335
Parallelae sive Vitae illustrium virorum (Las vidas de Plutarco, Sevilla 1491) Estudio y edición crítica de la traducción de Alfonso de Palencia de las vidas compuestas por Donato Acciaiuoli, Leonardo Bruni y Guarino Veronese Susanna Allés Torrent ADVERTIMENT. La consulta d’aquesta tesi queda condicionada a l’acceptació de les següents condicions d'ús: La difusió d’aquesta tesi per mitjà del servei TDX (www.tdx.cat) ha estat autoritzada pels titulars dels drets de propietat intel·lectual únicament per a usos privats emmarcats en activitats d’investigació i docència. No s’autoritza la seva reproducció amb finalitats de lucre ni la seva difusió i posada a disposició des d’un lloc aliè al servei TDX. No s’autoritza la presentació del seu contingut en una finestra o marc aliè a TDX (framing). Aquesta reserva de drets afecta tant al resum de presentació de la tesi com als seus continguts. En la utilització o cita de parts de la tesi és obligat indicar el nom de la persona autora. ADVERTENCIA. La consulta de esta tesis queda condicionada a la aceptación de las siguientes condiciones de uso: La difusión de esta tesis por medio del servicio TDR (www.tdx.cat) ha sido autorizada por los titulares de los derechos de propiedad intelectual únicamente para usos privados enmarcados en actividades de investigación y docencia. No se autoriza su reproducción con finalidades de lucro ni su difusión y puesta a disposición desde un sitio ajeno al servicio TDR. No se autoriza la presentación de su contenido en una ventana o marco ajeno a TDR (framing). Esta reserva de derechos afecta tanto al resumen de presentación de la tesis como a sus contenidos. En la utilización o cita de partes de la tesis es obligado indicar el nombre de la persona autora. WARNING. On having consulted this thesis you’re accepting the following use conditions: Spreading this thesis by the TDX (www.tdx.cat) service has been authorized by the titular of the intellectual property rights only for private uses placed in investigation and teaching activities. Reproduction with lucrative aims is not authorized neither its spreading and availability from a site foreign to the TDX service. Introducing its content in a window or frame foreign to the TDX service is not authorized (framing). This rights affect to the presentation summary of the thesis as well as to its contents. In the using or citation of parts of the thesis it’s obliged to indicate the name of the author.

Parallelae sive Vitae illustrium virorum Las vidas de ... · Parallelae sive Vitae illustrium virorum (Las vidas de Plutarco, Sevilla 1491) Estudio y edición crítica de la traducción

  • Upload
    others

  • View
    0

  • Download
    0

Embed Size (px)

Citation preview

  • Parallelae sive Vitae illustrium virorum(Las vidas de Plutarco, Sevilla 1491)

    Estudio y edición crítica de la traducción de Alfonso de Palencia de las vidas compuestas por Donato Acciaiuoli,

    Leonardo Bruni y Guarino Veronese

    Susanna Allés Torrent

    ADVERTIMENT. La consulta d’aquesta tesi queda condicionada a l’acceptació de les següents condicions d'ús: La difusió d’aquesta tesi per mitjà del servei TDX (www.tdx.cat) ha estat autoritzada pels titulars dels drets de propietat intel·lectual únicament per a usos privats emmarcats en activitats d’investigació i docència. No s’autoritza la seva reproducció amb finalitats de lucre ni la seva difusió i posada a disposició des d’un lloc aliè al servei TDX. No s’autoritza la presentació delseu contingut en una finestra o marc aliè a TDX (framing). Aquesta reserva de drets afecta tant al resum de presentació de la tesi com als seus continguts. En la utilització o cita de parts de la tesi és obligat indicar el nom de la persona autora.

    ADVERTENCIA. La consulta de esta tesis queda condicionada a la aceptación de las siguientes condiciones de uso: La difusión de esta tesis por medio del servicio TDR (www.tdx.cat) ha sido autorizada por los titulares de los derechos de propiedad intelectual únicamente para usos privados enmarcados en actividades de investigación y docencia. No se autoriza su reproducción con finalidades de lucro ni su difusión y puesta a disposición desde un sitio ajeno al servicio TDR. No se autoriza la presentación de su contenido en una ventana o marco ajeno a TDR (framing). Esta reserva de derechos afecta tanto al resumen de presentación de la tesis como a sus contenidos. En la utilización o cita de partes de la tesis es obligado indicar el nombre de la persona autora.

    WARNING. On having consulted this thesis you’re accepting the following use conditions: Spreading this thesis by the TDX (www.tdx.cat) service has been authorized by the titular of the intellectual property rights only for private uses placed in investigation and teaching activities. Reproduction with lucrative aims is not authorized neither its spreading and availability from a site foreign to the TDX service. Introducing its content in a window or frame foreign to the TDX service isnot authorized (framing). This rights affect to the presentation summary of the thesis as well as to its contents. In the usingor citation of parts of the thesis it’s obliged to indicate the name of the author.

  • ��

    PARALLELAE SIVE VITAE ILLUSTRIUM VIRORUM (LAS VIDAS DE PLUTARCO, SEVILLA, 1491)

    Estudio y edición crítica de la traducción de Alfonso de

    Palencia de las vidas compuestas por Donato Acciaiuoli,

    Leonardo Bruni y Guarino Veronese

    VOL. I

    Susanna Allés Torrent

    Tesis doctoral dirigida por María de las Nieves Muñiz Muñiz

    Programa de Doctorado: Tradiciones y Crisis, bienio 2006-2008 Departament de Filologia Romànica. Secció Italià

    Diciembre 2011

  • ��

  • ��

    PARALLELAE SIVE VITAE ILLUSTRIUM VIRORUM

    (LAS VIDAS DE PLUTARCO, SEVILLA 1491)

    �������������������������������������������

    �������������������������������������������

    ����������������������������������������

    VOL. I

    Susanna Allés Torrent

  • ���

    ÍNDICE

    ����������� � � � � � � � � ���������������

    ������������������������������� � � � � � � �������������

    PARTE I

    ALFONSO DE PALENCIA Y LA TRADUCCIÓN

    CAPÍTULO 1. EL CONTEXTO CULTURAL: LOS ANTECEDENTES DE LA TRADUCCIÓN

    PALENTINA:

    ���������� !"#!���$�!$%&��'!&�'& �(�)"%*�%�+�%���,�",!$-'�,�.%'".�,�/��&,�!%&-$��'� ",�&���&!0 �������1�

    ��2���&,�Vidas paralelas�-"���$!&%������,�&*&!&%",�-"�,$�3',!�%'&� � � � ��������21�

    ������%&-$�!�%",�/�!%&-$��'� ",�-"��&,�Vidas paralelas�" ��&��!&�'&�-"��,��4�� � ���������5�

    ��6���&�vulgata -"��'�*& & !� '���&7+& ��8�&�editio princeps9�

    � ��6�����&�%"��+'�&�': �-"����%+$,��&!' �� � � � � � ��������6��

    � ��6�2���&�-')$,': �-"��*��$7" � � � � � � � ��������61�

    � ��6�����&�' ,"%�': �-"��!%&,�;'�.%&)0&,(�"��revival�-"��.< "%��;'�.%=)'��� � ��������5��

    ��5����%!$ &�"-'!�%'&��-"����%+$,��&7+& '& ��/��&�"-'�': �-"��6�>��!"#!��-"�+&%!'-&�-"���)� ,��

    -"��&�" �'&� � � � � � � � � � ��������??�

    ��?���%&-$��'� ",�"$%�+"&,�-"����%+$,��&!' �� � � � � � ��������?1�

    CAPÍTULO 2. ALFONSO DE PALENCIA: RECORRIDO POR SU VIDA Y SU OBRA

    2�����'�.%&)0&� � � � � � � � � � ���������5�

    2�2���%�-$��': ��'!"%&%'&�"�3',!�%'�.%=)'�&@�,$���%%",+� -" �'&� � � � ��������12�

    2�����&,�%"�&�'� ",�-"��&�" �'&��� �"��3$7& ',7��'!&�'& ��

    � 2�������$,��� !&�!�,�;'A& !' �,��)��%" !' �,�/�%�7& �,� � � � �������B1�

    � 2���2���&�����&%,'�/��&�" �'&�" ��"*'��&�8$ �"+',�-'��+������ ��'-�9� � ��������5�

    � 2�������%& ,�%'+�': �-"��&���7+�,'�': �-"��&�����&%,'� � � � ��������1�

    � 2���6����)� ,��-"��&�" �'&�C&$!�%�-"�$ �+�"7&�& !'7&�&!",!'& ��+&%&��'����D� �������22�

    CAPÍTULO 3. ALFONSO DE PALENCIA Y PLUTARCO

    ��������'7+$�,��-"��3$7& ',7��'!&�'& ��&��&,�!%&-$��'� ",��&,!"��& &,�/�%"$;'�&�': �-"��&��&;�%�

    -"���)� ,��-"��&�" �'&�" �"���� !"#!��-"��&,�!%&-$��'� ",�' -'%"�!&,�� � � �������2��

    ��2���&,�!%&-$��'� ", -"��&, Vidas paralelas�-"���$!&%���" ��,+&E&�8,,��4��F4��9�

    � ��2����&�!%&-$��': �&$,+'�'&-&�+�%�G$& ��"% = -"A�-"�H"%"-'&� � � ����������

    � ��2�2���%&-$��'� ",�+�,!"%'�%",��� � � � � � ��������>�

  • 6��

    ������&�'7&." �-"���$!&%���" �"��,'.���4�� � � � � � �������6B�

    ��6���"�!$%&,�-'%"�!&,�"�' -'%"�!&,(� $"*�,�&+$ !",�+&%&��&�3',!�%'&�-"��&�)�%!$ &� � �������6?�

    ��5����)� ,��-"��&�" �'&�/�,$�!%&-$��': �-"��&,�Vidas paralelas�-"���$!&%���

    � ��5�����&,�'-"&,�,�;%"���$!&%��� � � � � � � ��������1�

    � ��5�2�����!"#!��;&,"�/��&,��&%&�!"%0,!'�&,�"#!"% &,�-"��&�!%&-$��': �8�&�ordinatio9� �������>6�

    � � �&;�&���7+&%&!'*&�-"��0 -'�"�-"��&,�Vidas�-"���$!&%���" ��&,�"-,��-"��6�B��

    � � � /�-"��6�>�/�" ��&�!%&-$��': �-"���)� ,��-"��&�" �'&��

    � ��5�����&�-"-'�&!�%'&�&���-%'.���� �"�-"��": � � � � � �������>1�

    � ��5�6����%!$ &�/�%"�"+�': ��%0!'�&�-"��&�!%&-$��': �-"��&,�Vidas �������1��

    CAPÍTULO 4. CUESTIONES TEÓRICAS SOBRE EL MÉTODO DE TRADUCCIÓN

    6�������;&.&I"��$�!$%&��!%&-$�!��:.'���

    � 6�������&�'-"&�-"��&�!%&-$��': �" ��&�� !'.J"-&-���=,'�&�/��&��-&-��"-'&�� ������2B��

    � 6���2���&�%$+!$%&(��&��� �"+�': �-"��&�!%&-$��': �" ���,�3$7& ',!&,� � ������2B?�

    � 6�������&�+%�+$",!&�' �*&-�%&�-"��"� &%-���%$ '� � � � ������2���

    � 6���6���&�+%�+$",!&�-"��%";',� -&� � � � � � ������2�6�

    6�2����,�+%' �'+'�,�!":%'��,�-"��7

    � 6�2����� &��$",!': �!"%7' ��:.'�&(�%�7& A&%��!%&,�&-&%�/�!%&-$A'%� � ������2���

    � 6�2�6��!%&��$",!': �-"� �7" ��&!$%&(�-'*"%,'-&-�-"��&�!'+��:.'�&�!"#!$&��� ������2�5�

    CAPÍTULO 5: LA PRAXIS TRADUCTORA DE PALENCIA EN LA CASTELLANIZACIÓN DE LAS

    VIDAS ESCRITAS POR HUMANISTAS ITALIANOS ������2�1�

    5������ ,!& !",�-"��%-" �,' !=�!'���� � � � � � � ������26B�

    5�2���,+"�!�,�7�%)��:.'��,� � � � � � � � ������2?6�

    5�����,+"�!�,��2�

    5�6. Colores rethorici ����

    5�5���'+���.0&�-"�"%%�%",�� � � � � � � � ��������?�

    5�?���&�!%&-$��': �-"��&�" �'&�)%" !"�&��!%&,� � � � � � �������2B�

  • 5��

    PARTE II

    EDICIÓN DE LAS BIOGRAFÍAS COMPUESTAS

    POR LEONARDO BRUNI, GUARINO VERONESE Y DONATO ACCIAIUOLI

    (TEXTO ORIGINAL Y TRADUCCIÓN DE ALFONSO DE PALENCIA)

    INTRODUCCIÓN �

    ����%"�'7' &%",�,�;%"��&,�Vidas

    � ������Vita Aristotelis�-"��"� &%-���%$ '�� � � � � ��������5�

    � ��2��Vita Platonis�-"��$&%' ���"%� ","� � � � � � �������62�

    � �����Vita Caroli Magni�-"��� &!�����&''$��'� � � � � �������52�

    � ��6��Vitae Hannibalis et Scipionis�-"��� &!�����'&'$��'�� � � �������5>�

    2���&,��"-'�&!�%'&,�,$+%'7'-&,�" ��&�"-'�': �-"�'�3��&,�G" ,� �� � � �������?��

    ����%"7',&�/��%'!"%'�,�-"�"-'�': � � � � � � � ����������

    EDICIÓN CRÍTICA BILINGÜE �>��

    ������+%:��.��-"���)� ,��-"��&�" �'&�&��&�!%&-$��': �-"��&,�Vidas paralelas�-"���$!&%��� �������>5�

    ��� �& Vita Aristotelis -"��"� &%-���%$ '� � � � � � �������1B�

    �������& Vita Platonis -"��$&%' ���"%� "," � � ������6B2

    �����& Vita Caroli Magni -"��� &!�����'&'$��' � ������62>

    ����&�Vita Hannibalis et Scipionis -"��� &!�����'&'$��'� � � � ������65B

    � -'�"�-"�"%%�%",�" 7" -&-�,�/�,"E&�&-�,�" ��&�"-'�': ��� � � � ������5�1�

    CONCLUSIONES�� � � � � � � � � ������52��

    GLOSARIO 521�

    BIBLIOGRAFÍA�� � � � � � � � � ������?���

  • ��

  • ���

    INTRODUCCIÓN

    � ��� 2� -"� I$�'�� -"� �61�� *'�� �&� �$A� " � �"*'��&� �&� !%&-$��': � -"� �&,� Vidas paralelas� -"�

    ��$!&%���%"&�'A&-&�+�%���)� ,��-"��&�" �'&�"�'7+%",&�" ���,�!&��"%",�-"���,�K�$&!%����7+&E"%�,�

    &�"7& ",L��� �"��!0!$���-"�Las Vidas de Plutarco���$ M$"���"*&-&�&��&;��&�+&%!'%�-"���&!0 ��"%&��&�

    +%'7"%&�!%&-$��': ��&,!"��& &���7+�"!&�-"�$ &�-"��&,��;%&,�7=,�"7;�"7=!'�&,�-"��&�� !'.J"-&-�

    ��=,'�&�� �' � "7;&%.��� ",!&� +%'7&�0&� �� �"� '7+'-':� �&"%� " � "�� ��*'-�� +%�*��& -�� &� ,$� *"A� "��

    -",�$'-��-"��&��%0!'�&���

    � ��� +%"," !"� !%&;&I�� ,"� +%�+� "� +%�-$�'%� $ � �&7;'�� -"� !" -" �'&� &;�%-& -�� ",!"�

    %"�"*& !"��&+0!$���-"��&�3',!�%'&�-"��&�!%&-$��': ��� �$ �7&/�%�",)$"%A��-"�,',!"7&!'�'-&-���&%&�

    "���� ,"� �" !%&%=�" � �&�+&%!"�7=,�-'%"�!&7" !"�*' �$�&-&�&� �&� %"�&�': �-"� $",!%&,� �"!%&,��� �"��

    3$7& ',7��'!&�'& ���� �")"�!����&�*"%,': � ��,����)$"���"*&-&�&��&;��+�%��&�" �'&�,�;%"��&�;&,"�

    -"��&�M$"�" ��!&�'&�3&;0& �%"&�'A&-��K-'*"%,�,�' !

  • >��

    ' -'%"�!&,� �� ,!'!$/"%� � -"� 3"�3�� $ �� -"� ��,� "�"7" !�,� 7=,� +%�-$�!'*�,� -"� !%& ,)"%" �'&�

    �$�!$%&�� " !%"� �!&�'&� /��,+&E&� &� ��� �&%.�� -"�� �$&!%��'" !�,�� /��&�" �'&� )$"� $ �� -"� ��,� N�!'7�,�

    ",�&;� ",�-"��&��&%.&��&-" &�-"�!%&-$�!�%",�M$"�&M$"��+%��",��-"+&%:���

    � ���*"%� ,�;%"� ",!"� �&+0!$��� -"� �&� 3',!�%'&� �$�!$%&�� ",+&E��&� &� !%&*

    ,$�+�!" �'&����7���" .$&�-"�!%&-$��': ��

    � ���7

    G" ,� ���

    � ��� �� �%"!�� -",&%%����� -"� ",!�,� " )�M$",� M$"-&� %")�"I&-�� -"�� ,'.$'" !"� 7�-�(� " � "��

    +%'7"%� �&+0!$��� ,"� &;�%-&� "�� �� !"#!�� �$�!$%&�� '!&�'& �� /� ��,� & !"�"-" !",� -"� �&� !%&-$��': �

    +&�" !' &���&%&�"�����,"�3&��� ,'-"%&-���+�%!$ ��-"�' "&%�"��7&%����$�!$%&��'!&�'& ��M$"�+%�+'�':�

    $ &�)";%'����,"�3&�-"�!%&-$��'� ",��&!' &,�-"�!"#!�,�.%'".�,��" !%"���,�M$"�,"��� !&%� ��&,�Vidas

    paralelas -"���$!&%����7�-"���&��&�*"A�-"�",�%'!$%&�;'�.%=)'�&��-"��� �"+�': �-"��&�3',!�%'&�/�-"�

    �� -$�!&,�"I"7+�&%",���,!"�*&��%�+&%&-'.7=!'���3&�"�!& !��7=,�' !"%",& !"�,".$'%�"��+%��",��-"�

    ,$�%"�"+�': �&� !%&*

  • 1��

    � ��,� �&+0!$��,� �$&%!�� /� M$' !�� ",!= � " !"%&7" !"� -"-'�&-�,� &� ",!$-'&%� "�� 7

    +&%!'�$�&%7" !"�N!'���

    � ��� & =�',',� �' .J0,!'��� -"�� !"#!�� 3&� ��;%&-�� &,0� 7&/�%� ,'. ')'�&-�� &�� -"+&%&%� -&!�,�

    +%"�',�,� ,�;%"� "��.%&-��-"�-",)&,"���-"� ��' �'-" �'&�" !%"� praxis� /� !"�%0&� !%&-$�!�%&���,!"�3&�

    ,'-��$ ��-"���,��;I"!'*�,�+%'7�%-'&�",�-"��&�!",',�/�&�9���&�Vita Platonis�8"-���%0!'�&�-"���7&,A��P:�'" 'Q��2BB>9���&�Vita

    Caroli Magni�8"-'�': �-"��� &!"��&��&!!'���1>�9��7'" !%&,�M$"��&,�Vitae Hannibalis et Scipionis�

    ,".$0& �&N �'

  • �B��

    ,"�&,+'%&�&��� !%';$'%�&�$ &�%"�� ,!%$��': �7=,���7+�"!&�/�)'&;�"�-"���,��&7' �,�+�%���,�M$"��&�

    !%&-$��': �*"3'�$�:�" ��,+&E&���,���.%�,�-"��3$7& ',7���

    � ��+�-%0&��� ��$'%�",!�,�+%"�'7' &%",�,' �"#+%",&%�7'�.%&!'!$-�+�%��&�&/$-&�%"�';'-&�&����

    �&%.��-"�",!�,�&E�,���,0��"��+%'7"%�%"�� ��'7'" !���+%�)$ -��/�," !'-���*&�3&�'&�7'�-'%"�!�%&�-"�

    !",',���&%0&� -"� �&,�'"*",��$E'A��$E'A�� +%�7�!�%&� -"� ",!"� !%&;&I�� -",-"� ,$,� ' '�'�,@� &� "��&�

    &.%&-"A��� -"� !�-�� ��%&A: � ,$� +&�'" �'&�� ,$,� �� ,!& !",� ��%%"��'� ",�� ,$� !'"7+��+%"�'�,��� ,$,�

    ' �" !'*�,�+&%&�$ &�,$+"%&�': �+"%,� &��/�,$�-'%"��': �,'"7+%"�,��0�'!&�"�' )&!'.&;�"��

    � �� ��� �&%.�� -"� ",!�,� &E�,� 3"� -',)%$!&-�� -"� $ &� �"�&� +%"-��!�%&�� -"� ��%7&�': � -"�

    �"%,� &��� *",!'.&-�%��� �"-'-&�+�%�"���' ',!"%'��-"��-$�&�': �/��'" �'&�82BB?�R�2B�B9��" �"��

    7&%��� -"�� +%�/"�!�� K�"#!�� /� +&%&!"#!�� " � �&,� !%&-$��'� ",� ",+&E��&,� -"� �&� �'!"%&!$%&� '!&�'& &�

    8"�&;�%&�': � -"� $ � 3'+"%!"#!�� -"� �&,� !%&-$��'� ",� �'!"%&%'&,� &�� �&,!"��& �� /� &�� �&!&�= (� ��BBF

    �1�19L� 8H��F2BB5FBBB629�� �%&�'&,� &� "��&�� 3"� +�-'-�� ��"*&%� &� �&;�� -'*"%,&,� ",!& �'&,� -"�

    ",!$-'��" �"�� "#!%& I"%�@�+�%� "����",�+%"�',�� ,"E&�&%� &� ��,�-��" !",� /� �&,� ' ,!'!$�'� ",�M$"�7"�

    &��.'"%� (��&%'& ."�&��".��'�,'�-"��&�� '*"%,'!S�-".�'��!$-'�-'��'%" A"���'$�'���"%%� '�/��'�*'&�

    �'AA��-"��&�� '*"%,'!S�-".�'��!$-'�-'���7&�K�&��&+'" A&L��&��&%���7'!3�/�&��TU���"�&!'� &�"�

    -",��3&%!",��&�G'���V%&/"�/�&��O&%;$%.�� ,!'!$!"��

    � �$�3�,�3& �,'-����,�+%�)",�%",�M$"�7"�3& �&/$-&-��-"�$ ��$��!%��7�-��/�+�%���,�M$"�

    ,'" !�� !&7;'< � $ &� .%& � .%&!'!$-(� �"%"� W$"!.�&,� +�%� ,$� "7+$I"� ' '�'&�� 3&�'&� ��,� ",!$-'�,� -"�

    -��!�%&-�@�4&*'"%��,+�$.&�+�%�,$�&/$-&�/�+�%�3&;"%7"�+%�+�%�'� &-��' )�%7&�'� ",�+%"�'�,&,�

    ,�;%"� ��,� �� !&�!�,� -"� �&�" �'&� �� � "�� 3$7& ',7�� '!&�'& �@� &� � &� �:7"A� �&;&�� +�%� ,$,�

    �� ,"I�,�,�;%"�"�����,&%'�@�&��&�,"��': �-"��!&�'& ��-"��&�� '*"%,'!&!�-"��&%�"�� &��/�" �",+"�'&���

    &��� !,"%%&!��&,&,�/��%& �",����%-��' ��+�%�,$�%",+&�-�@�&�$!'��"%',&���8G/*X,Q/�X��'�+',!�9�

    +�%� ,$� " !$,'&,7�� /� ,$,� �"��'� ",� %�7& &,@� &� �&%'& "� �&-"� 8�&%3$,� � '*"%,'!"!9� /� ,$,�

    !%&;&I�,�� +�%� ,"%� )$" !"� �� ,!& !"� -"� ' ,+'%&�': @� /� &� �"70� �� �$ '��� +�%� ,$,� �� ,"I�,�

    )'���:.'��,��

    � ��M$'"%���" �)' ����*'-&%7"�-"�7',�+"%,� &,�7=,�M$"%'-&,@� '7+%",�' -';�"�3&�,'-��"��

    &+�/��' �� -'�'� &��-"�7',�+&-%",�/�"���� !' $��' !"%

  • ����

    SIGLAS Y ABREVIATURAS EMPLEADAS�

    � �&%&��&,��'!&,�;';�'�.%=)'�&,�3"��+!&-��+�%�"��7

    ���������Compendiolum� �����������R������������� K�3"���7+" -'��$7��)���)� ,��-"��&�" �'&(�&�

    3$7& ',!� !%"&!',"� � � !3"� ."�.%&+3/� �)� !3"� �;"%'& � �" ' ,$�&L��

    Journal of Medieval and Renaissance Studies�5���1�5��++��25�F�>��

    ���������De perf� ��)� ,�� -"� �������� De Perfectione militaris triumphi. La perfección del

    triunfo�� "-'�'� ",� �%0!'�&,� /� ",!$-'�� -"� ��� G�� ���Y� ���������

    �&�&7& �&(�� '*"%,'-&-�-"��&�&7& �&���11?��

    ���������Ep� ��)� ,�� -"� �������, Epístolas latinas. ����� ����� F� ��� ������ �������

    8"-,�9, �"��&!"%%&(�� '*"%,'-&-��$!: �7&�-"��&%�"�� &���&�$�!&-�-"�

    �"!%&,����1>2��

    ���������GH� Gesta Hispaniensia: ex annalibus suorum dierum collecta,� G�� ��O����� R�

    ����������8"-,�9��2�*��,����&-%'-(���H���11>��

    ���������GH ZDecas���F���[� ��)� ,��-"����������Crónica de Enrique IV�������\������Y� 8"-�� /� !%&-�9��

    �&-%'-(� !'+�� -"� �&� K�"*',!&� -"� �%�3'*�,L� 8���"��': � -"� ",�%'!�%",�

    �&,!"��& �,� �2?�� �2��� ��B�� ��69�� �1B6F�1B>� Z%"'7+%���&-%'-(��!�&,�

    8�';�'�!"�&�-"�&$!�%",�",+&E��",��25���25>��2?�9��1��F�5[��

    ���������GH�ZDecas���[� ��)� ,�� -"� ��������� Cuarta Década�� estudio, texto latino y traducción

    castellana��G������\�������8"-�9��2�*��,���&-%'-(��"&����&-"7'&�

    -"��&�H',!�%'&���1�BF�1�6��

    ���������Josefo� ������ G�����Los siete libros que el auténtico hystoriador Flavio Josepho

    escrivió de la guerra que tuvieron los judios con los romanos y la

    destruyción de Jerusalem hecha por Vespasiao y Tito,��"*'��&(�G$& �

    �%�7;"%."%��5�2��

    ���������Plutarco� �������� ZParallelae sive Vitae illustrium virorum[, !%&-�� ��)� ,�� -"�

    �&�" �'&��2�*��,����"*'��&(��$&!%����7+&E"%�,�&�"7& ",��2�I$�'���61���

    U.Voc. Universal Vocabulario en latín y en romance�� "-�� )&�,07'��� ������������� 2�

    *��,����&-%'-(���7',': �+"%7& " !"�-"��&��,��'&�': �-"���&-"7'&,�

    -"��&��" .$&�",+&E��&��1?��

  • �2��

    � ���������������������������(��

    �����

    �����Lettere� �������

    ��������������Lettere (1444-1479)������H�������8"-�9����*��,���

    ��7&(��$;�'�&A'� '�-".�'��%�3'*'�-'��!&!��8�� !'�44�9��11���

    ������De interpretatione� ���������Sulla perfetta traduzione����������8"-��/�!%&-�9��&+��'(��'.$�%'�2BB6��

    ������Epistolarum libri� ��� ������ Epistolarum libri VIII, recensente Laurentio Mehus (1741)�� G��

    H�V���8"-�9����7&(��-'A'� '�-'�,!�%'&�"��"!!"%&!$%&�2BB���

    ������Opere� ���������Opere letterarie e politiche����������8"-��/�!%&-�9���$%0 (�������11?��

    ������Schriften ����� H& ,�� Leonardo Bruni. Humanistisch–Philosophische Schriften mit

    einer Chronologie seiner Werke und Briefe���"'+A'.(��������"$; "%�

    �12> Z%"'7+%���!$!!.&%!(��"$; "%��1?1[��

    ������Vespasiano da Bisticci� �����������Vespasiano da Bisticci e il suo epistolario�� ��7&(� �-'A'� '� -'�

    ,!�%'&�"��"!!"%&!$%&���1?1��

    ����������Pro Marcelo� ��)� ,��-"���������, Pro Marcelo��Edizione critica, studio introduttivo e

    commento a cura di � -%"&��������������$��&(��.$&�/�+"E&�2BB���

    ���������Espejo� ����������� Espejo de la Cruz��Testo critico e introduzione a c. di����������

    �",,' &(��'�'������11?��

    ����������La découverte� ������������� K�&�-��

    �����������Sulle traduzioni� ����� ����������� K�$��"� !%&-$A'� '� �&!' "� -"��"� Vite� -'� ��$!&%��� "��

    W$&!!%��" !�L��Rinascimento�,"%������ N7������1?���++���R?2��

    �������Epistolario� ������ ������� Epistolario di Guarino Veronese, ��� ��������� 8"-�9��

    �" "A'&(� �� ,+","� -"��&� ���'"!S� �1�5F�1� Z%"'7+%�� ��%' �(� ��!!".&�

    -T�%&,7���1?�[��

    H��������Vidas� ��������� Vidas semblantes. Versión aragonesa de las Vidas Paralelas

    patrocinada por Juan Fernández de Heredia�� ��� Y�����\�

    �������\� 8"-�9�� 2� *��,�� \&%&.�A&(� �%" ,&,� $ '*"%,'!&%'&,� -"�

    \&%&.�A&�2BB1��

    Humanistyczne żywoty� Humanistyczne żywoty filozofów starożytnych����� �\�\��V�� R��������O�V�F

    O�^��_�V�� 8"-,�9�� O&%,A&`&(� O/-&` '�!`&� � '*`"%,/!"!$�

    O&%,A&`,Q'".��2BB>��

    �����������������Traducciones� G��������� ��� ��������� K�%&-$��'� ",� ",+&E��&,� -"� �&,�Vidas� -"���$!&%��L,�

    Estudios clásicos ?���1?�F�1?2��++��65�F5�6��

    ��4����Silva� �����4����Silva de varia lección, ���-"�������8"-�9��2�*��,����&-%'-(��=!"-%&�

    �1>1��

    ��������George of Trebizond� G���������George of Trebizond. A Biography and Study of his Rhetoric

    and Logic���"'-" (���G���%'����1�?��

    ��������Collectanea G�� �������� Collectanea Trapezuntiana. Texts, Documents and

    Bibliographies of George of Trebizond, �' .3&7!� �� ��(� �" !"%�

    )�%�7"-'"*&��& -�"&%�/��" &',,& �"�,!$-'",(��" &',,& �"�,��'"!/��)�

    �7"%'�&�8�"-'"*&��& -��" &',,& �"�!"#!�& -�,!$-'",�259��1>6�

    � �

  • ����

    ������The�Reception� ��� ����� The Reception of Plutarch’s Live in Fifteenth–Century Italy��

    ��+" 3&." (� �$,"$7� �$,�$�& $7� R� � '*"%,'!/� �)� ��+" 3&." �

    2BB���

    ����������Epistolario� �������������Epistolario����������8"-�9��6�*��,����7&(���A& '��>1�F�1���

    O������ Medieval and Humanistic

    Greek�

    ���O������Medieval and Humanistic Greek���&-�*&(�� !" �%"��1����

    � ����������(�

    �����a��';�'�!"�&��+�,!��'�&��&!'�& &�

    ����a��';�'�!"�&�&A'� &�"��" !%&�"�-'��'%" A"�

    ���a��';�'�!"�&�-"��&!&�$ /&�

    ����a��';'�'�!"�&�-"��&�� '*"%,'!&!�-"��&%�"�� &�

    ���a��';�'�!"�&�&�'� &��-"��,+&E&�

    ��%�a��';�'�!3]M$"�&!'� &�"�-"��%& �"�

    � ���������(�

    �DME� ��������Diccionario Medieval Español. Desde las Glosas Emilianenses y

    Silenses (s. X) hasta el siglo XV�� 2� *��,��� �&�&7& �&(� � '*"%,'-&-�

    �� !')'�'&�-"��&�&7& �&��1>?��

    Censiment� Translat DB. Traduccions al català medieval fins a 1500. � � �0 "&(�

    3!!+(bb```�!%& ,�&!-;� &%+& � "!b�" ,$,�3!7� 8����� *"%,': �

    �2�B��2B��9�Z��� �*'"7;%"�2B��[��

    CORDE� �"&����&-"7'&��,+&E��&: Banco de datos (CORDE), Corpus diacrónico del

    españo. � � �0 "&9(� 3!!+(bb��%+$,�%&"�",b��%-" "!�3!7�� Z�B� �*'"7;%"�

    2B��[��

    DBI� Dizionario Biográfico degli Italiani�� �5� *��,��� ��� ��������� 8-'%�9�� ��7&(�

    �,!'!$!��-"��T� �'���+"-'&��!&�'& &��%"��& '���1?BF��

    DCECH� G�� ������� R� G�� ��� �������� 8-'%�9�� Diccionario Crítico Etimológico

    Castellano e Hipánico���&-%'-(��%"-�,��1>B�Z6c�%"'7+%���11�[��

    H������ V��H��������Bibliografía ibérica del siglo XV���&�H&/&(����'I3�))@��"'+A'.(�

    V��O��H'"%,"7& ��1B�F�1����

    H��� ��� H���� Repertorium bibliographicum, in quo libri omnes ab arte

    typographica inventa usque ad annum MD, typis expressi ordine

    alphabetico vel simpliciter enumerantur, vel accuratius recesentur��6�

    *��,����!$!!.&%!(�G������!!&@��&%0,(�G���" �$&%-���>2?F�>�>��

    IGI Indice generale degli incunaboli delle biblioteche italiane, ?� *��,��� ��7&(�

    �,!'!$!�����'.%&)'���"�\"��&�-"�����!&!���16�F�1>��

    ISTC Incunabula Short Title Catalogue, �%'!',3� �';%&%/�� � � �0 '&(�

    3!!+(bb```�;��$Qb�&!&��.$",b',!�b' -"#�3!7��Z��� �*'"7;%"�-"�2B��[�

  • �6��

    ���������Y ������ ���Y(� Catálogo de las traducciones españolas de obras

    italianas (hasta 1939)�� � � �0 "&9(� 3!!+(bb```�$;�"-$b;�,�& � Z���

    �*'"7;%"�-"�2B��[�

    ������ ��� ������� El Arte Tipográfico en España durante el siglo XV. Sevilla y

    Granada, �&-%'-(� �'%"��': � �" "%&�� -"� �"�&�'� ",� �$�!$%&�",��

    �165F5��

  • ��

    PARTE I

    ������������������������������

  • CAPÍTULO 1. EL CONTEXTO CULTURAL:

    LOS ANTECEDENTES DE LA TRADUCCIÓN PALENTINA

  • �1��

    CAPÍTULO 1. EL CONTEXTO CULTURAL:

    LOS ANTECEDENTES DE LA TRADUCCIÓN PALENTINA

    � �" !%��-"��&,�-'%"�!%'�",�." "%&�",�M$"�+"%7'!" ���7+%" -"%�" �M$�R215�8+�%��'!&%� ,:���$ ��-"�,$,�7N�!'+�",� !%&;&I�,9@�������������K�/A& �"�"!��",��%'.' ",�-"� �!%"��'*'�',&!'� L��" ������������8"-�9��Venezia e l’Oriente fra tardo Medioevo e Rinascimento���'%" A"(��& ,� '���1??��++���2R�6@�V����������Europe and the Levant in the Middle Ages and the Renaissance���� -� (��&%'�%$7��"+%' !,���1�6��++���R�?@�/��,�;%"!�-������O������Medieval and Humanistic Greek���&-�*&(�� !" �%"���1���/�����O�����From Byzantium to Italy: Greek studies in the Italian Renaissance, �� -� (��$�Q`�%!3�� �112�� � &� ;$" &� ,0 !",',� ,"� 3&��&� " (� ��� �O����� K�&%�/� 3$7& ',!� )&'�$%"� `'!3� H�7"%� 8�9L��International journal of the classical tradition��*����6�� N7�����11���++���F?��/�,$��� !' $&�': ������K�&%�/�3$7& ',!�)&'�$%"�`'!3�H�7"%�8��9L��International journal of the classical tradition�*����6�� N7�2���11���++��?5F�16��

  • �&%!"������)� ,��-"��&�" �'&�/��&�!%&-$��': �

    2B��

    /�=%&;"����,�7& $,�%'!�,�M$"��� !" 0& �!"#!�,�.%'".�,�)$"%� �-",�$'-&-�,����7��+�%��!%���&-��

    !&7;'< �+&,:��� �&$!�%",��&!' �,���=,'��,��M$"�-"I&%� �-"�,"%��"0-�,���$ �&,0��"#',!" �!%&A&,�-"��&�

    +"%*'*" �'&�-"��.%'".����� �"+',�-'�,�/�+$ !�,�7$/����&�'A&-�,�+"%���� �$ �+&+"��'7+�%!& !"�" �

    �&��'*'�'A&�': �7"-'"*&���

    � �&��-&-��"-'&����'-" !&��",�$ &�55b>?�9��"��'%�& -�59����"��%�7& ��� &,!&,'���';�'�!"�&%'��8d>>B9��!%&-$�!�%�-"�!"#!�,�3&.'�.%=)'��,��3',!:%'��,�

    /��� �'�'&%",��=+��",�!&7;'< ��� ,!'!$/:��3&�'&�"��,'.���4��$ ��" !%��' !"%",&-��;=,'�&7" !"�" �

    3&.'�.%&)0&,�� ��7�� �&�Vida de María Egipcíaca� �� �&�Penintencia de Teófilo�� /� " � &%%&�'� ",�

    3',!:%'��F�"." -&%'&,����7���&�Historia de Alejandro Magno�-"���,"$-�R�&�0,!" ",��� ��&��&I&�

    �-&-��"-'&��&�+&%!'%�-"��,'.���4���&$7" !:�"��' !"%

    �� ��'7'" !�� -"� �&� �" .$&� .%'".&� �� ' ��$,�� "�� 3&;�&� �� !' $:� ,' � ' !"%%$+�': � -",-"� �&�

    � !'.J"-&-��",�-"�'%���&,�A� &,�3',!:%'�&7" !"�-"��$�!$%&�;'A& !' &���7���&��!&�'&��"%'-'� &��/�

    �'�'�'&�� "�� !"%%'!�%'���%'.' &%'��-"� �&��&. &��%"�'&��� � �&���%!"� ,'�'�'& &�-"���."%� �����!&*'��&�

    8d��569� /� 3&,!&� �"-"%'��� ��� 8d�25B9� /��& )%"-�� 8d�2??9� )��%"�':� $ &� .%& � &�!'*'-&-� M$"� ,"�

    +%��� .:�3&,!&���,�!'"7+�,�-"��&���%� &�-"��%&.: ��

    � ���+"%0�-��M$"��� �" !%&�7=,�",)$"%A�,��$�!$%&�",�+�%����M$"�,"�%")'"%"�&�!"#!�,�.%'".�,�

    /� �� � $ � ��&%�� ' !"%

  • �&+0!$����������� !"#!���$�!$%&�(���,�& !"�"-" !",�-"��&�!%&-$��': �+&�" !' &�

    2���

    7�%&�",�+,"$-�R&%',!�!@�������The Reception�����+��?��� ��?���6�� !"%",& !",��� !' $& �,'" -���+�%����M$"�,"�%")'"%"�&��&�%"�&�': �-"��"!%&%�&�/�"��.%'".�����,�",!$-'�,�-"��%& �",�����������Petrarca e Barlaam (da nuove ricerche e documenti inediti e rari)���"..'�R�&�&;%'&(������%"������1B5@������Gli ultimi oscuri anni di Barlaam e la verità storica sullo studio del greco di Francesco Petrarca ��&+��'(�����'"%%��� �1�B@� ����� K�%& �",��� �"!%&%�&� &���� ,!$-'�� -'��� !+"��'"%L�� Rendiconti della Reale Accademia dei Lincei. Classe di scienze morali, storiche e filologiche� ,"%��5�� *����2�����7&���1�5��++��6�1F6�>@����O������ K�"!%&%�&�"� '��7� -��.%"��L��" �O������Medieval and Humanistic Greek��++���?�F�12�%",+"�!'*&7" !"@�/��7=,�%"�'" !"7" !"�������� et al�� 8"-9��� Petrarca e il mondo greco. Atti del Convegno internazionale di studi Reggio Calabria 26-39 novembre 2001��2�*��,����'%" A"(��"��"!!"%"��2BB�@�,�;%"��&��&%!&�-"��"!%&%�&�&�H�7"%���vid.��&+����6����++��5�F5>�� ��>6��

  • �&%!"������)� ,��-"��&�" �'&�/��&�!%&-$��': �

    22��

    �%& ��%"!&E&������ '&��+&%&��!&�'&��/��&�&7& �&��+&%&��&��" 0 ,$�&��;

  • �&+0!$����������� !"#!���$�!$%&�(���,�& !"�"-" !",�-"��&�!%&-$��': �+&�" !' &�

    2���

    � � �")"�!���"�� N��"��-"��.%& �revival�-"���,�",!$-'�,�.%'".�,������ ,!'!$/"�&�)' &�",�-"��

    ,'.��� 4��� �&� �'$-&-� -"� ���%" �'&�� -� -"� �'�*& '� ����&��'��� 3"%"-"%�� -"� ��,� ' !"%",",�

    3"�" 0,!'��,� -"� ,$� 7&",!%�� �"!%&%�&�� +%�7�*':� $ &� !%&-$��': � " � �" .$&� �&!' &� -"� H�7"%����

    H&�'&� ��?BR2��"� �'���'�&!�,�� -',�0+$��� -"��&%�&7�� �;!$*��� +�%�7"-'&�': � -"�����&��'��� �&�

    �=!"-%&�-"�.%'".��" �",!&��'$-&-��-� -"��"/:��&�Hécuba�-"��$%0+'-",�/�!%&!:�-"��!"&!%��!%=.'����

    &-"7=,�-"�"�&;�%&%��&,�*"%,'� ",�-"���,�+�"7&,�3�7

    �����������������������������������������������������

    ������&��'��-'I��M$"�� ��;%"� �"� �'�� �'�&!�,� /� ,$� " ,"E& A&� -"�� .%'".�(���� ���������Leonzio Pilato fra Petrarca e Boccaccio. Le sue versioni omeriche negli autografi di Venezia e la cultura greca del primo Umanesimo���" "A'&�R���7&(��,!'!$!��+"%��&�����&;�%&A'� "��$�!$%&�"���1?6@�������������K�&�+%'7&��&!!"-%&�-'�.%"���&��'%" A"L��Rinascimento�����152��++���51R�?5���1�����������La découverte��+�61��

  • �&%!"������)� ,��-"��&�" �'&�/��&�!%&-$��': �

    26��

    ;'A& !' �,��M$"�"�&;�%&%� �7&!"%'&�",�-'-=�!'��,�"� ' �" !'*&%� � �&,� !%&-$��'� ",�� "� ' ��$,�� ��,�

    *'&I",� -"� &�.$ �,� I:*" ",� '!&�'& �,�� +"%!" "�'" !",� &� )&7'�'&,� &��7�-&-&,�� +&%&� %"&�'A&%�

    ",!& �'&,�-"�",!$-'�,�" ��� ,!& !' �+�&��

    � ��)' &�",�-"���1B���&��'$-&-�-"����%" �'&��'-"%&;&�"��"7+"E��+�%��&�%"�$+"%&�': �-"���,�

    &$!�%",� ��=,'��,�� ��� �& �'��"%� -"� �&� �"+N;�'�&�� ���$��'�� �&�$!&!'� 8d�6B?9�� "%&� $ �� -"� ��,�7=,�

    )"%*'" !",�+%�7�!�%",�/�3"%"-"%�,�-"��&,�" ,"E& A&,�-"��"!%&%�&�8d���69���$��� ��'7'" !��-"��

    .%'".�� "%&� ",�&,�� +"%�� $!%':� ,'"7+%"� $ � .%& � ' !"%1���++���2�R��B@������������ K�&�,�$��&� -'� .%"���&��'%" A"� "��+%'7���' &,�'7" !�L��Atene e Roma� ��,"%����2���1����++��>6R�B�@�,�;%"�!�-������������I doti bizantini�e le origini dell’umanesimo�� �'%" A"(� �&��"��3'�� �16��� *���� ��� ++�� 6�R�51@� ��� ������� K���&� ,�$��&� -'� �& $"�"��%',���%&���"!!$%&�"���77" !��-'��$�'& �L��Rinascimento�2����1>���++���F�6@�." "%&��+"%��!�-&*0&�7$/�N!'���������Il Quattrocento,��'�& �(��%& �",����Z�>1>[�Z%"'7+%���'�& �(�����&��&%-'���112[���++��2>F21��passim�8�� �$ &�;';�'�.%&)0&�" �++��>�F>69@�7N�!'+�",�&+�%!&�'� ",�' !"%",& !",��)%$!��-"���� .%",��3�7: '7���" (����������"��������8"-,�9��Manuele Crisolora e il ritorno del greco in occidente��&+��'(��,!'!$!��$ '*"%,'!&%'���%'" !&�"��2BB2���2�������������KἘjkτήlmnm���"%��&�,!�%'&�"��"�)� !'�-"��"�+%'7"�.%&77&!'�3"�.%"�3"�&�,!&7+&L�� Italia medioevale e umanistica�5���1?2��++���2�R25����������������" ����!��& !"�&� �&,�+%'7"%&,�!%&-$��'� ",��&)'%7&;&(�K�%&�.�'�&$!�%'�.%"�'��M$&!!%��,+"�'&�7" !"�"%& ��+%",'�-'�7'%&�-&'�!%&-$!!�%'��3"�-",'-"%&*& ��'7+%&!'�3'%,'�-"��&� �' .$&�.%"�&(��$�'& �����$!&%���� �,��%&!"�"-��,�+����3"�+"%� �&�;%"*'!S�-"'���7+� '7" !'�"�+"%� �T&!!%&!!'*&�-"��&�7&!"%'&�"%& ��+'e�&!!'�&�,$,�'!&%"� �T&7�%"�-".�'�,!$-'�,'��

    &!$%&�7" !"� '��+%'7��7&",!%��-"�� !%&-$%%"� )$��& $"�"��%',���%&@�"� '�+'e�& !'�3'� ,&..'�$,�'%� ��-&�-$"�,$�'��,�$%'�-',�"+��'�-'��'%" A"��3"�!%&-$,,"%��,�!!��.�'����3'�-'��$'�$ �-'&��.��-'��$�'& ��+"%��'&,�$ ���'��Timon�"�'��Charon���&�'� +'e� �+"%�,'� !%&-$!!�%'� )%&� '� ,$�'� ,���&%'� -'%"!!'� )$%� ���$&%' �� "� '���%$ 'L� 8Il metodo degli umanisti, �'%" A"(��"��� '"%���12B��+�2�9��

  • �&+0!$����������� !"#!���$�!$%&�(���,�& !"�"-" !",�-"��&�!%&-$��': �+&�" !' &�

    25��

    �'�= � /� �&*0&�� �� +&%!'%� -"� " !� �",� ,"� -"-'�:� ,�;%"� !�-�� &� �&� &�!'*'-&-� -'+��7=!'�&�� +"%��

    7& !$*��,'"7+%"�"���� !&�!���� �"��Studio fiorentino�/��� ���,�&�$7 �,�M$"�&��0�3&;0&�-"I&-���

    � �� � �%',���%&,�� "�� ",!$-'�� -"�� .%'".�� �� ,"� �'7'!:� &� �&,� +&%=)%&,',� �� &� +%�/"�!�,� -"�

    %"!%&-$��'� ",�-"�*"%,'� ",�/&�"#',!" !",��,' ��M$"�,"�' ��$/:��&��"�!$%&�/�!%&-$��'� ",�-'%"�!&,�

    -"���%'.' &��.%'".����'�;'" �",��'"%!��M$"��"!%&%�&�/�����&��'��3&;0& �' &$.$%&-��$ � $"*��!'+��

    -"� �$%'�,'-&-� 3&�'&� ��,� &$!�%",� .%'".�,�� !&7;'< � ��� ",� M$"� ,"� &+%�#'7&%� � &�

    -"��&��" .$&�,�;%"�$ &�;&,"�.%&7&!'�&��/�M$"��+�%��!%&�+&%!"��"��%"!�% ��&���,���=,'��,�'7+�'�&;&�

    &��"-"%�&�"���,�,' �7"-'&�'� ",��&�!%&*R�66?9�� M$"� )' &�7" !"� ,"� ",!&;�"�':� " � �& !$&� /� )$ -:� �&� o�&�

    \�'�,&T��-"�-� -"�,&�-%0& �&�.$ �,�!%&-$�!�%",�-"���$!&%������7���'�*& '���%!"��'��. ';" "�

    -&��� '.����"��7',7��/�!�-&*0&�7$/�I�*" ��&%����� A&.&�6��

    � �","�&�",!"�'7+$�,��' '�'&��+%�+$�,&-��+�%��%',���%&,��-"��$/&�",�$"�&�,&�'"%� �7=,�;'" �

    ",!$-'�,�,�M$"�7&",!%�,��"#�"+!$& -��"���&,��-"��$&%' ���"%� ","��"���� ��'7'" !��-"��.%'".��

    " ��!&�'&�,"�-')$ -0&�7$/��" !&7" !"�+�%�*&%'�,�7�!'*�,��H$;��' ��$,���+�,'!�%",�&��",!$-'��-"��

    .%'".���M$"� ����� ,'-"%&;& �' N!'�� &-"7=,�-"��%""%�M$"� �&,� $"*&,�" ,"E& A&,� %",+� -0& �&� �&�

    &%%�.& �'&�-"���,�.%'".�,�/�&�,$�," !'7'" !��-"�,$+"%'�%'-&-�)%" !"�&���,��&!' �,���+&%!"�-"�",!�,�

    +%"I$'�'�,� &�'� &�",� /� -"� �&� +%",$ !$�,&� '. �%& �'&� -"� &�.$ �,� "%$-'!�,�� �� !%';$/"%� � &� �&������������������������������������������������������

    �6� �&%&� "�� +& �%&7&� -"� �&,� !%&-$��'� ",� �&!' &,� -"� !"#!�,� .%'".�,�� ,'.$"� ,'" -�� $ � ;$" � ",!&-�� -"� �&� �$",!': (� ��������������K�"�!%&-$A'� '�-&��.%"��� "��&�+%'7&�7"!S�-"��6BBT��&��"�%&-'�'�-"����&,,'�',7�L��" ����������R������������Hommages à Henry Bardon. Publiés sous l’auspices de l’Institut de Latin de l’Université de Poitiers ���%$#"��",(��&!�7$,��1>5��++�����R1�@�&,0���7�������������� K�&� !"� '�&� -"�� !%&-$%%"�+%",,��.�'� $7& ',!'L�� " �����������R������VF����8"-,�9��The Classical Tradition in the Middle Ages and the Renaissance��Proceedings of the first European Science Foundation Workshop in ‘The Reception of Classical Texts’ (Florence, Certosa del Galluzzo, 26-27 June 1992),� �+��"!�(� ������ 8����& &� -"��&� f���'"!S� ' !"% &A'� &�"� +"%� ��� ,!$-'�� -"�� 7"-'�"*���&!' �g� �59�� �115� ++�� �6�F�?>@� ��� ������� R� ��� ������� K�&� �� M$',!&� -"��&� �' .$&� "� -"��&� �"!!"%&!$%&� .%"�&���%&-$A'� '� �&!' "� -'� !",!'�.%"�'L��" ����������8-'%�9��Storia della letteratura italiana, III. Il Quattrocento,���7&(��&�"% ��"-'!%'�"���11?��++��?2F??@�����������8"-�9��Tradurre dal greco in età umanistica. Metodi e strumenti��Atti del Seminario di studio Firenze, Certosa del Galluzzo, 9 settembre 2005���'%" A"(��',7"��R��-'A'� '�-"���&��$AA���2BB���

  • �&%!"������)� ,��-"��&�" �'&�/��&�!%&-$��': �

    2?��

    �" !'!$-� " � �&� -')$,': � /� +"%)"��'� &7'" !�� -"�� .%'".��� " � �&� +%'7"%&�7'!&-� -"�� ,'.���4��� �&,�

    7',7&,��� -'�'� ",�M$"��;,!&�$�'A&;& ��&�-')$,': �-"��&��$�!$%&�.%'".&(�+��&,�"%& ��&,��=!"-%&,��

    ��,��';%�,��&%�,���&,���+'&,�%&%&,�+�%�",�&,"A�-"���+',!&,�"#+"%!�,����,�7&",!%�,�-"�.%'".���$ &�

    *"A�-","7;&%�&-�,�" ��!&�'&��!" 0& �M$"�' ,!%$'%,"�&�,$�*"A�" ��&��" .$&��&!' &�+&%&�"*'!&%��%0!'�&,�

    /� �" ,$%&,�� ��7�� ' -'�&� �'!!�%'�� ��,,'(� KW$& -�� +�'� &*"*& �� &�M$',!&!&� ;$� &� +"%'A'&� -"��

    �&!' ��� &��&-"*&� ,+",,��� ��7"� )$� -"�� �%&+"A$ A'��� �3"� '�� ;',�. �� �'� ��,!%' .",,"� &� ' ,". &%"�

    M$",!&��' .$&�+'$!!�,!���3"��&���%���",��$,&�+"%��$ .��!"7+��-&�M$"��"��3"��..'�-'%"77��,�$��"�

    7"-'"��"�%',"%*&!&�&��"�� '*"%,'!S@�!&��3�,"� ' &$.$%:�"��

    �� �'�'�� M$"� +%"!" -0&� %"$ '%� �&,� -�,� �.�",'&,�� �&� -"� ��7&� /� �&� -"� %'" !"� .%'".&R�%!�-�#&��

    -'*'-'-&,� -",-"� "�� .%& � �',7&� -"� %'" !"� -"� �B56�� /� &$ M$"� ,$,� %",$�!&-�,� �� )$"%� � ��,�

    ",+"%&-�,��,$+$,���&� ��".&-&�-"� ' !"�"�!$&�",�.%'".�,�&� �!&�'&�/�$ �7�7" !��-"�.%& �' !"%

  • �&+0!$����������� !"#!���$�!$%&�(���,�& !"�"-" !",�-"��&�!%&-$��': �+&�" !' &�

    2���

    &��7+&E&;& �&�.$ �,� )'�:,�)�,� �&'��,� ��7��G�%."��,���&%'�� 8�� ,!& !' ��&����6BB� R����6��9��

    G�%."�-"��%";',� -&�/�G�%."��"7',!����"!: �8�� ,!& !' �+�&���&����55F��',!%&���6529��M$"�!& !��

    ' )�$/:�" ��&,�'-"&,�-"��&%,'�'���'�' �����.$ �,�-"�",!�,�' !"�"�!$&�",�-"�'-'"%� �+"%7& "�"%�" �

    ���%" �'&�/�-",-"�&��0�' '�'&%� �,$�& -&-$%&���7��" ,"E& !",�-"��" .$&�/��'!"%&!$%&�.%'".&,�" �

    �!%&,��'$-&-",�'!&�'& &,����-";"7�,���*'-&%�M$"�" �",!"��� �'�'��3$;��!&7;'< �$ &��� ,+'�$&�

    +%"," �'&�",+&E��&����7��)$"�"���&,��-"���)� ,��-"��&%!&." &��

    � �$�3�,���".&%� �&�,"%���,�"#'�'&-�,�;'A& !' �,��",+"�'&�7" !"�" ��&��'$-&-�-"��" "�'&��&�

    �&�M$"��",,&%': ��".:�,$�;';�'�!"�&��+"%��!&7;'< �" ���7&�/�" �"��,$%�-"��!&�'&����.$ �,�-"���,�

    �7;%",�7=,�-",!&�&-�,�,� �,' �-$-&��"�-�%���&A&�8�",&�: '�&������6BB�R��&�&;%'&���6�59���� �

    M$'" ��%";',� -&� !$*�� &�&��%&-&,� +����

    � � � ,$7&��" � !�-&�",!&�&�!'*'-&-� ,"�&+%"�'&�$ &� �'"%!&� �� !' $'-&-��� �"��+&,&-��" �"��

    ",!$-'�� -"� ��,� !"#!�,� !"��:.'��,R%"�'.'�,�,� ",�%'!�,� " � .%'".��� �� " � �&,� !%&-$��'� ",� -"� !"#!�,�

    �'" !0)'��,� 8�� � ",+"�'&�� +%"-'�"��': � +�%� �%',!:!"�",9�� &,0� ��7�� " � "�� ' !"%1�� ++��2R>��� 1�R���@� G�� H�������Greek Emigres in the West, 1400-1520���&7;"%�"/(���%+3/%�." '!$,���115��++��22R�@�����H������ K�"� !%&-$A'� 'L�� " �����������R����������R���������p��Lo spazio letterario del Medioevo, 1.�III. La ricezione del testo����7&(��&�"% ���-'!%'�"���115��++���>?F�>>��� &�;$" &�*',': �-"��� I$ !��,�;%"��&��)"%!&�/��&�-"7& -&�-"���,�",!$-'�,�.%'".�,�' ��!&�'&�/��&,�-')'�$�!&-",��� �M$"�,"�" �� !%&;& ���,�;'A& !' �,�,"�" �$" !%&�" �G����������Byzantine Scholars in Renaissance Italy: Cardinal Bessarion and Other Emigrés�� �"' �� � '-�(� �&%'�%$7�� �115�� ",+"�'&�7" !"� "�� �&+0!$��� 4���K�T' ,". &7" !��$ '*"%,'!&%'�� "� �&� �$�!$%&� ;'A& !' &� ' � �!&�'&� "��W$&!!%��" !�L�� ++�� 65F?5���=,� %"�'" !"7" !"(���������� Learning Greek in Western Europe, 1396-1529: Grammars, Lexica and Classroom Texts�� �3'�&-"�+3'&(��7"%'�& ��3'��,�+3'�&�����'"!/��2B�B���>���7��",�,&;'-��� "�� �';%"%�� )��%" !' �� �"� -"-'�:�$ &�-"�,$,�;'�.%&)0&,(��",+&,'& �� �������������Vita di Nicola V Papa�� " � Le vite�� Edizione critica con introduzione e commento di ��� ����� 8"-�9�� 2� *��,��� ���%" �'&(� �,!'!$!��

    &A'� &�"� -'� ,!$-'� ,$�� �' &,�'7" !��� �1�BF�1�?�� *���� ��� ++�� �2F� �>���

  • �&%!"������)� ,��-"��&�" �'&�/��&�!%&-$��': �

    2>��

    ,$,!& �'&�7" !"� -",�� ��'-�,� -$%& !"� &M$"��&�

  • �&+0!$����������� !"#!���$�!$%&�(���,�& !"�"-" !",�-"��&�!%&-$��': �+&�" !' &�

    21��

    1.2. Las Vidas paralelas de Plutarco, los avatares de su historia

    � �&�)�%!$ &�-"���$!&%���3&�,'-��&7+�'&7" !"�",!$-'&-&2B��+�%� ���M$"�&M$0�7"��'7'!&%B9�����'!&;&�)%"�$" !"7" !"�" �,$,�Noctes Atticae�+&%&�3&;�&%�-"�$ &�.%& �*&%'"-&-�-"�!"7&,��

    &� *"�",� ��� &�".&;&� ��7�� &$!�%'-&-� 3',!:%'�&�� �!%&,� %"��%-&;&� ,$,� ",�%'!�,� ' -'*'-$&�7" !"�

    8Quaestiones conviviales, ?1��F�BB�� De tranquilitate animi��"!��9����;'" �����!%&0&�&����&�': �" �

    "��3'���-"�,$,�%")�"#'� ",�,�;%"�&,+"�!�,�)'���:.'��,��� �"��)' �-"�%",&�!&%��&�-')'�$�!&-�-"�!%&-$�'%�

    $ �!Bb1B� R� �&��5B9�� "��7B9��� �"��,'.���,'.$'" !"��3',!�%'&-�%",���7���&,,'���': �8�&���55F2�59��

    �$!%�+'����"%$-'!�,���7���&�%�;'��!&7;'< ��"%!')'�& ��� ��"%��26��

    � �� ",� ",!"� "�� �$.&%� +&%&� "�&;�%&%� $ � �',!&-�� -"� ��,� !",!'7� '�,� M$"� -"7$",!%& � "��

    �� ��'7'" !��-"���$!&%�����"��'7'!&%

  • �&%!"������)� ,��-"��&�" �'&�/��&�!%&-$��': �

    �B��

    /&� M$"� ,$�7�%&�'-&-� ,"� *"0&� )=�'�7" !"� &,'7'�&;�"� &� ��,� "*& .

  • �&+0!$����������� !"#!���$�!$%&�(���,�& !"�"-" !",�-"��&�!%&-$��': �+&�" !' &�

    ����

    7"-'"*&��M$"�-"�)$" !",�)'&;�",���,0��&�+&%!'%�-"��,'.���4���� &)��%&�$ ���$!&%���!%& ,)�%7&-��" �

    +%"�"+!�%�-"��"7+"%&-�%��%&I& ���/�" �&$!�%�-"�$ &��;%&�&+:�%')&��De institutione principum����&�

    Institutio Traiani2�� -� -"� &�� ,"I&;&� &�� +%0 �'+"� +&%&� ,"%� $ � ;$" � .�;"% & !"�� �,!&� �!'�'&�

    &+&%"�0&�+�%�+%'7"%&�*"A�" �"��Policratus�-"�G$& �-"��&�',;$%/�8�&�',;$%/���&�����B�R��3&%!%",��

    ��>B9��-� -"�+%�+� 0&�",�$�3&%��&,�+&�&;%&,�-"���$!&%���-'%'.'-&,�&��"7+"%&-�%(�K&7��-"-$�!&�

    ,$+"%,!'!'� "�." !'�'$7��)'-"�',�",!�' �," !" !'',��' �*"%;',��$�$�" !$,��"!�' �,&�%&%'��7�%$7�!& !$,�

    &%;'!"%�$!�)&�'�"�+%&"�"+!�%"7��%&'& '�+�,,',�&. �,�"%"L2>��� �",!&��;%&���&�',;$%/�%"+%�-$�"��&�

    Epistola Plutarchi Traianum instruentis, quae cuiusdam politicae constitutionis exprimit

    sensum�� -'%'.'-&� ,$+$",!&7" !"� +�%� ��$!&%��� &� �%&I& �21�� !%�,� &$!�%",� ��7�� �' �" !� -"�

    �"&$*&', 8��1BR�2?69 %"+%�-$�" � �&�7',7&� ' )�%7&�': �B�� /� $ � ,'.���7=,� !&%-"�� !&7;'< � ���

    3&%= O&�!"%� �$%�"/� 8�&�� �2�5R��669 " � "� De vita et moribus philosophorum.� � � �&� �;%&�

    " �'���+5��

    � � ��$,��"��7',7���"!%&%�&�+"%,',!"�" �'-< !'�&�'-"&��-")' '< -������7� $ K.%"�$,�3�7��

    "!��%&'& '�+%' �'+',�7&.',!"%L����&��'.$&��M$" ���$��'���&�$!&!'��

    � �$"��&���%!"�-"��*'E: ��,' �-$-&��"��+$ !��-"�+&%!'-&�+&%&��&�%"�$+"%&�': �-"��&��;%&�-"�

    ��$!&%���� +$",� &��0� ,"� ��"*&%� � &� �&;�� �&,� +%'7"%&,� !%&-$��'� ",(� " � ���2R��� ,"� !%&-$I�� "��

    �+N,�$���De cohibenda ira�/��+���,�&E�,�7=,�!&%-"����".:��&�!%&-$��': �&%&.� ",&�-"��&,�Vidas

    paralelas��%"&�'A&-&�&�' ,!& �'&,�-"�G$& ��"% = -"A�-"�H"%"-'&���

    � ���De cohibenda ira�)�%7&;&�+&%!"�-"��.%$+��-"��&�,"%'"�-"�!%&!&-�,�M$"���7+� 0& ���,�

    Moralia���;%&�M$"����7��3"7�,�*',!���3&;0&�.�A&-��-"�$ &�.%& �)�%!$ &�" �%'" !"��7'" !%&,�

    M$"�" ���'-" !"���&� �!'�'&�-"�$ �!%&!&-��,$/��,�;%"��&�'%&�,"�%"7� !&;&�&��+&,&I"�-"��$����"�'��

    8,����9�����7=,�+%�;&;�"����7��&)'%7&�O"',,��",�M$"�)$"%&��&��"�!$%&�-"��&,�Noctes Atticae��&�M$"�

    �����������������������������������������������������

    2����7�� ,"E&�:���� ������ 8La découverte�� +�� �19� ,"� 3&;0&� !%& ,)�%7&-�� " �$ � !�+�,� ;'�.%=)'��� "�� ",M$"7&�-"��)'�:,�)���� *"%!'-��" �!$!�%�-"�$ �.%& �"7+"%&-�%����7��"%&�"���&,��-"��%',!:!"�",��� ���"I& -%���&. �����-"��< "�&��� � "%: �� �� -"� �%� !: � �� ��&%��� �$%"�'����"� 7& "%&� +&%&�"�&�� +$",� ,"� ",!&;�"�':� �&� %"�&�': � -"� ��$!&%��� �� ��%&I& ���" �",!"��&,���$ &�%"�&�': �)'�!'�'&��� �",!$-'��/�"-'�': �-"�-'�3&��;%&�,"�3&��& �" (�Die Institutio Traiani: ein pseudo-plutarchischer Text im Mittelalter,� H�� V���� � R� ��� V����� 8"-,�9�� �!$!!.&%!� (� ��� ��� �"$; "%�� �112@� " �%"�&�': � &� �&� Institutio� /� �&� )�%!$ &� -"� ��$!&%���� *

  • �&%!"������)� ,��-"��&�" �'&�/��&�!%&-$��': �

    �2��

    -",+"%!:�"��' !"%��� �&E��-",+$��++���61F�5?@����������K���$��'��/��&�' !"%+%"!&�': �-"���,���=,'��,L��" ������������R�����������Gli antichi e i moderni. Studi in onore di Roberto Cardini���'%" A"(��-'A'� '����',!&7+&�2B�B��*�������++�����F�?B��

  • �&+0!$����������� !"#!���$�!$%&�(���,�& !"�"-" !",�-"��&�!%&-$��': �+&�" !' &�

    ����

    +"%7& "�':� 3&,!&� "�� ��>2� " ���-&,�� -� -"� 3'A�� +%"+&%&%� $ &� *"%,': � -"� �&,� Vidas� " � .%'".��

    *$�.&%�&��"7"!%'���&��-'M$'�����7=,�+%�;&;�"�",�M$"�" �",&�7',7&� ',�&�H"%"-'&��� ��'"%&� &�

    '���&���;',+��-"��%" �+��'��M$'" � �"� &��7+&E&%0&�" � ,$� %"!�% ��&��*'E: �/� �"� !%&-$�'%0&� �&,�

    *'-&,� &�� &%&.� ��

    � �&�$!&!'� ���;!$*��$ �"I"7+�&%�-"��&�!%&-$��': �&�!%&*

  • �&%!"������)� ,��-"��&�" �'&�/��&�!%&-$��': �

    �6��

    K�� � '�� �&�$!&!'� &*"*& �� ' 'A'�� .�'� ,!$-'� +�$!&%�3'& '� ' � �!&�'&� "-� &��&� ,$&�7�%!"� "�� �6B?� !&�'�

    ,!$-'� "%& �� .'S� !&�7" !"� ,*'�$++&!'� -&� %&��3'$-"%"� ' � ,

  • �&+0!$����������� !"#!���$�!$%&�(���,�& !"�"-" !",�-"��&�!%&-$��': �+&�" !' &�

    �5��

    1.3. Traductores y traducciones de las Vidas Paralelas en la Italia del s. XV �

    � �" !%@�",!&�"�"��': �M$"-&�

    I$,!')'�&-&�+�%�!%&!&%,"�-"�-&!�,��� !"#!$&�",�&��!%&;&I��-"���)� ,��-"��&�" �'&��

    � �&,�Vidas paralelas,���7+$",!&,�3&�'&�"��&E��1?�-"� $",!%&�"%&6����)%"�0& �$ &�,"%'"�-"�

    ;'�.%&)0&,� �� � $ &� ",!%$�!$%&� ��7+&%&!'*&(� &� $ � +"%,� &I"� .%'".�� �"� ��%%",+� -0&� $ �� �&!' ���

    �"��%-"7�,��& !"� !�-����$=��"%&�/�,'.$"�,'" -��"��corpus�.%'".��-"�",!&��;%&�/�M$

  • �&%!"������)� ,��-"��&�" �'&�/��&�!%&-$��': �

    �?��

    ��-')"%" �'&�-"��&,�*"' !'!%

  • �&+0!$����������� !"#!���$�!$%&�(���,�& !"�"-" !",�-"��&�!%&-$��': �+&�" !' &�

    ����

    �,!"�7&%." �-"�&��': �-",-"�"��+$ !��-"�*',!&�-"���"�!�%��;&,&-��� ��" �"��'7+"%&!'*��7�%&���,' ��

    " ��&�,$.",!': �-"�$ �,���7+�%!&7'" !�,��'7" !&-�,�" �"��ethos�.%'".���)&�'�'!:�M$"�"��-',�$%,��

    +�$!&%M$"���� ." '&%&��� �!�-&,��&,�

  • �&%!"������)� ,��-"��&�" �'&�/��&�!%&-$��': �

    �>��

    %",!& !",� +&%!",� -"�� �$"%+��� -"��7',7��7�-�� ,"� �,� -";"� �� �"-"%� M$"�+" "!%"7�,� �� �+%")"%" �'&� " � ��,�

    ,'. �,�M$"�7$",!%& �"��&�7&�/�M$"�7"-'& !"�"���,�%"+%"," !"7�,��&�*'-&�-"��&-&�$ ���-"I& -��+&%&��!%�,���,�

    ,$�",�,�.%& -'�,�,�/��&,�;&!&��&,���

    ������Alex��������8!%&-��-"������������&-%'-(��=!"-%&��2BB���+�?�9��

    �,� -"�'%�� ��$!&%��� ,"� �� �" !%&� " � ��,� +"M$"E�,� -"!&��",� M$"� -")' " � "�� �&%=�!"%� -"� ,$,�

    +"%,� &I",�� ",+"�'&�7" !"�� " � ,$,� �� )�'�!�,� /� " � ,$,� ,��$�'� ",�7�%&�",�� & !",� M$"� " �7"%�,�

    "+',�-'�,�3',!:%'��,��

    � � �)' ����,�3$7& ',!&,�&-7'%&;& ���,�*&��%",�-"���$!&%���;&,&-�,�" �",&�humanitas�M$"�

    "���,� 7',7�,� +%�+$. &;& @� ��7+&%!0& � �&� &-7'%&�': � +�%� -"!"%7' &-&,� *'%!$-",� M$"� ," !0& �

    $ '*"%,&�",�/�M$"��&��)' �/�&���&;���"%& ��&,�7',7&,�+&%&���,�& !'.$�,�M$"�+&%&�"���,�����7',7��

    !'"7+����&��&�7&��� ��&�M$"���,�+"%,� &I",�&)%� !&;& ��&�&-*"%,'-&-�-"��-",!' ���&$!'*&;&�&�,$,�

    �"�!�%",� /�� -"� 7& "%&� ",+"�'&��� ��7+&%!0& � �&� +%")"%" �'&� +�$!&%M$"&� +�%� ��,� 7� &%�&,�

    '�$7' &-�,��!& �" ��� ,� & �'&��� ��&� $"*&�)'.$%&�-"�.�;"% & !"��" �&% &-&�" �$ ���%" A��-"�

    �"-'�'���" �$ ���)� ,����-"��%&.: ���

    � ��-�,� ",!�,� &,+"�!�,�� +"%�';'-�,� +�%� ��,� 3$7& ',!&,� '!&�'& �,�� /� "�� )"%*�%� +�%� ��,�

    ",!$-'�,� -"� .%'".��� ��7�� 3"7�,� ' -'�&-��� '7+$�,&%� � &� +&%!'%� -"�� �6BB� $ &� )";%'�� �;%&�

    !%&-$�!�%&� -"� !�-�� "�� ��%+$,� ;'�.%=)'��� +�$!&%M$"��� �&,� !%&-$��'� ",� -"� �&,� Vidas� �� )$"%� �

    )%$!��� '�7$�3��7" �,�� -"� $ � +%�.%&7&� ." "%&�� &� !%&*

  • �&+0!$����������� !"#!���$�!$%&�(���,�& !"�"-" !",�-"��&�!%&-$��': �+&�" !' &�

    �1��

    � �&-"�3&�"*'-" �'&-��M$"��&�"�"��': �-"��'"%!&,�;'�.%&)0&,�*" 0&�-"!"%7' &-&�I$,!&7" !"�

    +�%� "�� �� !"#!�� ,��'�R+��0!'��� -"�� 7�7" !�� &�� M$"� +"%!" "�0& � ��,� 3$7& ',!&,� /� +�%� "��

    -",!' &!&%'�� &�� M$"� ,"� -'%'.0& �� �,0� !&7;'< � 3&� -"7�,!%&-�� M$"� ��,� 3$7& ',!&,� ",��.0& �

    �� ,�'" !"7" !"� �&,�*'-&,�M$"�M$"%0& � !%&-$�'%�" �+%'7"%� �$.&%�/�M$"�"���%-" ��%� ��:.'���" �

    M$"� �

    � �%� ��:.'�&7" !"�� "��+%'7"%� !%&-$�!�%�M$"�7"%"�"� ,"%� %"��%-&-��",� �&��+��� ."�'�-&�

    ��&%+"%'&� 8�&����?BR�6�Bb��9�� ",!%"�3&7" !"� �'.&-��&�� �0%�$���-"����$��'���&�$!&!'�� M$'" �+�%�

    ��,�7',7�,�&E�,�",!&;&�"�&;�%& -��,$�De tyranno61��H&;0&�",!$-'&-��" ��� ,!& !' �+�&�" ��&,&�

    -"��%',���%&,�" !%"���15�/���1?�����1��/�,$�'7+�%!& �'&�%",'-"�" �3&;"%�,'-��"��+%'7"%��" !%"�

    ��,� 3$7& ',!&,� '!&�'& �,� M$"� &)%� !:� $ &� !%&-$��': � " � �&!0 � -"� �&,� Vidas� -'%"�!&7" !"� -"��

    .%'".���H&�'&��6BB�!%&,�&-:��&�-"�Bruto��&��&E��,'.$'" !"���&�-"�Cicerón, /�& !",�-"���6B?���&,�-"

    Pompeo / Mario5B���� �%",+"�!��&�,$,�*"%,'� ",��O"',,�3&�"7'!'-��$ �I$'�'��&7;'*&�" !"(�K�

    +$%�*"%���3"�M$",!"�*"%,'� '�-"��T� ."�'� � �,� ��+%'*"�-T"%%�%'�"��3"�'����%���&!' ��]�%�AA��"-�

    '7+&��'&!����$!!&*'&�",,"�,� ��'�+%'7'�","7+'�-'��'h��3"�,'�+$h��3'&7&%"�'����$!&%���$7& ',!'����

    �%&�M$",!"� '�� !",!�� �&!' ��-"��&�Vita Ciceronis� )$�&,+%&7" !"� �%'!'�&!��-&��"� &%-���%$ '�� �3"�

    � �",'!h� !$!!&*'&�&-�$,&%���&7+'&7" !"� "�� ,$��Cicero NouusL�5���&�!%&-$��': �-"� �&�*'-&�-"�

    �����������������������������������������������������

    6��Ibid������++�>1R�62��6>�Ibid������++��B6R�����61�������The Reception��+�����F�2?@�O���������K�&��+��� ."�'�-&���&%+"%'&�8�����?BR�6�BR��9L��" �O������Medieval and Humanistic Greek�� ++�� 255R��@� ��� ��V�� K�"� !%&-$A'� '� -'� G&��+�� � ."�'� -&� ��&%+"%'&L�� " � ��� ���������������8"-�9��Plutarco nelle traduzioni latine di età umanistica��&+��'(��T�$%'&��2BB1��++��6�F�>>��5B�����������-",7'" !"��&�"#!',!" �'&�-"��&,�!%&-$��'� ",�-"�� ."�'�-"�Alejandro�/�César���� )$ -'-&,�,".$%&7" !"�+�%��!%&,�*"%,'� ",�%"&�'A&-&,�8��7��"��De Alexandri Magni fortuna aut uirtute9 /�&�$ &,�"M$0*��&,�&)'%7&�'� ",�-"��'�"�)��8Sulle traduzioni��+��59��5��O������K���,!$-'��-'���$!&%������L �'!.,�++��22�F26@�+&%&�"��Cicero nouus��vid.��&+����6�������

  • �&%!"������)� ,��-"��&�" �'&�/��&�!%&-$��': �

    6B��

    Bruto� )$"� ' ��$'-&� " � �&� "-'�': � -"� �6�B� +�%� �&7+& ��� 7'" !%&,� M$"� �&� -"� Cicerón� ,"� *'��

    %"�".&-&�+�%�"��Cicero Nouus�-"��%$ '��

    � � �� -"� ��,� & !'.$�,� &�$7 �,� -"� �%',���%&,� 7=,� &�!'*�,� )$"� +%"�',&7" !"� �"� &%-��

    �%$ '� 8���BR�6669���&�-%=� �&� +" &� %"��%-&%� ;%"*"7" !"� M$"� " � $ � +%'7"%� 7�7" !�� ��"*:� &�

    �&;��,$�&�!'*'-&-�-'+��7=!'�&�/��'!"%&%'&�" �"��," ��-"��&��$%'&�+� !')'�'&��/�" !%:�&�)�%7&%�+&%!"�

    -"�� ,9��/�,"��� *'%!':�&�,$�%".%",��" �$ ��-"���,�7&",!%�,�-"�7=,�+%",!'.'���+%'7"%��

    " � ���� '&� 8�6�B9�� �$".�� " � ���%" �'&� 8�6�BF�6�69� /� �" "�'&� 8�6�6F�6�19�� ��,!"%'�%7" !"�

    %",'-':�" �,$�+&!%'&�-$%& !"�$ &�-

  • �&+0!$����������� !"#!���$�!$%&�(���,�& !"�"-" !",�-"��&�!%&-$��': �+&�" !' &�

    6���

    7$�3�,� �'!"%&!�,�� �,!& -�� !�-&*0&� " � !'"%%&,� ;'A& !' &,�� !%&-$I�� �&� *'-&� -"� Alejandro�� &$ M$"�

    ,:���,"�-'*$�.:��� �,$�*'-&�+&%&�"�&�-"�César�$ �,�&E�,�7=,�!&%-"�8�&��6��R��9��H&�'&��6�B�,"�

    -",+�&A:� &� ���� '&�� -� -"� ",!&;�"�':� �� !&�!�,� �� � ��,� 3$7& ',!&,� 7=,� %"�"*& !",�� ��7��

    �&%!���7"��-&��� !"+$��'& ����&%!���7"��-"��&��&+%&��� !� '����,�3'��\&;&%"��&�� ��..'�� ��

    �"� &%-�� �%$ '@� /� ,".$%&7" !"�� .%&�'&,� &� �&� %"��7" -&�': � -"� ",!"� N�!'7��� ,"� !%&,�&-:� &�

    ���%" �'&� " � 7&%A�� -"�� 7',7�� &E��� -� -"� "�&;�%:� �&� !%&-$��': � -"� Flaminino�� $ �� -"� ��,�

    .%& -",� 3@�256F25�9��5������������,�*��K�&%;&%����%& �",��L��DBI�?���1?6��++���B�F���

  • �&%!"������)� ,��-"��&�" �'&�/��&�!%&-$��': �

    62��

    -",+$1R�66?9��)�%7&-��!&7;'< �" ��&�",�$"�&�

    -"��'�*& '��� *"%,' '�-&��&*" &��" !%"��6B>RB1�/��6�6�,"� ' '�':�" �"�� ",!$-'��-"��.%'".��/�

    !%&-$I�� !%",� *'-&,� M$"� %"��."%0&� �&� "-'�': � �&7+& '& &(� Cimon – Lucullus� 8�6�?9� /� Foción�

    8�6�29�5>����7��+$"-"�*"%,"��",+"�'&�7" !"�" �"���&,��-"��$&%' ����&�7&/�%0&�-"���,�+"%,� &I",�

    "%& �7'�'!&%",� .%'".�,�� )$"%!",� +"%,� &�'-&-",�� " � �� ,� & �'&� �� � ��,� .%& -",� +�-"%",� -"� �&,�

    signorie� /� -"� M$'" ",� -'%'.0& � &�.$ &,� �'$-&-",� '!&�'& &,�� �$&�� "%&� "�� �&,�� -"��" "�'&���"� �&�

    7',7&�7& "%&�M$"���,�3$7& ',!&,�)��%" !' �,�3&;0& �!%&-$�'-���&,�*'-&,�7=,� �� )�%7",�&�,$,�

    '-"&,�� ��,� *" "�'& �,� &+%" -'"%� � &� $,&%� ,$,� �$&�'-&-",� +&%&� I$,!')'�&%� ,$,� +%�/"�!�,�

    "#+& ,'� ',!&,�51�

    � �$%& !"���,�M$' �"�&E�,�M$"�,'.$'"%� �&��+%'7"%�'7+$�,��M$"�-'"%& �&� �&,�!%&-$��'� ",�

    -"��&��+��