (BOE n.º 111, de 09.05.03).

Orde MAM/1653/2003, do 10 de xuño, pola que se inclúe ao cangrexo de río no

Catálogo Nacional de especies ameazadas e se reclasifica e exclúe do devandito

Catálogo, respectivamente, ao miñato real das Illas Baleares e á cobra viperina destas

mesmas illas (BOE n.º 149, de 23.06.03, páxina: 24098).

LEXISLACIÓN AUTONÓMICA

Decreto 82/1989, do 11 de maio, polo que se regula a figura do Espazo Natural en

réxime de protección xeral (DOG n.º 104, de 01.06.89)

Lei 7/1992, do 24 de xullo, de Pesca Fluvial (DOG n.º 151, de 05.08.92 e n.º 176, de

09.09.92).

Lei 6/1993, do 11 de maio, de pesca de Galicia (DOG n.º 101, de 31.05.93).

Decreto 130/1997, do 14 de maio, polo que se aproba o Regulamento de ordenación

da pesca fluvial e dos ecosistemas acuáticos continentais. (DOG n.º 106, de 04.06.97).

(Corrección de erros DOG n.º 130, de 08.07.97)

Decreto 155/1997, do 5 de xuño, polo que se declara o parque natural

do Invernadeiro (DOG n.º 123, de 27.06.97).

Lei 4/1997, do 25 de xuño, de caza de Galicia. (DOG n.º 133, de 11.07.97).

Decreto 218/1997, do 30 de xullo, polo que se declara o Parque Natural de Fragas de

Eume. (DOG n.º 153, de 11.08.97).

Decreto 241/1997, do 10 de setembro, polo que se regula o procedemento para a

renovación de licenzas de caza e pesca fluvial. (DOG n.º 176, de 12.09.97).

Decreto 293/1997, do 1 de outubro, polo que se aproba o Regulamento da escala de

axentes forestais. (DOG n.º 203, de 21.10.97).

Resolución do 12 de decembro de 1997 sobre medidas para a prevención de incendios

forestais durante o ano 1998. (DOG n.º 1, de 02.01.98).

Orde de 14 de xaneiro de 1998 pola que se fixan os períodos de pesca e normas

relacionadas con ela nas augas continentais da Comunidade Autónoma de Galicia

durante a tempada de 1998. (DOGn.º 22, de 03.02.98).

Decreto 51/1998, do 30 de xaneiro, polo que se modifica o Decreto 426/93, do 17 de

decembro, polo que se refunde a normativa vixente de desenvolvemento de

determinados preceptos da Lei 6/91, do 15 de maio, de infraccións en materia de

protección de recursos marítimo-pesqueiros. (DOG n.º 36, de 23.02.98).

Decreto 155/1998, do 28 de maio, polo que se aproba o plan reitor de uso e xestión

do parque natural Baixa Limia-Serra do Xurés.(DOG n.º 107, de 05.06.98).

Decreto 156/1998, do 28 de maio, polo que se aproba o Plan de Ordenación dos

Recursos naturais do Parque Natural das "Illas Cies" (DOG n.º 107, de 05.06.98).

Decreto 165/1999, do 20 de maio, polo que se declara definitivamente o encoro

de Abegondo-Cecebre espazo natural en réxime de protección xeral. (DOG n.º 106, de

04.06.99).

Decreto 166/1999, do 27 de maio, polo que se aproba o Plan Reitor de Uso e Xestión

do Parque Natural de "O Invernadeiro". (DOG n.º 109, de 04.06.99).

Decreto 274/1999, do 21 de outubro, polo que se aproba o Plan de Ordenación dos

Recursos Naturais das Illas Atlánticas. (DOG n.º 209, de 28.10.99).

Orde de 28 de outubro de 1999 pola que se declaran provisionalmente as zonas

propostas para a súa inclusión na Rede Europea Natura 2000, como espazos naturais

en réxime de protección xeral. (DOG n.º 216, de 09.11.99). (Corrección de

errosDOG n.º 242, de 17.12.99).

Decreto 101/2000, do 31 de marzo, polo que se declara monumento natural a Costa

de Dexo. (DOG n.º 89, de 10.05.00).

Decreto 219/2000, do 21 de xullo, polo que se declara definitivamente

a Lagoa do Rei espazo natural en réxime de protección xeral. (DOG n.º 187, de

26.09.00).

Resolución do 3 de outubro do 2000 pola que se publica a Estratexia Galega de

Educación ambiental. (DOG n.º 205, de 23.10.00).

Decreto 32/2001, do 25 de xaneiro, polo que se crea o Rexistro Xeral de Entidades e

Centros de Educación Ambiental de Galicia e se regulan as condicións de inscrición.

(DOG n.º 32, de 14.02.01).

Resolución do 23 de xaneiro de 2001, da Dirección Xeral de Montes e Medio

Natural, sobre medidas para a prevención de incendios forestais durante o ano 2001.

(DOG n.º 36, de 20.02.01).

Orde de 26 de marzo de 2001 pola que se derroga a do 3 de agosto de 1994, pola

que se regula a comercialización de materiais forestais de reprodución en Galicia.

(DOG n.º 69, de 06.04.01).

Orde de 28 de marzo de 2001 pola que se aproba a Carta Galega de Calidad dos

centros de educación ambiental. (DOG n.º 70, de 09.04.01).

Decreto 78/2001, do 22 de marzo, polo que crea o Observatorio Galego de

Educación Ambiental. (DOG n.º 76, de 19.04.01).

Orde de 28 de maio de 2001 de fomento da selvicultura e da ordenación de montes

arborados. (DOG n.º 110, de 07.06.01).

Orde de 7 de xuño de 2001 pola que se declaran provisionalmente as zonas

propostas para a súa inclusión na Rede europea Natura2000, como espazos naturais

en réxime de protección xeral. (DOGn.º 118, de 19.06.01).

Lei 9/2001, do 21 de agosto, de Conservación da Natureza (BOEn.º 230, de

25.09.01).

Decreto 274/2001, do 27 de setembro, polo que se aproba o Plan de Ordenación dos

Recursos Naturais do Parque Natural do MonteAloia. (DOG n.º 205, de 23.10.01).

Decreto 284/2001, do 11 de outubro, polo que se aproba o Regulamento de caza de

Galicia. (DOG n.º 214, de 6.11.01).

Decreto 77/2002, do 28 de febreiro, polo que se aproba o Plan de Ordenación dos

Recursos Naturais da Serra da Enciña dá Lastra. (DOG n.º 55, de 18.03.02).

Decreto 88/2002, do 7 de marzo, polo que se aproba o Plan de Ordenación dos

Recursos Naturais do Espazo Natural da Isla de Cortegada e o seu ámbito. (DOG n.º

62, de 01.04.02).

Decreto 157/2002, do 4 de abril, polo que se declara o parque natural

da Serra dá Enciña dá Lastra. (DOG n.º 85, de 03.05.02).

Orde de 13 de xuño de 2002 pola que se prorroga a declaración provisional das

seguintes zonas propostas para a súa inclusión na Rede Europea Natural 2000, como

espazos naturais en réxime de protección xeral. (DOG n.º 116, de 18.06.02).

Orde de 17 de outubro de 2002 pola que ese inicia o procedemento de elaboración

do plan de ordenación de recursos naturais do complexo Ons-O Grove. (DOG n.º

206, de 24.10.02).

Resolución do 11 de febreiro de 2003, da Dirección Xeral de Montes e Industrias

Forestais, sobre medidas para a prevención de incendios forestais durante o ano 2003.

(DOG n.º 39, de 25.02.03).

Orde de 9 de xuño de 2003 pola que se declaran provisionalmente as zonas

propostas para a súa inclusión na Rede Europea Natura2000, como espazos naturais

en réxime de protección xeral. (DOGn.º 115, de 16.06.03).Corrección de

erros DOG n.º 128, de 03.07.03.

11.8.4. O impacto ambiental

LEXISLACIÓN COMUNITARIA

Directiva 85/337/CEE, do 27 de xuño, relativa á avaliación das repercusións de

determinados proxectos públicos e privados sobre o medio.

Directiva 97/11/CE, do 3 de marzo, pola que se modifica a Directiva 85/337/CEE,

relativa á avaliación das repercusións de determinados proxectos públicos e privados

sobre o medio. (DOCE n.º L 73, de 14.03.97).

Observacións:

Trasposta na Lei 6/2001, do 8 de maio (BOE n.º 111, de 09.05.01).

Directiva 2001/42/CE do Parlamento Europeo e do Consello, do 27 de xuño de 2001,

relativa á avaliación dos efectos de determinados plans e programas no medio (DOCE

n.º L 197, de 21.07.01).

Directiva 2004/35/CE do Parlamento Europeo e do Consello, do 21 de abril de 2004,

sobre responsabilidade ambiental en relación coa prevención e reparación de danos

ambientais (DOUE n.º L143, de 30.04.04).

LEXISLACIÓN ESTATAL

Real Decreto 2994/1982, do 15 de outubro, sobre restauración do espazo natural

afectado por actividades mineiras (BOE n.º 274, de 15.11.82).

Observacións:

Desenvolvido por Orde de 20 de novembro de 1984 (BOE n.º 285, de

28.11.84).

Real Decreto 1116/1984, do 9 de maio, sobre restauración do espazo natural afectado

polas explotacións de carbón a ceo aberto e o aproveitamento racional destes recursos

enerxéticos (BOE n.º 141, de 13.06.84).

Observacións:

Complementado mediante Orde de 13 de xuño de 1984, pola que se ditan

normas para a elaboración dos plans de explotación e restauración (BOE n.º

143, de 15.06.84).

Real Decreto Lexislativo 1302/1986, do 28 de xuño, de Avaliación de Impacto

Ambiental. (BOE n.º 155, de 30.06.86).

Observacións:

Traspón a Directiva Comunitaria 85/377/CEE, do 27 de xuño de 1985.

Modificado por:

Lei 4/1989, do 27 de marzo, de Conservación dos Espazos Naturais e da Flora

e Fauna Silvestres. (BOE n.º 74, de 28.3.89);

Lei 25/1988, do 29 de xullo, de Carreteras. (BOE n.º 182, de 30.07.88) e o seu

Regulamento de desenvolvemento aprobado polo Real Decreto 1818/1994, do

2 de setembro (BOE n.º 228, de 23.09.94); Lei 54/1997, do 27 de novembro,

de regulación do sector eléctrico -disposición adicional duodécima- (BOE n.º

285, de 28.11.97);

Lei 27/1992, do 4 de novembro, de Portos do Estado e da Mariña Mercante -

artigo 21.2- (BOE n.º 283, de 25.11.92).

Lei 6/2001, do 8 de maio (BOE n.º 111, de 09.05.01).

Real Decreto 1131/1988, do 30 de setembro, polo que se aproba o Regulamento para

a execución do Real Decreto Lexislativo 1302/1986, do 28 de xuño, de Avaliación de

Impacto Ambiental. (BOE n.º 239, de 05.10.88).

Real Decreto-Lei 9/2000, do 6 de outubro, de modificación do Real Decreto

lexislativo 1302/1986, do 28 de xuño, de Avaliación de Impacto Ambiental (BOE n.º

241, de 07.10.00).

Instrumento de Ratificación do Convenio sobre avaliación do impacto no medio nun

contexto transfronteirizo, feito en Espoo(Finlandia) o 25 de febreiro de 1991. (BOE n.º

261, de 31.10.97).

Lei 6/2001, do 8 de maio, de modificación do Real Decreto lexislativo 1302/1986, do

28 de xuño, de avaliación de impacto ambiental (BOE n.º 111, de 09.05.01).

Observacións:

Modifica o Real Decreto lexislativo 1302/1986.

Traspón a Directiva 97/11/CE.

LEXISLACIÓN AUTONÓMICA

Decreto 442/1990, do 13 de setembro, de Impacto Ambiental (DOGn.º 188, de

25.09.90)

Decreto 327/1991, do 4 de outubro, sometemento a declaración de efectos

ambientais de proxectos (DOG n.º 199, de 15.10.91)

Lei 1/1995, do 2 de xaneiro, de protección ambiental de Galicia (DOG n.º 29, de

10.02.95, (Corrección de erros DOG n.º 72, de 12.04.95).

Lei 2/1995, do 31 de marzo, pola que se dá nova redacción á disposición derrogatoria

única da Lei 1/1995, de Protección Ambiental de Galicia (DOGA n.º 72, 12/4/95).

11.8.5. Auditorías e sistemas de xestión ambiental

LEXISLACIÓN COMUNITARIA

Regulamento (CEE) n.º 1210/90 do Consello, do 7 de maio de 1990, polo que crea a

Axencia Europea de Medio e a rede europea de información e de observación sobre o

medio.

Regulamento (CEE) 880/1992 do Consello, do 23 de marzo de 1992, relativo a un

sistema comunitario de concesión de etiqueta ecolóxica. (DOCE n.º L 99, de 11 4.92)

Observacións:

Afectado por Decisión da Comisión, do 15 de setembro de 1993, relativa a un

contrato tipo sobre as condicións de utilización da Etiqueta Ecolóxica Comunitaria

(DOCE n.º 243, de 29.9.93).

Regulamento (CEE) 1973/92 do Consello do 21 de maio de 1992, polo que se crea un

instrumento financeiro para o medio (LIFE). (DOCE n.º L 206, de 22.7.92).

Regulamento (CEE) 1836/93 do Consello, do 29 de xuño de 1993, polo que se

permite que as empresas do sector industrial se adhiran con carácter voluntario a un

sistema comunitario de xestión e auditoria ambientais. (DOCE n.º L 168, de 10.7.93).

Observacións: Afectado por:

Decisión 264/97/CE, do 16 de abril, sobre recoñecemento de procedementos

de certificación de conformidade co art.º 12 do regulamento. (DOCE 22.4.9 7).

Decisión 265/97, do 16 de abril, sobre recoñecemento da norma

internacional ISO 14001: 1996 e da norma europea EN 14001: 1996 que

establecen especificacións para sistemas de xestión ambiental de conformidade

co art.º 12 do regulamento. (DOCE 22.4.9 7).

Regulamento (CE) 1404/96 do Consello, do 15 de xullo de 1996, que modifica o

Regulamento (CEE) 1973/92 polo que crea un instrumento financeiro para o medio

(LIFE). (DOCE n.º L 181, de 20.7.96).

Decisión do Consello do 6 de decembro de 1996, relativa á aprobación das directrices

para os programas indicativos relativos ás medidas financeiras e técnicas de

acompañamento das reformas das estruturas económicas e sociais no marco da

colaboración euromediterránea (MEDO). (DOCE n.º L 325, de 14.12.96).

. Decisión do 16 de abril, sobre recoñecemento de procedementos de certificación de

conformidade co art.º 12 do Regulamento n.º 1836/93, do 29 de xuño de 1993, polo

que se permite que as empresas do sector industrial de adhiran, con carácter

voluntario, a un sistema comunitario de xestión e auditoria ambientais (EMAS). (DOCE

n.º L 104, de 224.97).

Decisión da Comisión do 16 de abril, sobre recoñecemento da norma

internacional ISO 14001: 1996 que establecen especificacións para sistemas de xestión

ambiental de conformidade co art.º 12 do Regulamento (CEE) 1836/93, do 29 de

xuño, polo que se permite que as empresas do sector industrial de adhiran, con

carácter voluntario, a un sistema comunitario de xestión e auditoria ambientais

(EMAS). (DOCE n.º L 104, de 22.4.97).

Decisión 150/97/CE, do 24 de febreiro, relativa á creación dun foro consultivo

europeo en materia de medio e desenvolvemento sostible. (DOCE n.º L 58, de

27.2.97).

Observacións:

Derrogada pola Decisión 2001/704/CE (DOCE n.º L 258, de 27.09.01).

Decisión da Comisión do 7 de Xaneiro de 1998 pola que se establecen os criterios

ecolóxicos para a concesión da etiqueta ecolóxica comunitaria aos produtos de

papel tisú. (DOCE n.º L 19, de24.01.98).modifica a Directiva 93/38/CEE do Consello

sobre coordinación dos procedementos de adxudicación de contratos nos sectores da

auga, da enerxía, dos transportes e das telecomunicacións. (DOCE n.º L 101, de

01.04.98)

Decisión 1999/10/CE, da Comisión, do 18 de decembro de 1998, pola que se

establecen os criterios ecolóxicos para a concesión da etiqueta ecolóxica comunitaria ás

pinturas e vernices (DOCE n.º L 5, de 9.1.99).

Decisión 99/178/CE da Comisión, do 17 de febreiro de 1999, pola que se establecen

os criterios ecolóxicos para a concesión da etiqueta ecolóxica comunitaria aos

produtos téxtiles [notificada co número C (1999) 339] (DOCE n.º L 57, de 5.3.99).

Decisión 99/179/CE da Comisión, do 17 de febreiro de 1999, pola que se establecen

os criterios ecolóxicos para a concesión da etiqueta ecolóxica comunitaria ao calzado

[notificada co número C (1999) 340] (DOCE n.º L 57, de 5.3.99).

Decisión 1999/205/CE, da Comisión, do 26 de febreiro de 1999, pola que se

establecen os criterios ecolóxicos para a concesión da etiqueta ecolóxica comunitaria

aos ordenadores

Regulamento (CE) 933/1999 do Consello, do 29 de abril de 1999, que modifica o

Regulamento (CEE) 1210/90 por que se crea a Axencia Europea do Medio e a rede

europea de información e de observación sobre o medio (DOCE n.º L 117, de 5.5.99).

Regulamento (CE) 1260/1999, do Consello, do 21 de xuño de 1999, polo que se

establecen disposicións xerais sobre os Fondos Estruturais (DOCE n.º L 161, de

26.6.99).

Regulamento (CE) 1264/1999, do Consello, do 21 de xuño de 1-999, que modifica o

Regulamento (CE) 1164/94 polo que crea o Fondo de Cohesión. (DOCE n.º L 161, de

26.06.99).

Decisión 1999/427/CE da Comisión, do 28 de maio de 1999, pola que se establecen

os criterios ecolóxicos para a concesión da etiqueta ecolóxica comunitaria aos

deterxentes para lavalouza [notificada co número C (1999) 1377] (DOCE n.º L 167, de

2.7.99).

Decisión 1999/476/CE, da Comisión, do 10 de xuño de 1999, pola que se establecen

os criterios ecolóxicos para a concesión da etiqueta ecolóxica comunitaria aos

deterxentes para roupa [notificada co número C (1999) 1522] (DOCE n.º L 186, de

20.7.99).

Decisión 1999/554/CE da Comisión, do 19 de xullo de 1999, pola que se establecen os

criterios ecolóxicos para a concesión da etiqueta ecolóxica comunitaria ao papel para

copias [notificada co número C (1999) 2144] (DOCE n.º L 210, de 10.8.99).

Decisión 1999/568/CE da Comisión, do 27 de xullo de 1999, pola que se establecen

os criterios ecolóxicos para a concesión da etiqueta ecolóxica comunitaria ás lámpadas

eléctricas [notificada co número C (1999) 2439] (DOCE n.º L 216, de 14.8.99).

Comunicación 1 999/C 273/01 da Comisión pola que se aproba a lista de verificadores

ambientais acreditados para o sistema comunitario de xestión e auditoria ambientais

[Regulamento (CEE) 1836/93 do Consello] (DOCE n.º C 273, de 25.9.99).

Observacións:

Rectificación 1999/C 327/08 a esta Lista (DOCE n.º c 327, de 16 11.99).

Comunicación 1999/C 273/02 da Comisión, pola que se aproba a lista de centros

rexistrados no sistema comunitario de xestión e auditoria ambientais [Regulamento

(CEE) 1836/93 do consello] (DOCE n.º C 273, de 25.9.99)

Observacións:

Rectificación 1999/C 327/09 a esta Lista (DOCE n.º C 327, de 16.11.99).

Resolución 1999/C 3 04/07 do Comité Consultivo do EEE sobre política de medio:

problemas e prioridades (DOCE n.º c 304, de 21.10.99)

Decisión 1999/698/CE, da Comisión, do 13 de outubro de 1999, pola que se

establecen os criterios ecolóxicos para a concesión da etiqueta ecolóxica comunitaria

aos ordenadores portátiles (DOCE n.º L 276, de 27.10.99).

Regulamento (CE) 49/2000 da Comisión, do 10 de xaneiro de 2000, polo que se

modifica o Regulamento (CE) 1139/98 do Consello relativo á indicación obrigatoria,

na etiquetaxe de determinados produtos alimenticios fabricados a partir de organismos

modificados xeneticamente, de información distinta da prevista na Directiva

79/112/CEE (DOCE n.º L 6. de 11.1.00).

Observacións:

Rectificación deste Regulamento (DOCE n.º 54. de 26.2.00).

Regulamento (CE) 50/2000 da Comisión, do 10 de xaneiro de 2000, relativo á

etiquetaxe dos produtos alimenticios e ingredientes alimentarios que conteñen aditivos

e aromas modificados xeneticamente ou producidos a partir de organismos

modificados xeneticamente ( DOCE n.º 6, de 11.1.00)

Decisión 2000/40/CE da Comisión, do 16 de decembro de 1999, pola que se

establecen os criterios ecolóxicos para a concesión da etiqueta ecolóxica comunitaria

aos frigoríficos (PPCE n.º 13. de 19.1.00).

Decisión 2000/45/CE da Comisión, do 17 de decembro de 1999, pola que se

establecen os criterios ecolóxicos para a concesión da etiqueta ecolóxica comunitaria ás

lavadoras (DOCE n.º 16. de 21.1.00).

Decisión 2000/413/CE da Comisión, do 15 de xuño de 2000, que modifica a Decisión

98/94/CE pola que se establecen os criterios para a concesión da etiqueta ecolóxica

comunitaria aos produtos de papel tisú (DOCE 28.6.00).

Regulamento (CE) 1655/2000 do Parlamento Europeo e do Consello, do 17 de xullo

de 2000 relativo ao instrumento financeiro para o medio (LIFE) (DOCE n.º L 192. de

28.7.00).

Regulamento (CE) 1980/2000 do Parlamento Europeo e do Consello, do 17 de xullo

de 2000, relativo a un sistema comunitario revisado de concesión de etiqueta

ecolóxica (DOCE n L 237. dc21.9.00)

Decisión 2000/608/CE da Comisión, do 27 de setembro de 2000, referente ás notas

de orientación para a avaliación do risco descrita no anexo III da Directiva

90/219/CEE relativa á utilización confinada de microorganismos modificados

xeneticamente (DOCE n.º L 258. de 12.10.00)

Regulamento (CE) 2493/2000 do Parlamento Europeo e do Consello, do 7 de

novembro de 2000, polo que se establecen medidas destinadas a promover a plena

integración da dimensión ambiental no proceso de desenvolvemento dos países en

desenvolvemento (DOCE n.º L 288, de 15.11.00).

Decisión 2000/728/CE da Comisión, do 10 de novembro de 2000, pola que se

establecen os canons de solicitude e anuais da etiqueta ecolóxica (DOCE n.º L 293, de

22.11.00).

Observacións:

Modificada pola Decisión 2003/393/CE da Comisión, do 22 de maio (DOCE

n.º L 135, de 03.06.03).

Decisión 2000/729/CE da Comisión, do 10 de novembro de 2000, relativa a un

contrato tipo sobre as condicións de utilización da etiqueta ecolóxica comunitaria

(DOCE n.º L 293, de 22.11.00).

. Decisión 2000/730/CE da Comisión, do 10 de novembro de 2000, pola que se crea

o Comité de etiqueta ecolóxica da Unión Europea e o regulamento interno deste

(DOCE n.º L 293, de 22.11.00).

Decisión 2000/731/CE da Comisión, do 10 de novembro de 2000, pola que se

establece o regulamento interno do Foro de consulta do sistema revisado de concesión

da etiqueta ecolóxica (DOCE n.º L 293, de 22.11.00).

. Decisión 2001/157/CE da Comisión, do 12 de febreiro de 2001, que modifica a

Decisión 98/488/CE pola que se establecen os criterios ecolóxicos para a concesión da

etiqueta ecolóxica comunitaria ás emendas do chan (DOCE n.º L57, de 27.02.01).

Decisión 2001/204/CE do Consello, do 8 de marzo de 2001, pola que se completa a

Directiva 90/219/CEE con respecto aos criterios polos que se establece a inocuidade

dos microorganismos modificados xeneticamente para a saúde humana e o medio

(DOCE n.º L 73, de 15.03.01)

Directiva 2001/18/CE do Parlamento Europeo e do Consello, do 12 de marzo de

2001, sobre a liberación intencional no medio de organismos modificados

xeneticamente e pola que se derroga a Directiva 90/220/CEE do Consello (DOCE n.º L

106, de 17.04.01). Declaración da Comisión.

Observacións:

Decisión 2002/623/CE da Comisión, do 24 de xullo de 2002, pola que se

establecen unhas notas de orientación complementarias ao anexo II da

Directiva 2001/18/CE do Parlamento Europeo e do Consello sobre a liberación

intencional no medio de organismos modificados xeneticamente e pola que se

derroga a Directiva 90/220/CEE do Consello (DOCE n.º 200, de 30.07.02)

Decisión 2002/812/CE do Consello, do 3 de outubro de 2002, pola que se

establece, de conformidade coa Directiva 2001/18/CE do Parlamento Europeo

e do Consello, o modelo de resumo da notificación da posta no mercado de

organismos modificados xeneticamente como produto ou compoñente de

produtos (DOCE n.º L280/37 de 28.10.02).

Regulamento (CE) 761/2001 do Parlamento Europeo e do Consello, do 19 de marzo

de 2001, polo que se permite que as organizacións se adhiran con carácter voluntario a

un sistema comunitario de xestión e auditoria ambientais (EMAS) (DOCE n.º L 114, de

24.04.01).

Recomendación 2001/331/CE do Parlamento Europeo e do Consello, do 4 de abril de

2001, sobre criterios mínimos das inspeccións ambientais nos Estados membros (DOCE

n.º L 118, de 27.04.01).

Recomendación da Comisión do 30 de maio de 2001 relativa ao recoñecemento, a

mediación e a publicación das cuestións ambientais nas contas anuais e os informes

anuais das empresas (DOCE n.º L 156, de 13.06.01).

Decisión 2001/397/CE da Comisión, do 7 de maio de 2001, que modifica a Decisión

98/483/CE pola que se establecen os criterios ecolóxicos para a concesión da etiqueta

ecolóxica comunitaria ás lavalouzas (DOCE n.º L 139, de 23.05.01).

. Decisión 2001/607/CE da Comisión, do 19 de xullo de 2001, pola que se establecen

os criterios ecolóxicos para a concesión da etiqueta ecolóxica comunitaria aos

deterxentes lavalouzas a man (DOCE n.º L 214, de 08.08.01).

Decisión 2001/608/CE da Comisión, do 19 de xullo de 2001, pola que se prorroga o

período de vixencia da Decisión 1999/10/CE pola que se establecen os criterios

ecolóxicos para a concesión da etiqueta ecolóxica comunitaria ás pinturas e vernices

(DOCE n.º L 214, de 08.08.01).

Decisión 2001/686/CE da Comisión, do 22 de agosto de 2001, pola que se establecen

os criterios ecolóxicos para a concesión da etiqueta ecolóxica comunitaria aos

ordenadores persoais (DOCE n.º L 242, de 12.09.01).

Decisión 2001/687/CE da Comisión, do 28 de agosto de 2001, pola que se establecen

os criterios ecolóxicos para a concesión da etiqueta ecolóxica comunitaria aos

ordenadores portátiles (DOCE n.º L 242, de 12.09.01).

Decisión 2001/688/CE da Comisión, do 28 de agosto de 2001, pola que se establecen

os criterios ecolóxicos para a concesión da etiqueta ecolóxica comunitaria ás emendas

do chan e os substratos de cultivo (DOCE n.º L 242, de 12.09.01).

Decisión 2001/689/CE da Comisión, do 28 de agosto de 2001, pola que se establecen

os criterios ecolóxicos para a concesión da etiqueta ecolóxica comunitaria ás lavalouzas

(DOCE n.º L 242, de 12.09.01).

Recomendación 2001/680/CE da Comisión, do 7 de setembro de 2001, pola que se

determinan unhas Directrices para a aplicación do Regulamento (CE) 761/2001 do

Parlamento Europeo e do Consello polo que se permite que as organizacións se

adhiran con carácter voluntario a un sistema comunitario de xestión e auditoria

ambientais (EMAS) (DOCE n.º L 247, de 17.09.01).

Decisión 2001/681/CE da Comisión, do 7 de setembro de 2001, que determina unhas

Directrices para a aplicación do Regulamento (CE) 761/2001 do Parlamento Europeo e

do Consello polo que se permite que as organizacións se adhiran con carácter

voluntario a un sistema comunitario de xestión e auditoria ambientais (EMAS) (DOCE

n.º L 247, de 17.09.01).

Decisión 2001/704/CE da Comisión, do 26 de setembro de 2001, pola que se derroga

a Decisión 97/150/CE relativa á creación dun foro consultivo europeo en materia de

medio e desenvolvemento sostible (DOCE n.º L 258, de 27.09.01).

Directiva 2001/77/CE do Parlamento Europeo e do Consello, do 27 de setembro de

2001, relativa á promoción da electricidade xerada a partir de fontes de enerxía

renovables no mercado interior da electricidade (DOCE n.º L 283, de 27.10.01).

Decisión 2001/831/CE da Comisión, do 27 de novembro de 2001, que prorroga o

período de vixencia da Decisión 1999/178/CE pola que se establecen os criterios

ecolóxicos para a concesión da etiqueta ecolóxica comunitaria aos produtos téxtiles

(DOCE n.º L 310, de 28.11.01).

Decisión 2001/832/CE da Comisión, do 27 de novembro de 2001, que prorroga o

período de vixencia da Decisión 1999/179/CE pola que se establecen os criterios

ecolóxicos para a concesión da etiqueta ecolóxica comunitaria ao calzado (DOCE n.º L

310, de 28.11.01).

Regulamento (CE) 2422/2001 do Parlamento Europeo e do Consello, do 6 de

novembro de 2001, relativo a un programa comunitario de etiquetaxe da eficiencia

enerxética para os equipos ofimáticos (DOCE n.º L 332, de 15.12.01).

Decisión 2002/18/CE da Comisión, do 21 de decembro de 2001, pola que se establece

o plan de traballo relativo á etiqueta ecolóxica comunitaria (DOCE n.º L 7, de

11.01.02).

Decisión 2002/172/CE da Comisión, do 25 de febreiro de 2002, pola que se prorroga

o período de validez da Decisión 1999/476/CE pola que se establecen os criterios

ecolóxicos para a concesión da etiqueta ecolóxica comunitaria aos deterxentes para

roupa (DOCE n.º L 56, de 27.02.02).

Decisión 2002/173/CE da Comisión, do 25 de febreiro de 2002, pola que se prorroga

o período de vixencia da Decisión 1999/427/CE pola que se establecen os criterios

ecolóxicos para a concesión da etiqueta ecolóxica comunitaria aos deterxentes para

lavalouza (DOCE n.º L 56, de 27.02.02).

Decisión 466/2002/CE do Parlamento Europeo e do Consello, da 1 de marzo de

2002, pola que se aproba un Programa de acción comunitario de fomento das

organizacións no dedicadas principalmente á protección do medio (DOCE n.º L 75, de

16.03.02).

Decisión 2002/231/CE da Comisión, do 18 de marzo de 2002, pola que se establecen

criterios ecolóxicos revisados para a concesión da etiqueta ecolóxica comunitaria ao

calzado e se modifica a Decisión 1999/179/CE (DOCE n.º L 77, de 20.03.02).

Directiva 2002/31/CE da Comisión, do 22 de marzo de 2002, pola que se establecen

disposicións de aplicación da Directiva 92/75/CEEdo Consello no que respecta á

etiquetaxe enerxética dos acondicionadores de aire de uso doméstico (DOCE n.º L 86,

de 03.04.02). - Corrección de erros (DOCE n.º L34/30, de 11.02.03)

Decisión 2002/255/CE da Comisión, do 25 de marzo de 2002, pola que se establecen

os criterios ecolóxicos para a concesión da etiqueta ecolóxica comunitaria aos

televisores (DOCE n.º L 87, de 04.04.02).

Decisión 2002/272/CE da Comisión, do 25 de marzo de 2002, pola que se establecen

os criterios ecolóxicos para a concesión da etiqueta ecolóxica comunitaria ás baldosas

ríxidas para chans ( DOCE n.º L 94, de 11.04.02).

Decisión 2002/371/CE da Comisión, do 15 de maio de 2002, pola que se establecen

os criterios ecolóxicos para a concesión da etiqueta ecolóxica comunitaria aos

produtos téxtiles e se modifica a Decisión 1999/178/CE (DOCE n.º L 133, de 18.05.02).

Decisión 2002/623/CE da Comisión, do 24 de xullo de 2002, pola que se establecen

unhas notas de orientación complementarias ao anexo II da Directiva 2001/18/CE do

Parlamento Europeo e do Consello sobre a liberación intencional no medio de

organismos modificados xeneticamente e pola que se derroga a Directiva

90/220/CEE do Consello ( DOCE n.º 200, de 30.07.02)

Decisión 2002/628/CE do Consello, do 25 de xuño de 2002, relativa á celebración,

en nome da Comunidade Europea, do Protocolo deCartagena sobre a bioseguridade

(DOCE n.º L201, de 31.07.02)

Decisión 2002/739/CE da Comisión, do 3 de setembro de 2002, pola que se

establecen os criterios ecolóxicos revisados para a concesión da etiqueta ecolóxica

comunitaria ás pinturas e vernices de interior e pola que se modifica a Decisión

1999/10/CE (DOCE n.º L236, de 04.09.02).

Decisión 2002/740/CE da Comisión, do 3 de setembro de 2002, pola que se

establecen criterios ecolóxicos revisados para a concesión da etiqueta ecolóxica

comunitaria aos colchóns e se modifica a Decisión 98/634/CE (DOCE n.º L236, de

04.09.02).

Decisión 2002/741/CE da Comisión, do 4 de setembro de 2002, pola que se

establecen os criterios ecolóxicos revisados para a concesión da etiqueta ecolóxica ao

papel para copias e ao papel gráfico e pola que se modifica a Decisión 1999/554/CE (

DOCE n.º L237, de 05.09.02)

Decisión 1600/2002/CE do Parlamento Europeo e do Consello, do 22 de xullo de

2002, pola que se establece o Sexto Programa de Acción Comunitario en materia de

Medio ( DOCE n.º L242, de 10.09.02).

Regulamento 1602/2002 da Comisión, do 9 de setembro de 2002, polo que se

establecen disposicións de aplicación da Directiva 1999/105/CE do Consello con

respecto á autorización a un Estado membro para prohibir a comercialización ao

usuario final de determinados materiais forestais de reprodución (DOCE n.º L242, de

10.09.02).

Decisión 2002/747/CE da Comisión, do 9 de setembro de 2002, pola que se

establecen criterios ecolóxicos revisados para a concesión da etiqueta ecolóxica

comunitaria ás lámpadas eléctricas e se modifica a Decisión 1999/568/CE (DOCE n.º

L242, de 10.09.02).

Decisión 2002/812/CE do Consello, do 3 de outubro de 2002, pola que se establece,

de conformidade coa Directiva 2001/18/CE do Parlamento Europeo e do Consello, o

modelo de resumo da notificación da posta no mercado de organismos modificados

xeneticamente como produto ou compoñente de productos( DOCE n.º L280/37 de

28.10.02).

Decisión 2003/31/CE da Comisión, do 29 de novembro de 2002, pola que se

establecen criterios ecolóxicos revisados para a concesión da etiqueta ecolóxica

comunitaria aos deterxentes para lavalouza e se modifica a Decisión

1999/427/CE (DOCE n.º L 9, de 15.01.03).

Directiva 2003/4/CE do Parlamento Europeo e do Consello, do 28 de xaneiro de

2003, relativa ao acceso do público á información ambiental e pola que se derroga a

Directiva 90/313/CEE do Consello (DOCE n.º L41, de 14.02.03).

Decisión 2003/121/CE da Comisión, do 11 de febreiro de 2003, pola que se establecen

os criterios ecolóxicos para a concesión da etiqueta ecolóxica comunitaria ás

aspiradoras (DOCE n.º L47, de 21.02.03).

Decisión 2003/200, da Comisión, do 14 de febreiro de 2003, pola que se establecen

criterios ecolóxicos revisados para a concesión da etiqueta ecolóxica comunitaria aos

deterxentes para roupa e se modifica a Decisión 1999/476/CE (DOCE n.º L 76, de

22.03.03)

Decisión 2003/240 da Comisión, do 24 de marzo de 2003, pola que se modifica a

Decisión 2000/45/CE no que se refire á validez dos criterios ecolóxicos para a

concesión da etiqueta ecolóxica comunitaria ás lavadoras (DOCE n.º L 89 de

05.04.03).

Decisión 2003/241 da Comisión, do 26 de marzo de 2003, pola que se modifica a

Decisión 1999/391/CE da Comisión, do 31 de maio de 1999, sobre o cuestionario

referente á Directiva 96/61/CE do Consello relativa á prevención e ao control

integrados da contaminación (aplicación da Directiva 91/692/CEE do Consello) (DOCE

n.º L 89, de 05.04.03).

Decisión 2003/287/CE da Comisión, do 14 de abril de 2003, pola que se establecen

os criterios ecolóxicos para a concesión da etiqueta ecolóxica comunitaria aos servizos

de aloxamento turístico (DOCE n.º L102, de 24.04.03).

Decisión 2003/393/CE da Comisión, do 22 de maio de 2003, que modifica a Decisión

2000/728/CE pola que se establecen os canons de solicitude e anuais da etiqueta

ecolóxica (DOCE n.º L135, de 03.06.03).

Directiva 2003/35/CE do Parlamento Europeo e do Consello, do 26 de maio de

2003, pola que se establecen medidas para a participación do público na elaboración

de determinados plans e programas relacionados co medio e pola que se modifican,

no que se refire á participación do público e o acceso á xustiza, as Directivas

85/337/CEE e 96/61/CE do Consello (DOCE n.º L156, de 25.06.03).

LEXISLACIÓN ESTATAL

Lei 2/1985, do 21 de xaneiro, sobre Protección Civil. (BOE n.º 22, de 25.01.85).

Observacións:

Ver Real Decreto 886/88, do 15 de Xullo (BOE n.º 187, de 05.08.88).

Desenvolvido por Real Decreto 407/92, do 24 de abril, polo que se aproba a

Norma Básica de Protección Civil (BOE n.º 105, de 01.05.92).

Real Decreto 598/1994, do 8 de abril. Etiquetas Comunidade Europea. Normas para a

aplicación do Regulamento (CEE) 880/1992, do 23 de marzo (LCEur 1992.1102),

relativo a un sistema comunitario de concesión de etiqueta ecolóxica. (BOE n.º 119, de

19.05.94) Real Decreto 2200/1995, do 28 de decembro, polo que se aproba o

Regulamento da Infraestrutura para a Calidade e a Seguridade Industrial.

(BOE 06.02.96).

Observacións:

Modificado por Real Decreto 411/1997 do 21 de marzo. (BOE n.º 100, de

26.04.9 7)

Real Decreto 85/1996, do 26 de xaneiro, polo que se establecen normas para a

aplicación do Regulamento (CEE) 1836/93, do Consello, do 29 de xuño, polo que se

permite que as empresas do sector industrial se adhiran con carácter voluntario a un

sistema de xestión e auditoria ambientais. (BOE n.º 45 de 21.02.96).

Real Decreto 839/1996, do de maio, polo que se establece a estrutura orgánica básica

dos Ministerios de Asuntos Exteriores, -de Xustiza, de Defensa, de Fomento, de

Educación e Cultura, de Traballo e Asuntos Sociais, de Industria e Enerxía, de

Agricultura, Pesca e Alimentación, de Administracións Públicas, de Sanidade e

Consumo e de Medio. (BOE u0 115, de 11.05.96).

Orde de 30 de maio de 1996, sobre delegación de atribucións. (BOE n.º 133, de

01.06.96).

Observacións:

Modifica as Ordes de 12 de abril de 1993, de 5 de abril de 1993 e do 24 de

abril de 1992.

Modificada polas Ordenes de 30 de agosto de 1996 e 31 de marzo de 1997.

Real Decreto 1720/1996, do 12 de Xullo, polo que se modifica o Real Decreto

224/1994, do 14 de febreiro, polo que crea o Consello Asesor de Medio. (BOE n.º

192, de 09.08.96).

Observacións:

Modificado por Real Decreto 255/1997, do 21 de febreiro, polo que se

modifica o Real Decreto 244/1994, do 14 de febreiro, polo que se crea o

Consello Asesor de Medio. (BOE n.º 46, de 22.02.97).

Real Decreto 284/1999, do 22 de febreiro, polo que se regula a etiquetaxe enerxética

das lámpadas de uso doméstico. (BOE non 53, de 03.03.99).

Emendas á lista do anexo 1 da Convención Marco das Nacións Unidas sobre o

Cambio Climático, feita en Nova York o 9 de maio de 1992, publicada no «Boletín

Oficial do Estado» da 1 de febreiro de 1994, adoptadas en Kyoto o 11 de decembro de

1997 (BOE n.º 88, de 13.4.99).

Lei 48/1999, do 20 de decembro, pola que se autoriza a participación de España na

segunda reposición de recursos do Fondo para o Medio Mundial Reestruturado.

(BOE n.º 21.12.99).

Lei 55/1999, do 29 de decembro, de Medidas fiscais, administrativas e da orde social

(BOE n.º 312, de 30.12.99, páxinas: [46095] [46136] [46137]).

Observacións:

No seu artigo 81, modifica os artigos 3. Le), 4 y 5.2 da Lei 36/1995, do 12 de

decembro, sobre Dereito de acceso á información en materia de medio.

Orde de 18 de febreiro de 2000 pola que se regulan as prestacións do Instituto

Nacional de Meteoroloxía suxeitas ao réxime de prezos públicos (BOE n.º 53, de

2.3.00). Corrección de erros (BOE n.º 69, de 21.3.00). Corrección de erratas da

corrección de erros (BOE n.º 72, de 24.3.00). Corrección de erratas da corrección de

erros: (BOEn.º 79, de 1.4.00).

Instrumento de ratificación do Convenio sobre os efectos transfronteirizos dos

accidentes industriais, feito en Helsinki o 17 de marzo de 1992 (BOE n.º 61, de

11.3.00).

Resolución do 3 de abril de 2000, da Subsecretaría, pola que se delegan facultades

nos Presidentes das Confederacións Hidrográficas do Guadalquivir e do Sur e en Xefes

de Demarcacións e Servizos de Costas (BOE n.º 99, de 25.4.00).

Real Decreto 511/2000, do 14 de abril, sobre ampliación de medios traspasados á

Xeneralidade de Cataluña polo Real Decreto 1950/1980, do 31 de xullo, en materia de

conservación da natureza. (BOE n.º 111, de 9.5.00).

Resolución do 25 de maio de 2000, da Subsecretaría, pola que se delegan facultades

nos Xefes das Demarcacións de Costas de Las Palmas e de Tenerife (BOE n.º 138, de

9.6.00).

Real Decreto Lexislativo 2/2000, do 16 de xuño, polo que se aproba o texto

refundido da Lei de Contratos das Administracións Públicas (BOE n.º 148, de 21.6.00,

páxinas: [21775 a 21800] [21801 a 21822] [21823]).

Real Decreto-Lei 8/2000, do 4 de agosto, de adopción de medidas de carácter

urxente para paliar os efectos producidos pola seca e outras adversidades climáticas

(BOE n.º 194, de 14.8.00).

Resolución do 19 de setembro de 2000, da Subsecretaría, sobre delegación de

atribucións (BOE n.º 238, de 4.10.00).

Resolución do 20 de outubro de 2000, da Secretaría de Estado de Augas e Costas,

pola que se modifica a Resolución do 23 de marzo de 1998, pola que se constitúe, con

carácter permanente, a Mesa de Contratación da Dirección Xeral de Costas (BOE n.º

266, de 06.11.00).

Resolución do 3 de novembro de 2000, da Subsecretaría do Ministerio de Medio,

pola que se modifica a do 19 de setembro de 2000, sobre delegación de atribucións

(BOE n.º 287, de 30.11.00).

Orde do Ministerio de Medio do 6 de febreiro de 2001 pola que se delegan

atribucións (BOE n.º 39, de 14.02.01).

Real Decreto 283/2001, do 16 de marzo, polo que se modifican determinados artigos

do Regulamento do Imposto sobre Sociedades en materia de dedución por

investimentos destinados á protección do medio (BOE n.º 66, de 17.03.01).

Resolución do 16 de febreiro de 2001, do organismo autónomoParques Nacionais,

pola que se constitúe a Mesa de Contratación Permanente do citado organismo e se

establece a súa composición (BOE n.º 84, de 10.04.01).

Observacións:

Modificada a súa composición pola Resolución do 20 de setembro de 2001

(BOE n.º 252, de 20.10.01).

Resolución do 26 de abril de 2001, da Subsecretaría, por aquela pola que se delegan

facultades nos Presidentes das Confederacións Hidrográficas do Guadalquivir e do Sur

e en Xefes de Demarcacións e Servizos de Costas (BOE n.º 114, de 12.05.01).

Resolución do 25 de abril de 2001, da Dirección Xeral de Conservación da Natureza,

pola que se constitúe a Mesa de Contratación deste centro directivo e se establece a

súa composición (BOE n.º 118, de 17.05.01).

Lei 7/2001, do 23 de abril, do Imposto sobre as Estanzas en Empresas Turísticas de

Aloxamento, destinado á dotación do Fondo para a Mellora da Actividade Turística e

a Preservación do Medio (BOE n.º 125, de 25.05.01).

Resolución do 20 de setembro de 2001, do organismo autónomo Parques Nacionais

pola que se modifica a composición da Mesa de contratación permanente do citado

organismo (BOE n.º 252, de 20.10.01).

Real Decreto 1098/2001, do 12 de outubro, polo que se aproba o Regulamento xeral

da Lei de Contratos das Administracións Públicas (BOE n.º 258, de 26.10.01, páxinas

[39252 a 39291] [39292 a 39331] [39332 a 39372]).

Resolución do 21 de novembro de 2001, da Subsecretaría, pola que se converten a

euros as contías correspondentes ás sancións impostas no ámbito do Ministerio de

Medio (BOE n.º 297, de 12.12.01).

Resolución do 21 de novembro de 2001, da Subsecretaría, pola que se converten a

euros as contías correspondentes a determinados prezos privados cobrados no ámbito

do Ministerio de Medio (BOE n.º 297, de 12.12.01).

Orde MAM/53/2002, do 10 de xaneiro, pola que se delegan atribucións (BOE n.º 13,

de 15.01.02). Corrección de erros (BOE n.º 32, de 06.02.02).

Lei 10/2002, do 29 de abril, pola que se modifica a Lei 11/1986, do 20 de marzo,

de Patentes, para a incorporación ao Dereito español da Directiva 98/44/CE, do

Parlamento Europeo e do Consello, do 6 de xullo, relativa á protección xurídica das

invencións biotecnolóxicas (BOE n.º 103, de 30.04.02).

Lei 16/2002, da 1 de xullo, de prevención e control integrados da contaminación

(BOE n.º 157, de 02.07.02).

Observacións:

Incorpora ao ordenamento interno español, con carácter básico, a Directiva

96/61/CE.

Real Decreto 837/2002, do 2 de agosto, polo que se regula a información relativa ao

consumo de combustible e ás emisións de CO2 dos turismos novos que se poñan á

venda ou se ofrezan en arrendamento financeiro en territorio español (BOE n.º 185,

de 03.08.02).

Real Decreto-Lei 7/2002, do 22 de novembro, sobre medidas reparadoras en relación

co accidente do buque "Prestige" (BOE n.º 281, 23.11.02).

Observacións:

Real Decreto 1220/2002, do 22 de novembro, polo que crea a Comisión

interministerial para o seguimento dos danos ocasionados polo buque

"Prestige" (BOE n.º 281, de 23.11.02)

Orde PRE/3108/2002, do 9 de decembro, pola que se amplían os termos municipais e

núcleos de poboación onde resultan de aplicación as medidas previstas no Real

Decreto-lei 7/2002, do 22 de novembro, sobre medidas reparadoras en relación co

accidente do buque "Prestige" (BOE n.º 296, de 11.12.02).

Real Decreto-Lei 8/2002, do 13 de decembro, polo que se amplían as medidas

reparadoras en relación co accidente do buque "Prestige" ás Comunidades Autónomas

do Principado de Asturias, Cantabria e País Vasco, e modifícase o Real Decreto-lei

7/2002, do 22 de novembro (BOE n.º 299, de 14.12.02).

Orde MAM/304/2003, do 11 de febreiro, pola que se regulan os ficheiros

automatizados de datos de carácter persoal do Ministerio de Medio (BOE n.º 42, de

18.02.03).

Real Decreto-Lei 1/2003, do 21 de febreiro, polo que se adoptan medidas urxentes

para reparar os danos causados polas inundacións producidas por desbordamentos na

conca do río Ebro durante os días 4 ao 10 de febreiro de 2003 (BOE n.º 46, de

22.02.03)

Observacións:

Orde APU/982/2003, do 4 de abril, sobre procedemento de concesión de

subvencións (BOE n.º 98, de 24.04.03).

Real Decreto 289/2003, do 7 de marzo, sobre comercialización dos materiais forestais

de reprodución (BOE n.º 58, de 08.03.03).

Lei 9/2003, do 25 de abril, pola que se establece o réxime xurídico da utilización

confinada, liberación voluntaria e comercialización de organismos modificados

xeneticamente (BOE n.º 100, de 26.04.03).

Instrumento de Ratificación do Protocolo de Cartagena sobre Seguridade da

Biotecnoloxía do Convenio sobre a Diversidade Biolóxica, feito en Montreal o 29 de

xaneiro de 2000 (BOE n.º 181, de 30.07.03).

Lei 9/2006, do 28 de abril, sobre avaliación dos efectos de determinados plans e

programas no medio.

Lei 27/2006, do 18 de xullo, pola que se regulan os dereitos de acceso á información,

de participación pública e de acceso á xustiza en materia de medio (incorpora as

Directivas 2003/4/CE e 2003/35/CE).

LEXISLACIÓN AUTONÓMICA

Lei Orgánica 1/1981, do 6 de abril, Estatuto de Autonomía para Galicia

(BOE 28.04.81)

Lei 12/1993, do 29 de xuño, de fomento de investigación e desenvolvemento

tecnolóxico de Galicia DOG n.º 161, de 23.08.93).

Decreto 63/1997, do 14 de marzo, polo que se regula o exercicio de determinadas

funcións en relación coa tramitación de aproveitamentos hidroeléctricos con potencia

nominal non superior a 5000 quilovatios. (DOG n.º 62, de 02.04.97)

Lei 5/1997, do 22 de xullo, de Administración Local de Galicia (DOG5.08.97)

Decreto 219/1997, do 24 de xullo, polo que se modifica a composición da Comisión

Galega de Medio e do Comité de Traballo da Comisión Galega de Medio. (DOG n.º

154, de 12.08.97). (Corrección de erros DOG n.º 169, de 03.09.97).

Observacións:

(Comisión creada por Decreto 185/84, do 27 de decembro)

Modifica os Decretos 179/91, do 30 de maio; 156/87, do 24 de xuño e a Orde

de 23 de novembro de 1987.

Decreto 293/1997, do 1 de outubro, polo que se aproba o Regulamento da escala de

axentes forestais. (DOG n.º 203, de 21.10.97).

Decreto 72/1998, do 30 de xaneiro, polo que se crean os Comités de Integración e

Coordinación Ambiental. (DOG 11.03.98)

Decreto 164/1999, do 27 de maio, polo que se establecen as competencias e funcións

do Laboratorio de Medioambiente de Galicia. DOG 04.06.99)

Decreto 185/1999, do 17 de xuño, polo que se establece o procedemento para a

aplicación, na Comunidade Autónoma galega, dun sistema voluntario de xestión e

auditoria ambiental. (DOG02.07.99)

Orde 15 de novembro de 1999, pola que se modifica a Orde de 30 de maio de 1996

que regula o exercicio e a tramitación de denuncias ambientais. (DOG 19.11.99)

Orde de 13 de marzo de 2000 pola que se modifica o anexo da Orde de 15 de

novembro de 1999 para incluír novos datos nos modelos de actas de inspección co fin

de solicitar maior información nas inspeccións ambientais. (DOG 20.03.00)

Decreto 32/2001, do 25 de xaneiro, por que crea o Rexistro Xeral de Entidades e

Centros de Educación Ambiental de Galicia.

Resolución do 15 de marzo de 2002 pola que se fai público o Plan galego de

investigación, desenvolvemento e innovación tecnolóxica (2002-2005). (DOG n.º 65,

de 04.04.02).

11.9. Lexislación ambiental específica dos principais grupos de

problemas ambientais.

11.9.1. Residuos

LEXISLACIÓN COMUNITARIA

Regulamento (CEE) 2455/92, do Consello, do 23 de xullo, relativo á importación e

exportación de determinados produtos químicos perigosos. (DOCE n.º L 251, de

29.08.92).

Observacións:

Modificado no seu Anexo II por Regulamentos (CEE) 41/94, do 11 de xaneiro

(DOCE n.º L 8, de 12.01.94) e 1237/97, do 27 de xuño. (DOCE n.º L 173, de

01.07.97).

Decisión do Consello 93/98/CEE, de 1 de febreiro de 1993, pola que se ratifica

o Convenio de Basilea do 22 de maio de 1989, sobre o control dos

movementos transfronteirizos dos refugallos perigosos e a súa eliminación

(DOCE n.º L 39, de 16.02.93)

Regulamento (CEE) 259/93 do Consello, de 1 de febreiro de 1993 relativo á vixilancia

e ao control dos traslados de residuos no interior, á entrada e á saída da Comunidade

Europea. (DOCE n.º L 30, de 06.02.93).

Observacións:

Modificado por:

Decisión 94/721/CE, do 21 de outubro de 1994, polo que se modifican os

Anexos II, III e IV (DOCE n.º L 288, de 09.11.94).

Decisión 96/660/CE, da Comisión do 14 de novembro, pola que se adapta o

Anexo II (DOCE n.º L 304, de 27.11.96)

Regulamento (CE) 120/97, do Consello, do 20 de xaneiro de 1997 (DOCE n.º

L 22, de 24.01.97).

Decisión 98/368/CE, da Comisión, do 18 de maio de 1998, pola que se

adaptan os anexos II e III do Regulamento (CEE) 259/93, en virtude do

apartado 3 do seu artigo 42 (DOCE n.º L 165, de 10.06.98).

Regulamento (CE) 2408/98, da Comisión, do 6 de novembro (DOCE n.º L 298, de

07.11.98).

Regulamento (CE) 1420/1999, do Consello, do 29 de abril (DOCE n.º L 166, de

01.07.99).

Regulamento (CE) 1547/1999, da Comisión, do 12 de xullo (DOCE n.º L 185, de

17.7.99).

Observacións:

Rectificado (DOCE n.º L 209, de 07.08.99).

Rectificado (DOCE n.º L 323, de 15.12.99).

Decisión 1999/816/CE, da Comisión, do 24 de novembro de 1999, pola que se

adaptan os anexos II, III, IV e V do Regulamento (CEE) 259/93 (DOCE n.º L 316, de

10.12.99).

Comunicación 1999/C 126/01 relativa á Lista de autoridades competentes para os

efectos do Regulamento (CEE) 259/93 (DOCE n.º C 126, de 06.05.99).

Decisión da Comisión 94/3/CE, do 20 de decembro de 1993, pola que se establece

unha lista de residuos de conformidade coa letra a) do artigo 1º da Directiva

75/442/CEE do consello, relativa aos residuos. (DOCE n.º L 5, de 07.01.94).

Observacións:

Substituída pola Decisión 2000/532/CE (DOCE n.º L 226, de 06.09.00).

Regulamento (CEE) 793/93, do Consello, do 23 de marzo de 1993, sobre avaliación e

control do risco das substancias existentes. (DOCE n.º L 84, de 05.04.93)

Observacións:

Afectado polos Regulamentos (CE) 142/97 da Comisión do 27 de xaneiro

(DOCE n.º L 25, de 28.01.97), e 143/97 do 27 de xaneiro (DOCE n.º L 25, de

28.01.97).

Decisión da Comisión do 20 de decembro de 1993, pola que se establece unha lista de

residuos de conformidade coa letra a) do Artigo 1 da Directiva 75/442/CEE do

Consello relativa aos residuos. (DOCE n.º L 5, de 07.01.94).

Decisión 94/904/CEE, do Consello, do 22 de decembro de 1994, pola que se

establece unha lista de residuos perigosos en virtude do apartado 4 do Artigo 1 da

Directiva 91/689/CEE do Consello relativa aos residuos perigosos. (DOCE n.º L 356, de

31.12.94).

Observacións:

Substituída pola Decisión 2000/532/CE (DOCE n.º L 226, de 06.09.00).

Decisión da Comisión do 17 de abril de 1996, pola que se establece un formulario

para a presentación de información conforme ao apartado 3 do artigo 8 da Directiva

91/689/CEE do Consello relativa aos residuos perigosos. (DOCE n.º L 116 de 11.05.96).

Decisión da Comisión do 24 de maio de 1996, pola que se adaptan os Anexos II A e

II B da Directiva 75/442/CEE do Consello relativa os residuos. (DOCE n.º L 135, de

06.06.96).

Regulamento (CEE) 1492/96 da Comisión do 26 de xullo de 1996, polo que se

modifican os Anexos II e III do Regulamento (CEE) 2455/92 do Consello relativo á

exportación e importación de determinados produtos químicos perigosos. (DOCE n.º L

189, de 30.07.96).

Decisión da Comisión do 14 de novembro de 1996, pola que se adapta o Anexo II do

Regulamento (CEE) 259/93 do Consello, relativo á vixilancia e ao control dos

traslados de residuos no interior, á entrada e á saída da Comunidade Europea, en

virtude do apartado 3 do seu Artigo 42. (DOCE n.º L 304, de 27.11.96).

Directiva 96/82/CE, do 9 de decembro, relativa ao control dos riscos inherentes aos

accidentes graves nos que interveñan substancias perigosas. (DOCE n.º L 10, de

14.01.97).

Observacións:

Trasposta no Real Decreto 1254/1999, do 16 de xullo (BOE n.º 172, de

20.07.99).

Directiva 97/10/CE, do 26 de febreiro, pola que se adapta ao progreso técnico por

terceira vez o anexo I da Directiva 76/769/CEE, relativa á aproximación das

disposicións legais, regulamentarias e administrativas dos Estados Membros que limitan

a comercialización e o uso de determinadas substancias e preparados perigosos (DOCE

n.º L 68, de 08.03.97)

Observacións:

Rectificación (DOCE n.º L 216, de 14.08.99).

Regulamento (CE) 120/97 do Consello, do 20 de xaneiro, polo que se modifica o

Regulamento CEE 259/93 relativo á vixilancia e control dos residuos no interior, á

entrada e á saída da Comunidade Europea (DOCE n.º L 22, de 24.01.97).

Regulamento (CE) 142/97 da Comisión, do 27 de xaneiro de 1997, relativo á

comunicación de información sobre determinadas substancias existentes segundo o

previsto no Regulamento (CEE) 793/93. (DOCE n.º L 25, de 28.01.97).

Regulamento (CE) 143/97 da Comisión, do 27 de xaneiro de 1997, relativo á terceira

lista de substancias prioritarias previstas no Regulamento (CEE) 793/93 (DOCE n.º L

25, de 28.01.97).

Decisión da Comisión 97/129/CE, do 28 de xaneiro, pola que se establece o sistema

de identificación de materiais de envase de conformidade coa Directiva 94/62/CE,

relativa a envases e residuos de envases (DOCE n.º L 50, de 20.02.97)

Decisión da Comisión 97/138/CE, do 3 de febreiro, pola que se establecen os modelos

relativos ao sistema de bases de datos, de conformidade coa Directiva 94/62/CE,

relativa a envases e residuos de envases (DOCE n.º L 52, de 22.02.97).

Directiva 97/16/CE, do 10 de abril de 1997, pola que se modifica por décimo quinta

vez a Directiva 76/769/CEE, relativa á limitación da comercialización e o uso de

determinadas substancias e preparados perigosos (DOCE n.º L 116, de 06.05.97).

(Corrección de erros DOCE n.º L 268, de 01.10.97).

Decisión da Comisión 27 de maio de 1997, sobre cuestionarios para informes dos

Estados membros relativos á aplicación de determinadas directivas referentes ao sector

de residuos (aplicación da Directiva 91/692). (DOCE n.º L 256, de 19.09.97).

Regulamento (CE) 1237/97, do 27 de xuño, polo que se modifica o Anexo II do

Regulamento (CEE) 2455/92 relativo á exportación e importación de determinados

produtos químicos perigosos (DOCE n.º L 173, de 01.07.97).

Decisión do Consello do 27 de setembro de 1997, pola que se aproba, en nome da

Comunidade, a emenda ao Convenio sobre o control dos movementos

transfronteirizos dos refugallos perigosos e a súa eliminación (Convenio de Basilea),

como se establece na Decisión III/1 da Conferencia das Partes. (DOCE n.º L 272,

04.10.97).

Directiva 97/56/CE, do 20 de outubro, pola que se modifica por décimo sexta vez a

Directiva 76/769/CEE, relativa á aproximación de disposicións legais, regulamentarias e

administrativas dos Estados membros que limitan a comercialización e o uso de

determinadas substancias e preparados perigosos. (DOCE n.º L 333, de 04.12.97).

Directiva 97/73/CE, do 15 de decembro, pola que se inclúe unha substancia activa

(o imazalil) no anexo I da Directiva 91/414/CEE, relativa á comercialización de

produtos fitosanitarios. (DOCE n.º L 353, de 24.12.97).

Observacións:

Trasposta na Orde de 1 de marzo de 2000 (BOE n.º 54, de 03.03.00).

Decisión 98/368/CE, da Comisión, do 18 de maio de 1998, pola que se adaptan os

anexos II e III do Regulamento (CEE) 259/93 do Consello relativo á vixilancia e

control dos traslados de residuos no interior, á entrada e á saída da Comunidade

Europea, en virtude do apartado 3 do seu artigo 42 (DOCE n.º L 165, de 10.06.98).

Directiva 98/74/CE, da Comisión, da 1 de outubro de 1998, pola que se modifica a

directiva 93/75/CEE, do Consello, sobre as condicións mínimas esixidas aos buques con

destino aos portos marítimos da Comunidade ou que saian destes e transportes

mercadorías perigosas ou contaminantes (DOCE n.º L 276, de 13.10.98).

Anexo á Directiva 96/49/CE, do Consello, citado na Directiva 96/87/CE, da

Comisión, do 13 de decembro de 1996, para a adaptación ao progreso técnico da

Directiva 96/49/CE, do Consello, sobre a aproximación das lexislacións dos Estados

membros relativas ao transporte de mercadorías perigosas por ferrocarril (DOCE n.º L

294, de 31.10.98).

Regulamento (CE) 2408/98, da Comisión, do 6 de novembro de 1998, polo que se

modifica o anexo V do Regulamento (CE) 259/93, do Consello, relativo á vixilancia e

ao control dos traslados de residuos no interior, á entrada e á saída da Comunidade

Europea (DOCE n.º L 298, de 07.11.98).

Directiva 98/73/CE, da Comisión, do 18 de setembro de 1998, pola que se adapta por

vixésimo cuarta vez, ao progreso técnico a Directiva 67/548/CEE, do consello, relativa

á aproximación das disposicións legais, regulamentarias e administrativas en materia de

clasificación, embalaxe e etiquetaxe das substancias perigosas (DOCE n.º L 305, de

16.11.98).

Observacións:

Trasposta mediante a Orde de 16 de xullo de 1999 (BOE n.º 178, de 27.07.99)

Rectificación desta Directiva (DOCE n.º L 285, de 08.11.99)

Directiva 98/98/CE, da Comisión, do 15 de decembro de 1998, pola que se adapta

por vixésimo quinta vez, ao progreso técnico a Directiva 67/548/CEE, do consello,

relativa á aproximación das disposicións legais, regulamentarias e administrativas en

materia de clasificación, embalaxe e etiquetaxe das substancias perigosas (DOCE n.º L

355, de 30.12.98).

Observacións:

Rectificación desta Directiva (DOCE n.º L 293, de 15.11.99).

Corrección mediante Decisión da Comisión do 18 de maio 2000 (DOCE n.º L

136, de 08.06.00).

Decisión 1999/42/CE, da Comisión, do 22 de decembro de 1998, pola que se

confirman medidas notificadas por Austria conforme ao apartado 6 do artigo 6 da

Directiva 94/62/CE do Parlamento Europeo e do Consello relativa aos envases e

residuos de envases (DOCE n.º L 14, de 19.01.99).

Directiva 98/97/CE do Parlamento Europeo e do Consello, do 22 de decembro de

1998, pola que se modifica a Directiva 76/116/CEErelativa á aproximación das

lexislacións dos Estados membros sobre os aboamentos, no referente á

comercialización en Austria, Finlandia e Suecia de aboamentos que conteñen cadmio

(DOCE n.º L 18, de 23.01.99).

Directiva 1999/1/CE da Comisión, do 21 de xaneiro de 1999, pola que se inclúe unha

substancia activa (cresoxim metilo) no anexo I da Directiva 91/414/CEE do Consello

relativa á comercialización de produtos fitosanitarios. (DOCE n.º L 21, de 28.01.999).

Decisión da Comisión do 17 de febreiro de 1999, relativa á non inclusión

do DNOC como substancia activa no anexo I da Directiva 91/414/CEE e á retirada das

autorizacións dos produtos fitosanitarios que conteñan esta substancia activa

(1999/164/CE). (DOCE n.º 54, de 02.03.99).

Decisión 99/177/CE da Comisión, do 8 de febreiro de 1999, pola que se establecen as

condicións para a non aplicación ás caixas de plástico e ás paletas de plástico dos niveis

de concentración de metais pesados fixados na Directiva 94/62/CE relativa aos envases

e residuos de envases [notificada co número C (1999) 246] (DOCE n.º L 56, de

04.03.99).

Comunicación 1999/C 126/01 relativa á Lista de autoridades competentes para os

efectos do Regulamento (CEE) 259/93 do Consello, da 1 de febreiro de 1993, relativo

á vixilancia e ao control dos traslados de residuos no interior, á entrada e á saída da

Comunidade Europea (DOCE n.º C 126, de 06.05.99).

Directiva 1999/51/CE da Comisión, do 26 de maio de 1999, pola que se adapta ao

progreso técnico por quinta vez o anexo I da Directiva 76/769/CEE do Consello

relativa á aproximación das disposicións legais, regulamentarias e administrativas dos

Estados membros que limitan a comercialización e o uso de determinadas substancias e

preparados perigosos (estaño, PCF e cadmio) (DOCE n.º L 142, de 05.06.99).

Decisión 1999/412/CE da Comisión do 3 de xuño de 1999 relativa a un cuestionario

ao que deben responder os Estados membros en cumprimento da obriga en materia de

información imposta polo apartado 2 do artigo 41 do Regulamento (CEE) 259/93 do

Consello da 1 de febreiro, relativo á vixilancia e ao control dos traslados de residuos

no interior, á entrada e á saída da Comunidade Europea. (DOCE n.º L 156, de

23.06.99).

Regulamento (CE) 1420/1999 do Consello, do 29 de abril de 1999, polo que se

establecen normas e procedementos comúns aplicables aos traslados de certos tipos de

residuos a determinados países non membros da OCDE (DOCE n.º L 166, de

01.07.99).

Observacións:

Rectificación do Regulamento (DOCE n.º L 21, de 26.01.00).

Directiva 1999/43/CE do Parlamento Europeo e do Consello, do 25 de maio de 1999,

pola que se modifica por décimo sétima vez a Directiva 76/769/CEE do Consello

relativa á aproximación das disposicións legais, regulamentarias e administrativas dos

Estados membros que limitan a comercialización e o uso de determinadas substancias e

preparados perigosos (DOCE n.º L 166, de 01.07.99).

Observacións:

Trasposta mediante a Orde de 6 de xullo de 2000 (BOE n.º 165, de 11.07.00).

Directiva 1999/31/CE do Consello do 26 de abril de 1999 relativa á vertedura de

residuos (DOCE n.º L 182, de 16.07.99).

Regulamento (CE) 1547/1999 da Comisión, do 12 de xullo de 1999, polo que se

determinan, conforme ao Regulamento (CEE) 259/93 do Consello, os procedementos

de control que deberán aplicarse aos traslados dalgúns residuos a determinados países

aos que non é aplicable a Decisión C (92) 39 final da OCDE (DOCE n.º L 185, de

17.07.99).

Observacións:

Rectificación ao Regulamento (DOCE n.º L 209, de 07.08.99).

Rectificación ao Regulamento (DOCE n.º L 323, de 15.12.99).

Modificado polo Regulamento (CE) 1552/2000 da Comisión, do 14 de xullo

(DOCE n.º L 176, de 15.07.00).

Comunicación 1999/C 205/05 da Comisión no marco da aplicación da Directiva

94/27/CE do Parlamento Europeo e do Consello, do 30 de xuño de 1994, pola que se

modifica por duodécima vez a Directiva 76/769/CEE relativa á aproximación das

disposicións legais, regulamentarias e administrativas dos Estados membros que limitan

a comercialización e o uso de determinadas substancias e preparados perigosos (DOCE

n.º C 205, de 20.07.99).

Directiva 1999/33/CE do Parlamento Europeo e do Consello, do 10 de maio de 1999,

pola que se modifica a Directiva 67/548/CEE do Consello polo que se refire á

etiquetaxe de certas substancias perigosas en Austria e Suecia (DOCE L n.º 199, de

30.07.99).

Directiva 1999/45/CE do Parlamento Europeo e do Consello, do 31 de maio de 1999,

sobre a aproximación das disposicións legais, regulamentarias e administrativas dos

Estados membros relativas á clasificación, o envasado e a etiquetaxe de preparados

perigosos (DOCE n.º L 200, de 30.07.99).

Directiva 1999/73/CE da Comisión, do 19 de xullo de 1999, pola que se inclúe unha

substancia activa (espiroxamina) no anexo I da Directiva 91/414/CEE do Consello

relativa á comercialización de produtos fitosanitarios (DOCE n.º L 206, de 05.08.99)

Observacións:

Rectificación da devandita Directiva (DOCE n.º L 221, de 21.08.99)

Trasposta na Orde de 1 de marzo de 2000 (BOE n.º 54, de 03.03.00).

Directiva 1999/77/CE da Comisión, do 26 de xullo de 1999, pola que se adapta ao

progreso técnico por sexta vez o anexo I da Directiva 76/769/CEE do Consello relativa

á aproximación das disposicións legais, regulamentarias e administrativas dos Estados

membros que limitan a comercialización e o uso de determinadas substancias e

preparados perigosos (amianto) (DOCE n.º L 207, de 06.08.99).

Rectificación ao Regulamento (CE) 1547/1999 da Comisión, do 12 de xullo de 1999,

polo que se determinan, conforme ao Regulamento (CEE) 259/93 do Consello, os

procedementos de control que deberán aplicarse aos traslados dalgúns residuos a

determinados países aos que non é aplicable a Decisión C (92) 39 final

da OCDE(DOMINGO L 185 de 17.07.1999) (DOCE n.º L 209, de 07.08.99).

Directiva 1999/80/CE da Comisión, do 28 de xullo de 1999, pola que se inclúe unha

substancia activa (azimsulfurón) no anexo I da Directiva 91/414/CEE relativa á

comercialización de produtos fitosanitarios (DOCE n.º L 210, de 10.08.99).

Observacións:

Trasposta na Orde de 1 de marzo de 2000 (BOE n.º 54, de 03.03.00)

Rectificación á Directiva 97/10/CE da Comisión, do 26 de febreiro de 1997, pola que

se adapta ao progreso técnico por terceira vez o anexo I da Directiva 76/769/CEE do

Consello, relativa á aproximación das disposicións legais, regulamentarias e

administrativas dos Estados membros que limitan a comercialización e o uso de

determinadas substancias e preparados perigosos (CMR: substancias carcinoxénico,

mutaxénicas e tóxicas para a reprodución) (DOMINGO L 68 de 8.3.1997) (DOCE n.º L

216, de 14.08.99).

Rectificación á Directiva 89/677/CEE do Consello, do 21 de decembro de 1989, pola

que se modifica por oitava vez a Directiva 76/769/CEE relativa á aproximación das

disposicións legais, regulamentarias e administrativas dos Estados membros que limitan

a comercialización e o uso de determinadas substancias e preparados perigosos

(DOMINGO L 398 de 30.12.1989) (DOCE n.º L 250, de 23.09.99).

Rectificación da Directiva 98/73/CE da Comisión, do 18 de setembro de 1998, pola

que se adapta, por vixésima cuarta vez, ao progreso técnico a Directiva

67/548/CEE do Consello relativa á aproximación das disposicións legais,

regulamentarias e administrativas en materia de clasificación, embalaxe e etiquetaxe

das substancias perigosas (DOCE n.º L 285, de 08.11.99)

Recomendación da Comisión de 12 de outubro de 1999, sobre os resultados da

avaliación do risco e sobre a estratexia de limitación do risco para as substancias 2- (2-

butoxietoxi) etanol 2- (2-metoxietoxi) etanol alcanos, C10-13 -, cloro benceno, C10-

13 -alquilderivados (1999/721/CE). (DOCE n.º L 292, de 13.11.99)

Rectificación da Directiva 98/98/CE da Comisión, do 15 de decembro de 1998, pola

que se adapta, por vixésimo quinta vez, ao progreso técnico a Directiva

67/548/CEE do Consello relativa á aproximación das disposicións legais,

regulamentarias e administrativas en materia de clasificación, embalaxe e etiquetaxe

das substancias perigosas (DOCE n.º L 355, de 30.12.98) (DOCE n.º L 293, de

15.11.99).

Decisión 1999/816/CE, da Comisión, do 24 de novembro de 1999, pola que se

adaptan, de conformidade co apartado 1 do artigo 16 e o apartado 3 do artigo 42, os

anexos II, III, IV e V do Regulamento (CEE) 259/93 do Consello relativo á vixilancia e

ao control dos traslados de residuos no interior, á entrada e á saída da Comunidade

Europea (DOCE n.º L 316, de 10.12.99).

Decisión 1999/823/CE, da Comisión, do 22 de novembro de 1999, pola que se

confirman as medidas notificadas polo Países Baixos conforme ao apartado 6 do artigo

6 da Directiva 94/62/CE do Parlamento Europeo e do Consello relativa aos envases e

residuos de envases (DOCE n.º L 321, de 14.12.99).

Rectificación ao Regulamento (CE) 1547/1999 da Comisión, do 12 de xullo de 1999,

polo que se determinan, conforme ao Regulamento (CEE) 259/93 do Consello, os

procedementos de control que deberán aplicarse aos traslados dalgúns residuos a

determinados países aos que non é aplicable a Decisión C(92)39 final da OCDE(DOCE

n.º L 323, de 15.12.99)

Rectificación ao Regulamento (CE) 1420/1999 do Consello, do 29 de abril de 1999,

polo que se establecen normas e procedementos comúns aplicables aos traslados de

certos tipos de residuos a determinados países non membros da OCDE (DOMINGO L

166 de 1.7.1999) (DOCE n.º L 21, de 26.01.00).

Regulamento (CE) 334/2000 da Comisión, do 14 de febreiro de 2000, polo que se

modifica o Regulamento (CE) 1547/1999 no relativo aos traslados dalgúns tipos de

residuos a Malaisia (DOCE n.º L 41, de 15.02.00).

Regulamento (CE) 354/2000 da Comisión, do 16 de febreiro de 2000, polo que se

modifica o Regulamento (CE) 1547/1999 polo que respecta aos procedementos de

control que deberán aplicarse aos traslados dalgúns tipos de residuos a China (DOCE

n.º L 45, de 17.02.00).

Decisión 2000/166/CE da Comisión, do 23 de febreiro de 2000, pola que se amplía o

prazo para as autorizacións provisionais da nova substancia quinoxifeno (DOCE L n.º

52, de 25.02.00).

Directiva 2000/10/CE da Comisión, da 1 de marzo de 2000, relativa á inclusión dunha

substancia activa (fluroxipir) no anexo I da Directiva 91/414/CEE relativa á

comercialización de produtos fitosanitarios (DOCE n.º L 57, de 02.03.00).

Observacións:

Trasposta mediante a Orde de 19 de decembro de 2000 (BOE n.º 308, de

25.12.00).

Decisión 2000/180/CE da Comisión, do 23 de febreiro de 2000, pola que se amplía o

prazo das autorizacións provisionais da nova substancia activa

Pseudomonas chlororaphis (DOCE n.º L 57, de 02.03.00).

Directiva 2000/18/CE do Parlamento Europeo e do Consello, do 17 de abril de 2000,

relativa aos requisitos mínimos aplicables ao exame dos conselleiros de seguridade para

o transporte de mercadorías perigosas por estrada, por ferrocarril ou por vía

navegable (DOCE n.º L 118, de 19.05.00)

Regulamento (CE) 1208/2000 da Comisión do 8 de xuño de 2000, polo que se

modifican, no que respecta ao traslado de certos tipos de residuos a Bulgaria e Nixeria,

o Regulamento (CE) 1420/1999 polo que se establecen normas e procedementos

comúns aplicables aos traslados de certos tipos de residuos a determinados países non

membros da OCDE, e o Regulamento (CE) 1547/1999 da Comisión, do 12 de xullo de

1999, polo que se determinan, conforme ao Regulamento (CEE) 259/93 do Consello,

os procedementos de control que deberán aplicarse aos traslados dalgúns residuos a

determinados países aos que non é aplicable a Decisión C(92)39 final da OCDE (DOCE

n.º L 138, de 09.06.00).

Regulamento (CE) 1552/2000 da Comisión, de 14 de xullo de 2000, que modifica o

Regulamento (CE) 1547/1999 polo que se determinan os procedementos de control

que deberán aplicarse aos traslados dalgúns residuos a Estonia, Hong Kong, Hungría,

Indonesia, Lituania, San Marino e Thailandia (DOCE n.º L 176, de 15.07.00).

Decisión 2000/532/CE da Comisión, do 3 de maio de 2000, que substitúe á Decisión

94/3/CE pola que se establece unha lista de residuos de conformidade coa letra a) do

artigo 1 da Directiva 75/442/CEE do Consello relativa aos residuos e á 94/904/CE do

Consello pola que se establece unha lista de residuos perigosos en virtude do apartado

4 do artigo 1 da Directiva 91/689/CEE do Consello relativa aos residuos perigosos

(DOCE n.º L 226, de 06.09.00).

Observacións:

Modificada polas Decisións 2001/118/CE da Comisión, de 16 de xaneiro

(DOCE n.º L 47, de 16.02.01) e 2001/119/CE da Comisión, do 22 de xaneiro de

2001 (DOCE n.º L 47, de 16.02.01).

Directiva 2000/61/CE do Parlamento Europeo e do Consello, do 10 de outubro de

2000, pola que se modifica a Directiva 94/55/CE do Consello sobre a aproximación

das lexislacións dos Estados membros con respecto ao transporte de mercadorías

perigosas por estrada (DOCE n.º L 279, de 01.11.00).

Directiva 2000/62/CE do Parlamento Europeo e do Consello, do 10 de outubro de

2000, pola que se modifica a Directiva 96/49/CE do Consello sobre a aproximación

das lexislacións dos Estados membros relativas ao transporte de mercadorías perigosas

por ferrocarril (DOCE n.º L 279, de 01.11.00).

Decisión 2000/738/CE da Comisión, do 17 de novembro de 2000, sobre o

cuestionario para os Estados membros acerca da aplicación da Directiva

1999/31/CE relativa á vertedura de residuos (DOCE n.º L 298, de 25.11.00).

Directiva 2000/76/CE do Parlamento Europeo e do Consello, do 4 de decembro de

2000, relativa á incineración de residuos (DOCE n.º L 332, de 28.12.00).

Decisión 2001/31/CE da Comisión, do 20 de decembro de 2000, que modifica a

Decisión 2000/159/CE pola que se aproban provisionalmente os plans de eliminación

de residuos de terceiros países de conformidade coa Directiva 96/23/CE do Consello

(DOCE n.º L 8, de 12.01.01).

Regulamento (CE) 77/2001 da Comisión, de 5 de xaneiro 2001, polo que se

modifican os anexos do Regulamento (CE) 1547/1999 e do Regulamento (CE)

1420/1999 do Consello no relativo aos traslados de certos tipos de residuos da

Comunidade Europea a Albania, Brasil, Bulgaria, Burundi, Xamaica, Marrocos, Nixeria,

Perú, Romanía, Túnez e Zimbabwe (DOCE n.º L 11, de 16.01.01).

Decisión 2001/68/CE da Comisión, do 16 de xaneiro de 2001, pola que se establecen

dous métodos de medición de referencia en virtude da letra a) do artigo 10 da

Directiva 96/59/CE do Consello relativa á eliminación dos policlorobifenilos e

dos policloroterfenilos(PCB/PCT) (DOCE n.º L 23, de 25.01.01).

Directiva 2001/6/CE da Comisión, do 29 de xaneiro de 2001, pola que se adapta por

terceira vez ao progreso técnico a Directiva 96/49/CE do Consello sobre a

aproximación das lexislacións dos Estados membros relativas ao transporte de

mercadorías perigosas por ferrocarril (DOCE n.º L 30, de 01.02.01).

Directiva 2001/7/CE da Comisión, do 29 de xaneiro de 2001, pola que se adapta por

terceira vez ao progreso técnico a Directiva 94/55/CE do Consello sobre a

aproximación das lexislacións dos Estados membros con respecto ao transporte de

mercadorías perigosas por estrada (DOCE n.º L 30, de 01.02.01).

Decisión 2001/118/CE da Comisión, do 16 de xaneiro de 2001, pola que se modifica a

Decisión 2000/532/CE no que se refire á lista de residuos (DOCE n.º L 47, de

16.02.01).Corrección de erros (DOCE n.º L 112, de 27.04.02).

Decisión 2001/119/CE da Comisión, do 22 de xaneiro de 2001, que modifica a

Decisión 2000/532/CE que substitúe á Decisión 94/3/CEpola que se establece unha

lista de residuos de conformidade coa letra a) do artigo 1 da Directiva 75/442/CEE do

Consello relativa aos residuos e á Decisión 94/904/CE do Consello pola que se

establece unha lista de residuos perigosos en virtude do apartado 4 do artigo 1 da

Directiva 91/689/CEE do Consello relativa aos residuos perigosos (DOCE n.º L 47, de

16.02.01).

Decisión 2001/171/CE da Comisión, do 19 de febreiro de 2001, pola que se establecen

as condicións para a non aplicación aos envases de vidro dos niveis de concentración

de metais pesados establecidos na Directiva 94/62/CE relativa aos envases e residuos

de envases (DOCE n.º L 62, de 02.03.01).

Decisión 2001/487/CE da Comisión, do 18 de xuño de 2001, que modifica a Decisión

2000/159/CE pola que se aproban provisionalmente os plans de eliminación de

residuos de terceiros países de conformidade coa Directiva 96/23/CE do Consello

(DOCE n.º L 176, de 29.06.01).

Decisión 2001/573/CE do Consello, do 23 de xullo de 2001, pola que se modifica a

Decisión 2000/532/CE da Comisión no relativo á lista de residuos (DOCE n.º L 203,

de 28.07.01).

Directiva 2001/58/CE da Comisión, do 27 de xullo de 2001, que modifica por

segunda vez a Directiva 91/155/CEE da Comisión, pola que se definen e fixan as

modalidades do sistema de información específica respecto aos preparados perigosos

en aplicación do artigo 14 da Directiva 1999/45/CE do Parlamento Europeo e do

Consello e respecto ás substancias perigosas en aplicación do artigo 27 da Directiva

67/548/CEE do Consello (fichas de datos de seguridade) (DOCE n.º L 212, de

07.08.01).

Directiva 2001/59/CE da Comisión, do 6 de agosto de 2001, pola que se adapta, por

vixésima oitava vez, ao progreso técnico a Directiva 67/548/CEE do Consello relativa

á aproximación das disposicións legais, regulamentarias e administrativas en materia de

clasificación, embalaxe e etiquetaxe das substancias perigosas (DOCE n.º L 225, de

21.08.01).

Directiva 2001/60/CE da Comisión, do 7 de agosto de 2001, pola que se adapta ao

progreso técnico a Directiva 1999/45/CE do Parlamento Europeo e do Consello, sobre

a aproximación das disposicións legais, regulamentarias e administrativas dos Estados

membros relativas á clasificación, o envasado e a etiquetaxe de preparados perigosos

(DOCE n.º L 226, de 22.08.01).

Directiva 2001/90/CE da Comisión, do 26 de outubro de 2001, pola que se adapta ao

progreso técnico por sétima vez o anexo I da Directiva 76/769/CEE do Consello

relativa á aproximación das disposicións legais, regulamentarias e administrativas dos

Estados membros que limitan a comercialización e o uso de determinadas substancias e

preparados perigosos (creosota) (DOCE n.º L 283, de 27.10.01).

Directiva 2001/91/CE da Comisión, do 29 de outubro de 2001, pola que se adapta ao

progreso técnico por oitava vez o anexo I da Directiva 76/769/CEE do Consello

relativa á aproximación das disposicións legais, regulamentarias e administrativas dos

Estados membros que limitan a comercialización e o uso de determinadas substancias e

preparados perigosos (hexacloroetano) (DOCE n.º L 286, de 30.10.01).

Regulamento (CE) 2243/2001 da Comisión, do 16 de novembro de 2001, polo que se

modifican o Regulamento (CE) 1420/1999 do Consello e o Regulamento (CE)

1547/1999 da Comisión no que respecta aos traslados de certos tipos de residuos a

Camerún, Paraguai e Singapore (DOCE n.º 303, de 20.11.01).

Regulamento da Comisión (CE) 2557/2001, do 28 de decembro de 2001, polo que se

modifica o anexo V do Regulamento (CEE) 259/93 do Consello, da 1 de febreiro de

1993, relativo á vixilancia e ao control dos traslados de residuos no interior, á entrada

e á saída da Comunidade Europea (DOCE n.º L 349, de 31.12.01).

Decisión 2002/151/CE da Comisión, do 19 de febreiro de 2002, sobre os requisitos

mínimos do certificado de destrución expedido conforme ao apartado 3 do artigo 5

da Directiva 2000/53/CE do Parlamento Europeo e do Consello relativa aos vehículos

ao final da súa vida útil (DOCE n.º L 50, de 21.02.02).

Regulamento (CE) 300/2002 da Comisión, da 1 de febreiro de 2002, polo que se

modifica o anexo II do Regulamento (CEE) 2455/92 do Consello relativo á

exportación e importación de determinados produtos químicos perigosos (DOCE n.º L

52, de 22.02.02).

Directiva 2002/18/CE da Comisión, do 22 de febreiro de 2002, pola que se modifica

o anexo I da Directiva 91/414/CEE do Consello, relativa á comercialización de

produtos fitosanitarios, co fin de incluír nel a substancia activa isoproturón (DOCE n.º

L 55, de 26.02.02).

Directiva 2002/23/CE da Comisión, do 26 de febreiro de 2002, pola que se

modifican os anexos das Directivas 86/362/CEE, 86/363/CEEe 90/642/CEE do

Consello, no relativo á fixación dos límites máximos de residuos de praguicidas en

cereais, en produtos alimenticios de orixe animal e en determinados produtos de orixe

vexetal, incluídas as froitas e hortalizas, respectivamente (DOCE n.º L 64, de

07.03.02).

Afectado por:

Directiva 2002/79/CE da Comisión, do 2 de outubro de 2002, pola que se

modifican os anexos das Directivas 76/895/CEE, 86/362/CEE, 86/363/CEE e

90/642/CEE do Consello, no que respecta á fixación dos límites máximos de

determinados residuos de praguicidas en cereais, produtos alimenticios de orixe

animal e determinados produtos de orixe vexetal, incluídos as froitas e

hortalizas( DOCE n.º L291/1 de 28.10.02)

Directiva 2002/97/CE da Comisión, do 16 de decembro de 2002, pola que se

modifican os anexos das Directivas 86/362/CEE, 86/363/CEE e 90/642/CEE do

Consello, relativas á fixación dos contidos máximos de residuos de praguicidas

(2,4-D, triasulfurón etifensulfurón metilo) sobre e nos cereais, os produtos

alimenticios de orixe animal e determinados produtos de orixe vexetal,

incluídas as froitas e hortalizas (DOCE n.º L343, de 18.12.02).

Decisión 2002/204/CE da Comisión, do 30 de outubro de 2001, sobre o sistema de

despezamento de residuos de automóbil no Países Baixos (DOCE n.º L 68, de

12.03.02).

Directiva 2002/37/CE da Comisión, do 3 de maio de 2002, pola que se modifica a

Directiva 91/414/CEE do Consello co fin de incluír a substancia

activa etofumesato (DOCE n.º L 17, de 04.05.02).

Directiva 2002/48/CE da Comisión, do 30 de maio de 2002, pola que se modifica a

Directiva 91/414/CEE do Consello co fin de incluír as substancias

activas iprovalicarbo, prosulfurón e sulfosulfurón(DOCE n.º L148, de 06.06.02).

Decisión 2002/478/CE da Comisión, do 20 de xuño de 2002, relativa á non inclusión

do acetato de fentina no anexo I da Directiva 91/414/CEE do Consello e á retirada das

autorizacións dos produtos fitosanitarios que conteñan esta substancia activa (DOCE

n.º L164, de 22.06.02).

Decisión 2002/479/CE da Comisión, do 20 de xuño de 2002, relativa á non inclusión

do fentin-hidróxido no anexo I da Directiva 91/414/CEE do Consello e á retirada das

autorizacións dos produtos fitosanitarios que conteñan esta substancia activa (DOCE

n.º L164, de 22.06.02).

Directiva 2002/62/CE da Comisión, do 9 de xullo de 2002, pola que se adapta ao

progreso técnico por novena vez o anexo I da Directiva 76/769/CEE do Consello

relativa á aproximación das disposicións legais, regulamentarias e administrativas dos

Estados membros que limitan a comercialización e o uso de determinadas substancias e

preparados perigosos (compostos organoestánicos) (DOCE n.º L183, de 12.07.02).

Observacións:

Trasposta mediante Orde Pre/375/2003, do 24 de febreiro (BOE n.º 48, de

25.02.03).

Directiva 2002/64/CE da Comisión, do 15 de xullo de 2002, pola que se modifica a

Directiva 91/414/CEE do Consello co fin de incluír as substancias activas cinidón-

etilo, cihalofop-butilo, famoxadona,florasulam, metalaxilo-M e picolinafeno (DOCE

n.º L189, de 18.07.02).

Regulamento 1490/2002 da Comisión, do 14 de agosto de 2002, polo que se

establecen disposicións adicionais de aplicación da terceira fase do programa de

traballo contemplado no apartado 2 do artigo 8 da Directiva 91/414/CEE do Consello,

e polo que se modifica o Regulamento (CE) n.º 451/2000 (DOCE n.º L224, de

21.08.02)

Directiva 2002/61/CE do Parlamento Europeo e do Consello, do 19 de xullo de 2002,

pola que se modifica por décimo novena vez a Directiva 76/769/CEE do Consello, que

limita a comercialización e o uso de determinadas substancias e preparados perigosos

(colorantes azoicos) ( DOCE n.º L243, de 11.09.02).

Decisión 2002/748/CE da Comisión, do 10 de setembro de 2002, pola que se

modifica a Decisión 98/676/CE no relativo ao fluazolato(DOCE n.º L243, de

11.09.02).

Recomendación 2002/755/CE da Comisión, do 16 de setembro de 2002, relativa aos

resultados da avaliación do risco e á estratexia de limitación do risco para a

substancia difenil éter, derivadooctabromado (DOCE n.º L249, de 17.09.02).

Regulamento 1774/2002/CE do Parlamento Europeo e do Consello do 3 de outubro

de 2002 polo que se establecen as normas sanitarias aplicables aos subprodutos

animais non destinados ao consumo humano (DOCE n.º L273, de 10.10.02).

Observacións:

Modificado polo Regulamento 808/2003/CE da Comisión, do 12 de maio

(DOCE n.º L117, de 13.05.03). - Afectado polo Regulamento 811/2003/CE da

Comisión, do 12 de maio (DOCE n.º L117, de 13.05.03). - A Decisión

2003/334/CE da Comisión, do 13 de maio, establece medidas transitorias

relativas ao material recollido ao depurar as augas residuais (DOCE n.º L118, de

14.05.03)

Regulamento 2076/2002/CE da Comisión, do 20 de novembro de 2002, polo que se

prolonga o período contemplado no apartado 2 do artigo 8 da Directiva

91/414/CEE do Consello e relativo á non inclusión de determinadas substancias activas

no anexo I da devandita Directiva, así como á retirada de autorizacións de produtos

fitosanitarios que conteñan estas substancias (DOCE n.º L319, de 23.11.02).

Observacións:

Modificado polo Regulamento 1336/2003/CE da Comisión, do 25 de xullo

(DOCE n.º L184, de 23.07.03).

Decisión 2002/949/CE da Comisión, do 4 de decembro de 2002, relativa á

non inclusión da azafenidina no anexo I da Directiva 91/414/CEE do Consello

(DOCE n.º L328/23, de 05.12.02).

Directiva 2002/100/CE da Comisión, do 20 de decembro de 2002, pola que se

modifica a Directiva 90/642/CEE do Consello, no que respecta aos contidos máximos

de residuos de azoxistrobina (DOCE n.º L2, de 07.01.03).

Directiva 2003/5/CE da Comisión, do 10 de xaneiro de 2003, pola que se modifica a

Directiva 91/414/CEE do Consello co fin de incluír a substancia

activa deltametrina (DOCE n.º L8, de 14.01.03)

Decisión da Comisión, do 10 de xaneiro de 2003, mediante a que se modifica a

Decisión 2000/159/CE, pola que se aproban provisionalmente os plans de

investigación de residuos de terceiros países, de conformidade coa Directiva

96/23/CE do Consello ( DOCE n.º L7, de 11.01.03).

Decisión 2003/33/CE do Consello, do 19 de decembro de 2002, pola que se

establecen os criterios e procedementos de admisión de residuos nos vertedoiros

conforme ao artigo 16 e ao anexo II da Directiva 1999/31/CEE (DOCE n.º L11, de

16.01.03)

Directiva 2002/95/CE do Parlamento Europeo e do Consello, do 27 de xaneiro de

2003, sobre restricións á utilización de determinadas substancias perigosas en aparatos

eléctricos e electrónicos (DOCE n.º L37, de 13.02.03).

Directiva 2002/96/CE do Parlamento Europeo e do Consello, do 27 de xaneiro de

2003, sobre residuos de aparatos eléctricos e electrónicos (DOCE n.º L37, de 13.02.03)

Directiva 2003/11/CE do Parlamento Europeo e do Consello, do 6 de febreiro de

2003, pola que se modifica por vixésimo cuarta vez a Directiva 76/769/CEE do

Consello relativa á aproximación das disposicións legais, regulamentarias e

administrativas dos Estados membros que limitan a comercialización e o uso de

determinadas substancias e preparados perigosos (éter de pentabromodifenilo, éter

de octabromodifenilo) (DOCE n.º L42, de 15.02.03)- Corrección de erros ( DOCE n.º

L170, de 09.07.03).

Decisión 2003/138/CE, da Comisión, do 27 de febreiro de 2003, pola que se

establecen as normas de codificación dos compoñentes e materiais para vehículos en

aplicación da Directiva 2000/53/CE do Parlamento Europeo e do Consello relativa aos

vehículos ao final da súa vida útil (DOCE n.º L53, de 28.02.03)

Regulamento 304/2003/CE, do Parlamento Europeo e do Consello, do 28 de xaneiro

de 2003, relativo á exportación e importación de produtos químicos perigosos (DOCE

n.º L63, de 06.03.03).

Observacións:

Modificado polo Regulamento 1213/2003/CE da Comisión, do 7 de xullo de

2003 (DOCE n.º L169, de 08.07.03)

Decisión 2003/166/CE, da Comisión, do 10 de marzo de 2003, relativa á non

inclusión do paratión-metilo no anexo I da Directiva 91/414/CEE do Consello e á

retirada das autorizacións dos produtos fitosanitarios que conteñan esta substancia

activa (DOCE n.º L67, de 12.03.03).

Decisión 2003/199, do Consello, do 18 de marzo de 2003, relativa á non inclusión

do aldicarb no anexo I da Directiva 91/414/CEE e á retirada das autorizacións dos

produtos fitosanitarios que conteñan esta substancia activa (DOCE n.º L 76, de

22.03.03).

Directiva 2003/23/CE da Comisión, do 25 de marzo de 2003, pola que se modifica a

Directiva 91/414/CEE do Consello co fin de incluír as substancias

activas imazamox, oxasulfurón, etoxisulfurón,foramsulfurón, oxadiargilo e ciazofamida

(DOCE n.º L81, de 28.03.03).

Directiva 2003/28/CE da Comisión, do 7 de abril de 2003, pola que se adapta por

cuarta vez ao progreso técnico a Directiva 94/55/CEdo Consello sobre a aproximación

das lexislacións dos Estados membros con respecto ao transporte de mercadorías

perigosas por estrada (DOCE n.º L 90, de 08.04.03).

Directiva 2003/29/CE da Comisión, do 7 de abril de 2003, pola que se adapta por

cuarta vez ao progreso técnico a Directiva 96/49/CEdo Consello sobre a aproximación

das lexislacións dos Estados membros relativas ao transporte de mercadorías perigosas

por ferrocarril (DOCE n.º L90, de 08.04.03).

Directiva 2003/31/CE da Comisión, do 11 de abril de 2003, pola que se modifica a

Directiva 91/414/CEE do Consello, co fin de incluír nela as substancias activas 2,4-DB,

beta-ciflutrina, ciflutrina, iprodiona,linurón, hidrazida maleico e pendimetalina (DOCE

n.º L101, de 23.04.03).

Decisión 2003/308/CE da Comisión, do 2 de maio de 2003, relativa á non inclusión

do metalaxil no anexo I da Directiva 91/414/CEE do Consello e á retirada das

autorizacións dos produtos fitosanitarios que conteñan esta substancia activa (DOCE

n.º L113, de 07.05.03)

Regulamento 808/2003/CE da Comisión, do 12 de maio de 2003, polo que se

modifica o Regulamento 1774/2002/CE do Parlamento Europeo e do Consello polo

que se establecen as normas sanitarias aplicables aos subprodutos animais non

destinados ao consumo humano (DOCE n.º L117, de 13.05.03)

Regulamento 811/2003/CE da Comisión, do 12 de maio de 2003, polo que se aplican

as disposicións do Regulamento 1774/2002 do Parlamento Europeo e do Consello

relativas á prohibición do reciclado dentro da mesma especie no caso dos peixes, ao

enterramento e a incineración de subprodutos animais e a determinadas medidas

transitorias (DOCE n.º L117, de 13.05.03).

Regulamento 813/2003/CE da Comisión, de 12 de maio de 2003, sobre medidas

transitorias, conforme ao Regulamento 1774/2002, do Parlamento Europeo e do

Consello relativas á recollida, o transporte e a eliminación de antigos alimentos (DOCE

n.º L117, de 13.05.03).

Decisión 2003/334/CE da Comisión, do 13 de maio de 2003, sobre medidas

transitorias, conforme ao Regulamento 1774/2002 do Parlamento Europeo e do

Consello, relativas ao material recollido ao depurar as augas residuais (DOCE n.º L 118,

de 14.05.03).

Directiva 2003/39/CE da Comisión, do 15 de maio de 2003, pola que se modifica a

Directiva 91/414/CEE do Consello co fin de incluír as substancias

activas propineb e propizamida (DOCE n.º L124, de 20.05.03).

Decisión 2003/370/CE da Comisión, do 21 de maio de 2003, pola que se permite aos

Estados membros ampliar as autorizacións provisionais concedidas ás novas substancias

activas yodosulfurón-metilo-sodio, indoxacarbo, S-metolacloro, virus

da poliedrosisnuclear de Spodoptera exigua, tepraloxidim e dimetenamida-PÁX.

(DOCE n.º L127/58, de 23.05.03).

Directiva 2003/69/CE da Comisión, do 11 de xullo de 2003, pola que se modifica o

anexo da Directiva 90/642/CEE do Consello no que respecta aos límites máximos de

residuos de clormequat,lambda-cihalotrina, kresoxim-metilo, azoxistrobina e

eterminadosditiocarbamatos ( DOCE n.º L175, de 15.07.03).

Directiva 2003/68/CE da Comisión, do 11 de xullo de 2003, pola que se modifica a

Directiva 91/414/CEE do Consello co fin de incluír as substancias

activas trifloxistrobina, carfentrazona-

etilo,mesotriona, fenamidona e isoxaflutol (DOCE n.º L177, de 16.07.03).

Directiva 2003/53/CE do Parlamento Europeo e do Consello, do 18 de xuño de

2003, pola que se modifica por vixésimo sexta vez a Directiva 76/769/CEE do

Consello respecto á limitación da comercialización e o uso de determinadas substancias

e preparados perigosos (nonilfenol, etoxilatos de nonilfenol e cemento) (DOCE n.º

L178, de 17.07.03).

Directiva 2003/70/CE da Comisión, do 17 de xullo de 2003, pola que se modifica a

Directiva 91/414/CEE do Consello co fin de incluír as substancias

activas mecoprop, mecoprop-PÁX. e propiconazol(DOCE n.º L184, de 23.07.03).

Regulamento 1336/2003/CE da Comisión, do 25 de xullo de 2003, polo que se

modifica o Regulamento 2076/2002 no que respecta á continuación do emprego das

substancias recollidas no anexo II (DOCE n.º L187, de 26.07.03).

Directiva 2003/79/CE da Comisión, do 13 de agosto de 2003, pola que se modifica a

Directiva 91/414/CEE do Consello para incluír a substancia

activa Coniothyrium minitans (DOCE n.º L205/16, de 14.08.03).

LEXISLACIÓN ESTATAL

Lei 42/1975, do 19 de novembro, sobre refugallos e residuos sólidos e urbanos.

(BOE n.º 280, de 21.11.75).

Observacións:

Modificado por Real Decreto Lexislativo 1163/1986, do 13 de xuño polo que

se modifica a Lei 42/1975, do 19 de novembro, sobre Residuos e Refugallos

Sólidos e Urbanos (BOE n.º 149, de 23.06.86)

Derrogada pola Lei 10/1998, do 21 de abril, de Residuos.

Orde de 30 de novembro de 1976 sobre métodos de análise dos produtos

fitosanitarios e fertilizantes. (BOE n.º 3, de 04.01.77).

Observacións:

As Ordenes ministeriais do 31 de xullo de 1979 (BOE n.º 213, de 05.09.79), 1

de decembro de 1981 (BOE n.º 246, de 14.10.81) e 18 de xullo de 1989

(BOE n.º 176, de 25.07.89) foron modificando a súa regulación, para

adaptalos á lexislación comunitaria.

Os Reais Decretos 1110/1991 (BOE n.º 170, de 17.07.91) e 1163/1991 (BOE n.º

178, de 26.07.91), axustaron a regulación ás sucesivas modificacións.

Real Decreto 2216/1985, do 28 de outubro, polo que se aproba o regulamento sobre

declaración de substancias novas e clasificación, envasado e etiquetaxe de substancias

perigosas. (BOE n.º 284, de 27.11.85).

Observacións:

Ditado sobre a base das normas da CE aplicables por razón da materia,

constituídas b280/1994ásicamente pola Directiva 67/548/CEE e posteriores

modificacións.

Anexos técnicos actualizados mediante Real Decreto 725/1988, do 3 de xuño,

(BOE n.º 164, de 09.07.88) que traspón a adaptación ao progreso técnico na

materia contida na Directiva 86/431/CEE, do 24 de xuño.

Anexos técnicos actualizados novamente por Orde 7 de setembro de 1988

(BOE n.º 220, de 13.09.88), que traspón a Directiva 87/432/CEE, do 3 de

agosto.

Anexos técnicos actualizados novamente por Orde 29 de novembro de 1990

(BOE n.º 290, de 04.12.90), que traspón a Directiva 88/490/CEE, do 22 de

xullo (DOCE n.º L 259, de 19.9.88).

Derrogado polo Real Decreto 363/1995.

Lei 20/1986, do 14 de maio, Básica de Residuos Tóxicos e Perigosos. (BOE n.º 120, de

20.5.86).

Observacións:

Desenvolvida regulamentariamente por Real Decreto 833/1988 do 20 de xullo

polo que se aproba o Regulamento para a execución da Lei 20/1986, Básica de

Residuos Tóxicos e Perigosos. (BOE n.º 182, de 30.7.88).

Derrogada pola Lei 10/1998, do 21 de abril, de Residuos.

Real Decreto Lexislativo 1163/1986, do 13 de xuño polo que se modifica a Lei

42/1975, do 19 de novembro, sobre Residuos e Refugallos Sólidos e Urbanos (BOE n.º

149, de 23.06.86).

Real Decreto 833/1988 do 20 de xullo polo que se aproba o Regulamento para a

execución da Lei 20/1986, Básica de Residuos Tóxicos e Perigosos. (BOE n.º 182, de

30.07.88).

Observacións:

Modificado por Real Decreto 952/1997, do 20 de xuño, (BOE n.º 160, de

05.07.97). Aínda que a Lei 20/1986 está derrogada, este Real Decreto segue

vixente, segundo o disposto na Lei 10/1998, do 21 de abril, de Residuos.

Real Decreto 145/1989, do 20 de xaneiro, polo que se aproba o Regulamento

Nacional de Admisión, Manipulación e Almacenamento de Mercadorías Perigosas nos

Portos. (BOE n.º 37, de 13.02.89).

Real Decreto 879/1989, do 2 de xuño, polo que se aproba o Regulamento Nacional

para o Transporte de Mercadorías Perigosas por Ferrocarril (TPF) (BOE n.º 170, de

18.07.89).

Observacións:

Por Orde de 31 de xaneiro de 1997 adáptase ás modificacións introducidas no

ámbito internacional (BOE n.º 37, de 12.02.97)

O seu Anexo foi derrogado polo Real Decreto 2225/1998.

Derrogado polo Real Decreto 412/2001, do 20 de abril (BOE n.º 110, de

08.05.00).

Resolución do 24 de xullo de 1989, pola que se dispón a publicación do Acordo do

Consello de Ministros polo que se aproba o Plan Nacional de Residuos Industriais e se

constitúe a Comisión de Seguimento deste. (BOE n.º 179, de 28.07.89).

Orde de 13 de outubro de 1989, sobre Residuos Tóxicos e Perigosos, métodos de

caracterización. (BOE n.º 270, de 10.10.89).

Observacións:

Desenvolve o Real Decreto 833/1988, do 20 de xullo, e traspón os métodos

de caracterización establecidos nas Directiva 84/449/CEE, do 25 de abril de

1984.

Real Decreto 1406/1989, do 10 de novembro, polo que se impoñen limitacións á

comercialización e ao uso de certas substancias e preparados perigosos (BOE n.º 278,

de 20.11.89).

Observacións:

Traspón a Directiva 76/769/CEE, de 27 de xullo, así como as directivas que a

amplían e modifican: 79/663/CEE, do 24 de xullo; 82/806/CEE, do 22 de

novembro; 83/264/CEE, do 16 de maio; 83/478/CEE, do 19 de setembro;

85/467/CEE, da 1 de outubro, e 85/610/CEE, do 20 de decembro.

Modificado por Orde Ministerial de 11 de decembro de 1990 (BOEn.º 299, de

14.12.90) que traspón a nova actualización contida na Directiva 89/677/CEE,

do 21 de decembro (DOCE n.º L 398/19, de 30.13.89).

Modificado novamente por Orde Ministerial de 31 de agosto de 1992

(BOE n.º 218, de 10.09.92) que traspón ao ordenamento español as novas

modificacións contidas nas Directivas do Consello 91/173/CEE, do 21 de marzo;

91/338/CEE, do 18 de xuño, e 91/339/CEE do 18 de xullo.

Modificado por Orde de 14 de maio de 1998 (BOE n.º 121, de 21.5.98); Orde

de 15 de xullo de 1998 (BOE n.º 173, de 21.7.98); Orde de 15 de decembro de

1998 (BOE n.º 305, de 22.12.98). Orde de 1 de marzo de 2000 (BOE n.º 54,

de 03.03.00). Orde de 24 de marzo de 2000 (BOE n.º 77, de

30.03.00).Orden do 6 de xullo de 2000 (BOE n.º 165, de 11.7.00). Orde de 25

de outubro de 2000 (BOE n.º 258, de 27.10.00).

Real Decreto 74/1992, do 31 de xaneiro, polo que se aproba o Regulamento Nacional

do Transporte de Mercadorías Perigosas porCarretera (TPC). (BOE n.º 46, de

22.02.92).

Observacións:

Anexos A e B modificados por Orde de 7 de febreiro de 1996 (BOEn.º 44, de

20.02.96).

Real Decreto 1088/1992, do 11 de setembro, polo que se establecen novas normas

sobre a limitación de emisións á atmosfera de determinados axentes contaminantes

procedentes de instalacións de incineración de residuos municipais. (BOE n.º 255, de

23.10.92).

Observacións:

Traspón as Directivas 89/369/CEE, do 8 de xuño de 1989, sobre prevención

da contaminación atmosférica procedente de novas instalacións de incineración

de residuos municipais (DOCE n.º L 163, de 14.06.89) e 89/429/CEE, do 21 de

xuño de 1989, de redución da contaminación atmosférica procedente de

instalacións existentes de incineración de residuos municipais (DOCE n.º L 203,

de 15.07.89).

Modificado por Real Decreto 1217/97, do 18 de xullo (BOE n.º 189, de

08.08.97).

Real Decreto 1078/1993, do 2 de xullo, sobre clasificación, envasado e etiquetaxe de

preparados perigosos (BOE n.º )

Real Decreto 2071/1993, do 26 de novembro, relativo ás medidas de protección

contra a introdución e difusión no territorio nacional e da Comunidade Económica

Europea de organismos nocivos para os vexetais ou produtos vexetais, así como para a

exportación e tránsito cara a países terceiros. (BOE n.º 300, de 16.12.93).

Observacións: Modificado por:

Real Decreto 55/1995, do 20 de xaneiro. (BOE n.º 34, de 09.02.95).

Orde de 23 de novembro de 1995 (BOE n.º 285, de 29.11.95).

Orde de 21 de febreiro de 1996 (BOE n.º 52, de 29.02.96).

Orde de 2 de maio de 1996 (BOE n.º 112, de 08.05.96).

Orde de 11 de marzo de 1997 (BOE n.º 63, de 14.03.97).

Orde de 3 de setembro de 1997. (BOE n.º 215, de 08.09.97).

Orde de 11 de marzo de 1999. (BOE n.º 64, de 16.03.99).

Orde de 31 de maio de 1999 (BOE n.º 133, de 04.06.99).

Orde de 26 de agosto de 1999 (BOE n.º 208, de 31.8.99,

página:[32003] Corrección de erros (BOE n.º 241, de 08.10.99, páxina:

[35931]).

Orde de 17 de novembro de 1999. (BOE n.º 278, de 20.11.99).

Real Decreto 363/1995, de 10 de marzo, polo que se aproba o Regulamento sobre

notificación de substancias novas e clasificación, envasado e etiquetaxe de substancias

perigosas. (BOE n.º 133, de 05.06.95).

Observacións:

Derroga: o Real Decreto 2216/1985; a Orde de 14 de marzo de 1988; o Real

Decreto 725/1988; a Orde de 7 de setembro de 1988; a Orde de 13 de

novembro de 1989; a Orde de 29 de novembro de 1990; a Orde de 9 de

decembro de 1992.

Modifica o Real Decreto 1078/1993, do 2 de xullo de 1993.

Está modificado por: Orde de 13 de setembro de 1995; Orde de 21 de febreiro

de 1997; Orde de 30 de xuño de 1998 (BOE n.º 160, de 06.07.98); Orde de 11

de setembro de 1998 (BOE n.º 223, de 17.09.98); Orde de 16 de xullo de 1999

(BOE n.º 178, de 27.07.99), Orde de 5 de outubro de 2000 (BOE n.º 243, de

10.10.00). Orde de 5 de abril de 2001 (BOE n.º 94, de 19.04.01).

Modificado polo Real Decreto 700/1998, do 24 de abril (BOE n.º 110, de

08.05.98).

Modificado polo Real Decreto 507/2001, do 11 de maio (BOE n.º 114, de 12.

05.01).

Convenio de Basilea sobre control de movementos transfronteirizos dos refugallos

perigosos e a súa eliminación, feito en Basilea o 22 de marzo de 1989 (BOE n.º 227,

de 22.9.94).

Observacións:

Emenda ao anexo I e da adopción dos anexos VIII e IX do Convenio

de Basilea, adoptados en Kuching (Malaisia) o 27 de febreiro de 1998 (BOE n.º

120, de 20.05.99).

Resolución do 28 de abril de 1995, da Secretaría de Estado de Medio e Vivenda, pola

que se dispón a publicación do Acordo do Consello de Ministros do 17 de febreiro de

1995, polo que se aproba o Plan Nacional de Residuos Perigosos. (BOE n.º 114 de

13.05.95).

Real Decreto 45/1996, do 19 de xaneiro, polo que se regulan diversos aspectos

relacionados coas pilas e os acumuladores que conteñan determinadas materias

perigosas. (BOE n.º 48 de 24.02.96).

Observacións:

Traspón a Directiva do Consello 91/157/CEE, do 18 de marzo de 1991. (DOCE

n.º L 78, de 26.03.91)

Modificado o seu anexo I mediante a Orde de 25 de outubro de 2000

(BOE n.º 258, de 27.10.00).

Real Decreto 261/1996, do 16 de febreiro sobre protección das augas contra a

contaminación producida polos nitratos procedentes de fontes agrarias. (BOE n.º 61 de

11.03.96).

Real Decreto 387/1996, da 1 de marzo, polo que se aproba a Directriz Básica de

Planificación de Protección Civil ante o risco de accidentes nos transportes de

mercadorías perigosas por estrada e por ferrocarril. (BOE n.º 71, de 22.03.96).

Real Decreto 404/1996, do 1 de marzo, polo que se desenvolve a Lei 40/1994 do 30

de decembro, de Ordenación do Sistema Eléctrico Nacional, e se modifica o Real

Decreto 1522/1984, do 4 de xullo, polo que se autoriza a constitución da "Empresa

Nacional de Residuos Radioactivos, Sociedade Anónima (ENRESA). (BOE n.º 71 de

22.03.96).

Orde de 24 de setembro de 1996, pola que se introducen modificacións nas

Instrucións técnicas para o Transporte sen Riscos de Mercadorías Perigosas por Vía

Aérea. (BOE n.º 235 de 28.09.96).

Orde de 16 de outubro de 1996, pola que se modifica a Orde de 20 de setembro de

1985, sobre normas de construción, aprobación de tipo, ensaio e inspección de

cisternas para o transporte de mercadorías perigosas. (BOE n.º 267 de 05.11.96).

Resolución do 21 de novembro de 1996, da Dirección Xeral de Ferrocarrís e

Transportes por Estrada, sobre a inspección e control por riscos inherentes ao

transporte de mercadorías perigosas por estrada. (BOE n.º 303, de 17.12.96).

Lei 11/1997, do 24 de abril, de Envases e Residuos de Envases (BOE n.º 99, de

25.04.97).

Observacións:

Traspón a Directiva do Parlamento e do Consello 94/62/CE, do 20 de

decembro, relativa aos Envases e Residuos de Envases (DOCE L n.º 365, de

31.12.94)

En materia de identificación de materiais de envase, véxase Decisión da

Comisión 97/129/CE, do 28 de xaneiro. (DOCE L n.º 50, de 20.02.97)

En materia de modelos relativos ao sistema de bases de datos, véxase Decisión

da Comisión 97/62/CE, do 3 de febreiro. (DOCE L n.º 52, de 22.02.97)

Desenvolvida regulamentariamente polo Real Decreto 782/1998, do 30 de

abril (BOE n.º 104, de 01.05.98) e pola Orde de 27 de abril de 1998 do

Ministerio de Medio (BOE n.º 104, de 01.05.98) (Corrección de erros: BOE n.º

120, de 20.5.98).

Modificada pola disposición adicional trixésimo oitava da Lei 66/1997, de 30

de decembro, de medidas fiscais, administrativas e da orde social (BOE n.º 313,

de 31.12.97).

Modificada pola disposición adicional sétima da Lei 10/1998, do 21 de abril,

de residuos (BOE n.º 96, de 22.04.98)

Modificada pola disposición adicional décimo novena da Lei 50/1998, de 30

de decembro, de medidas fiscais, administrativas e da orde social (BOE n.º 313,

de 31.12.97).

Afectada pola Resolución do 30 de setembro de 1998, da Dirección Xeral de

Tributos [aplicación do IVE a operacións dos SIG](BOE n.º 257, de 27.10.98).

Afectada pola Orde de 21 de outubro de 1999 pola que se establecen as

condicións para a non aplicación dos niveis de concentración de metais

pesados ás caixas e paletas de plástico reutilizables que se utilicen nunha cadea

pechada e controlada (BOEn.º 265, de 50.11.99).

Modificada a súa disposición adicional primeira polo artigo 82 da Lei 14/2000

(BOE n.º 313, de 30.12.00, páxinas [46631] [46695] [46696]).

Afectada pola Decisión 2001/171/CE da Comisión, do 19 de febreiro de 2001

(DOCE n.º L 62, de 02.03.01).

Afectada pola Orde de 12 xuño de 2001 (BOE n.º 146, de 19.06.01).

Acordo Europeo sobre Transporte internacional de mercadorías perigosas por estrada

(ADR), feito en Xenebra o 30 de setembro de 1957. Texto Refundido. (BOE n.º 138,

de 10.06.97).

Orde de 2 de xuño de 1997 pola que se aproban as fichas de intervención para a

actualización dos servizos operativos en situación de emerxencia provocadas por

accidentes no transporte de mercadorías perigosas por estrada. (BOE n.º 141, de

13.06.97).

Real Decreto 952/1997, do 20 de xuño, polo que se modifica o Regulamento para a

execución da Lei 20/198686, do 14 de maio, Básica de Residuos Tóxicos e Perigosos,

aprobado mediante Real Decreto 833/1988, do 20 de xullo. (BOE n.º 160, de

05.07.97).

Observacións:

Publícase a lista de residuos perigosos, aprobada mediante Decisión

94/904/CE.

Orde de 27 de xuño de 1997, pola que se actualizan as Instrucións técnicas para o

transporte sen Riscos de Mercadorías Perigosas por Vía Aérea. (BOE n.º 164, de

10.07.97).

Real Decreto 1217/1997, do 18 de xullo, sobre incineración de residuos perigosos e de

modificación do Real Decreto 1088/92, do 11 de setembro, relativo ás instalacións de

incineración de residuos municipais (BOE n.º 189, de 08.08.97). Corrección de erros

(BOE n.º 15, de 17.1.98).

Observacións:

Traspón a Directiva 94/67/CE.

Modifica o Real Decreto 1088/1992, do 11 de setembro.

Real Decreto 1253/1997, do 24 de xuño, sobre condicións mínimas esixidas aos

buques que transporten mercadorías perigosas ou contaminantes con orixe ou destino

en portos marítimos nacionais (BOE n.º 198, de 19.08.97).

Lei 10/1998, do 21 de abril, de Residuos. (BOE n.º 96, de 22.04.98).

Observacións:

Traspón a Directiva 91/156/CEE, do Consello, do 18 de marzo de 1991, pola

que se modifica a Directiva 75/442/CEE, do Consello, do 15 de xullo de 1975.

Derroga: Lei 42/1975, do 19 de novembro, sobre refugallos e residuos sólidos

urbanos; Lei 20/1986, do 14 de maio, básica de residuos tóxicos e perigosos. -

Modifica a Lei 11/1997, do 24 de abril, de envases e residuos de envases.

Relaciónase con:

Real Decreto 2818/1998, do 23 de decembro, sobre produción de enerxía

eléctrica por instalacións abastecidas por recursos ou fontes de enerxía

renovables, residuos e coxeración [artigos 1.c) e 2.1.c) ed)] (BOE n.º 312, de

30.12.98), que regula a utilización de residuos urbanos na coxeración de

electricidade. Corrección de erros (BOEn.º 43, de 19.02.99).

Real Decreto 2822/1998, do 23 de decembro, polo que se aproba o

Regulamento Xeral de Vehículos. [Anexo 1, apartados 1 e 2] (BOEn.º 22, de

26.01.99), que fai referencia ás disposicións sobre a emisión de fumes e gases

contaminantes dos vehículos e a normativa sobre vehículos abandonados

contida actualmente na Orde de 14 de febreiro de 1974 (BOE n.º 48, de

25.02.74).

Lei 11/1999, do 21 de abril. O seu artigo segundo engade na letra a), apartado

1 do artigo 71 da Lei sobre Tráfico, Circulación de Vehículos a motor e

Seguridade Vial, aprobada polo Real Decreto lexislativo 339/1990, do 2 de

marzo, establecendo cando un vehículo abandonado poderá ser considerado

residuo sólido urbano).

Modificada polo Real Decreto-lei 4/2001, do 16 de febreiro (BOEn.º 42, de

17.02.01).

Real Decreto 700/1998, do 24 de abril, polo que se modifica o Regulamento sobre

notificación de substancias novas e clasificación, envasado e etiquetaxe de substancias

perigosas, aprobado polo Real Decreto 363/1995, do 10 de marzo (BOE n.º 110, de

8.05.98).

Orde de 29 de maio de 1998 do Ministerio de Fomento, pola que se introducen

modificacións nas Instrucións Técnicas para o Transporte sen Riscos de Mercadorías

Perigosas por Vía Aérea. (BOE n.º 141, de 13.06.98).

Real Decreto 1425/1998, do 3 de xullo, polo que se modifica o Real Decreto sobre

clasificación, envasado e etiquetaxe de preparados perigosos, aprobado polo Real

Decreto 1078/1993, do 2 de xullo (BOE n.º 159, de 04.07.98)

Real Decreto 2115/1998, do 2 de outubro, sobre transporte de mercadorías perigosas

por estrada (BOE n.º 248, de 16.10.98) Corrección de erros: (BOE n.º 73, de

26.03.99).

Real Decreto 2225/1998, do 19 de outubro, sobre transporte de mercadorías

perigosas por ferrocarril (BOE n.º 262, de 02.11.98).

Observacións:

Derroga o Anexo do Real Decreto 879/1989.

Derrogado polo Real Decreto 412/2001, do 20 de abril (BOE n.º 110, de

08.05.00).

Resolución de 17 de novembro de 1998 da Dirección Xeral de Calidade e Avaliación

Ambiental do Ministerio de Medio, pola que se publica o Catálogo Europeo de

Residuos (CER) aprobado mediante Decisión 94/3/CE, da Comisión, do 20 de

decembro de 1993 (BOE n.º 7, de 08.01.99)

Emendas de 1996 ao Código Internacional para a Construción e o Equipo de Buques

que Transporten Productos Químicos Peligrosos a Granel (Código CIQ), adoptadas

por Resolución MSC.58 (67), en Londres o 5 de decembro de 1996. (BOE n.º 86, de

10.04.99).

Real Decreto 701/1999, do 30 de abril, polo que se modifica o Real Decreto

1253/1997, do 24 de xullo, sobre condicións mínimas esixidas aos buques que

transporten mercadorías perigosas ou contaminantes con orixe ou destino en portos

marítimos nacionais (BOE n.º 115, de 14.05.99).

Emendas ao Regulamento relativo ao Transporte Internacional de Mercadorías

Perigosas por Ferrocarril (RID) («Boletín Oficial do Estado» do 20 ao 26 de agosto de

1986). Anexo ao Convenio relativo aos Transportes Internacionais por Ferrocarril

(COTIF) (Berna, 9 de maio de 1980, «Boletín Oficial do Estado» do 18 de xaneiro de

1986), adoptadas pola Comisión de expertos, celebrada en Berna do 24 ao 28 de

novembro de 1997 (BOE n.º 298, de 14.12.98) (suplemento). Corrección de erros

(BOE n.º 120, de 20.05.99).

Acordo Europeo sobre Transporte Internacional de Mercadorías Perigosas por Estrada

(ADR), feito en Xenebra o 30 de setembro de 1957. Emendas aos

Anexos A e B (BOE n.º 300, de 16.12.98 -suplemento-). Corrección de erros (BOE n.º

120, de 20.05.99).

Emenda ao anexo I e da adopción dos anexos VIII e IX do Convenio de Basilea sobre

control de movementos transfronteirizos dos refugallos perigosos e a súa eliminación,

feito en Basilea o 22 de marzo de 1989 (publicado no «Boletín Oficial do Estado»

número 227, do 22 de setembro de 1994), adoptados en Kuching (Malaisia) o 27 de

febreiro de 1998 (BOE n.º 120, de 20.05.99).

Código Marítimo Internacional de mercadorías Perigosas (CódigoIMDG), conforme ao

capítulo VII do Convenio Internacional para a Seguridade da Vida Humana no Mar,

1974 (BOE do 16 ao 18 de xuño de 1980). Emenda 29-98 aplicable a partir do 1 de

xaneiro de 1999, adoptada en Londres o 20 de maio de 1998. (BOE n.º 121, de

21.05.99).

Acordo Multilateral 4/98 relativo ao transporte de carbón 1361, que derroga

parcialmente o Regulamento sobre transporte internacional por ferrocarril de

mercadorías perigosas (RID) (publicado no "Boletín Oficial do Estado" de 14 de

decembro de 1998 e 20 de maio de 1999) (BOE n.º 178, de 27.07.99, páxina:

[27808])

Orde de 16 de xullo de 1999 pola que se modifican os anexos I e Vdo Regulamento

sobre notificación de substancias novas e clasificación, envasado e etiquetaxe de

substancias perigosas, aprobada polo Real Decreto 363/1995, do 10 de marzo

(BOE n.º 178, de 27.07.99).

Observacións:

Traspón a Directiva 98/73/CE (DOCE n.º L 305, de 16.11.98).

Real Decreto 1378/1999, do 27 de agosto, polo que se establecen medidas para a

eliminación e xestión dos policlorobifenilos,policloroterfenilos e aparatos que os

conteñan (PCBs/PCTs) (BOE n.º 206, de 28.08.99.

Observacións:

Traspón a Directiva 96/59/CE, do 16 de setembro.

Derroga a Orde de 14 de abril de 1989.

Orde de 15 de setembro de 1999, pola que se inclúe a substanciakresoxim-metilo no

anexo I do Real Decreto 2163/1994 (BOE n.º 226, de 21.09.99).

Observacións:

Traspón a Directiva 1999/1/CE, do 21 de xaneiro de 1999.

Emendas de 1990 ao Código Internacional para a construción e o equipo de

buques que transporten produtos químicos perigosos a granel (Código CIQ)

(sistema harmonizado de recoñecementos e certificación), adoptadas por

Resolución MSC. 16 (58), aprobadas o 24 de maio de 1990. (BOE n.º 232,

de 28.09.99).

Orde de 21 de setembro de 1999 pola que se aproban as fichas de intervención para a

actuación dos servizos operativos en situacións de emerxencia provocadas por

accidentes no transporte de mercadorías perigosas por estrada (BOE n.º 241, de

08.10.99, páxina: [35929].

Real Decreto 1566/1999, do 8 de outubro, sobre os conselleiros de seguridade para o

transporte de mercadorías perigosas por estrada, por ferrocarril ou por vía navegable

(BOE n.º 251, de 20.10.99.

Observacións:

Traspón a directiva 96/35/CE, do Consello, do 3 de xuño relativa á

designación e cualificación profesional de conselleiros de seguridade para o

transporte por estrada, por ferrocarril ou por vía navegable de mercadorías

perigosas (DOCE n.º L 145, de 19.06.96).

Orde de 21 de outubro de 1999 pola que se establecen as condicións para a non

aplicación dos niveis de concentración de metais pesados establecidos no artigo 13 da

Lei 11/1997, do 24 de abril, de Envases e Residuos de Envases, ás caixas e paletas de

plástico reutilizables que se utilicen nunha cadea pechada e controlada (BOE n.º 265,

de 5.11.99, páxinas: [38762] [38763]).

Observacións:

Afecta á Lei 11/1997 (BOE n.º 99, de 25.04.97)

Resolución do 25 de novembro de 1999, da Dirección Xeral de Calidade e Avaliación

Ambiental, pola que se dispón a publicación do acordo da Conferencia Sectorial de

Medio do 22 de novembro de 1999, polo que se dá conformidade ao Programa

Nacional de Pilas e Baterías Usadas. (BOE n.º 284, de 27.11.99).

Código para a construción e armamento dos buques que transporten produtos

químicos perigosos a granel (Código CGRQ), adoptado o 12 de outubro de 1971 por

Resolución A.212 (VII). (BOEn.º 295, de 10.12.99).

Orde de 23 de decembro de 1999 pola que se actualizan as Instrucións Técnicas para

o transporte sen riscos de mercadorías perigosas por vía aérea (BOE n.º 15, de

18.01.00).

Resolución do 13 de xaneiro de 2000, da Secretaría Xeral de Medio, pola que se

dispón a publicación do Acordo de Consello de Ministros, do 7 de xaneiro de 2000,

polo que se aproba o Plan Nacional de Residuos Urbanos (BOE n.º 28, de 02.02.00).

Orde de 1 de marzo de 2000 pola que se modifica o anexo I do Real Decreto

1406/1989, do 10 de novembro, polo que se impoñen limitacións á comercialización e

ao uso de certas substancias e preparados perigosos (BOE n.º 54, de 03.03.00).

Aplicación provisional do Acordo entre o Reino de España e o Principado de Andorra

sobre traslado e xestión de residuos, feito en Madrid o 27 de xaneiro de 2000

(BOE n.º 61, de 11.03.00).

Observacións:

Entrada en vigor deste Acordo (BOE n.º 178, de 26.07.00, páxina: [26619])

Orde de 24 de marzo de 2000 pola que se modifica o anexo I do Real Decreto

1406/1989, do 10 de novembro, polo que se impoñen limitacións á comercialización e

ao uso de certas substancias e preparados perigosos (BOE n.º 77, de 30.03.00).

Orde de 6 de xullo de 2000 pola que se modifica o anexo I do Real Decreto

1406/1989, do 10 de novembro, polo que se impoñen limitacións á comercialización e

ao uso de certas substancias e preparados perigosos (BOE n.º 165, de 11.07.00).

Observacións:

Traspón a Directiva 1999/43/CE (DOCE n.º L 166, de 01.07.99).

Entrada en vigor do Acordo entre o Reino de España e o Principado de

Andorra sobre traslado e xestión de residuos, feito en Madrid o 27 de

xaneiro de 2000, cuxa aplicación provisional foi publicada no "Boletín

Oficial do Estado" número 61, de data 11 de marzo de 2000 (BOE n.º 178,

de 26.07.00).

Orde de 5 de outubro de 2000 pola que se modifican os anexos I, III, IV e VI do

Regulamento sobre notificación de substancias novas e clasificación, envasado e

etiquetaxe de substancias perigosas, aprobada polo Real Decreto 363/1995, do 10 de

marzo (BOE n.º 243, de 10.10.00).

Orde de 25 de outubro de 2000 pola que se modifican o anexo 1 do Real Decreto

45/1996, do 19 de xaneiro, polo que se regulan diversos aspectos relacionados coas

pilas e os acumuladores que conteñan determinadas materias perigosas, e o anexo I do

Real Decreto 1406/1989, do 10 de novembro, polo que se impoñen limitacións á

comercialización e uso de certas substancias e preparados perigosos (BOE n.º 258, de

27.10.00).

Observacións:

Traspón a Directiva 98/101/CE.

Lei 14/2000, do 29 de decembro, de Medidas fiscais, administrativas e da orde social

(BOE n.º 313, de 30.12.00.

Observacións:

O seu artigo 82 modifica a disposición adicional primeira da Lei 11/1997,

do 24 de abril, de envases e residuos de envases.

Orde de 11 de xaneiro de 2001 pola que se regula o contido mínimo do informe

anual para o transporte de mercadorías perigosas por estrada, por ferrocarril ou por

vía navegable (BOE n.º 23, de 26.01.01).

Resolución do 9 de abril de 2001, da Secretaría Xeral de Medio, pola que se dispón a

publicación do Acordo de Consello de Ministros, de 6 de abril de 2001, polo que se

aproba o Plan Nacional de Descontaminación e Eliminación

de Policlorobifenilos (PCB), Policloroterfenilos (PCT) e Aparatos que os conteñan

(2001-2010) (BOE n.º 93, de 18.04.01). Corrección de erratas: (BOE n.º 107, de

04.05.01). Corrección de erros: (BOE n.º 111, de 09.05.01).

Orde de 5 de abril de 2001 pola que se modifican os anexos I, IV,V, VI e IX do

Regulamento sobre notificación de substancias novas e clasificación, envasado e

etiquetaxe de substancias perigosas, aprobada polo Real Decreto 363/1995, do 10 de

marzo (BOE n.º 94, de 19.04.01.

Real Decreto 412/2001, do 20 de abril, polo que se regulan diversos aspectos

relacionados co transporte de mercadorías perigosas por ferrocarril (BOE n.º 110, de

08.05.01.

Observacións:

Derroga o Real Decreto 2225/1998. do 19 de outubro.

Derroga o Real Decreto 879/1989, do 2 de xuño.

Real Decreto 507/2001, do 11 de maio, polo que se modifica o Regulamento sobre

notificación de substancias novas e clasificación, envasado e etiquetaxe de substancias

perigosas, aprobado polo Real Decreto 363/1995, do 10 de marzo (BOE n.º 114, de

12.05.01).

Orde de 12 xuño de 2001 pola que se establecen as condicións para a non aplicación

aos envases de vidro dos niveis de concentración de metais pesados establecidos no

artigo 13 da Lei 11/1997, do 24 de abril, de Envases e Residuos de Envases (BOE n.º

146, de 19.06.01).

Resolución do 8 de outubro de 2001, da Secretaría Xeral de Medio, pola que se

dispón a publicación do Acordo do Consello de Ministros do 5 de outubro de 2001,

polo que se aproba o Plan Nacional de Pneumáticos Fuera de Uso, 2001-2006

(BOE n.º 260, de 30.10.01).

Real Decreto 1481/2001, do 27 de decembro, polo que se regula a eliminación de

residuos mediante depósito en vertedoiro (BOE n.º 25, de 29.01.02).

Orde MAM/304/2002, do 8 de febreiro, pola que se publican as operacións de

valorización e eliminación de residuos e a lista europea de residuos (BOE n.º 43, de

19.02.02). Corrección de erros: (BOE n.º 60, de 12.03.02).

Emendas propostas por Portugal aos anexos A e B do Acordo Europeo sobre

Transporte Internacional de Mercadorías Perigosas por Estrada (ADR), feito en

Xenebra o 30 de setembro de 1957 (BOEn.º 70, de 22,03,02).

Lei 16/2002, da 1 de xullo, de prevención e control integrados da contaminación

(BOE n.º 157, de 02.07.02, páxinas: 23910 a 23927).

Orde Pre/2317/2002, do 16 de setembro, pola que se modifican os anexos I, II, III,

IV, V, VI, VII e VIII do Regulamento sobre notificación de substancias novas e

clasificación, envasado e etiquetaxe de substancias perigosas, aprobada polo Real

Decreto 363/1995, do 10 de marzo (BOE n.º 229, de 24.09.02)

Real Decreto 1054/2002, do 11 de outubro, polo que se regula o proceso de

avaliación para o rexistro, autorización e comercialización de biocidas (BOE n.º 247,

de 15.10.02).

Observacións:

Traspón a Directiva 1998/8/CE.

Orde PRE/2556/2002, do 14 de outubro, pola que se inclúen as substancias activas

denominadas glifosato, tifensulfuron-metilo e o ácido 2,4-Diclorofenoxiacético (2,4-

D), no anexo I do Real Decreto 2163/1994, do 4 de novembro, polo que se implanta

o sistema harmonizado comunitario de autorización para comercializar e utilizar

produtos fitosanitarios (BOE n.º 249, de 17.10.02).

Orde PRE/2666/2002, do 25 de outubro, pola que se modifica o anexo I do Real

Decreto 1406/1989, do 10 de novembro, polo que se impoñen limitacións á

comercialización e ao uso de certas substancias e preparados perigosos (BOE n.º 261,

de 31.10.02).

Real Decreto 1323/2002, do 13 de decembro, polo que se modifica o Real Decreto

324/2000, do 3 de marzo, polo que se establecen normas básicas de ordenación das

explotacións porcinas(BOE n.º 299, de 14.12.02)

Observacións:

Modifica o Real Decreto 324/2000, do 3 de marzo.

Real Decreto-Lei 9/2002, do 13 de decembro, polo que se adoptan medidas para

buques tanque que transporten mercadorías perigosas ou contaminantes (BOE n.º 299,

de 14.12.02).

Orde PRE/3290/2002, de 23 de decembro, pola que se inclúen as substancias activas

denominadas isoproturon, etofumesato,iprovalicarb, prosulfuron, sulfosulfuron, cinido

n-etilo, cihalofop-butilo, famoxadona, florasulam, metalaxil-M e picolinafen no anexo

I do Real Decreto 2163/1994, de 4 de novembro, polo que se implanta o sistema

harmonizado comunitario de autorización para comercializar e utilizar produtos

fitosanitarios (BOE n.º 310, de 27.12.02).

Real Decreto 1383/2002, do 20 de decembro, sobre xestión de vehículos ao final da

súa vida útil (BOE n.º 3, de 03.01.03).

Observacións: incorpora ao dereito interno a Directiva 2000/53/CE.

Real Decreto 99/2003, do 24 de xaneiro, polo que se modifica o Regulamento sobre

notificación de substancias novas e clasificación, envasado e etiquetaxe de substancias

perigosas, aprobada polo Real Decreto 363/1995, do 10 de marzo (BOE n.º 30, de

04.02.03).Corrección de erros (BOE n.º 73, de 26.03.03).

Observacións: incorpora parcialmente a Directiva 2001/58, no referente ás substancias

perigosas.

Orde Pre/375/2003, do 24 de febreiro, pola que se modifica o anexo I do Real

Decreto 1406/1989, do 10 de novembro, polo que se impoñen limitacións á

comercialización e ao uso de certas substancias e preparados perigosos

(compostos organoestánnicos) (BOE n.º 48, de 25.02.03).

Observacións: Incorpora ao noso ordenamento xurídico a Directiva 2002/62/CE.

Orde Pre/470/2003, do 28 de febreiro, pola que se modifican os anexos II dos Reais

Decretos 280/1994, do 18 de febreiro, e 569/1990, do 27 de abril, polos que se

establecen os límites máximos de residuos de praguicidas e o seu control en

determinados produtos de orixe vexetal e animal (BOE n.º 56, de 06.03.03).

Orde Pre/730/2003, do 25 de marzo, pola que se modifica o anexo I do Real

Decreto 1406/1989, do 10 de novembro, polo que se impoñen limitacións á

comercialización e ao uso de certas substancias e preparados perigosos, parafinas

cloradas de cadea curta e colorantes azoicos (BOE n.º 79, de 02.04.03).

Orde Pre/1114/2003, do 30 de abril, pola que se modifican os anexos II dos Reais

Decretos 280/1994, do 18 de febreiro, e 569/1990, do 27 de abril, polos que se

establecen os límites máximos de residuos de praguicidas e o seu control en

determinados produtos de orixe vexetal e animal (BOE n.º 111, de 09.05.03).

Orde APA/1145/2003, do 30 de abril, pola que se modifican determinados anexos do

Real Decreto 2071/1993, do 26 de novembro, relativo ás medidas de protección

contra a introdución e difusión no territorio nacional e da Comunidade Económica

Europea de organismos nocivos para os vexetais ou produtos vexetais, así como para a

exportación e tránsito cara a países terceiros (BOE n.º 113, de 12.05.03).

Orde Pre/1447/2003, do 30 de maio, pola que se inclúen as substancias

activas flumioxazina e deltametrina no anexo I do Real Decreto 2163/1994, do 4 de

novembro, polo que se implanta o sistema harmonizado comunitario de autorización

para comercializar e utilizar produtos fitosanitarios (BOE n.º 134, de 05.06.03).

Real Decreto 653/2003, do 30 de maio, sobre incineración de residuos (BOE n.º 142,

de 14.06.03).

Observacións: Incorpora ao ordenamento xurídico interno a Directiva 2000/76/CE.

Orde PRE/2277/2003, do 4 de agosto, pola que se modifica o Anexo I do Real

Decreto 1406/1989, do 10 de novembro, polo que se impoñen limitacións á

comercialización e ao uso de certas substancias e preparados perigosos. Arsénico e

colorante azul (BOE n.º 190, de 09.08.03)

LEXISLACIÓN AUTONÓMICA

Decreto 176/1988, do 23 de xuño, polo que se regula a planificación da xestión dos

residuos sólidos urbanos (DOG n.º 135, de 15.07.88).

Decreto 72/1989, do 27 de abril, polo que se aproba definitivamente o Plan de

Xestión e Tratamento de Residuos Sólidos Urbanos (DOG n.º 98, de 23.05.89).

Lei 10/1997, do 22 de agosto, de residuos sólidos urbanos de Galicia. (DOG n.º 168,

de 02.09.97).

Decreto 460/1997, do 21 de novembro, polo que se establece a normativa para a

xestión dos residuos dos establecementos sanitarios na Comunidade de Galicia.

(DOG n.º 245, de 19.12.97). Corrección de erros (DOG n.º 149, de 04.08.98).

Decreto 154/1998, do 28 de maio, sobre o Catálogo de residuos (DOG n.º 107, de

05.06.98).

Decreto 260/1998, do 10 de setembro, polo que se regula a autorización de xestión

de residuos sólidos urbanos e a inscrición no Rexistro Xeral de Xestores de Residuos

Sólidos Urbanos. (DOG n.º 189, de 29.09.98).

Decreto 263/1998, do 10 de setembro, polo que se regula a autorización e se crea o

Rexistro de Produtores e Xestores de Residuos Perigosos. (DOG n.º 190, de 30.09.98).

Resolución do 28 de outubro de 1998, pola que se adapta o Plan de Xestión de

Residuos Sólidos Urbanos (DOG n.º 225, de 19.11.98)

Resolución do 2 de xuño de 1999 pola que se ordena a publicación do acordo de

Consello da Xunta de Galicia, do 23 de abril de 1999, polo que se aproba

definitivamente como plan sectorial de incidencia supramunicipal o Plan de Xestión de

Residuos Sólidos Urbanos de Galicia. (DOG n.º 106, de 04.06.99).

Orde de 7 de setembro de 1999, pola que se aproba o Código Galego de Boas

Prácticas Agrarias. (DOG n.º 181, de 17.09.99).

Decreto 263/1999, do 30 de setembro, polo que se fixa a concentración límite en

chans afectados por verteduras de residuos de HCH. (DOG n.º 196, de 08.10.99).

Orde de 8 de outubro de 1999 pola que se declaran como chan contaminado os

terreos afectados do polígono de Torreiros, no concello do Porriño (Pontevedra).

(DOG n.º 197, de 11.10.99).

Decreto 277/2000, do 9 de novembro, polo que se designan os órganos autonómicos

competentes en materia de control de riscos inherentes aos accidentes graves nos que

interveñan substancias perigosas. (DOG n.º 229, de 27.11.00).

Resolución do 10 de novembro de 2000 pola que se acorda a publicación da

estratexia galega de xestión de residuos. (DOG n.º 236, de 05.12.00).

Orde de 26 de decembro de 2000 pola que se regula o réxime de autorización como

xestor de residuos das actividades transformadoras de desperdicios de orixe animal e

animais mortos. (DOG n.º 3, de 04.01.01).

Decreto 298/2000, do 7 de decembro, polo que se regula a autorización e

notificación de produtor e xestor de residuos de Galicia e se crea o Rexistro Xeral de

Produtores e Xestores de Residuos de Galicia. (DOG n.º 4, de 05.01.01). Corrección de

erros (DOG n.º 17, de 24.01.01).

Orde de 28 de febreiro de 2001 pola que se regula o destino de determinados

subprodutos animais. (DOG n.º 43, de 01.03.01).

Orde de 11 de maio de 2001 pola que se regula o contido básico dos estudos de

minimización da produción de residuos perigosos que deben presentar os produtores

autorizados de residuos. (DOG n.º 97, de 22.05.01).

Resolución do 6 de xullo de 2001 pola que se acorda a publicación de Xestión de

Residuos Agrarios de Galicia. (DOG n.º 140, de 19.07.01).

Orde de 20 de setembro de 2001 polo que se declaran como chan contaminado os

terreos afectados do polígono de Torneiros, no concello do Porriño (Pontevedra).

(DOG n.º 185, de 24.09.01).

Resolución do 21 de novembro de 2001 pola que se acorda facer público o Plan de

Xestión de Residuos Industriais e Chans Contaminados de Galicia. (DOG n.º 243, de

18.12.01).

Decreto 351/2002, 13 de decembro, polo que se declara a emerxencia das obras,

servizos e subministracións necesarias para facer fronte ao derramo de hidrocarburos

do buque Prestige e se dispón a urxente ocupación dos bens e dereitos para o depósito

dos devanditos residuos. (DOG n.º 248, 24.12.02).

Decreto 352/2002, do 5 de decembro, polo que se regula a produción dos residuos

da construción e demolición. (DOG n.º 250, de 27.12.02).

Orde de 4 de febreiro de 2003 pola que se convoca un concurso para o fomento da

recollida de pilas usadas en Galicia. (DOG n.º 34, de 18.02.03).

Decreto 221/2003, do 27 de marzo, polo que se establece un réxime simplificado no

control dos traslados de residuos perigosos producidos por pequenos produtores de

residuos. (DOG n.º 76, de 21.04.03).

11.9.2. Verteduras

LEXISLACIÓN COMUNITARIA

REGULACIÓN DE VERTEDURAS EN AUGAS CONTINENTAIS E AUGAS MARIÑAS.

Directiva 76/464 do Consello, do 4 de maio, relativa á contaminación causada por

determinadas substancias perigosas vertidas no medio acuático da Comunidade. DOCE

L n.º 129, de 18/05/76.

Directiva 80/68 do Consello, do 17 de decembro de 1979, relativa á protección das

augas subterráneas da contaminación causada por determinadas substancias perigosas.

DOCE L n.º 20, de 26/01/80.

Directiva 82/176 do Consello, do 22 de marzo, relativa aos valores límite e aos

obxectivos de calidade para as verteduras de mercurio do sector da electrólise dos

cloruros alcalinos. DOCE L n.º 81, de 27/03/82.

Directiva 83/513 do Consello, do 26 de setembro, relativa aos valores límite e aos

obxectivos de calidade para as verteduras de cadmio. DOCE L n.º 291, de 24/10/85.

Directiva 84/156 do Consello, do 8 de marzo, relativa aos valores límite e aos

obxectivos de calidade para as verteduras de mercurio dos sectores distintos da

electrólise dos cloruros alcalinos. DOCE L n.º 74, de 17/03/84.

Directiva 84/491 do Consello, do 8 de outubro, relativa aos valores límite e aos

obxectivos de calidade para as verteduras de hexaclorociclohexano. DOCE L n.º 274,

de 17/10/84.

Directiva 86/280 do Consello, do 12 de xuño, relativa aos valores límite e aos

obxectivos de calidade para os residuos de determinadas substancias perigosas

comprendidas na lista I do Anexo da D 76/464. DOCE L n.º 181, de 04/07/86.

corrección de erros no DOCE L n.º 191, de 15/07/86.

Directiva 88/374 do Consello, do 16 de xuño, pola que se modifica o Anexo II da

D86/280. DOCE L n.º 158, 25/06/88.

Directiva 90/415 do Consello, do 27 de xullo, pola que se modifica o Anexo II da D

86/280. DOCE L n.º 219, 14/06/90.

Directiva 91/217 do Consello, do 21 de maio, sobre o tratamento das augas residuais

urbanas. DOCE L n.º 135, 30/05/91.

Directiva 91/676 do Consello, do 8 de decembro, relativa a protección das augas

contra a contaminación producida por nitratos utilizados na agricultura. DOCE L n.º

375, de 31/12/91.

LEXISLACIÓN ESTATAL

REGULACIÓN DE VERTEDURAS EN AUGAS CONTINENTAIS

Orde de 16 de xullo de 1987, pola que se regulan as empresas colaboradoras dos

Organismos de conca en materia de control de verteduras de augas residuais. BOE n.º

185, de 04/08/87.

Orde de 12 de novembro de 1987sobre normas de emisión, obxectivos de calidade e

métodos de medición de referencia relativos a determinadas substancias nocivas ou

perigosas contidas nas verteduras de augas residuais.. BOE n.º 280, de 23/11/87.

corrección de erros en BOE n.º 93, de 18/04/88.

Orde de 13 de marzo de 1989, pola que se inclúe na de 12-11-87, a normativa

aplicable a novas substancias nocivas e perigosas que poidan formar parte de

determinadas verteduras. BOE n.º 67, de 20/03/89.

Orde de 19 de decembro de 1989,por a que se fixan normas para a fixación de certos

supostos valores intermedios e reducidos do coeficiente K, que determina a carga

contaminante do canon de vertedura de augas residuais. BOE n.º 307, de 23/12/89.

Orde de 27 de febreiro de 1991, pola que se modifica o Anexo V da do 2 de

novembro de 1987, relativa ás normas de emisión, obxectivos de calidade e métodos

de medición de referencia para verteduras de determinadas substancias perigosas, en

especial as correspondentes ao hexaclorociclohexano. BOE n.º 53, de 02/03/91.

Orde de 28 de xuño de 1991, pola que se amplía o ámbito de aplicación da Orde de

12 de novembro de 1987 a catro substancias nocivas ou perigosas que poidan formar

parte de determinadas verteduras. BOE n.º 162, de 08/07/91.

Orde de 25 de maio de 1992, pola que se modifica a de 12 de novembro de 1987

sobre as normas de emisión, obxectivos de calidade e métodos de medición de

referencia relativos a determinadas substancias nocivas e perigosas contidas nas

verteduras de augas residuais. BOE n129, de 29/05/92.

Real Decreto 484/1995, do 7 de abril, sobre medidas de regularización e control de

verteduras. BOE n.º 95, de 21/04/95. corrección de erros BOE n.º 114, de 13/05/95.

REGULACIÓN DE VERTEDURAS EN AUGAS MARIÑAS

Orde de 26 de maio de 1976, sobre prevención da contaminación mariña pro

verteduras dende buques e aeronaves. BOE n.º 134 m de 04/06/76.

Lei 21/77, do 9 de abril, sobre aplicación de sancións en caso de contaminación

mariña, provocada por verteduras dende buques e aeronaves. BOE n.º 80, de

04/04/77.

Real Decreto 258/89, do 19 de marzo, polo que se establece a normativa xeral sobre

verteduras de substancias perigosas dende terra ao mar. BOE n.º 64, de 16/03/89.

Orde de 31 de outubro de 1989, pola que se establecen normas de emisión,

obxectivos de calidade, métodos de referencia e procedementos de control relativos a

determinadas substancias perigosas, contidas en verteduras dende terra ao

mar. BOE n.º 271, de 11/11/89.

Orde do 9 de maio de 1991 pola se modifica o Anexo V da Orde de 31 de outubro de

1989, pola que se establecen normas de emisión, obxectivos de calidade, métodos de

referencia e procedementos de control relativos a determinadas substancias perigosas,

contidas en verteduras dende terra ao mar. BOE n.º 116, de 15/05/91.

Orde de 28 de outubro de 1992, pola que se amplía o ámbito de aplicación da Orde

de 31 de outubro de 1989 a catro substancias nocivas ou perigosas que poidan formar

parte de determinadas verteduras ao mar. BOE n.º 267, de 06/11/92. corrección de

erros en BOE n.º 13, de 13/08/93.

Emenda de 1992 ao anexo do Protocolo 1.978 relativo ao Convenio Internacional

para previr a Contaminación polas Augas de 1973, aprobadas no 33 período de

sesións do Comité de Protección do Medio Mariño, o 30 de outubro de 1992,

mediante Resolución 57 (33), de conformidade co disposto no artigo 16 do Convenio

e VIN do Protocolo. BOE n.º 107, de 05/05/94.

LEXISLACIÓN AUTONÓMICA

REGULACIÓN DE VERTEDURAS EN AUGAS CONTINENTAIS E AUGAS MARIÑAS.

Decreto 27/96, do 25 de xaneiro, polo que se aproba o Regulamento de

desenvolvemento lexislativo do capítulo IV da Lei 8/93, reguladora da Administración

Hidráulica, relativa ao canon de saneamento. DOG n.º 23, de01/02/96. corrección de

erros, DOG n.º 38, de 22/02/96.

Decreto 8/99, do 21 de xaneiro, polo que se aproba o Regulamento de

desenvolvemento lexislativo do capítulo IV da Lei 8/93, reguladora da Administración

Hidráulica, relativa ao canon de saneamento. DOG n.º 20, de 01/02/99.

Orde, de 4 outubro 2000. Apróbase a relación de aglomeracións urbanas suxeitas ao

canon de saneamento para usos domésticos, que figura como anexo a esta Orde.

Decreto 265/2000, de 26 outubro. Modifica o Decreto 8/1999, de 21-1-1999

(LG 1999 32), de Regulamento de desenvolvemento do Capítulo IV da Lei 8/1993, de

23-6-1993 (LG 1993 1982), que o crea. Engádese un novo apartado 7 ao artigo 4, e un

novo artigo 13 bis ao vixente texto do Decreto 8/1999, do 21 de xaneiro (LG 1999

32), polo que se aproba o Regulamento de desenvolvemento lexislativo do capítulo

IV da Lei 8/1993 (LG 1993 183), reguladora da Administración Hidráulica de Galicia,

relativo ao canon de saneamento.

Resolución, de 9 outubro 2001, Conversión a euros das tarifas vixentes do canon de

saneamento. DOG, n.º 207 outubro 2001.

11.9.3. Emisións

CONTAMINACIÓN ATMOSFÉRICA

LEXISLACIÓN COMUNITARIA

Decisión do Consello 82/459/CEE, do 24 de xuño de 1982, pola que se establece un

intercambio recíproco de informacións e de datos procedentes das Redes e das

Estacións illadas que miden a contaminación atmosférica nos Estados Membros (DOCE

n.º L 210, de 19.7.82).

Regulamento (CEE) 3528/86, do 17 de novembro, relativo á protección dos bosques

na Comunidade contra a contaminación atmosférica (DOCE n.º L 326, de 21.11.86).

Observacións:

Afectado polos Regulamentos (CEE) 1696/87 e 1697/87, do 10 de xuño, polos

que se establecen determinadas modalidades de aplicación do Regulamento

3528/86 (DOCE n.º L 161, de 22.06.87). [Regulamento 1696/87, á súa vez

modificado por Regulamento 29950/89 (DOCE n.º L 287, de 05.10.89).

Modificado por Regulamento (CEE) 1613/89, do 29 de maio, sobre bosques e

selvicultura (DOCE n.º L165, de 15.06.89).

Complementado por Regulamento (CEE) 1615/89, do 29 de maio, polo que se

crea un sistema europeo de información e comunicación forestal (EFICS).

(DOCE n.º L 165, de 15.06.89).

Modificado por Regulamento (CEE) 2157/92, (DOCE n.º L 217, de 31.07.92).

Afectado por Regulamento (CEE) 926/93, da 1 de abril, polo que se modifica

o Regulamento (CEE)1696/87 (DOCE n.º L 100, de 26.04.93).

Regulamento (CE) 836/94, do 13 de abril, polo que se establecen

determinadas modalidades de aplicación do Regulamento 3528/86 (DOCE n.º

L 97, de 15.05.94).

Regulamento (CE) 1091/94, do 20 de abril, polo que se establecen

determinadas modalidades de aplicación do Regulamento (CEE) 3528/86

(DOCE n.º L 125, de 18.05.94).

Modificado por Regulamento (CE) 307/97, do 17 de febreiro (DOCE n.º L 51,

de 21.02.97).

Regulamento (CE) 1390/97 da Comisión, do 18 de xullo, polo que se modifica

o Regulamento (CE) 1091/94 polo que se establecen determinadas modalidades

de normas para a aplicación do Regulamento (CEE) 3528/86 (DOCE n.º L 190,

de 19.08.97).

Regulamento (CE) 2278/1999 da Comisión, do 21 de outubro de 1999, polo

que se establecen determinadas disposicións de aplicación do Regulamento

(CEE) 3528/86 (DOCE n.º L 279, de 29.10.99).

Regulamento (CEE) 2047/93, da Comisión, do 27 de xullo, polo que se autoriza o

comercio de substancias que destrúen o ozono e produtos que conteñen as devanditas

substancias con países e organizacións que non sexan partes no protocolo de

Montreal, relativo ás substancias que esgotan a capa de ozono (DOCE n.º L 185, de

28.07.93).

Decisión da Comisión do 16 de decembro de 1997 sobre a distribución das cantidades

das substancias reguladas que se autorizan para usos esenciais na Comunidade en 1998

de conformidade co Regulamento (CE) n.º 3093/94 do Consello relativo ás substancias

que esgotan a capa de ozono. (DOCE n.º L 10, de 16.01.98).

Decisión da Comisión do 25 de febreiro de 1998 sobre un cuestionario destinado á

elaboración dos informes que deben presentar os Estados membros sobre a aplicación

da Directiva 94/67/CE do Consello relativa á incineración de residuos perigosos

(aplicación da Directiva 91/692/CEE do Consello). (DOCE n.º L 67, de 07.03.98).

Decisión da Comisión do 23 de febreiro de 1996, pola que se conceden continxentes

de importación dos clorofluorocarburos totalmente haloxenados, 11, 12, 113, 114 e 115,

outros clorofluorocarburos totalmente haloxenados, halóns, tetyraclorurode carbono,

1,1,1 tricloroetano e hidrobromofluorocarburos durante o período do 1 de xaneiro ao

31 de decembro de 1996, e, por outra parte, pola que se conceden continxentes de

produción e importación do bromuro de metilo dura 31 de decembro de 1996.

(DOCE n.º L 89, de 10.04.96).

Directiva 96/62/CE, do 27 de setembro, sobre avaliación e xestión da calidade do aire

ambiente. (DOCE n.º L 296, do 21.11.1996).

Decisión 97/101/CE, do Consello, do 27 de xaneiro, polo que se establece un

intercambio recíproco de información e datos das redes e estacións illadas de medición

da contaminación atmosférica nos Estados Membros (DOCE n.º L 35, de 05.02.97).

Observacións:

Modificados os seus anexos pola Decisión 2001/752/CE da Comisión, do 17 de

outubro de 2001 (DOCE n.º L 282, de 26.10.01)

Regulamento (CE) 307/97, do 17 de febreiro, polo que se modifica o Regulamento

(CE) 3528/86, relativo á protección dos bosques na Comunidade contra a

contaminación atmosférica (DOCE n.º L 51, de 21.02.97).

Rectificación da Directiva 96/69/CE, do 8 de outubro, pola que se modifica a

Directiva 70/220/CEE, relativa á aproximación das lexislacións dos Estados membros

en materia de medidas contra a contaminación atmosférica polas emisións dos

vehículos a motor. (DOCE n.º L 282, de 01.11.96). (DOCE n.º L 83, de 25.03.97).

Directiva 97/20/CE, do 18 de abril, pola que se adapta ao progreso técnico a

Directiva 72/306/CEE, relativa á aproximación das lexislacións dos Estados membros

sobre medidas que deben adoptarse contra as emisións contaminantes procedentes dos

motores diesel destinados á propulsión de vehículos. (DOCE n.º L 125, de 16.05.97).

Decisión 283/97/CE, do 21 de abril, sobre métodos de medición harmonizados para

determinar a concentración en masa de dioxinas e furanos nas emisións atmosféricas

conforme ao apartado 2 do art.º 7 da Directiva 94/67/CE relativa á incineración de

residuos perigosos. (DOCE n.º L 113, de 30.04.97).

Decisión 414/97/CE, do 19 de xuño, sobre a distribución das cantidades das

substancias reguladas que se autorizan para usos esenciais na Comunidade en 1997 de

conformidade co Regulamento (CE) 3093/94, relativo ás substancias que esgotan a

capa de ozono. (DOCE n.º L 175, de 03.07.97).

Regulamento (CE) 1390/97 da Comisión, do 18 de xullo, polo que se modifica o

Regulamento (CE) 1091/94 polo que se establecen determinadas modalidades de

normas para a aplicación do Regulamento (CE) 3528/86 do Consello para a aplicación

dos bosques da Comunidade contra a contaminación atmosférica (DOCE n.º L 190, de

19.08.97).

Decisión da Comisión do 16 de decembro de 1997, sobre a distribución das cantidades

de substancias reguladas que se autorizan para usos esenciais na Comunidade en 1998,

de conformidade co Regulamento (CE) 3093/94, do Consello, relativo ás substancias

que esgotan a capa de ozono (DOCE n.º L 19, de 16.1.98).

Directiva 97/68/CE, do parlamento Europeo e do Consello, do 16 de decembro de

1997, relativa á aproximación das lexislacións dos Estados membros sobre mediadas

contra a emisión de gases e partículas contaminantes procedentes dos motores de

combustión interna que se instalen nas máquinas móbiles non de estrada (DOCE n.º L

59, de 27.2.98).

Decisión do Consello do 23 de marzo de 1998, relativa á celebración pola

Comunidade europea do protocolo do convenio de 1979, sobre contaminación

atmosférica transfronteiriza a gran distancia relativo a novas reducións das emisións de

xofre (DOCE n.º L 326, de 3.12.98).

Directiva 98/69/CE, do Parlamento Europeo e do Consello, do 13 de outubro de

1998, relativa ás medidas que deben adoptarse contra a contaminación atmosférica

causada polas emisións dos vehículos de motor e pola que se modifica a Directiva

70/220/CEE do Consello (DOCE n.º L 350, de 28.12.98).

Observacións:

Rectificación a esta Directiva (DOCE n.º L 104, de 21.4.99).

Decisión 1999/58/CE, da Comisión, do 11 de xaneiro de 1999, pola que se conceden

cotas de importación dos clorofluorurocarburostotalmente haloxenados 11, 12, 113, 114

e 115, outros clorofluorocarburos totalmente haloxenados, halóns, tetracloruro de

carbono, 1, 1, 1-tricloetano, hidrobromofluorocarburos e bromuro de metilo durante o

período da 1 de xaneiro ao 31 de decembro de 1999, e, por outra parte, pola que se

conceden cotas de comercialización de hidroclorofluorocarburos durante o período da

1 de xaneiro ao 31 de decembro de 1999. (DOCE n.º L 19, de 26.1.99).

Decisión 1999/59/CE, da Comisión, do 11 de xaneiro de 1999, sobre a distribución das

cantidades das substancias reguladas que se autorizan para usos esenciais na

Comunidade en 1999 de conformidade co Regulamento (CE) 3093/94, do Consello,

relativo ás substancias que esgotan a capa de ozono (DOCE n.º L 19, de 26.1.99).

Recomendación 1999/125/CE, da Comisión, do 5 de febreiro de 1999, sobre redución

das emisións de CO2 producidas polos automóbiles (DOCE n.º L 40, de 13.2.99).

Directiva 1999/13/CE, do Consello, do 11 de marzo de 1999, relativa á limitación das

emisións de compostos orgánicos volátiles (COV) debidas ao uso de disolventes

orgánicos en determinadas actividades e instalacións (DOCE n.º L 85, de 29.3.99).

Observacións:

Rectificación a esta Directiva (DOCE n.º L 188, de 21.7.99).

Corrección de erros (DOCE n.º L 165, de 21.06.01)

Decisión 1999/296/CE do Consello, do 26 de abril de 1999, pola que se modifica a

Decisión 93/389/CEE relativa a un mecanismo de seguimento das emisións de CO2 e

doutros gases de efecto invernadoiro na Comunidade (DOCE n.º L 117, de 5.5.99).

Directiva 1999/32/CE do Consello, do 26 de abril de 1999, relativa á redución do

contido de xofre de determinados combustibles líquidos e pola que se modifica a

Directiva 93/12/CEE (DOCE n.º L 121, de 11.5.99).

Observacións:

Trasposta mediante o Real Decreto 287/2001, do 16 de marzo (BOE n.º 75,

de 28.03.01).

Directiva 1999/30/CE do Consello, do 22 de abril de 1999, relativa aos valores límite

de dióxido de xofre, dióxido de nitróxeno e óxidos de nitróxeno, partículas e chumbo

no aire ambiente. (DOCE n.º L 163, de 29.6.99).

Observacións:

Modificado o seu Anexo V, mediante a Decisión 2001/744/CE da Comisión,

do 17 de outubro de 2001 (DOCE n.º L 278, de 23.10.01).

Decisión 1999/601/CE da Comisión, da 1 de setembro de 1999, pola que se modifica a

Decisión 1999/551/CE no que respecta á revisión das medidas de protección respecto

da contaminación por dioxinas [notificada co número C (1999) 2880] (DOCE n.º L

232, de 2.9.99).

Directiva 1999/100/CE da Comisión, do 15 de decembro de 1999, pola que se adapta

ao progreso técnico a Directiva 80/1268/CEE do Consello relativa ás emisións de

dióxido de carbono e ao consumo de combustible dos vehículos de motor (DOCE n.º

L 334, de 28.12.99).

Directiva 1999/102/CE da Comisión, do 15 de decembro de 1999, pola que se adapta

ao progreso técnico a Directiva 70/220/CEE do Consello relativa ás medidas contra a

contaminación atmosférica causada polas emisións dos vehículos de motor (DOCE n.º

L 334, de 28.12.99).

Decisión 2000/22/CE da Comisión, do 16 de decembro de 1999, sobre a distribución

das cantidades das substancias reguladas que se autorizan para usos esenciais na

Comunidade en 2000 de conformidade co Regulamento (CE) 3093/94 do Consello

relativo ás substancias que esgotan a capa de ozono (DOCE n.º L 7, de 12.1.00).

Decisión 2000/379/CE da Comisión, do 14 de decembro de 1999, pola que se

conceden cotas de importación dos clorofluorocarburos totalmente haloxenados 11,

12, 113, 114 e 115, outros clorofluorocarburos totalmente haloxenados, halóns,

tetracloruro de carbono, 1,1,1-tricloroetano, hidrobromofluorocarburos e bromuro de

metilo durante o período do 1 de xaneiro ao 31 de decembro de 2000, e, por outra

parte, pola que se conceden cotas de comercialización

de hidroclorofluorocarburos durante o período do 1 de xaneiro ao 31de decembro de

2000 (DOCE n.º L 139, de 10.6.00).

Regulamento (CE) 2037/2000 do Parlamento Europeo e do Consello, do 29 de xuño

de 2000, sobre as substancias que esgotan a capa de ozono (DOCE n.º L 244, de

29.9.00).

Regulamento (CE) 2038/2000 do Parlamento Europeo e do Consello, do 28 de

setembro de 2000, que modifica o Regulamento (CE) 2037/2000 sobre as substancias

que esgotan a capa de ozono, en canto aos inhaladores dosificadores e as bombas de

infusión (DOCE n.º L 244, de 29.9.00).

Regulamento (CE) 2039/2000 do Parlamento Europeo e do Consello, do 28 de

setembro de 2000, que modifica o Regulamento (CE) 2037/2000 sobre as substancias

que esgotan a capa de ozono, en canto ao ano de referencia para a asignación de

cotas dehidroclorofluorocarburos (DOCE n.º L 244, de 29.9.00).

Decisión 2000/646/CE do Consello, do 17 de outubro de 2000, sobre a aprobación

da emenda ao Protocolo de Montreal relativo ás substancias que esgotan a capa de

ozono (DOCE n.º L 272, de 25.10.00).

Directiva 2000/69/CE do Parlamento Europeo e do Consello, do 16 de novembro de

2000, sobre os valores límite para o benceno e o monóxido de carbono no aire

ambiente (DOCE n.º L 313, de 13.12.00).

Directiva 2000/76/CE do Parlamento Europeo e do Consello, do 4 de decembro de

2000, relativa á incineración de residuos (DOCE n.º L 332, de 28.12.00).

Decisión 2001/59/CE da Comisión, do 5 de xaneiro de 2001, pola que se autoriza ao

Reino do Países Baixos a gozar dunha exención temporal que permita o uso de

clorofluorocarburos (CFC) ata o 31 de decembro de 2002 en mecanismos de

liberación de substancias para dispositivos hermeticamente selados destinados a ser

implantados no corpo humano para liberar doses precisas de medicamento de

conformidade co apartado 1 do artigo 4 do Regulamento (CE) 2037/2000 do

Parlamento Europeo e do Consello sobre as substancias que esgotan a capa de ozono

(DOCE n.º L 21, de 23.01.01).

Directiva 2001/1/CE do Parlamento Europeo e do Consello, do 22 de xaneiro de

2001, pola que se modifica a Directiva 70/220/CEE do Consello, sobre medidas contra

a contaminación atmosférica causada polas emisións dos vehículos de motor (DOCE

n.º L 35, de 06.02.01).

Directiva 2001/27/CE da Comisión, do 10 de abril de 2001, pola que se adapta ao

progreso técnico a Directiva 88/77/CEE do Consello relativa á aproximación das

lexislacións dos Estados membros sobre as medidas que deben adoptarse contra a

emisión de gases e partículas contaminantes procedentes de motores de arranque por

compresión destinados á propulsión de vehículos e a emisión de gases contaminantes

procedentes de motores de arranque por faísca alimentados con gas natural ou gas

licuado do petróleo destinados á propulsión de vehículos (DOCE n.º L 107, de

18.04.01).

Observacións:

Corrección de erros da Directiva 2001/27/CE (DOCE n.º L 266, de 06.10.01).

Decisión 2001/333/CE da Comisión, do 13 de febreiro de 2001, sobre a distribución

das cantidades das substancias reguladas que se autorizan para usos esenciais na

Comunidade en 2001 de conformidade co Regulamento (CE) 2037/2000 do

Parlamento Europeo e do Consello sobre as substancias que esgotan a capa de ozono

(DOCE n.º L 118, de 27.04.01).

Decisión 2001/379/CE do Consello, do 4 de abril de 2001, relativa á aprobación, en

nome da Comunidade Europea, do Protocolo ao Convenio de 1979 sobre

contaminación atmosférica transfronteiriza a gran distancia en materia de metais

pesados (DOCE n.º 134, de 17.05.01).

Directiva 2001/63/CE da Comisión, do 17 de agosto de 2001, pola que se adapta ao

progreso técnico a Directiva 97/68/CE do Parlamento Europeo e do Consello relativa

á aproximación das lexislacións dos Estados membros sobre medidas contra a emisión

de gases e partículas contaminantes procedentes dos motores de combustión interna

que se instalen nas máquinas móbiles non de estrada (DOCE n.º L 227, de 23.08.01).

Decisión 2001/744/CE da Comisión, do 17 de outubro de 2001, pola que se modifica

o anexo V da Directiva 1999/30/CE do Consello relativa aos valores límite de dióxido

de xofre, dióxido de nitróxeno e óxidos de nitróxeno, partículas e chumbo no aire

ambiente (DOCE n.º L 278, de 23.10.01).

Decisión 2001/752/CE da Comisión, do 17 de outubro de 2001, que modifica os

anexos da Decisión 97/101/CE do Consello pola que se establece un intercambio

recíproco de información e datos das redes e estacións illadas de medición da

contaminación atmosférica nos Estados membros (DOCE n.º L 282, de 26.10.01).

Directiva 2001/80/CE do Parlamento Europeo e do Consello, 23 de outubro de 2001,

sobre limitación de emisións á atmosfera de determinados axentes contaminantes

procedentes de grandes instalacións de combustión (DOCE n.º L 309, de 27.11.01).

Directiva 2001/81/CE do Parlamento Europeo e do Consello, do 23 de outubro de

2001, sobre teitos nacionais de emisión de determinados contaminantes atmosféricos

(DOCE n.º L 309, de 27.11.01).

Decisión 2001/839/CE da Comisión, do 8 de novembro de 2001, establecendo un

cuestionario que debe utilizarse para presentar información anual sobre a avaliación da

calidade do aire ambiente de conformidade coas Directivas 96/62/CE e 1990/30/CE do

Consello (DOCE n.º L 319, de 04.12.01).

Directiva 2001/100/CE do Parlamento Europeo e do Consello, do 7 de decembro de

2001, pola que se modifica a Directiva 70/220/CEEdo Consello relativa á

aproximación das lexislacións dos Estados membros en materia de medidas contra a

contaminación atmosférica causada polas emisións dos vehículos de motor (DOCE n.º

L 16, de 18.01.02).

Directiva 2002/3/CE do Parlamento Europeo e do Consello, do 12 de febreiro de

2002, relativa ao ozono no aire ambiente (DOCE n.º L 67, de 09.03.02).

Decisión 2002/215/CE do Consello, do 4 de marzo de 2002, sobre a aprobación

da Cuarta Enmienda ao Protocolo de Montreal relativo ás substancias que esgotan a

capa de ozono (DOCE n.º L 72, de 14.03.02).

Decisión do Consello, do 25 de abril de 2002, relativa á aprobación, en nome da

Comunidade Europea, do Protocolo de Kyoto de la Convención Marco das Nacións

Unidas sobre o Cambio Climático e ao cumprimento conxunto dos compromisos

contraídos conforme a este (DOCE n.º L 130, de 15.05.02).

Regulamento 804/2002/CE do Parlamento Europeo e do Consello, do 15 de abril de

2002, polo que se modifica o Regulamento (CEE) non 3528/86 do Consello relativo á

protección dos bosques na Comunidade contra a contaminación atmosférica (DOCE

n.º L 132, de 17.05.02).

Real Decreto 837/2002, do 2 de agosto, polo que se regula a información relativa ao

consumo de combustible e ás emisións de CO2 dos turismos novos que se poñan á

venda ou se ofrezan en arrendamento financeiro en territorio español (BOE n.º 185,

de 03.08.02, páxinas: 28851 a 28856)

Directiva 2002/51/CE do Parlamento Europeo e do Consello, do 19 de xullo de 2002,

sobre a redución do nivel de emisións contaminantes dos vehículos de motor de dous

ou tres rodas, e pola que se modifica a Directiva 97/24/CE (DOCE n.º L252, de

20.09.02)

Recomendación da Comisión, do 15 de xaneiro de 2003, sobre orientacións para

asistir aos Estados membros na elaboración de plans nacionais de redución de emisións

en relación coas disposicións da Directiva 2001/80/CE do Parlamento Europeo e do

Consello sobre limitación de emisións á atmosfera de determinados axentes

contaminantes procedentes de grandes instalacións de combustión (DOCE n.º L16, de

22.01.03).

Directiva 2002/88/CE do Parlamento Europeo e do Consello, do 9 de decembro de

2002, pola que se modifica a Directiva 97/68/CErelativa á aproximación das

lexislacións dos Estados membros sobre medidas contra a emisión de gases e partículas

contaminantes procedentes dos motores de combustión interna que se instalen nas

máquinas móbiles non de estrada (DOCE n.º L 35, de 11.02.03)

Directiva 2003/17/CE do Parlamento Europeo e do Consello, do 3 de marzo de

2003, pola que se modifica a Directiva 98/70/CErelativa á calidade da gasolina e o

gasóleo (DOCE n.º L 76, de 22.03.03).

Directiva 2003/27/CE da Comisión, do 3 de abril de 2003, pola que se adapta ao

progreso técnico a Directiva 96/96/CE no que se refire á inspección das emisións de

gases de escape dos vehículos de motor (DOCE n.º L 90, de 08.04.03).

Decisión 2003/316/CE da Comisión, do 28 de marzo de 2003, sobre a distribución

das cantidades das substancias reguladas que se autorizan para usos esenciais na

Comunidade en 2003 de conformidade co Regulamento 2037/2000 do Parlamento

Europeo e do Consello, sobre as substancias que esgotan a capa de ozono (DOCE n.º

115, de 09.05.03).

Decisión 2003/507/CE do Consello, do 13 de xuño de 2003, relativa á adhesión da

Comunidade Europea ao Protocolo do Convenio de 1979 sobre a contaminación

atmosférica transfronteiriza a gran distancia para loitar contra a acidificación, a

eutrofización e o ozono troposférico (DOCE n.º L179, de 17.07.03)

Directiva 2003/76/CE da Comisión, do 11 de agosto de 2003, pola que se modifica a

Directiva 70/220/CEE do Consello relativa ás medidas que deben adoptarse contra a

contaminación atmosférica causada polas emisións dos vehículos a motor (DOCE n.º

L206/29, de 15.08.03).

LEXISLACIÓN ESTATAL

A Lei 38/1972, do 22 de decembro (RCL 1972 2400 e NDL 7074) de Protección do

Ambiente Atmosférico establecido no seu artigo 3. º.1, que os titulares de focos

emisores de contaminantes á atmosfera, calquera que fose a súa natureza, están

obrigados a respectar os niveis de emisión que o goberno estableza previamente con

carácter xeral. En aplicación da lei 38/1972 (RCL 1972 2400), o Decreto 833/1975, do

6 de febreiro (RCL 1975 820, 1157 e ApNDL 1975-85, 2952), establece os niveis de

emisión de contaminantes á atmosfera para as principais actividades industriais

potencialmente contaminadoras da atmosfera.

Orde de 18 de outubro de 1976 sobre prevención e corrección da contaminación

atmosférica de orixe industrial.

Real Decreto 547/1979, do 20 de febreiro, sobre modificación do Anexo IV do

Decreto 833/197, do 6 de febreiro, polo que se desenvolve a Lei 38/1972 de

protección do ambiente atmosférico.

Convenio de 13 novembro 1979, ratificado por Instrumento de 7 xuño 1982.

Contaminación Atmosférica Transfronteiriza a gran distancia. BOE, 10 de marzo

1983, núm. 59.

Real Decreto 2512/1978, de 14 outubro. Beneficios para a posta en práctica de

medidas correctoras contra a contaminación atmosférica. BOE, 28 outubro 1978, núm.

258.

Resolución, de 10 xuño 1980. Procedementos para determinar o nivel de inspiración

dos óxidos de nitróxeno. BOE 13 outubro 1980,núm. 246.

Resolución, de 23 novembro 1981. Traballos e prioritarios da Comisión

Interministerial do Medio BOE, 3 decembro 1981, núm. 289.

Orde, de 25 xuño 1984. Instalación de equipos de medida e rexistro en centrais

térmicas. BOE, 4 xullo 1984, núm. 159.

Protocolo de 28 setembro 1984, ao que se adheriu España por Instrumento de 17

xullo 1987. Do Convenio de 1979 sobre a contaminación transfronteiriza a gran

distancia, relativo ao financiamento a longo prazo do programa concertado de

seguimento continuo e avaliación do transporte a gran distancia dos contaminantes

atmosféricos en Europa (EMEP) BOE 18 febreiro 1988, núm.

Real Decreto 1613/1985, de 1 agosto. Contaminación atmosférica por dióxido de

xofre e partículas en suspensión: normas de calidade do ambiente. BOE, 12 setembro

1985, núm. 219.

Protocolo de 31 outubro 1988, ratificado por Instrumento de 26 novembro 1990. Ao

Convenio 13-11-1979 (RCL 1983 460 e ApNDL 1975-85, 2963) sobre a contaminación

transfronteiriza a gran distancia, relativo á loita contra as emisións de óxido de

nitróxeno ou os seus fluxos transfronteirizos. BOE, 13 marzo 1991, núm. 62.

Real Decreto 646/1991, de 22 abril. Normas sobre limitación das emisións á atmosfera

de determinados axentes contaminantes procedentes de grandes instalacións de

combustión BOE, 25 abril 1991, núm. 99.

Protocolo de 18 novembro 1991, ratificado por Instrumento de 25 xaneiro 1994. Ao

Convenio 13-11-1979 (RCL 1983 460 e ApNDL 2963), sobre a contaminación

transfronteiriza a longa distancia, relativo á loita contra as emisións de compostos

orgánicos volátiles ou os seus fluxos transfronteirizos. BOE, 19 setembro 1997, núm.

225.

Real Decreto 1088/1992, de 11 setembro. Normas sobre limitación de emisións á

atmosfera de determinados axentes contaminantes procedentes de instalacións de

incineración de residuos municipais.BOE, 30 setembro 1992, núm. 235.

Protocolo de 14 xuño 1994, ratificado por Instrumento de 23 xullo 1994. Protocolo

ao Convenio de 1979 (RCL 1983 460 e ApNDL 2963), sobre a contaminación

transfronteiriza a longa distancia, relativo a reducións adicionais das emisións de xofre,

feito en Oslo o 14 de xuño de 1994. BOE, 24 xuño 1998, núm. 150.

Real Decreto 1494/1995, de 8 setembro. Establece un sistema de vixilancia e de

intercambio de información entre as Administracións públicas en relación coa

contaminación atmosférica causada polo ozono. BOE, 26 setembro 1995, núm. 230.

Anuncio, de 12 setembro 1995. Modificacións ao anexo técnico, partes I e II, ao

Protocolo 31-10-1988 (RCL 1991 663) ao Convenio 13-11-1979 (RCL 1983 460 e

ApNDL 2963) sobre a Contaminación Atmosférica Transfronteiriza a Gran Distancia de

1979, relativo á loita contra as emisións de óxidos de nitróxeno ou os seus fluxos

transfronteirizos, adoptadas polo órgano executivo na 11 Reunión celebrada en

Xenebra do 30 de novembro ao 3 de decembro de 1993 e na 12 Reunión celebrada en

Xenebra do 28 de novembro ao 1 de decembro de 1994. BOE, 23 setembro

1995, núm. 228.

Real Decreto 1800/1995, de 3 novembro. Modifica o Real Decreto 646/1991, de 22-

4-1991 (RCL 1991 1092), polo que se establecen normas sobre limitación das emisións á

atmosfera de determinados axentes contaminantes procedentes de grandes instalacións

de combustión, e fixa as condicións para o control dos límites de emisión de SO² na

actividade do refino de petróleo. BOE 8 decembro 1995, núm. 293.

Anuncio, de 9 xaneiro 1996. Texto revisado do anexo técnico ao Protocolo 31-10-

1988 (RCL 1991 663), ao Convenio 13-11-1979 (RCL 1983 460 e ApNDL 2963), sobre a

Contaminación Atmosférica Transfronteiriza a Gran Distancia de 1979, relativo á loita

contra as emisións de óxido de nitróxeno ou os seus fluxos transfronteirizos.BOE, 27

febreiro 1996, núm. 50.

Real Decreto 1217/1997, de 18 xullo. Establece normas sobre incineración de residuos

perigosos e modifica o Real Decreto 1088/1992, de 11-9-1992 (RCL 1992 2102),

relativo ás instalacións de incineración de residuos municipais. BOE, 8 agosto 1997,

núm.189. Rectificado BOE, 17 xaneiro 1998, núm. 15.

Resolución, de 23 xaneiro 2002. Medio publica a relación de autoridades competentes

e organismos encargados de realizar determinadas actividades e funcións para a

aplicación da Directiva 96/62/CE (LCEur 1996 3739), sobre avaliación e xestión da

calidade do aire ambiente. BOE, 1 febreiro 2002, núm. 28. Rectificado enBOE, 26

marzo 2002, núm. 73.

Lei 16/2002, de 1 xullo. Prevención e control integrados da contaminación. BOE, 2

xullo 2002, núm. 157.

Lei 38/1972, do 22 de decembro de Protección do Ambiente Atmosférico (BOE n.º

309, de 26.12.72).

Decreto 833/1975, do 6 de febreiro que desenvolve a Lei 38/1972 de Protección do

Ambiente Atmosférico (BOE n.º 96, de 22.4.75).

Orde de 18 de outubro de 1976, sobre prevención e corrección da Contaminación

Atmosférica Industrial (BOE n.º 290, de 03.12.76).

Real Decreto 1613/1985, do 1 de agosto polo que se modifica parcialmente o Decreto

833/1975, de 6 de febreiro e establécense novas normas de calidade do aire no

referente a contaminación por dióxido de xofre e partículas. (BOE n.º 219, de 12-

09.85).

Observacións:

Traspón a Directiva 80/779/CEE, do 15 de xullo de 1980, relativa aos valores

límite e aos valores guía de calidade atmosférica para o anhídrido sulfuroso e

as partículas en suspensión. (DOCE n.º L 229/30, de 30.08.80).

Real Decreto 2616/1985, do 9 de outubro, sobre homologación de vehículos

automóbiles de motor, no que se refire á súa emisión de gases contaminantes.

(BOE n.º 13, de 15-01-86) (Corrección de erros en BOE n.º 50, de 27.02.86).

Real Decreto 1154/1986, do 11 de abril, polo que se modifica o Real Decreto

1613/1985, do 1 de agosto, sobre normas de calidade do ambiente: Declaración polo

Goberno de zonas de atmosfera contaminada. (BOE n.º 146, de 14.06.86).

Real Decreto 717/1987, do 27 de maio, sobre contaminación atmosférica por dióxido

de nitróxeno e chumbo: Normas de calidade do ambiente. (BOE n.º 135, de

10.06.87).

Observacións:

Adecúa á nosa lexislación as Directivas Comunitarias: 85/203/CEE, do 7 de

marzo de 1985, e 82/884/CEE, do 3 de decembro de 1982, que conteñen

normas de calidade do aire para o dióxido de nitróxeno e o valor límite para o

chumbo contido na atmosfera.

Orde de 22 de marzo de 1990, pola que se modifica a Orde de 10 de agosto de 1976,

respecto ao método de referencia para fume normalizado. (BOE n.º 76, de 29.03.90)

Orde de 3 de setembro de 1990 sobre o cumprimento da Directiva 88/76/CEE sobre

emisións de gases de escape procedentes de vehículos automóbiles. (BOE n.º 213, de

05.09.90).

Real Decreto 646/1991, do 22 de abril, polo que se establecen novas normas sobre

limitación ás emisións á atmosfera de determinados axentes contaminantes

procedentes de grandes instalacións de combustión. (BOE n.º 99, de 25.04.91).

Observacións:

Traspón a directiva 88/609/CEE, do 24 de decembro de 1988, sobre limitación

de emisións á atmosfera de determinados axentes contaminantes procedentes de

grandes instalacións de combustión (DOCE n.º L 336, de 07.12.88).

Real Decreto 1088/1992, do 11 de setembro, polo que se establecen novas normas

sobre a limitación de emisións á atmosfera de determinados axentes contaminantes

procedentes de instalacións de incineración de residuos municipais. (BOE n.º 255, de

23.10.92).

Observacións:

Traspón as Directivas 89/369/CEE, do 8 de xuño de 1989, sobre prevención da

contaminación atmosférica procedente de novas instalacións de incineración de

residuos municipais (DOCE n.º L 163, de 14.06.89) e 89/429/CEE, do 21 de xuño

de 1989, de redución da contaminación atmosférica procedente de instalacións

existentes de incineración de residuos municipais (DOCE n.º L 203, de 15.07.89).

Modificado por Real Decreto 1217/97, do 18 de xullo (BOE n.º 189, de

08.08.97).

Real Decreto 1321/1992, do 30 de outubro por que se modifica parcialmente o Real

Decreto 1613/1985, da 1 de agosto, e se establecen novas normas de calidade do aire

no referente á contaminación por dióxido de xofre e partículas. (BOE n.º 289, de

02.12.92).

Real Decreto 1494/1995, do 8 de setembro, sobre contaminación atmosférica por

ozono. (BOE n.º 230, de 26.9.95).

Observacións:

Traspón a Directiva 92/72/CEE, do 21 de setembro de 1992, sobre a

contaminación atmosférica por ozono. (DOCE n.º L 297/1, de 13.10.92)

Instrumento de Ratificación do Protocolo do Convenio sobre contaminación

atmosférica transfronteiriza a longa distancia de 1979 relativo á loita contra as

emisións de compostos orgánicos volátiles, ou os seus fluxos transfronteirizos, feito en

Xenebra o 18 de novembro de 1991. (BOE n.º 225, de 19.09.97).

Lei 4/1998, do 3 de marzo, pola que se establece o réxime sancionador previsto no

Regulamento (CE) 3093/1994, do Consello do 15 de decembro, relativo ás substancias

que esgotan a capa de ozono (BOE n.º 54, 4.3.98).

Observacións:

Desenvolve o artigo 19 do Regulamento (CE) 3093/1994

Instrumento de Ratificación do Protocolo do Convenio sobre contaminación

atmosférica transfronteiriza a longa distancia de 1979 relativo reducións adicionais das

emisións de xofre, feito en Oslo o 14 de xuño de 1994. (BOE n.º 150, de 24.6.98).

Resolución do 23 de xaneiro de 2002, da Secretaría Xeral Técnica, pola que se dispón

a publicación da relación de autoridades competentes e organismos encargados de

realizar determinadas actividades e funcións para a aplicación da Directiva

96/62/CE sobre avaliación e xestión da calidade do aire ambiente (BOE n.º 28, de

01.02.02). Corrección de erros (BOE n.º 73, de 26.03.02).

Instrumento de aceptación de España da Emenda ao Protocolo de Montreal relativo

ás substancias que esgotan a capa de Ozono do 16 de setembro de 1987 (publicado no

"Boletín Oficial do Estado" do 17 de marzo de 1989), aprobada pola undécima reunión

das Partes en Beijing o 3 de decembro de 1999 (BOE n.º 70, de 22, 03,02).

Lei 16/2002, da 1 de xullo, de prevención e control integrados da contaminación

(BOE n.º 157, de 02.07.02, páxinas: 23910 a 23927).

Real Decreto 837/2002, do 2 de agosto, polo que se regula a información relativa ao

consumo de combustible e ás emisións de CO2 dos turismos novos que se poñan á

venda ou se ofrezan en arrendamento financeiro en territorio español (BOE n.º 185,

de 03.08.02)

Real Decreto 1073/2002, de 18 de outubro, sobre avaliación e xestión da calidade do

aire ambiente en relación co dióxido de xofre, dióxido de nitróxeno, óxidos de

nitróxeno, partículas, chumbo, benceno e monóxido de carbono. (BOE n.º 260, de

30.10.02).

Orde CTE/3216/2002, do 12 de decembro, pola que se ditan normas para o

cumprimento da Decisión 1753/2000/CE do Parlamento Europeo e do Consello, do

22 de xuño de 2000, que establece un plan de seguimento da media das emisións

específicas de CO2 dos turismos novos matriculados. (BOE n.º 302, de 18.12.02).

Real Decreto 1437/2002, do 27 de decembro, polo que se adecúan as cisternas de

gasolina ao Real Decreto 2102/1996, do 20 de setembro, sobre control de emisións de

compostos orgánicos volátiles (C.O.V.) (BOE n.º 20, de 23.01.03).

Real Decreto 117/2003, do 31 de xaneiro, sobre limitación de emisións de compostos

orgánicos volátiles debidas ao uso de disolventes en determinadas actividades (BOE n.º

33, de 07.02.03).Corrección de errata e erro (BOE n.º 79, de 02.04.03).

Observacións: Incorpora ao dereito interno a Directiva 1999/13/CE, do 11 de marzo.

Real Decreto 653/2003, do 30 de maio, sobre incineración de residuos (BOE n.º 142,

de 14.06.03).

LEXISLACIÓN AUTONÓMICA

Lei 12/1995, de 29 decembro. Imposto sobre a contaminación atmosférica. Creación.

DOMINGO Galicia, 30 decembro 1995, núm. 249. BOE, 9 maio 1996, núm. 113.

Observacións:

Desenvolvido por Decreto 4/96, do 12 de xaneiro, polo que se aproba o

Regulamento do imposto sobre contaminación atmosférica (DOG n.º 19, de

26.01.96).

Decreto 29/2000, de 20 xaneiro. Imposto sobre contaminación atmosférica.

Regulamento. DOMINGO Galicia 18 febreiro 2000, núm. 34. Rectificado en

DOMINGO Galicia 5 abril 2000, núm. 67. DOMINGO Galicia 28 febreiro 2000, núm.

40.

Orde, de 27 novembro 2001. Imposto sobre contaminación atmosférica. Desenvolve

o Decreto 29/2000, de 20-1-2000 (LG 2000 67), de Regulamento, e aproba os

diferentes modelos de declaración e de declaración-liquidación, así como os

documentos de ingreso en euros a utilizar para a xestión de tributos propios e cedidos.

DOMINGO Galicia 17 decembro 2001, núm. 242.

Decreto 29/2000, do 20 de xaneiro, polo que se aproba o Regulamento do imposto

sobre a contaminación atmosférica. (DOGn.º 34, de 18.02.00).

Decreto 320/2002, do 7 de novembro, polo que se aproba o Regulamento que

establece as ordenanzas tipo sobre protección contra a contaminación acústica.

(DOG n.º 230, de 28.11.02).

Lei 8/2002, do 18 de decembro, de protección do ambiente atmosférico de Galicia.

(DOG n.º 252, de 31.12.02). (BOE n.º 18, de 21.01.03).

Real Decreto 1315/2005, do 4 de novembro, polo que se establecen as bases dos

sistemas de seguimento e verificación de emisións de gases de efecto invernadoiro nas

instalacións incluídas no ámbito de aplicación dá Lei 1/2005, do 9 de marzo, pola que

se regula o réxime do comercio de dereitos de emisión de gases de efecto

invernadoiro.

11.9.4. Ruído

CONTAMINACIÓN ACÚSTICA.

LEXISLACIÓN COMUNITARIA

Directiva 1999/101/CE da Comisión, do 15 de decembro de 1999, pola que se adapta

ao progreso técnico a Directiva 70/157/CEE do Consello relativa ao nivel sonoro

admisible e o dispositivo de escape dos vehículos de motor (DOCE n.º L 334, de

28.12.99).

Posición común (CE) n.º 25/2001, do 7 de xuño de 2001, aprobada polo Consello de

conformidade co procedemento establecido no artigo 251 do Tratado constitutivo da

Comunidade Europea, con vistas á adopción dunha Directiva do Parlamento Europeo

e do Consello sobre avaliación e xestión do ruído ambiental (DOCE n.º C 297, de

23.10.01).

Observacións:

Directiva 2002/49/CE do Parlamento Europeo e do Consello, do 25 de xuño

de 2002, sobre avaliación e xestión do ruído ambiental (DOCE n.º L189, de

18.07.02).

Directiva 2002/30/CE do Parlamento Europeo e do Consello, do 26 de marzo de

2002, sobre o establecemento de normas e procedementos para a introdución de

restricións operativas relacionadas co ruído nos aeroportos

LEXISLACIÓN ESTATAL

Real Decreto 212/2002, de 22 febreiro. Regula as emisións sonoras no ámbito debidas

a determinadas máquinas ao aire libre. BOE, 1 marzo 2002, núm. 52.

Real Decreto 873/1987, do 29 de maio, sobre limitación de emisións sonoras das

aeronaves subsónicas. (BOE n.º 158, de 03.07.89)

Observacións:

Traspón a Directiva 80/51/CEE, do 20 de decembro de 1979 (DOCE n.º L

18/26, de 24.01.80), así como a súa modificación mediante Directiva 83/206,

do 21 de abril de 1983 (DOCE n.º L 117, de 04.05.83), sobre limitación de

emisións sonoras de naves subsónicas.

Real Decreto 245/1989, do 27 de febreiro, sobre determinación e limitación da

potencia acústica admisible de determinado material e maquinaria de obra. (BOE n.º

60, de 11.03.89).

Observacións:

Traspón a Directivas 79/113/CEE, modificada por D. 81/105/CEE e adaptada

ao progreso técnico pola Directiva 85/405/CEE. Todas elas, así como as que as

desenvolven, caen dentro do ámbito da Directiva marco 84/532/CEE sobre

disposicións comúns de materiais e equipos para a construción.

Real Decreto 1256/1990, do 11 de outubro, sobre limitación de emisións sonoras dos

avións de reacción subsónicos civís. (BOE n.º 250, de 18.10.90)

Observacións:

Traspón a Directiva 89/629/CEE, do 4 de decembro de 1989 (DOCE n.º L 363,

de 13.12.89).

Real Decreto 213/1992, do 6 de marzo, polo que se regulan as especificacións sobre

ruído na etiquetaxe dos aparatos de uso doméstico. (BOE n.º 64, de 14.03.92)

Observacións:

Traspón a Directiva do Consello 86/594/CEE, do 1 de decembro, referente ao

ruído aéreo emitido polos aparatos domésticos. (DOCE n.º L 344, de 06.12.86).

LEXISLACIÓN AUTONÓMICA

Lei 7/1997, do 11 de Agosto. Protección contra a contaminación acústica. DOMINGO

Galicia, 20 agosto 1997, núm. 159.

Decreto 150/1999, do 7 Maio. Regulamento de protección contra a contaminación

acústica. DOMINGO Galicia 27 maio 1999, núm. 100.

Lei 7/1997 de Protección contra a Contaminación Acústica (DOG159, 20/8/97)

Regulamento de protección contra a contaminación acústica (Decreto

150/99, DOG 100 de 27/5/99)

Decreto 320/2002: Ordenanzas tipo sobre protección contra a contaminación

acústica

11.10. Lexislación ambiental relativa aos incendios forestais

LEXISLACIÓN COMUNITARIA

Regulamento (CE) n.º 1698/2005 do Consello, do 20 de setembro de 2005, relativo á

axuda ao desenvolvemento rural a través do Fondo Europeo Agrícola de

Desenvolvemento Rural (FEADER)

LEXISLACIÓN ESTATAL

Lei 81/68, de 5 de decembro de incendios forestais e o seu regulamento

Decreto 3769/1972, do 23 de decembro, polo que se aproba o Regulamento da Lei

81/1968, do 5 de decembro, sobre Incendios Forestais.

Lei 2/1985, do 21 de xaneiro, sobre Protección Civil

Real Decreto 1373/1985, da 1 de agosto, sobre medidas provisionais para a actuación

en situacións de emerxencia nos casos de grave risco, catástrofe ou calamidade pública

Real Decreto 875/1988, do 29 de xullo, polo que se regula a compensación de gastos

derivados da extinción de incendios forestais.

Real Decreto 407/1992, do 24 de abril, polo que se aproba a Norma Básica de

Protección Civil

Orde de 2 de abril de 1993, pola que se publica o Acordo do Consello de Ministros

que aproba a Directriz Básica de Planificación de Protección Civil de Emerxencia por

Incendios Forestais

Orde de 3 de agosto de 2001 pola que se fixan as indemnizacións que correspondan ás

persoas que sufran accidentes ao colaborar nos traballos de extinción de incendios

forestais.

Corrección de erros da Orde de 3 de agosto de 2001 pola que se fixan as

indemnizacións que correspondan ás persoas que sofren accidentes ao colaborar nos

traballos de extinción de incendios forestais.

Lei 43/2003, do 21 de novembro, de Montes.

Real Decreto-Lei 11/2005, do 22 de xullo, polo que se aproban medidas urxentes en

materia de incendios forestais.

Real Decreto 949/2005, do 29 de xullo, polo que se aproban medidas en relación

coas adoptadas no Real Decreto-lei 11/2005, do 22 de xullo, polo que se aproban

medidas urxentes en materia de incendios forestais

Real Decreto 1123/2005, do 26 de setembro, polo que se declara, para incendios

acaecidos en diversas comunidades autónomas, a aplicación das disposicións contidas

no Real Decreto-lei 11/2005, do 22 de xullo, polo que se aproban medidas urxentes en

materia de incendios forestais

Lei 10/2006, do 28 de abril, pola que se modifica a Lei 43/2003, do 21 de novembro.

LEXISLACIÓN AUTONÓMICA

Lei 55/1980, do 11 de novembro, de montes veciñais en man común.

Resolución do 13 de xaneiro de 2004 sobre medidas para a prevención de incendios

forestais durante o ano 2004.

Decreto 21/2005, do 20 de xaneiro, Comunidade Autónoma de Galicia, de

prevención de incendios e regulación de aproveitamentos forestais

Resolución 114/2005, do 8 de xullo, da Subsecretaría do Ministerio de Defensa, pola

que se dá publicidade ao Convenio de aplicación para o ano 2005 do Acordo Marco

de Colaboración entre o Ministerio de Defensa e a Xunta de Galicia para o emprego

de recursos militares na prevención de incendios forestais

Orde de 12 de xullo de 2005, da Consellaría de Medio de Galicia, pola que se

declaran as zonas de especial risco de incendios forestais

Real Decreto-Lei 8/2006, do 28 de agosto, polo que se aproban medidas urxentes en

materia de incendios forestais na Comunidade Autónoma de Galicia.

Decreto 105/2006 do 22 de xuño, polo que se regulan medidas relativas á prevención

de incendios forestais, á protección dos asentamentos no medio rural e a regulación de

aproveitamentos e repoboacións forestais.

Decreto 105/2006, do 22 de xuño, polo que se regulan medidas relativas á prevención

de incendios forestais, á protección dos asentamentos no medio rural e á regulación de

aproveitamentos e repoboacións forestais.

Lei 3/2007, do 9 de abril, de prevención e defensa contra os incendios forestais de

Galicia.

Orde do 1 de marzo de 2007 pola que se establecen axudas para a prevención e

defensa contra os incendios forestais en montes veciñais en man común.

Orde do 18 de abril do 2007 pola que se zonifica o territorio con base no risco

espacial de incendio forestal.

Anexo I

Anexo I. Definicións e Conceptos Asociados á Biomasa.

Aglomerantes: Son os materiais capaces de unir fragmentos dunha ou varias substancias e dar

cohesión ao conxunto por métodos exclusivamente físicos.

Estela: Fragmento irregular que salta ou queda dunha peza ou obxecto de madeira que se

parte ou rompe violentamente.

Biocombustible: É aquel tipo de combustible de orixe biolóxica que non se fosilizou, é dicir,

é o termo co cal se denomina a calquera tipo de combustible que derive da biomasa.

Dependendo da súa natureza pódese distinguir entre biocombustibles sólidos, líquidos e

gasosos. Os biocombustibles líquidos utilízanse normalmente no sector do transporte e

adóitanse denominar entón biocarburantes, mentres que os biocombustibles sólidos e gasosos

se empregan polo xeral na produción de calor e electricidade.

Biodiesel: Combustible obtido da biomasa axeitado para a utilización por motores de

combustión interna tipo Diesel.

Biodiversidade: Diversidade de seres vivos nun ecosistema. A diversidade mide a riqueza en

especies mediante un índice que reflicte a relación entre o número de individuos de cada

especie e o número total de individuos de todas as especies presentes. Existen varias índices de

diversidade, pero tenden a preferirse os baseados na teoría da información cuxo valor pode

expresarse en bits.

Bioindicadores: Organismos cuxa presenza, ausencia ou distribución está asociada a un factor

ou a unha combinación de factores ambientais particularmente significativa ou relevante. Os

organismos bioindicadores teñen interese científico na investigación ecolóxica e aplicación na

análise ambiental, por exemplo en estudos de contaminación.

Biomasa: Masa de organismos en calquera nivel trófico, área ou volume dun ecosistema. A

biomasa mídese en cantidade de materia por unidade de superficie ou de volume. Os valores

de biomasa e as súas variacións son magnitudes moi importantes en ecoloxía. A biomasa

vexetal é susceptible de utilización industrial para a produción de enerxía por combustión ou

para a produción doutras substancias de interese mediante procesos de fermentación.

Biomasa lignocelulósica: É aquela biomasa aquela onde predominan as celulosas de

hemicelulosas, holocelulosa (fracción total hidrocarbonada da madeira) e lignina.

Biomasa natural: É a que se produce de forma espontánea na natureza sen a intervención

humana.

Biomasa residual seca: procede de recursos xerados nas actividades agrícolas, forestais.

Tamén se produce este tipo de biomasa en procesos da industria agroalimentaria e da

industria de transformación da madeira. Dentro deste tipo de biomasa, pódese diferenciar a

de orixe forestal e a de orixe agrícola.

Biomasa residual húmida: procede de verteduras biodegradables formadas por augas

residuais urbanas e industriais e tamén dos residuos gandeiros.

Cultivos enerxéticos tanto forestais coma agrícolas. Son aqueles cultivos realizados tanto en

terreos agrícolas como forestais e que están dedicados á produción de biomasa con fins non

alimentarios.

Biomasa producida: É aquela cultivada co propósito de obter biomasa transformable en

combustible, en vez de producir alimentos, como por exemplo a cana de azucre en Brasil,

orientada á produción de etanol para carburante.

Biomasa primaria: É a biomasa que se desenvolve a partir da fotosíntese, sendo, polo tanto,

o conxunto do reino vexetal.

Biomasa secundaria: É a que a través de cadeas biolóxicas máis ou menos complexas se

sostén e desenvolve sobre a biomasa primaria e sobre si mesma e constitúe o conxunto do

reino animal.

Biomasa forestal: É a fracción biodegradable dos produtos e residuos xerados nos montes e

que son procesados con fins enerxéticos.

Biomasa enerxética: O concepto de biomasa enerxética inclúe todos aqueles materiais que

sendo biomasa, son susceptibles de ser utilizados con fins enerxéticos.

Biotransformación da enerxía: Utilización de procesos biolóxicos para obter produtos de

interese enerxético, por exemplo biogas a partir da fermentación.

Briquetas: Masa compacta de forma regular, constituída por po ou fragmentos pequenos de

diversas substancias lignocelulosas, cuxa cohesión se logra mediante presión. No ámbito

enerxético as substancias que a compoñen adoitan ser residuos de madeira.

Calor: Enerxía en tránsito dende un foco quente a outro frío. Parte da enerxía pode usarse

para realizar traballo útil, pero non toda, o resto ha de cederse ao foco frío. Polo tanto, a

transferencia calirífica implica unha perda na capacidade de producir traballo. A calor mídese

en unidades enerxéticas, habitualmente en calorías, cuxo equivalente mecánico é 0,24 xullos.

Carbón vexetal: É un combustible sólido de cor negra con maior poder calirífico que a

madeira. É o produto resultante da combustión incompleta da madeira e outros residuos

vexetais en ausencia de osixeno.

Coxeración: Produción conxunta nunha mesma planta de enerxía aproveitable eléctrica e

térmica.

Combustible: É calquera material capaz de liberar enerxía cando a súa estrutura física ou

química é cambiada ou transformada a causa dunha reacción co osíxeno de forma violenta,

coa produción de calor, chamas e gases. Supón a liberación dunha enerxía da súa forma

potencial a unha forma utilizable (por ser unha reacción química, coñécese como enerxía

química).

Combustibles fósiles: Carbón, petróleo e gas natural. Son materiais de orixe orgánica,

producidos a partir de restos de seres vivos en épocas xeolóxicas anteriores. Constitúen a

maior parte das fontes de enerxía consumidas nos países industriais. Son recursos non

renovables e a súa utilización é a principal responsable das emisións contaminantes á

atmosfera.

Compostos inorgánicos: Compostos químicos ou combinacións dos elementos da táboa

periódica agás os compostos do carbono.

Compostos orgánicos: Compostos químicos ou combinacións do carbono cos demais

elementos da táboa periódica, agás o dióxido de carbono (CO2), o ácido carbónico

(H2CO3), os bicarbonatos (HCO3-) e carbonatos (CO32-), que se consideran inorgánicos.

Corpos fenólicos: Son moléculas orgánicas compostas por fenol que é un derivado do

benceno.

Cultivos enerxéticos: son aqueles cultivos realizados tanto en terreos agrícolas como

forestais e que están dedicados á produción de biomasa con fins non alimentarios.

Cultivos leñosos: Constituídos por plantas cuxa parte aérea ten consistencia leñosa. Exclúense

as árbores forestais e os seus viveiros.

Dendroenergía: É a enerxía procedente da biomasa forestal, obtida a partir de

biocombustibles sólidos, líquidos e gasosos, primarios e secundarios derivadas dos bosques,

árbores e outra vexetación existente en terreos forestais.

Dioxinas: Son compostos químicos obtidos a partir de procesos de combustión que implican

ao cloro. O termo aplícase indistintamente ás policlorodibenzofuranos (PCDF) e as

policlorodibenzodioxinas (PCDD). Son estables quimicamente, pouco biodegradables e moi

solubles nas graxas, tendendo a acumularse en chans, sedimentos e tecidos orgánicos,

podendo penetrar na cadea alimentaria.

Efecto invernadoiro: Quentamento da atmosfera producido pola alteración do balance

térmico debido ao aumento da concentración de gases que non transmiten en onda longa

(gases de efecto invernadoiro como dióxido de carbono, CO2 e metano, CH4). O balance

térmico da atmosfera depende do equilibrio entre entradas e saídas de enerxía radiante. A

maior parte do quentamento do aire débese á enerxía solar que os materiais da superficie do

planeta absorben e despois reemiten a maior lonxitude de onda, polo que o aumento da

concentración dos gases de efecto invernadoiro altera o balance térmico ao diminuír as saídas

de enerxía da atmosfera

Emisións: Liberación de contaminantes (partículas sólidas, líquidas ou gases) ao medio,

procedentes dunha fonte produtora. O nivel de emisión dunha fonte mídese polas cantidades

emitidas por unidade de tempo (aquí en toneladas/ano). No caso das emisións acústicas

mídense características do ruído como a intensidade.

Enerxías renovables: Enerxías procedentes de fontes renovables por formar parte de ciclos

naturais e en oposición a aquelas que proceden de reservas. Son enerxías renovables a solar,

eólica, da auga, mareomotora e da biomasa.

Enerxías xiloxeradas: Enténdese por enerxías xiloxeradas todas aquelas formas de enerxía

que é posible xerar a partir de produtos biomásicos de natureza lignocelulósica e, de forma

restrinxida, a partir da madeira e os seus derivados nas súas diferentes formas e presentacións.

Erosión: Destrución dos materiais da superficie terrestre (rochas e chan) por separación física

de partículas de calquera tamaño debido á acción dos axentes externos (vento, auga, xeo). A

intensidade da erosión depende da enerxía do axente erosivo, a natureza dos materiais

(litoloxía), o grao de meteorización, a pendente do terreo, e no caso do chan, do grao de

cobertura vexetal e do enraizamento, polos que as accións humanas sobre a vexetación e o

chan poden favorecer a erosión.

Escorrentía: Movemento superficial de augas continentais non canalizadas a favor de

pendente. A forma de movemento da auga pode ser laminar, turbulenta ou de arroiado.

Especie: Grupo de organismos formado por poboacións de individuos que ocupan un hábitat

e que se reproducen entre si. Este concepto de especie, que é o biolóxico (bioespecie), resulta

inservible naqueles organismos cuxa reprodución é totalmente asexual, en cuxo caso se de

pende unicamente de criterios morfolóxicos (morfoespecie), que poden ser completados con

criterios ecolóxicos. O taxón especie denomínase con dous termos latinos, o nome do xénero

seguido do nome específico.

Ésteres: Son compostos orgánicos nos cales un grupo orgánico (simbolizado por R neste

artigo) substitúe a un átomo de hidróxeno (ou máis dun) nun ácido osixenado (é un ácido

cuxas moléculas posúen un grupo OH- dende o cal o hidróxeno (H) pode disociarse como un

ión protón (H+)). En bioquímica son o produto da reacción entre os ácidos graxos e os

alcohois.

Etanol: É un alcohol que se presenta como un líquido incoloro e inflamable cun punto de

ebulición de 78 °C. Ao mesturarse con auga en calquera proporción, dá unha mestura

azeotrópica cun contido de aproximadamente o 96% de etanol. A súa fórmula química é

CH3-CH2-OH, principal produto das bebidas alcohólicas.

Eutrofización: Proceso natural en ecosistemas acuáticos, especialmente en lagos,

caracterizado por un aumento na concentración de nutrientes como nitratos e fosfatos, cos

conseguintes cambios na composición da comunidade de seres vivos. As augas eutróficas en

contraste coas oligotróficas son máis produtivas. Non obstante, máis alá de certos límites, o

proceso reviste características negativas ao aparecer grandes cantidades de materia orgánica

cuxa descomposición microbiana ocasiona un descenso nos niveis de osíxeno. A eutrofización

prodúcese en moitas masas de auga como resultado das verteduras agrícolas, urbanas e

industriais.

Gas natural: Mestura gasosa de hidrocarburos na que predomina o metano (CH4). Fórmase

no interior da Terra, en concas sedimentarias onde pode presentarse asociado ao petróleo. É

combustible e ten aplicacións industriais e domésticas. Pódese transportar dende as rexións

produtoras por canalizacións (gasodutos).

Gasóleo: Produto de destilación do petróleo. É un líquido volátil, utilizado como combustible

nos motores Diesel.

Hábitat: Lugar e tipo de ambiente en que viven os organismos.

Hemicelulosa: é un heteropolisacárido (polisacárido composto por máis dun tipo de

monómero), formado, neste caso un tanto especial, por un conxunto heteroxéneo de

polisacáridos, á súa vez formados por un só tipo de monosacáridos unidos por enlaces (1-4),

que forman unha cadea lineal ramificada. Entre estes monosacáridos destacan a glicosa, a

galactosa ou a frutosa.

Hidrólise: É unha reacción química da auga cunha substancia. Entre as substancias que poden

sufrir esta reacción encóntranse numerosos sales, que ao ser disoltas en auga, os seus ións

constituíntes se combinan cos ións hidronio ou oxonio.

Impacto ambiental: Alteración do medio debida á intervención humana. Na actualidade

determinadas actuacións requiren a elaboración previa dun estudo sobre o seu impacto

ambiental.

Chuvia ácida: Precipitacións nas que a auga contén ácidos disoltos. Estes ácidos prodúcense a

partir de óxidos de xofre e nitróxeno (SO2, SO3, NON, NO2) emitidos á atmosfera como

contaminantes, xeralmente procedentes de combustións industriais. A chuvia ácida causa

danos ambientais importantes nos bosques e no chan.

Quilovatio: Unidade de potencia eléctrica equivalente a 1000 vatios (unidade de potencia

eléctrica do Sistema Internacional, equivalente ao traballo dun xullo nun segundo). A súa

abreviatura é Kw.

Quilowatt-Hora: É unha unidade de enerxía abreviado kWh. Equivale á enerxía

desenvolvida por unha millóns de xullos.

Ktep: Unidade de medida utilizada nas enerxías renovables, defínese como unha kilotonelada

equivalente de petróleo.

Leña: Madeira ou derivados de madeira como ramas, podallas, etc., que feitos anacos se

destinan a uso enerxético.

Lixiviación: Extracción de substancias solubles dun material sólido, por auga que circula sobre

el ou a través del. Este mecanismo produce en determinados casos a contaminación dos chans

ou as augas subterráneas. Denominación que se lle dá aos constituíntes sólidos tras sufrir o

proceso de lixiviación.

Matogueira: Vexetación de plantas leñosas de pequeno porte, en ocasións é a vexetación

climácico (climática ou edáfica) e frecuentemente son formacións vexetais regresivas orixinadas

da degradación do bosque mediterráneo por talla, abandono de cultivos, pastoreo ou lume.

Existen formas específicas de matogueira como as matogueiras do piso alpino, os

subdesérticos, os halófilos e gipsícolas, os de dunas costeiras e os de zonas húmidas.

Megavatio: Unidade de potencia eléctrica equivalente a 1 millón de vatios. Abreviatura Mw.

Mtep: Medida de enerxía, son millóns de toneladas equivalentes de petróleo.

Ozono: Molécula triatómica de osíxeno, presente de forma natural nas altas capas da

atmosfera. O ozono é unha substancia con aplicacións industriais, cuxa liberación á atmosfera

preto da superficie pode considerarse contaminante. Fórmula O3.

Pellets: Son residuos procedentes das limpezas forestais e industrias madeireiras que son

triturados e convertidos a labras. Unha vez secados para diminuír o nivel de humidade e as

posibles resinas, son prensados en forma de pequenos cilindros.

Pila de combustible: As pilas de combustible son sistemas electroquímicos nos que a enerxía

dunha reacción química se converte directamente en electricidade. A diferenza da pila eléctrica

ou batería, unha pila de combustible non se remata nin necesita ser recargada; funciona

mentres o combustible e o oxidante lle sexan subministrados dende fóra da pila. Unha pila de

combustible consiste nun ánodo no que se inxecta o combustible (comunmente hidróxeno,

amoníaco ou hidracina) e un cátodo no que se introduce un oxidante, normalmente aire ou

osíxeno. Os dous electrodos dunha pila de combustible están separados por un (electrólito)

iónico condutor.

Poder calirífico: É a cantidade de enerxía que a unidade de masa de materia pode

desprender ao producirse unha reacción química de oxidación (quedan excluídas as reaccións

nucleares, non químicas, de fisión ou fusión nuclear, xa que para iso se usa a fórmula E =

mc²). O poder calirífico expresa a enerxía máxima que pode liberar a reacción química total

entre un combustible e o comburente e é igual á enerxía que mantiña unidos os átomos nas

moléculas de combustible, menos a enerxía utilizada na formación de novas moléculas nas

materias (xeralmente gases) formadas na combustión.

Recursos renovables: Recursos que se rexeneran por procesos naturais, polo que a súa

utilización non implica unha diminución irreversible se a taxa de consumo non supera á taxa

de formación. Son recursos renovables o osíxeno, os produtos agrícolas e forestais e os

recursos hídricos.

Restos de curta: Son os restos non aproveitables polas industrias madeireiras que quedan no

monte unha vez realizada a explotación.

Sedimentación: Depósito de partículas previamente erosionadas e transportadas polos

axentes xeolóxicos externos dende unha área madre xeradora a unha área receptora ou conca

sedimentaria. A sedimentación de partículas pode obedecer a causas mecánicas como o

depósito por gravidade ou o depósito das partículas de maior tamaño cando o axente de

transporte sofre unha diminución de velocidade e polo tanto de enerxía cinética; químicas no

caso de formación de depósitos por precipitación a partir de solucións coloidais ou iónicas;

biolóxicas no caso dos sedimentos orgánicos de orixe bioquímica. O produto final dos

procesos sedimentarios é en xeral un acúmulo de partículas non cementadas chamado

sedimento.

Sobreexplotación: Extracción dun recurso natural a unha taxa superior á de rexeneración, o

que pode conducir ao esgotamento do recurso.

Chan: Capa superficial de espesor variable, non compactada, orixinada pola acción da

atmosfera (meteorización) e dos seres vivos sobre a rocha madre. Na composición do chan

distínguese un compoñente vivo (microorganismos, animais e vexetais) e un non vivo cunha

fracción orgánica (humus) e unha inorgánica ou mineral (auga, sales, silicatos, etc.). Nun corte

vertical ou perfil do chan distínguense, ordenadas en profundidade, capas ou horizontes do

chan (A, B, C, etc.) caracterizados pola súa composición e polos procesos que teñen lugar

neles. Existen numerosos tipos de chans, con distintas aptitudes para a vexetación.

Cachopa: É a parte do madeiro dunha árbore que queda unida á raíz cando é tallado.

Tonelada equivalente de petróleo: É a enerxía equivalente á obtida da combustión de 1

Tm de petróleo. 1 tep =1010 calas. A caloría (cal) é a unidade de calor, e defínese como a

cantidade de calor que hai que subministrar a un gramo de auga para elevar a súa temperatura

nun grao centígrado, precisamente de 14,5 a 15,5 °C. 1 cal =4,186 xullos. (Tep)

Labra: É un anaco de madeira con forma de lámina enrolada ou de espiral que é extraido

mediante un cepillo ou outras ferramentas, tales como brocas, ao realizar traballos de labrado

sobre a madeira.

Anexo II

Anexo II. Algúns Aspectos Técnicos da Enerxía de Biomasa

1. Composición química

Todas as formas de biomasa consisten nunha parte orgánica, unha inorgánica e auga. Na

combustión quéimase a parte orgánica. A inorgánica inflúe no proceso de combustión e forma

a cinza ou residuo sólido que queda despois da combustión.

Os elementos químicos máis importantes son carbono (C), hidróxeno (H), nitróxeno (N), e

xofre (S) e, nalgúns casos, cloro (Cl). Ademais, contén osíxeno (O), o cal non se determina

directamente, senón que se calcula como diferenza entre o peso total e a suma dos outros

elementos, máis a cinza. A seguinte táboa mostra a composición para varios tipos de biomasa.

Inclúese o carbón mineral como punto de comparación.

Tabla 1. Composición química de diferentes formas de biomasa.

Fonte: RWEDP (2002).

2. Valor calorífico

Todas as formas de biomasa teñen un valor calirífico, o cal se expresa como a cantidade de

enerxía por unidade física; por exemplo, xullo por quilogramo. Esta é a enerxía que se libera

en forma de calor cando a biomasa se queima completamente.

O valor calirífico pódese anotar de dúas formas diferentes: bruto e neto. O bruto defínese

como a cantidade total de enerxía que se liberaría vía combustión, dividido polo peso. O

neto é a cantidade de enerxía dispoñible despois da evaporación da auga na biomasa; é dicir,

é a cantidade de enerxía realmente aproveitable, e sempre é menor que o valor calirífico

bruto.

Para madeira completamente seca, a cantidade de enerxía por unidade de peso é máis ou

menos igual para todas as especies, cunha media de valor calirífica bruta de 20 MJ/kg para

madeira de madeiro. Os valores poden variar lixeiramente desta media, segundo o contido de

cinza: para ramas pequenas, tenden a ser máis baixos e máis variables. Non obstante, na

práctica, a humidade relativa é o factor máis importante que determina o valor calirífico.

Tabla 2. Poder calorífico dalgunhas formas de biomasa

Fonte: RWEDP (2002).

3. Contido de humidade

O contido de humidade, ou humidade relativa, defínese como a cantidade de auga presente

na biomasa, expresada como unha porcentaxe do peso. Para combustibles de biomasa, este é

o factor máis crítico, pois determina a enerxía que se pode obter por medio da combustión.

Cando se queima a biomasa, primeiro necesítase evaporar a auga antes de que a calor estea

dispoñible; por iso, canto máis alto o contido de humidade, menos o valor calirífico.

Todos os combustibles conteñen unha cantidade de auga, pero, para a biomasa, os niveis

poden ser altos; isto afecta o valor calirífico e o proceso de combustión. O contido de

humidade pode variar dependendo do tipo de biomasa, o tempo entre a súa colleita e o seu

uso e a humidade atmosférica. Despois de obtela, paulatinamente esta perderá a humidade

ata que se estableza un equilibrio co ambiente.

O valor da humidade pódese indicar segundo sexa en base seca ou en base húmida: en base

seca defínese como a fracción do peso da auga dentro da biomasa e o peso do material seco,

expresado como porcentaxe.

O contido de humidade en base húmida é a fracción do peso da auga dentro da biomasa e o

peso total do material.

O valor en base húmida sempre é máis baixo que en base seca, polo que é moi importante

indicar o método aplicado.

Figura 1. Variación do valor calirífico para diferentes cifras do contido de humidade. (Leach

and Gowen, 1987).

Anexo III

1. Introdución

A enerxía é fundamental para que Europa poida lograr os seus obxectivos de crecemento,

emprego e sostibilidade. O elevado prezo dos crus puxo de manifesto a crecente dependencia

de Europa respecto da enerxía importada.

A Unión necesita responder de forma decidida a este desafío. No cumio informal de Hampton

Court, en outubro de 2005, os Xefes de Estado e de goberno da Unión reiteraron a

importancia crucial da política enerxética para que Europa poida alcanzar os ambiciosos

obxectivos da globalización.

Tendo isto presente, a Comisión está a levar a cabo unha revisión de raíz da súa política

enerxética. Este será o asunto que abordará un Libro Verde que aparecerá na primavera de

2006, con tres obxectivos esenciais competitividade, sostibilidade e seguridade de

subministración.

Entre os elementos fundamentais desta política destacan, no contexto dun crecemento

económico máis sólido, a necesidade de reducir a demanda de energía1; incrementar a

confianza nas fontes de enerxía renovables, dado o potencial para producilas a escala nacional

e a súa sostibilidade; diversificar as fontes de enerxía; e promover a cooperación internacional.

Estes elementos poden axudar a Europa a reducir parte da súa dependencia das importacións

de enerxía, incrementar a sostibilidade e estimular o crecemento e o emprego.

Para obter resultados, é necesaria unha xestión coherente destes obxectivos, con calendarios

axeitados. O proceso incluirá mecanismos para que participen os Estados membros, os

representantes do Parlamento Europeo e as partes interesadas.

Neste contexto máis amplo dunha política de enerxía integrada e coherente, e, en particular,

de fomento das fontes de enerxía renovables, é no que a Comisión lanza o presente plan de

acción. Trátase soamente dun elemento máis das medidas necesarias para lograr os obxectivos

antes expostos pero un elemento importante, porque a biomasa actualmente representa preto

da metade de enerxía renovable utilizada na UE.

Na súa Comunicación de 2004 sobre a cota das enerxías renovables na Unión Europea, a

Comisión Europea comprometeuse a presentar un plan de acción no que se fixese fincapé na

necesidade dun enfoque coordinado para a política en materia de biomasa. O Consello

Europeo da primavera de 2004 concluíu que un maior uso de fontes renovables de enerxía

era esencial «por motivos ambientais e de competitividade», mentres que o Parlamento

Europeo sinalou recentemente que «a utilización da biomasa ofrece múltiples vantaxes con

respecto ás fontes de enerxía convencionais, así como en relación con outras fontes de enerxía

renovables, en particular uns custos relativamente baixos, unha menor dependencia das

alteracións climáticas a curto prazo, o fomento das estruturas económicas rexionais e a

creación de fontes de ingresos alternativas para os agricultores».

O presente plan de acción establece medidas para incrementar o desenvolvemento da enerxía

da biomasa a partir de madeira, residuos e cultivos agrícolas, creando incentivos baseados no

mercado para a súa utilización e eliminando obstáculos para o desenvolvemento do mercado.

Desta forma Europa pode reducir a súa dependencia dos combustibles fósiles, diminuír as súas

emisións de gases de efecto invernadoiro e estimular a actividade económica nas zonas rurais.

No Anexo 1 preséntanse as medidas.

O presente plan de acción constitúe unha primeira etapa de coordinación. Establece medidas

para fomentar a biomasa na calefacción, a electricidade e o transporte, seguidas de medidas

transversais que se refiren á subministración, financiamento e investigación en materia de

biomasa.

Compleméntase cunha avaliación xeral do impacto. Na segunda etapa presentaranse medidas

por separado suxeitas a unha avaliación do impacto específico de acordo coas normas da

Comisión.

1.1. Potencial de biomasa

Na actualidade, a UE cobre o 4% das súas necesidades enerxéticas con biomasa. Se se utilizase

todo o seu potencial, en 2010 chegaríase a máis do dobre do uso actual de biomasa (de 69

mtep7 en 2003 a preto de 185 mtep en 2010) e ao mesmo tempo respectaríanse as prácticas

agrícolas correctas, protexendo a produción sostible de biomasa e sen afectar

significativamente á produción nacional de alimentos. A adhesión de Bulgaria e Romanía

incrementará a dispoñibilidade de biomasa9, e as importacións brindan posibilidades aínda

maiores.

En opinión da Comisión, as medidas do presente plan de acción poderían producir un

incremento no uso da biomasa de preto de 150 mtep en 2010 ou nos anos seguintes. Isto é

menos que o potencial total, pero axústase aos obxectivos indicativos para a enerxía

renovable.

1.2. Custos e vantaxes

De varios estudos científicos e económicos despréndese que este incremento no uso da

biomasa podería producir as seguintes vantaxes en 2010:

Diversificación da subministración de enerxía en Europa, incrementado a cota da

enerxía de fontes renovables nun 5% e reducindo a dependencia da enerxía

importada do 48% ao 42%;

Redución das emisións de gases de efecto invernadoiro de 209 millóns de toneladas de

CO2eq ao ano;

Emprego directo para ata 250 000 ou 300 000 persoas, sobre todo en zonas rurais.

Os distintos estudos botan cifran amplamente divergentes14;

A posible presión á baixa no prezo do petróleo como consecuencia da menor

demanda de cru.

Supoñendo uns prezos dos combustibles fósiles case un 10% inferiores aos actuais, o custo que

pode medirse directamente podería estimarse en 9 mil millóns de euros ao ano 6 mil millóns

de euros para biocarburantes para transportes e 3 mil millóns de euros para a biomasa na

xeración de electricidade (a biomasa da calefacción adoita ter prezos competitivos). Isto

equivale a un incremento de preto de 1,5 céntimos por litro de gasolina ou gasóleo e de 0,1

céntimos por kWh de electricidade.

Tamén poden obterse beneficios da extensión do liderado tecnolóxico da UE a estes sectores.

Cabe prever que os devanditos beneficios se obterían sen contaminación adicional nin outras

formas de danos ambientais.

A Comisión está a avaliar a contribución que podería achegar a enerxía renovable á mestura

enerxética para 2020. O presente plan de acción podería afianzar un incremento na

contribución da enerxía renovable para 2020.

1.3. Uso da biomasa en transporte, electricidade e calefacción

Os prezos do petróleo triplicáronse nos últimos catro anos. O transporte é un sector clave da

economía; case toda a enerxía que emprega procede do petróleo. Os biocarburantes líquidos,

como únicos substitutos directos do petróleo no transporte, teñen unha elevada prioridade

política ben xustificada.

Ademais, o crecemento constante no sector do transporte non permitiu aínda a estabilización

das emisións de gases de efecto invernadoiro, a pesar dos considerables esforzos realizados

pola industria. Os biocarburantes son unha forma cara de reducir as emisións de gases de

efecto invernadoiro, pero, dentro do transporte, son unha das dúas únicas medidas que teñen

posibilidades razoables de logralo nun grao significativo no futuro inmediato (a outra sería o

acordo dos fabricantes de automóbiles para reducir as emisións de CO2 dos automóbiles

novos - véxase o apartado 4.2).

A principios de 2006, a Comisión presentará unha Comunicación que abordará

especificamente o tema dos biocarburantes.

Mentres que os biocarburantes para transporte son os máximos xeradores de emprego e

presentan os maiores beneficios en canto á seguridade da subministración, a biomasa de

electricidade rexistra os maiores beneficios respecto aos gases de efecto invernadoiro e a

biomasa de calefacción é a máis económica. A biomasa debería fomentarse nestes tres

sectores. Polo menos ata 2010, non haberá unha competencia importante no relativo á

materia prima: os biocarburantes dependen principalmente dos cultivos agrícolas, mentres que

a electricidade e a calefacción dependen sobre todo da madeira e os residuos.

2. Xeración de calor por biomasa

A tecnoloxía para o emprego da biomasa na calefacción residencial e industrial é sinxela e

barata. O uso da biomasa ten unha sólida tradición e este é o sector en que se usa a maior

parte da biomasa. Disponse de novas técnicas para converter a madeira e os residuos limpos

en «pellets» normalizados que non danan o medio e son doados de manexar.

Non obstante, o crecemento do uso de biomasa para a produción de calor é o máis lento.

Ademais de seguir de preto a aplicación da lexislación comunitaria en materia de coxeración

(unha saída comercial importante para a biomasa), a Comisión vai abordar este punto a través

das seguintes medidas:

2.1. Lexislación relativa á enerxía renovable na produción de

calor

Esta é a peza que falta no crebacabezas, xunto coas directivas existentes relativas á

electricidade e o transporte. A Comisión traballará nesta lexislación en 2006. Necesita adoptar

un enfoque distinto ao de anteriores directivas, porque os problemas principais son a

confianza e actitudes do mercado e non os custos. Entre os elementos que haberá que analizar

destacan:

A nova lexislación específica sobre enerxía renovable na calefacción, baseada nunha

revisión crítica da contribución potencial de:

- As medidas para garantir que os subministradores de carburantes poñen a

disposición os carburantes de biomasa;

- A fixación de criterios de eficiencia para a biomasa e as instalacións nas que ha de

ser utilizada;

- A etiquetaxe dos equipos que permita ao consumidor comprar aparatos «limpos»

e eficientes;

- Outras medidas técnicas;

- A conveniencia de fixar obxectivos;

- Os acordos voluntarios coa industria.

A modificación da Directiva relativa á eficiencia enerxética dos edificios para

incrementar os incentivos para a enerxía renovable.

Un estudo sobre o modo de mellorar o rendemento das caldeiras de biomasa dos

fogares e reducir a contaminación20, con vistas a fixar os requisitos no marco da

Directiva sobre deseño ecolóxico.

2.2. Renovación da calefacción urbana

A calefacción urbana (calefacción colectiva) pode xestionar o uso de combustibles renovables

máis doadamente e realizar a combustión de máis tipos de combustibles con menos emisións.

É máis doado desenvolver o uso da biomasa na calefacción urbana que na calefacción

individual.

Na UE, 56 millóns de cidadáns gozan de calefacción urbana, dos cales o 61% viven nos novos

Estados membros. A adhesión de Bulgaria e Romanía incrementará estas cifras. A calefacción

urbana enfróntase con problemas para competir coa calefacción individual. Moitos sistemas

necesitan instalacións, infraestruturas e unha xestión modernas para mellorar o uso dos

combustibles e a súa rendibilidade, e para que sexan máis sinxelos de usar. Algúns sistemas han

de transformarse para poder usar como combustible a biomasa. A Comisión anima a que os

sistemas de calefacción urbana evolucionen neste sentido.

A Comisión insta ao Consello a que acepte a súa proposta de engadir a subministración de

calefacción urbana á lista de bens e servizos aos que os Estados membros poden aplicar un

tipo reducido de IVE. Despois recomendaría aos Estados membros que fixesen extensible á

calefacción urbana calquera tipo reducido de IVE aplicado xa ao gas natural ou á electricidade.

A Comisión podería presentar tamén unha proposta lexislativa sobre cuestións fiscais que

afecten á calefacción urbana e examinará se deben propoñerse outras medidas ao mesmo

tempo.

3. Electricidade a partir da biomasa

A electricidade pode xerarse a partir de todos os tipos de biomasa utilizando varias

tecnoloxías (véxase o anexo 6). A Comisión anima os Estados membros a que exploten o

potencial de todas as formas rendibles de xeración de enerxía a partir da biomasa.

A Directiva sobre a electricidade xerada a partir de fontes de enerxía renovables constitúe o

marco para a electricidade obtida da biomasa23. Os Estados membros comprometéronse a

alcanzar uns obxectivos no tocante á electricidade procedente de fontes de enerxía

renovables. Na maioría dos casos, parece imposible logralos sen utilizar máis biomasa24. Polo

tanto, a aplicación da Directiva é a clave para o desenvolvemento do uso da biomasa en

electricidade. A Comisión seguirá poñendo moita atención a este aspecto.

Nas instalacións de coxeración, a biomasa pode producir calor e electricidade ao mesmo

tempo. A Comisión anima os Estados membros a que teñan en conta este dobre dividendo

nos seus sistemas de apoio.

4. Biocarburantes para transporte

4.1. Aplicación da Directiva sobre biocarburantes

Ao igual que na xeración de electricidade, o marco é o establecido pola lexislación

comunitaria: a Directiva sobre biocarburantes, que establece como valores de referencia unha

cota de mercado do 2% para os biocarburantes en 2005 e unha cota do 5,75% en 2010.

O valor de referencia de 2005 xa non se alcanzará. Existe unha variación substancial nos

esforzos dos Estados miembros28; se todos os Estados membros alcanzan os obxectivos que se

fixaron, os biocarburantes chegarán a unha cota de só o 1,4%.

Para aplicar a Directiva, moitos Estados membros recorren a exencións fiscais para os

carburantes. Estas están suxeitas ao control das axudas estatais. De conformidade coas

Directrices comunitarias sobre axudas estatais en favor do medio, a Comisión adoptou unha

actitude xeral favorable ás notificacións recibidas. Non obstante, xurdiron unha serie de

problemas de tipo práctico. Varios Estados membros pasaron ultimamente a utilizar as

«obrigas de biocarburantes», sistema mediante o cal esixen as empresas subministradoras de

combustibles que incorporen unha determinada porcentaxe de biocarburantes nos

combustibles que poñen no mercado. No anexo 9 figuran máis datos sobre estes dous

enfoques. As «obrigas de biocarburantes» parecen ser un medio prometedor de superar as

dificultades experimentadas coas exencións fiscais e garantir que os obxectivos se alcanzan de

forma rendible. Tamén facilitan a concesión dun trato favorable aos biocarburantes de

segunda xeración, promovidos pola Comisión. De conformidade coa Directiva sobre

biocarburantes, a Comisión presentará un informe en 2006 sobre a aplicación da Directiva,

con vistas a unha posible revisión. Abordará os seguintes temas:

Obxectivos nacionais para a cota de mercado dos biocarburantes;

Uso das «obrigas de biocarburantes»;

Esixencia de que, a través dun sistema de certificados, só os biocarburantes cuxo

cultivo respecte as normas mínimas de sostibilidade serán contabilizados para os

efectos do logro dos obxectivos.

O sistema de certificados deberá aplicarse de forma non discriminatoria aos biocarburantes

producidos no ámbito nacional e ás importacións.

4.2. Mercado automobilístico

A Comisión presentará en breve unha proposta lexislativa para fomentar a adquisición pública

de vehículos non contaminantes («vehículos limpos»), que podería incluír os que utilizan

mesturas con elevado contido de biocarburantes.

A Comisión está a estudar a posibilidade de que o uso dos combustibles alternativos, incluídos

os biocarburantes, sexa contabilizado para o logro dos obxectivos de redución de CO2 para

os vehículos industriais lixeiros, como parte da súa revisión sobre o modo de avanzar cara ao

obxectivo comunitario dunha media de emisións de 120 gr/km. A futura estratexia, que se

propoñerá en 2006, estará baseada nun «enfoque integrado». Isto significa que medidas como

o uso dos biocarburantes, os incentivos fiscais, a información do consumidor e a prevención

da conxestión serán tidas en conta conxuntamente cos esforzos dos fabricantes de automóbiles

no relativo á tecnoloxía dos vehículos de automoción. Esta estratexia terá en conta a

estratexia para o futuro da industria automobilística, que tamén se propoñerá en 2006.

4.3. Equilibrio entre a produción nacional e as importacións

Os biocarburantes e as súas materias primas cómpranse e venden nos mercados mundiais. Para

cubrir as necesidades da UE non é posible nin é desexable adoptar un enfoque de

autosuficiencia. Non obstante, a Unión ten certa marxe de manobra sobre ata onde fomentar

a produción interna ou as importacións. O anexo 10 describe a situación actual no relativo ao

comercio do bioetanol. O anexo 11 avalía tres vías para chegar á cota de mercado do 5,75%

para os biocarburantes:

- Cota mínima para importacións

- Cota máxima para importacións

- Enfoque equilibrado.

A Comisión prefire o enfoque equilibrado. Polo tanto, a Comisión:

Propoñerá a modificación da norma EN14214 para facilitar o uso dunha maio

variedade de aceites vexetais para o biodiésel, ata onde sexa viable sen efectos

negativos significativos nos resultados dos combustibles;

Abordará a cuestión de modificar a Directiva sobre biocarburantes para que só os

biocarburantes cuxo cultivo respecte unhas normas mínimas de sostibilidade sexan

contabilizados para os efectos do logro dos seus obxectivos;

Manterá condicións de acceso ao mercado para o bioetanol de importación que non

sexan menos favorables que as que figuran nos acordos comerciais actualmente en

vigor;

Seguirá aplicando un enfoque equilibrado nas negociacións en curso sobre o acordo de

libre comercio con países/rexións produtores de etanol. A UE debe respectar os

intereses dos produtores nacionais e dos interlocutores comerciais da UE, dentro do

contexto da crecente demanda de biocarburantes.

Apoiará os países en desenvolvemento que desexen producir biocarburantes e

desenvolver os seus mercados nacionais. Este feito reviste especial importancia no

contexto das reformas do azucre.

A Comisión fará avanzar estes obxectivos nas negociacións bilaterais (p. ex. Con Mercosur) e

multilaterais (p. ex. na Rolda de Doha da Organización Mundial do Comercio e as

conversacións sobre o comercio de bens e servizos ecolóxicos).

4.4. Normas

A Directiva sobre a calidade da gasolina e do gasóleo establece límites para o contido do

etanol, éter e outros compostos osixenados destes combustibles. Así mesmo, limita a presión

de vapor da gasolina. A norma EN590 determina que o gasóleo debe conter como máximo

unha fracción volumétrica do 5% de biodiésel (4,6% en termos de enerxía). Estes límites

reducen as formas posibles de lograr un maior uso dos biocarburantes.

A Comisión está a revisar a Directiva sobre a calidade da gasolina e do gasóleo e avaliará o

impacto das opcións para abordar as cuestións antes citadas. A Comisión está a estudar unha

serie de factores, tendo en conta os custos e beneficios dos sectores afectados. Ao revisar as

devanditas opcións, a Comisión considerará, entre outras cousas:

- Os impactos sobre a saúde e o medio (incluídas as emisións contaminantes e as

emisións de gases con efecto invernadoiro);

- Os impactos no logro dos obxectivos da Directiva dos biocarburantes e o custo de

logralos.

4.5. Eliminación dos obstáculos técnicos

Existen barreiras técnicas para a introdución de biocarburantes. Por exemplo, a industria

argumentou que:

- A gasolina mesturada con etanol non pode transportarse a través de oleodutos de

petróleo;

- Non resulta práctico ofrecer un aceite de base de gasolina, cunha presión de vapor

máis baixa, axeitada para mesturar directamente con etanol.

A Comisión pedirá ás industrias afectadas que expliquen a xustificación técnica destes

obstáculos e tamén intentará coñecer a opinión doutras partes interesadas. Seguirá de preto o

comportamento das industrias correspondentes para asegurarse de que non existe

discriminación contra os biocarburantes.

4.6. Uso do etanol para reducir a demanda de gasóleo

A frota europea de vehículos mostra unha predisposición cara aos vehículos de gasóleo. Non

obstante, Europa ten unha maior capacidade de produción de bioetanol que de biodiésel,

usando menos adoito e con máis marxe para reducir custos a través das economías de escala.

Tamén hai marxe para máis importacións de etanol de terceiros países.

A Comisión favorecerá o uso de etanol para reducir a demanda de gasóleo, incluíndo o uso

do 95% de etanol en motores diesel modificados. A partir da revisión da norma EN14214,

propoñerá a avaliación dun cambio que permita que o etanol substitúa ao metanol na

produción de biodiésel.

5. Cuestións transversais

5.1. Subministración de biomasa

As medidas que acabamos de describir dependen da dispoñibilidade dunha subministración

axeitada de biomasa. O presente apartado define medidas para fomentalo.

Política agrícola común (PAC)

A reforma da PAC de 2003 significa que a axuda á renda dos agricultores xa non está

vinculada á produción dos cultivos. Como consecuencia, os agricultores poden responder

libremente á crecente demanda de cultivos enerxéticos. Esta reforma tamén introduciu unha

«axuda especial para os cultivos enerxéticos» e mantívose a posibilidade de utilizar as terras

obrigatoriamente «retiradas da produción» para a produción de cultivos non alimentarios

(incluídos os cultivos enerxéticos). En 2006, a Comisión presentará ao Consello un informe

sobre a aplicación da axuda para os cultivos enerxéticos, acompañado, se procede, de

propostas que teñan en conta os obxectivos da Unión en materia de biocarburantes.

No pasado, só unha serie limitada de cultivos enerxéticos podían beneficiarse, a través do

réxime de retirada de terras, da axuda. A reforma achandou o camiño para aqueles

agricultores que queiran producir máis cultivos enerxéticos, incluídos o monte baixo de ciclo

curto e outros cultivos perennes. As decisións sobre cales son os cultivos enerxéticos máis

axeitados deben adoptarse preferiblemente a nivel rexional ou local. A Comisión financiará

unha campaña de información sobre as propiedades dos cultivos enerxéticos e as posibilidades

que ofrecen35. O bosque de crecemento rápido, en particular, necesita un cambio de enfoque

porque os agricultores teñen que inutilizar para outros usos a terra durante varios anos e polo

menos deben transcorrer 4 anos antes da primeira colleita.

Silvicultura

Preto do 35% da madeira que crece anualmente nos bosques da UE non se utiliza36. En

moitos países existe só un mercado limitado para a madeira pequena procedente das claras,

que poden utilizarse para producir calor e electricidade. A maioría dos recursos sen utilizar

encóntranse en pequenas explotacións particulares, o que dificulta a súa mobilización.

Algúns países abordaron este problema establecendo cadeas de subministración asociadas ás

instalacións existentes e apoiando a organización de sistemas loxísticos, a cooperación entre

propietarios forestais e o transporte. A Comisión intentará divulgar as leccións aprendidas

desta experiencia e apoiará iniciativas semellantes noutros países.

A Comisión está a preparar un plan de acción forestal, que será adoptado en 2006; nel

abordaranse os usos enerxéticos da madeira.

A Comisión volverá examinar o impacto do uso enerxético da madeira e dos residuos de

madeira nas industrias forestais.

Residuos

Os residuos son un recurso enerxético infrautilizado. A Comisión está a desenvolver unha

estratéxica temática sobre a prevención e reciclado dos residuos e está a elaborar unha

proposta sobre a revisión da lexislación marco en materia de residuos. Entre as opcións que se

están a estudar destacan:

Fomento de técnicas de xestión de residuos que reducen o impacto ambiental do uso

de residuos como combustible;

Adopción dun enfoque de mercado para as actividades de reciclado e recuperación;

Desenvolvemento de normas técnicas que permitan que os materiais recuperados se

consideren bens (o que faría máis doado o seu uso para fins enerxéticos);

Fomento do investimento en técnicas de eficiencia enerxética para o uso dos residuos

como combustible.

Subprodutos animais

Os subprodutos de orixe animal non destinados ao consumo humano recupéranse cada vez

máis para fins enerxéticos, en particular no biogás e o biodiésel. O progreso tecnolóxico e

científico dá lugar ao desenvolvemento constante de novos procesos de produción. A

Comisión volverá estudar o marco regulamentario para a autorización deste tipo de procesos,

para que poidan ser accesibles novas fontes de enerxía, ao tempo que se mantén un elevado

nivel de protección da saúde pública e animal.

Normas

Son necesarias normas europeas para os combustibles de biomasa sólida que faciliten o

comercio, desenvolvan mercados e incrementen a confianza do consumidor. Nelas traballa o

Comité Europeo de Normalización (CEN). A Comisión animarao a que conceda a máxima

prioridade a este traballo.

Mellora da cadea de subministración

Co apoio do programa comunitario «Enerxía intelixente para Europa» púxose en marcha unha

Bolsa europea para os «pellets» e miúdos de madeira. Os volumes son baixos.

A Comisión estudará a forma de mellorar os resultados, co mira posto nun sistema de

intercambios comerciais a escala da UE (se resultase técnica e economicamente viable).

Plans nacionais de acción sobre a biomasa

Os plans nacionais de acción sobre a biomasa poden reducir a incerteza do investidor

mediante a avaliación da dispoñibilidade física e económica dos diferentes tipos de biomasa,

incluída a madeira e os residuos de madeira, así como os residuos e os cultivos agrícolas,

identificando prioridades para os tipos de biomasa que han de ser utilizados e para as formas

en que poden desenvolverse os recursos da biomasa, e indicando as medidas que se poden

adoptar a nivel nacional para promover este proceso.

Tamén poden estar asociados a campañas de información ao consumidor sobre os beneficios

da biomasa. As rexións tamén poden ter un papel relevante neste sentido. A Comisión

fomenta o desenvolvemento de plans de acción nacionais para a biomasa.

5.2. Axuda económica da UE para a enerxía obtida a partir da

biomasa

Moitas das rexións beneficiarias dos Fondos de Cohesión e dos Fondos Estruturais presentan

un elevado potencial de crecemento económico e creación ou estabilización de emprego a

través da biomasa. Neste caso encóntranse en particular as rexións rurais de Europa Central e

Oriental. Os baixos custos da man de obra e a elevada dispoñibilidade de recursos poden

brindar a estas rexións unha vantaxe comparativa na produción de biomasa. Por conseguinte,

o apoio ao desenvolvemento de fontes de enerxías renovables e alternativas, como a

produción de biomasa, é un importante obxectivo para os Fondos Estruturais e de Cohesión,

tal como establece a proposta da Comisión sobre Directrices estratéxicas comunitarias para a

política de cohesión37. Os devanditos fondos poden financiar a reconversión profesional dos

agricultores; a subministración de equipos para os produtores de biomasa; o investimento en

instalacións de produción de biocarburantes e outros materiais; e o cambio do combustible á

biomasa por parte dos produtores de electricidade e calefacción urbana.

A Comisión fai un chamamento aos Estados membros e ás rexións para que, cando preparen

os seus marcos estratéxicos nacionais de referencia e os seus programas operativos, garantan

que se tiveron integramente en conta as vantaxes potenciais da biomasa.

O investimento en explotacións agrícolas ou preto delas, por exemplo para a transformación

de biomasa, pode apoiarse a través da política de desenvolvemento rural, ao igual que a

mobilización da biomasa non utilizada polos propietarios de explotacións forestais. A

Comisión propuxo unhas Directrices estratéxicas comunitarias de desenvolvemento rural que

fan fincapé nas enerxías renovables en xeral e nas cadeas de subministración da biomasa en

particular38. A Comisión insta os Estados membros a que aproveiten estas oportunidades para

o desenvolvemento e a diversificación da economía rural a través dos seus programas

nacionais de desenvolvemento rural. A Comisión propón un grupo ad hoc específico para

estudar as posibilidades da biomasa dentro destes programas.

5.3. Axudas estatais

A axuda oficial para a produción e uso da biomasa debe respectar a política comunitaria en

materia de axudas estatais. A Comisión pode autorizar a axuda ao investimento e a axuda de

funcionamento baseándose nas Directrices comunitarias sobre axudas estatais a favor do

medio ambiente39. As normas das citadas Directrices teñen en conta os efectos positivos que

pode ter a enerxía producida a partir da biomasa en comparación coa produción de enerxía a

partir de combustibles fósiles. A axuda para os investimentos nas zonas asistidas pode ser

considerada compatible co mercado común conforme ás Directrices sobre as axudas de Estado

de finalidade rexional. Non deberán producirse falseamentos indebidos da competencia.

Véxase tamén o anexo 9.

6. Investigación

A proposta da Comisión para o Sétimo Programa Marco concede gran prioridade á

investigación sobre a biomasa. Inclúe varias accións cun elemento de biomasa:

«Biomasa para combustibles, electricidade, calefacción e refrixeración», coa finalidade

de desenvolver e demostrar unha carteira de tecnoloxías;

«Redes de enerxía intelixentes», incluídas a integración de instalacións de biomasa nas

redes de electricidade e a alimentación da rede do gas natural con biogás e gas

sintético;

«Ciencias da vida e biotecnoloxía para os produtos e procesos non alimentarios

sostibles», incluídas o uso de biotecnoloxía para mellorar a produtividade, a

sostibilidade e a composición de materias primas de biomasa e o desenvolvemento de

novos bioprocesos.

Algúns dos ámbitos de traballo máis importantes serán:

O desenvolvemento dunha «plataforma tecnolóxica dos biocarburantes» encabezada

polo sector;

O concepto de «biorefinería», para obter o máximo rendemento de todas as partes das

plantas;

A investigación en biocarburantes de segunda xeración, na que se espera un

incremento substancial do financiamento comunitario.

A Comisión estudará cal é o mellor xeito de facer progresar a investigación cara á

optimización dos cultivos agrícolas e forestais para fins enerxéticos e cara aos procesos de

transformación.

Por medio do programa «Enerxía intelixente para Europa», a Comisión apoiará a divulgación

de técnicas que demostrasen o seu interese na fase da investigación. No Anexo 12

proporciónanse máis detalles.

7. Conclusión

Europa necesita reducir a súa dependencia dos combustibles fósiles. A biomasa é unha das

principais alternativas. É preciso desenvolver a nivel europeo medidas rendibles en favor da

biomasa para:

Obter o máximo proveito da innovación nacional e local;

Proporcionar un claro camiño a seguir as principais industrias, organizadas a escala

europea;

Compartir as cargas de forma equitativa. A presente Comunicación establece un

programa coordinado de acción comunitaria, que inclúe medidas para mellorar a

demanda de biomasa; mellorar a subministración; superar os obstáculos técnicos; e

desenvolver a investigación. O plan de acción tardou case un ano en elaborarse. Para

iso recorreuse a amplas consultas coas partes interesadas. O seu respaldo á idea dun

enfoque firme da Comunidade neste ámbito foi amplamente, e ás veces

apaixonadamente, positivo. O seguinte paso é poñer en práctica o programa. Na

próxima primavera, o Libro Verde sobre unha política enerxética europea coherente

abordará o progreso e a evolución futura.

ANEXO 1 - Biomass action plan: summary of measures

ANEXO 2 - EU biomass production potential

ANEXO 3 - A scenario to increase biomass energy using current technologies

ANEXO 4 - Environmental impacts

ANEXO 5 - Renewable energy and the directive on the energy performance of buildings

ANEXO 6 - Biomass for electricity generation

ANEXO 7 - Transport biofuels: background

ANEXO 8 - Biofuels: progress at national level

ANEXO 9 - Implementing the biofuels directive: fuel tax exemptions and biofuel obligations

ANEXO 10 - Trade in bioethanol

ANEXO 11 - Achieving the 5.75% biofuels target: the balance between domestic production

and imports

ANEXO 12 - The Commission's perspective on biomass and biofuel research

ANEXO 13 - Results of consultation

Bibliografía

AGEJAS DOMÍNGUEZ, L.A. Biocombustibles. Utilización de los aceites vegetales como energía

renovable. Madrid: Ministerio de Agricultura, Pesca y Alimentación. D.L: M-14658-1996.

ISBN: 84-491-0181.

CAMPS MICHELENO, M.; MARCOS MARTIN F. Los Biocombustibles. Mundi-Prensa 2002.

D.L: M-51063-2001. ISBN: 84-8476-017-0.

CASTRO GIL, M. y SÁNCHEZ NARANJO, C. Biocombustibles. Madrid: PROGENSA, 1997.

Monografías técnicas de energías renovables. ISBN 84-86505-70-4.

FERRERO, G.L.; GRASSI, G.; WILLIAMS H.E. Biomass energy: from harvesting to storage.

ISBN: 1-85166-175-1

IDAE. Técnicas de Conservación Energética en la Industria. Servicio de Publicaciones M.I.E.,

1982.

IDAE. Manual de energía de la biomasa 3 (Monografías). Madrid: 1996. ISBN 84-8036-414-9

INEGA. Enerxías renovables. Santiago de Compostela, BIC GALICIA, D.L. 2004.

JARABO FRIEDRICH, F. La energía de la biomasa. SAPT Publicaciones Técnicas, S.L. D.L: M-

1744-1999. ISBN 84-86913-04-7.

JARABO FRIEDRICH, F. Energías renovables. Elortegui Escartín, Nicolás. 2ª Ed. Madrid: SAPT

Publicaciones Técnicas S.L (2000). ISBN 84-4869-1307-1.

JUANA SARDÓN, J.M (coord.). Energías renovables para el desarrollo. Madrid: ITES-

Paraninfo, 2001. ISBN 84-283-2807-2.

MARCOS MARTÍN F. Biocombustibles sólidos de origen forestal. D.L: M 2304-2001. Madrid,

AENOR. ISBN: 84-8143-272-5.

ORTIZ TORRES, L. Aprovechamiento energético de la biomasa forestal. GAMESAL. D.L.G:

VG-725-1996. ISBN: 84-921993-1-8.

ORTIZ TORRES, L. Energías Xilogeneradas. Santiago de Compostela, Tórculo Artes Gráficas

SAL. D.L.G: C-1567-1994. ISBN: 84-88967-26-8.

ORTIZ TORRES, L. La biomasa como fuente de energía renovable. GAMESAL, 2006, Vigo.

ISBN: 8495046156.

PINEDA, M.; CABELLO P. Energía de la biomasa: realidades y perspectivas. Publicaciones de la

Universidad de Cordoba, 1998. D.L: CO-864-98. ISBN: 84-7801-463-2.

V. VINIEGRA ET AL. Gestión y tratamiento de residuos sólidos orgánicos de la industria de

transformados vegetales [en línea]. Navarra 2002 [ref. de 2 de marzo de 2007] Disponible en

la Web: http://www.infoagro.com/ conservas/residuos_conservas_vegetales.htm

CARRASCO GARCÍA. JUAN E. Aspectos medioambientales de la producción y uso de la

biomasa como recurso energético. [en línea]. [ref. de 8 de febrero de 2007] Disponible en la

Web: http://www.gem.es/MATERIALES/DOCUMENT/ DOCUMEN/g02/d02105/d02105.htm

CENTRO DE INVESTIGACIONES DE RECURSOS Y CONSUMOS ENERGÉTICOS. Guía de

energías renovables aplicadas a las pymes. [en línea]. [ref. 23 de febrero de 2007] Disponible

en la web: http://www.conectapyme.com/files/publica/Guia_E_Renovables.pdf

CARPINTERO. O. Biocumbustibles y uso energético de la biomasa: un análisis crítico. [en

línea]. [ref. de 6 de marzo de 2007] Disponible en la Web:

http://www.nodo50.org/ecologistas.valladolid/article.php3?id_article=396

LEGARDA. J. SALABERRÍA. A. Energía de la biomasa. [en línea]. [ref. de 20 de febrero de

2007] Disponible en la Web: http://www.tecnun.es

/asignaturas/ecologia/trabajos/energias/biomasa.htm

CARRASCO JUAN E. Estado actual de la biomasa como fuente de energía. [en línea]. 2006

[ref. de 2 de mayo de 2007] Disponible en la Web:

ftp://193.146.36.56:22/PONENCIA%201%20Juan%20Carrasco/Biomasa%20como%20recur

so%20energ%E9tico.pdf

CARRASCO JUAN E. La biomasa como recurso energético: Estado actual y perspectivas. [en

línea] 2006 [ref. de 12 de abril de 2007] Disponible en la Web:

ftp://193.146.36.56:22/PONENCIA%201%20Juan%20Carrasco/Ponteve dra%20biomasa

%202006.pdf

FERNANDEZ J. Cultivos energéticos. [en línea]. 2006 [ref. de 9 de mayo de 2007] Disponible

en la Web: ftp://193.146.36.56:22/PONENCIA%202%20

Jesus%20Fernandez/CULTIVOS%20ENERGETICOS.pdf

S. CALLE. M. Energía de la biomasa. [en línea]. [ref. de 20 de febrero de 2007] Disponible en

la Web: http://waste.ideal.es/biomasa.htm

FREIRE E., CABRERA M., BLANCO J. Evaluación de la biomasa energéticamente aprovechable

en Galicia procedente de los residuos forestales. Metodología para la cuantificación de estos

recursos. [en línea]. [ref. 22 de febrero de 2007] Disponible en la Web:

http://www.orgaccmm.org/xTEIMAS/TEIM-13_FORESTAL/TEIM-

136_OUTROS_APROVEITAMENTOS/ALMACEN/ teimX-1363.htm

ENCISO ENCINAS E. ET AL. Guía para el uso y aprovechamiento de la biomasa en el sector

forestal. [en línea], 2006 [ref. 23 de febrero de 2007] Disponible en la Web:

http://www.asemfo.org/empresas/ asemfo/GUIA%20BIOMASA.pdf

MINISTERIO DE MEDIO AMBIENTE. Plan nacional de energías renovables 2005-2010, área

de Biomasa. [en línea], [ref. 5 de mayo de 2007] Disponible en la Web:

http://www.mityc.es/NR/rdonlyres/ EC6CDE1A-C0E0-42A0-AB02-

63328216CE40/0/8Cap36_AreaBiomasa. pdf

GEOSCOPIO. Guía sectorial para profesionales. [en línea], 2007 [ref. 14 de febrero de 2007]

Disponible en la Web: http://www.geoscopio.org/medioambiente/ temas/tema10/index.php

MORENO ROMERO F. La energía y su transformación a partir de la biomasa. [en línea],

1997,[ref. 28 de febrero de 2007] Disponible en la Web:

http://www.monografias.com/trabajos12/laenerg/laenerg.shtml

PORTAL FORESTAL. Biomasa agrícola y forestal en España. [en línea], 2005, [ref. 23 de

febrero de 2007] Disponible en la Web: http:// www.portalforestal .com/noticias/ verNoticia.

asp?id=1342

ENERSILVA. Promoción del uso de la biomasa forestal en el suroeste de Europa. [en línea].

[ref. 16 de abril de 2007] Disponible en la Web:

http://www.enersilva.org/biomasa%20forestal%20primaria.php

CIS – MADERA. Proyecto de aprovechamiento de la biomasa forestal en la cadena monte

industria de Galicia. [en línea], 2003 [ref. 21 de marzo de 2007] Disponible en la Web:

http://www.cismadera.com/ downloads/biomasa.pdf

ORTIZ L. TEJADA A. VÁZQUEZ A. Aprovechamiento de la biomasa forestal en la cadena

monte industria de Galicia. [en línea], 2003 [ref. 25 de abril de 2007] Disponible en la Web:

http://www. Cismadera .com / downloads/biomasa.pdf

Glosario

AAI: Autorización Ambiental Integrada

ACV: Análise do Ciclo de Vida

AENOR: Asociación Española de Normalización

AMA: Auditorias Ambientais

AMACLM: Auditorias de Cumprimento da Lexislación Ambiental

AMASGMA: Auditorías do Sistema de Xestión Ambiental

APICD: Acordo sobre o Programa Internacional para a Conservación dos Delfíns

BAPMON: Background Air Pollution Monitoring Network (Rede de vixilancia da

contaminación atmosférica de fondo)

BOE: Boletín Oficial do Estado

CCAA: Comunidade Autónoma

CECA: Comunidade Europea do Carbón e do Aceiro

CEE: Comunidade Económica Europea

CEEA: Comunidade Europea para a Enerxía Atómica

CIEMAT: Centro de Investigacións Enerxéticas Ambientais e Tecnolóxicas

CITES: Convenio sobre o Comercio Internacional de Especies Ameazadas de Fauna e

Flora Silvestres

C&I: Criterios e Indicadores

CMCC: Convenio Marco das Nacións Unidas sobre o Cambio Climático

CNUMAD - UNCED: Conferencia das Nacións Unidas sobre Medio e Desenvolvemento

CTN: Comité Técnico de Normalización

DEUSA: Declaración de Efecto Ambiental

DIA: Declaración de Impacto ambiental

DOCE: Diario Oficial das Comunidades Europeas

DOGA: Diario Oficial de Galicia

EA: Acreditación Europea

EEA: Avaliación Estratéxica Ambiental

EEE: Etiqueta Ecolóxica Europea

EFE: Estratexia Forestal Española

EIA: Avaliación de Impacto Ambiental

EMAS: Sistema Comunitario de Xestión e Auditoria Ambientais (Regulamento Europeo)

ENAC: Entidade Nacional de Acreditación

EPER: Inventario Estatal de Emisións e Fontes Contaminantes

É: Estados Sociais

EsIA: Estudo de Impacto Ambiental

FAO: Organización das Nacións Unidas para a Agricultura e a Alimentación

GFS: Xestión Forestal Sostible

IA: Impacto Ambiental

ICA: Índice de Calidade Ambiental

IDAE: Instituto para a Diversificación e Aforro da Enerxía

IDCA: Indicador de Condición Ambiental

IDG: Indicador de Xestión

IDO: Indicador de Operación

IPP: Política de Produto Integrado

ISO: International Organization for Standadization

LIC: Lugar de Interese Comunitario

MARTES: Medio

MAC: Medio Construído

MAN: Medio Natural

MAIS: Medio Social

MCPFE: Conferencia Ministerial para a Protección dos Bosques en Europa

MMA: Ministerio de Medio

MTD: Melloras Técnicas Dispoñibles

OIT: Organización Internacional do Traballo

ONG: Organización no

ONU: Organización das Nacións Unidas

PAPIF: Plan de Accións Prioritarias contra Incendios Forestais

PCI: Poder Calirífico Inferior

PEFC: Pan European Forest Initiative

PEIN: Plan de Espazos de Interese Natural

PEP: Plan Especial de Protección do medio natural e da paisaxe

PESC: Política Exterior e de Seguridade Común da Unión

PER: Plan de Enerxías Renovables

PFE: Plan Forestal Español

PHN: Plan Hidrolóxico Nacional

PNUD: Programa das Nacións Unidas para o Desenvolvemento

PORN: Plan de Ordenación de Recursos Naturais

PRUG: Plan Reitor de Uso e Xestión

PUP: Plan do Uso Público

PEME: Pequena e Mediana Empresa

RD: Real Decreto

RDL: Real Decreto Lexislativo

RDPH: Regulamento do Dominio Público Hidráulico

REA: Revisión Ambiental

RITE: Regulamento de instalacións Térmicas nos Edificios

RSU: Residuos Sólidos Urbanos

SICS: Sociedade Internacional de Ciencia do Chan

SGMA: Sistema de Xestión do Medio

SIG: Sistemas de Información Xeográfica

SIS: Sistema Integral de Saneamento

UE: Unión Europea

UICN: Unión Internacional para a Conservación da Natureza

UNE: Unha Norma Española

UNEP: United Nations Environment Programme (Programa de Nacións Unidas para o

Medio)

UNESCO: Organización das Nacións Unidas para a Educación, a Ciencia e a Cultura

USDA: Departamento de Agricultura dos Estados Unidos

VIA: Valoración de Impacto Ambiental

VLE: Valor Limite de Emisión

WCS: Estratexia para a Conservación Mundial

WWF: Fondo Mundial para a Natureza

ZEC: Zona de Especial Protección (definida ao abeiro da directiva Hábitat da UE)

ZEPA: Zona de Especial Protección para as Aves

Webs de Interese

2

Órganos oficiais

Unión Europea: http://europa.eu.int/index_es.htm

Comisión Europea: http://europa.eu.int/comm/index_es.htm

Axencia Europea de Medio: www.eea.eu.int

Ministerio de Medio: www.mma.es

Xunta de Galicia: www.xunta.es

Información lexislativa

Boletín Oficial do Estado: www.boe.es

Portal do dereito da Unión Europea: http://europa.eu.int/eur-

lex/es/search/search_lif.html