8 Human Rights FORUM

PATI BA NAMANANG PARTY-LISTHINDI PINATAWAD?

TAPOS NA ang eleksyon! Nadeklara na ang karamihan sa mgakandidatong nakakuha ng pinakamaraming bilang ng boto sapamamaraang malinis, marumi at/o kumbinasyon ng dalawa.Nakapagbigay na ang presidente ng kanyang “State of the NationAddress” (SONA) na tulad ng inaasahan ay batbat ng mga pangakong

malamang ay mapapako at mga panaginip na mananatiling panaginip. Nagsimulana ring gumulong ang pagbalangkas at paggawa ng mga inisyatiba at batas –importante man o walang kwenta – sa pagbubukas ng ika-14 na Kongreso.

n Ni NYMIA PIMENTEL SIMBULAN DR. P.H.

Sa gitna ng mga kaganapangito, nananatiling nakabitin anghinaharap ng mga kinatawanng mga lehitimong grupongparty-list na nagsipagpanalonoong nakaraang Mayo 2007eleksyon. Isang mainit naisyung hinaharap ng mgagrupong party-list ay angpaggamit ng Comelec satinaguriang Panganiban formulasa pagtukoy kung ilangkinatawan ang uupo saMababang Kapulungan ngKongreso sa bawat party-list nanakakuha ng di-bababa sa 2%

ng kabuuang boto ng party-listnitong nakaraang eleksyon.

Nitong 2007 eleksyon,nasalang ang katayuan at hina-harap ng mga lehitimong party-list. Humarap ang mga ito sa mgakahirapan at hamong nagbabad-ya ng mga problemang kaka-harapin nito sa mga susunod naeleksyon. Kabilang dito angpagtakda ng bilang ng kinata-wang uupo sa Kongreso mula sabawat party-list na nakatamo ngminimum na 2% ng kabuuangboto at pagtukoy ng “pro-portional representation”.

Ang sistemang party-list saPilipinas

Malinaw ang intensyon atlayunin ng mga bumalangkasng 1987 Konstitusyon ngPilipinas nang isama nila angArtikulo VI, Seksyon 5.2 nanagsasaad na:

The party-list representativesshall constitute twenty percentum of the total number ofrepresentatives including thoseunder the party list. For threeconsecutive terms after theratification of this Constitution,one-half of the seats allocated toparty-list representatives shallbe filled, as provided by law, byselection or election from thelabor, peasant, urban poor,indigenous cultural com-munities, women, youth, andsuch other sectors as may beprovided by law, except thereligious sector.

Ito’y upang mabigyan ngrepresentasyon at tinig angmamamayan, laluna ang mgamarginalized, sa pagbalangkas ngmga batas ng bansa sa pama-magitan ng kanilang mgagrupong party-list. Nakasaad dinsa Seksyon 2 ng Republic Act7941 o ang Party-List System Act

Photo: LITO OCAMPO/PJR

9Human Rights FORUM

............................................................

(1995) na:

The State shall promoteproportional representation inthe election of representativesto the House of Representativesthrough a party-list system ofregistered national ,regional andsectoral parties or organizationsor coalitions thereof, which willenable Filipino citizensbelonging to the marginalizedand underrepresented sectors,organizations and parties, andwho lack well-defined politicalconstituencies but who couldcontribute to the formulationand enactment of appropriatelegislation that will benefit thenation as a whole, to becomemembers of the House ofRepresentatives….

Nakasaad din sa RA 7941ang tungkulin ng Estadongpaunlarin at igarantiya angisang sistema ng party-list nalubos na malaya at bukas upangmakamit ang pinakamalawakna representasyon ng interes ngmga partido, sektor at grupo saKamara.

Simula nang itatag atgumana ang Kongreso ngPilipinas, ito’y binuo ng mgamayor at tradisyunal na parti-dong pulitikal na suportado ngmga makapangyarihan atmayayamang pamilyang angpang-ekonomikong interes aynakasalalay sa malalakinglupain, hasyenda, pagtotroso,kalakalan at negosyo. Nagingpangunahing katangian ngpulitika sa bansa ang pag-iralng tinatawag na two-party systemna namalas sa mahabangpanahon sa pangingibabaw ngPartido Nasyonalista at Liberalbago ideklara ang batas militarnoong 1972.

Kung tutuusin, walangmalaking pagkakaiba angdalawang partidong ito sausapin ng komposisyon atpampulitikang programa oplataporma. Parehong binuo ngmga pulitikong galing sa mgaangkan o pamilya ng mgapulitiko (political dynasties), maymalalaking pag-aari at pino-protektahang interes sa sektorng agrikultura, kalakalan atnegosyo, may mga pribadonghukbo, at ginamit ang posisyonsa gobyerno para higit pangpalakasin at palakihin angkanilang ekonomikong base.

Depende kung anongpartido sa isang partikular nayugto ng kanilang political careerang mas makapagsisilbi’tmakapag-aangat ng kanilangpampulitiko’t ekonomikonginteres, doon sila sasapi atpapanig. Kaya’t kapansin-pansin noong bago ideklara angbatas militar, ang pagpapalit opaglipat ng partido ng mgaPhoto: PEPITO FRIAS

Photo: LITO OCAMPO/PJR

Malaki angpotensyal ngsistemang party-list para mabigyanng tinig atrepresentasyonang mahihirap namamamayan saKongreso.

10 Human Rights FORUM

pulitiko bago, pagkatapos at/osa pagitan ng mga eleksyon. Itoang tinaguriang turncoatism,isang katangian ng pulitika sabansa na matingkad dingumiiral sa takbo ng kasalu-kuyang pulitika.

Kaya’t nang mapabagsakang paghahari ng diktadurangMarcos noong Pebrero 1986 atmabuo ang ConstitutionalConvention (ConCon), isa samga kahinaan ng pampu-litikang sistema sa bansa nanilayong baguhin ng mgadelegado ay ang pag-alis ng two-party system at pagpapairal ngmultiparty system kasama na angpag-iinstitusyunalisa ng sis-temang party-list.

Ang sistemang party-list aymatagal nang umiiral sa mgabansang ang karaniwang pormang gobyerno ay parliya-mentaryo (Veterans FederationParty, et al. vs. Comelec, et al., G.R.No. 136781, October 6, 2000).Ilan dito’y ang Alemanya, NewZealand, Denmark, TimogKorea, Rusya, Taiwan, Hungary,Thailand, Ukraine, at Mexico. Sakatunayan, masasabing angsistemang party-list sa bansa aybahagyang naimpluwensyahanat ibinatay sa modelo at praktikang ilang bansang nabanggit saitaas.

Ngunit may mga katangianang Philippine style party-listsystem na nagtatakda ngpagiging kakaiba ng modelo sabansa (Veterans Federation Party,et al. vs. Comelec, et al., 2000). Itoay ang mga sumusunod:

1. 20% alokasyon – Angkabuuang upuang nakalaan salahat ng kinatawan ng party-listay hindi lalampas sa 20% ngkabuuang kasapi ng MababangKapulungan ng Kongreso.Samakatwid, ang 20% kabuuangupuan para sa lahat ng kinata-wan ng party-list ay nakabataysa kabuuang bilang ng congres-sional districts sa panahon ngeleksyon. Sa nakaraang Mayo2007 at 2004 na eleksyon, angkabuuang congressional districtsay 212. Ang 20% nito’y katum-bas ng 42 upuan para sa lahat ngkinatawan ng party-list sa Houseof Representatives (HoR) (Muga;Panganiban, 2007).

Batay sa desisyon ng KorteSuprema sa Veterans FederationParty vs. Comelec, ang 20% limitna kabuuang bilang ngkinatawan ng mga party-list saHoR na nakasaad sa 1987Konstitusyon ay hindi kai-langang punuan sa lahat ngpanahon at sa anumangsirkumstansya. Samakatwid,hindi kailangang nakaupo saHoR ang 42 kinatawan ng party-list. Hindi rin pwedeng punuanang 20% sapagkat kapagnangyari ito, binabangga namannito ang Artikulo VI, Seksyon5.1 ng 1987 Konstitusyon nanagsasaad na:

The House of Representativesshall be composed of not morethan two hundred and fiftymembers, unless otherwise fixedby law, who shall be elected fromlegislative districts apportionedamong the provinces, cities, andthe Metropolitan Manila area inaccordance with the number oftheir respective inhabitants,and on the basis of a uniformand progressive ratio, and thosewho, as provided by law, shallbe elected through a party-listsystem of registered national,regional, and sectoral parties ororganizations.

Kapag inobligang punuinang 20% para sa party-list,magiging 254 ang kabuuangmiyembro ng HoR. Ito’y mali-naw na paglabag sa Kons-titusyon na nagtatakdang hindidapat lumampas sa 250 angkabuuang kinatawan sa HoR(Panganiban, 2007).

2. 2% vote threshold – Angbawat kwalipikadong grupo aykailangang makatamo ngminimum na 2% ng kabuuangboto para sa party-list upang

makakuha ng isang upuan saHoR. Layon ng Kongreso, patina ng mga bumalangkas ng 1987Konstitusyon, na matiyak naang mga partido, organisasyonat koalisyong may sapat nabilang ng nasasakupan attagasuporta ang mabibigyan ngrepresentasyon sa Kongreso sapamamagitan ng party-list.Kaya’t nagtakda ito ng 2% votethreshold.

3. Paglimita sa 3 upuan – Angbawat kwalipikadong grupo namakakuha ng minimum na 2%ng kabuuang boto para sa party-list ay maaaring magkaroon ng2 pang karagdagang upuan saHoR o maksimum na 3 upuanbawat party-list, depende sakabuuang botong nakuha nito.Nilimita ng mga delegado saConCon sa 3 ang kinatawan ngbawat kwalipikadong party-listupang mahikayat ang pluralis-mo at pag-iral ng multipartysystem. Sa ganitong paraan

maiiwasan ang pagdomina ngiilang partido, organisasyon okoalisyon sa party-list saKongreso.

4. Prinsipyo ng pro-portional representation – Angdagdag na upuang makukuhang isang kwalipikadong grupoay itatakda sa pamamagitan ngproportional representation.

Sa desisyon ng KorteSuprema sa Veterans FederationParty vs. Comelec, ang problemasa pagtakda ng proportionalrepresentation sa pamamagitanng isang matematikal napormula ang isa sa mga usapingsinagot sa desisyon. Ito angtinaguriang Panganiban formula.

Batay sa Panganiban formula,ang dagdag na upuangmakukuha ng isang grupongparty-list pagkatapos nitongmakakuha ng di-bababa sa 2%ng kabuuang boto sa party-listsa isang eleksyon ay matutukoysa pamamagitan ng sumusunod:

............................................................

Maliit na nga angbilang ngmambabatas nagaling party-list,lalong pinaliit paito ng Panganibanformula.

11Human Rights FORUM

Kongreso. Dahil sa ilalim ngPanganiban formula, tanging angNumero Unong party-list na langang magkakaroon ngpagkakataong makakuha ngmaksimum na 3 kinatawan saHoR. Maliit na nga ang bilangng mambabatas na galing party-list, lalong pinaliit pa ito ngPanganiban formula. Kaya’t kungtutuusin, nagmimistulangpakunswelo ang pagkakaroonng representasyon at partisi-pasyon ng marginalized sectors sapagbalangkas ng mga batas.

Idagdag pa rito ang nasak-sihan nating paglapastangan atpag-abuso ng gobyernongArroyo at ng mga tradisyunal napulitiko’t partido sa sistemangparty-list nitong nakaraangeleksyon. Sa layuning mapahinaat pahirapan ang mga lehitimo’t

Subalit kailangan itong pala-kasin upang magsilbing epekti-bong sandata ng mamamayanlaban sa mga pakana’t maiitimna aksyon ng gobyerno at mgatradisyunal na pulitiko’t partido.Isang kagyat na hakbang tungosa pagpapalakas nito ay angmasusing pagbabalik-aral at pag-amyenda sa Republic Act No.7941 o “Party-list System Act of1995” upang ang mga malalaboat kwestiyonableng probisyonng batas ay mabago. Ang mgakatangian ng sistemang party-listsa bansa, lalo na ang pagtakdang 20% ng upuan sa HoR para saparty-list at ang hindi obligadongpagpuno nito tuwing eleksyon,ang pagkakaroon ng 2% votethreshold, at ang paglimita sa 3kinatawan ng bawat kwa-lipikadong party-list, ay ilan samga usaping kailangang ayusinsa pag-amyenda ng RA 7941.

Ito ang isang hamon attungkuling nakaatang sa balikatng mga mambabatas na tunayna nagtataguyod sa karapatanat kumakatawan sa interes ngmamamayan.

MGA PINAGHANGUAN:

Muga, Felix P. II. The PanganibanFormula Contradicts the Principle ofProportional Representation. CIBACParty List. http://www.cibac.org/content/view/120/60/ (Accessed:August 2, 2007)

1987 Constitution of the Republicof the Philippines. http://w w w . c h a n r o b l e s . c o m /philsupremelaw2.html (Accessed:July 6, 2007)

Panganiban, Ar temio V.Criticisms of the PanganibanFormula. Eleksyon 2007 –Inquirer.net. http://www.inquirer.net/specialfeatures/e l e k s y o n 2 0 0 7 /view.php?article=20070722-78042(Accessed: August 2, 2007)

Republic Act No. 7941 “Party-listSystem Act”. 1995. http://w w w . c h a n r o b l e s . c o m /r e p u b l i c a n a c t n o 7 9 41 . h t m(Accessed: July 6, 2007)

Veterans Federation Party, et al. vs.Comelec, et al., G.R. No. 136781,October 6, 2000. http://w w w . s u p r e m e c o u r t . g o v . p h /jurisprudence/2003/jul2003/..%5C..%5C2000%5Coct2000%5C136781. htm (Accessed: July 17, 2007)

Kabuuang bilang ng botong Party-list A

Kabuuang bilang ngboto ng kwalipikadongparty-list na nagtamong pinakamaramingboto (Numero UnongParty-list)

= Dagdag nabilang ngupuangtaglay ngNumeroUno

= Whole No.(Bilang ngdagdag naupuan ngParty-list A)

Sagot X

Sa Panganiban formula,nakabatay sa kabuuang bilangng Numero Unong party-listang bilang ng dagdag na kina-tawan ng iba pang kwalipi-kadong party-list. Samantala,ang pagtakda ng dagdag nabilang ng kinatawan para saNumero Unong party-list aynaka-depende kung ang kabu-uang bilang ng botong nakuhanito ay umabot ng di bababa sa4% ng kabuuang boto para saparty-list kung saan mayroonitong 2 kinatawan o di bababasa 6% kung saan mayroon itong3 kinatawan sa Kongreso.

Ang Panganiban Formula at anghinaharap ng party-list

Ang Panganiban formula angnaging tugon ng Korte Supremasa problema ng pagtukoy ngproportional representation ngparty-list. Ang ganitong inter-pretasyon ay umani ngmaraming batikos at puna mulasa hanay ng mga grupong party-list mismo at ibang sektor nglipunan.

Isang matingkad na punangibinato sa Comelec sa paggamitng Panganiban formula ay ang di-hamak na pagliit ng bilang ngkinatawan ng mga party-list sa

progresibong grupong party-listsa Mababang Kapulungan ngKongreso tulad ng Bayan Muna,Anakpawis, Akbayan, Gabriela,atpb., sa pagkakaroon ngmaraming kinatawan; at paramaparami ang bilang ng mgakakampi ng administrasyonupang mahadlangan o mapatayang anumang plano at mgaaksyon ng oposisyong laban sagobyernong Arroyo, nagtayo ngmga kaduda-dudang grupongparty-list at nagpatakbo anggobyerno at mga tradisyunal napulitiko’t partido ng mganominado sa party-list nakwestiyonable ang nirere-presentang sektor (tingnan ang“Mga Luma at Hindi GaanongBago sa 2007 Halalan,” HumanRights Forum IV:1, Enero-Marso2007).

Malaki ang potensyal ngsistemang party-list para ma-bigyan ng tinig at repre-sentasyon ang mahihirap namamamayan sa Kongreso.