Partycypacyjne budownictwo socjalne – PBSBudownictwo socjalne, które zakłada udział beneficjentów (lokatorów) w całym procesie powstawania domu, lub osiedla. PBS oparte jest na doświadczeniach niemieckich (Syndykat mieszkaniowy we Freiburgu – http://www.syndikat.org/), brytyjskich (Walter Segal – https://wieloryp.wordpress.com/tag/walter-segal/), brytyjsko-polskich (Studium możliwości mieszkaniowych w Gdańsku Wrzeszczu – http://www.space-workshops.co.uk/676-2/gdansk-housing-initiative/gdansk-housing-initiative-report/). Jednocześnie struktura organizacyjna i prawna jest oparta na polskich wzorcach kooperatyzmu, stworzonych przez Edwarda Abramowskiego (http:// mapakultury.pl/files/2011-04-08/1513_1.pdf ), zaadaptowanych do obecnego systemu prawnego dzięki wsparciu UNDP w Polsce. Ważną inspiracją – i potencjalnym sojusznikiem – jest Polski oddział Habitat for Humanity (http://www.habitat.pl)

WSTĘP – ZNACZENIE I ZALETY PARTYCYPACYJNEGO BUDOWNICTWA SOCJALNEGO. Budownictwo socjalne w Polsce boryka się z licznymi problemami, które, w większości, dają się zaliczyć do następujących kategorii:

1. Alienacja procesu decyzyjnego – model deweloperski.

Model deweloperski zakłada, że deweloper, projektuje i realizuje budynek, a następnie przekazuje go użytkownikom. W wypadku mieszkań na sprzedaż istnieje pewna, ograniczona, współpraca między deweloperem, a końcowym użytkownikiem, wymuszona prawami rynku. Jeśli ten sam model zastosować do budownictwa socjalnego, interakcja zachodzi wyłącznie między inwestorem (władzami lokalnymi) a wykonawcą. Kryteria decyzyjne narzucone są jedynie przez przepisy (minimalne normy mieszkaniowe plus warunek najniższego kosztu) , a preferencje użytkowników w ogóle nie są brane pod uwagę. W efekcie powstają koncepcje osiedli kontenerowych i inne potworności.

2. Niska kultura użytkowania – brak dbałości mieszkańców.

Do zaprojektowanych i wykonanych najtaniej jak się da, bez uwzględnienia indywidualnych potrzeb, mieszkań, wprowadzani są przymusowi lokatorzy. I – wszędzie, na całym świecie – okolica zaczyna się błyskawicznie degradować. Zarówno nieprzyjazne środowisko urbanistyczne, jak i nieprzyjazne nastawienie zarządców lokali, powodują, że mieszkańcy odpowiadają nieprzyjaźnią: dewastacjami, zaniedbywaniem, śmieceniem. Zgodnie z zasadą zbitej szyby, degeneracja otoczenia przyspiesza. Powoduje to lawinowy wzrost kosztów utrzymania infrastruktury i fatalnie działa na wizerunek gminy lub dzielnicy.

3. Nieefektywne zarządzanie i gospodarka finansowa.

Wymuszone, przez przepisy o zamówieniach publicznych, kryterium najniższej ceny, powoduje stałe obniżanie jakości zarówno inwestycji, jak i dostarczanych usług. Jednocześnie początkowa alienacja mieszkańców przeradza się w wojnę między zarządcami lokali, a ich lokatorami. Angażuje to z obu stron zasoby które inaczej mogłyby posłużyć do uniknięcie lub rozwiązania problemów.

Rozwiązaniem w tej sytuacji jest zmiana całego modelu, na model partycypacyjny i konsensualny. Oznacza to w praktyce:

– Utworzenie niewielkich społeczności, gromadzących przyszłych mieszkańców lokali komunalnych. Pozwoli to na ich szybszą integrację i budowanie wspólnoty.

– Prowadzenie procesu inwestycyjnego od początku przy pełnym udziale społeczności – w partnerstwie z władzami lokalnymi. Spowoduje to obniżenie napięć między stronami i wyrobienie nawyku współpracy, zamiast konfliktu.

– Sformalizowanie społeczności w postaci stowarzyszeń, które przejmą odpowiedzialność za realizację inwestycji, a w perspektywie za eksploatację budynków.

– Pełny udział stowarzyszenia w realizacji inwestycji. Dobór projektu i technologii tak, że mieszkańcy będą w stanie wykonać większą część prac metodą gospodarczą, jednocześnie nabywając praktycznych kwalifikacji.

W efekcie, zamiast dewastowanego, kosztownego w utrzymaniu budynku, zamieszkałego przez

zdezintegrowaną, przypadkowo dobraną populację, uzyskujemy budynek zaprojektowany, wykonany i zarządzany przez zintegrowaną w stowarzyszeniu wspólnotę, która, w partnerstwie z władzami lokalnymi, dba o jakość własnego otoczenia miejskiego.

CEL PROJEKTU - OPRACOWAĆ I WDROŻYĆ NA MODELOWYM PRZYPADKU STRUKTURĘ STOWARZYSZENIA, REALIZUJĄCEGO PARTYCYPACYJNE BUDOWNICTWO SOCJALNE. PLANOWANE EFEKTY PROJEKTU.

Celem projektu jest, w oparciu o istniejące rozwiązania światowe i polskie, stworzyć zaplecze dla przyszłych przedsięwzięć PBS, przeprowadzić pilotażowe realizacje, oraz opublikować wyniki, stymulując powstawanie kolejnych tego typu stowarzyszeń.

Deliverables:

1. Wzorcowe statuty (z komentarzami) stowarzyszenia PBS, związku stowarzyszeń (funkcje wspierające i lustracyjne), oraz wzorcowy tekst porozumienia partnerstwa z władzami lokalnymi w zakresie realizacji budownictwa socjalnego.

2. Dobór i charakterystyka projektów i technologii budynków mieszkalnych wraz z otoczeniem, nadających się do realizacji jako budynki socjalne, metodą partycypacyjną.

3. Wzorcowe modele finansowe dla działalności stowarzyszeń w fazie budowy i eksploatacji budynków.

4. Zakres szkoleń (wraz z materiałami) dla członków stowarzyszeń, oraz przedstawicieli władz lokalnych i firm, biorących udział w partnerstwie.

5. Realizacja pilotażowa 3-4 budynków (od założenia stowarzyszeń do oddania do eksploatacji) wraz z partnerstwem i związkiem stowarzyszeń. Udokumentowana ewaluacja całego procesu.

6. Przeprowadzona i udokumentowana konferencja podsumowująca projekt.

PRZYGOTOWANIE STRUKTURY PRAWNO-ORGANIZACYJNEJ

Ten etap obejmuje przygotowanie aktów prawnych i procedur dla formalnego działania wszystkich elementów systemu PBS.

OPRACOWANIE STRUKTURY KOOPERATYWY BUDOWLANO-MIESZKANIOWEJ NA PRAWIE O STOWARZYSZENIACH.

Ze względu na inkluzywność, solidarność i konsensualność, najlepszą strukturą dla realizacji celów PBS jest kooperatywa budowlano-mieszkaniowa. Ze względu na specyfikę polskiego systemu prawnego, najlepszą formą dla niej jest stowarzyszenie rejestrowe. Na tym etapie zostanie opracowany wzorcowy statut takiego stowarzyszenia, wraz z obszernym komentarzem prawnym i praktycznym.

OPRACOWANIE STRUKTURY ZWIĄZKU STOWARZYSZEŃ, REALIZUJĄCEGO FUNKCJE BADAWCZO-ROZWOJOWE, WSPIERAJĄCE, OBSŁUGOWE I LUSTRACYJNE.

Związek stowarzyszeń (potrzeba minimum trzech stowarzyszeń do jego założenia) będzie stanowił samorządne zaplecze dla funkcjonowania wspólnot. Jako jednostka wspierająca, zapewni organizacjom członkowskim tanie i dedykowane usługi we wszystkich niezbędnych dziedzinach. Jako jednostka lustracyjna, zapewni niezależny audyt, zwłaszcza finansowy. Na tym etapie zostanie opracowany projekt statutu związku, oraz zakres jego działalności na rzecz organizacji członkowskich.

OPRACOWANIE WZORCOWEGO POROZUMIENIA PARTNERSTWA Z UDZIAŁEM STOWARZYSZENIA, WŁADZ LOKALNYCH, PODMIOTÓW KOMERCYJNYCH.

Współpraca z otoczeniem organizacyjnym i prawnym, a w szczególności z władzami lokalnymi, odbywać się będzie na zasadzie porozumienia partnerskiego. Jest to forma stosunkowo mało

stosowana w Polsce. Na podstawie dotychczasowych doświadczeń innych podmiotów (np. fundacji Barka z Poznania) zostanie opracowany typowy tekst porozumienia partnerskiego, oraz przewodnik jego organizacji.

PRZYGOTOWANIE ZAPLECZA REALIZACYJNEGO

Na tym etapie zostaną przygotowane informacje i materiały dotyczące realizacji PBS.

ZEBRANIE I ZAADAPTOWANIE TECHNOLOGII PARTYCYPACYJNYCH (NATURALNE, PRACOCHŁONNE, PROSTE) DO BUDOWY DOMÓW MIESZKALNYCH.

We współpracy z zainteresowanymi jednostkami (University of Plymouth, stowarzyszenia budownictwa naturalnego, pracownie architektoniczne) przygotowany będzie zestaw rekomendowanych technologii i zasad projektowych, zoptymalizowanych pod kątem PBS, zachowujących jednocześnie konieczne standardy.

OPRACOWANIE METODOLOGII PROJEKTOWANIA PARTYCYPACYJNEGO – WSPÓŁPRACY MIĘDZY STOWARZYSZENIEM, A ZESPOŁAMI PROJEKTUJĄCYMI.

Stowarzyszenie, działając zbiorowo, będzie partnerem dla zespołu projektującego budynek. Zostaną opracowane procedury i zalecenia dla obu stron, ułatwiające skuteczną i płynna współpracę.

OPRACOWANIE ZESTAWU SZKOLEŃ DLA UCZESTNIKÓW PROCESU.Funkcjonowanie w modelu partycypacyjno-konsensualnym będzie wyzwaniem dla wszystkich zaangażowanych. Dlatego zostanie opracowana oferta szkoleń (realizowanych przez związek stowarzyszeń PBS) dla członków stowarzyszeń, oraz przedstawicieli innych grup, biorących udział w procesie. Nakierowane będą na sposoby prezentowania stanowisk, prowadzenia dyskusji i podejmowanie decyzji metodami konsensualnymi.

OPRACOWANIE MODELU FINANSOWEGO DLA BUDOWY I PÓŹNIEJSZEJ EKSPLOATACJI BUDYNKÓW.

Zostanie opracowany zestaw modelowych dokumentów, opisujących gospodarkę finansową stowarzyszeń, na etapie budowy i eksploatacji budynku. Wraz z obszernymi komentarzami, będzie to stanowić podstawowy przewodnik dla członków stowarzyszeń.

REALIZACJA PILOTAŻOWA

Pilotażowa realizacji 3-4 budynków socjalnych, wraz ze związkiem stowarzyszeń, będzie 'reality check' całego projektu.

UTWORZENIE PIERWSZYCH CZTERECH STOWARZYSZEŃ BUDOWNICTWA SOCJALNEGO, ZWIĄZKU STOWARZYSZEŃ, ORAZ ZAWIĄZANIE PARTNERSTWA.

W praktyce oznacza to znalezienie gminy, zainteresowanej utworzeniem u siebie takiego osiedla, obejmującego 3-4 budynki. Dzięki takiemu rozwiązaniu, na jednym terenie mamy kilka stowarzyszeń, ale tylko jedno partnerstwo do wynegocjowania. Jednocześnie od razu zaznaczają się korzyści skali, przy realizacji budów.

Szacunkowo należy przewidywać budowę osiedla na ok. 80 mieszkań, podzielonych na cztery stowarzyszenia po 20 członków (jedno mieszkanie – jeden członek – jeden głos).

URUCHOMIENIE I PRZEPROWADZENIE PIERWSZYCH REALIZACJI.Przeprowadzenie budowy budynków metodą „gospodarczą”, pod nadzorem fachowców

zatrudnionych przez związek stowarzyszeń. Zasiedlenie i oddanie do eksploatacji osiedla. Podsumowanie wyników realizacji.

PODSUMOWANIE PROJEKTU.Projekt będzie trwał od 3 do 5 lat. Wyniki częściowe będą znane i publikowane już wcześniej, ale dopiero podsumowanie końcowe pozwoli szeroko rozpropagować nowy model zaspokajania potrzeb mieszkaniowych Polaków.

PRZEPROWADZENIE EWALUACJI PROJEKTU I JEGO WYNIKÓW.Wszyscy uczestnicy procesu – członkowie stowarzyszeń, oraz przedstawiciele instytucji zewnętrznych – przedstawią swoje oceny przebiegu projektu, jego słabych i silnych stron, a także propozycje ulepszeń.

OPUBLIKOWANIE WYNIKÓW PROJEKTU W POSTACI DOKUMENTACJI WZORCOWEJ WRAZ Z UWAGAMI EWALUACYJNYMI.

Pierwotnie opracowane dokumenty, wraz z uwagami ewaluacyjnymi, oraz propozycjami zmian, zostaną opublikowane w sieci i druku, na zasadach Creative Commons.

ZORGANIZOWANIE KONFERENCJI, PODSUMOWUJĄCEJ PROJEKT. URUCHOMIENIE KOLEJNEJ RUNDY TWORZENIA PBSÓW.

Finałem projektu będzie zorganizowanie konferencji, przedstawiającej efekty projektu, stanowiącej jednocześnie okazję do spotkania wszystkich, zainteresowanych tworzeniem kolejnych stowarzyszeń Partycypacyjnego Budownictwa Socjalnego.