PATENTİN HÜKÜMSÜZLÜK HALLERİNİN HUKUKİ VE TEKNİK … · t.c. tÜrk patent enstİtÜsÜ patent daİresİ baŞkanliĞi patentİn hÜkÜmsÜzlÜk hallerİnİn hukukİ ve teknİk

T.C.

TÜRK PATENT ENSTİTÜSÜ

PATENT DAİRESİ BAŞKANLIĞI

PATENTİN HÜKÜMSÜZLÜK HALLERİNİN

HUKUKİ VE TEKNİK OLARAK

İRDELENMESİ

UZMANLIK TEZİ

Dr. FATİH TUNÇDEMİR

ANKARA-2014

T.C.

TÜRK PATENT ENSTİTÜSÜ

PATENT DAİRESİ BAŞKANLIĞI

PATENTİN HÜKÜMSÜZLÜK HALLERİNİN

HUKUKİ VE TEKNİK OLARAK

İRDELENMESİ

UZMANLIK TEZİ

Dr. FATİH TUNÇDEMİR

TEZ DANIŞMANI

YRD. DOÇ. DR. SELİN ÖZDEN MERHACI

ANKARA-2014

ÖNSÖZ

Bu çalışmanın hazırlanmasına imkân sağlayan ve çalışma sürecinde değerli

desteklerini esirgemeyen Türk Patent Enstitüsü Başkanlığı’na ve Patent Dairesi

Başkanlığı’na, mesai arkadaşlarıma, tez çalışmasının yürütülmesinde destekleriyle bana yol

gösteren değerli danışmanım Sayın Yrd. Doç. Dr. Selin ÖZDEN MERHACI’ya ve manevi

olarak her daim arkamda hissettiğim eşim ve kızıma teşekkür ederim.

Dr. Fatih TUNÇDEMİR

Ankara 2014

3

İÇİNDEKİLER TABLOSU

ÖNSÖZ ................................................................................................................................... ii

ŞEKİLLER SAYFASI ........................................................................................................... v

KISALTMALAR .................................................................................................................. vi

ÖZET ….. ............................................................................................................................. vii

ABSTRACT ........................................................................................................................ viii

1. Genel .......................................................................................................................... 9

2. Hükümsüzlük Kavramı ............................................................................................ 11

2.1 Genel Olarak Hükümsüzlük Kavramı ...................................................................... 11

2.2 Medeni Hukuktaki Hükümsüzlük Halleri ................................................................ 12

2.2.1 Yokluk ...................................................................................................................... 12

2.2.2 Butlan (kesin hükümsüzlük) ..................................................................................... 12

2.2.3 İptal Edilebilirlik ...................................................................................................... 13

2.2.4 Askıda Hükümsüzlük (Noksanlık) ........................................................................... 13

2.3 Patent Hukukunda Hükümsüzlük Kavramı .............................................................. 13

3. Neden Hükümsüzlük Davası .................................................................................... 15

4. Hükümsüzlük ve Patentin Sona Ermesi Arasındaki İlişki........................................ 17

5. Hükümsüzlük Davası ............................................................................................... 19

5.1 Davanın Niteliği ....................................................................................................... 19

5.2 Davanın Tarafları ..................................................................................................... 20

5.3 Dava Açma Süresi .................................................................................................... 21

5.4 Görevli ve Yetkili Mahkeme .................................................................................... 22

5.4.1 Görevli Mahkeme ..................................................................................................... 22

5.4.2 Yetkili Mahkeme ...................................................................................................... 23

5.5 Dava Sonucu ............................................................................................................ 23

5.6 Hükümsüzlük Halleri ............................................................................................... 23

5.6.1 Ulusal Patentler ........................................................................................................ 23

5.6.1.1 İncelemeli Patentler .................................................................................................. 24

5.6.1.2 İncelemesiz Patentler ................................................................................................ 27

5.6.1.3 Faydalı Modeller ...................................................................................................... 29

5.6.2 Avrupa Patentleri ...................................................................................................... 30

5.7 Hükümsüzlüğün Etkisi ............................................................................................. 30

5.7.1 Terkin Etkisi ............................................................................................................. 30

5.7.2 Geçmişe-Geriye Etkili Olma .................................................................................... 31

5.7.2.1 Kural: Geriye Etkili Olma ........................................................................................ 31

5.7.2.2 İstisnalar: Geriye Etkili Olmama .............................................................................. 33

5.7.2.2.1Hükümsüzlük Kararı Öncesi Patente Tecavüz Sebebiyle Verilen Hukuken

Kesinleşmiş ve Uygulanmış Kararlar ................................................................................... 33

5.7.2.2.2 Hükümsüzlük Kararı Öncesi Yapılmış ve Uygulanmış Sözleşmeler……………35

5.7.2.3 İstisnaların istisnaları ................................................................................................ 40

5.7.2.3.1 Kötü Niyet ve Kusur …………………………………………………………….40

5.7.2.3.2 Kötü Niyet ve Kusurun Zamanı………………………………………………….44

5.7.2.3.3 Kötü Niyet ve Kusurlu Hareketin Sonuçları…………………………………......44

5.7.2.4 Hükümsüzlüğün Geçmişe Etkili Olmasının Önemi ................................................. 46

5.7.3 Hükümsüzlüğün Ek Patente Uygulanması ............................................................... 47

5.8 Patentin Kullanılmaması Nedeniyle Hükümsüzlük Davası Açılabilir mi? .............. 47

5.9 Patentin Hükümsüzlüğü Davalarında Bilirkişi ......................................................... 49

5.10 Patentin Hükümsüzlüğünün Tahkime Elverişliliği .................................................. 51

4

5.10.1 Patentin idari bir kurumu tarafından kamu otoritesine dayanılarak verilmesi ......... 52

5.10.2 Mahkemelerin değerlendirmesinin objektif olması .................................................. 53

6. İtiraz Talepleri / Hükümsüzlük Dava İstatistiklerinin Ülkeler Bazında

Karşılaştırılması ................................................................................................................... 54

7. Patentin Hükümsüzlüğünde İstemlerin Patentlenebilirlik Kriterleri ve Koruma

Kapsamı Açısından Yorumlanması ve Eşdeğer Doktrin ...................................................... 61

7.1 İstemlerin Yorumlanması ......................................................................................... 61

7.1.1 İstemlerin Yorumlanmasında Kullanılacak Genel Yorum Kuralları ....................... 62

7.1.1.1 Clara Non Sunt Interpretanda (a transparent text requires no interpretation) .......... 62

7.1.1.2 İstemin Desteklenmesi ............................................................................................. 62

7.1.1.3 Patent Sahibi ile Üçüncü Kişiler Arasında Denge ................................................... 63

7.1.1.4 Yoruma Esas Alınacak Zaman ................................................................................. 63

7.1.2 İstem Kapsamının Yorum Yoluyla Belirlenmesi ..................................................... 64

7.1.3 İstemin Muhatabı ...................................................................................................... 65

7.1.4 İstemlerin Lafzi Olarak Yorumlanması ve Terimler ................................................ 66

7.1.5 İstemlerin Yorumlanmasında Tarifname ve Resimler ............................................. 67

7.1.6 İstemlerin Yorumlanmasında Başvuru Dosyası ve Başvuru Sahibinin Beyanları ... 69

7.2 Eşdeğer Doktrin ........................................................................................................ 70

7.2.1 Eşdeğer Unsur .......................................................................................................... 71

7.2.2 Eşdeğer Unsur Çeşitleri ............................................................................................ 72

7.2.2.1 Doğrudan Eşdeğer Unsurlar ..................................................................................... 72

7.2.2.2 Dolaylı Eşdeğer Unsurlar ......................................................................................... 73

7.2.3 Eşdeğerlerin Tespitinde Amaç ................................................................................. 73

7.2.4 Eşdeğerlerin Belirlenmesinde Sınırlar ..................................................................... 74

7.2.4.1 Başvuru Sahibinin Beyanları .................................................................................... 74

7.2.4.2 Tekniğin Bilinen Durumu ........................................................................................ 75

7.2.5 Ülkeler Bazında Eşdeğer Doktrin Uygulamaları ..................................................... 76

7.2.5.1 Amerikan Uygulaması .............................................................................................. 76

7.2.5.2 İngiliz Uygulaması ................................................................................................... 77

7.2.5.3 Alman Uygulaması ................................................................................................... 79

7.2.5.4 Japon Uygulaması .................................................................................................... 81

7.2.5.5 Avrupa Patent Sistemi Uygulaması .......................................................................... 83

7.2.5.6 Değerlendirme .......................................................................................................... 84

8. Patent veya Faydalı Modelin Hükümsüzlüğüne ilişkin Anayasa Mahkemesi

Kararlarının İncelenmesi ve Hukuki Değerlendirmeler ....................................................... 85

8.1 Faydalı Modele Hükümsüzlük Davası Açabilmek için İtiraz Koşulu’na ilişkin

KHK’nın 165/3 maddesinin Anayasa Mahkemesi’nce İptali .............................................. 85

8.2 Hükümsüzlük Davası Açılması Durumunda Hakların Üçüncü Kişilere Karşı İleri

Sürülemeyeceğine ilişkin KHK’nın 158/2 maddesinin Anayasa Mahkemesi’nce İptali .... 87

8.3 Kanun Hükmünde Kararnamelerle Suç Oluşturulamayacağına ilişkin KHK’nın 136

ncı maddesinin (a) ve (b) bentlerinin Anayasa Mahkemesi’nce İptali ................................. 89

9. Sonuç ........................................................................................................................ 97

KAYNAKÇA ..................................................................................................................... 101

5

ŞEKİLLER SAYFASI

Şekil 1 Avustralya için toplam tescil ile toplam itiraz veya hükümsüzlük talebi ilişkisi ......... 55

Şekil 2 Almanya için toplam tescil ile toplam itiraz veya hükümsüzlük talebi ilişkisi ........... 55

Şekil 3 İsrail için toplam tescil ile toplam itiraz veya hükümsüzlük talebi ilişkisi .................. 56

Şekil 4 Güney Kore için toplam tescil ile toplam itiraz veya hükümsüzlük talebi ilişkisi....... 56

Şekil 5 Çin için toplam tescil ile toplam itiraz veya hükümsüzlük talebi ilişkisi .................... 57

Şekil 6 Avrupa Patent Ofisi için toplam tescil ile toplam itiraz veya hükümsüzlük talebi

ilişkisi ....................................................................................................................................... 57

Şekil 7 Japonya için toplam tescil ile toplam itiraz veya hükümsüzlük talebi ilişkisi ............. 58

Şekil 8 Amerika Birleşik Devletleri için toplam tescil ile toplam itiraz veya hükümsüzlük

talebi ilişkisi ............................................................................................................................. 58

Şekil 9 İstemlerin yorumlanmasına ilişkin akış şeması ........................................................... 69

Şekil 10 İngiliz Patent Hukuku’nda Eşdeğer Unsur Sorgu Sistemi (Catnic Sorgu Sistemi) ... 78

6

KISALTMALAR

BGH: Bundesgerichtshof

CASRIP: The Center for Advanced Study and Research on Intellectual Property

CPC: Topluluk Patent Sözleşmesi

EPC: Avrupa Patent Sözleşmesi

EPO: Avrupa Patent Ofisi

GRUR: German Association for the Protection of Intellectual Property

IIC: International Institute for Conservation of Historic and Artistic Works

KHK: 551 Sayılı Patent Haklarının Korunması Hakkında Kanun Hükmünde Kararname,

24/06/1995

PIBD: Industrial Property Bulletin Documentary

TBMM: Türkiye Büyük Millet Meclisi

TPE: Türk Patent Enstitüsü

UK: United Kingdom

USA: United States of America

USPQ: United States Patents Quarterly

WIPO: Dünya Fikri Mülkiyet Teşkilatı

7

ÖZET

Teknolojik gelişme alanında hukuki güvenilirlik ve kesinliği sağlamanın yanında

sonraki muhtemel araştırma ve geliştirme faaliyetlerinin de önünü açan patent sistemi ve bu

sistem sonucu patent sahibine sağlanan tekel hakkının sonradan mahkeme kararı hükümsüz

kılınması hususu; mülkiyet hakkının kaybı açısından hukuki olarak, mahkeme sürecinde

istemlerin yorumlanması, koruma kapsamının belirlenmesi ve patentten doğan hakka

muhtemel tecavüz vakalarının tespiti açısından da teknik bir incelemeyi zorunlu kılar. Bu

nedenle patentin hükümsüzlüğü davası, normal bir hükümsüzlük davasından farklı olarak,

hem hukuki hem de teknik unsurlar içermesi itibariyle karma bir dava olarak

değerlendirilebilir. Dolayısıyla söz konusu davaya ilişkin hukuki ve teknik parametrelerin

açığa kavuşturulması, hem daha isabetli kararların alınmasını hem de sınai mülkiyet alanında

tam rekabet düzeninin oluşturulmasını sağlayacaktır.

Bu nedenle bu çalışmada, patentin hükümsüzlüğüne ilişkin bütün hukuki ve teknik

hususlara değinilmeye çalışılmıştır. Bu sayede Ekim 2014 tarihinden sonra Türkiye Büyük

Millet Meclisi Genel Kurulu’na gelmesi muhtemel kanun taslağında öngörülen, tescil sonrası

itiraz taleplerinin Türk Patent Enstitüsü’nce incelenmesi hususuna, bu çalışmanın yol gösterici

olması düşünülmüştür. Çalışmanın ilk bölümlerinde davanın özellikle hukuki niteliği ele

alınmış ve sırasıyla hükümsüzlük halleri, hükümsüzlüğün etkisi ve istisnai durumlar ile kötü

niyet ve kusur kavramlarına yer verilmiştir. Ayrıca patentin hükümsüzlüğünde bilirkişilik ve

tahkim müesseseleri ile ülkeler bazında tescil edilen patentlerden ne kadarının hükümsüzlük

veya itiraz talebi ile karşı karşıya kaldığına ilişkin istatistiksel hususlara da kısaca

değinilmiştir. Çalışmanın diğer bölümünde hükümsüzlük davasının esasına girilmiş ve

davanın teknik niteliği üzerinde durulmuştur. Bu kapsamda sırasıyla istemlerin yorumlanması,

koruma kapsamının belirlenmesi ve eşdeğer doktrin kavramları ülkeler bazında karşılaştırmalı

olarak incelenmiş ve dava süresince söz konusu olabilecek belirsizlikler üzerinde

durulmuştur. Çalışmanın son bölümünde ise patentin hükümsüzlüğüne ilişkin Anayasa

Mahkemesinin iptal kararlarına değinilmiş ve bu iptal kararlarının gerekçeleri irdelenmiştir.

Anahtar kelimeler: Patent, Hükümsüzlük Davası, Hükümsüzlük Halleri, Hükümsüzlüğün

Etkisi, İstemler, Koruma Kapsamı, Eşdeğer Doktrin

8

ABSTRACT

Patenting system, providing the legal reliability and certainty and paving the way for the

future possible research and development activities, and invalidation of the patent and the

regarding monopoly right granted by this system later in the court, requires both a legal

examination in view of the loss of the proprietary right and a technical examination in view of

interpretation of claims, determination of scope of protection and possible infringement cases

to the patent. Therefore an invalidation case for a patent differs than an ordinary invalidation

case and thus could be assessed as a mixed legal case in view of both the legal and the

technical factors. In this way, making these legal and technical parameters explicit provides

taking right decisions in the courts and forms a fully competitive market.

Therefore all the legal and technical aspects of the invalidation of a patent are tried to be dealt

in this study. In this way, this study is considered to be guide line, for the assessment of the

post grant oppositions by Turkish Patent Institute, being proposed by the draft law which is

possible to be a law in the General Assembly of Grand National Assembly Of Turkey after

October 2014. Legal aspects of the invalidation is taken into account in the first sections of

the study especially the invalidation cases, effects of invalidation and the exceptions, lack of

good faith and negligence. Also, expert’s opinion and arbitration in view of invalidation are

mentioned together with statistical information on the percentage of invalidation or opposition

demands with respect to granted patents for different countries. In the next section of the

study, merits and the technical aspects of the invalidation case are introduced. Interpretation

of claims, determination of scope of protection and doctrine of equivalence are examined

comparatively with respect to different countries and uncertainties during the lawsuit process

are disclosed. In the last part of the study, annulment decisions of the Constitutional Court

together with their justifications are analyzed.

Keywords: Patent, Invalidation Case, Invalidation Situations, Effects of Invalidation, Claims,

Scope of Protection, Doctrine of Equivalence

9

1. Genel

08/06/1995 tarihli ve 4113 sayılı Kanunun verdiği yetkiye dayanılarak Bakanlar

Kurulu’nca 24/06/1995 tarihinde kararlaştırılan 551 sayılı Patent Haklarının Korunması

Hakkında Kanun Hükmünde Kararname’nin (KHK) 5 inci maddesine göre yeni, tekniğin

bilinen durumunu aşan ve sanayiye uygulanabilir olan buluşlar, patent verilerek korunur.

Patent belgesi alınmasıyla ortaya birtakım haklar çıkar. Bu haklar patentten doğan haklar

olarak isimlendirilir ve KHK’nın 73 üncü maddesinde düzenlenmiştir. Buna göre patent

sahibi, patent konusu buluşun üretilmesi, satılması, kullanılması veya ithal edilmesi veya bu

amaçlar için kişisel ihtiyaçtan başka herhangi bir nedenle elde bulundurulmasını

önleyebilecektir. Üçüncü kişilerin patent sahibine tanınmış olan bu haklardan izinsiz ve ticari

amaçlı olarak faydalanmaları patentten doğan hakka tecavüz sayılmaktadır ki bu durum

KHK’nın 136 ncı maddesinde ayrıca düzenlenmiştir.

KHK’nın 75 inci maddesinde patentten doğan hakkın kapsamı dışında kalan fiiller

düzenlenmiştir. Buna göre; sınai veya ticari bir amaç taşımayan ve özel maksatla sınırlı kalan

filler, deneme amaçlı filler, ilaçların seri üretim olmadan hazırlanarak kullanılması, Paris

Sözleşmesi’ne dahil ülkelerin hava, kara, deniz ve uzay araçlarının yapımında,

çalıştırılmasında ve ihtiyaçlarının karşılanmasında, söz konusu araçların geçici veya tesadüfü

olarak Türkiye Cumhuriyeti sınırları içinde bulunması şartıyla, kullanılması ve Sivil Havacılık

Anlaşması’nın 27 nci maddesinde öngörülen fiiller patentten doğan hakkın kapsamı dışında

yer almaktadır. Yine KHK’nın ilgili maddelerinde özel olarak düzenlenmiş hükümler de

(hakkın tüketilmesi (madde 76), ön kullanım hakkı (madde 77), kanuni tekel durumu (madde

81), lisans verme teklifi (madde 81), zorunlu lisans (madde 99 devamı)) patentten doğan

hakkı sınırlayan fiillere örnek teşkil etmektedir.

Patentten doğan hakkın sınırları özellikle tecavüzün belirlenmesinde önemlidir. Çünkü

patentten doğan hakka tecavüzden bahsedebilmek için, üçüncü kişinin yaptığı fiilin hakkın

kapsamına giren fiillerden birisi içerisinde yer alması gerekmektedir. Şayet üçüncü kişinin

yaptığı fiil hakkın kapsamı dışında kalıyorsa, bu fiil tecavüz sayılmayacaktır. Dolayısıyla,

hakkın kapsamı dışında kalan bu fiiller, aynı zamanda tecavüz nedeniyle açılan davada

üçüncü kişinin tecavüz iddiasına karşı kullanabileceği savunma araçlarını oluşturmaktadır.

Yalnız savunma araçları sadece bunlarla sınırlı değildir. Patentten doğan hakkın sona erdiğini

10

veya patentin hükümsüz olduğunu ileri sürmek de savunma aracı olarak kullanılabilmektedir1.

Nitekim patent sicilinden terkin işleminin gerçekleştirilmesi için Türk Patent Enstitüsü (TPE)

kayıtlarına giren birçok mahkeme kararına bakıldığında bu davaların çoğunlukla tecavüz

davasına, karşı dava olarak açıldığı görülmektedir.

Bu çalışmada tecavüz davalarında sıklıkla gündeme gelen patentin hükümsüzlüğü hem

hukuki (davanın niteliği, etkileri, taraflar, dava süreci, delillerin değerlendirilmesi, bilirkişi,

tahkime elverişliliği vb.) hem teknik açıdan (istemlerin yorumlanması, eşdeğer doktrin,

koruma kapsamı, yenilik, tekniğin bilinen durumunun aşılması, patent verilebilirlik şartları

vb.) incelenecek, tazminat taleplerine ilişkin olmak üzere kötü niyet ve kusur kavramları

açıklanacak ve patentin hükümsüzlüğüne ilişkin Anayasa Mahkemesi’nin iptal kararlarına

değinilecektir.

1 SARAÇ, T.: Patent Hukukunda Hükümsüzlük Davaları, 1. İstanbul Fikri Mülkiyet Hukuku Sempozyumu,

2005, s. 1

11

2. Hükümsüzlük Kavramı

2.1 Genel Olarak Hükümsüzlük Kavramı

Türk Dil Kurumu’na göre ‘hükümsüz’ kelimesi ‘yürürlükten çıkarılmış, yürürlükten

kaldırılmış, geçersiz hale gelmiş’ anlamlarına gelmektedir. ‘Hükümsüzlük’ ise ‘hükümsüz

olma durumu, geçersizlik’ anlamlarını karşılamaktadır2.

Diğer yandan ‘hükümsüz kelimesi’ bir hukuki muamelenin yapıldığı andan itibaren hiçbir

hukuki sonuç meydana getirmeyecek şekilde sakat olması anlamını da ifade etmektedir.

Hukuki anlamda hükümsüzlük bir hukuki işlemin kanunun emredici hükümlerine, ahlaka,

kamu düzenine veya kişilik haklarına aykırı olması veya konusunun imkansız olması

nedeniyle3 hukuki sonuç doğurmamasıdır. Görüldüğü üzere Borçlar Kanunu’nda sadece

kanunun emredici hükümlerine değil ahlaka aykırılık olması durumunda dahi hükümsüzlük

sonucunun doğacağı belirtilmiştir. Burada konu ve amaç açısından ahlaka aykırılık söz

konusu olmalıdır4.

Sözleşmenin konusunun ahlaka aykırı olup olmadığı belirlenirken, hakim kendisinin veya

tarafların özel ahlak anlayışını değil, toplumdaki doğru düşünen vatandaşların ortak

görüşlerini dikkate almak zorundadır. Zaten şu husus da belirtilmelidir ki ahlak ve hukuk

kuralları çoğu kez ortak bir alanı kapsarlar. Yani kanun koyucu birçok ahlak kuralına hukuk

düzeni içerisinde yer vermiştir. Bu durumda konu veya amaç açısından ahlaka aykırı olan

sözleşme aynı zamanda hukuka (kamu düzenine, kişilik haklarına) da aykırı bir nitelik taşır.

Hükümsüzlüğe yakın kelime olarak ‘geçersizlik’ kabul edilebilir5. Hukuki işlemin kurucu

unsuru irade beyanıdır. Eğer irade beyanı yoksa bu durumda hukuki işlem de yok demektir.

Buna karşılık, irade beyanlarında veya beyan faillerinde hukuki işlemin geçerli olması için

aranan niteliklerden, diğer bir deyişle tamamlayıcı unsurlardan birisi yoksa bu durumda

yokluk dışındaki diğer hükümsüzlük halleri (butlan, iptal edilebilirlik gibi) söz konusu olur6.

2 Türk Dil Kurumu, 1998, s. 1013

3 6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu, madde 27

4 REİSOĞLU, S.: Borçlar Hukuku Genel Hükümler, İstanbul, 1998, s.104

5 ÇOTUKSÖKEN, Y.: Türkçe Anlamdaşlar ve Karşıt Anlamlılar Sözlüğü, İstanbul, 2012, s. 122

6 HATEMİ, H. ve GÖKYAYLA, E.: Borçlar Hukuku Genel Bölüm, İstanbul, 2011, s. 68

12

Paris Sözleşmesinin beşinci maddesinde, Ticaretle Bağlantılı Fikri Mülkiyet Hakları

Anlaşması’nın ‘Fikri Mülkiyet Haklarının Mevcudiyeti, Kapsamı ve Kullanımına İlişkin

Standartlar’ ismini taşıyan ikinci kısmın ‘Patentler’ başlığı altındaki beşinci bölümün 32.

maddesinde ve Avrupa Patent Sözleşmesinin 138. maddesinde patentin hükümsüzlüğüne

ilişkin ilkelere yer verilmiştir.

Ulusal mevzuatımızda ise 551 sayılı Patent Haklarının Korunması Hakkında Kanun

Hükmünde Kararname’nin (KHK) ‘Patentin Hükümsüzlüğü ve Patent Hakkının Sona Ermesi’

ismini taşıyan dokuzuncu kısımda yer alan 129, 130, 131 ve 132. maddelerinde patentin

hükümsüzlüğüne ilişkin hükümler yer almaktadır.

Patentin hükümsüzlüğünü incelemek için öncelikle medeni hukuktaki hükümsüzlük

kavramını incelemek ve bu kavramı patent hukukundaki hükümsüzlük kavramı ile

karşılaştırmak faydalı olacaktır.

2.2 Medeni Hukuktaki Hükümsüzlük Halleri

Medeni Hukukta hükümsüzlük kavramı yokluk, butlan (kesin hükümsüzlük), iptal

edilebilirlik ve askıda hükümsüzlük (noksanlık) olmak üzere dört ana başlıkta incelenebilir.

2.2.1 Yokluk

Yokluk halinde hukuki işleme ilişkin kurucu unsurlardan biri veya bir kaçı hiç

bulunmamış ve dolayısıyla hukuki işlem hiç doğmamıştır. İrade beyanının veya kanunun

varlığını aradığı ve şart kıldığı kurucu unsurlardan birinin bulunmaması yokluk

sonucunu doğurur7. Yokluk hali, ilgili herkes tarafından her zaman ileri sürülebileceği gibi

böyle bir işlemin hükümsüz hale gelmesi için ayrıca bir dava açılmasına da gerek yoktur.

Herhangi bir dava açılması durumu söz konusu olursa, mahkeme yokluk halini resen göz

önünde bulunduracaktır8.

2.2.2 Butlan (kesin hükümsüzlük)

7 KAYATEKİN, D.:Patentin Hükümsüzlüğü, İstanbul, 2013, 2013, s. 64

8 ERMAN, H.: Medeni Hukuk Dersleri, İstanbul, 2007, s.78

13

Butlanda, hukuki işlemin kurucu unsurlarında herhangi bir eksiklik bulunmamasına

rağmen kamu düzenine ilişkin geçerlilik şartları bulunmamaktadır. Burada hukuki işlem

doğmuş ancak ölü doğmuştur. Butlan halinde yapılan işlem en baştan itibaren hükümsüz olup,

yokluk halinde olduğu gibi, hükümsüz hale gelmesi için ayrıca bir dava açılmasına gerek

yoktur. Herhangi bir dava açılması durumu söz konusu olursa, mahkeme bu durumu resen göz

önünde bulunduracaktır9.

2.2.3 İptal Edilebilirlik

Hukuki işlemlerde bazı sakatlıklar, işlemin kendiliğinden hükümsüz olmasını

sağlamamakla birlikte işlemin iptal edilebilme imkanını verirler. Bu durumda bozucu yenilik

doğuran hakkın kullanılması söz konusu olur ve mahkemece bu durum resen dikkat alınamaz.

Sakat doğmuş olan bu hukuki işlem kanunun öngördüğü sürede iptal edilmediği takdirde

geçerli hale gelecektir. İptal edilebilirlik durumunda, işlem iptal edilinceye kadar tüm hukuki

sonuçlarını doğurur. Eğer işlem bozucu yenilik doğuran hak kullanılarak iptal edilirse bu

durumda söz konusu hukuki işlem baştan itibaren hükümsüz hale gelecektir10

.

2.2.4 Askıda Hükümsüzlük (Noksanlık)

Bu durumda hukuki işlem kurucu unsurları açısından bir eksiklik içermemektedir. Ancak

hüküm ifade etmesi için bir unsurla tamamlanması gerekmektedir. Bu durumda hukuki

işlem askıda hükümsüz kabul edilir. Askıda durum devam ettiği müddetçe işlem hüküm ve

sonuç doğurmaz. Tamamlayıcı unsur gerçekleşirse hüküm ifade etmeye başlar ama askıda

hükümsüz işlem baştan beri geçerli hale gelir. Ancak tamamlayıcı unsurun gerçekleşmeyeceği

kesin olarak belli olursa hukuki işlem tamamen hükümsüz hale gelir11

.

2.3 Patent Hukukunda Hükümsüzlük Kavramı

Patent hukukunda hükümsüzlük kavramı medeni hukuktaki hükümsüzlük türlerinden

butlan ve iptal edilebilirliği içine alacak şekilde üst bir ortak kavram olarak düşünülmektedir.

Çünkü burada patentin patentlenebilirlik kriterlerine sahip olmaması geçerlilik şartlarının

9 ERMAN, 2007, s.78-79

10 OĞUZMAN, K. ve BARLAS, N.: Medeni Hukuk: Giriş, Kaynaklar, Temel Kavramlar, İstanbul, 2011, s. 122

11 HATEMİ, H.: Medeni Hukuka Giriş, İstanbul, 2012, s. 171

14

bulunmadığı anlamına geldiği gibi (butlan durumu), patentin verilmemesi gerektiği halde

verilmesi halinde hukuki olarak bir sakatlık söz konusu olması ve işlemin iptal edilebileceği

anlamı da ortaya çıkmaktadır12

.

KHK’da esas olarak hükümsüzlük ifadesi kullanılmış olmakla birlikte KHK’nın 129 uncu

maddesinin 3 üncü ve 4 üncü fıkralarında ‘iptal’ terimine de yer verilmiştir13

. Burada

istemlerin iptalinin kastedilmiş olduğu düşünülse dahi 4 üncü fıkradaki ‘istemin

hükümsüzlüğü’ ifadesi bu fikri haksız çıkarmaktadır14

. Bu açıdan KHK’da her iki terime

birden yer verilmesi Tekinalp tarafından özensizlik olarak görülmüştür15

.

Patent hukukunda hükümsüzlük kavramına medeni hukuktakinden öte bir işlev

yüklenmiştir16

. Medeni hukukta hükümsüzlük kavramı ile ifade edilmek istenen yalnızca

soyut olarak bir geçersizliktir. Patent hukukunda ise hem patentin soyut olarak geçersizliği

hem de somut olarak patentin sicilden terkini söz konusu olacaktır. Gerçi bu duruma

aşağıdaki bölümlerde davanın niteliğine ilişkin değerlendirmelerde değinilecektir.

Sicile kayıt gerektirmeyen sözleşmelerde soyut bir geçersizliğe karar verilmesi hükümsüz

kılma için yeterli olmakla beraber, patentler, patent sicilinde kayıtlı oldukları sürece üçüncü

kişiler için hüküm ifade edeceğinden, üçüncü kişiler açısından da hükümsüz sayılması için

sicilden terkin edilmeleri gerekmektedir17

.

Patent sicilinden terkin edilmesi gereken bu kayıt, medeni hukuktaki ‘yolsuz tescil’

kavramına benzetilebilir. Yolsuz tescilde tapu kütüğüne yapılan kaydın kurucu unsurlarındaki

sakatlık sebebiyle bir uygunsuzluk durumu vardır. Bu sakatlık, tescilin yapıldığı andan

itibaren olabileceği gibi sakat bir terkin veya tadil sebebiyle de olabilir18

. Bu kapsamda patent

sicilinin de tapu sicili gibi aleni olması ve iyi niyetli üçüncü kişilerin korunması ilkesi gereği,

patentin sicilden terkininin aynen tapu kaydındaki yolsuz bir tescilin terkini gibi olduğu

söylenebilir.

12

KAYATEKİN, 2013, s. 65 13

SARAÇ, 2005, s. 4 14

KAYATEKİN, 2013, s. 66 15

TEKİNALP, Ü.:Fikri Mülkiyet Hukuku, İstanbul, 2005, s. 572 16

SARAÇ, 2005, s. 4 17

SARAÇ, 2005, s. 4 18

OĞUZMAN, K. ve SELİÇİ, Ö.: Eşya Hukuku, İstanbul, 2001, s. 210-211

15

3. Neden Hükümsüzlük Davası

Hükümsüzlük davasının öngörülmesi, patent hukukunun amaçları ile bağlantılıdır.

KHK’nın birinci maddesine göre amaç, buluş yapma faaliyetini özendirmek, buluşların

sanayiye uygulanması ile teknik, ekonomik ve sosyal ilerlemenin gerçekleşmesini

sağlamaktır. Bir ülkede yapılan buluşların sayısı arttıkça hem teknik olarak hem de ekonomik

olarak ülkenin ilerlemesi sağlanmakta, sonuçta bir bütün olarak toplumun refahı artmaktadır.

Peki, buluş yapma faaliyeti nasıl özendirilecektir?

Buluş yapma faaliyetinin özendirilmesi için buluşçunun ödüllendirilmesine ihtiyaç vardır.

Buluşçuya verilecek ödül ise patent belgesidir. Çünkü patent belgesi, buluşçuya tekel hakkı

tanımaktadır. Bu tekel hakkı sayesinde buluşçu, başkalarının buluştan ticari bakımdan izinsiz

yararlanmalarını engelleyebilmekte, buluştan yararlanmak isteyenler ise karşılığını ödemek

durumunda kaldıklarından, buluşçu, emeğinin karşılığını alma imkanına kavuşmuş

olmaktadır. Buluşlar topluma bir kere açıklandıktan sonra süratle taklit edilebilmektedir.

Başkalarının buluştan bedava yararlanmalarının önüne geçilmediği sürece, buluşçunun buluşu

gerçekleştirmek için harcadığı emeğin karşılığını alması sağlanamaz. Buluş yapan kimselerin

yaptığı buluşların karşılığını alamadığı yönünde bir inanç topluma yerleşirse, buluşçular ya

yeni buluş yapma yoluna gitmeyecek ya da yaptıkları buluşu topluma açıklamamayı tercih

edeceklerdir. Her iki durum da, hem buluşçu hem de toplum için aynı derecede tehlikelidir19

.

Buluşun topluma açıklanmaması toplum için tehlike ve ciddi zarar oluşturur. Buluşun,

buluşçu tarafından sır olarak saklanması durumunda, söz konusu sır toplum tarafından

öğrenilinceye kadar geçecek süre için toplum bütünüyle buluşçunun tekeline terk edilmiş

bulunmaktadır. Bu durum, buluşçunun toplumu sömürmesine ve haksız kazanç elde etmesine

yol açacaktır. Buluşun sır olarak saklanması aynı zamanda toplumdaki teknolojik ilerlemenin

de önünü tıkar. Çünkü her yenilik, geçmişte açıklanmış bilginin üzerine kurulur. Buluşçunun

bilgisini sır olarak saklaması durumunda, gerçekte çözülmüş ve bilinen bir bilgiyi keşfetmek

için toplumdaki pek çok kimse birbirinden bağımsız olarak çaba sarf edecektir. Bu ise, hem

kamu kaynaklarının etkili kullanılmaması sonucunu doğuracak hem de teknolojik ilerlemenin

gerçekleşmemesine ya da son derece yavaş gerçekleşmesine sebep olacaktır.

19

SARAÇ, 2005, s. 2

16

Buluşçunun buluşunu sır olarak saklaması kendisi için de zarar tehlikesi taşımaktadır.

Özellikle mikrobiyolojik buluşlar ile kimyasal sektörler dışında kalan pek çok alanda sır

olarak saklanmaya çalışılan buluş fikri tersine mühendislik yoluyla son derece kolay şekilde

öğrenilebilmektedir. Toplum bir kez bilgiye sahip olduğunda artık bunun toplumdaki diğer

fertler tarafından serbestçe kullanılmasına engel olunamamaktadır.

O halde yapılması gereken, bir yandan buluşçunun buluşu gerçekleştirmesi sebebiyle

ödüllendirilmesi diğer yandan söz konusu buluşu kullanmakta menfaati bulunan toplumun,

buluştan faydalanmasının sağlanmasıdır. Bunun için buluşçunun menfaati ile toplumun

menfaati arasında bir denge kurulmak zorundadır. Bu dengeyi kurabilmek için patent hukuku

değişik çözümler ve kurallar benimsemiştir. Bu çerçevede, buluşu topluma açıklamasına

karşılık olarak buluşçuya yasal bir tekel hakkı tanınmıştır. Ancak bu tekel hakkı her türlü

buluş için ve süresiz olarak değil, toplumun menfaati nedeniyle yalnızca belirli koşulları

taşıyan buluşlara ve belirli bir süreye bağlı olarak tanınmıştır. Yine amaç çerçevesinde,

buluşun topluma tam olarak açıklaması ve belirli bir süre içerisinde kullanılması yükümlülüğü

buluşçuya yüklenmiştir.

Toplumun menfaati ile buluşçunun menfaatinin dengelenmesi amacıyla kabul edilmiş

müesseselerden biri de patentin hükümsüzlüğüdür. Yukarıda da bahsedildiği üzere, buluş

yapma faaliyetini özendirebilmek, yararlanmasında toplumun menfaati olduğu düşünülen

buluşlara patent verilerek tekel hakkı tanınmakta, buluşçunun emeğinin karşılığını alması

sağlandığından, toplumdaki diğer fertleri buluş yapmaya teşvik edici bir dürtü

oluşturulmaktadır. Patent, buluşun topluma açıklanmasında öngörülen yarar nedeniyle bir

ödül olarak tanımlanmaktadır. Zaten patentin buluşçunun açıklamasına karşılık olarak

verilmesi nedeniyle, patent verilme işleminin hukuki nitelik bakımından bir tür sözleşme

ilişkisi olduğu patent hukukunda kabul edilmektedir20

. O halde, açıklanmasında toplumun

menfaati olmadığı sonradan anlaşılan buluşlara verilmiş olan ödül (yani tekel hakkı ve bunu

temsil eden patent belgesi), şartları oluştuğunda geri de alınabilmelidir. İşte tekel hakkını ve

bunu temsil eden patenti ortadan kaldırabilmenin yolu olarak patentin hükümsüzlüğü

müessesesi benimsenmiştir. Diğer bir deyişle, korunmaya layık olmayan buluşun patentle

korunması dolayısıyla ihlal edilmiş olan toplum menfaatini telafi etmenin yolu, hükümsüzlük

davasıdır21

.

20

D’AMATO, A. ve LONG, D.:International Intellectual Property Law, London, 1997, s. 272-273 21

SARAÇ, 2005, s. 2

17

4. Hükümsüzlük ve Patentin Sona Ermesi Arasındaki İlişki

Hükümsüzlük kararı sonucu patentten doğan hak ortadan kalkmakta, patent sahibi önleme

yetkisini yitirmektedir. Bu yönüyle hükümsüzlük, hakkın sona ermesi ile aynı sonucu

doğurduğu için, hakkın sona ermesini sağlayan istisnai bir yol olarak da kabul edilebilir.

Ancak, patentin hükümsüz sayılması ile patentten doğan hakkın sona ermesi birbirinden farklı

hukuki sonuçlar doğuran iki hukuki durumdur.

Patentin hükümsüz sayılması ancak dava yolu ile ve bir mahkeme kararıyla mümkündür.

Patentin sona ermesi ise, bazen hak sahibinin iradesi ile bazen de kendiliğinden gerçekleşir.

Patentin hükümsüz sayılmasına ilişkin karar, kural olarak geçmişe etkilidir. Patentin sona

ermesi ise geleceğe etkilidir.

Patentin sona ermesinde patent mutlak surette toplumun malı haline gelir. Kural olarak

hükümsüzlüğüne karar verilen patentle korunan buluş da toplumun malı haline gelir. Ancak,

özellikle patentin gaspına dayanılarak açılan hükümsüzlük davası sonucu verilen karar, bu

karara konu patentle korunan buluşun toplumun malı haline gelmesine neden olmaz. Bu

durumda iki önemli sonuç söz konusudur:

a) gasp nedeniyle hükümsüzlüğüne karar verilmiş patent konusu buluş, hakkı gasp

edilmiş kimse tarafından yeniden patent konusu yapılabilirken; sona ermiş bir

patent hiçbir şekilde yeniden patent konusu yapılamaz.

b) gaspa dayalı hükümsüzlükte yeniden patent elde etmek mümkün olduğundan,

aleyhine hükümsüzlük kararı verilmiş olan kimse de dahil olmak üzere

başkalarının patenti kullanması mümkün olmayabilir. Buna karşılık, sona eriş

bir patent toplumun malı haline geldiğinden herkes tarafından serbestçe

kullanılabilir.

Öte yandan her iki müessesenin birbirine benzer yönleri de bulunmaktadır. Bu yönleri şu

şekilde sıralayabiliriz:

a) Hükümsüzlük ve sona erme sebepleri tahdidi niteliktedir (sınırlı sayıdadır).

18

b) Gerek hükümsüzlük gerekse sona erme yalnızca taraflar arasında değil, herkes

bakımından sonuçlar doğurur.

c) Kısmi sona erme gibi, kısmi hükümsüzlük de söz konusu olabilir.

19

5. Hükümsüzlük Davası

5.1 Davanın Niteliği

Hükümsüzlüğe dayanarak patenti sicilden sildirmek için açılmış dava, ‘hükümsüzlük

davası’ olarak adlandırılır. Ancak bu davanın bir eda davası mı yoksa tespit davası mı olduğu

tartışılmaktadır. Bir görüşe göre, dava sonucunda verilen kararın salt bir tespiti içermediği,

bunun yanında tescilden terkini de içerdiği ve bu yüzden bir eda davası niteliğinde olduğu

düşünülmektedir22

. Diğer bir görüşe göre ise, dava sonucunda verilen karar ile var olan bir

hukuki durum ortadan kaldırıldığı için hükümsüzlük davasının inşai dava olduğu ileri

sürülmektedir23

. Her ne kadar inşai kararlarda, yeni bir hukuki durum yaratılsa da ve bunun

sonucu olarak etkilerin bu andan sonra oluşacağı düşünülse de, KHK’da özel olarak kararın

geçmişe etkili olacağı ilkesi bu durumun istisnasını oluşturmaktadır. Hükümsüzlük davasının

reddi halinde, mahkemenin ortaya koyduğu hükmün, salt bir ‘tespit’ niteliğinde olacağı


.

Bu görüşler ışığında hükümsüzlük davasının sadece bir tespit davası olmadığı

anlaşılmaktadır. Çünkü dava sonucunda sadece patentin hükümsüz olduğu veya geçerli

olduğu tespit edilmemekte aynı zamanda patent sicilinden terkini sağlanmaktadır. Ayrıca

hükümsüzlük davasının bir inşai dava olduğu düşünülmektedir. Çünkü dava sonucuna kadar

patent belgesi sahibi bir mülkiyet hakkına sahipken dava sonucunda patentin hükümsüz

kılınmasıyla mülkiyet hakkı geçmişe etkili olacak şekilde sona ermekte ve mevcut bir hukuki

durumun değişmesi söz konusu olmaktadır.

Hükümsüzlük, tecavüz davası içinde savunma olarak ileri sürülebileceği gibi ayrı bir dava

konusu da olabilir. Hükümsüzlük davalarının büyük çoğunluğu, patent sahibinin patente

tecavüz iddiasıyla patentten doğan hakkın sağlamış olduğu önleyici yetkiyi kullanması

durumunda, bir karşı dava olarak ortaya çıkmaktadır.

22

TEKİNALP, 2005, s. 573 23

PASLI, A.:Fikri Mülkiyet Hukukunda Hükümsüzlüğün Sonuçları, Fikri Mülkiyet Hukuku Dergisi, Sayı 3,

İstanbul 2006, s. 170 24

NACAKÇI, O.: Patentin Hükümsüzlüğü ve Patent Hakkının Sona Ermesi, İstanbul, 2006, s.6

20

5.2 Davanın Tarafları

Hükümsüzlük davası hukuki yapısı itibariyle hem özel hem de kamu hukukuna dair

özellikler taşır. KHK’nın 6. maddesinde ve özellikle 6/2-a’da belirtildiği üzere ‘konusu kamu

düzenine ve genel ahlaka aykırı olan buluşlar’ kamu menfaatine hizmet ederken, ‘patentin hak

sahipliğinin sicilde kayıtlı olan kişiye değil de başka bir kişiye ait olduğu temeline dayanan

hükümsüzlük davası özel menfaatlere hizmet etmektedir. Bu nedenle hükümsüzlük davası

açma hakkında sahip olanlar açısından o kadar geniş bir alan ortaya çıkmaktadır ki bazı

durumlarda ‘herkesin’ bu davayı açabileceği dahi savunulmaktadır25

.

Patentin hükümsüzlüğü davası açma ehliyeti KHK madde 130/1 gereği:

a) zarar gören kişilere,

b) cumhuriyet savcısı kanalıyla resmi makamlara

KHK madde 130/1 ve dolayısıyla KHK madde 129/1-d atfıyla madde 11 gereği:

c) buluşu yapana veya haleflerine veya devredilmişse devralana

d) patent birden çok kişi tarafından birlikte gerçekleştirilmişse, taraflar başka türlü

kararlaştırmadıkça müştereken buluş sahiplerine,

e) aynı buluş birbirinden bağımsız birden çok kişi tarafından aynı zamanda

gerçekleştirilmişse, daha önce başvurana veya rüçhan hakkına sahip olana

f) aksi sabit oluncaya kadar, patent almak için ilk başvuran kimseye tanınmıştır.

KHK madde 130/1’de yer alan ‘zarar gören kişiler’ ifadesinden kanun koyucunun davacı

tanımını sınırlandırmak istemediği sonucunu çıkarabiliriz. Bu ifade ile mağdur olduğu

kanaatinde olan birçok kişinin bu davayı açabilmesine fırsat sağlanmıştır. Ancak bu şekilde

bir yorum KHK madde 129/1-d atfıyla açılacak davalarda söz konusu olamamaktadır. Bunun

nedeni KHK madde 11’de belirtilen davacıların sınırlı sayı ilkesine tabi olmasıdır. Diğer bir

deyişle bunların dışında ‘zarar gören sıfatı’ ile bu maddeye (madde 129/1-d) dayanarak dava

açmak hakkı tanınmamıştır. Buradaki amaç, gerçek buluş sahibine hükümsüzlük davası açma

hakkı tanınarak mağduriyetin önlenmesidir. Ayrıca davacıya KHK madde 129/2 uyarınca

25

BENTLY, L. ve SHERMAN, B.: Intellectual Propert Law, New York, 2004, s. 376-377

21

hükümsüzlük yanında madde 12’de yer alan talepleri ileri sürme hakkı da tanınmıştır. Bu

talepler:

a) gasbın söz konusu olduğu dava konusu önceki patent başvurusunun kendi başvurusu

olarak kabul edilmesi ve işlem görmesini

b) aynı rüçhan hakkından yararlanarak ayı buluş için yeni bir patent başvurusunun

yapılması ve bu yeni başvurunun ilk başvurunun tarihi itibariyle işlem görmesi

c) gasbın söz konusu olduğu başvurunun reddedilmesi

taleplerinden biri olabilir.

‘Zarar gören kişi’ ifadesinden anlaşılması gereken, zarara uğrayan veya uğrama

tehlikesi olan veya bir patenti kullanabilme olanağı kısıtlanan veya kısıtlanabilme tehlikesi

bulunan herhangi bir gerçek veya tüzel kişidir. Resmi makam teriminden anlaşılması

gerekense patent ile ilgili herhangi bir kuruluştur. Örneğin Türk Patent Enstitüsü veya ilgili

herhangi bir bakanlık bu kapsamda değerlendirilebilir. Cumhuriyet savcıları ise kamu

menfaatinin söz konusu olduğu her durumda dava açma yetkisine sahiptir.

Patentin hükümsüzlüğü davası KHK madde 130/3 gereği davanın açıldığı anda Patent

Sicili’nde patent sahibi olarak kayıtlı kişiye karşı açılır. Patent üzerinde sicilde hak sahibi

olarak görülen kişilerin davaya katılabilmelerini sağlamak için ayrıca onlara tebligat yapılır.

Hükümsüzlük davası Enstitü aleyhine açılamaz. Ancak hükümsüzlük davasında

davacı, kendi patent başvurusunun reddi kararının veya davalının patent başvurusuna yaptığı

itirazın reddi kararının iptalini de talep etmişse, böyle bir durumda davanın konusu itibariyle

Enstitü’nün de davalı olarak gösterilmesi gerekir. Enstitü’nün davalı olarak gösterilmesi

durumunda görevli ve yetkili mahkeme Ankara Fikri ve Sınai Haklar Hukuk Mahkemesi’dir.

5.3 Dava Açma Süresi

Patentin hükümsüzlüğü davası KHK madde 130/2 uyarınca koruma süresinin devamı

süresince her zaman veya hakkın sona ermesini izleyen beş yıl içinde açılabilir. Hakkın sona

ermesine rağmen hükümsüzlük davası açılmasına imkan tanınmasının nedeni gerçek buluş

sahibinin korunması düşüncesidir. Sona erme nedeniyle toplumun malı olacak buluşu bu

22

statüden çıkararak patente bağlamakta buluş sahibinin menfaati olduğu düşünülmüş, yeniden

patent almasına olanak tanınmıştır. Beş yıllık sürenin başlangıcına ilişkin olarak, ‘sona

ermesini izleyen’ dendiği için sona ermenin gerçekleştiği zaman esas alınmalıdır; çünkü bu

andan itibaren patent toplumun malı sayılmaya başlanır. Üstelik sürenin dolduğu, vazgeçildiği

ve ücretin ödenmediği an kolaylıkla ve kesin olarak saptanabilmektedir. Dava açma süresi

içinde sessiz kalınması durumu ise hak kaybına sebep olacaktır.

Örnek verecek olursak incelemeli patente, başvuru tarihinden itibaren başlamak üzere

yirmi beş yıl, incelemesiz patente, başvuru tarihinden itibaren başlamak üzere on iki yıl

geçmediği takdirde hükümsüzlük davası açılabilir.

Patent ya da faydalı model başvurusu henüz kesinleşmeden ve ortada bir tescil belgesi

yok iken hükümsüzlük davası açılamaz. Tescili tekemmül ettirilmemiş başvuru konusu patent

veya faydalı modelin hükümsüz kılınması istenemez. Nitekim bu husus 2008 tarihli bir

Yargıtay kararında ‘davalının faydalı modeli henüz başvuru aşamasında olup tescile

bağlanmadığı gerekçesiyle, vakitsiz açılan davanın reddine karar verilmiş olup bu karar

onanmıştır’ şeklinde ifade edilmiştir26

.

5.4 Görevli ve Yetkili Mahkeme

5.4.1 Görevli Mahkeme

Hükümsüzlük davasında görevli mahkeme KHK madde 146 uyarınca tek hakimli

olarak görev yapan ihtisas mahkemeleridir. Yine aynı madde uyarınca Asliye Hukuk ve

Asliye Ceza mahkemelerinden hangilerinin ihtisas mahkemesi olarak görevlendirileceği ve bu

mahkemelerin yargı çevresini, Adalet Bakanlığı’nın teklifi üzerine Hakimler ve Savcılar

Yüksek Kurulu belirler.

Yabancı bazı hukuk sistemlerinde hükümsüzlük talebi, tescil kurumlarına da

yapılabilmektedir. Avrupa Patent Sözleşmesi madde 99 ve devamında özellikle madde

101/2’de, İtiraz Bölümü’nün madde 100’de belirtilen itiraz sebepleri karşısında Avrupa

patentinin devam ettirilmesinin mümkün olmadığı kanısına varması durumunda patent

26

Yargıtay 11. Hukuk Dairesinin 09.06.2008 tarih, 2007/6203 Esas ve 2008/7559 Karar sayılı kararı

23

hükümsüz kılınacağı ifadesi yer almaktadır. Benzer şekilde Topluluk Patenti Anlaşması

madde 55 ve devamı ile İngiliz Patentler Kanunu madde 72 ve devamında hükümsüzlük

talebinin tescil kurumlarına yapılabileceği ifade edilmektedir. Alman Hukuku’nda ise

hükümsüzlük savunması tecavüz davası ile görülememektedir. İhlal davaları normal hukuk

mahkemelerinde görülürken, hükümsüzlük davaları Federal Mahkeme olan

‘Bundespatentgericht’te görülmektedir27

.

5.4.2 Yetkili Mahkeme

Hükümsüzlük davasında yetkili mahkeme KHK’nın 137. maddesinde düzenlenmiştir.

Buna göre üçüncü kişiler tarafından patent başvurusu veya patent sahibi aleyhine açılacak

davalarda yetkili mahkeme ‘davalının bulunduğu yerdeki mahkeme’ olarak gösterilmiştir. Bu

nedenle hükümsüzlük davasında yetkili mahkeme KHK madde 137/4 uyarınca davalının

ikametgahının bulunduğu yer mahkemesidir. Maddenin devamında patent sahibinin

Türkiye’de ikamet etmemesi halinde, sicilde kayıtlı patent vekilinin iş yerinin bulunduğu

yerdeki ve eğer vekillik kaydı silinmiş ise, Enstitü merkezinin bulunduğu yerdeki

mahkemenin yetkili olacağı belirtilmiştir.

5.5 Dava Sonucu

Hükümsüzlük davasının sonucunda mahkeme davayı ya kabul eder ya da reddeder.

Davanın reddine karar verilmesi durumunda, mahkeme davaya konu olan patentin tescili

sırasında herhangi bir hükümsüzlük sebebi olmadığını tespit etmiş olmaktadır. Bu nedenle var

olan durumda bir değişiklik olmaz ve sicilde değişiklik yapılması gerekmez. Ancak

mahkemece davanın kabulü yani patentin hükümsüzlüğüne karar verilmesi halindeyse ortaya

çıkacak durumlar ‘Hükümsüzlüğün Etkileri’ bölümünde incelenecektir.

5.6 Hükümsüzlük Halleri

5.6.1 Ulusal Patentler

27

ÇOLAK, U.:Alman Hukukunda Patent Hakları, Fikri Mülkiyet ve Rekabet Hukuku Dergisi, Sayı 2, Ankara,

2005, s. 62

24

5.6.1.1 İncelemeli Patentler

a) KHK madde129/1-a şu şekilde ifade edilmiştir:

Patent konusunun bu Kanun Hükmünde Kararnamenin 5 inci ila 10 uncu

maddelerinde belirtilen, patent verilebilirlik şartlarına sahip olmadığı ispat edilmişse,

patentin hükümsüz sayılmasına yetkili mahkeme tarafından karar verilir.

Patent verilebilirlik şartları buluşun yeni olmasına, tekniğin bilinen durumunu

aşmasına ve sanayiye uygulanabilir olmasına ilişkindir. Buluş konusunun bu şartlara haiz

olmaması veya buluşun KHK madde 6’da belirtilen patent verilemeyecek konular arasında

olması hükümsüzlük davasının açılması için yeterlidir. Buluşun yeni olmaması veya tekniğin

bilinen durumunun aşılmaması (buluş basamağı içermemesi) en sık karşılaşılan hükümsüzlük

sebepleridir. Çünkü her ikisi de patente karşı ileri sürülen itirazlar olup tecavüz davasında

karşı koyma için stratejik öneme sahip savunma silahlarıdır28

.

b) KHK madde129/1-b şu şekilde ifade edilmiştir:

Buluşun, buluş konusunun ilgili olduğu teknik alanda bir uzmanın onu uygulamaya

koyabilmesini mümkün kılacak yeterlikte, açık ve tam olarak tanımlanmadığı ispat edilmişse,

patentin hükümsüz sayılmasına yetkili mahkeme tarafından karar verilir.

Buluşun patentle korunabilmesi için tarım dahil, sanayinin herhangi bir dalında

üretilebilir veya kullanılabilir olması gerekmektedir (KHK madde 10). Bununla birlikte,

uygulamayı mümkün kılacak yeterlilikte açık ve tam olarak tanımlanmış olmalıdır, aksi

takdirde buluşun sanayiye uygulanmayan buluştan farkı kalmayacaktır. Böyle bir buluşun

patent almasının toplumun yararına olmayıp tam tersine gelişmenin önünü tıkayıcı bir işlem

olduğu düşünülmektedir. Patent üzerinde münhasıran hak sağlama, buluşun tamamen

açıklanmasına bağlıdır ve bunu ticari rakipleri koruma süresi dolar dolmaz üretmesin diye tam

olarak açıklamayan kimsenin bu haktan istifade etmesi dürüstlük kuralı ile bağdaşmaz.

Bununla birlikte, buluş sahibi sadece buluşu yapmaya ya da çalıştırmaya yetecek taslağı

hazırlamakla yükümlüdür, en verimli biçimde işletme yolunu açıklamak zorunda değildir29

.

28

FIRTH, A. and PHILIPS, J.: Introduction to Intellectual Property Law, England, 2001, s. 102 29

FIRTH and PHILIPS, 2001, s. 102

25

Sonuçta patent sahibine devlet tarafından patent korunumu sağlanması işlemi iki tarafa

borç yükleyen bir sözleşme olarak değerlendirilirse burada devletin yükümlülüğü mülkiyet

haklarında olduğu gibi patent konusuna ilişkin bir koruma sağlaması, patent sahibinin

yükümlülüğü ise araştırma ve geliştirme faaliyetlerinin devam ettirilmesi ve kalkınmanın

sürdürülebilir kılınması için buluşu tam, açık ve yeterli bir şekilde açıklamaktır.

Burada yeteri kadar açık ve tam olmadığının tespitinde (disclosure), sıradan bir

kullanıcı değil de buluşun kapsamındaki teknik alanda uzman bir kişinin bilgisi esas

alınmalıdır (skilled person in the art). Böyle bir uzman tanımlamayı açık ve tam görmezse

mahkeme hükümsüzlüğe karar verir. İspat yükü bu halde davacıdadır30

.

c) KHK madde129/1-c şu şekilde ifade edilmiştir:

Patent konusunun, yapılmış olan başvurunun kapsamı dışına çıktığı veya patentin 45

nci madde anlamında ayrılmış olan bir başvuruya veya 12 nci maddeye göre yapılan bir

başvuruya dayandığı ve onların kapsamını aştığı ispat edilmişse, patentin hükümsüz

sayılmasına yetkili mahkeme tarafından karar verilir.

Bir patentin sağladığı haklar ve dolayısı ile patentin sınırı, başvuru sırasında yapılan

istemlerle kısıtlıdır. Bunun için, patentin konusu, patent başvurusunun kapsamını aşarsa, aşan

kısmın terkinini sağlamak amacıyla hükümsüzlük davası açılabilir. Mahkeme de bu iddiayı

haklı görürse kısmi hükümsüzlük kararı verir. Ancak patent iptal edilmeyen kısmı bakımından

geçerliliğini korur (KHK madde 129/3 ve 129/4). Patent konusunun başvurunun kapsamı

dışına çıkıp çıkmadığının belirlenmesinde istemler belirleyici olur. Başvuru bir istem ile

ilgiliyken, patent diğer istemleri de kapsıyorsa, başvurunun içermediği patent, o istemler

itibariyle iptal edilir. Ancak bir istemin kısmen hükümsüzlüğüne karar verilemez (KHK

madde 129/3). Patentin, başvurunun tamamen kapsamı dışına çıkması durumunda patent

tümüyle iptal edilir. Ayrıca patent hakkından vazgeçmede görüldüğü gibi, KHK madde 135

uyarınca kısmi sona erme de mümkün olmaktadır. Bu kapsamda üçüncü kişinin, hükümsüzlük

davası açmadan önce, patent sahibinden, patentin başvuru kapsamını açtığı istemler itibariyle

kısmen vazgeçme talebinde bulunmasını talep etmesi usul ekonomisi açısından daha faydalı

olacaktır.

30

TEKİNALP, Ü.: Fikri Mülkiyet Hukuku, İstanbul, 2002, s. 575

26

KHK madde 45’te belirtilen ‘buluşun bütünlüğü’ ilkesinin ihlali durumunda:

Madde 45 - Patent başvurusu, sadece bir tek buluşu veya genel nitelikte bir ana buluş

fikri etrafında gerçekleştirilmiş olan ve birbirlerine bu ana buluş fikri ile bağlı birden çok

buluşu içerir.

Bu maddenin birinci fıkrası hükmüne uygun olmayan başvurular, Yönetmelikte

belirtilen hükümlere uygun olarak başvurulara ayrılır.

İlk başvuru konusunun kapsamı içinde kalmak kaydı ile, ayrılan her başvuru için

başvuru tarihi, ilk başvurunun tarihidir. İlk başvuruda rüçhan hakkı talep edilmişse, ilk

başvurunun rüçhan hak veya hakları ayrılan her başvuruya da tanınır.

Patent isteme hakkının gasbı davası açan gerçek buluş sahibi, davanın kendi lehine

sonuçlanması durumunda, kararın kesinleşmesinden itibaren üç ay içinde KHK madde 12’de

öngörülen

- gasbın söz konusu olduğu dava konusu önceki patent başvurusunun kendi başvurusu

olarak kabul edilmesini ve işlem görmesini,

- aynı rüçhan hakkından yararlanarak aynı buluş için kendi adına yeni bir patent

başvurusunun yapılmasını ki bu durumda bu başvuru ilk başvurunun tarihi itibariyle işlem

görür ve gasbın söz konusu olduğu başvuru hükümsüz kalır,

- gasbın söz konusu olduğu başvurunun reddedilmesi

seçeneklerinden birini tercih edebilir. Bunlardan birini seçtiğinde, gerçek buluş

sahibinin yaptığı bu başvuru kapsamı aşıyorsa, aşan kısım için hükümsüzlük davası açılabilir

ve mahkeme talebi kabul ederse kısmi patent söz konusu olur.

c) KHK madde129/1-d şu şekilde ifade edilmiştir:

Patent sahibinin, 11 nci maddeye göre patent isteme hakkına sahip bulunmadığı ispat

edilmişse,

27

Patent sahibinin, 11 nci maddeye göre patent isteme hakkına sahip bulunmadığı

hakkındaki iddia, ancak buluşu yapan veya halefleri tarafından ileri sürülebilir. Bu durumda,

bu Kanun Hükmünde Kararnamenin 12 nci maddesi hükmü uygulanır.

KHK madde 11’e göre patent isteme hakkı, buluşu yapana veya onun haleflerine ait

olup, başkalarına devri mümkündür. Patent almak için ilk başvuran kimse, aksi sabit oluncaya

kadar, patent isteme hakkının da sahibidir (KHK madde 11/4). Dünyada benimsenen çeşitli

sistemlere göre patent, ya buluş başvurusunu ilk yapana (first to file), ya da gerçek buluşçuya

(first to invent) verilir. Avrupa Patent Sözleşmesini (EPC) benimseyen diğer ülkeler gibi

Türkiye’de de gerçek buluş sahipliği benimsenmektedir. Patent sahibi aleyhine, gerçek buluş

sahibi tarafından gasp davası açılmış ve davalının patent istemeye hakkı olmadığı ispat

edilmişse, patentin hükümsüzlüğüne karar verilir. Gerçek buluş sahibi, hükümsüzlük davası

ile birlikte KHK madde 13’e dayanarak patentin kendine devir edilmesini talep etmişse,

mevcut patent hükümsüzlük kararı nedeniyle iptal edilir ve yeni patent, sahibi adına

düzenlenir. Bu anlamda KHK madde 12, madde 13 ve madde 129/1-d hükümleri gasp

davasının hükümsüzlük davası ile birlikte açılmasını gerekli kılmaktadır.

5.6.1.2 İncelemesiz Patentler

Her ne kadar kural incelemeli olarak patent verilmesi yönündeyse de, gerek araştırma

ve incelemenin uzun zaman alması, gerekse de çok masraflı olması incelemesiz patent

verilmesinin kanun koyucu tarafından kabul edilmesi sonucunu doğurmuştur. İncelemesiz

olarak verilen patentlerde koruma süresi 7 yıldır. Bu sürede buluşun piyasa değerinin

belirlenmesi sağlanır ve üretilip üretilmeyeceği konusunda karara varılır. Bu nedenle de ticari

yönden zamandan ve paradan tasarruf edilmesi sağlanır.

KHK madde 70’e göre incelemesiz patent verilmesi sistemine göre verilen patentin

yeniliğinin olmadığı veya tekniğin bilinen durumunun aşılmadığı konuları itiraz konusu

yapılamaz. Buradan hareketle, patent verilebilirlik şartlarına sahip olmayan, ancak Enstitü

tarafından bu şartların tespit edilememiş olduğu tüm buluşlara yönelik başvurular incelemesiz

patentle sonuçlanacağı söylenebilir31

.

31

YALÇINER, U.: Türkiye’de Patent ve Faydalı Modellere Yönelik Uygulamalar, Türkiye’de Fikri ve Sınai

Hakların Etkin Uygulanması Sempozyumu, İstanbul, 2004, s. 21

28

Bunun son derece tehlikeli bir sonuç olduğu açıktır. Patent verilebilirlik şartları

bakımından itirazlara uğramış ve incelenerek verilmiş bir patent aleyhine hükümsüzlük davası

açılabiliyorsa, incelemeden verilen patent aleyhine evleviyetle açılabilmelidir. Kaldı ki,

patentin hükümsüzlüğüne ilişkin hükümlere bakıldığında, patentlerin incelemeli ya da

incelemesiz olmasına göre bir ayrım yapılmadığı görülmektedir. Öyleyse, patentin

hükümsüzlüğüne ilişkin kurallar ortak hüküm niteliğinde olup her iki türde verilen patentlere

de uygulanabilir.

Burada, üçüncü kişilerin de inceleme talebinde bulunmaları mümkün olduğundan

incelemesiz patente karşı hükümsüzlük davası açmanın gereksiz olduğu düşünülebilir. Hatta

hem inceleme talebinde bulunulup hem de bu talebin sonuçlanmasını beklemeden dava

açılması halinde aynı anda bir taraftan mahkemece diğer taraftan ise Enstitü tarafından (veya

onun adına uluslararası başka kuruluşlarca) inceleme işlemi yapılacaktır. Her iki kurumun

kararının farklı çıkma ihtimali dikkate alındığında olumsuz bir takım sonuçlar doğabileceği ve

dolayısıyla incelemesiz patentlere karşı hükümsüzlük davasının açılmaması gerektiği

düşünülebilir. Ancak, incelemesiz de olsa bir patent belgesi söz konusu olduğundan ve bu

belgenin hükümsüzlüğüne karar verilmediği sürece geçerliliği hakkında tartışma

yapılamayacağından, bu belgenin ortadan kaldırılması gereği vardır. KHK’ya göre, idari bir

makam tarafından verilmiş olsa dahi, patent belgesinin hükümsüz kılınması, ancak bir

mahkeme kararı ile gerçekleşebilir (madde 129/1). Enstitünün patentin verilmesi kararını geri

alarak işlem ihdas etmesi ve patenti sicilden terkin etmesi mümkün değildir. Dolayısıyla,

incelemesiz patentler açısından da hükümsüzlük davasının açılabilmesi mümkün ve gerekli

olmaktadır. Nitekim Yargıtay’ın bu görüşü destekleyen kararı mevcuttur32

.

Hem inceleme talebinde bulunulup hem de hükümsüzlük davası açılması halinde, iki

farklı sonucun ortaya çıkmasına engel olmak için, mahkeme inceleme talebinin sonucunu

beklemelidir. Bir başka deyişle, mahkeme inceleme talebini bekletici sorun yapmalı ve

inceleme talebinin sonucuna göre karar vermelidir. Çünkü Enstitü bu işle görevli özel bir

kurum olup, bünyesinde konunun uzmanı kimseleri istihdam etmekte veya araştırma talepleri

bu konuya yeterlilikleri uluslararası alanda kabul edilmiş kuruluşlara inceleme yaptırmaktadır.

Mahkeme de bu konuda bilirkişi incelemesi yaptıracaktır. Bu işle görevli Enstitü, mahkeme

32

Yargıtay 11. Hukuk Dairesi’nin 25.04.2002 tarih ve 2002/81-3895 Karar sayılı kararı

29

tarafından seçilecek bilirkişilere oranla daha isabetli karar verebilecek donanıma sahip

bulunduğundan tercihe şayandır33

.

5.6.1.3 Faydalı Modeller

Faydalı modellerin hükümsüzlüğü KHK madde 165’te düzenlenmiştir ve patentlerin

hükümsüzlüğü ile aynı usul ve kurallara tabidir. Hükümsüzlük sebepleri patentin

hükümsüzlüğü sebepleri ile aynıdır.

Yalnız burada KHK madde 165/3’ün Anayasa Mahkemesi’nin 23.03.2004 tarih ve

2001/1-2004/36 sayılı kararı ile iptal edildiğinin belirtilmesi gerekmektedir. KHK madde

165/3 zarar gören üçüncü kişilerin ve ilgili resmi makamların faydalı model belgesinin

hükümsüzlüğünü talep edebilmeleri için, 161 inci maddeye göre itiraz yapmış olmalarını şart

koşmaktadır. Yani faydalı model başvurusunun ilanından itibaren üç ay içinde itirazda

bulunulmaması durumunda, üçüncü kişi zarar da görse hükümsüzlük davası açamayacaktır.

Bu hükmün Anayasa Mahkemesi tarafından iptal edilmesi yerindedir ve Anayasa ile güvence

altına alınmış temel bir kişilik hakkı olan dava açma hakkının KHK ile sınırlanması mümkün

değildir.

Ayrıca faydalı model belgesinin hükümsüzlüğünün koruma süresinin devamınca talep

edilebileceği ve bu yönden patentin hükümsüzlüğüne ilişkin koruma süresinin bitiminden

itibaren 5 yıl içerisinde dava açılabileceği hükmünden farklılık gösterildiği belirtilmelidir.

Yine KHK madde 161 gereği üçüncü kişilerin gerekçeli itirazlarını sunmaları ve bu

itirazların başvuru sahibine gönderilmesine rağmen, başvuru sahibi tarafından dikkate

alınmaksızın faydalı model belgesinin verilmesi ve yapılan itirazla illiyeti nedeniyle,

mahkeme tarafından bu maddeye göre faydalı model belgesinin hükümsüzlüğüne karar

verilmesi halinde, itirazda bulunmuş olan zarar gören üçüncü kişilerin, hükümsüzlüğüne karar

verilen faydalı model belgesi sahibinden tazminat talep etme hakkı doğar34

.

33

SARAÇ, 2005, s. 12 34

551 sayılı Patent Haklarının Korunması Hakkında Kanun Hükmünde Kararname, madde 165, son fıkra

30

5.6.2 Avrupa Patentleri

Avrupa Patentlerinin hükümsüzlüğü de Avrupa Patent Ofisi (EPO) önünde süresi

içinde itiraz edildiği takdirde, koruma istenen tüm ülkeler bakımından etkili olacak biçimde

değerlendirme konusu olabilir. Avrupa Patent Sözleşmesi (EPC) madde 99’a göre patentin

verildiğinin yayınlanmasından itibaren dokuz ay içerisinde EPO’nun İtirazları İnceleme

Bölümü’ne (Opposition Division) veya EPC madde 106’ya göre bu bölümün kararlarına karşı

iki ay içerisinde (en geç dört ay içerisinde gerekçeler de sunulmalıdır) Temyiz Kurulu’na

(Board of Appeal) başvurularak patentin iptali veya devamına karar verilir.

Türkiye, 1 Kasım 2000 tarihinden bu yana EPC’ye taraftır. Bu sözleşme hükümlerine

göre, bu tarihten sonra koruma ülkesi olarak Türkiye’nin gösterildiği, EPO tarafından verilen

tüm patentler, Türkiye’de verilmiş bir patent gibi hüküm ifade ederler. Bu patentlerin

hükümsüzlüğü, ya patentin verildiğinin EPO Bülteninde yayınından itibaren 9 ay içinde EPO

nezdinde itiraz dosyalanması, ya da Türkiye’de patentin hükümsüzlüğü davası açılması yolları

ile ileri sürülebilir. Patent EPO nezdinde verilecek kararla kısmen veya tamamen, verildiği

ülkelerde, hükümsüz olur. Diğer durumda, yani Türkiye’de açılacak EPO patentinin

hükümsüzlük davası kabul edildiği takdirde (EPC madde 138’de yazılı sebeplerin yokluğu

halinde), karar sadece Türkiye’de geçerli olur. Patent verildiği diğer ülkelerde geçerliliğini

sürdürür35

.

5.7 Hükümsüzlüğün Etkisi

Hükümsüzlük davası sonunda mahkeme ya davayı reddeder ya da kabul eder. Davanın

reddi kararı bir tespit hükmü içermekte ve dava konusu patentin hukuka aykırı olmadığını

belirlemektedir. Ancak dava kabul edilirse hükmün çeşitli sonuçları olmaktadır. Bu sonuçlar

aşağıda detaylı bir şekilde açıklanmaktadır:

5.7.1 Terkin Etkisi

TPE nezdinde tutulan sicile yapılan tescille beraber, adına tescil yapılan kişinin

patentin gerçek sahibi olduğu yönünde bir karine oluşmaktadır. Patentin hükümsüz kılınması

35

YALÇINER, 2004, s. 23

31

ise mahkeme kararı ile olmaktadır. Hükümsüzlük davası sadece bir tespitten ibaret olmayıp

aynı zamanda bünyesinde terkini de içermektedir. Bu kapsamda bir eda davası niteliğindedir.

5.7.2 Geçmişe-Geriye Etkili Olma

5.7.2.1 Kural: Geriye Etkili Olma

Hukuk kuralları toplumda güveni, düzeni ve adaleti sağlar. Bu nedenle yasa koyucu

bir tarafta güvenli ve düzenli bir ortam oluşturmak, diğer tarafta çatışan menfaatler dengesini

kurabilmek için birtakım kurallar benimser. Kurallar arasındaki ilişki gözetilmeden birinin ya

da birkaçının ihmali, bir yapının altındaki temeli dinamitleyerek tüm sistemi çökertebilir. İşte

sadece patente değil diğer sınai mülkiyet haklarına ilişkin mahkemelerce verilen hükümsüzlük

kararlarının geriye etkili olacağı yönündeki hüküm bu düşüncelerle benimsenmiştir. Ne var ki

aynı düşünceler anılan kurala bazı istisnalar getirilmesine de yol açmıştır. Bu nedenle hem

genel kural hem de istisnaların aynı titizlikle uygulanması gerekmektedir36

.

Hükümsüzlük kararının sonuçları geriye etkili olup tescil edildiği tarihten itibaren

geçersiz kılınır. ‘Hükümsüzlüğün Etkisi’ başlığını taşıyan KHK madde 131 şu şekilde ifade

edilmiştir:

Patentin hükümsüzlüğüne karar verilmesi halinde, kararın sonuçları geçmişe etkili

doğar. Bu nedenle, patent veya patent başvurusuna, hukuki bakımdan bu Kanun Hükmünde

Kararname ile sağlanan koruma, hükümsüzlük kapsamında doğmamış sayılır.

Patent sahibinin kötü niyetli olarak hareket etmesinden kaynaklanan, zararın

giderilmesine ilişkin tazminat talepleri saklı kalmak üzere, hükümsüzlüğün geriye dönük

etkisi, aşağıdaki durumları etkilemez:

a - Patentin hükümsüz sayılmasından önce, bir patente tecavüz sebebiyle verilen

hukuken kesinleşmiş ve uygulanmış kararlar;

36

SULUK, C.:Sınai Mülkiyet Haklarında Hükümsüzlük Haklarının Etkisi, Fikri Mülkiyet Hukuku Dergisi, Sayı

3, İstanbul, 2006, s. 38

32

b - Patentin hükümsüzlüğüne karar verilmeden önce, yapılmış ve uygulanmış

sözleşmeler. Ancak, hal ve şartlara göre, haklı sebepler ve hakkaniyet düşüncesi ile sözleşme

uyarınca ödenmiş bedelin kısmen veya tamamen iadesi mümkündür.

Bir patentin hükümsüzlüğüne ilişkin kesinleşmiş karar herkese karşı hüküm doğurur.

Bu hüküm, Topluluk Patent Sözleşmesi’nin (CPC) 33. maddesinin neredeyse birebir

tercümesidir. Aynı şekilde İspanyol Patent Kanunu’nun 114. maddesi de aynı hükmü

içermektedir. Diğer taraftan Avrupa Patent Sözleşmesinin (EPC) 68. maddesinde de

hükümsüzlük kararlarının geçmişe etkili olacağı yönünde bir düzenleme yer almaktadır.

CPC’nin 55. maddesinin 3.bendine göre hükümsüzlük kararı alınmadığı sürece

patentin sona ermesinden önce patenti ihlal eden üçüncü kişilere karşı, patent sahibinin

tazminat davası açma hakkı bulunmaktadır37

. KHK, diğer uluslararası mevzuat düzenlemeleri

ve CPC ile paralellik arz ettiği için bu durum ulusal hukukumuz açısından da geçerlidir. Bu

tazminat davaları, zamanaşımı süresi dikkate alındığında, patentin hükümsüzlük dışında

herhangi bir nedenle sona ermesinden sonra da açılabilmektedir. Örneğin, yıllık ücretin

ödenmemesi veya patent hakkından vazgeçilmesi suretiyle patent hakkı sona ermişse, bu

durumlar ileriye etkili sonuçlar doğurur (ex nunc). Bu nedenle patentin geçerli olduğu

dönemde gerçekleşen patente tecavüz eylemlerine karşı tazminat davaları açılabilir. Buna

karşılık hükümsüzlük kararı ile sona eren bir patente dayanarak, patentin geçerli olduğu

dönemde tecavüzde bulunulduğu gerekçesiyle tazminat davası açılamaz. Çünkü hükümsüzlük

kararı geçmişe etkili olarak sonuç doğurur (ex tunc). Bu itibarla hükümsüzlük davası geçmişe

etkili şekilde hakkı ortadan kaldıran bozucu yenilik doğuran bir davadır.

Hükümsüzlük kararı ile başvuru ve tescile sağlanan koruma, baştan itibaren yok

sayılır. Yani, hükümsüzlük kararı ile böyle bir koruma hiç gerçekleşmemiş kabul edilir (KHK

madde 131/1). Böylece başvuru veya tescil işlemiyle, işlemin sahibi arasında kural olarak

hiçbir ilişkinin kurulmadığı sonucu ortaya çıkar.

Kesinleşen hükümsüzlük kararı herkese karşı hüküm doğurur (erga omnes) (KHK

madde 131/3). Bu bağlamda hükümsüzlük kararı belge sahibine ve haleflerine karşı hüküm

37

ORTAN, A.N.:Avrupa Patent Sistemi ve Türk Patent Hukuku, Patent Sistemleri ve Patent Ofis

Organizasyonları Uluslararası Sempozyumu, Ankara, 1992, s. 98

33

doğuracağı gibi üçüncü kişilere karşı da ileri sürülebilir38

. Bu kuralın doğal bir sonucu olarak

hükümsüzlük kararı ile haciz gibi işlemler de sonar erer39

.

Hükümsüzlük kararının kesinleşmesinden sonra mahkeme kararı re’sen Türk Patent

Enstitüsü’ne (TPE) gönderir. TPE, sicildeki kaydı terkin eder ve bir sonraki bültende bu kararı

yayımlar.

Geçmişe etkililik tescilli hakka dayanarak üretilip piyasaya sürülen ürünler

bakımından nasıl uygulanacaktır? Öğretide tescilli bir hakka dayanarak satışa arz edilmiş veya

depolanmış ürünlerin hükümsüzlük kararından etkilenmeyeceği, ancak siparişi alınanlar da

dahil yeni üretimin yapılamayacağı haklı olarak savunulmuştur40

.

5.7.2.2 İstisnalar: Geriye Etkili Olmama

KHK’da hükümsüzlük kararının geçmişe etkili olduğu kuralı konulduktan sonra bu

kuralın çok sert bir şekilde uygulanmasının hakkaniyete aykırı sonuçlar doğuracağından

hareketle bazı istisnalara yer verilmiştir. Bu istisnaların gerçekleşmesi durumunda, karar

ileriye dönük etki doğuracaktır41

.

Hükümsüzlük kararının geriye etkili olarak sonuçlarını doğuracağına ilişkin kuralın iki

istisnası vardır (KHK madde 131/2). Bu iki istisna, hükümsüzlük kararlarından etkilenmez ve

taraflar arasındaki ilişki, hükümsüzlük kararına rağmen geçerliliğini korur.

5.7.2.2.1 Hükümsüzlük Kararı Öncesi Patente Tecavüz Sebebiyle Verilen

Hukuken Kesinleşmiş ve Uygulanmış Kararlar

Hükümsüzlükten önce bir patente tecavüz nedeniyle verilmiş kesinleşen ve uygulanan

kararlar hükümsüzlük kararından etkilenmeyecektir. Yasa koyucu kesinleşmiş ve uygulanmış

kararları, hukuk güvenliği bakımından hükümsüzlük nedeniyle tartışmaya açmak

istememiştir.

38

ARKAN, S.: Marka Hukuku, Ankara, 1998, s. 170 39

YASAMAN H. ve YUSUFOĞLU, F.: Marka Hukuku, İstanbul, 2004, s. 911 40

TEKİNALP, 2005, s. 453; KARAHAN, S.: Marka Hukukunda Hükümsüzlük Davaları, Konya, 2002, s. 152 41

PASLI, 2006, s. 191

34

Öncelikle burada hangi tür kararların hükmün kapsamında olduğunun belirlenmesi

gerekmektedir. Madde hükmünde sadece ‘karar’ ibaresi kullanılıp ‘mahkeme’ kararından söz

edilmemesi hakem kararlarının da kapsam içerisinde yer alması gerektiğini

düşündürmektedir. Ancak Fikri Mülkiyet hukukunda tahkim hem tartışmalı hem de çok sık

görülebilecek bir durum değildir. Tecavüz sebebi ile verilen hukuk mahkemesi kararları gibi,

ceza mahkemesi kararlarının da istisna kapsamına girmesi mümkün görülmektedir. İcra

müdürü tarafından verilen haciz kararının ise istisna kapsamında değerlendirilip

değerlendirilemeyeceği tartışmalıdır.

Hükmün (a) bendinde yer alan tecavüze uğrayan patent ifadesi ile hakkında

hükümsüzlük kararı verilen patent kastedilmektedir. Burada dikkat edilmesi gereken diğer bir

husus da hükmün uygulanabilmesi için kararın kesinleşmesinin yeterli olmaması, uygulanmış

olmasının da gerekli olmasıdır. Kararın nasıl uygulandığı önemli değildir. Davalının iradesi

ile de uygulanabilir, icra yolu ile de uygulanmış olabilir.

Bu istisnaya örnek verecek olursak hakkında hükümsüzlük kararı verilen patent sahibi,

bu kararın verildiği tarihten önce hakkına tecavüz edildiği iddiasıyla dava açmış ve kazanmış

olup da bu karar uyarınca tecavüz eden kişiden tazminat almışsa, bu tazminatın geri verilmesi

istenemeyecektir.

Madde hükmünde her ne kadar kesinleşen karardan söz ediliyorsa da bir görüşe göre

tedbir kararları ve haciz gibi işlemlerin de bu kapsamda olduğu değerlendirilmelidir42

. Bu

nedenle daha önce uygulanmış tedbir kararları da hükümsüzlük kararından etkilenmeyecektir.

Ancak diğer bir görüşe göre icra müdürü tarafından verilen bir haciz kararının teknik anlamda

kesinleşmesinden bahsedilemeyeceği için ve haczin esas itibariyle verilen yargı kararının

uygulaması açısından önem arz etmesi nedeniyle istisna kapsamında değerlendirilmemesi

gerektiği savunulmaktadır. Yine bu görüşe göre ihtiyati tedbir kararının da istisna kapsamında

değerlendirilmemesi gerekmektedir. Çünkü bu tür kararların da temyizi mümkün değildir ve

kesinleşmelerinden bahsedilemez43

. Düzenlemenin hem kesinleşmiş hem de uygulanmış

kararlardan bahsetmesi ve patente tecavüz sebebi söz konusu olması nedeniyle ikinci görüşü

benimsemek daha doğru olacaktır.

42

TEKİNALP, 2005, s. 652 43

FELLNER, C.: Industrial Design Law, London, 1995, s. 235

35

5.7.2.2.2 Hükümsüzlük Kararı Öncesi Yapılmış ve Uygulanmış Sözleşmeler

a) Borçlar Hukukunda Hükümsüzlük ve İptal Edilebilirlik

Borçlar Hukuku’nda hükümsüzlük bir üst kavram olup birden çok anlamı içerir. Esas

itibariyle bunlar üç ana kategoride ele alınabilir: Yokluk, Butlan ve İptal edilebilirlik veya

diğer bir deyişle fesih kabiliyeti 44

.

Hukuki işlemin kurucu unsurları bulunmuyorsa yokluktan söz edilir. Batıl işlem ölü

doğmuş; yoklukta ise hiç doğmamıştır. Diğer bir deyişle, butlanda geçersiz de olsa bir işlem

vardır. Buna karşılık yoklukta ortada hiçbir hukuki işlem bulunmamaktadır. Bu iki kavramın

hukuki sonuçları birbirinden farklıdır. Yok olan bir hukuki işlem hiçbir anlam ifade etmez.

Batıl bir işlem ise sözgelimi tahvil yoluyla geçerli addedilebilir. Örneğin, şekli eksikliği

nedeniyle hükümsüz (batıl) sayılan bir senet, borç ikrarı olarak geçerlidir. Oysa yeter sayı

olmadan alınan bir şirket genel kurul kararı yok hükmünde olup hiçbir hukuki değer taşımaz.

Yine hükümsüzlük iddiası dürüstlük kuralına aykırı olarak kötü niyetli bir şekilde ileri

sürülemez. Sözgelimi ifa, geçersiz bir sözleşmeyi geçerli hale getirebilir. Buna karşılık

yoklukta kötü niyet iddiası dinlenmez.

Batıl olan işlem daha baştan itibaren yani yapıldığı andan itibaren sonuç doğurmaz

(ex-tunc). Sözleşmenin tarafları arasında hiçbir hukuki ilişki kurulmamış kabul edilir ve

taraflar birbirine verdikleri şeyleri mülkiyet veya sebepsiz zenginleşme hükümlerine

dayanarak geri isteyebilir45

.

İptal edilebilirlik halinde ise başta sağlıklı doğmuş bir işlem sonradan sakat hale

gelmekte ve talep halinde de iptal edilmektedir. İptal edilebilirlik durumunda işlem iptal

edilinceye kadar tüm hukuki sonuçlarını doğurur. İptal talebi olmadığı sürece işlem

geçerliliğini sürdürür. İptal, kural olarak ileriye dönük etki doğurur (ex-nunc).

Borçlar Hukukunda hükümsüzlük kural olarak ayni etki doğurur. Diğer bir deyişle,

hükümsüz kılınan işlem herkese karşı hüküm doğurur. Yine Borçlar Hukukunda başlangıçtaki

44

OĞUZMAN K. ve ÖZ, T.: Borçlar Hukuku Genel Hükümler, İstanbul, 2000, s. 130 45

EREN, F.: Borçlar Hukuku-Genel Hükümler, İstanbul, 1998, s. 318-319

36

imkansızlık, lisans verenin zapta karşı tekeffülü, ayıba karşı tekeffül, sonraki imkansızlık ve

hata gibi hükümlere yer verilmiş ve sorunlar bu seçeneklere bağlı olarak çözülmüştür.

Sürekli borç doğuran işlemlerin hükümsüzlüğü, sınai mülkiyetteki hükümsüzlüğe

benzer şekilde güçlükler içermektedir. Aslında geçerli olmadığı halde geçerli bir sözleşmenin

hükümlerine bağlanan ilişkiye fiil akit ilişkisi denir. Örneğin, bir kira ilişkisinde kira akdi

hükümsüz olda da, malın kullanılmaya başlanması ile fiili bir kira ilişkisi doğar. Bu halde

batıl akdin kanuna aykırı düşmeyen hükümleri ve kanun hükümleri uygulanır. İfa edilmiş

borçlar bu çerçevede değerlendirilir. Bu çözümün kabul edilmemesi durumunda, taraflar batıl

akde dayanarak birbirlerine verdiklerini vekaletsiz iş görme ve sebepsiz zenginleşme

hükümlerine göre iade eder46

.

b) Patent Hukukunda Hükümsüzlük ve Sözleşmeler

Daha önce de belirtildiği üzere KHK’da hükümsüzlük özel olarak düzenlenmiştir.

Kanun koyucu hakkaniyet düşüncesinden hareketle hükümsüzlüğün geriye etkili olacağı

kuralının ağır sonuçlarını birtakım istisna hükümleriyle yumuşatmıştır. Bu düzenleme

menfaatler dengesine uygundur. Taraflar patentin hükümsüz olduğunu bilmeden sözleşmeyi

uygulamışsa, uygulanan bu sözleşmeden her iki tarafın da geriye doğru etkilenmemesi prensip

olarak kabul edilmiştir. Bu çözüm tarzı, sürekli borç doğuran sözleşmelerin ileriye dönük

olarak sona erdirilmesi kuralıyla da uyumludur.

Dolayısıyla hükümsüzlüğe kadar yerine getirilen edimlerin kural olarak iadesi talep

edilemeyecektir. Buna karşılık sözleşmelerin hükümsüzlükten sonra ifası da istenemeyecektir.

Aslında sonradan hükümsüz kalan hakka ilişkin sözleşmeler, baştan itibaren ifa imkansızlığı

içerir. Ancak hükümsüzlüğü bilmeden taraflar sözleşmeyi uygulamışlarsa, bu sürede sözleşme

geçerliymiş gibi sonuç doğurur (fiili akit ilişkisi). Kanun koyucu da bu düşünceden hareketle

geriye yürümezlik kuralını benimsemiştir. Gerçekten patent hakkıyla ilgili devir, lisans ve

franchising gibi sözleşmeler hükümsüzlük kararından önce yapılmış ve uygulanmış olabilir.

Bu durumda uygulanmış sözleşmelerin ifası anlamında belge sahibine verilen edimlerin iadesi

istenemez. Zira şeklen de olsa ilgili belgeden doğan hak etkisini o dönemde göstermiştir47

.

46

OĞUZMAN K. ve ÖZ, T., 2000, s. 136 47

OKTAY, S.: Sınai Haklara İlişkin Lisans Sözleşmeleri ve Rekabet Hukuku Düzenlemelerinin Lisans

Sözleşmelerine Uygulanması, İstanbul, 2002, s. 108

37

Devralan ya da lisans alan hükümsüzlük kararına kadar, aslında maddi hukuk

bakımından batıl olan patent hakkından yararlanmıştır. Diğer bir deyişle, batıl olan patent

hakkı o dönemde kendinden beklenen fonksiyonu icra etmiştir. Ne var ki, yasa koyucu bu

kuralın dahi katı bir şekilde uygulanmasının her somut olayda adil olmayacağı düşüncesiyle

‘…Ancak, hal ve şartlara göre, haklı sebepler ve hakkaniyet düşüncesi ile sözleşme uyarınca

ödenmiş bedelin kısmen veya tamamen iadesi mümkündür.’ ifadesine de yer vererek hakime

takdir hakkı tanımıştır (KHK madde 131/2-b). Hakim, somut olaya bakarak belge sahibine

yapılan ödemenin tamamının veya bir kısmının iadesine hükmedebilir. Bu hüküm, sadece

sözleşmeler bakımından kabul edilmiş olup, maddenin (a) bendinde yer alan mahkeme

kararları bakımından geçerli değildir. Sözgelimi, uzun süreli lisansın bedeli başta yüklü bir

meblağ olarak ödenmişse bu bedelin en azından bir kısmının iadesi istenebilmelidir. Böylece

başvuru veya belge sahibi iyi niyetli olsa da söz konusu kısmı iade edecektir. Yani bu kuralın

uygulanması için başvuru veya belge sahibinin kötü niyeti de aranmayacaktır. Kötü niyet hali

kanun koyucu tarafından ayrıca ele alınmış olup (KHK madde 131/2, madde 90/3, madde

14/5) sonraki bölümde incelenecektir.

Bilindiği üzere sonraki imkansızlıkta borçlunun kusuru varsa Borçlar Kanunu gereği

tazminat sorumluluğu doğar. Eğer sonraki imkansızlıkta borçlunun kusuru bulunmuyorsa

kendisinden tazminat istenemez ve taraflar sebepsiz zenginleşme hükümlerine göre

verdiklerinin iadesini talep edebilir. Buna karşılık patent hakkının hükümsüz kılınmasında

durum farklıdır. Buna göre, iyi niyet varsa devralan ya da lisans alan ifa ettiği edimin iadesini

kural olarak talep edemeyecektir. Çünkü bu dönemde şeklen de olsa patentin geçerli olması

ve bundan yararlanılması söz konusudur. Ancak hal ve şartlar gerekli kılıyorsa, hakkaniyet

düşüncesiyle iade istenebilir. Dikkat edilirse burada benimsenen yöntem menfaatler dengesini

sağlamaya yöneliktir. Bu nedenle de yapılan düzenleme oldukça yerindedir. Ne var ki,

devreden veya lisans veren patent sahibinin kötü niyetli olması durumunda sonuç farklı olup,

karşı tarafın zararlarını karşılama yükümlülüğü söz konusu olmaktadır.

Hükümsüzlük kararı ile artık sözleşmenin ileriye dönük etkisi de sona erecektir. Acaba

bu halde lisans sözleşmeleri know-how sözleşmelerine tahvil edilerek sözleşmenin ayakta

kalması sağlanabilir mi? İlk başta know-how sözleşmesinin tanımı vermekte fayda var.

Know-how sözleşmesi taraflar arasında akdedilen ve bir ticari işletmenin ekonomik

faaliyetinde (malların üretiminde, satımında, hizmetlerin sunulmasında, organizasyon ve

38

yönetiminde) kullanılan, bir patent ile korunmamış bulunan, genellikle gizli olmakla birlikte

böyle bir nitelik taşıması zorunlu olmayan, teknik, ticari, idari, mali veya başka bir alana ait

bilgilerin sunulmasına ilişkindir. Yani bu sözleşme kapsamında, sınai alanda özellikle ticari

ve ekonomik faaliyetlerde kullanılabilen ve herkesin kolayca elde etmesi mümkün olmayan

bilgiler söz konusu olup bu bilgilerin patent alınarak korunmamış olması gerekir. Ayrıca bu

bilgilerin üçüncü kişilere aktarılabilir nitelikte olması gerekmektedir48

.

Sözleşme serbestisi ilkesine göre taraflar dilerse sözleşmeyi ayakta tutabilir. Buna

karşılık lisans sözleşmesinin, birtakım bedeller de ödendiği düşüncesinden hareketle otomatik

olarak know-how ya da başka bir sözleşmeye tahvili doğru değildir. Bu durumda lisans alan

serbest hale gelmelidir. Çünkü patent başvurusunun yayımlanmasıyla buluş ifşa edilmiş ve

know-how sözleşmesinin konusunu oluşturacak gizli bir bilgi de kalmamıştır. Ancak lisans

alan, sözleşme kurulması esnasında hükümsüzlük şartlarını biliyor idiyse, farklı bir durum söz

konusu olabilir49

.

Bununla birlikte her iki taraf da sözleşme kurulması esnasında hükümsüzlük şartlarını

bilerek böyle bir sözleşme yapmışlarsa KHK madde 131 hükmü gereği sözleşmenin ileriye

dönük olarak sona ereceği kabul edilmeli ve taraflar birbirinden geçmişe yönelik talepte

bulunmamalıdır. Eğer hükümsüzlüğü sadece lisans alan veya devralan biliyor idiyse bu halde

lisans veren veya devredenin bir sorumluluğuna gidilmemelidir50

.

Burada, lisans verenin veya devredenin, ilgili belgenin geçerliliğini koruma süresince

garanti etmesine rağmen hükümsüzlük söz konusu olmuşsa KHK’nin 90 ıncı maddesinin

uygulanması düşünülmelidir. ‘Hakkın Devri ve Lisans Vermeden Doğan Sorumluluk’

başlığını taşıyan maddenin ikinci fıkrası şu şekilde düzenlenmiştir:

Patent başvurusunun geri alınması veya başvurunun reddedilmesi veya patent

hakkının hükümsüzlüğüne mahkemece karar verilmiş olması hallerinde, tarafların hakkı

devreden veya lisans veren bakımından daha kapsamlı bir sorumluluğu sözleşme ile

48

KARAKAŞ, E.: Know-How Sözleşmesi, Hukuk, Ekonomi ve Siyasal Bilimler Aylık İnternet Dergisi, Sayı 13,

2003, paragraf 5 ve 6 49

ORTAN, A.N.:Patent Lisans Sözleşmesi, Ankara, 1979, s. 188-189 50

GÜRZUMAR, O.B. Franchise Sözleşmeleri ve Bu Sözleşmelerin Temelini Oluşturan Sistemlerin Hukuken

Korunması, İstanbul, 1995, s. 137

39

öngörmemiş olmaları halinde, bu Kanun Hükmünde Kararnamenin 131 inci maddesi hükmü

uygulanır.

Ancak taraflar sözleşme ile daha geniş bir sorumluluk öngörebilir. Örneğin, lisans

veren patentin geçerliliğini garanti etmiş olup, aksi durumda aldıklarını iade edeceğini taahhüt

etmiş olabilir. Buna karşılık KHK madde 90/2’deki düzenleme, devredenin ve lisans verenin

KHK madde 131’de öngörülen sorumluluktan daha dar bir sorumluluğunu sözleşme ile

kararlaştırmalarına engeldir. Yani KHK madde 90/2’nin atfıyla madde 131 asgari

sorumluluğu emredici şekilde belirlemiştir.

Burada KHK madde 91 ayrıca göz önünde bulundurulması gereken bir durum. İlgili

madde buluşun ayıplı olmasından dolayı üçüncü kişilerin zarar görmesi durumunda üçüncü

kişilere karşı devreden – lisans veren ile devralan – lisans alanın müteselsilen sorumlu

olduğunu yazmaktadır. Burada tehlike sorumluluğu düzenlenmiştir. Maddenin ikinci

fıkrasında, devreden – lisans verenin, devralan – lisans alana rücu edebileceği belirtilmiştir.

Bunun için de devreden – lisans verenin kötü niyetli olmaması ve hakkaniyet düşüncesi ile

zarara kısmen veya tamamen devir alan veya lisans alanın katlanması gerekmektedir. İkinci

fıkra hükmü her ne kadar müteselsil sorumluluğu öngörse de asıl sorumlu olarak devrede-

lisans vereni öngörmüştür. Çünkü devreden – lisans verenin, devralan – lisans alana rücu

edebileceğini belirtmiştir. Bu düzenleme iki şekilde yorumlanabilir: ilk olarak madde hükmü

hatalı bir şekilde düzenlenmiş olup rücu mekanizması tam ters istikamette düzenlenmeliydi.

İkinci olarak, düzenleme bilinçli şekilde yazılmıştır. Hükmün ifade tarzı ikinci ihtimali

kuvvetlendirmektedir. Bu halde lisans alanın, buluşun ayıplı olmasına bir katkısı olmasa da,

buluşun ürüne yansımasında bir katkısı olduğu düşünülmüştür. Kanun koyucu, devreden –

lisans verenin belge sahibi olmasından dolayı zayıf tarafı teşkil ettiğine kanaat getirmiştir.

Buna karşılık devralan – lisans alan genellikle üretici olacaktır. Buluşun uygulanması sonucu

üretilen ürün ayıplı bir buluşu içermektedir. Buluş (belge) sahibi ayıplı bir buluş yaptığı için,

üretici veya imalatçı ise ayıplı buluşu içeren ürünü ürettiği için üçüncü kişilere karşı kanunen

müteselsil olarak sorumlu tutulmuştur. Madde hükmünde devralan veya lisans alanın,

devreden veya lisans verene rücu mekanizması düzenlenmemiştir. Ancak şartların varlığı

halinde genel hükümler çerçevesinde bu imkan daima mevcuttur51

.

51

SULUK, 2006, s. 53

40

5.7.2.3 İstisnaların istisnaları

Kanun koyucu hükümsüzlük kararının geriye etkili olacağını ana kural olarak

belirlemiştir. Ancak uygulanmış mahkeme kararları ile uygulanmış sözleşmelerin bu kuraldan

etkilenmeyeceği istisnasına da yer vermiştir. Yine kötü niyetli belge sahiplerinin verdikleri

zararları karşılayacaklarını belirterek istisnaya da bir istisna getirmiş ve ana kurala geri

dönmüştür. O halde burada kötü niyet kavramı üzerinde kapsam ve sınırları açısından

durulması gerekmektedir.

5.7.2.3.1 Kötü Niyet ve Kusur

a) Kötü Niyet Kavramı:

Kökleri Roma Hukuku’na kadar giden kötü niyet, daha doğrusu iyi niyetli olmama

(lack of good faith) günümüz kanun koyucuları tarafından da korunmak istenmemiştir.

Medeni Kanun’un 2 nci maddesi şu şekilde ifade edilmiştir:

‘Herkes, haklarını kullanırken ve borçlarını yerine getirirken dürüstlük kurallarına

uymak zorundadır.

Bir hakkın açıkça kötüye kullanılmasını hukuk düzeni korumaz.’ diyerek ve yine 3

üncü maddesinde yer alan

‘Kanunun iyi niyete hukukî bir sonuç bağladığı durumlarda, asıl olan iyi niyetin

varlığıdır.

Ancak, durumun gereklerine göre kendisinden beklenen özeni göstermeyen kimse iyi

niyet iddiasında bulunamaz.’ hükmüyle iyi niyeti tanımlayarak dürüst davranma kuralını esas

almıştır.

Bir kimse haklarını, dürüstlük ilkesine uymayıp, başkasının zarara uğraması yönünde

kullanmaya kalkışıyorsa, ‘hakkın kötüye kullanılması’ söz konusudur ve bu durumda Medeni

Kanun madde 2/2 gereği hukuki korumadan bahsedilemez. Dürüstlük kuralı, hakların

41

kullanımında (ve borçların ifasında) hangi şekilde hareket edileceğini belirler. Herkes

haklarını kullanırken dürüst bir şekilde hareket etmelidir.

Hakkın kötüye kullanımı ile kötü niyet kavramları arasında sıkı bir ilişki vardır. Hatta

somut olaya bağlı olarak hakkın kötüye kullanılması ile kötü niyet kavramları birbiri yerine

kullanılabilir52

.

Kötü niyet, iyi niyet kavramının zıddıdır. İyi niyet olumsuz durumu bilmemek ve

bilmesi gerekmemektir53

. Bir hakkın kazanılmasına veya daha elverişli bir konumda olmaya

engel bir olguyu bilme veya bilecek durumda olma halinde kötü niyet vardır. Bu nedenle kötü

niyet, olumsuz durumu bilmek veya bilmesi gerekmek şeklinde tarif edilmiştir54

.

Orta vasıfta, makul ve dürüst bir insanın davranışını sergilemeyen kişinin dürüstlük /

iyi niyet iddiası dinlenmez55

. İyi niyet iddiasında bulunan kişinin, gerçek hak sahibinin kim

olduğunu kural olarak araştırma ödevi yoktur56

. Bununla birlikte dürüstlük ilkesine göre,

gerçeği araştırma yükümü olduğu kabul edilen bir kimse, bu yükümünü yerine getirmemişse,

kötü niyetli sayılır57

. Zira gereken dikkat ve özeni göstermeyen kimse iyi niyet iddiasında

bulunamaz. Diğer bir deyişle, kusursuz yanılma durumunda iyi niyetin varlığı kabul edilir.

Burada önemli olan gereken özenin ağır ihmal halinde mi yoksa hafif ihmal halinde mi

gösterilmemiş sayılacağıdır. Hal ve şartlara göre herkesin göstermesi gereken özeni

göstermeyen kişi ağır kusurludur. Dikkatli bir kişiden beklenen özeni göstermeyen ise hafif

kusurludur. Kusurun ağırlık derecesi ise tazminatın tenkisinde dikkate alınır58

. Ancak şu

husus da belirtilmelidir ki haksız fiil sorumluluğu açısından hafif ihmal yeterlidir. Haksız fiil

sorumluluğunda kusuru kanıtlama yükü zarar görene düşer. Diğer yandan akdi sorumlulukta

kusur sorumluluğu söz konusudur. Eğer akdi sorumlulukta ifaya ilişkin bir anlaşmazlık söz

konusu ise ifayı üstlenenin kusurlu olduğu karine olarak kabul edilir.59

52

BİLGİLİ, F.: Marka Hukukunda Hakkın Kötüye Kullanılması, Ankara, 2006, s. 40 53

KÖPRÜLÜ, B.: Medeni Hukuk I-II, İstanbul, 1984, s. 158 54

KARAN H. ve KILIÇ, M.: 2004, Markaların Korunması, Ankara, 2004, s. 415 55

AKYOL, Ş.: Dürüstlük Kuralı ve Hakkın Kötüye Kullanılması Yasağı, İstanbul, 1995, s. 11 56

KÖPRÜLÜ, 1984, s. 158 57

HATEMİ, H.: Medeni Hukuka Giriş, İstanbul, 1999, s. 138 58

6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu, madde 51 59

HATEMİ ve GÖKYAYLA, s. 140

42

Tacirlerin ise nitelikli özen yükümlülükleri vardır. Türk Ticaret Kanunu’nun 18 inci

maddesinin ikinci fıkrası ‘Her tacirin, ticaretine ait bütün faaliyetlerinde basiretli bir iş

adamı gibi hareket etmesi gerekir.’ demektedir. Madde hükmü objektif özen ölçüsü

getirmekte ve tacirden kendi yetenek ve imkanları ölçüsünde beklenebilecek özeni değil, aynı

ticaret dalında faaliyet gösteren tedbirli ve öngörülü bir tacirden beklenen özeni göstermesi

istenmektedir60

. Bu nedenle tedbirli bir tüccardan beklenen özeni göstermeyen tacir kusurlu

olup, iyi niyet iddiası dinlenmez.

6102 sayılı ve 13/01/2011 tarihli Türk Ticaret Kanunu’nun 52 nci maddesinin birinci

fıkrası şu şekildedir:

Ticaret unvanının, ticari dürüstlüğe aykırı biçimde bir başkası tarafından kullanılması

hâlinde hak sahibi, bunun tespitini, yasaklanmasını; haksız kullanılan ticaret unvanı tescil

edilmişse kanuna uygun bir şekilde değiştirilmesini veya silinmesini, tecavüzün sonucu olan

maddi durumun ortadan kaldırılmasını, gereğinde araçların ve ilgili malların imhasını ve

zarar varsa, kusurun ağırlığına göre maddi ve manevi tazminat isteyebilir. Maddi tazminat

olarak mahkeme, tecavüz sonucunda mütecavizin elde etmesi mümkün görülen menfaatinin

karşılığına da hükmedebilir.

Böylece kusurlu şekilde tecilli bir unvanı kullanan kişi, unvanın terkin edilmesi

durumunda gerçek hak sahibinin bu kullanımdan doğan zararını tazmin etmek zorundadır.

Yani tazminat için kusur esas alınmıştır.

KHK’da kötü niyete ilişkin bir hüküm 90 ıncı maddenin üçüncü fıkrasında şu şekilde

ifade edilmiştir:

Devir eden veya lisans verenin kötü niyetle hareketi halinde, bunlar, fiillerinden her

zaman sorumludur. Devir eden veya lisans veren, üzerinde tasarruf edilen patent başvurusu

veya patente konu olan buluşun, patentle korunabilirliği konusunda Türkçe veya yabancı

dildeki rapor ve kararları veya bu konuda bildiklerini karşı tarafa bildirmemiş ve bunlara

ilişkin beyanları içeren belgelere sözleşmede yer vermemişse, kötü niyetin varlığı kabul edilir.

60

ARKAN, S.: Ticari İşletme Hukuku, Ankara, 1999, s. 130

43

Bu kapsamda devreden veya lisans verene, devralan veya lisans alanı bilgilendirme

yükümlülüğü getirilmiştir. Buluşun patentle korunabilirliğine ilişkin böyle bir

bilgilendirmenin yapılmaması veya eksik veya gerçeğe aykırı yapılması durumunda kötü

niyetin varlığı karine olarak kabul edilmiştir.

Yukarıdaki açıklamalardan da anlaşılacağı üzere iyi niyetin zıt anlamından kötü

niyetin tanımını çıkarmak mümkündür. Yani, her iyi niyetli olmama durumu kötü niyettir.

Hatta Türk Medeni Kanunu’nda kötü niyet kavramına hiç yer verilmemiş, bunun yerine iyi

niyetli olmama terimi kullanılmıştır. Yargıtay da birçok kararında kötü niyetin, iyi niyetin

zıddı olduğu, gerekli özeni göstermeyen kişinin de kötü niyetli olduğu sonucuna ulaşmıştır.

Diğer yandan kusurlu bir kişi de, kusuru hafif de olsa, iyi niyet iddiasında bulunamaz. Bu

itibarla iyi niyet kuralı maddi hukukun bir parçası olarak tamamlayıcı niteliktedir ve hakim

tarafından re’sen gözetilmelidir61

.

b) Kusur Kavramı:

Hukuk düzeninin kınadığı, kısaca hoş görmediği davranış biçimine kusur denir. Hukuk

düzeninin beklediği davranış, sosyal bir çevreye veya herhangi bir meslek grubuna mensup

makul, yani normal kişilerin birbirlerine zarar vermeden uyum içinde yaşayabilmeleri için

göstermek zorunda oldukları özen ve çabadan oluşan ortalama, örnek (model) bir davranış

biçimidir. Bu davranış biçimine uymama kusur olarak adlandırılmaktadır62

.

Kusur, ağır kusur (kast veya ağır ihmal) ve hafif kusur (hafif ihmal) olmak üzere iki

türlüdür. Kusur sorumluluğunda kusurun her derecesi failin sorumluluğunun kabulü için ilke

olarak yeterlidir.

Bilerek ve isteyerek bir eylemde bulunanın kastı vardır. İhmal, hukuka aykırı sonucu

istememekle birlikte, böyle bir sonucun meydana gelmemesi için şartların gerekli kıldığı

özenin gösterilmemesidir. Demek ki fail, hukuka aykırı sonucu isteyerek davranmışsa kastı,

hukuka aykırı sonucu istememekle birlikte bu hukuka aykırı sonuçtan kaçınmak için iradesini

yeter derecede kullanmamışsa ihmali söz konusudur63

. Burada orta seviyede, aklı başında,

61

SULUK, 2006, s. 61 62

EREN, 1998, s. 551 63

OĞUZMAN ve ÖZ, 2000, s. 511

44

makul ve tedbirli bir kişinin göstereceği özene, harcayacağı çabaya göre bir değerlendirme

yapılır64

. Yapılacak değerlendirmede somut olayla ilgili insan tipi esas alınacaktır. Yani failin

subjektif durumu ölçü değildir. Örneğin, uzman olmadığı halde ameliyat yapan doktor

kusurludur, ameliyatın başarıya ulaşması için ne kadar dikkat ve özen göstermiş olursa olsun,

verdiği zararı tazminle yükümlüdür. Yine ihmalin genel bir alışkanlık haline gelmesi, örneğin

birçok kimsenin trafik kurallarına tam olarak uymaması, trafik kurallarına uymayan kimseyi

sorumluluktan kurtarmaz.65

5.7.2.3.2 Kötü Niyet ve Kusurun Zamanı

Hükmün uygulanması açısından belge sahibinin ne zaman kötü niyetli olduğu önem

taşımaktadır. Her şeyden önce belge sahibi belgeyi alırken kötü niyetliyse geriye etkili olma

kuralı uygulanacaktır66

. Peki, belge sahibi belgeyi alırken iyi niyetli olmasına rağmen

sonradan durumdan haberdar olursa ne olacaktır? Burada belgenin kullanıldığı tarihin önemli

olması gerekmektedir67

. Kötü niyetli başvuru veya belge sahibinin, belgesini kullanarak lisans

geliri veya mahkeme kararı ile tazminat talep etmesi durumunda, ana kural uygulanacak ve

hükümsüzlük kararı geçmişe etkili olarak sonuçlarını doğuracaktır. Çünkü bu gelirleri veya

tazminatı talep ettiği tarihte kötü niyetlidir. Kısacası esas olan öğrenme anıdır. Medeni

Kanun’un 2 nci maddesi de bu yorumu destekler niteliktedir.

5.7.2.3.3 Kötü Niyet ve Kusurlu Hareketin Sonuçları

Kusur (kötü niyet) sorumluluğu, bir haksız fiil sorumluluğudur. Kanun koyucu kötü

niyetli bir kişiyi hiçbir şekilde korumak istememiştir. Kötü niyetin korunmayacağı ilkesi,

Roma Hukuku’na kadar dayanır68

. Hakikaten KHK’da da hükümsüzlüğün geçmişe etkili

olacağına dair hükmü yumuşatan istisna hükümlerin tamamında kötü niyetli kişiler, istisna

kapsamı dışında bırakılmış ve ağır sonuçlara katlanması gerektiği hükme bağlanmıştır.

Örneğin KHK madde 131, madde 90/3 ve madde 14/5 hükümleri bu yöndedir. Ayrıca şu

husus da belirtilmelidir ki KHK’da kötü niyet düzenlenmemiş olsaydı dahi genel hükümlere

başvurularak aynı sonuca ulaşılabilirdi.

64

REİSOĞLU, S.: Borçlar Hukuku-Genel Hükümler, İstanbul, 1999, s. 137 65

REİSOĞLU, 1998, s. 136 66

SULUK, 2006, s. 62 67

SULUK, 2006, s. 64 68

AKYOL, 1995, s. 1-3

45

Bu bağlamda belge sahibinin kötü niyetli olması halinde (KHK madde 131/2)

hükümsüzlük kararı bütün sonuçları ile geriye etkili olacaktır. Bu kapsamda kötü niyetli bir

şekilde belgeyi kullanarak verdiği zararları karşılamakla yükümlüdür. Burada zarar

kavramına, mahkeme kararıyla elde ettiği tazminatlar dahil olduğu gibi üçüncü kişilerin

üretimini engellemek ve masraflarını artırmak suretiyle onlara verdiği diğer zarar kalemleri de

girmektedir. Yine kötü niyetli eski belge sahibinin aldığı lisans bedelleri de kendisinden

istenebilecektir. KHK madde 131’de zarar konusunda müspet zarar veya menfi zarar ayrımına

gidilmemiş, sadece zararın karşılanacağı hükme bağlanmıştır. Ancak Medeni Kanun’un 995

inci maddesinin birinci fıkrası şu şekildedir:

İyi niyetli olmayan zilyet, geri vermekle yükümlü olduğu şeyi haksız alıkoymuş olması

yüzünden hak sahibine verdiği zararlar ve elde ettiği veya elde etmeyi ihmal eylediği ürünler

karşılığında tazminat ödemek zorundadır.

Dolayısıyla bu hükmün kıyasen uygulanmasıyla hem menfi hem de müspet zararların

istenebileceği açıktır.

Burada bir haksız fiil sorumluluğu söz konusudur. Bu nedenle zararın giderilmesine

ilişkin tazminat talepleri (KHK madde 131/2-a) haksız fiillerle ilgili 6098 sayılı Borçlar

Kanunu’nun 72 nci maddesi gereği iki ve on yıllık zamanaşımı sürelerine tabidir. Diğer

taraftan, lisans sözleşmeleri gereğince ödenen lisans bedellerinin iadesine ilişkin talepler

(KHK madde 131/2-b) sebepsiz zenginleşme ile ilgili 6098 sayılı Borçlar Kanunu’nun 82 nci

maddesi gereği iki ve on yıllık zamanaşımı sürelerine tabidir. Bu durumda her ne kadar kötü

niyetli eski belge sahibine yapılan ödemeler bir sözleşmeye (devir veya lisans gibi) dayalı

olarak yapılsa da iade, sebepsiz zenginleşme hükümlerince olacaktır.

Zamanaşımı süresi ne zaman başlayacaktır? Tazminat talebi, hiç şüphesiz

hükümsüzlük davası ile birlikte ileri sürülebilir. Hükümsüzlük kararından sonra ileri sürülürse

acaba iki yıllık zamanaşımı hangi tarihten itibaren başlar? Bu sürenin başlangıcı kararın

kesinleşme tarihi olmalıdır. Çünkü haksız fiilin bir unsuru olan kötü niyet durumu, bu kararla

birlikte kesin olarak öğrenilmiştir. Bununla birlikte tazminat davası, karar kesinleşmeden önce

de açılabilir. Bu durumda fazlaya ilişkin hakların saklı tutulması birtakım sakıncalar

doğurabilir. Çünkü uygulamada, saklı tutulan kısım için zamanaşımı süresi mahkemelerce

işletilebilir. Ayrıca, eski belge sahibinin kötü niyetli bu eylemi, KHK’da suç olarak ele

46

alınmadığı için uzamış ceza zamanaşımı süresinden de yaralanmak mümkün olmamaktadır.

Yani 6098 sayılı Borçlar Kanunu’nun 72 nci maddesinin birinci fıkrasının ikinci bendi

uygulanamamaktadır. Sonuç olarak tazminat davası, hükümsüzlük davası ile birlikte

bölünmeksizin veya hükümsüzlük kararının kesinleşmesi ile birlikte açılmalıdır. Diğer

yandan, kesinleşmeden önce açılan tazminat davalarının, hükümsüzlüğün kesinleşmesinden

önce sonuçlandırılmaması gerekir69

.

5.7.2.4 Hükümsüzlüğün Geçmişe Etkili Olmasının Önemi

KHK’nın 131 inci maddesinde hükümsüzlüğün geçmişe etkili olacağı ana kuralı, bu

ana kurala ilişkin yapılmış ve uygulanmış sözleşmeler ile kesinleşmiş ve uygulanmış kararlara

ilişkin istisnai hükümler, ancak kötü niyet olması durumunda bu istisnaların da göz ardı

edileceğinin hükme bağlanması esasen çıkarlar arasındaki dengeyi sağlayan yerinde bir

hükümdür. Özellikle ülkemizde faydalı modeller için araştırma ve inceleme işlemlerinin

olmaması ve incelemesiz patent sisteminin mevcudiyeti kötü niyetli kişilerce sıkça suistimal

edilmiş ve bugün ihtisas mahkemelerinde birçok davanın konusunu teşkil etmiştir. Bu nedenle

2013 yılında Türkiye Büyük Millet Meclisi (TBMM) Genel Kurul gündemine alınan ve 551

sayılı KHK’da değişiklik öngören kanun taslağının en önemli hedeflerinden biri de faydalı

modeller için araştırma raporu düzenlenmesi zorunluluğunun getirilmesi ve incelemesiz

patent sisteminin kaldırılmasıdır. Bu sayede dava konusu olabilecek hükümsüzlük taleplerinin

belki de birçoğu mahkeme aşamasına ulaşmadan Enstitü bünyesinde karşılanmış olacaktır.

Mahkemelerin 131 inci madde hükmünü ele alış biçimleri ve mahkeme işlemlerinin

yavaş ilerlemesi kötü niyetli kişileri cesaretlendirmektedir. Şöyle ki, belge hükümsüz

kılınıncaya kadar belge sahibi özgün olmayan ürünü kendi tekeline almakta, ihtiyati tedbir

müessesesinin de iyi işlememesinden dolayı dava sonuçlanıncaya kadar bu pozisyonunu

sürdürebilmektedir. Böylece sistem kötü niyetli kişiler lehine işlemekte ve rakiplere verilen

zararlar yapanın yanına kar kalmaktadır 70

.

Başvuru veya belge sahibi, tecavüz davalarını üçüncü kişilere yöneltirken, belgesinin

hükümsüzlük ve bilahare verdiği zararları tazmin iddiasıyla karşı karşıya kalacağını

bilmelidir. Özel hukukun genel teorisi bakımından kötü niyet, hafif ihmali (hafif kusuru) de

69

SULUK, 2006, s. 66 70

BİLGİN, A.: Endüstriyel Tasarım Hakkı ve Tazminat Davaları, İstanbul, 2006, s. 49

47

içermektedir. Diğer bir deyişle dikkatli bir kişinin özen ve ihtimamını göstermeyen kişi,

hükümsüzlüğün yanında zarar ve ziyan davalarına muhatap olabilecektir. Uygulamada belge

sahipleri genellikle tacirdir. Tacirlerin özen yükümlülüğü ise daha ağır olup müdebbir ve

öngörülü bir tüccar gibi davranma zorunlulukları bulunmaktadır. Başka bir deyişle belgesi

hükümsüz kılınan birçok kişi gerekli özeni göstermediği ithamı ile yüklü tazminat talepleriyle

karşılaşabilir. Bu durum dikkate alınarak kötü niyet (iyi niyetli olmama), kusur ve ihmal gibi

kavramlar yerine mevzuatta kast ve ağır ihmal ya da bunlara karşılık gelen ağır kusur

teriminin kullanılması daha uygun olabilir. Böylece kasten bilerek veya herkesin göstermesi

gereken özeni göstermeksizin (ağır ihmal) belgeyi kötüye kullanan kişiler zarar ve ziyana

katlanmalıdır.

5.7.3 Hükümsüzlüğün Ek Patente Uygulanması

551 sayılı KHK’nın 132 nci maddesine göre patentin hükümsüzlüğüne ilişkin karar,

zorunlu olarak, ek patentlerin de hükümsüz olması sonucunu doğurmaz. Ancak, hükümsüzlük

kararının tebliğinden itibaren üç ay içinde, ek patentlerin bağımsız patentlere dönüştürülmesi

için, başvuruda bulunulmazsa, patentin hükümsüzlüğü ek patentlerin de hükümsüz olması

sonucunu doğurur.

5.8 Patentin Kullanılmaması Nedeniyle Hükümsüzlük Davası Açılabilir mi?

KHK’nın 96 ncı maddesine göre, patent sahibi veya yetkili kıldığı kişi, patentle korunan

buluşu, patentin verildiğine ilişkin ilanın ilgili bültende yayınlandığı tarihten itibaren üç yıl

içinde kullanmak zorundadır. Bu hükme aykırılık durumunda ne olacağı belirtilmemiş sadece

kullanmanın değerlendirilmesinde pazar şartlarının göz önünde tutulacağı ifade edilmiştir.

Yine KHK’nın Uygulama Şeklini Gösterir Yönetmeliğin 39 uncu maddesinde objektif nitelik

taşıyan teknik veya ekonomik veya hukuki sebeplerin patentin kullanılmamasının haklı

sebepleri olarak kabul edileceği belirtilmiştir.

Patent hukuku bakımından patentin kullanılmaması bir hükümsüzlük davası sebebi

değildir. Bunun iki temel sebebi bulunmaktadır. Birincisi, KHK’nın 129 uncu maddesinde

sayılan hükümsüzlük hallerinin tahdidi nitelikte olmasıdır. Hükümsüzlük sebepleri arasında

kullanma yükümlülüğüne aykırılık bulunmadığından bu sebeple hükümsüzlük davası açılması

mümkün değildir. İkincisi, kullanma yükümlülüğüne aykırılık, KHK’da zorunlu lisans

48

verilmesini gerektiren bir sebep olarak düzenlenmiş bulunmaktadır (KHK madde 99/1-a).

Yine İspanyol Patent Kanunu (madde 86), İngiliz Patent Kanunu (madde 48) ve İsviçre Patent

Kanunu’nda (madde 37) kullanma yükümlülüğüne aykırılık zorunlu lisans sebebi olarak kabul

edilmiştir.

Gerçekten de patent hukukunun amacı, buluş yapama faaliyetini özendirmek ve

fonksiyonu da bireysel menfaatler ile kamu menfaatini dengelemek olarak belirlendiğinde,

patenti kullanmamanın müeyyidesinin patentin hükümsüzlüğü olmaması gerekir. Çünkü

hükümsüzlük son derece ağır sonuçları olan bir yaptırımdır. Hükümsüzlüğe karar verildiği

anda, gasp nedeniyle hükümsüzlük hariç, buluş toplumun malı haline gelmekte, dolayısıyla

herkes tarafından kullanılabilmektedir.

Patent buluşçuya tekel hakkı tanırken, buluşçuyu ne zaman buluşunu kullanacağı

konusunda toplumsal menfaat nedeniyle bütünüyle serbest bırakmamıştır. Buluşun sanayiye

uygulanabilirliğini sağlamak ve böylece teknolojik ve ekonomik kalkınmanın, toplumsal

refahın sağlanması düşüncesiyle kullanmanın belirli bir süre içinde gerçekleştirilmesi zaruri

tutulmuştur. Ancak, bazı buluşlar bakımından buluşun yapıldığı dönemde toplum için faydası

büyük olmayabilir, özellikle buluşun yaygın olarak kullanılmasının söz konusu olmadığı

durumlarda, buluşçu derhal buluşu kullanamayabilir. Böyle durumlarda buluş zaman

içerisinde daha faydalı hale gelebilir ve patent sahibi tarafından kullanılmak istenebilir.

KHK’da buluşun kullanılması için öngörülmüş süre, patentin verilmesinden itibaren

azami 3 yıldır. Bu sürenin geçmesi halinde, ileriki yıllarda önemi artan buluşlar için pek çok

kimse tarafından hükümsüzlük talebi ile mahkemelere başvurulması ve patentlerin

hükümsüz sayılmaları halinde, buluş sahibi ödüllendirilmek ve böylece teşvik edilmek

bir yana, emeğinin karşılığını alamamış olacağından cezalandırılmış konumuna

düşecektir. Ayrıca, patent verilebilirlik şartlarını taşımasına rağmen bir buluşun hükümsüz

sayılması da patent verilebilirlik şartlarını önemli ölçüde işlevsiz hale getirecektir. Patent

verilebilirlik şartlarını taşıyan bir buluşun, açıkça kamuya zarar vermediği veya zarar verme

tehlikesi ciddi anlamda söz konusu olmadığı sürece hükümsüz sayılması hakkaniyete aykırı

olduğu gibi, patent hukukunun amacı ve ruhuyla da çelişir.

Buluşçunun buluşunu kullanmamasının yaratacağı tehlikeler zorunlu lisans yoluyla

ortadan kaldırılabilecek niteliktedir. Hatta KHK’nın 103 üncü maddesine göre, patent konusu

49

buluşun sadece kullanılmaması değil, nitelik veya miktar bakımından yetersiz kullanılması

halinde dahi, bu durum ülkenin ekonomik veya teknik gelişmesi bakımından ciddi zararlara

sebep olacaksa kamu yararı nedeniyle buluşun zorunlu lisansa konu yapılması mümkündür.

Bireysel menfaat ile toplumsal menfaati dengeleme işlevini yerine getirmek üzere var olan

patent hukuku, zorunlu lisans yolu ile bu dengeyi kurabildiğinden, patentin kullanılmamasını

bir hükümsüzlük sebebi olarak kabul etmemiştir71

.

5.9 Patentin Hükümsüzlüğü Davalarında Bilirkişi

Çözümü özel veya teknik bilgiyi gerektiren konularda mahkeme, bilirkişilerden yardım

alarak kararını verir. Buradaki özel veya teknik bilgiden maksat, hakimin genel kültürü ve

hukuki bilgisi ile bilemeyeceği bilgilerdir. Bu bilgiler nitelikli/özellikli teknik bir bilgi

olabileceği gibi bir yağlı boya tablonun estetik değerinin bulunup bulunmadığında olduğu gibi

hiçbir teknik yönü olmayan özel bilgi de olabilir. Hakimlik mesleğinin gerektirdiği genel ve

hukuki bilgi ile çözümlenmesi mümkün olan konularda bilirkişi dinlenemez72

.

Yargıtay’a göre sınai mülkiyet hukukunda buluşun yeni olup olmadığı veya tekniğin

bilinen durumunu aşıp aşmadığı (diğer bir deyişle buluşun patentlenebilirlik kriterlerine sahip

olup olmadığı) teknik bir incelemeyi gerekli kılar. Bu düşünce ile Yargıtay, bu konularda

bilirkişi incelemesi yapılmamasını başlı başına bozma nedeni saymaktadır73

. Bu durumda

hükümsüzlük davalarında bilirkişilerin fonksiyonu ne olmalıdır? Örneğin bilirkişilerin

davanın taraflarınca ileri sürülmemiş delilleri toplamak ve rapor etmek gibi bir görev ve

yetkisi var mıdır?

Hükümsüzlük davasında davacı, patentli buluşun patentlenebilirlik kriterlerine sahip

olmadığı gerekçesiyle tescilin hükümsüzlüğünü talep eder. Bu iddialarını ileri sürerken

davacı, normal şartlarda davasının dayanağını oluşturan delilleri de dosyaya ibraz eder.

Taraflar uygulamada hemen daima bilirkişi deliline de dayanır.

71

SARAÇ, 2005, s.10 72

6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu, madde 266 73

Yargıtay 11. Hukuk Dairesinin 14.12.2002 tarih ve 2002/5715 Esas, 2002/10398 Karar sayılı kararı

50

Yargıtay’ın 2008 tarihli bir kararına göre, bilirkişi deliline dayanılması durumunda,

bilirkişiler yapacakları araştırmalar sonucunda elde edecekleri bilgi ve bulguları dosyaya

sunacaklardır74

. Aynı kararında Yargıtay, bu bilgi ve bulguların, mevzuatta öngörülen

yeniliğe ilişkin hükümlere uygun olup olmadığının hakim tarafından re’sen inceleneceği

sonucuna ulaşmıştır. Böylece bilirkişiler, tarafların dosyaya ibraz ettikleri delilleri

inceleyecekleri gibi, yapacakları araştırma sonucunda elde ettikleri bilgi ve bulguları da

değerlendirmeye alacaklardır. Bu kapsamda Yargıtay buluşun patentlenebilirlik kriterlerine

sahip olup olmadığının belirlenmesini kamu düzeninden saymıştır. Yani bu karara göre

bilirkişiler mesleki tecrübe ve bilgilerini kullanarak dosya kapsamında inceleme

yapabilecekleri gibi, dosya kapsamı ile sınırlı kalmaksızın, yapacakları araştırma sonucunda

elde ettikleri bulguları da rapora yansıtabileceklerdir.

Suluk’un da belirttiği üzere Yargıtay’ın bu kararı isabetli değildir. Çünkü hükümsüzlük

davasına konu patentin patentlenebilirlik kriterlerine sahip olup olmadığı hususu kamu

düzeninden değildir. Her ne kadar KHK’nın 6 ncı maddesinin 4 üncü fıkrasında kamu

düzenine veya genel ahlaka aykırı buluşların patent verilerek korunamayacağı belirtilmekte

ise de burada kamu düzenine aykırılık hususu buluşun konusu ile ilgilidir. Örneğin, buluşun

konusu hırsızlığı kolaylaştırıcı bir sistem ise bu durum kamu düzenine aykırıdır75

. Fikri

mülkiyet hakları özel ve subjektif haklardan olup, örneğin Medeni hukuktaki babalık veya

boşanma veya evlenmenin butlanı veya nüfus kaydının düzeltilmesi gibi, tarafların üzerinde

tasarrufta bulunamayacağı ve dolayısıyla kamu düzeninden kabul edilen ve re’sen araştırma

ilkesinin geçerli olduğu davalar kapsamında değerlendirilemez.

Yine özel hukuka ilişkin çekişmeli uyuşmazlıklarda kural olarak dosyanın taraflarca

hazırlanması ilkesi geçerlidir76

. Bu ilkeye göre taraflar iddia ve savunmaları ile birlikte

delillerini de dosyaya ibraz ederler. Mahkeme de tarafların iddia ve savunmaları ile dosyaya

ibraz ettikleri delillerle sınırlı ve bağlı bir yargılama yaparak kararını verir. Delillerin

getirilmesi tarafların, değerlendirilmesi ise hakimin görevidir. Bilirkişiler hakimin yardımcısı

olduğuna göre dosyanın taraflarca hazırlanması ilkesi, bilirkişi incelemelerinde de aynen

geçerlidir.

74

Yargıtay 11. Hukuk Dairesinin 24.01.2008 tarih ve 2007/14938 Esas ve 2008/1304 Karar sayılı kararı 75

SULUK, C.:Sınai Mülkiyete İlişkin Hükümsüzlük Davalarında Mutlak Yeniliğin Bilirkişiler Tarafından

Araştırılması, Fikri Mülkiyet Hukuku Yıllığı, İstanbul, 2010, s. 519 76

6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu, madde 71

51

Usul hukukunda bilirkişinin görevini mahkeme tayin eder. Bu kapsamda hakim,

bilirkişiye sorulacak soruları belirler77

. Bilirkişi, ne dosyayı tekemmül ettirir ne de delil

toplayabilir. Bilirkişi, dosyadaki eksikleri gideremez. Bilirkişinin görevi, özel veya teknik

bilgisini dosyaya yansıtarak hakime yardımcı olmaktır. Yani bilirkişi, dosya münderecatı ile

sınırlı bir inceleme yapar.

Diğer yandan delil toplama ile bilgi toplama kavramları birbirine karıştırılmamalıdır.

Bilirkişiler, mesleki tecrübelerini dosyaya yansıtabileceği gibi bilgi de toplayabilir; ancak

delil toplayamaz. Çünkü bilmek mahkemenin (ve onun yardımcısı bilirkişinin) işidir, oysa

delilleri sunmak taraflarca hazırlanma ilkesi çerçevesinde tarafların işidir. Örneğin bilirkişi,

dava konusu patentin yeni olmadığını ispat bağlamında bir patent veri tabanında araştırma

yaparak daha önceki patent dokümanlarını oradan temin ederek dosyaya koyamaz ve bunu da

raporuna yansıtamaz. Aksi halde bilirkişi delil toplamış olur.

Özetle mahkeme ve bilirkişi, bir tarafın işini üzerine alırsa, temel bir yargılama ilkesini

ihlal etmiş ve belki de bir taraf lehine hareket etmiş olur. Mahkemenin görevi, tarafların

gösterdikleri, ancak ulaşamadıkları delilleri gerekli yerlerden istetmek ve onların dosyaya

girmesini sağlamaktır, yoksa mahkeme, talep edilmeyen ve gösterilmeyen delilleri toplamak

durumunda değildir78

.

5.10 Patentin Hükümsüzlüğünün Tahkime Elverişliliği

Patentin hükümsüzlüğüne ilişkin uyuşmazlıkların sadece devlet yargısında çözülmesi

gerektiğini öngören görüşler mevcuttur. Buna karşılık bu uyuşmazlıkların milli mahkemelerin

münhasır yargı yetkisi içinde olmasını eleştiren diğer görüşler de bulunmaktadır. Bu

görüşlerin dayanak noktaları iki grupta toplanmaktadır:

a) Patentin devletin idari bir kurumu tarafından kamu otoritesine dayanılarak

verilmesi

b) Mahkemelerin değerlendirmesinin objektif olması

77

6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu, madde 279 78

SULUK, 2010, s. 523

52

5.10.1 Patentin idari bir kurumu tarafından kamu otoritesine dayanılarak verilmesi

Patentin devletin idari bir kurumu tarafından verilmesi nedeniyle özellikle patentin

hükümsüzlüğü veya sicilde değişikliği gerektirecek uyuşmazlıklar hakkında ancak patenti

veren gücün karar vermesi gerektiğidir79

. Bu itibarla sadece mahkemenin vereceği karar, bir

devlet kurumu tarafından kamu otoritesine dayanılarak yapılan tescilin geçerliliğine etki

edebilir ve yine herkes için hüküm ifade edebilir. Buna karşılık tahkim, taraflar arasındaki

sözleşmeden kaynaklanmakta ve yine tarafları ilgilendirmekte ve alınacak karar sadece

tahkim anlaşmasının tarafları açısından bağlayıcı etkiye sahip olmaktadır80

.

Buna karşılık tahkime elverişlilik konusunda patent sahibinin hakkını kullanmakta

serbest olduğu, haksız rekabet hukukundan doğan istisnai durumlar haricinde, bu hakkı

üzerinde istediği gibi tasarruf edebileceği, dilerse patenti terkin ettirebileceği de kabul

edilmektedir. Örneğin patent sahibi, patentli buluşu başkasının kullanması için lisans

verebilmektedir. Bu sebeple patent sahibinin başka bir kişi ile taraflar arasında patentten

doğan haklarını ileri sürmeyeceği hakkında karar verme yetkisini hakemlere devretme

hususunda anlaşma yapabilmesinin mümkün görülmesi gerektiği ileri sürülmüştür. Bu konuda

bir Japon ve bir Alman şirketi arasında patentten doğan hakka tecavüze ilişkin bir

Milletlerarası Ticaret Odası tahkim yargılamasında, davalının patentin hükümsüzlüğünü iddia

etmesi üzerine hakemler, patentin hükümsüzlüğü konusunda karar vermeye yetkili

bulunduklarına hükmetmiştir81

. Bu davada hakem kararının ilgili kısmı şu şekildedir:

‘… tarafların aralarındaki uyuşmazlıkta, davalının patentin hükümsüzlüğüne ilişkin

itirazları hakkında hakem mahkemesinin karar verebileceği hususunda anlaştıkları

noktasında Hakem Mahkemesi ikna olmuştur. Şunu belirtmek gerekir ki, bu durum

Almanya’da tescil edilmiş patentin resmi geçerliliğine etki etmez ve üçüncü kişileri

etkileyecek sonuç doğurmaz… … … …Alman Hukuku uyarınca, sadece patentin resmi

geçerliliğine ilişkin kararlar milli mahkemelerin görev alanına girer. Dolayısıyla sözleşme ile

bu durumun hakem mahkemesine devredilme hakkı … … … patentten doğan yasal haklar,

tahkimin taraflarınca kullanılabilir. Hakem mahkemesine sözleşme ile bu konuda karar

79

SMITH, M. A., COUSTE, M., HIELD, T., JARVIS, R., KOCHUPILLAI, M., LEON, B., RASSER, J. C.,

SAKAMOTO, M., SHAUGHNESSY, A., BRANCH, J.: Arbitration of Patent Infringement and Validity Issues

Worldwide, Harward Journal of Law & Technology, Vol. 19, No.2, 2006, s. 299-357 80

GURRY, F.: Objective Arbitrability - Antitrust Disputes - Intellectual Property Disputes, Objective

Arbitrability Antitrust Disputes Intellectual Property Disputes Conference, İsviçre, 1993, s. 110-120 81

Milletlerarası Ticaret Odası Tahkim Yargılaması, 1989 yılı, 6097 sayılı dava

53

verme yetkisi tanıyabilirler. … Bu sebeple kural olarak, bir hakem mahkemesinin patentin

geçerliliği ile ilgili bir ön mesele hakkında karar verebilmesi için taraflarca yetkili

kılınmasına bir engel yoktur.’

5.10.2 Mahkemelerin değerlendirmesinin objektif olması

Bir görüşe göre, bir buluşun patent alma aşamasına gelip gelmediğinin

değerlendirilmesi bazı durumlarda güç olabilir. Bu nedenle bu değerlendirmenin bir mahkeme

tarafından yapılması gerekir. Ancak bu görüş şu açıdan eleştirilebilir. Patentin

hükümsüzlüğüne ilişkin değerlendirmenin kısmen subjektif olacağı dikkate alındığında

mahkemelerin hepsinde aynı sonuca ulaşılması söz konusu olmayabilir. Nitekim patentin

hükümsüzlüğü konusu özel ve teknik bir bilgi gerektirdiğinden yargılamada uzman

bilirkişilere başvurulması gerekmektedir. Her ne kadar yargılamada konusunda uzman

hakimler görev alsa da teknik meseleleri içeren uyuşmazlıkların çözümünde uzman

hakemlerin görev alması uyuşmazlıkların çözümünü kolaylaştırıcı bir rol oynayacaktır.

Özetle patentin hükümsüzlüğünün tahkime elverişli olacağı yönündeki görüşü

benimsemek yukarıda bahsedilenler ışığında daha uygun görülmektedir. Ancak patentin

hükümsüzlüğü konusunda hakemin verdiği karar sadece taraflar arasında etkili olacak ve

üçüncü kişileri bağlamayacaktır. Tahkimde sadece tahkim anlaşmasının tarafları arasında

patentin hükümsüzlüğüne ve patentten doğan hakların diğer tarafa karşı ileri

sürülemeyeceğine karar verilmektedir. Bu durumda patent tahkim dışında geçerli olmaya

devam etmekte, varsa üçüncü kişilerin lisans hakları etkilenmemektedir82

.

82

SMITH v.d., 2006, s. 299-357

54

6. İtiraz Talepleri / Hükümsüzlük Dava İstatistiklerinin Ülkeler Bazında Karşılaştırılması

Patentin hükümsüz kılınmasına ilişkin olarak farklı patent ofisleri tarafından farklı

yöntemler uygulanmaktadır. Örneğin Avrupa Patent Ofisi veya Almanya ve Hindistan gibi

ülkelerde ‘itiraz’ (opposition) yolu ile patentin hükümsüz kılınması söz konusu iken Amerika

Patent Ofisi’nde ‘yeniden inceleme’ (re-examination) müessesesi bulunmaktadır. Yine Çin ve

Japon Patent Ofislerinde de sırasıyla ‘hükümsüzlük talepleri’ (invalidation requests) ve

‘hükümsüzlük davaları’ (trials for invalidation) yolu ile patentler hükümsüz kılınabilir.

Amerikan Patent Ofisi uygulamasında üçüncü kişiler önceki tekniğe ilişkin bir delil öne

sürerek patent ofisi tarafından yeniden incelenme talebinde bulunabilirken Avrupa Patent

Ofisi’nde tescil sonrası itiraz müessesesi ile sadece patentlenebilirlik kriterleri açısından değil

ayrıca konunun patentlenemez olması, buluşun teknikte uzman bir kişi tarafından

uygulanmasını sağlayacak açıklıkta ve yeterlikte tanımlanmamış olması ve patent konusunun

yapılmış olan başvurunun kapsamı dışına çıkması gibi nedenlerle de itiraz talebinde

bulunabilmektedir83

.

Bu nedenle itiraz ve hükümsüzlük taleplerinin patent ofisleri bazında değişiklik

göstermesi bu taleplere ilişkin istatistiklerin karşılaştırmalı olarak değerlendirmesini

zorlaştırmaktadır. Ancak belli bir patent ofisi için yıl bazında toplam tescil ile toplam itiraz

veya hükümsüzlük talebi ilişkisi incelenebilir.

Aşağıdaki grafiklerde belli başlı ülkeler için toplam tescil ile toplam itiraz veya

hükümsüzlük talebi arasındaki ilişki yıl bazında grafiksel olarak gösterilmektedir. Sol dikey

eksen ilgili yıl için toplam itiraz / hükümsüzlük talebi sayısını gösterirken, sağ dikey eksen ise

toplam tescil sayısını göstermektedir84

.

83

Avrupa Patent Sözleşmesi, madde 100 84

WIPO İstatistik Veri Tabanı, Ekim 2012

55

Şekil 1 Avustralya için toplam tescil ile toplam itiraz veya hükümsüzlük talebi ilişkisi

Şekil 2 Almanya için toplam tescil ile toplam itiraz veya hükümsüzlük talebi ilişkisi

56

Şekil 3 İsrail için toplam tescil ile toplam itiraz veya hükümsüzlük talebi ilişkisi

Şekil 4 Güney Kore için toplam tescil ile toplam itiraz veya hükümsüzlük talebi ilişkisi

57

Şekil 5 Çin için toplam tescil ile toplam itiraz veya hükümsüzlük talebi ilişkisi

Şekil 6 Avrupa Patent Ofisi için toplam tescil ile toplam itiraz veya hükümsüzlük talebi

ilişkisi

58

Şekil 7 Japonya için toplam tescil ile toplam itiraz veya hükümsüzlük talebi ilişkisi

Şekil 8 Amerika Birleşik Devletleri için toplam tescil ile toplam itiraz veya hükümsüzlük

talebi ilişkisi

59

Yukarıdaki grafikler incelendiğinde, toplam itiraz veya hükümsüzlük veya yeniden

inceleme taleplerinin tescil edilen toplam patent sayısına göre oldukça az olduğu

görülmektedir. Örneğin, Avrupa Patent Ofisi’nde 2011 yılı içerisinde tescil edilen patentlerin

sadece % 4.7’sine itiraz edilmiştir. Benzer şekilde, Amerikan Patent Ofisi’nde 2011 yılı

içerisinde yeniden inceleme taleplerinin toplam tescil edilen patent sayısına oranı % 0.5

olmuştur. Bu oran % 0.3 olarak gerçekleşen Çin Patent Ofisi’ndeki değere oldukça yakındır85

.

Yalnız burada bahsi geçen sayısal oranların yaklaşık değerler olduğu gözden

kaçırılmamalıdır. Şöyle ki ilgili yıla ilişkin itiraz/ hükümsüzlük talepleri o yılda yapılan

talepler iken ve tescil edilen patent sayısı da yine o yılda tescil edilmiş patentler olmasına

rağmen bu patentlerin başvuruları birkaç yıl öncesinde yapılmış olabilir. Örneğin Avrupa

Patent Ofisi’nde tescilden itibaren dokuz aylık bir süre içerisinde itiraz söz konusu

olabilmektedir. Dolayısıyla 2011 yılındaki bir itiraz 2010 veya 2011 yılında tescil edilen bir

patente ilişkin olabilir.

Grafikler incelendiğinde toplam itiraz veya hükümsüzlük veya yeniden inceleme

taleplerinin tescil edilen toplam patent sayısı ile pozitif korelasyon gösterdiği görülmektedir.

Fakat birkaç istisnai durum gözden kaçmamaktadır. Örneğin Amerikan Patent Ofisi’nde 2002

yılından itibaren, Güney Kore Patent Ofisi’nde ise 2007 yılından itibaren yeniden

inceleme/itiraz taleplerinin tescil edilen toplam patent sayısına oranında bir yükseliş eğilimi

görülmektedir. Diğer bir deyişle üçüncü kişilerin Güney Kore ve Amerikan Patent

Ofisleri’nde patentleri hükümsüz kılma talepleri artmıştır. Yani mevcut piyasa ve ilgili

sektörler rekabet ortamı içerisinde haklarını kullanma yoluna gitmiştir. Bu durum aynı

zamanda tescili yapılan patent konusu buluşların ticarileştirilme olasılıklarının da artmış

olabileceğine işaret edebilir. İtiraz sistemine ilişkin olarak Güney Kore Patent Ofisi’nde 2006

yılında bir değişiklik yapılmış ve 2007 Temmuz ayından itibaren tescil edilen patentler için

tescil sonrası itiraz sistemi geçerlik kazanmıştır. Güney Kore’deki bu oransal artış söz konusu

bu değişiklikten kaynaklanmış gözükmektedir.

Bu eğilime ters bir durum Japon Patent Ofisi’nde görülmüştür. 2004 yılından itibaren

Japon Patent Ofisi’nde, toplam tescil edilen patent sayısı artarken, hükümsüzlük talep

sayısında ise bir azalma gözlenmiştir. 1994 ile 2004 yılları arasında Japon Patent Ofisi’nde

sadece belli tarafların kullanabileceği ve hem itiraz hem de hükümsüzlük talebini barındıran

85

WIPO İstatistik Veri Tabanı, Ekim 2012

60

ikili bir sistem mevcuttu. Ancak 2004 yılından itibaren Japon Patent Ofisi herkesin

hükümsüzlük talebinde bulunabileceği tek bir itiraz sistemi getirmiştir. Ancak bu değişiklik

hükümsüzlük talep sayısında bir artışa neden olmamıştır.

61

7. Patentin Hükümsüzlüğünde İstemlerin Patentlenebilirlik Kriterleri ve Koruma

Kapsamı Açısından Yorumlanması ve Eşdeğer Doktrin

7.1 İstemlerin Yorumlanması

Patentin, KHK’nın 129 uncu maddesinin 1 inci fıkrasının (a) bendi gereği

patentlenebilirlik kriterlerine sahip olmadığı gerekçesiyle hükümsüzlüğünün iddia edilmesi

durumunda, istemlerin yorumlanması büyük önem arz etmektedir. Yine aynı maddenin (c)

bendinde patent konusunun yapılmış başvurunun kapsamı dışına çıkıp çıkmadığı hususunun

değerlendirilmesinde de istemlerin yorumlanması gerekmektedir. Aslında hükümsüzlük

davalarının birçoğu patentten doğan hakka tecavüz iddialarına karşı bir dava olarak

açılmaktadır. Yine de her ikisinde de, yani hem tecavüz hem de hükümsüzlük davalarında,

tespit edilmesi gereken patent istemlerinin yarattığı koruma alanı, diğer bir deyişle koruma

kapsamıdır.

Bu kapsamda öncelikle istem metninin hukuki niteliğinin belirlenmesinde fayda vardır.

Çünkü hukuki bir metnin yorumlanması ile bilimsel ve teknik bir metnin yorumlanması farklı

kurallara tabi olacaktır. İstemler üçüncü kişiler için genel ve soyut olmayan, kesin

yükümlülükler doğuran, diğer yandan patent sahibine ayrıcalıklı haklar tanınmasını sağlayan

ve belirli bir koruma çemberi oluşturan kısacası üçüncü kişiler ile patent sahibi arasında hak

ve yükümlülükler düzenleyen hukuki metinlerdir. Yalnız istemlerin ne tür bir hukuki metin

olduğu üzerinde uzlaşmaya varılamamıştır. Diğer hukuki metinlerle istemler arasında kıyas

yolu ile benzerlik kurulmaya çalışılsa da başarılı olunamamıştır. İstemler ne bir

vasiyetnameye ne de özel hukuk sözleşmelerine benzemektedir86

. İtalyan mahkemesi

tarafından verilen bir kararda istemlerin şirket sözleşmeleri ile benzeştiği öne sürülmüş olsa

bile bu görüş de desteklenmemiştir87

.

Bu durumda istemlerin yorumlanmasında hukuki metinlerin tabi olduğu genel yorum

kurallarının uygulanması gerektiği görülmektedir.

86

FRANZOSI, M.: Claim Interpretation, Festschrift fuer Gert Kolle und Dieter Stauder, Heymanns, Köln, 2005,

s. 2 87

High Court Monza, 2001, karar hakkında bkz. FRANZOSI, 2005, s. 1

62

7.1.1 İstemlerin Yorumlanmasında Kullanılacak Genel Yorum Kuralları

İstemlerin hukuki bir metin olduğunda herhangi bir şüphe söz konusu değildir. Ancak

yukarıda da bahsedildiği üzere, ne tür bir hukuki metin olduğu hakkında uzlaşma

sağlanamamıştır. Bu itibarla istemlerin yorumlanmasında genel yorum kuralları ile patent

hukukunun kendine özgü kuralları uygulama alanı bulacaktır.

7.1.1.1 Clara Non Sunt Interpretanda (a transparent text requires no interpretation)

Roma Hukuku’nun temel ilkelerinden bir olan ‘Clara Non Sunt Interpretanda’88

hukuki bir metnin yorumlanmasının ancak açık ve anlaşılır olmaması durumunda mümkün

olabileceğini ifade etmektedir. Bu nedenle istemlerin yorumlanabilmesi için de istemin

anlamının belirsiz ve muğlak olması gerekmektedir. Ancak istemlerin bu şekilde belirsiz ve

muğlak olması başvurunun doğrudan reddi veya araştırma ve inceleme raporlarının

düzenlenememesi sonucunu doğurmayacak düzeyde olmalıdır.

7.1.1.2 İstemin Desteklenmesi

Yorum, istemlerin anlamını açığa çıkarmak, tartışma, çelişki ve belirsizlikleri ortadan

kaldırmak için yapılır. Burada amaç hukuki bir metin olan istemin geçerliliğini tespit

etmektir, geçersizliğini değil. Bu çerçevede eğer, istemin geçerliliği ve geçersizliğine ilişkin

öne sürülen gerekçeler hemen hemen aynı değerde ve ağırlıktaysa, bu durumda istemin

geçerliliği desteklenmelidir. Ancak bu ilkenin ‘yorumun tarafsızlığı’ kuralı ile çeliştiği

‘Warner-Jenkinson & Hilton Davis’ davasına ilişkin mahkeme kararında dile getirilmiştir89

.

Anılan mahkeme kararında patent sahibinin üçüncü kişiler karşısında koruma hakkından

yararlanabilmesi için istemlerini en açık biçimde dile getirmekle yükümlü olduğu

belirtilmiştir.

İstemi açık ve anlaşılır bir şekilde yazma yükümlülüğü başvuru sahibine aittir ve

dolayısıyla kusurlu her ifadeden de yine başvuru sahibi sorumlu olacaktır. Bu itibarla

istemlerde söz konusu olabilecek anlaşılmayan veya muğlak ifadeler üçüncü kişiler için

88

Michal, D. V.: Public Hearing on Future Patent Policy in Europe, Polonya, 2006, s. 1 89

FRANZOSI, M.: Three European Cases on Equivalence. Will Europe Adopt Catnic?, Warner-Jenkinson &

Hilton Davis Davası, İtalya, 1997, s. 1

63

öngörülmeyen yükümlülükler doğurmamalıdır. Birden fazla yorumun söz konusu olduğu

durumlarda üçüncü kişiler için en hafif sınırlandırma ve yorumun benimsenmesi hukuki

kesinlik açısından daha uygun görünmektedir90

.

Yine de istemin geçerliliği ve geçersizliği arasında tam bir denge olması durumunda

istemin desteklenmesi kuralının uygulanmasının, üçüncü kişiler için hukuki kesinlik

sağlanması kaydıyla, hakkaniyete daha uygun düşeceği düşünülmektedir.

7.1.1.3 Patent Sahibi ile Üçüncü Kişiler Arasında Denge

Avrupa Patent Sözleşmesi’nin ‘Koruma kapsamı’ başlıklı 69 uncu maddesi ve bu

maddenin nasıl yorumlanması gerektiğine ilişkin 29 Kasım 2000 tarihli Protokol istemlerin

nasıl yorumlanması gerektiğine ilişkin bir başka kriter sunmaktadır. Protokol’ün 1 inci

maddesine göre istemlerin yorumlanmasında patent sahibi ile üçüncü kişiler arasında adil bir

koruma ve belli bir hukuki güvenlik sağlanması açsından bir dengenin kurulması

gerekmektedir. Bu açıdan istemler ne salt kelimelerin lafzi anlamlarına göre yorumlanmalı ne

de çok genel anlamda bir ifade olarak değerlendirilerek gerçek korumanın patent sahibinin

düşünmüş ama teknikte uzman bir kişinin gerçekleştirebileceği bir buluş olarak

yorumlanmalıdır. Tam tersine istemler, çekişen iki taraf hakları arasında buluş sahibi için

adil korumayı sağlarken üçüncü kişiler için de hukuki güvenlik ve kesinliği ihlal etmeden

aralarında bir denge sağlayacak şekilde yorumlanmalıdır.

7.1.1.4 Yoruma Esas Alınacak Zaman

Patentin koruma süresi yirmi yıl olarak düşünüldüğünde istemeler gelecek yirmi yıl

için koruma sağlayan hukuki düzenlemelerdir. Fakat istemlerde yer alan kelimeler ve teknik

unsurlar, buluşun bağlı olduğu teknik alana göre daha çabuk veya sık değişebilmektedir.

Öreğin bilişim sektörüne ilişkin bir buluşla inşaat sektörüne ilişkin bir buluş

karşılaştırıldığında bilişim sektöründeki teknolojinin daha çabuk tüketildiği görülecektir. Bu

nedenle istemler patent başvurusunun yapıldığı tarihe veya rüçhan gösterilmişse rüçhan

90

FRANZOSI, M.: Three European Cases on Equivalence. Will Europe Adopt Catnic?, Athletic Alternatives &

Prince Davası, İtalya, 1996, s. 1

64

tarihine yollama yapılarak yorumlanmalıdır. Aksi takdirde, başvuru tarihinde yeni görülen bir

patentin ilerleyen zamanda hatalı yorumlar ile işlevsiz hale gelmesi mümkün olabilir91

.

7.1.2 İstem Kapsamının Yorum Yoluyla Belirlenmesi

Avrupa Patent Sözleşmesi’nin ‘Koruma kapsamı’ başlıklı 69 uncu maddesinin 1 inci

fıkrası koruma kapsamının istemlerle belirleneceğini ve yine tarifname ve resimlerin

istemlerin yorumlanmasında kullanılabileceğini belirtmiştir. Aynı maddenin 2 nci fıkrasına

göre koruma kapsamının belirlenmesinde dikkate alınması gereken istemler, patent başvuru

dosyasında yer alan istemlerin son halidir. Yani patentin verilmesinden sonra sağlanan

korumanın kapsamı istemlerin en son haline göre belirlenecektir. Ancak burada Avrupa

Patent Sözleşmesi’nin 123 üncü maddesi çerçevesinde getirilen koruma kapsamını genişletme

yasağının ihlal edilmemesi gerekir.

Ancak burada Avrupa Patent Ofisi’nin T 454/8992

sayılı kararına atıfta bulunmakta

büyük fayda var. Bahsi geçen karara göre patentin verilmesinden önce, patent başvuru

dosyasının incelenmesi, patentlenebilirlik koşullarının değerlendirilmesi ve Avrupa Patent

Sözleşmesinin 84 üncü maddesi gereği istem aracılığıyla buluşun tanımlanması sırasında

istemlerin yorumlanması yoluna başvurulamaz. Örneğin, istem veya istemlerin yeterince açık

olmaması halinde araştırma raporunun düzenlenemeyecek ise Enstitü, araştırma raporunun

düzenlenebilmesi için söz konusu yetersizliğin giderilmesini ister, yoksa açık olmayan

istemlerin yorumlanması ve anlaşılır kılınması yoluna başvuramaz.

İstemlerin yorumlanmasında amaç; anlamı anlaşılır ve kesin kılmak, muhatabı

tarafından ne anlaşıldığını ortaya koymaktır. Açığa çıkarılması ve anlaşılır kılınması gereken

anlam, başvuru sahibinin neyi talep etmek istediği veya buluş sahibinin niyeti değil, muhatabı

tarafından ne anlaşıldığı ve algılandığıdır. Yani istemin yöneltildiği muhatabın söz konusu

metinden neyin koruma altında olduğunu anlamasıdır.

91

ÜNAL, O.: Patent Hukukunda İstemler, İstanbul, 2008, s. 94 92

EPO Temyiz Kurulu Kararı, 1991

65

7.1.3 İstemin Muhatabı

İstem, buluş sahibinin rakiplerine yönelttiği ve onlara; koruma altına alınan belli bir

alanda ekonomik aktivitede bulunmaktan kaçınmalarını dikte ettiği bir emirdir93

. Bu durumda

emrin muhatabı olan üçüncü kişilerden de bu yasağa uymaları beklenmektedir.

Hem doktrin hem de Avrupa Patent Sözleşmesi kapsamında ‘rakip’ olarak adlandırılan

muhatabın teknik alanda uzman kişi olarak değerlendirilmesi gerekmektedir. Çünkü buluşun

teknikte uzman bir kişi tarafından yapılıp yürütülebilecek kadar açık ve tam bir şekilde ortaya

konulması ve anlatılması gerektiği hususu zaten bilinen bir durumdur. Bu durumda rakip

ifadesinden de teknikte uzman kişi anlaşılmalıdır. Ancak burada teknikte uzman kişi kimdir

sorusu akla gelmektedir. Bu bir profesör mü yoksa fabrikada çalışan bir mühendis midir?

Kural olarak teknikte uzman kişi ortak bilgiyle donatılmış kişidir94

. Ortak bilgi, bilinen

bilimsel incelemeleri, en güvenilir teknik makaleleri veya en bilinen patentleri kapsar ve

değişkendir. Hatta internet ortamının ve bilginin bu derece hızlı bir şekilde iletiminin

sağlanmasının ortak bilgi kavramının kapsamını genişlettiği dahi kabul edilmektedir95

.

İstemin yorumlanmasında uzman basit ve teorik şekilde anlamak ve bilmek isteyen

kişi değil, bilmek, anlamak, çalışmak ve çalıştırmak isteyen kişidir. Doktrinde ağır basan

görüşe göre, istem kapsamının diğer bir deyişle koruma kapsamının belirlenmesinde

uygulanacak yorum tekniği ile patentin hükümsüzlüğü iddialarında uygulanacak yorum

tekniği arasında bir fark bulunmamaktadır. Ancak bu iki durumda farklı yorum tekniklerinin

uygulanması gerektiği görüşünde olanlar da bulunmaktadır. Bunlara göre, patentin

hükümsüzlüğünün değerlendirilmesinde teknikte uzman kişi sadece buluşu anlamaya çalışan

bir teknisyen, fakat istem kapsamı veya koruma kapsamının belirlenmesinde teknikte uzman

kişi bu buluşu üretip satmak için anlamaya çalışan bir yorumcudur96

.

Böyle bir ayrımın yapılması aslında patent hukuku açısından uygun görülmemektedir.

Çünkü istemin koruma kapsamı ile patentlenebilirlik kriterlerine sahip olup olmaması

arasında sıkı bir ilişki bulunmaktadır. Nihayetinde patent başvurusunun (istemlerin) koruma

93

PAGENBERG, J.: Europe and Japan, Claim Interpretation- Influence of Prior Art and the Knowledge of the

Skilled Person for the Scope of Protection, CASRIP High Technology Symposium, Seattle, 2002, s. 1 94

FRANZOSI, 2005, s. 3-4 95

PAGENBERG, 2002, s. 3 96

FRANZOSI, 2005, s. 3-4

66

kapsamını belirleyen teknik unsurların patentlenebilirlik kriterlerine sahip olup olmadığı

araştırılmaktadır. Bu nedenle hem patentin hükümsüzlüğünün değerlendirilmesinde hem de

istem kapsamı veya koruma kapsamının belirlenmesinde teknikte uzman kişi bu buluşu üretip

satmak için bilmeye, anlamaya çalışan bir yorumcudur.

7.1.4 İstemlerin Lafzi Olarak Yorumlanması ve Terimler

İstemlerin yorumlanmasında ilk olarak buluşun ana konusunun belirlenmesi

gerekmektedir. Bu itibarla ilk önce teknik problem ve bu probleme ilişkin teknik çözüm

tanımlanmalıdır. Ancak bu tanımlama, istemin oluşturulması veya yazılması sırasında önemli

olmaktadır. İstem yazıldıktan sonra artık teknik problem veya buna ilişkin çözüm değil

içerisindeki teknik unsurlardan (kelimeler, terimler) örülmüş bir yapı haline gelmektedir.

Dolayısıyla ilk başta belirlenen buluş konusu istemi oluşturan bu kelimelerin ve terimlerin

anlamlarının yorumlanmasında kullanılacaktır. Dolayısıyla teknikte uzman kişi istemi

okuduğunda terimlerin ve teknik işlevlerin ne anlama geldiğini anlayacaktır.

İstemlerin tek tek kelimeler bazında değil bütünsel olarak yorumlanması

gerekmektedir. Çünkü gerçek anlam bu kelimelerin birbirine bağlanması ile ortaya

çıkmaktadır. Dolayısıyla istemlerde her bir kelimenin tek başına değil bütün olarak tamamının

yorumlanması önemlidir.

İstemlerde kullanılan teknik unsurların veya terimlerin anlamlarında bir belirsizlik

olması durumunda buluş konusunun genel bilgisi ve tarifnamede açıklanan tekniğin bilinen

durumu dikkate alınmalıdır. Ancak burada tekniğin bilinen durumu, patentlenebilirlik

değerlendirmesinde kullanılan tekniğin bilinen durumu değildir. Örneğin yenilik

değerlendirmesinde tekniğin tüm bilinen durumu dikkate alınır. Ancak istemin

yorumlanmasında tekniğin bilinen durumu tarifnamede anlatıldığı kadarıyla sınırlandırılır.

Tarifnamede açıklanmayan kısım ancak teknikte uzman kişinin bilgisi dahilinde ise dikkate

alınabilir97

.

Buluş sahibi istemlerde bahsi geçen herhangi bir terime özel bir anlam yüklediyse

mahkemeler bu özel anlam içeren beyanı dikkate almaktadır. Mahkeme kararlarından birinde

97

ÜNAL, 2008, s. 97-98

67

patent başvuru dosyasının buluş sahibinin bir nevi kendi kişisel sözlüğü olduğu

vurgulanmaktadır98

. Yalnız başvuru sahibin terimlere yüklediği bu anlamları tarifname

içerisinde açıklaması gerekmektedir. Terimlere özel anlam yükleme veya bir nevi kendi

terminolojinin oluşturulması hususu patentin anlaşılmasını zorlaştıracak biçimde

kullanılamaz. Başvuru sahibi terimlere yüklediği anlamları daha önceden veya sonradan

çeşitli kitap, makale vb. ortamlarda açıklamış olsa dahi eğer bunlar tarifname içerisinde

açıklanmamış ise bu durumda bu beyanlar istemlerin yorumlanmasında dikkate alınmaz.

7.1.5 İstemlerin Yorumlanmasında Tarifname ve Resimler

İstemler belirsiz veya tartışmalı veya çelişkili ise yorumlanması gerekecektir. Bu

durumda Avrupa Patent Sözleşmesi’nin 69 uncu maddesi gereği tarifname ve resimler

istemlerin yorumlanmasında kullanılacaktır. Yine Avrupa Patent Ofisi’nin T 327/8799

, T

238/88100

, T 416/88101

, T 194/89102

veya T 606/91103

sayılı kararlarında da ‘İstemin anlamı 84

üncü maddede öngörüldüğü biçimde açık, anlaşılır ve kısa değilse tarifname ve resimler

yardımıyla yorumlanması gereklidir’ ifadesi yer almıştır.

İstemlerin yorumlanmasında başlangıç noktası da varış noktası da istemlerdir.

Tarifname ve resimler ancak yardımcı öğelerdir. Gerektiği zaman istemin anlamını destekler

ve aydınlatır. Anlam muğlaklığını gidermek için kullanılır. Bu itibarla tarifname veya resimler

ile istem kapsamının genişletilmesi veya daraltılması, istemin anlamının değiştirilmesi patent

hukukuna aykırıdır. Örneğin istemler ile tarifname-resimler arasındaki ilişki kanun metni ile

kanun metninin hazırlanması esnasında yapılan hazırlık çalışmaları (kanunun gerekçesi)

arasındaki ilişkiye benzetilebilir. Bu hazırlık çalışmaları kanun metnini değiştiremediği,

anlamında değişiklik yapamadığı ancak anlamını açığa çıkardığı gibi tarifname ve resimler de

istem kapsamını daraltıp genişletemez, anlamını değiştiremez ama sadece var olan belirsizliği

gidermede yardımcıdırlar.

KHK’nın 83 üncü maddesinin 4 üncü maddesine göre istemler, buluş sahibi tarafından

düşünülen fakat istemlerde talep edilmeyen, buna karşılık ilgili teknik alanda uzman kişi

98

FRANZOSI, 2005, s. 5 99

EPO Temyiz Kurulu Kararı, 1990 100




EPO Temyiz Kurulu Kararı, 1993

68

tarafından tarifname ve resimlerin yorumlanması ile ortaya çıkacak özellikleri kapsayacak

şekilde yorumlanamaz. Yukarıda da bahsedildiği üzere istem yorumunda başlangıç ve bitiş

noktası yine istemin kendisidir. İstem yorumunda amaç istemin tamamlanması değil istemin

anlaşılır kılınmasıdır. İstemlerin yorumlanmasıyla ilgili Şekil 9’da yer alan akış şemasının

dikkate alınması yararlı olacaktır.

Buna göre eğer bir istem açık, anlaşılır ve kesinse ve aynı zamanda tarifname

tarafından destekleniyorsa istem geçerli olup yorum yapmaya gerek kalmayacaktır. Ancak

istem tarifname ile çelişiyorsa ve tarifname tarafından desteklenmiyorsa bu durumda istem

geçersiz olup yine yorum yapılamaz. İstem tarifname ile çelişmemekle birlikte anlamı

açısından muğlak ise tarifname aracılığıyla yorum yapılarak aydınlatılır ve istemin geçerliliği

sağlanır. Ancak tarifname istemin aydınlatılmasında yetersiz kalıyorsa bu durumda yine

yorum yoluyla istemin geçersizliği söz konusu olacaktır (Şekil 9).

Tarifname içerisinde buluşun bir örneği yer alıyorsa, istemler bu örneklerle sınırlanmış

olarak yorumlanamamaktadır. Örneğin ürün veya usul istemlerinde belirtilen teknik

unsurların tarifname içerisindeki örneklerde yer almaması veya örneklerde bulunan

özelliklerin istemlerde yer almaması veya örneklerde belirtilen her amaç ve özelliğin

istemlerde gerçekleştirilememesi söz konusu ürün veya usulün istemler ile sağlanan koruma

kapsamının dışında tutulacağı anlamına gelmemektedir. Özetle tarifname içerisindeki örnekler

konunun daha iyi anlaşılmasına yönelik olup istemler açısından bir sınırlandırma teşkil

etmemektedir.

69

Şekil 9 İstemlerin yorumlanmasına ilişkin akış şeması

Buluş başlığı da benzer şekilde istemlerin yorumlanmasında kullanılmamaktadır.

Tasnif, istatistik ve arşivleme açısından kolaylık sağlayan buluş başlığı istemlerin

yorumlanmasında veya herhangi bir hak tesisinde etkin değildir.

7.1.6 İstemlerin Yorumlanmasında Başvuru Dosyası ve Başvuru Sahibinin Beyanları

İstemlerin yorumlanmasında tarifname ve resimler dışında başvuru dosyasında

bulunan diğer bilgi ve belgelerin durumu hakkında farklı uygulamalar karşımıza çıkmaktadır.

Örneğin Amerika’da patent için başvurulup patent alıncaya kadar geçen aşamalar

(prosecution history) boyunca başvuru sahibi tarafından patent ofisine sunulan bilgi, belge ve

değişiklikler de tarifname ile aynı değerdedir. Amerikan mahkemeleri yargılama aşamasında

hem bu delilleri hem de başvuru sahibinin yapmış olduğu beyanları dikkate almaktadır.

Çünkü bu görüşe göre tek başına istemlerle buluşu tanımlamak ve anlamak her zaman

mümkün olmayabilmektedir104

.

104

Markman et al. & Westview Instruments Inc. Davası, bkz. FRANZOSI, 2005, s. 1

70

Alman patent hukukunda ise Bundesgerichtshof başvuru sahibinin beyanının kendisine

karşı ancak karşı tarafça (ihlal davasında davalı olduğu durumda) kullanılabileceği

belirtmiştir105

.

İngiltere’de Yüksek Mahkeme ancak tarifnamede belirsizlik olması durumunda bu

belirsizliğin giderilmesi içi başvuru dosyasına (file history) bakılabileceğini kabul etmiştir106

.

Buna karşılık Hollanda Yüksek Mahkemesi başvuru dosyasında yer alan bilgilerin

üçüncü kişiler tarafından ulaşılabilir olsa dahi istemlerin yorumlanmasında

kullanılamayacağını belirtmiştir107

.

Fransa istinaf mahkemesi ise istem yorumundan ortaya çıkan sonucun doğrulanması

amacıyla başvuru dosyasına bakılabileceğini kabul ederek aslında başvuru dosyasının da

dolaylı olarak yorumda dikkate alınabileceğini belirtmiştir108

.

Görüldüğü gibi başvuru dosyasındaki bilgi ve belgeler ile başvuru sahibinin patent

alma süreci esnasındaki beyanlarının istem yorumunda dikkate alınıp alınmayacağı hususu

uygulamada farklılıklar göstermektedir. Ancak burada üçüncü kişilerin erişimine açık olan

başvuru belgelerinin ve beyanlarının hükümsüzlük iddialarında dikkate alınabileceği

değerlendirilmektedir. Çünkü bu beyanlar ve tarifnamede yapılması düşünülen olası

değişiklikler buluşun tanımlanması ve anlaşılmasında yol gösterici olabileceği gibi bunların

üçüncü kişilerin erişimine de açık olması taraflar arasında bir eşitsizliğe de yol açmamaktadır.

7.2 Eşdeğer Doktrin

Patent ile sağlanan koruma kapsamının istemlerle belirlendiğini ve istemlerde yer almayan

hiçbir teknik unsurun korunamadığını belirtmiştik. Eşdeğer doktrin kavramı burada bir istisna

teşkil etmekte ve koruma kapsamı lafzi değerlendirme dışına çıkarak biraz daha

genişletilmektedir. Bu genişletme istemlerde yer alan teknik unsurların eşdeğerlerini de

kapsayacak şekilde olmaktadır. Bu çerçevede patentten doğa hakkın ihlali iddialarının veya

bu ihlal iddialarına karşı sunulan hükümsüzlük iddialarının değerlendirilmesinde eğer lafzi

105

Weichvorrichttung, Alman Temyiz Mahkemesi Kararı, 1993, bkz. FRANZOSI, 2005, s. 1 106

Rohm & Haas ve Collag davası, 2001, bkz. FRANZOSI, 2005, s. 1 107

Ciba Geigy ve Ote Optics davası, 1995, bkz. FRANZOSI, 2005, s. 1 108

Prod’hygia & Molnlycke davası, 1999, bkz. ÜNAL, 2008, s. 101

71

olarak ihlal tespit edilmediyse eşdeğer değerlendirmeye geçilmektedir109

. Örneğin istemlerde

yer alan ve korunması istenen teknik unsurlar patent hakkını ihlal eden tarafından doğrudan

kullanılmamış, onların yerine ikame unsurlar kullanılmış olabilir. Bu durumda görünürde belli

olmayan ihlaller tespit edilir ve buluş sahibine sağlanan koruma güvence altına alınmış olur.

Bu durumda karşı tarafın ileri sürmüş olduğu hükümsüzlük iddiası geri çevrilmiş olur.

7.2.1 Eşdeğer Unsur

Koruma kapsamının eşdeğer unsur dikkate alınarak genişletilmesi hususunda en

önemli kriter eşdeğer unsur kavramının çok iyi belirlenmesi gerektiğidir.

Eğer herhangi iki unsur aynı etkiyi doğuruyor, aynı sonuca ulaşılmasını sağlıyorsa söz

konusu iki unsurun eşdeğer olduğu düşünülmektedir110

. Bu iki unsur arasında şekil, boyut,

kullanılan madde veya üretildiği madde farklılıkları bulunsa dahi eğer aynı etkiyi doğurup,

aynı işlevi yerine getirerek aynı teknik sonuca ulaşılmasını sağlıyorlarsa ve birinin diğerinin

ikamesi olduğu teknikte uzman kişi tarafından fark edilebilir ise bu durumda bunların eşdeğer

unsur oldukları kabul edilir.

Bununla birlikte eğer başvuru sahibi istemi oluştururken tartışmalı unsuru veya

herhangi bir unsuru bilerek ve isteyerek koruma kapsamı dışında tutmuş ise bahsi geçen unsur

eşdeğer unsur niteliğinde olsa bile eşdeğer olarak kabul edilmemektedir111

.

551 sayılı KHK’nın “Patent Başvurusu veya Patentten Doğan Koruma Kapsamı ve

İstem veya İstemlerin Yorumlanması” ile ilgili 83 üncü maddesinin 5 inci, 6 ncı ve 7 nci

fıkralarında sırasıyla eşdeğer unsura ilişkin aşağıdaki hükümler yer almaktadır:

Patent başvurusu veya patentten doğan koruma kapsamının belirlenmesinde tecavüzün

varlığının ileri sürüldüğü tarihte, istem veya istemlerde belirtilmiş unsurlara eşdeğer nitelikte

olan unsurlar da dikkate alınır.

109

ÜNAL, 2008, s. 103 110

BlLUMER, F.: Formulierung und Anderung der Patentansprüche im europaischen Patentrecht, Köln, 1998, s.

82 111

BLUMER, 1998, s. 82

72

Tecavüzün varlığının ileri sürüldüğü tarihte, eşdeğer unsur, esas itibariyle aynı işlevi

görüyorsa ve bunu aynı şekilde gerçekleştiriyorsa ve istem veya istemlerde talep edilen unsur

ile aynı sonucu ortaya çıkarıyorsa, genel olarak istem veya istemlerde talep edilen unsurun

eşdeğeri olarak kabul edilir.

İstem veya istemlerin kapsamını belirlemek için patentin verilmesi ile ilgili işlemler

sırasında veya patentin geçerliliği süresince, koruma kapsamının belirlenmesinde patent

başvurusu veya patent sahibinin beyanları dikkate alınır.

7.2.2 Eşdeğer Unsur Çeşitleri

Eşdeğer unsurlar test edilme ve tespit etme kolaylığı açısından iki başlık altında

incelenebilir.

7.2.2.1 Doğrudan Eşdeğer Unsurlar

Patent ile koruma kapsamına alınmak istenen teknik unsurlardan birinin yerine

doğrudan kullanılabilen veya kullanılabileceği doğrudan bilinen eşdeğerler doğrudan eşdeğer

unsurları oluşturmaktadır112

. Doğrudan eşdeğer unsurlar teknik eşdeğerler ve patent

eşdeğerleri olmak üzere ikiye ayrılabilir.

Teknik eşdeğerler söz konusu olduğunda iki unsurdan biri diğerinin yerine istenildiği

an kullanılabilmektedir. Herhangi bir ek araştırmaya ihtiyaç duymadan doğrudan fark

edilebilmektedir. Örneğin çivi yerine cıvata kullanılmasında olduğu gibi.

Patent eşdeğerlerinde ise doğrudan fark edilme mümkün değildir. Ancak teknikte

uzman kişi herhangi bir ek araştırmaya ihtiyaç duymadan kendi bilgi ve deneyimiyle fark

edebilmektedir. Bilinen örnek ise elektrikle hareket ederek ağırlıkla kapanan kapağa ilişkin

buluşta ağırlık yerine yay kullanılmasıdır113

.

112

SARAÇ, T.: Patentten Doğan Hakka Tecavüz ve Hakkın Korunması, Ankara, 2003, s. 50 113

SARAÇ, 2003, s. 50

73

7.2.2.2 Dolaylı Eşdeğer Unsurlar

Teknikte uzman kişinin ek bilgi ve deneyler sonucunda tespit edebildiği eşdeğerlerdir.

Bilinen örmek olarak yangın söndürme amacıyla kullanılan X kimyasalının yerine, varlığı

bilinen ancak yangın söndürmede kullanılabileceği düşünülmemiş Y kimyasalının çeşitli

maddelerle etkileşimi sonucunda yangın söndürmede kullanılabileceği ortaya çıktığında X ve

Y kimyasallarının aynı işlevi yerine getirdiği ve aynı sonucu sağladığı belirlenmiş olur.

Dolayısıyla X ve Y kimyasalları eşdeğer unsurlar olmuş olur. Ancak bu durum teknikte

uzman bir kişi tarafından ortalama genel bilgi kapsamında bilinir bir bilgi değilse X ve Y her

ne kadar eşdeğer olsalar bile Y kimyasalı X buluşu açısından koruma kapsamı içerisinde

değerlendirilmez114

. Yani Y kimyasalının kullanımı patentli X buluşunun hakkına tecavüz

sayılmaz. Karşıt şekilde X kimyasalının mevcudiyeti, Y kimyasalının patentlenebilirlik

kriterlerine sahip olmadığı gerekçesiyle hükümsüz kılınması nedenleri arasında yer almaz.

Bu itibarla dolaylı eşdeğer unsurlar kural olarak patente tanınan koruma alanı

içerisinde yer almazlar. Çünkü bu durumda istemde belirtilen teknik unsurun eşdeğerliğini

belirlemek için harcanan düşünsel faaliyetin kendisinin bir buluş niteliğinde olduğu


.

7.2.3 Eşdeğerlerin Tespitinde Amaç

Eşdeğer unsurların patentten doğan hakkın kapsamını belirlemede göz önünde

bulundurulmasının nedeni patent sahibini, taklitçilikten korumaktır. Taklitçilik söz konusu

olduğunda ve patent sahibi korumadan yeteri kadar faydalanamazsa bu durumda araştırma-

geliştirme faaliyetlerinin yavaşlaması beklenir. Bu nedenle eşdeğer unsur müessesesi

sayesinde, buluşun özünün veya ana fikrinin çalınarak ve buluşta önemsiz farklar yaratarak

tecavüzün arkasından dolanmanın önüne geçilmek istenmektedir116

. Böylece etkin patent

koruması sağlanarak buluşun ve özündeki yaratıcı fikrin ve çabanın korunması sağlanır.

Ayrıca eşdeğer unsurların dikkate alınması sayesinde yalnızca istem kelimelerine

114

SARAÇ, 2003, s. 50 115

TEKİNALP, 2005, s. 601 116

ORTAN, 1992, s. 191

74

odaklanmaktan, yalnızca lafzi anlamla sınırlı kalmaktan doğabilecek haksızlıkların da önüne

geçilmiş olmaktadır117

.

Bu değerlendirmeleri KHK’nın faydalı modele ilişkin hükümlerinde de dikkate

almakta büyük fayda bulunmaktadır. Çünkü faydalı modelin yenilik değerlendirmesinde

teknik etki oluşturacak bir yenilik araştırmak ve yeniliği bu şekilde değerlendirmek

hakkaniyete daha uygun düşecektir. Yoksa buluşun ruhunda hiçbir değişiklik yapmaksızın

sadece görünüşte önemsiz farklar oluşturarak faydalı model tescili talep edilmesi her

araştırma-geliştirme faaliyetlerinin amacına hem de rekabet ortamına aykırılık teşkil

edecektir. Bu itibarla hem tecavüz değerlendirmesinde koruma kapsamının belirlenmesinde

hem de hükümsüzlük davalarında yenilik ve buluş basamağı değerlendirmesinde eşdeğer

unsur kriterinin uygulanması, usulüne uygun belirlenmek kaydıyla, büyük önem arz

etmektedir.

7.2.4 Eşdeğerlerin Belirlenmesinde Sınırlar

Yukarıda patentin koruma kapsamının sadece istemlerin lafzi olarak yorumlanması ile

belirlenmediğini, ayrıca istemlerde belirtilen teknik unsurların eşdeğerlerinin de düşünülerek

söz konusu kapsamın genişletildiğini belirttik. Ancak burada üçüncü kişiler için hukuki

güvenlik ve kesinliğin sağlanması çok önemlidir. Eşdeğerler aracılığıyla patent sahibi lehine

koruma kapsamının genişletilmesi üçüncü kişilerin haklarını ihlal edebilir. Bu yüzden üçüncü

kişiler açısından ortaya çıkabilecek haksız uygulamaları önlemek amacıyla eşdeğerlerin tespit

edilmesinde iki objektif sınırlama kabul edilmiştir118

.

7.2.4.1 Başvuru Sahibinin Beyanları

551 sayılı KHK’nın 83 üncü maddesinin 7 nci fıkrasında eşdeğer unsura ilişkin

aşağıdaki hüküm yer almaktadır:

İstem veya istemlerin kapsamını belirlemek için patentin verilmesi ile ilgili işlemler

sırasında veya patentin geçerliliği süresince, koruma kapsamının belirlenmesinde patent

başvurusu veya patent sahibinin beyanları dikkate alınır.

117

BLUMER, 1998, s. 218-219 118

ÜNAL, 2008, s. 106

75

Görüldüğü üzere her ne kadar üçüncü kişiler patent istemlerine bakarak davranışlarını

düzenleseler bile eşdeğer unsurlar baz alınarak kendilerine karşı tecavüz iddiaları ileri

sürülebilir. İşte bu iddiaların değerlendirilmesinde yukarıdaki madde hükmü de dikkate

alınarak patent başvurusu ve patent sahibinin beyanları da göz önünde bulundurulmalıdır.

Üçüncü kişiler patent veya başvuru sahibinin patentin geçerliliği süresince yaptığı beyanlara

bakarak koruma kapsamının genişlemesini engelleyebilir, hukuka uygun kullanım hakkının

genişletilmesini talep edebilir119

.

Başvuru veya patent sahibinin beyanları başvuru yapılmasından patent alınması anına

kadar istemlerde yapılan değişiklikleri kapsamaktadır. Ayrıca başvuru sahibinin istemlerine

yönelik olarak bilimsel dergi veya kitaplarda yaptığı açıklamalar da üçüncü kişilerin

başvurabileceği başvuru sahibi beyanlarındandır120

.

Üçüncü kişiler patent sahibinin beyanlarına veya başvuru sırasında istemlerde yaptığı

değişikliklere ancak tekniğin bilinen durumundan kaçınmak amacıyla yapıldığını öne sürerek

başvurabileceklerdir. Yoksa imla hatası veya anlatım bozukluğu gibi hususların giderilmesi

amacıyla yapılan değişiklikler için başvurulamayacaktır. Hangi istem değişikliklerin tekniğin

bilinen durumundan kaçınmak için yapıldığı konusunda ise Amerikan Yüksek Mahkemesi şu

görüşü benimsemiştir:

İstemlerde yapılan değişikliğin sebebinin açıkça belli olmadığı durumlarda, bu

değişikliğin tekniğin bilinen durumundan kaçınmak için yapıldığı kabul edilir. Aksi bir

amaçla yapıldığı ispatlanmalıdır121

.

7.2.4.2 Tekniğin Bilinen Durumu

Eşdeğer olduğu iddia edilen unsur tekniğin bilinen durumuna dahil bir unsursa, bu

durumda kamunun malı olan bir unsurun patent koruma kapsamına alınması ve

119

TAKENAKA, T.: Extent of Patent Protection in USA, Germany and Japan, Festschrift fuer Gert Kolle und

Dieter Stauder , Heymanns, Köln, 2005, s. 149 120

La Bounty Mfg. Inc. & US Int’ı Trade Commission Davası, bkz. ÜNAL, 2008, s. 106 121

SARAÇ, 2003, s. 209

76

kullanılmasının yasaklanması sonucu doğacaktır. Bu nedenle tekniğin bilinen durumuna dahil

unsurlar eşdeğer çerçevesinde koruma kapsamına dahil edilemezler122

.

7.2.5 Ülkeler Bazında Eşdeğer Doktrin Uygulamaları

7.2.5.1 Amerikan Uygulaması

Eşdeğer doktrin kavramına ilişkin ilk sistematik bilgiler 1950 tarihli bir Amerikan

Yüksek Mahkemesi kararına123

dayanmaktadır. Bu kararda diğer ülkeler için de örnek teşkil

edecek şekilde eşdeğer unsur kıstasları tespit edilmiştir124

.

Buna göre mahkeme hukuki güvenliğin ve kesinliğin sağlanması açısından eşdeğer

unsur kavramının tanımlanmasını bir zorunluluk olarak belirtmiş ve aynı işlev (function), aynı

yöntem/usul (process) ve aynı sonuç olmak üzere üç kıstas belirlemiştir.

Bu kapsamda eşdeğer olduğu iddia edilen unsurun aynı sonuca ulaşmak için aynı

işlevi aynı yolla gerçekleştirip gerçekleştirmediği araştırılmalıdır.

Yine 1997 tarihli Warner-Jenkinson & Hilton Davis davasında herhangi bir unsurun

eşdeğer olarak kabul edilebilmesi için istemdeki unsur ile arasında yalnızca yok sayılabilecek,

tali farkların bulunması gerektiği ifade edilmiştir. Yine bu dava ile birlikte eşdeğer unsur

uygulaması ‘başvuru süreci engelleri’ (prosecution history estoppel) müessesesi ile

sınırlandırılmıştır. Buna göre bir patent veya başvuru sahibi bir unsurun patent kapsamında

olmadığını açıklamış veya bu unsuru tekniğin bilinen durumuna dahil olduğu şüphesiyle

patent başvurusundan çıkarmışsa daha sonra eşdeğer doktrini kullanarak bu unsurların patent

koruma kapsamına alınmasını talep edemez. Özellikle patentin araştırılması sürecinde terk

edilen unsurlar eşdeğerler yoluyla tekrar elde edilemez125

.

Eşdeğer unsura ilişkin bir diğer önemli karar Festo davasında belirlenmiştir. Buna göre

tartışılan unsurlar arasında ne derece farklılık olduğu önemsenmiş ve iki unsur arasındaki

122

KUSHAN, J.: Protein Patents and Doctrine of Equivalence: Limits and the Expansion of Patent Rights,

Berkeley Technology Law Journal, vol. 6, California, 2007, s. 107 123

Graver & Linde Davası, bkz. ÜNAL, 2008, s. 106 124

TAKENAKA, 2005, s. 36 125

ÜNAL, 2008, s. 108

77

değişiklik ikinci derece ve ihmal edilebilir ise bunların birbirine eşdeğer olduğu kabul

edilmiştir. Söz konusu farklılık patentli buluşa bir unsur eklenmesi veya patentli buluştan bir

unsur çıkarılması vasıtasıyla gerçekleştirilebilir. Örneğin, iki dişli ile çalışmakta olan bir

makineye üçüncü bir dişli eklenmiş olmasına rağmen, üçüncü dişli makinenin çalışmasına

herhangi bir ek katkı yapmamışsa, daha hızlı çalışmasını sağlamamış veya üretim artmamışsa

yapılan bu değişiklik ihmal edilebilir bir değişiklik kabul edilir126

. Yine Amster & Envirotech

(1984) davasında ‘ …. fonksiyonda herhangi bir değişiklik olmaksızın sadece şekildeki

değişiklik veya bileşik veya parçaların sırasının veya yerinin değiştirilmesi yoluyla

tecavüzden kaçınılamaz’ ifadesi belirtilmiştir.

7.2.5.2 İngiliz Uygulaması

Catnic kararında127

açıklanan ve Kirin kararında128

yeniden formüle edilen Catnic sorgu

sistemi129

eşdeğer unsurun tespit edilmesi amacıyla sırasıyla üç aşamadan meydana gelen bir

testi tarif etmektedir (Şekil 10).

126

SARAÇ, 2003, s. 205 127

Catnic Components & Hill and Smith Davası, bkz. FRANZOSI, M.: Three European Cases on Equivalence.

Will Europe Adopt Catnic?, Milan, 2002, s. 1 128

Kirin Amgen & Hoechst Morion Roussel Davası, bkz. FRANZOSI, 2002, s. 1 129

FRANZOSI, 2002, s. 1

78

Şekil 10 İngiliz Patent Hukuku’nda Eşdeğer Unsur Sorgu Sistemi (Catnic Sorgu

Sistemi)

Şekil 10’da açıklanan Catnic Sorgu Sistemi’ndeki birinci soru Amerikan yöntemiyle

benzerlik göstermektedir. Amerikan uygulamasındaki işlev, yöntem ve sonuç kıstasları ile

çalışma şekli birbiriyle örtüşmektedir.

79

İkinci soru teknikte uzman kişinin bakış açısını tekrar dikkate almaktadır. Buna göre

eşdeğer unsurun buluş konusu unsur ile paralel biçimde çalıştığı teknikte uzman kişi için açık

ve bilinir olmalıdır. Bu soru aslında Amerikan yöntemindeki ‘ikinci derece değişiklik, ihmal

edilebilir değişiklik’ kıstası ile benzeşmektedir. Çünkü ihmal edilebilecek bir değişiklik veya

ikinci derecede bir değişikliğin teknikte uzman kişi tarafından görülür ve anlaşılır olmadığı

düşünülemez.

Üçüncü soru ise, buluş sahibinin istem metnini kaleme alırken herhangi bir nedenle

istem metnini sınırlamak veya zımni de olsa eşdeğer unsuru kapsam dışında bırakmak isteyip

istemediğini sorgulamaktır. Eğer buluş sahibi örneğin tekniğin bilinen durumunu aşmak için

yalnızca istemlerde kullanılan kelimelerin anlamlarıyla patentini sınırlamak istiyorsa bu

durumda eşdeğer unsur söz konusu olmayacak ve patent sadece o sınırlanan kısım için geçerli

olacaktır.

7.2.5.3 Alman Uygulaması

1877 yılında kabul edilen Alman Patent Kanunu’nda eşdeğer kavramı130

yer

almamasına rağmen mahkemeler gizli ihlalleri tespit etmek ve sadece lafzi karşılaştırmaların

yetersizliğini gidermek maksadıyla buluş basamağı kriterine başvurmuşlardır. 1900’lü yıllara

doğru koruma kapsamının açık ve belirgin olmak şartıyla eşdeğer unsurları da kapsadığı kabul

edilmiştir131

. 20. yüzyılda eşdeğer kavramına dayanan yeni bir teori ortaya çıkmış ve koruma

kapsamının patent ofisi tarafından tanımlanan ve incelenen esas konu (subject matter) ve esas

konu dışında kalan ve mahkemenin bağımsız olarak tanımlayabileceği konu olarak ikiye

ayırmıştır. Buna göre esas konu dışında kalmasına rağmen aynı teknik çözüm kıstasını

kullanan unsurların eşdeğer unsur olduğu kabul edilmiştir.

Daha sonra özellikle liberal kanadın baskısı sonucunda Alman Federal Mahkemesi

(Bundesgerichtshof) tarafından koruma kapsamının üç bölüme ayrılmasına karar

verilmiştir132

.

Buna göre koruma kapsamı şu şekilde üçe bölünmüştür:

130

TAKENAKA, 2005, s. 141-142 131

TAUCHNER, P.: The Principles of the Doctrine of Equivalence in Germany, Münih, 2007, s. 2 132

MORIWAKI, S.: Study on Patent Claim Interpretation, Institute of Intellectual Property Bulletin, No. 4, 2003,

s. 61-62

80

buluşun esas konusuna ilişkin istem metni ile sınırlı koruma

buluşun tartışmasız eşdeğerini kapsayan koruma

diğer tartışmalı eşdeğerleri veya genel yaratıcı kavramı kapsayan koruma

Buluşun tartışmasız eşdeğeri için eğer teknikteki uzman kişi tarafından buluşun istemde

yer alan unsuru ile eşdeğer olduğu iddia edilen unsur yer değiştirebiliyorsa ve aynı işlev ve

sonuç (same function and effect) elde edilebiliyorsa bunların kesin eşdeğer olduğu kabul

edilmiştir. Kesin eşdeğerlerin değerlendirilmesi de patent ofisine bırakılmıştır.

Tartışmalı eşdeğerler veya genel yaratıcı kavramların koruma kapsamına dahil

edilebilmesi için bunların teknikte uzman kişi tarafından açıkça biliniyor olması, genel

yaratıcı kavramdan tümdengelim yöntemiyle çıkarımda bulunularak söz konusu unsura

ulaşılabiliyor olunması ve genel yaratıcı fikrin patent için gerekli tüm koşulları yerine

getiriyor olması kıstaslarının karşılanması gerektiği düşünülmüştür. Tartışmalı eşdeğerlerin

veya genel yaratıcı kavramların değerlendirilmesi için mahkemeler yetkilendirilmiştir.

Ancak eşdeğer unsurlarda yapılan bu teorik ayrım uygulamada sorunlara yol açmış ve

ciddi eleştirilerle karşılaşmıştır. Sonuçta bu ikili ayrım kaldırılmıştır.

1981 yılında baştanbaşa değişen Alman Patent Kanunu ‘istemler, patent tarafından

sağlanan korumanın kapsamını belirler’ kuralı ile ‘mahkemeler istem terimlerini yorumlamak

üzere tarifnamedeki açıklamalardan ve resimlerde faydalanabilir’ kuralını getirmiş. Bu kural

daha sonra 1986 tarihli ünlü Formstein kararı133

ile de Alman patent sistemine yerleşmiştir134

.

Bu kararda Yüksek Mahkeme patent istemlerinin yalnızca bir başlangıç noktası

olmadığını fakat daha çok koruma sahasının belirlenmesinde asli kaynak olduğunu belirtmiş

ve patentin koruma sahasının kelimelerin belirli anlamlarından fazlasını kuşattığını ifade

etmiştir. Bu karar Alman Patent Hukuku’nda eşdeğer doktrin uygulamasına yönelik ilk karar

olup bundan sonra ‘açık ihlal savunması’ anlamına gelen ‘Formstein savunması’ olarak

anılmıştır.

133

Moulded Curbstone (Formstein) Davası, bkz. TAKENAKA, T.: Doctrine of Equivalents in Japan, CASRIP

Symposium, No. 6, 2001, s. 129 134

MUELLER, P.: Scope of Protection of Patents in the UK and Germany, Berkeley, 2007, s. 1

81

Alman Patent Hukuku’nda eşdeğerlerin araştırılması bugün tekrar yukarıda bahsi geçen

iki ayrı eşdeğer tipi (kesin ve tartışmalı eşdeğerler) çerçevesinde uygulanmaktadır ancak

aradaki ayrım mahkeme kararları ile aydınlatılmıştır. Buna göre Alman Yüksek Mahkemesi

2002 yılındaki bir kararında beş karar ismi sayarak (Cutting Blade, Cutting Blade II, Plastic

Pipe, Custodial, Custodial II) iki eşdeğer tip arasında bu kararların rehberliğinde inceleme

yapılması gerektiğini belirtmiştir. Bu kararlarda Alman mahkemeleri eşdeğer unsuru oldukça

dar yorumlamakta ve kural olarak istemlerin olası küçük değişiklikler sonucu elde edilen

eşdeğer unsurları kapsaması gerektiğine değinmektedir135

.

Burada yeri gelmişken Alman mahkemesinin Epilady davasında136

eşdeğer unsura ilişkin

görüşünü ifade etmekte büyük fayda bulunmaktadır. Buna göre ‘eğer teknikte uzman kişi

kendi teknik bilgi ve deneyimiyle, mevcut buluşu ihlal ettiği iddia edilen buluşta kullanılan

değiştirilmiş/modifiye edilmiş cihazın buluşta vurgulanan problemin teknik çözümüyle

eşdeğer etkiyi yarattığını tespit edebiliyorsa ve bu tespit yalnızca patentin istemlerine

dayanıyorsa patentli buluşa tecavüz olduğuna karar verilir’.

7.2.5.4 Japon Uygulaması

Japon uygulamasında eşdeğer unsur müessesesine ilişkin olarak Ball Spline kararı137

karşımıza çıkmaktadır. Bu kararda mahkeme patent koruma kapsamının eşdeğer unsur

vasıtasıyla ihlaline hükmedilebilmesi beş kıstasın araştırılması gerektiğini ifade etmiştir. Bu

beş kıstas şu şekilde ifade edilmiştir138

:

Tartışılan ve eşdeğer olduğu iddia edilen unsur patent konusu buluşun asli unsuru mu?

Tartışılan ve eşdeğer olduğu iddia edilen unsur patent konusu buluşun asli unsurunun

yerini tutabiliyor ve buluşun hedeflediği sonuca ulaşılmasını sağlayabiliyor mu? Aynı

işlevi, etkiyi ve sonucu doğurabiliyor mu?

Teknikte uzman kişi için bu iki unsurun birbirinin muadili veya ikamesi olduğu

kolaylıkla ve açık bir şekilde anlaşılıyor mu?

135

TAKENAKA, 2005, s. 144, 136

FRANZOSI, 2002, s. 1 137

Tsubakimoto Seiko & THK K.K. Davası, bkz. ÜNAL, 2008, s. 115 138

TAKENAKA, 2005, s. 147

82

Patentli buluşun uygulanması sırasında, teknikte uzman kişi tarafından eşdeğerliğin

anlaşılamaması durumunda eşdeğer olduğu iddia edilen unsur yenilik ve buluş

basamağı kriterlerini karşılıyor mu? Yani eşdeğer unsur tekniğin bilinen durumunda

tahmin edilemeyen, öngörülemeyen bir değişim meydana getirdi mi?

Patenti ihlal ettiği ve eşdeğer olduğu iddia edilen unsur, patent başvurusu sırasında,

başvuru sahibi tarafından, tekniğin bilinen durumundan kaçınmak için kasten koruma

kapsamından çıkarılmış olabilir mi?

Getirilen bu beş kıstas ile birlikte Japon mahkemelerinin eşdeğer vasıtasıyla ihlal kararları

vermesi güçleşti. Çünkü ilk kıstas tartışma konusu unsurun buluşun asli konusu olup

olmadığını sorguluyordu. Nitekim tartışılan unsur buluşun asli unsuru olmayınca eşdeğerden

söz edilemeyeceğine ve ihlalin olmadığına hükmediyorlardı. Yine ikinci kıstasa göre Alman

sisteminde olduğu gibi ‘çözüm ilkesi’ benimsenmişti. Dolayısıyla burada asli unsur kavramı

önem kazanıyordu. Mahkemeler asli unsuru bazen buluşta işlev gören ve sonucu doğuran

unsurlar olarak bazen de tekniğin bilinen durumunu aşan unsurlar olarak değerlendiriyordu.

Buna göre ilk tanım benimsendiğinde birinci ve ikinci kıstaslar, ikinci tanım

benimsendiğinde ise birinci ve beşinci kıstaslar karışıyordu139

. Ama nihayetinde bu karar ile

mahkeme eşdeğer unsur kavramını benimsemiş oldu.

Yine bu kıstaslara bakıldığında mahkemenin dördüncü kıstasta eşdeğerliğin patentli

buluşun uygulanması sırasında anlaşılmasından bahsetmiştir. Bugün Japon uygulamasında

biri istemin oluşturulması sırasında incelenen klasik eşdeğer ve diğeri de doktrin çerçevesinde

incelenen eşdeğer olmak üzere iki tip eşdeğer olduğu kabul edilmektedir. İkisi arasındaki fark

zaman kıstasına bağlıdır. Eşdeğer unsurun mahkeme önünde değerlendirilmesinde, ki bu

doktrin çerçevesinde bir değerlendirme olacaktır, o zaman patentli buluşun uygulanma anı

dikkate alınır.

139

TAKENAKA, T.: The Essential Element Test Provides A Big Hurdle to Japanese Doctrine of Equivalents,

CASRIP Newsletter, No.13, Washington, 2000, s. 2-7

83

7.2.5.5 Avrupa Patent Sistemi Uygulaması

Avrupa patentinin verilmesinden sonra ortaya çıkacak uyuşmazlıklar ülkelerin kendi iç

hukuklarında çözümlenmektedir. Yine Avrupa Patent Sözleşmesi’nin ‘Koruma kapsamı’

başlıklı 69 uncu maddesi ve bu maddenin nasıl yorumlanması gerektiğine ilişkin Protokol,

istemlerin çekişen iki taraf hakları arasında buluş sahibi için adil korumayı sağlarken üçüncü

kişiler için de hukuki güvenlik ve kesinliği ihlal etmeden aralarında bir denge sağlayacak

şekilde yorumlanması gerektiğini söylemektedir.

Yine aynı Protokol’ün ikinci maddesi ‘Eşdeğerler’ başlığını taşımakta ve koruma

kapsamının belirlenmesinde istemlerde belirtilen unsurların eşdeğerlerinin dikkate alınacağını

belirtmesine rağmen ülkesel uygulamalar arasında benzer kararların alınmasına yönelik belirli

ve kesin kıstaslar getirmemektedir.

Bu nedenle Avrupa patentine ilişkin uyuşmazlıklarda, aynı konuda olsa bile, farklı

ulusal mahkemelerden farklı kararlar çıkmaktadır. Dolayısıyla bir Avrupa patenti bir ülkede

bir ürün tarafından ihlal edilir ve korumadan yararlanamazken bir diğer ülkede aynı ürüne

karşı eşdeğer unsur yoluyla korumadan yararlanabilmektedir. Farklı Avrupa ülkeleri arasında

yeknesaklığın sağlanması mümkün olmamıştır140

. Bu duruma ilişkin en iyi örnek ‘Epilady

davası’ dır141

.

Epilady davasında patentli buluşun istemlerinde ‘helezonik yay’ şeklinde bir

tanımlama yer alırken patenti ihlal ettiği iddia edilen tartışmalı üründe bunun yerine

‘kıstırılmış kauçuk çubuk’ almıştır.

Bu davanın incelendiği dokuz ülkenin beşinde patente tecavüzün varlığı tespit edilmiş,

diğer dört ülkede ise patentten doğan hakların ihlal edilmediğine hükmedilmiştir.

Örneğin İngiltere’de istinaf mahkemesi ‘helezonik yay’ ifadesinin ‘kıstırılmış kauçuk

çubuğu’ kapsamayacağını çünkü buluş sahibinin hiçbir biçimde istemlerde kıstırılmış kauçuk

çubuktan söz etmediğini ve ayrıca tarifnamede helezonik yay ile kıstırılmış kauçuk çubuğun

140

YORKE, B.: Patent Protection in Europe and its Position in the World: Patenting in the Next Millennium,

Conference of Harmonization in the Internal Market, Alicante, 2000, s. 1 141

Improver Corp. & Remington Consumer Products Ltd. Davası, bkz. ÜNAL, 2008, s. 117

84

eşdeğer olabileceğinin ima dahi edilmediğini belirtmiştir. Mahkeme Catnic testini

uygulayarak eşdeğer olduğu iddia edilen unsurun buluşun çalışma şekli üzerinde önemli bir

etkisi olmadığına, teknikte uzman kişi için, eşdeğer unsurun, buluş konusu unsur ile paralel

biçimde çalıştığının açık ve aşikar olduğuna karar vermiş ancak patent sahibinin istem

kapsamını yalnızca kullanılan kelimelerin anlamı ile sınırlamak istediğine kanaat getirmiştir.

Yani buluş sahibinin buluşunu bilerek ‘helezonik yay’ unsuru ile sınırladığını belirtmiş ve bu

nedenle iki ürünün eşdeğer olmadığına karar vermiştir142

.

Alman mahkemeleri ise eşdeğer vasıtasıyla patent ihlali olduğuna hükmetmiştir.

Mahkeme iki unsuru da işlevleri çerçevesinde değerlendirmiş ve ikisinin de aynı biçimde

çalışarak aynı etkiyi oluşturduğunu ve bu durumun teknikte uzman kişi tarafında kolayca

tespit edilebildiğini belirtmiştir.

7.2.5.6 Değerlendirme

Görüldüğü üzere Avrupa Patent Sistemi uygulamasında ülkeler arasında ortak bir

uyuşmazlık çözümleme mekanizması kurulması ve benzer olaylarda aynı kararların alınması

mümkün olamamaktadır. Buna karşılık Amerika, Alman ve Japon uygulamalarına

baktığımızda her üç sistemde de iki tip eşdeğer kabul edildiğini ve benzer bir test yöntemi ile

sonuca ulaşılmak istendiği görülmektedir. Eşdeğerliğin bilinir ve açık olması ile aynı işlev ve

aynı sonucu öngörmesi olumlu koşullar olarak şart koşulmakta buna karşılık eşdeğer olduğu

iddia edilen unsurun yenilik ve buluş basmağı açısından bilinmezliği, öngörülmezliği

(olumsuz koşullar) kıstasları gerekli kılınmıştır. Olumlu koşullar istem kapsamının

genişletilerek buluş sahibine adil koruma sağlanmasını hedeflerken, olumsuz koşulların amacı

ise genişleyen koruma kapsamı karşısında üçüncü kişiler için hukuki güvenliği ve kesinliği

sağlamaktır.

Özetle eşdeğer unsur ile istem kapsamının belirlenmesinin, hem patentten doğan

hakkın ihlali iddialarında hem de bir patent hakkının hükümsüz kılınması veya başvuru

aşamasında incelenmesi esnasında söz konusu patentin veya başvurunun patentlenebilirlik

kriterlerini karşılayıp karşılayamadığı hususunda dikkate alınması gereken önemli bir kıstas

olduğu göz ardı edilmemelidir.

142

MUELLER, 2007, s.1

85

8. Patent veya Faydalı Modelin Hükümsüzlüğüne ilişkin Anayasa Mahkemesi

Kararlarının İncelenmesi ve Hukuki Değerlendirmeler

8.1 Faydalı Modele Hükümsüzlük Davası Açabilmek için İtiraz Koşulu’na ilişkin

KHK’nın 165/3 maddesinin Anayasa Mahkemesi’nce İptali

551 sayılı KHK’nın, Anayasa Mahkemesi’nin 23.03.2004 tarih ve 2001/1 Esas, 2004/36

Karar sayılı kararı ile iptal edilen 165 inci maddesinin 3 üncü fıkrası şu şekildedir:

‘Zarar gören üçüncü kişilerin ve ilgili resmi makamların faydalı model belgesinin

hükümsüzlüğünü talep edebilmeleri için, 161 inci maddeye göre itiraz yapmış olmaları

şarttır.’

‘Kuruyemiş Kavurma Bantlı Fırın’ buluş başlıklı faydalı model belgesine ilişkin olarak,

davacıların bahsi geçen buluşu 1993 yılından bu yana imal ettikleri ve bu nedenle buluşun

yenilik niteliğine haiz olmaması nedeniyle, davacılar vekili tarafından belgenin

hükümsüzlüğüne karar verilmesi talep ve dava edilmiştir.

Davalı vekili davanın reddini istemiştir.

Mahkeme, davacıların davaya konu başvurunun Resmi Patent Bülteni’nde ilanı üzerine üç

aylık süre içerisinde itirazda bulunmamış olması nedeniyle 551 sayılı KHK’nın 161 ve 165/3

maddeleri gereğince dava şartı bulunmadığı gerekçesiyle davanın reddine karar vermiştir.

Karar, davacılar vekili tarafından temyiz edilmiştir.

Temyiz aşamasında 21.04.2004 tarihli ve 25440 sayılı Resmi Gazete’de yayınlanan

23.03.2004 tarih ve 2001/1 Esas, 2004/36 Karar sayılı Anayasa Mahkemesi’nin iptal kararı

dikkate alınmıştır.

Anayasa Mahkemesi bahsi geçen KHK hükmünü Anayasa’nın 91 inci maddesine aykırı

görmüştür. Anayasa'nın 91. maddesinin birinci fıkrası uyarınca, sıkıyönetim ve olağanüstü

haller saklı kalmak üzere, Anayasanın ikinci kısmının birinci ve ikinci bölümlerinde yer alan

temel haklar, kişi hakları ve ödevleri ile dördüncü bölümde yer alan siyasî haklar ve ödevler

kanun hükmünde kararnamelerle düzenlenemez. Buna göre, Türkiye Büyük Millet Meclisi,

86

“Bakanlar Kurulu”na belirtilen bölümlerde yer alan hak ve ödevlerle ilgili konularda kanun

hükmünde kararname çıkarma yetkisi veremez.

Buna göre 4113 sayılı Yetki Yasası'na dayanılarak çıkarılan 551 sayılı Kanun Hükmünde

Kararname'nin 165. maddesinin itiraz konusu üçüncü fıkrasına göre, faydalı model belgesinin

hükümsüzlüğüne karar verilmesi istemiyle zarar gören üçüncü kişiler ile ilgili resmî makamlar

tarafından dava açılabilmesi için, faydalı model belgesi başvurusunun ilgili Bültende ilan

edilmesinden itibaren, 551 sayılı Kanun Hükmünde Kararnamenin 161. maddesi uyarınca üç

ay içerisinde Patent Enstitüsü'ne idari itirazda bulunulmuş olma koşulu aranarak, dava açma

hakkı sınırlandırılmıştır.

Anayasa'nın 36. maddesinde, “Herkes, meşru vasıta ve yollardan faydalanmak suretiyle

yargı mercileri önünde davacı veya davalı olarak iddia ve savunma ile adil yargılanma

hakkına sahiptir” denilerek dava açma hakkına yer verilmiştir. Ancak bu madde, Anayasa'nın

91. maddesi ile sıkıyönetim ve olağanüstü haller dışında kanun hükmünde kararnamelerle

düzenleme yapılamayacağı belirtilen ikinci kısmının ikinci bölümünde yer aldığından dava

açma hakkını ilgilendiren düzenlemenin kanun hükmünde kararnamelerle yapılması olanaklı

değildir.

Açıklanan nedenlerle Anaysa Mahkemesi söz konusu KHK hükmünü Anayasa’nın 91 inci

maddesine aykırı bularak iptal etmiştir. Karar yerindedir.

Bu durumda Anaysa Mahkemesi’nin bu iptal kararı, henüz kesin hükme bağlanmamış

olan bütün davalara uygulanmalıdır. Anayasa’nın 153 üncü maddesinin 6 ncı fıkrasında

belirtilen ‘iptal kararlarının geriye yürümezliği’ hükmü kesinleşen işlemlere ilişkin olup

kesinleşen davalara tesir etmeyeceği anlamındadır. Halbuki uyuşmazlığın sürdüğü davalarda

geriye yürümeme kuralı uygulanmaz. Dolayısıyla Anayasa Mahkemesi kararları derdest ve

kesinleşmemiş her dava için de uygulanmalıdır. Bu durumda Anayasa Mahkemesi’nin iptal

kararı ile birlikte hükümsüzlük davası açabilmek için KHK’nın 161 inci maddesi uyarınca

itiraz etme koşulu ortadan kalkmıştır.

Bu itibarla Yargıtay mahkemece işin esasına girilmesi gerektiğine hükmetmiş ve

mahkemece verilen kararın davacılar yarına bozulmasına gerek görmüştür.

87

8.2 Hükümsüzlük Davası Açılması Durumunda Hakların Üçüncü Kişilere Karşı İleri

Sürülemeyeceğine ilişkin KHK’nın 158/2 maddesinin Anayasa Mahkemesi’nce İptali

551 sayılı KHK’nın, Anayasa Mahkemesi’nin 29.01.2014 tarih ve 2013/100 Esas,

2014/14 Karar sayılı kararı ile iptal edilen 158 inci maddesinin 2 nci fıkrasının 1 inci cümlesi

şu şekildedir:

‘156 ncı madde hükmüne göre, kendisine karşı açılan hükümsüzlük davası sonuçlanıncaya

kadar, faydalı model belgesi sahibi, bu belge ile doğan haklarını, üçüncü kişilere karşı ileri

süremez.’

Davacı vekili, davalı şirketin, müvekkili adına faydalı model belgesiyle kayıtlı bulunan

gezici reklâm römorklarıyla aynı özellikleri taşıyan römorklar kullandığını belirterek,

davalının eyleminin tedbiren durdurulmasını, kullandığı gezici reklâm römorklarına el

konulmasını ve maddi-manevi tazminata hükmedilmesini talep ve dava etmiştir.

Davaya bakan mahkeme Anayasa Mahkemesi’ne başvurarak itiraz konusu kural olan

KHK’nın 158. maddesinin ikinci fıkrasının, Anayasa’nın 2., 10., 35., 36. ve 138. maddelerine

aykırılığını ileri sürerek iptaline karar verilmesini istemiştir.

Davanın seyri özetle şu şekilde gelişmiştir:

Davacı vekili, müvekkili adına tescilli faydalı model belgesinden doğan haklarını takiben,

diğer taleplerinin yanında, davalının ihlal eylemlerinin durdurulması ve ihlal konusu “gezici

reklam römorkları”na TEDBİREN el konulması talebinde bulunmuştur.

Davalı taraf, söz konusu faydalı model belgesine konu buluşun 551 sayılı KHK’nin 156.

maddesindeki “tescil edilebilirlik” koşuluna uymadığı gerekçesiyle, cevap dilekçesiyle

birlikte “hükümsüzlük” karşı davasını ikame etmiştir.

Davacı adına tescilli bulunan “gezici reklam römorku” aracının gerçekten tescil edilebilir

nitelikte olup olmadığı işin esasına girilerek mahkemece usulünce araştırılacaktır. Ancak

KHK’nin 158 inci maddesinin 2 nci fıkrası hükmü göz önüne alındığında davacının “ihtiyati

tedbir” istemi hakkında mahkemece olumlu bir karar verebilme hakkı ortadan kalkmıştır.

88

Zira, hakkında hükümsüzlük davası açılmış faydalı model belgesinden doğan haklara

dayanılarak, üçüncü kişilere karşı her türlü talep hakkı hükümsüzlük davası kesinleşinceye

kadar askıda bırakılmıştır. Başkalarına karşı ileri sürülemeyecek bir faydalı model

belgesinden dolayı, mahkemece ihtiyati tedbir kararı verilebilmesi yasal olarak mümkün

olmamıştır.

KHK’nin 164. maddesi uyarınca, faydalı model belgesi sahiplerine tanınan koruma

süresinin, “başvuru tarihinden itibaren 10 yıl” olduğu gözetildiğinde, faydalı model belgesine

karşı keyfi olarak hükümsüzlük davası açıldığında, davacının mülkiyet hakkını (fikri

mülkiyet) kullanması neredeyse imkansız hale gelecektir. Zira, açılacak bir hükümsüzlük

davasının gerek ilk derece mahkemesi, gerekse Yargıtay aşamasında geçireceği süre göz

önüne alındığında, mülkiyet hakkının kullanımı önemli ölçüde zedelenmiş olacaktır. Öte

yandan, açılan hükümsüzlük davasının reddine karar verilse bile, gerek aynı kişinin, gerekse

onunla irtibatlı bir başka kişinin, yeni bir hükümsüzlük davası açmasını engelleyen bir hüküm

de bulunmamaktadır. Bu durumda da açılacak ikinci, belki de üçüncü hükümsüzlük

davalarının sona ermesi beklenmek zorunda kalınacak, böylelikle zaten 10 yıl olan koruma

süresi büsbütün ortadan kalkabilecektir.

Anayasa’nın 91. maddesinin birinci fıkrasında “Sıkıyönetim ve olağanüstü haller saklı

kalmak üzere, Anayasanın ikinci kısmının birinci ve ikinci bölümlerinde yer alan temel

haklar, kişi hakları ve ödevleri ile dördüncü bölümde yer alan siyasî haklar ve ödevler...”in

kanun hükmünde kararnamelerle düzenlenemeyeceği belirtilmiştir. Öte yandan, Anayasa’nın

“Mülkiyet hakkı” başlıklı 35. maddesinin birinci fıkrasında, herkesin, mülkiyet ve miras

haklarına sahip olduğu; ikinci fıkrasında bu hakların, ancak kamu yararı amacıyla, kanunla

sınırlanabileceği; üçüncü fıkrasında ise, mülkiyet hakkının kullanılmasının toplum yararına

aykırı olamayacağı kurala bağlanmıştır. Buna göre, Anayasa’nın “Kişinin Hakları ve

Ödevleri” başlıklı ikinci bölümünde yer alan mülkiyet hakkına ilişkin olarak kanun hükmünde

kararname ile düzenleme yapılması mümkün değildir.

Faydalı model belgesi sahibinin bu belge ile doğan haklarını üçüncü kişilere karşı ileri

sürmesine ilişkin düzenleme, mülkiyet hakkı kapsamında bulunduğundan, itiraz konusu kural

Anayasa’nın 91. maddesinin birinci fıkrasına aykırıdır. Bu nedenle KHK’nın 158 inci

maddesinin 2 nci fıkrasının 1 inci cümlesi Anayasa Mahkemesi tarafından iptal edilmiştir.

89

Bu arada davaya bakan mahkeme, ‘Bu nedenle açılan davanın ve dava sonucunun sicile

kayıt edilmesi ve ilgili bültende yayınlanması, ilgililerin Enstitü'ye başvurusu ile gerçekleşir.

Faydalı model belgesi sahibinin tazminat talebi ile ilgili hakları saklıdır.’ şeklindeki

KHK’nın 158 inci maddesinin 2 nci fıkrasının aşağıda yer alan 2 nci ve 3 üncü cümlelerinin

de iptalini istemiştir. Ancak Anayasa Mahkemesi bakılmakta olan davanın, faydalı model

belgesi sahibinin bu belge ile doğan haklarının korunmasına ve söz konusu belgenin

hükümsüz sayılmasına ilişkin olduğunu belirtmiştir.

KHK’nin 158 inci maddesinin ikinci fıkrasının ikinci cümlesinde, faydalı model

belgesinin hükümsüz sayılmasına yönelik davanın ve sonucunun sicile kayıt edilmesi ve ilgili

bültende yayınlanması; üçüncü cümlesinde ise faydalı model belgesi sahibinin hükümsüzlük

davası nedeniyle sahip olduğu tazminat hakları düzenlenmektedir.

Bu nedenle Anayasa Mahkemesi bu hükümlerin bakılan davadaki uyuşmazlığın çözümüne

bir etkisi bulunmadığını belirtmiştir. Dolayısıyla, KHK’nin 158. maddesinin 2 nci fıkrasının

ikinci ve üçüncü cümlelerinin davada uygulanacak kurallar olmadığı için mahkemece istenen

iptal istemini reddetmiştir.

8.3 Kanun Hükmünde Kararnamelerle Suç Oluşturulamayacağına ilişkin KHK’nın 136

ncı maddesinin (a) ve (b) bentlerinin Anayasa Mahkemesi’nce İptali

Anayasa Mahkemesi’nin bu kararı her ne kadar patentten doğan hakka tecavüz sayılan

fiiller ve bu fiillere ilişkin cezai yaptırımlarla ilgili olmasına rağmen Anayasa Mahkemesi’nin

iptal kararlarının bir bütünlük içinde verilmesi ve çoğu hükümsüzlük davalarının tecavüz

iddialarına ve bu iddialar kapsamında yaptırım uygulanması talebine karşı bir dava olarak

açılması nedeniyle bu çalışmada bu karara da yer verilmiştir.

KHK’nın 22.06.2004 günlü ve 5194 sayılı Yasa ile değiştirilen 73/A maddesinin birinci

fıkrasının (c) bendinin ve 136. maddesinin itiraz yolu ile Ankara Fikrî ve Sınaî Haklar Ceza

Mahkemesi tarafından Anayasa Mahkemesi’ne iptal istemi ile başvurulması üzerine, Anayasa

Mahkemesi KHK’nın 73/A maddesinin birinci fıkrasının (c) bendi yönünden incelenen aynı

Kanun Hükmünde Kararname’nin 136. maddesinin birinci fıkrasının (a) ve (b) bentlerini suç

ve cezalara ilişkin esasları düzenleyen Anayasa’nın 38. maddesine aykırı bulması ve bu

90

konudaki düzenlemelerin kanun hükmünde kararname ile yapılmasının olanaklı olmaması

nedeniyle iptal etmiştir.

Anayasa Mahkemesi’nin 05.02.2009 tarih ve 2005/57 Esas, 2009/19 Karar sayılı kararı ile

ile ilgili olarak 551 sayılı KHK’nın, 73/A maddesi ile 136 ncı maddesi şu şekilde

düzenlenmiştir:

“Madde 73/A- (Ek : 3.11.1995 - 4128/1 md.; Değişik: 22.6.2004-5194/2 md.)

Bu Kanun Hükmünde Kararname kapsamında;

a) 44 üncü maddede yazılı açıklamayı patent veya faydalı model başvurusu açısından

gerçeğe aykırı olarak yapanlar, patentli veya faydalı modelli bir eşya veya ambalajı üzerine

haklı olarak konulmuş patent veya faydalı model olduğunu belirten işareti yetkisi olmadan

kaldıranlar veya kendisini haksız olarak patent veya faydalı model başvurusu sahibi veya

patent veya faydalı model sahibi olarak gösterenler hakkında bir yıldan iki yıla kadar hapis

cezasına veya ondörtmilyar liradan yirmiyedimilyar liraya kadar ağır para cezasına veya her

ikisine,

b) Mevcut olmadığını veya üzerinde tasarruf yetkisi bulunmadığını bildiği veya

bilmesi gerektiği halde 86 ncı maddede yazılı haklardan birini veya bu hakla ilgili lisansı

başkasına devreden, veren, rehineden, bu haklar üzerinde herhangi bir tasarrufta bulunanlar

ile patent veya faydalı modelle korunan bir buluşun sahibi olmadığı veya bunların koruma

süresinin bittiği veya 129, 133 veya 165 inci maddelerde yazılı sebeple patentin veya faydalı

modelin hükümsüzlüklerine veya sona ermelerine karar verilmesine rağmen, satışa çıkardığı

eşyaya veya ambalajlarına veya ticarî evrakına veya ilânlarına, korunan bir patentle veya

faydalı modelle ilgili olduğu kanısını uyandıracak şekilde işaretler koyan veya ilân ve

reklâmlarda bu tarzda yazı ve işaretler kullananlar hakkında iki yıldan üç yıla kadar hapis

cezasına veya yirmiyedimilyar liradan kırkaltımilyar liraya kadar ağır para cezasına veya her

ikisine,

c) 136 ncı maddede yazılı fiillerden birini gerek faydalı model, gerek patentli buluş

açısından işleyenler hakkında iki yıldan dört yıla kadar hapis cezasına veya yirmiyedimilyar

91

liradan kırkaltımilyar liraya kadar ağır para cezasına veya her ikisine, ayrıca işyerlerinin bir

yıldan az olmamak üzere kapatılmasına ve aynı süre ticaretten men edilmelerine,

Hükmolunur.

(a), (b) ve (c) bentlerinde sayılan suçlar, hizmetlerini yaptıkları sırada bir işletmenin

çalışanları tarafından doğrudan doğruya veya emir üzerine işlenmişse çalışanlar ve suçun

işlenmesine mani olmayan işletme sahibi, müdür veya temsilcisi ve hangi unvan ve sıfatla

olursa olsun işletmeyi fiilen yöneten kişi de aynı surette cezalandırılır. Bir tüzel kişinin işleri

yürütülürken, 136 ncı maddede sayılan suçlardan biri işlenirse, tüzel kişi, masraflar ve para

cezasından müteselsilen sorumlu olur. Fiile iştirak edenler hakkında, olayın mahiyetine göre

765 sayılı Türk Ceza Kanununun 64, 65, 66 ve 67 nci maddeleri hükümleri uygulanır.

Yukarıda sayılan suçlardan dolayı kovuşturma şikâyete bağlıdır.

Bu madde hükümlerinin uygulanmasında 1412 sayılı Ceza Muhakemeleri Usulü

Kanununun 344 üncü maddesinin birinci fıkrasının (8) numaralı bendi uygulanmaz. Patentten

veya faydalı modelden doğan hakları tecavüze uğrayandan başka, 136 ncı maddede sayılanlar

dışında kalan suçlarda Enstitü, 44 üncü maddede yazılı açıklamanın gerçeğe aykırı olarak

yapılması ile patent veya faydalı modelle korunan bir buluşun sahibi olmadığı veya patentin

veya faydalı modelin koruma süresinin bittiği veya hükümsüzlüğü veya sona erme

durumlarında, kendisinin veya başkasının imâl ettiği veya satışa çıkardığı eşyaya veya

ambalajlarına veya ticarî evrakına veya ilânlarına, korunan bir patent veya faydalı modelle

ilgili olduğu kanısını uyandıracak şekilde işaretler koyma veya bu amaçla ilân ve reklamlarda

bu tarzda yazı ve işaretler kullanılması durumlarında, 8.3.1950 tarihli ve 5590 sayılı Kanun

veya 17.7.1964 tarihli ve 507 sayılı Kanuna tâbi kuruluşlar ve tüketici dernekleri de şikâyet

hakkına sahiptir. Şikâyetin, fiil ve failden haberdar olma tarihinden itibaren iki yıl içinde

yapılması gerekir.

Bu kapsamdaki suçlarla ilgili şikâyetler, acele işlerden sayılır. Patent veya faydalı

model başvurusu veya patentten veya faydalı modelden doğan haklara tecavüz dolayısıyla

üretilmesi veya kullanılması cezayı gerektiren eşya ile bu eşyaları üretmeye yarayan araç,

gereç, cihaz, makine gibi vasıtaların zapt edilmesi veya el konulması veya yok edilmesinde,

765 sayılı Türk Ceza Kanununun 36 ncı maddesi hükmü ile 1412 sayılı Ceza Muhakemeleri

Usulü Kanununun ilgili hükümleri uygulanır.”

92

“Patentten Doğan Hakka Tecavüz Sayılan Fiiller

Madde 136 – Aşağıda yazılı fiiller patentten doğan hakka tecavüz sayılır:

a - Patent sahibinin izni olmaksızın buluş konusu ürünü kısmen veya tamamen üretme

sonucu taklit etmek,

b - Kısmen veya tamamen taklit suretiyle meydana getirildiğini bildiği veya bilmesi

gerektiği halde, tecavüz yoluyla üretilen ürünleri satmak, dağıtmak veya bir başka şekilde

ticaret alanına çıkarmak veya bu amaçlar için ithal etmek veya ticari amaçla elde

bulundurmak veya uygulamaya koymak suretiyle kullanmak,

c - Patent sahibinin izni olmaksızın buluş konusu olan usulü kullanmak veya buluş

konusu usulle doğrudan doğruya elde edilen ürünleri satmak, dağıtmak veya bir başka şekilde

ticaret alanına çıkarmak veya bu amaçlar için ithal etmek veya uygulamaya koymak suretiyle

kullanmak;

d - Patent sahibi tarafından sözleşmeye dayalı lisans veya zorunlu lisans yoluyla

verilmiş hakları izinsiz genişletmek veya bu hakları üçüncü kişilere devir etmek,

e - Bu maddenin 1 inci ila 4 üncü bentlerinde yazılı fillere iştirak veya yardım veya

bunları teşvik etmek veya hangi şekil ve şartlarda olursa olsun bu fiillerin yapılmasını

kolaylaştırmak,

f - Kendisinde bulunan ve haksız olarak üretilen veya ticaret alanına çıkarılan eşyanın

nereden alındığını veya nasıl sağlandığını bildirmekten kaçınmak.

Patent bir ürünün yapılışına ait bir usul için alınmışsa, aynı nitelikleri taşıyan her ürün,

patenti alınmış usule göre yapılmış sayılır Usule tecavüz etmeksizin ürünü ürettiğini iddia

eden davalı bunu ispat etmekle yükümlüdür.

Patent başvurusu bu Kanun Hükmünde Kararnamenin 55 inci maddesine göre

yayınlandığı takdirde, başvuru sahibi, buluşa vaki tecavüzlerden dolayı hukuk ve ceza davası

açmaya yetkilidir. Tecavüz eden başvurudan veya kapsamından haberdar edilmiş ise,

başvurunun yayınlanmış olmasına bakılmaz. Tecavüz edenin kötü niyetli olduğuna mahkeme

93

tarafından hükmolunursa, yayından önce de tecavüzün varlığı kabul edilir. (Ek cümle:

22/6/2004 – 5194/4 md.) Ancak mahkeme, patent veya faydalı modelin verildiğine ilişkin

ilânın ilgili bültende yayımlanmasından önce öne sürülen iddiaların geçerliliğine ilişkin olarak

karar veremez.”

Anayasa’nın 152. ve 2949 sayılı Anayasa Mahkemesinin Kuruluşu ve Yargılama Usulleri

Hakkında Kanun’un 28. maddesine göre, mahkemeler, bakmakta oldukları davalarda

uygulayacakları kanun ya da kanun hükmünde kararname kurallarını Anayasa’ya aykırı

görürler veya taraflardan birinin ileri sürdüğü aykırılık savının ciddi olduğu kanısına

varırlarsa, o hükmün iptali için Anayasa Mahkemesine başvurmaya yetkilidirler. Ancak, bu

kurallar uyarınca bir mahkemenin Anayasa Mahkemesine başvurabilmesi için elinde

yöntemince açılmış ve mahkemenin görevine giren bir davanın bulunması ve iptali istenen

kuralların da o davada uygulanacak olması gerekmektedir. Uygulanacak yasa kuralları,

davanın değişik evrelerinde ortaya çıkan sorunların çözümünde veya davayı sonuçlandırmada

olumlu ya da olumsuz yönde etki yapacak nitelikte bulunan kurallardır.

Bakılmakta olan davanın konusunu patent sahibinin izni olmaksızın buluş konusu

ürünü kısmen veya tamamen üretme sonucu taklit etmek, kısmen veya tamamen taklit

suretiyle meydana getirildiğini bildiği veya bilmesi gerektiği hâlde tecavüz yoluyla üretilen

ürünleri satmak, dağıtmak veya bir başka şekilde ticaret alanına çıkarmak iddiaları

oluşturmaktadır. Bu nedenle Anayasa Mahkemesi itiraz konusu kuralların bu kapsam

dışındaki hükümlerinin bakılmakta olan davada uygulanma olasılığının bulunmadığına karar

vermiş ve 551 sayılı Patent Haklarının Korunması Hakkında Kanun Hükmünde

Kararname’nin 136. maddesinin (c), (d), (e) ve (f) bentleri ile ikinci ve üçüncü fıkralarına

ilişkin itirazı reddetmiştir.

Diğer yandan 551 sayılı KHK’nın 22.6.2004 günlü 5194 sayılı Yasa ile değiştirilen 73/A

maddesinin birinci fıkrasının (c) bendinin ve 136. maddesinin birinci fıkrasının (a) ve (b)

bentlerinin esasının incelenmesine oybirliğiyle karar verilmiştir.

Bu itibarla Anayasa Mahkemesi itirazın esasına ilişkin olarak şu değerlendirmede

bulunmuştur:

94

551 sayılı Kanun Hükmünde Kararname’nin 136. maddesinin birinci fıkrasının (a) ve (b)

bentlerinde, patent sahibinin izni olmaksızın buluş konusu ürünü kısmen veya tamamen

üretme sonucu taklit etmek, kısmen veya tamamen taklit suretiyle meydana getirildiğini

bildiği veya bilmesi gerektiği hâlde tecavüz yoluyla üretilen ürünleri satmak dağıtmak veya

bir başka şekilde ticaret alanına çıkarmak veya bu amaçlar için ithal etmek veya ticarî amaçla

elde bulundurmak veya uygulamaya koymak suretiyle kullanmak eylemleri patentten doğan

hakka tecavüz sayılmıştır.

Anayasa’nın 38. maddesinin birinci fıkrasında kimsenin, işlediği zaman yürürlükte

bulunan kanunun suç saymadığı bir fiilden dolayı cezalandırılamayacağı, üçüncü fıkrasında

ceza ve ceza yerine geçen güvenlik önlemlerinin ancak kanunla konulacağı belirtilmiş, 91.

maddesinin ilk fıkrasında da, Türkiye Büyük Millet Meclisinin Bakanlar Kuruluna kanun

hükmünde kararname çıkarma yetkisi verebileceği, ancak sıkıyönetim ve olağanüstü hâller

saklı kalmak üzere, Anayasa’nın ikinci kısmının birinci ve ikinci bölümlerinde yer alan temel

haklar, kişi hakları ve ödevleri ile dördüncü bölümünde yer alan siyasî haklar ve ödevlerin

kanun hükmünde kararnamelerle düzenlenemeyeceği öngörülmüştür.

551 sayılı Kanun Hükmünde Kararname’nin 136. maddesinin birinci fıkrasının (a) ve (b)

bentlerinde belirtilen eylemlere bu Kanun Hükmünde Kararname’nin 5194 sayılı Yasa ile

değiştirilen 73/A maddesinde ceza yaptırımı öngörülmektedir. Suç ve cezalara ilişkin esasları

düzenleyen 38. madde Anayasa’nın ikinci kısmının ikinci bölümünde yer aldığından bu

konudaki düzenlemelerin kanun hükmünde kararname ile yapılması olanaklı olmadığı gibi, bu

eylemlere ceza öngören maddenin yasayla düzenlenmesi de bu sonucu değiştirmez.

Bu nedenlerle, itiraz konusu 551 sayılı Kanun Hükmünde Kararname’nin 73/A

maddesinin birinci fıkrasının (c) bendi yönünden incelenen aynı Kanun Hükmünde

Kararname’nin 136. maddesinin birinci fıkrasının (a) ve (b) bentleri Anayasa’nın 38. ve 91.

maddesine aykırıdır. İptali gerekir.

551 sayılı Kanun Hükmünde Kararname’nin “Patentten doğan hakka tecavüz sayılan

fiiller” başlığını taşıyan 136. maddesi delaletiyle, 73/A maddesinin itiraza konu (c) bendinde

patentten doğan haklara tecavüz eylemleri yasa koyucu tarafından suç kabul edilerek

yaptırıma bağlanmıştır. Kanun Hükmünde Kararnamede söz konusu eylemler için iki yıldan

dört yıla kadar hapis cezasına veya yirmiyedimilyar liradan kırkaltımilyar liraya kadar ağır

95

para cezasına veya her ikisine, ayrıca işyerlerinin bir yıldan az olmamak üzere kapatılmasına

ve aynı süreyle ticaretten men edilmelerine hükmolunacağı öngörülmüştür.

551 sayılı Kanun Hükmünde Kararname’nin 73/A maddesinin birinci fıkrasının (c) bendi,

4128 sayılı Yasa’nın 1. maddesi ile eklendikten sonra 5194 sayılı Yasa’nın 2. maddesiyle

değiştirilmiştir. Böylece Anayasa’nın, cezaların yasa ile düzenlenmesini öngören 38.

maddesine uyulmuştur. Ayrıca, Anayasa’da kanun hükmünde kararnamelerin yasayla

değiştirilmesini veya bunlara madde eklenmesini engelleyen bir kural bulunmadığından

Anayasa’nın 91. maddesine aykırılıktan da söz edilemez.

Hukuk devletinde yasakoyucu ceza hukuku alanında yetkisini kullanırken, Anayasa’ya ve

ceza hukukunun temel ilkelerine bağlı kalmak koşuluyla, toplumda belli eylemlerin suç

sayılıp sayılmaması, suç sayıldıkları takdirde hangi çeşit ve ölçülerde ceza yaptırımları ile

karşılanmaları gerektiği, hangi hâl ve hareketlerin ağırlaştırıcı veya hafifletici neden olarak

kabul edileceği konularında takdir yetkisine sahiptir.

İtiraz konusu düzenlemelerle suçun işlenmesindeki özelliklere göre hâkime farklı cezalar

uygulama imkânı sağlanmıştır. Korunan hukuki yarar ve Yasa koyucuya tanınan takdir yetkisi

birlikte değerlendirildiğinde suç ile ceza arasında makul ve adil bir dengenin

bulunmadığından söz edilemez.

Açıklanan nedenlerle, 551 sayılı Kanun Hükmünde Kararname’nin 136. maddesinin

birinci fıkrasının (a) ve (b) bentleri yönünden incelenen 73/A maddesinin birinci fıkrasının (c)

bendi Anayasa’nın 2., 38. ve 91. maddelerine aykırı değildir. İtirazın reddi gerekir. ,

Sonuç olarak yukarıda bahsedilen hukuki değerlendirmeleri dikkate alan Anayasa

Mahkemesi 551 sayılı KHK’nın;

1- 22.6.2004 günlü, 5194 sayılı Yasa’nın 2. maddesiyle değiştirilen 73/A maddesinin

birinci fıkrasının (c) bendinin Anayasa’ya aykırı olmadığına ve itirazın REDDİNE,

OYBİRLİĞİYLE,

96

2- 136. maddesinin birinci fıkrasının (a) ve (b) bentlerinin, aynı Kanun Hükmünde

Kararname’nin 73/A maddesinin birinci fıkrasının (c) bendi yönünden Anayasa’ya aykırı

olduğuna ve İPTALİNE, OYÇOKLUĞUYLA karar vermiştir.

Ayrıca 551 sayılı Kanun Hükmünde Kararname’nin 136. maddesinin birinci fıkrasının (a)

ve (b) bentlerinin iptal edilmesi nedeniyle doğacak hukuksal boşluk kamu yararını ihlal edici

nitelikte görüldüğünden, Anayasa’nın 153. maddesinin üçüncü fıkrasıyla 2949 sayılı Yasa’nın

53. maddesinin dördüncü ve beşinci fıkraları gereğince, bu bentlere ilişkin iptal hükümlerinin,

kararın Resmî Gazete’de yayımlanmasından başlayarak bir yıl sonra yürürlüğe girmesine,

OYBİRLİĞİYLE karar verilmiştir.

Ancak burada şu husus belirtilmelidir ki; tecavüz iddialarına karşı, her ne kadar KHK’nın

136 ncı maddesinin (a) ve (b) bentlerinin 73/A maddesinin (c) bendi yönünden iptal edilmesi

nedeniyle ceza davasının açılması mümkün olmasa da, KHK’nın 137 ila 145 inci maddeleri

gereği, hukuk davalarının açılmasında ve tazminat talebinde bulunulmasında bir engel

bulunmamaktadır.

Yine bu kapsamda 11/03/2013 tarihinde Türkiye Büyük Millet Meclisi’ne sevk edilen ve

Ekim 2014 tarihinden sonra Türkiye Büyük Millet Meclisi Genel Kurulu’na gelmesi beklenen

‘Patent Haklarının Korunması Hakkında Kanun Hükmünde Kararname ile Bazı Kanun ve

Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Tasarısı’ nın 21 nci

maddesi ile KHK’nın 136 ncı maddesinde düzenleme yapılmış ve söz konusu hukuki

boşluğun ortadan kaldırılması amaçlamıştır.

97

9. Sonuç

Patent hakkının sona ermesine neden olan koruma süresinin dolması, patent hakkından

vazgeçilmesi veya yıllık ücretlerin ödenmemesi sebepleri gayet somut, net ve herhangi bir

açıklamaya ihtiyaç duymamaktadır. Fakat patent hakkının hükümsüzlük davası açılması

marifetiyle sona erdirilmesi hem yetkili ve görevli bir mahkeme kararı gerektirmekte hem de

patentin patentlenebilirlik kriterlerine sahip olup olmadığının değerlendirilmesini zorunlu

kılmaktadır. Bu kapsamda hükümsüzlük davası geçmişe etkili olarak mülkiyet hakkını

ortadan kaldırması nedeniyle birtakım hukuki unsurlar içerdiği gibi patentlenebilirlik kriterleri

açısından da teknik bir incelemeyi gerekli kılar. Bu nedenle hukuki ve teknik unsurlardan

oluşan karma bir dava olarak değerlendirilebilir hükümsüzlük davası.

Patent hakkını sona erdiren diğer sebeplerde sona erme geriye etkili olarak hüküm

doğurmazken, patent hakkının hükümsüzlük davası ile sona erdirilmesi geriye etkili olarak

hüküm doğurur. Ancak bunun ‘patentin hükümsüz sayılmasından önce, bir patente tecavüz

sebebiyle verilen hukuken kesinleşmiş ve uygulanmış kararlar’ ile ‘patentin hükümsüzlüğüne

karar verilmeden önce yapılmış ve uygulanmış sözleşmeler’ olmak üzere iki istisnası vardır.

Bu istisnalar ile hükümsüz kılınmak istenen patent ile ilgili hukuki tasarruflarda bulunan iyi

niyetli üçüncü kişilerin koruması hedeflenmiştir. Ancak, burada bahsedilen istisnaların da

istisnası bulunmaktadır. Taraflardan birinin ‘kötü niyetli’ ve ‘kusurlu’ olması durumunda

patentin hükümsüzlüğü tamamen geriye yürüyecektir.

Yine tartışmalı hususlardan bir tanesi incelemesiz patentler için de hükümsüzlük davası

açılıp açılamayacağıdır. Patent verilebilirlik şartları bakımından itirazlara uğramış ve

incelenerek verilmiş bir patent aleyhine hükümsüzlük davası açılabiliyorsa, incelemeden

verilen patent aleyhine evleviyetle açılabilmelidir. Kaldı ki, patentin hükümsüzlüğüne ilişkin

hükümlere bakıldığında, patentlerin incelemeli ya da incelemesiz olmasına göre bir ayrım

yapılmadığı görülmektedir. Öyleyse, patentin hükümsüzlüğüne ilişkin kurallar ortak hüküm

niteliğinde olup her iki türde verilen patentlere de uygulanabilir.

Diğer bir husus patentin kullanılmaması durumunda hükümsüzlük davasının açılıp

açılamayacağıdır. Patent hukuku bakımından patentin kullanılmaması bir hükümsüzlük davası

sebebi değildir. Bunun iki temel sebebi bulunmaktadır. Birincisi, KHK’nın 129 uncu

maddesinde sayılan hükümsüzlük hallerinin tahdidi nitelikte olmasıdır. Hükümsüzlük

98

sebepleri arasında kullanma yükümlülüğüne aykırılık bulunmadığından bu sebeple

hükümsüzlük davası açılması mümkün değildir. İkincisi, kullanma yükümlülüğüne aykırılık,

KHK’da zorunlu lisans verilmesini gerektiren bir sebep olarak düzenlenmiş bulunmaktadır

(KHK madde 99/1-a).

Yargıtay’a göre sınai mülkiyet hukukunda buluşun yeni olup olmadığı veya tekniğin

bilinen durumunu aşıp aşmadığı (diğer bir deyişle buluşun patentlenebilirlik kriterlerine sahip

olup olmadığı) teknik bir incelemeyi gerekli kılar. Bu düşünce ile Yargıtay, bu konularda

bilirkişi incelemesi yapılmamasını başlı başına bozma nedeni saymaktadır. Ancak burada

bilirkişilerin fonksiyonu davanın taraflarınca ileri sürülmemiş delilleri toplamak ve rapor

etmek değildir. Bilirkişi, ne dosyayı tekemmül ettirir ne de delil toplayabilir. Bilirkişi,

dosyadaki eksikleri gideremez. Bilirkişinin görevi, özel veya teknik bilgisini dosyaya

yansıtarak hakime yardımcı olmaktır. Yani bilirkişi, dosya münderecatı ile sınırlı bir inceleme

yapar. Örneğin bilirkişi, dava konusu patentin yeni olmadığını ispat bağlamında bir patent

veri tabanında araştırma yaparak daha önceki patent dokümanlarını oradan temin ederek

dosyaya koyamaz ve bunu da raporuna yansıtamaz. Aksi halde bilirkişi delil toplamış olur.

Patentin hükümsüzlüğünün tahkime elverişliliği açısından, söz konusu uyuşmazlıkların

sadece devlet yargısında çözülmesi gerektiğini öngören görüşler mevcut olduğu gibi bu

uyuşmazlıkların milli mahkemelerin münhasır yargı yetkisi içinde olmasını eleştiren diğer

görüşler de bulunmaktadır. Bu kapsamda tahkime elverişlilik açısından somut bir uzlaşı

durumu söz konusu değildir.

Hükümsüzlük davalarının büyük bir çoğunluğu patente tecavüz edildiği iddiasına karşı bir

dava olarak açılmaktadır. Bu kapsamda söz konusu patentin hem koruma kapsamının hem de

patentlenebilirlik kriterlerine sahip olup olmadığının belirlenmesi gerekmektedir. Bu da

istemlerin yorumlanması ve eşdeğer doktrin kavramını karşımıza çıkarmaktadır.

Buna göre istemlerin yorumlanmasında başlangıç noktası da varış noktası da istemlerdir.

Tarifname ve resimler ancak yardımcı öğelerdir. Gerektiği zaman istemin anlamını destekler

ve aydınlatır. Anlam muğlaklığını gidermek için kullanılır. Bu itibarla tarifname veya resimler

ile istem kapsamının genişletilmesi veya daraltılması, istemin anlamının değiştirilmesi patent

hukukuna aykırıdır.

99

Yine eşdeğer doktrin kavramı ile koruma kapsamı istemlerin lafzi değerlendirmesi dışına

çıkmakta ve biraz daha genişletilmektedir. Bu genişletme istemlerde yer alan teknik

unsurların eşdeğerlerini de kapsayacak şekilde olmaktadır. Bu çerçevede patentten doğa

hakkın ihlali iddialarının veya bu ihlal iddialarına karşı sunulan hükümsüzlük iddialarının

değerlendirilmesinde eğer lafzi olarak ihlal tespit edilmediyse eşdeğer değerlendirmeye

geçilmektedir.

Eşdeğer unsurların patentten doğan hakkın kapsamını belirlemede göz önünde

bulundurulmasının nedeni patent sahibini, taklitçilikten korumaktır. Taklitçilik söz konusu

olduğunda ve patent sahibi korumadan yeteri kadar faydalanamazsa bu durumda araştırma-

geliştirme faaliyetlerinin yavaşlaması beklenir. Bu nedenle eşdeğer unsur müessesesi

sayesinde, buluşun özünün veya ana fikrinin çalınarak ve buluşta önemsiz farklar yaratarak

tecavüzün arkasından dolanmanın önüne geçilmek istenmektedir. Böylece etkin patent

koruması sağlanarak buluşun ve özündeki yaratıcı fikrin ve çabanın korunması sağlanır.

Ayrıca eşdeğer unsurların dikkate alınması sayesinde yalnızca istem kelimelerine

odaklanmaktan, yalnızca lafzi anlamla sınırlı kalmaktan doğabilecek haksızlıkların da önüne

geçilmiş olmaktadır.

Çalışmanın son bölümünde patentin hükümsüzlüğüne ilişkin Anayasa Mahkemesi

kararlarına değinilmiştir. Buna göre ‘Zarar gören üçüncü kişilerin ve ilgili resmi makamların

faydalı model belgesinin hükümsüzlüğünü talep edebilmeleri için, 161 inci maddeye göre

itiraz yapmış olmaları şarttı’ ifadesine sahip KHK’nın 165 inci maddesinin üçüncü fıkrası

Anayasanın 36 ncı ve 91 inci maddelerine aykırı bulunarak iptal edilmiştir. Yine 156 ncı

madde hükmüne göre, kendisine karşı açılan hükümsüzlük davası sonuçlanıncaya kadar,

faydalı model belgesi sahibi, bu belge ile doğan haklarını, üçüncü kişilere karşı ileri süremez’

ifadesine sahip KHK’nın 158 inci maddesinin 2 nci fıkrasının 1 inci cümlesi Anayasa’nın 91.

maddesinin birinci fıkrasına aykırı bulunmuş ve iptal edilmiştir.

Son olarak ifade edilmelidir ki bu çalışmada patentin hükümsüzlüğüne ilişkin bütün

hukuki unsurlar (davanın niteliği, etkileri, taraflar, dava süreci, delillerin değerlendirilmesi,

hükümsüzlük kararının geriye yürümesi, geriye yürüme kuralının istisnaları, istisnaların

istisnası olan kötü niyet ve kusur kavramları, bilirkişi, tahkime elverişliliği vb.) ile bütün

teknik hususlara (istemlerin yorumlanması, eşdeğer doktrin, koruma kapsamı, yenilik,

tekniğin bilinen durumunun aşılması, patent verilebilirlik şartları vb.) değinilmeye

100

çalışılmıştır. Bu sayede Ekim 2014 tarihinden sonra Türkiye Büyük Millet Meclisi Genel

Kurulu’na gelmesi muhtemel kanun taslağında öngörülen, tescil sonrası itiraz taleplerinin

Türk Patent Enstitüsü’nce incelenmesi hususuna, bu çalışmanın yol gösterici olması

düşünülmüştür.

101

KAYNAKÇA

1. 551 Sayılı Patent Haklarının Korunması Hakkında Kanun Hükmünde Kararname,

24/06/1995

2. 551 sayılı Patent Haklarının Korunması Hakkında Kanun Hükmünde Kararnamenin

Uygulama Şeklini Gösterir Yönetmelik

3. 5194 sayılı ve 22/06/2004 tarihli Bazı Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik

Yapılmasına Dair Kanun

4. 6100 sayılı ve 12/01/2011 tarihli Hukuk Muhakemeleri Kanunu

5. 6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu, madde 71

6. 6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu, madde 279

7. 765 sayılı ve 01/03/1926 tarihli Türk Ceza Kanunu (Mülga)

8. 5237 sayılı 26/09/2004 tarihli Türk Ceza Kanunu

9. 6098 sayılı ve 11/01/2011 tarihli Türk Borçlar Kanunu

10. 6102 sayılı ve 13/01/2011 tarihli Türk Ticaret Kanunu

11. 11/03/2013 tarihi ile Türkiye Büyük Millet Meclisi’ne sevkli, ‘Patent Haklarının

Korunması Hakkında Kanun Hükmünde Kararname ile Bazı Kanun ve Kanun

Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Tasarısı’

12. Akyol, Şener: ‘Dürüstlük Kuralı ve Hakkın Kötüye Kullanılması Yasağı’, İstanbul,

1995

13. Anayasa Mahkemesi’nin 23.03.2004 tarih ve 2001/1 Esas, 2004/36 Karar sayılı kararı.

14. Anayasa Mahkemesi’nin 29.01.2014 tarih ve 2013/100 Esas, 2014/14 Karar sayılı

kararı

15. Anayasa Mahkemesi’nin 05.02.2009 tarih ve 2005/57 Esas, 2009/19 Karar sayılı

kararı

16. Arkan, Sabih: ‘Marka Hukuku’, Cilt II, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi

Yayınları, Ankara, 1998

17. Arkan, Sabih: ‘Ticari İşletme Hukuku’, 5. Baskı, Ankara, 1999

102

18. Bently, Lionel/Sherman, Brad: ‘Intellectual Propert Law’, Second Edition, New

York,2004

19. Bilgili, Fatih: ‘Marka Hukukunda Hakkın Kötüye Kullanılması’, Ankara, 2006

20. Bilgin, Aslı: ‘ Endüstriyel Tasarım Hakkı ve Tazminat Davaları’ İstanbul, 2006

21. Blumer, Fritz: ‘Formulierung und Anderung der Patentansprüche im europaischen

Patentrecht’, 1998

22. Catnic Components & Hill & Smith, 1981 F.S.R.60; 1982 R.P.C. 183

23. Ciba Geigy v. Oté Optics, 28 IIC 748, 1995

24. Çolak, Uğur: ‘Alman Hukukunda Patent Hakları’, Ankara Barosu - Fikri Mülkiyet ve

Rekabet Hukuku Dergisi, Ankara, 2005

25. Çotuksöken, Yusuf: ‘Türkçe Anlamdaşlar ve Karşıt Anlamlılar Sözlüğü’, İstanbul,

2012

26. D’amato, Anthony ve Long, Doris E.: ‘International Intellectual Property Law’,

London, 1997

27. EPO Temyiz Kurulu Kararı, T 0327/87, ‘Self-powered elevator using a linear electric

motor as counterweight’, 1990

28. EPO Temyiz Kurulu Kararı, T 0238/88 (Ion selective compositions containing certain

crown ethers), 1991

29. EPO Temyiz Kurulu Kararı, T 0416/88 (Magnetic disc unit controlling method), 1990

30. EPO Temyiz Kurulu Kararı, T 0194/89 (Brushless DC motor), 1990

31. EPO Temyiz Kurulu Kararı, T 0606/91 (Rührwerksmühle), 1993

32. Eren, Fikret: ‘Borçlar Hukuku-Genel Hükümler’, Cilt I, 6. Baskı, İstanbul, 1998

33. Erman, Hasan: ‘Medeni Hukuk Dersleri’, İstanbul, 2007

34. Fellner, Christine: ‘Industrial Design Law’, London, 1995

35. European Patent Convention, 15th Edition, October 2013

http://www.epo.org/law-practice/case-law-appeals/recent/t970935eu1.html





103

36. Firth, Alison/Philips, Jeremy: ‘Introduction to Intellectual Property Law’, Fourth

Edition, Butterworths, England, 2001

37. Franzosi, Mario: ‘Three European Cases on Equivalence. Will Europe Adopt Catnic?’,

Warner-Jenkinson & Hilton Davis, 1997


Athletic Alternatives & Prince, 1996

39. Franzosi, Mario: ‘Claim Interpretation’, Festschrift fuer Gert Kolle und Dieter

Stauder, Heymanns, 2005


2002

41. Graver Tank and Manufacturing Co. & Linde Air Products Co., 339 US 605, 1950

42. Gürzumar, Osman B.: ‘Franchise Sözleşmeleri ve Bu Sözleşmelerin Temelini

Oluşturan Sistemlerin Hukuken Korunması’ İstanbul, 1995

43. Gurry, Francis: ‘Objective Arbitrability - Antitrust Disputes - Intellectual Property

Disputes’, Objective Arbitrability Antitrust Disputes Intellectual Property Disputes

Conference, İsviçre, 1993

44. Hatemi, Hüseyin: ‘Medeni Hukuka Giriş’, 6. Baskı, İstanbul, 2012

45. Hatemi, Hüseyin ve Gökyayla, Emre: ‘Borçlar Hukuku Genel Bölüm’, İstanbul, 2011

46. Hatemi, Hüseyin: ‘Medeni Hukuka Giriş’, 2. Baskı, İstanbul, 1999

47. High Court Monza 2001, Breda /Hormann, unreported

48. Improver Corp. & Remington Consumer Products, Epilady Case, FSR 181, 1990

49. Karahan, Sami: ‘Marka Hukukunda Hükümsüzlük Davaları’, Konya, 2002

50. Karakaş, Erhan: ‘Know-How Sözleşmesi’, Hukuk, Ekonomi ve Siyasal Bilimler Aylık

İnternet Dergisi, 2003

51. Karan, Hakan ve Kılıç, Mehmet: ‘Markaların Korunması’ Ankara, 2004

52. Kayatekin, Deniz: ‘Patentin Hükümsüzlüğü’, 1. Baskı, İstanbul, 2013

104

53. Kirin Amgen & Hoechst Morion Roussel, 2004, EP148605

54. Köprülü, Bülent: ‘Medeni Hukuk I-II’, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi,

İstanbul, 1984

55. Kushan, Jeffrey: ‘Protein Patents and Doctrine of Equivalence: Limits and the

Expansion of Patent Rights’, Berkeley Technology Law Journal, Vol. 6, California,

2007

56. La Bounty Mfg. Inc. & US Int’ı Trade Commission, 867 F2d 1572, 9 USPQ2d 1955,

Fed. Cir., 1989

57. Markman et al. & Westview Instruments Inc., United States Court of Appeals for the

Federal Circuit, 1996

58. Michal du Vall: ‘Public Hearing on Future Patent Policy in Europe’, Institute for

Intellectual Property, Jagiellonian University, Krakow, Poland, 2006

59. Moriwaki, Saburo: ‘Study on Patent Claim Interpretation (II)’, Institute of Intellectual

Property Bulletin, No.4, 2003

60. Moulded Curbstone (Formstein) Case, BGH, 1986

61. Mueller, Philippe: ‘Scope of Protection of Patents in the UK and Germany’, The

Berkeley Electronic Press, 2007

62. Nacakçı, Olgaç: ‘Patentin Hükümsüzlüğü ve Patent Hakkının Sona Ermesi’,

Ekdial/Üstün/Çalık Avukatlık Bürosu, İstanbul

63. Noyan, Erdal, ‘Patent Hukuku’, Ankara, 2009

64. Oğuzman, Kemal ve Seliçi, Özer: ‘Eşya Hukuku’, İstanbul, 2001

65. Oğuzman, Kemal ve Barlas, Nami: ‘Medeni Hukuk: Giriş, Kaynaklar, Temel

Kavramlar’, 17. Baskı, İstanbul, 2011

66. Oğuzman, Kemal ve Öz, Turgut: ‘Borçlar Hukuku Genel Hükümler’, 3. Baskı,

İstanbul, 2000

67. Oktay, Saibe: ‘Sınai Haklara İlişkin Lisans Sözleşmeleri ve Rekabet Hukuku

Düzenlemelerinin Lisans Sözleşmelerine Uygulanması’, İstanbul, 2002

105

68. Ortan, Ali Necip: ‘Avrupa Patent Sistemi ve Türk Patent Hukuku’, Patent Sistemleri

ve Patent Ofis Organizasyonları Uluslar arası Sempozyumu, Banka ve Ticaret Hukuku

Araştırma Enstitüsü, Ankara, 1992

69. Ortan, Ali Necip: ‘Patent Lisans Sözleşmesi’, Ankara, 1979

70. Ortan, Ali Necip: ‘İşçi Buluşları Hukuku’, İzmir, 1987

71. Pagenberg, Jochen: ‘Europe and Japan, Claim Interpretation- Influence of Prior Art

and the Knowledge of the Skilled Person for the Scope of Protection’, CASRIP, High

Technology Symposium, 2002

72. Paslı, Ali: ‘Fikri Mülkiyet Hukukunda Hükümsüzlüğün Sonuçları’, Fikri Mülkiyet

Hukuku Dergisi, İstanbul, 2006

73. Prod’hygia c. Molnlycke, PIBD, 671, III, 79, Appeal Paris, 1999

74. Reisoğlu, Safa: ‘Borçlar Hukuku-Genel Hükümler’ 12. Baskı, İstanbul, 1998

75. Reisoğlu, Safa: ‘Borçlar Hukuku-Genel Hükümler’ 13. Baskı, İstanbul, 1999

76. Rohm & Haas v. Collag, Court of Appeal, 2001

77. Saraç, Tahir: ‘Patent Hukukunda Hükümsüzlük Davaları’, 1. İstanbul Fikri Mülkiyet

Hukuku Sempozyumu, İstanbul Ticaret Üniversitesi Yayınları, İstanbul, 2005

78. Saraç, Tahir: ‘Patentten Doğan Hakka Tecavüz ve Hakkın Korunması’, Ankara,

Seçkin Yayınevi, 2003

79. Smith, M. A., Couste, M., Hield, T., Jarvis, R., Kochupillai, M., Leon, B., Rasser, J.

C., Sakamoto, M., Shaughnessy, A., Branch, J.: ‘Arbitration of Patent Infringement

and Validity Issues Worldwide’, Harward Journal of Law & Technology, Vol. 19,

No.2, 2006

80. Suluk, Cahit: ‘Sınai Mülkiyet Haklarında Hükümsüzlük Haklarının Etkisi’, Fikri

Mülkiyet Hukuku Dergisi, İstanbul, 2006

81. Suluk, Cahit: ‘Sınai Mülkiyete İlişkin Hükümsüzlük Davalarında Mutlak Yeniliğin

Bilirkişiler Tarafından Araştırılması’, Fikri Mülkiyet Hukuku Yıllığı, On İki Levha,

İstanbul, 2010

82. Takenaka, Toshiko: ‘Extent of Patent Protection in USA, Germany and Japan’,

Festschrift fuer Gert Kolle und Dieter Stauder, Heymanns, 2005

106

83. Takenaka, Toshiko: ‘Doctrine of Equivalents in Japan’, CASRIP Symposium No.6,

2001

84. Takenaka, Toshiko: ‘The Essential Element Test Provides A Big Hurdle to Japanese

Doctrine of Equivalents’, CASRIP Newsletter 13, 2000

85. Tauchner, Paul: ‘The Principles of the Doctrine of Equivalence in Germany’, 2007

86. Tekinalp, Ünal: ‘Fikri Mülkiyet Hukuku’, Arıkan Yayınları, 4. baskı, İstanbul, 2005

87. Tekinalp, Ünal: ‘Fikri Mülkiyet Hukuku’, İstanbul, 2002

88. Tsubakimoto Seiko & THK K.K., 1630 Hanrei Jiho 32, Supreme Court, 1998

89. Türk Dil Kurumu: Türkçe Sözlük, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 1998

90. Ünal, Onur: ‘Patent Hukukunda İstemler’, Onur Hukuk Bürosu Yayınları, 2008

91. Weichvorrichtung II, GRUR 886, 25 IIC 420, 1993.

92. WIPO İstatistik Veri Tabanı, Ekim 2012

93. Yalçıner, Uğur: ‘Türkiye’de Patent ve Faydalı Modellere Yönelik Uygulamalar’,

Türkiye’de Fikri ve Sınai Hakların Etkin Uygulanması Sempozyumu, İstanbul, 2004

94. Yasaman, Hamdi ve Yusufoğlu, Fülürya: ‘Marka Hukuku’, Cilt II, Vedat Kitapçılık,

İstanbul, 2004

95. Yargıtay 11. Hukuk Dairesinin 09.06.2008 gün ve 2007/6203-2008/7559 sayılı kararı

96. Yargıtay 11. Hukuk Dairesi’nin 25.04.2002 tarih ve 2002/81-3895 sayılı kararı

97. Yargıtay 11. Hukuk Dairesinin 14.12.2002 ve 2002/10398 sayılı kararı

98. Yargıtay 11. Hukuk Dairesinin 24.01.2008 ve 2008/1304 sayılı kararı

99. Yorke, Brian: ‘Patent Protection in Europe and its Position in the World: Patenting in

the Next Millennium’ Conference of the Harmonization Office, Alicante, 2000

Documents

PATENTİN HÜKÜMSÜZLÜK HALLERİNİN HUKUKİ VE TEKNİK … · t.c. tÜrk patent enstİtÜsÜ patent daİresİ baŞkanliĞi patentİn hÜkÜmsÜzlÜk hallerİnİn hukukİ ve teknİk