Upload
others
View
3
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
IIW PRiEFATIO J. C. TROMBELLII. H50
rccepit Manuliiis, palrocinantur cod. uterqnc Novi ACoilegii ac meusTewatcranus.Nunc aildo ms. utrum-
qiie Drurianum et Meermannanum cnm Flori Lug-dunensis Commenlario inedilo In Pauli Eplstolas.Alteram vero conslructionem, qua! posita estin ediit.
Maiiuiianam proecedeMtiJjns , et a zelo ac Uvore alic-
nus, unus dc lihris meis iiabet. Proxime post in apo-sloli p.s;»; voces, cainalibus, lamquam , qua; a texlu
Baluzlano forle cxciderant, restilui.
Cap. XIV. — Secundiis homo de cwlo. De liac va-
rietaie consulas Novi Testamenti editiontis; easqiiect infra adi de scriptnra illa portemus pro portabi-vius , siqiiidem in Gr;«cis plurimi codices scripii el
palres ^'yprinafjiij lialjcnt pro ifopi,nfArj.
Cap. XV. — Esse talein. Exstal iii edit. Baluziana,essc se tolem non , nt priiis posilum erat, csse te la-
lem. Sed expnnxi.se, (|uo<l cx priori voce ortiim esse
possit, auctoritaie nlxus codd. duoruMi apiid edit.
Oxon. et ms. Novi Coll. 2, et dunrum meorum. Ha-l)el vero esse te talem ms. Novi Coll. 1. Nuiic addc Bulriimqiie Drnrianum et Meermamiannm. Mox postvocem firmandiis, positum est iii nis. olim Towater.et ornandus.
Cap. XVI. — Salutaris operatio. H. c. elcemosjnasalulis a;tern;e eflicax. Jani ante idem loqucndi mo-dus reperitur sub (ineni lil)ri de Opere et Eleemo-
syna.Cap. XVII. — Laborabis. Pr.Tfcrnnl tabores edilio
priiiceps et e codicibus meis nnus, qiiod milii olim
miiius recie placuil. Estautem prosperanda valeludo,
qu»; eget ul firniior (iat.
Si sectari non poles. Viilgo ;Si aulem eos seetari
non potes. Editionnm vetustiorum leciionem rcvo-
cavi, qiise Rigaltio probala, codicibus quinque apudcdii. 0x011., codice ulroqiie Novi Collegii, et Tewa-leiano firmala esl. Nunc addo codicem antiquissi-inum MecininiMiaiuim , et vctustiorem ex duobusDruriimis. Ab altero autcin aiquc alio proclerea uisto
niemlinini lioc abesl.
Cap. XVIII. — Qiio Cain non redit. Recepitin edi-
tionein suam Baluziiis qiio Cain non ingreditur, aitquehaiic leclionem, qiiaiii liabent tres libri veteres, pu-lare se cssc opiiinam, alieram vcro , qua; est redii,falsani. Cain eiiim, qiii natns cst posl(|uam parenlcscjus ejccli fiieraiit e paradiso, non posse dici rediisse
in parndisum , cum in illo numqiiam fnisset. Itaquenoii diibilassc scaddit, qiiiii leclio liorum trium ii-
broruin pra^fercnda sil. At vero liaiid ita valere hancraiioncm credideiiin
,ut siibsiiiui dcbeat vcrbuin in-
grediiur iectioni oliiii rcccplic ei fere universis mslis
con(irinaia;. Ex codicibus , quibus iisiis sum soli in-
grediiiir pra;slanl ins. Novi Coll. 2, et Drnrianiis re-
centior. Ait hoc loco Cypriaiius Cain non redirc advctereni parcuuini suoniin posscssioncni paradisum;
quin ct diii solel, redire unimum ad Deiim. Conferas
ct finein libolli de Opere ct Eleemosijnis , ubi nos re-
duces adparadisuiii hahcs, nolani(|ue ad locum.
Naiivitate cmlesii et lege divina. Vocem ccelesti
haud agnoscnut, aiit decem codices scripti in edit.
Oxon. meuiorati , aut sex de s»ptcm illis , quibus
cgo iii edeiidis his libellis nsus sum; dcficii oratio-
iiis niembrum iu Mecrmaniii mauuscripio. Supravcro habes easdem voces, >ifl(ii'j(a/e cxlesti.
MONITUJVI.Meminerit lector quam nos paulo supra, duin ap- ahsoluto, in optima seminarii S. Sulpilii hihliotlicca,
pendicem primam insirnxerimus, piguerit non po-^
favciUe pia ipsius procuralorumcomilate ac benevo-
tuisse, licet hnc illuc enixe qiiKrilanles , sat oppor-
tnne J. C. Trombcllii anecdota reperire, ut ea suo
loco apprimc iiiscrta ederentur, nec tamendespcrasse
iisdcm fore interdum bono niiinine occurrendum.
Jam non nos spes ea rcfellit. En, nondum lioc toino
lentia , incidit in nianiis lioc iiliiiniim D. Cypriani
opns tamdiu irreperliiin. Qno igitur ac simiil cximiis
cjiisdem Troinbellii coinmcntaiionibus ,dalis qiiibus
debentur gratiis, utcre, bone lcctor, et frucre.
S. CYPRIANIEXHORTATIO AD POENITENTIAM.
JOANNIS CHRYSOSTOMI TROMBELLII PRyEFATIO.
I. Tametsi accurale snmmaquc diligentia codicos Dnoslros perlustravcrini, atque cos prxsertim qni ve-
tcrum auctorum episiolas et opuscula conlincnt ,
srcpe enim in iis laleiit prclins.t; qiircdani vclerum
scriptorum rcliquia! , qnas colligcre cviilgarcqne lit-
teraria; reipublica». plnrimi intcrcst, ubi taiiien ad
cos pervoiii, qui Cypriani scripta conliiicnt, diligcn-
tiam auxi, sperans scilicet quod Erasino Manulio,
Morelio accidcrat, id niihi qnoqnc cventnrum. Cy-
priani codices cum illi studiosc , cxquisilcqiie pcr
volveruiit, quaidam reperere , qu.ie supcriores lypo-
graplios laiucranl; qua^ tamen ob pr.Tstantiam suam
viilebaiitiir cxposccrc, iit proferrenlnr in liiccin.
Mea ine non prorsus fefellit opinio. E duobiis qiios
possidcmiis, Cypriani codicibus allcr allcro copiosior
cst, alqne adco, ul univcrsas fere Cypriani cpistolas
j|N,| PR^FATIO J.
ci opuscula compleclaiur : quoe dum solertissime
perquiro comparoque cum cdilis, se inilii libellus ol)-
lulil , quem inter cvulgaios fruslra perquisivi : iii-
scribilur autem in dicto codice : i ExliorUUio Cy-
priani de Poenilentia : » tilulo nimirum (ut deiiiceps
osiendam) ab amanuensi illi aplaio. Qiiania liujuscc
opusculi prxslantia sit atque uiililas.deiiiceps dicam.
lloc sane audacier affirmare audeo , imnierito illud
liaclenus in icnebris dcliluissc : tameiisi enim nul-
hiin insit liistoricum monumeiitum, nulia in eo emi-
iical eloquentia, carcat quoque aigumenlis a ratione,
iiut veleruin auctorilale petitis, sed Scriptura lan-
tum inniialur, eaque jejuiie, ac sine ullo orna-
menlo expnsila; non coiitiiiuo lamen est contemnen-
dum : alioquin contemnas necessc csl egregios cos
c. TROMBELLii. nra
A III. Quod vero nemo ex vcteribus, quos nunc lia-
beinus, liliclliiin huiic allegct, mirum non cst. Desiit
eiiiiii baiid mulio post Cypriani tempora erroris
qiicm lihellus isie confutat : idcoquc occasio ctiam
dcsiit , ob quam idem libellus allcgaietur. Ad lia-c :
Umle noviiiius veteres alios , quorum libros, deside-
ramus, ininimeliuiicallegasse?Levis itaqueest qua-a
veleruin silentio desuiuiuir dirficultas. At quamquam,uii dixi, ea argumenla dissolubilia faleor , probabilia
siint tnmcii.
IV. Qiiisquis lanieu libellum hunccomposueril, si-
millimum veri est, eum Cypriani xqualem, aut ccrtc
nou miilium ab ejiis aiiale rcmolum fuisse, et in
Scripiurarum leclioiie detrilum. An non Cypriaiii
aiqualem , aiit cerle liaud nuilium ab illius .ctale rc-
Cypriani libros , qui i testimonia ad Quirinum i jj molum ostendit ca quam seqiiiiur, Scriptura; inlci-
coniinenl; iu iis quippe sine ullo eloqueniise verbo-
runique apparatu, sine uUo ralionum vcterumque
subiidio , sola Scriptura adversus errores^pugnatur,
et (idei nostrse dogmata stabiliuntur.
II. Idem porro consilium is iniil, cujus opusculum
liic profero, vetuslus ille quidcm, ct valde probabilis
scriptor, aut Cyprianus scilicet ipse, aut alter igno-
tus, si vis, Cypriano tamen aelate par, Cypriani ves-
tigiis ac sludio insistens. Cyprianum scilicet indicare
videtur dispulandi.Scripluraique leslimonia allegandi
ratio quain adhibel, simillima iiimirum illi, quam
in libro Testimoniorum is observavit. Atque liuic
quidem conjecturse Cypriani nomen liuic opusculo in
codice pra!positum favet : quainvis cnim ea in re in-
terdum errarint amanuenses, haud raro tamen veros Clibrorum auctores iiidicarunt.
At cum Scriptiira; iuterprelationem opusculinostii
auctor allcget valde diversam ab ea qua uliiur Cy-
prianus ,nemo quoque e veteribus lil^ellum Iiunc
Cypriano Iribuerit, anceps ha;reo cuinam illiim ad-
scribam. Novi equidcm postrema hxc argumenta in-
dissoliibilia miiiime esse. Vetercs scillcet raodo
nnam.modoaliani Scripturxinterpretationem seque-
bantiir. Cujus rei adeo multa, adeo perspicua argu-
inenta habcmus, ut de ea jam nemodubitet (1). Ama-
nuenses etiam licentiain sanc non lcvem sibi arroga-
riinl, substilueruntquc non raro interpretaiionein
prclatio, et disciplina quam stabilirc coiiatur? Iiidi-
cat scilicet non obscure scriptor iste rccipiendos
qiiidem iii Ecclesiam lapsos , et a spe veniae miiiiine
arcciidos quorumvis criminum rcos, dummodo ca-
nonica>. pcenilentiLC sese subjicerent. Ha;c scilicet
qua;stio cum Cypriani tempore potissimum viguerit,
haud obscure oetatem innuit, qua conscriplus csl
liber iste.
V. Quis porro in Scriplurarum lectione detrilum
cum ncgct, posiqunm videril pcrcurrerc illum lot
Scii|itiiraruin liliros, el cx iis seligere loca, qiiai mi-
rum in modiiin catliolicum dugiiia conlirmciit, illiqiic
faveant consueiudini quam iii Ecclcsia scrvandain
ccnsuit Cyprianus?
Yl.PropicreaveroverisimiUimum laiitiimmodo esse
id arbitror, quod de Cypriano liujusce libclli auctore
dixi, nequealiquidcerti ca de re staluere ausus sum ,
quod iioverim exstitisse jam pridem nonniillos ('ijeiiam
inlcr l»tinos,qui Cypriaiium hociii scril^endi gencre
imilarentur, iii (5) quoruin numero Pclagius ille cmi-
nuit (i), qui laudemqiianialiundeacqMisivcrat,adver-
susdivinamgratiamposieadeccrtanssibiademit. Quo-
niam porro ea qua; vcrisiinillima suiit, admiiti com-
modc possunl,quis milii viiio vertcl,
si deinccps
qiioties de hujusce opusciili auctore incidet scrnio,
incidet aulem ssepe, cum Cyprianum csse dieam '
quam diligerent, iiitcrprctationi qua usiis
auctor ille quem exscribebant.
fuerat
(1) Dnicnm exemplum, sed illud manifesliim ad-hilieo. Aiigusliuus, seriii. 20, n. 5, sic vcrsiciiliim 2-2
capitis xviii Kzt.'clii<'l, allegal : In quncumquc clic
coiiversus fuerit iniquus, el (ccerit }us'iliam, annos
iniquitutis ejus ohliviscdr. Al scriii. 39, n. 1 citat
hoc iiiodo: « Qiio die conversiis fueris, obliviscitnr
(Deus) inala liia pniMerita. > Scnn. vero 82, qui cst
dovcrbisEviingcl., Matili., cap. xviii.,». 14,ciimali-qiia licet levi ditTereiilia nirsus addoci!; iiciiipe ila :
hiiquns in qua dic conversus fiierit, ab iniquilatibussuis, ft feceril justitiam , omnes iniquilales ejus oblivis-
cur. Rl alibi eliaiii eiiiiidem vcisiciiliini aflereiis cumaliquo discrimiue affcrt: « Piilsat et claiiiat >, inquitillc, n. 10 scrmiMiis 87, qni osi de vcrbls Mallli. xx.• licr proplictaniEzecirielem:. Inquacumquc diecon-vertus fuerit liomo a via sm pessima, omnes iniquilateseius nbliviscar.
(2) En qua; in libros lestimnnioriim Cyprianin notat Balii/.ius : « Si qiia siint loca in operibus sancii
Cypriani, de quibus proiunitiari nnn possit ca ccrte
illiiis essc, id vcro iniprimis asscri potesl de libris
Tesrimoniorum ad Oirriniim. Pliires enim eodiccs
pliis liabciit qinm vnlgata: editiones, aliuMiiimis.) Curvero iioii paiici codices adeo copiosi suiii?Annon
qiiia poslerioriini (loctoriiiii laboribus accrcveriinl?
Dixi: cliam inicr Lalinos; iiam inlcr Graicos co in
scribcndi gcncrc ciniiuiit Daniasceiios pliiies libros
simili dft argiimcnio cdcns, quos paiallela, seu, si
vis, Eclnqas appcll:ivit.
("i)« Ljiisdoiii I
orro fcrc argiimcnli ciim islo Cy-priani opcre csl liber de Promissionibus et 1'ra'dic-
tionibus Dci, qiii vii|i;o irihiiilor Prospcro. » Baliizius,
iiota 1 in libros Tesiimoiiioriim saiicli Cypriaiii.
(i) Vidcqiia; tradiinl Vossiiis llislor. Pelagiaii. I. i,
c. -i,< de iis,qii:ei'clagiusscri|>sit. • elCave^in liistor.
lill. de Pclagio ad annum 405, pag. 385, t. 1, cdit.
Basil.,aiini 1741. *
1155 EXHORTATIO S. CYPRIAM DE P(EN1TENTIA. H54
Vll. Ncc modica, me quidem jiidicc, liujuscc li- A niio iii co liabes : Quod quidem hic mullis commen-
dare miiiime esl opus ; sed profecto non leve est.bclli ulilitas est. An non vero valde iiiilis lihellus is
cst iii quo usilalissiinus Ecclesiic nios ciiiiiiet, ut
scilicet exorlus crror adductis plurihus Scripturarum
lestimoniis statim reprimalur ; et in quo tanla vctus-
tissima; versionis portio inest ? Quod si eo ordine,
quocodicescoruin teinporuni conscripti erani, sacros
lihros kic allegari censes, emolunieiilum aliud conti-
llabet eiiain lioc comiiiodi, ul sacras Scripturas
allegans Eccleslasiici , librum adducat exemplo suo
ostendens, quanlo in pretio prioribus ipsis Ecclesiae
sxculis liabitus sit liber ille, quem nunc protestantcs
miiiiini faciuiit. Sed de ilibclli auctore jac pra;stantia
liacienus. Eccc autem libellum ipsum :
EIHORTAflO S. CYPRIAI DE PIMTEmA "ICIPIT.
Per poenitentiam possc omnia peccala dimitti ei B averti faciem nteam abs te : in misericordia mlerna mi-
qui ad Deum lolo corde conversus sit.
In Psalino octuagcsimo octavo (v. 51) : Si dercli-
(juerinl filii ejus legcm meam, et in judiciis meis non
ambulaverint , et mandata mea non custodierint ,visi-
tiibo in vircja iniquitates eorum et m verberibiis peccata
eorum : misericordiam aiitem meam non dispergam ab eis.
licm apud Isaiam (xxx, 15) : Sicut dicit Dominus
tanctus Israel : Cum conversus ingemueris, tunc sntvus
eris et scies ubi [ueris.
Item illic (xxx, 1) : Vm fdii deserlionis, dicit Dominus :
Fccislis consilium non perme, et sponsionem meam non
per spirilum meum, adjicere peccatum super peccatum.
Iiem apud Jeremiam (ii, 25) : Avertcre (2) pedem
tuum ab aspera via, et facietn tuam a siti. llla vero
serebor tui.
Item illic (lvii, 15) : Uac dixit Excelsus in e.vcelsis
habitans,
in wternum sanclus in sanclis,nomen esl
ei Dominus , e.tcelsus in sanctis requiescens ,et pu-
pusillanimis dans animi cequilatem, et dans vitam con-
tribulutis corde. Non in sempiternum irascor vohis, nec
per omnia vindicabu in vos ; spirilus enim a me prodiel
et inspiralionem omnemego feci : et propter peccatum
pusiltum contristavi eum, et averti faciem meam ab eo,
el vitem passus est , et abiit iristis in viis. Vias ejus vidi
el sanavi eum, et consotaius sum ego, et dediei conso-
lationem veram, et pacem super pncem iis, qui longe el
iis qui prope. Et dixit Dominus : Sanavi eos ; iniqui
autem, ut mare commotum, sic fluctuabunlur, et quies-
dixii : Confortubor : voto : quia diligebal alienos, et ibalq cere non possunl. Non est gaudere impiis, dicit Dominus.
post ittos. ;
Item apud Isaiam (xxxi, 6) : Convertimini, quia (5)
altam cogitutionem cogitalis et iniqunm.
Itcin illifi (xLiii, 25) : Ego sum, ego sum qui deteo
injustitias tuas, el non recordabor : tu aulem recordare,
etjudicemur simut r dic lu injustitias tuas prius.
Item illic (lv, 6) : Quairite Deum, et cum inveneritis
eum, invocate. Al ubi appropinquavit vobis, derelinqiiat
impius vias suns et vir iniquus corjitaliones suus et con-
Iverlalur
ad Dominum, et misericordia ei prxparubitur,
quia non muttum remittit peccata vesira.
I
Ilein illic (xliv, 1) : Recordare liwc, Jacobct hraet,
quia puer meus es. Vocavi te puerum meum : et tu Is-
rael, noti obtivisci mei. Ecce enim abslersi sicut
Ilem apud Jeremiain (ii, 52) : Numquid obtivisceiur
sponstt ornamenti sui, aut virgo fascice pectoratis succ 1
Poputus vero meus obtitus est mei dierum (i), quorumnon esl numerus.
Iiem illic (xviii, 7) : In summa loquar super gen-tem aut super regnum, aut auferam eos, et perdam. Et si
conversa fuerit gens a matis suis, painitebo de matis,
quod (5) cogitavi facere iltis. Et summa toquar super
genlem, aut regnum, ut rewdilicem, et plantem, el fa-
cient niala anle me, ut non audiant vocem meam, et
pcenitebo de bonis, qum Incutus sum facere eis.
Item illic(iii, 12) : Revertere ad me, habitatio /s-
raet , dicit Dominus, et 7ion ftrmabo fuciem meam
super vos, quia misericors ego sunt, dicit Domimis, el
injusliiias tuus et sicut imbrem peccala lua. Convertere _ non irascar vobis in ceternum.
«rf me, et redimam tc.
Ilem illic (xLVi, 8) : In menle IwbM lucc et gemite.
Pxniiemini qui seducli estis, converlimini corde ad me,
t i:i mente habele priora swcuta, quia ego Deus.
Itein illic (liv, 8) : Tempore pusillo dereliqui, et cum
iiitericordia magna miserebor lui. In furorc pusillo
i
(1) Fortasse: exliortalio ad Pcenitinti" »i.
(2) Ut puto, Averte.]
(5) Qui, ut puto.
Item illic(iii, 14) : Convertimini, fdii,qui recessistis,
dicit Dominus, quoniam ego dominabor vestri et acci-
piam vos unum de civitate, ct duos de familia, et indu-
cam vos in Sion : et dabo vobis pastores secundum cor
meum, et puscent vos pascentes cum disciplina.
Item illic (iii, 22) : Convertimini, filii, converlentes,
et ego sanabo contritionem vestram,
(4) Puto legendum ; diebus.
(5) Qum.
11S5 DIVI CYPRIANI 11
Iiem illic (iv, 14) : Ablue a maliiia cor tuum, Jeru- A ommbns intriuiiatibus , quas fccit et custodiat omuia
snli-m, ut saneris. Vsque!]Uo erunl in te cogitationes do-
tornm luorum ?
llcm illic (viii, l) : Hac dicil Dominus : ISumquid
qui cadil non resurgit ; aut qui avertit se non converte-
lur? Qnia avertil se populus iste a visione improba, el
obiinncrunt prmsumptione sua ct noluerunt converli.
Item illic (viii, G) : Non est liomo pceniteniiam agens
a malilia sua ,dicens : Quid [eci? Defecit qui currit
cursu suo, sicut equus suadens iii hinnilu suo.
llein illic (xviii , 11) : Avertalur ergo unusquisque a
via sua mala, el meliora (acite studia vestra. Et dixerunt,
con[ortabimur,'quia post adinvenlionesvesiras (1) ibimus,
et unusquisque quce placent cordi suo, mala (aciemus.
Ilem illic (Tlir. ii, 18) : Elfunde sicut torrcns lacry-
mandala mea, et [aciat judicium et justitiam et miseri-
cordiiim, vila vivel, et non ywrielur, Omnia delicla ejus
quo! [ecit, non ertint in memoria : in sua jttstitia quam
[ecit, vivet. Nuinquid voluittatevolo mortem injusti ,di-
cit Adonai Dotninus, qtiam ut avcrlat se a viasuamala,
et vivere eum ?
llcm illic (xviii, 50) : Convertimini et avertite vos ab
omnibus impietatibtis vestris, et non erunt vobis in pce-
nam. Projicite a vobis omnes iniquiiales veslras , quas
iinpie [ecistis in me, et facite vobis cor novum et spiii-
tum novum. Etutquid moriemini, domus Israel? Quia '
nolo morlem morienlis, dicil Adoitai Dominns.
Itcm apud Daniclcm (iv, 31) : £t posl finem dierum,|
ego Nubitcliodonosor oculos meos in cwlum susluli ; el'
mas die ac itocle : Noli dare tibi requiem ; non sileat p sensus ineus in ine conversus est, el Allissimum laudavi.
pupilla oculi lui.
Iiem illic (Tliren. iii, -40) : Perscrutemur vias nostras,
et convertamur ad Dominum. Mundeinus corda cum
manibus nostris, et respiciainus ad Dominum, qui ha-
bital in caelis. Nos peccavimus el irritavimus, et lu non
es propitiaius.
Itcm iilic (iii, 6) : Et dixit Dominus ad me in diebus
Josiai legis : Vidisti qtim (ecit milti Itabitatio doinus {£)
tocem doinus Israel : Abiit super oinnein moittem ex-
celsum ,et subiit ad omne lignum numerosum ,
et for-
nicala est illic. Et dixi : Poslquam (ornicala est hoec
oinnia, ad me converlere ,et non est reversa.
Iiem illic (Thr. ui, 31) : Non repellet in ffternum
Dominus , et cum humiliaverit , miserabitur secundum
et liegcm cceit bencdixi , et viventein in sxcula laudiivi,
quia poteslas ejus ceterna est ; regnum ejus ingenera-^
lione, et omnes qui inhabitant terrain, nihil. I
Ilein aimd Miclixam (vii, 1, elc.) : Heu mihi! aniina-
mea , quia periil veritas a lerra , et qui coirigat ,inter
omnes non est; oinnes in sanguine judicant. Unusqtiis'
que proximttm itibulat Iribulatione , in maluin manns
suas prceparant.
Itcm illic (vii, 8) : Noli gaudere super me, inimica
mea, qnia cecidi ; sed resurgam, propter quod si scdero
in lenebris, Doniinus lucebii; mihi. Iram Doinini susti-
nebo, quia peccaviei, donec justificet ipse causam meam.
Item apud Soplioiiiam (ii, 1) : Conveniie et preca-
mini , geits indisciplinata , priusquam efjiciamini sicut
mtiltiludinem misericordix sua;, quia non humiliabil ex q flos prmtertens, priusquam veiiiat super vos ira Domini,
toto corde suo, neque repellet fiUos hominum.
Item apud Ezccliielem (xxxm, 12) : Et justus non
polerit salvus esse in die peccali. Cuin justo dicam : vita
vives ; ipse vero confidet (3) super juslitiam suain ,el
fecerit iniquilatem, omnes justitim ejus non commemo-
rabunlur : in sua iniquitalc quam [ecerit, in ea morietur.
Et cum dicam impio : Morte morieris , et avertit se a
peccato suo, el (ecerit justitiam, et judicium ,et pignus
debiiori reddideril, et rapinam reslituerit ,in prmceptis
vita: ambulaverit ,ne [aciat iitiquum ,
vila vivel et non
morielur : omnia peccata ejus qum peccavit ,non com-
movebuntur ei , quia judicium et justitiam [ecit, in ipsis
vivet.
priusquam veniat siiper vos dies [uroris Domini. Qiue'
rite Dominum oiitnes huiniles terrm , judicinin opera-
miiti, et qumrile justitiam, et qnmrite mansuetudinem,
el respondete ei,ul protegamini in die irm Doinini.
Itcm apud Zachariam (i , 3) : Convertimini ad mc,
et convertar ad vos,
Iiem apud Ozee (xiv, 2) : Convertere,Israel,ad Do-
miiium Deum tuum, quontam inftrmatus es iniquiiaiibiit
ttiis. Assumite vobisciim muttos, et converlimini ad Do'
niinuin Deum veslrum : dicile ei adorantes : Potcns et
dimillcre peccata nostra, ul non accipiatis iniquitalcm,
sed ut accipiatis bona.
Iicm iii Ecclcsiastico (xvii, 23) : Convertere ad Do-
Item iliic( xvii, 24) : Ego Dominus, quia hiimilio
jj iiiinum, et relinque peccata lun, et nimis odite execra-
Ugnum altum , et exallo lignum humile , et are[ucio li-
gmim viride, et reviviscere (acto ligitnm aridum.
Iiem iUic(xxxin, 10) ;£((«, fiti Itomiitis, dic domui
Israel : Sicut locuti eslis dicentes : Errorcs nostri et
iniquitates nostrm iii iiul>i$ sunl et in ipsis nos tabesci-
mus, et qnomodo vivemus ? Dic ilUs : Vivo ego , dicil
Dominus; si volo mortem impii : laiilum a via sua aver-
latttr, et vivet.
Item illic (xxxvi, 56) : Ego Dominus mdifuavi demo-
tita, et plaittavi exlerininata.
Uem illic (xviii, 21) : Et iniquus si convertal se ab
(1) iVoslras, utpulo.
(2)Dclc vocem domus.
(5) Si confidet, ul pulo.
(ioiieiit, et cognosce justiiias ,et judicia Dei, et sta in
sorte propitiaiionis Altissiini, el vade in parlem smciili
cnm vivis, el danlibus confessionein. Non demorcris in
eirore impiorum. A mortuo qiiasi niltil, perit confessio,
Vivus et santts confiteberis Deo, et gloriaberis in mise-
rationibus illius , quoniam magna misericordia Dei el
propitiatio illius convertentibns ad se.
Ilem illic (xx, 4) : Quam bonum est cor rcctum nia-
nifestare poenileniiam ! Sic enim effugies voluntarium
peccatum.
Item in Aclibus .Aposlolorum (viii , 19) : Ait aulem
ad illum Petrits : Pecunia tua tecum sit in perilitione ,
quoniam graliam Dei putas te per pecuniam posse coH'
sequi, Non est pars, neque sors tibi in hac fide, quia cot
J
1157 EXHORTATIO DE
tiium non esl rcctum apud Dominum. Ilaque pxniien- Aliam age ab hac nequilia tua, et precare Dominum , si
(orlc remittatur libi cogitalio cordis tui. In obligalione
enim iniquitatis et amaritudine fellis video le esse.
Itcin \n Epistola Pauli beri. (1) ad Coriiilbios se-
cunda (vii, iO) : Quoi enim secundum Deum esl tristi-
lia, poenitentiam in saluteni operatur stabilem : swculi
autem tristilia morlem operatur.
Item illic de iioc ipso (ii, 10) : Si cui autem aliquid
donastis el ego : Nam el ego quod donavi propter vosin
facie Clirisli,ut non circitmveniamur a Salana ,
nec
enim versulias ejus ignoramus.
Itein illic (xii , 20) : Timeo aulem ne forte cum ve-
nero ad vos, ileruin Iminiliel me Deiis apud vos, et lu-
ijeam multos ex his qui ante peccaverunl, et non egerunt
poenitenliam super qum gesserunt foniicationem et im- B
pudiciiiam.
Ilem iliic (xiii, 2) : Prwdixi et prcedico ut prmsens
sedeo, et absens nunc his qui anle peccaverunt, et ccele-
ris omnibiis, quia si venero, iterum non parcam.
Item ad Timotheum secunda (ii, 21): Profanas
autem novitales vocum devita : muttum enim proficiunt
ad impietalem : nam sermo eoruin siciit cancer serpit ,
ex quibus esl, Hyineimus et Phitetus, qui a veritate ex-
(1) Benedicli, tiisi rallimur.
PCENITENTIA. 1158
ciderunl, dicentes resurrectionem jam faciam el quornm-dam fidein subverlerunt. Sed firinum (undnmenium Dci
slat habcns siynaculuin hvc. Cogiiovit Deitsquisunt ejiis,
et discedet ab oinni iiiiquilaie oinnis qui nominat nomen
Domini. In magna aulem domo non solum sunt vasa
auren et nrgenlea , sed et lignea ct ftclilia ,el qiiwdam
quidem in honorein, quaidam ailem in conlumeliam. Si
quis ergo emendaverit (1) se ab istis, erit vas in hono-
rem sanclificalum, et utile Domino ad omne bonitm opus
paratum. Juvenilia autem dcsideria fuge. Seclare vero
juslitiain,:fidem, charitatem, pacem cum liis, qui invocant
Doininum de corde puro. Slultas autem,et sine disci-
ptiiia qitwstiones devila, sciens quia generant lites. Ser-
vitni aulem Domiiii non oportet liligare, sed mansuetum
csse ad oiiines docibitem, patieiitem, cum modestia cor-
ripienlein eos qui resistunl ,tie quando det illis Deus
pmiiiieiitiam ad cognoscendam veritatem,
el resipiscant
de diabotitaqueis, a quo capti tenentur, ad ipsius votim-
talem.
Item in Apocalypsi (ii, 5) : Mementounde cecideris,
et age pmnitentiam : sin aulem, veniam tibi cito, el can-
detabrum de loco suo movebo.
(1) Vulgata, quani c*ieroqni sequilur hoc in loco
Ainanucnsis, liabet emundaverit.
DE TITULO, AC META, SEU ARGUMENTO
SUPERIORIS OPUSCULl.
CAPUT PUIMUM. (
I. Quoniam invaluit mos, ut qui nunc cvulgantur
vcteruin libri ab eo iliubtrcntnr, qui illos in luceni
edil, consuetudini obsequor, ac primo qiiidem de ti-
lulo superioris opusculi, dcque argumcnto, quod in
co persequilur iilius anctor, dicam, tnm eidem opu-
sculo annotationes qnasdamadjungnni, (|uil)ns ca cx-
pliccnlur loca, qna; snbobscura aliquibus visa sunt, et
€35 toUaiitnr dubilationes , quai in lcctoris animum
irrepere possent.
II. Eccc aulem in titulo ipso, quod studiosis codi-
cam lectioni miiiime assuetis negotium facessat. Pu-
tare scilicet facile poterunt , verba liscc Exliortuiio
de Pxnilenlia, aut a Cypriano ipso fuissc opusculo
a se edito pra?posiia, aiit certe multum vctustaiis, et
aucloritalis liabentia. Tum vcro eos anget verborum
illorum synlaxis valde a laiina abhorrcns.
III. Al levissiina est ha;c difficuUas ; error enim in
amanuensem cst rejiciendus ; coiisuevere enini qui
libros cxscripsere, si forte tilulis deslitutos libros
ipsos rcperircnt ,litulos ex iiigenio apponcre. S:cpc
eliam veicres, quos lii miniine approbassent , immu-
tare, novosque pro lubito substituere. Quam ob cau-
sam varii admodum sunt in codicibus tituli libris pra;-
posiii, inierdiim eliam pulridissimi , et ab aucloris
menlc rcniolissimi.
IV. Tilulus itaque libelli hiijus is cssc vidoiur, qui
proxime sequilur; hic scilicet : « Per poeiiitentiam
« posse omnia peccata diinitti ei, qui ad Deum toto
« corde conversus sit. » Hoc nempe argumentnni
pertractandum , el Scripiurarum auctoriiate compro-
bandum susccpil scriptor isle , qnisquis is cst. Id
porro mirum non est : elcnim ut in Cypriano consi-
stam, libello , quem de idolorum Vanilaie inscri-
bcrc consuevimus, noii absimilis tilulus pra;fixus tst;
1159 DE ARGUMENTO 1160
hic nirairiim : c Quod idola dii non sint , ct qiiod per A niiilerc, riiii ab ca sinc scliimale, sivc perlibcllos, si-
i Cliristum salus credeiitibus dala est. > Ncc valde
diblal titulus, (|ui libris Testimoniorum pra;poni-
tur.
V. At hujus modi litulus , in^iuios ,non admodum
congruit cum aliquibus lestimoniis qua) iii eodem
libcllo alleganlur, et praeserlini cum 1-2 et i5. Qua-
iiaiii, obsecro ,raiione eruere poieris, < Per poeni-
i icnliam dimitti posse peccaiaei , qui ad Deum loto
« corde, converliiur, » ex eo quod i oblivisci non
c possil sponsa ornainenii sui ,nec virgo fasciaj pec-
c loralis sua; : populus vero per aiiiios plurimos ob-
c lilus sit Dei? » Rursus quanam ralione eamdem
llicjim derivare poleris ex co quod liaic tradat apo-
Stolus Paulus? Prwdixi el prmdico, ul prcesens sedeo,
ve alia raiione aliquando defecerant (3). Alii conira
facillimc in ipso persccutionis fcrvorc ante poeniten-
liam peractam sine episcopi consensu ad sucramen-
torum commiinioiiem lapsos admiitebant (4). llinc
nonnulli , tametsi vaide gravibus criminibus poUuti,
adeo proniple , f.icile adco sibi indulgcri volebant ,
ut slaiini et sine ulla canonica pocnitentia ( longc
aliler ac vetercs canoncs et consueiudo ecclcsiastica
prajcipercnt ) sibi remitli poscerent quaicnmquo
peccassent antea , ne ipso quidem exceplo schi»-
malis aiquc apostasia; crimine. Veniam aulem ut
promplius , cerliusque impctrarcnt, ad confessores
ac mariyres confugiebant , ut commendatitiis corum
litlcris , veluti subsidio quodam et ; si loqui ita vo-
el absens nunc iis qui ante peccaveruul, et cmteris om- B lumus ,c pcenitentix iis dcbitsc supplemcnto > in
Odclium cccium , atque ecclesiasticam communioncm
adniitlerenlur (S). Quod si episcopi non eos proiinus
rccipiebant exposcebanlque , ut vclustis pceuitentix
legibus se subdercnt,ad tanlam aliquaiido pervc-
niebant postulatores isli tenieriialem, utminaronlur
easdem litterasse lecturos coram populo, a quo cam
communionem ac venlam , quas sponle cpiscopi
impartire noluerant, facile assequcrentur (G). Hiijus
rei adco manifesta babemus exempla in quinqua-
gesima quinta Cypriani epislola, ut de ea dubiiarc
ulique non possimus. Aliqua lameii, fortasse poliora,
cjusdem epislobc loca in pagiiix calce indico ; alia
per se ipse consulere poleril leclor (7).
nihus, quia si lenero non parcam.
VI. Ilaud Icvis videiur csse lixc diflicullas, quamtamen facile dissolves, siadverlcs iion de quavis poeni-
tciitia locutos fuisse veteres Paires iiui remiiii per
cam posse dociierunl quiclibei crimina, sed de ca
quam poscebat Ecclcsia , vclusta disciplina , ac con-
suciudine innixa : sic ut Ires errores evilaiidos mo-
iierent : eum quem Novatianorum crudeliias, cl
pcrvicacia adversus Ecclcsiaj polestatcm siruxerat :
c Graviora peccata dimitti posse negantium : > eum
pariter quem nimia severilas iionnullorum Caiboli-
corum staiiiere studebat, fateniium scilicet rcniissi-
bilia esse quidem crimina quxvis : negantium tamen
Iribuendam remissionem ct veniain in pcccaia gra-
viora lapsis , eosque ab Ecclesia et a spe veniaj rc- G « ^e episcopis islis, in provincia nostra, dandam pa-
pcllentium ; eum denique qiiem nimia indulgeniia ct
Icnitas aliorum indiiccre studcbat; admitlcb;inl bi
ncmpc in Ecclesiam , recipiebanlque ad coniniu-
nioiicm lapsos, nullam, aut cerle Icvissimam pneiii-
tciiiiam ab iis exposccnles, nec eam sane quamccclesiastica consuctudo , el sapieniiorum proestan-
tioruraquc episcoporum conslaiilia efflagitabal.
VII. Ac Movatianos quidcm , postquam scliisina
conflaraiit, et sectam a caiholica comiiiunioiie sc-
junclara , docuisse peccala quxdam irremissibilia
esse, indubilalaresesl; et liunc s incerrorem iiidicat
Cypriaiius, episl. ui(l). Sed manifeslo cuin redarguit
auclor libclli ad Xovatianum hcereticum Cypriaiii
a;qualis, ex quo nos sajpc verba allcgabimus, rcd- Darguit quoque Pacianus , quem deinceps aliquandocitabimus.
VIII. Neque vero temere dixi, nimio plus severos
fuisse Cypriani setate noiinullos, adeo scilicct ut
criminosis veniam prorsus dencgarent, el ecclesia-
siicam cominunionem : contra iiidulgenlcsadeoalios,ut sceleribus gravissimis pollulos in Ecclesiam
slalim reciperent, neque ab iis salularcs illas afllic-
taiionesexposccrent, quas Ecclesia statuerat. Nimi-
riim, ul cx Cypriaiii libris assequimur, aliqui quod
jam dixi, recipere iiolebant prorsus ad paMiiicniiam
gravium criminum reos, (2) neque in Ecclesiam ad-
I (I) P. V.Vl, cujus verba consule ad lociim viii.
(2) < El quidcffl apud anteccssores nostros quidam
c cemmoecbis iion pulaveruiil,et in toluiii pu;iiiieiili;i:
c locum coiilra adiilicria claiiseruiit ( Episl. l;i, pag.
15")). > Vide Buliizii noiam 59 et 0:2 iii Episiolamhaiic. Horum auslerilalem renovavit Januarius illo,
qui monaclium qncnidam siiipri ciim moiiinli virgiiieconimissi reum, ad poenileiiliam admitlcre iioliiii :
Qiiamobreiii rcprebensus est a Bacbiario, viro doc-
tissimo, quieiimdeni monacbum ad poeniicntiain rc-
cipieniluiii censuit. Vide op. Bacbia. Edilaa Fran-cisco Florio, p. 36.
(5) c El ideo placuit, frater charissime, examinaiisc causls singiilorum, libellaticos iiilcrim adiiiitti. Sa-c crilicaiis iii cxilu subvciiiri.... Nec pules, fr.ilcr
c charissinie, hincaut virtuiem frairum niiiiiii, autc martyria delicercquod lapsis laxaia sit poenilenlia,c et quod poeniieniibus spes pacis oblaia. > (Epist.
Lii, ad Anionianum, de Cornelio et Novatiano, pag.153 et 154.)
(4) Vide Epist. ix, pag.47,et epist. xii, pag. 57. Eirnrsus epist ui, pag. 140. c Dcnirpie ciim de qui-c busdam ad me presbyteri ct diaconi scripsisseni,« eos immoderatos csse ,
et ad communicalioncmc accipicndam rcstinantcr iirgerc, clc. >
(5) Id aperiissime tradilur in episl. lv, Cypriaiiiad Cornelium illis pr;Bsertim veibis. c Scd enimc lccta alia lua epistola, fraier, qiiam priinis litieris
<subjiiiixisii, saiismiralus siim, cuiii aiiimadvurlis-
c scm te iiiinis, alquc lerroribiiseoriim, qui vcncrantc aliquanttimcsse comnioluiiicum te, scciiiidiiin quodc scripsisli aggressi csseiii, cum SHmiiiadcsperationec comniinantes, qiiod si littcras, quas allulciiiiit, nonc accepisses publice eas recilaieni, el mulla lurpia,c ac probrosa, el ore suo digna piofcrrciit >
(6) Vide siiperiorem annotationem.
(7) « Scd eiiim Iccia, clc. > Rccole siiperiorcs an-
notaliones. < El illi coiitra Deum sacrilegi, coiitra sa-
c cerdoles Dci impio furore lemerarii , deEcccIesia
IIGI SUPERIOKIS OPUSCILI. IIC'2
Uirnmque pnrro displicuit Cypriano, cujus sen- A « ciiarissime, isiicinteressenobiscum, -cum parviisii
teulini)) et amplexi sunt p!erii|uc dum adhuc vi-
veret (1), el secuii fuere poslea aiii, aique imprimis
Paciauus, sape Cyprianum allegans : el ^nimiam
quidem facililatem veliemenler redarguit Cyprianus,
lum aliis iii locis , tum cerle iu epistola lv, in qua
cum alia multa , lum hxc sane valde mulia sunt
qux leganlur : c Neque enim sic putramina qua;-
< dam colligendasunl, ut qux iniegra etsana sunt,
! vulnerenlur; nec utilis aul consultus est paslor
« qui i(a n)orbi(las et coulaclas oves grcgi admiscet ,
c ut grcgem lolum niali cohairenlis afdiciaiioDe
< conlamiiiet. Non attendas ad numcrum illorum :
< Melior est enim unus limeiis Deitiii, quam mille
<filii impii, siciil loculus esl Dominus pcr Pro-
< et pervcrsi de schismaie reverluntur! Vidcres quis
< mihi labor sit persuadere paiieiitiam frairibns no-
< slris, ut, animi dolore sopito, recipicndis malis
< curandisque consentiant. Naraqiie ut gaudent ct
< Ixiantur, cum tolerabiles et minus culpabiles re-
< deunt,
ila conlra fremunl ei reluctantur, quoties
< inemendabiles et protervi, et vel adulteriis , vel
< sacriliciis coniamiiiati, et post liaec ndhuc insuper< ei siiperbi, sic ad Ecclesiam rcmeant, ui bona
c iiitus ingenia corrumpant (pa(/. 185). >
Adde ea qua; in libro de Lapsis adversus ni-
miam lianc, noxiam(|ue facilitulem copiose disputat:
< Imperilus est medicus, elc. {png. 377). Non coii-
< cedit pacem faciliiasista, scd lollit, etc. {p. 578). >
< plietam dicens : Fili,
ne jucutideiis in ^Wis B ^''1"*^ ''"C quidemin loco eos martyres repreheudit,
qui commendatiiiis litieris veliemeiitius exposeebant,ut criminibus obnoxios sincpoenitenlia Ecclesia in
sinum reciperct. c Veni.im peccatis, qua; iu ipsum< comniissa sunt, solus potest ille largiri , qui pec-< cala noslra porlavii, etc. »
Alibi vero eosdero marlyres et coiifessores ve-hementer orat, ut cauliores siiit in comiiienda-
tiiiis litteris concedendis (2) : his enim abutebaiilur
noii pauci immanium criminum rei, ul in Ecclesiaui
sine poenitentia rcciperenlur.
IX. Summa severiias quoque illi displicuit, quanimirnm in desperatioiiem adduci facile possent
qui iii ciimina prolapsi fiierant, et in impielate
persistere. Censiiit iiaqiie temperandam esse leniiaic
< impiis si multiplicenlur libi, cum non (uetit limor
< Dei in ipsis {Eccl., xvi). si posses, frater
< recedentes, et contra Ecclesiam parricidalia arma< tolleiites elaborant, iil opus suum diaboll malitia
< coiisuminent, ne viilncraios diviiia cleinentia in
< Ecclesia sua curet. Miseroriim pa-nilentiam men-< dacioiuD) suoriim fraude coirumpuiit, ne Deo in~
< iiidign;inii saiisliat, nc Clirisiuiii Dominum suum,< qiii christianus esse vel eiubuit aiite, vel limuil,< poslmodumquairat, nead Ecclesian), qiii deEcclesia< recesser:it, redeal. Daiiir opera, ne sati>.factionibus
< cl lamentalionibiis jusiis delicta redimantur, ne< viilnera lacrymis aliliiantnr... Ilonor ergo datur< Deo, qiiando sic Dei niajcsias et censnra coniem-( nitur, iit cum se illc indignari el irasci saciilican-
< libus dicai, et cum poenas a^lcrnas ei supplicia per-< peliia coimnineiiir, proponatur a saciilegis, atque< diCMlur, iie ira cogiletur Dei, ne limcaiur judicium q
severitatem , iit nemiiii pa^niicntia; lociis pra>clu-< Domiiii.nepiilseHirad EcclesiamChristi,scd sublata dereiur, ideoqiie lecipi qiiidein possent omnes
I
« poeiiiientia, iieciilla exomologcsi criminis facla, de-< speciis episcopis atque calcaiis, pax a presbyteris< vcrbis fallacibiis prajdicetiir, elne lapsi surgant.aut< foris posili ad Ecclesiam redeani, commuiiicatio
< iion communicaiiiibusofferatur? Qnibus eti^im satis
< non fuit ab Evangelio recessisse, spem lapsis sa-
< lisfactionis et pcenilenlia^ susiulisse, fraudibus iii-
I volutos, vel adiilieiiis commaculatos, vel sacrifi-
c ciorum fuiiesta cont:igione polliitos, ne Deuin ro-
« garent, ne iii Ecclesia exomologesin criminum lace-
< i'ent, ab omni etsensu et fruciu pocnitentia! ren)0-
< visse (p. 181 etlS2) Si qui antem snnt qui< putanl se ad Ecclesiam non precibiis, sed miiiis
c regredi posse, ani existiinaiit adiliiii) se sibi noii
c lameiitaiioiiii)us ct saiisfactionibus, sed terroribus
< facere, pro certo liabeanicoiilra lales clausam siare
< EtclpsiamDoniini,nectasira Cliristi iiiviciaei forlia, ^< Domino luenie minuia , minis cedeie. Sacerdos Dei "I Evangelinin leiiens, et Cliiisti praicepta cusiodiens,< occidi poiesl, vinci iion polest. Sug^eiit et siibmi-
< nislrat nobis exenipla viriuiis ac lidei Zacliiirias,c aiilistcs Dei,qHi cnm lerreri miiiis et lapidationec non posset, iii leinplo Dci occisus esl, clamans et
c iientiileiii (iicens quod iios quoi|ue eoiiira lixreti-
< cos clamaimis el dicimus : Hmc dicii Domimis (IIc Paral. xxiv) : Deietiquislis vias Domini, et Doiniimsc derclinquet vos. Neqiie eiiim qiii pauci lemerarii et
< iiii robi (eelcsies ei saliiiares vias Doinini deielin-
c quunt, et sanct:i noii agcnlcs, a sanclo Spirilu de-c scrunlur, idco ot nos diviiia; Iradilionis iinuiemo-
c rcs cssedebemus, iii majoraesse furemiuniscelcra,c quam sacerdoliiiu jiulicia ccnseanius, aut existiine-
c niusplusad impiigDandiini posse humana conainina,c quam (|uod ad protegendum praivalct divina tu-
« tela {pag. 18i). »
Patrol. IV. S. Cyprian.
tamelsi anlca alrocibus crimioibus polluti, dum-modo poenitenliam quam episcopus imponerel subi-
rent. Consule quse nuper allegavi ; atque ea saiie
qua; ex libro de Lapsis innui, mercntur iii liic in-
legra describanlur. < Impcritus est medicus, qui tu-
meutes vulnerum sinusmanu parcente conireciat, et
in altis recessibus viscerum virus inclusuni, dumserval, exaggerat. Aperienduin vulnus est, et scean-dum
, ei, piitiaminibus amputatis, medela foriiorecurandum. Vociferetur et clamet licei, et conquera-tur.xger impatiens per dolorem, giaiias aget posl-
modum, cum scnseiit saniialem : einersit enim, (ra-
ires dilectissimi, novum geniis cladis et qiiasi parumperseculionis procella s*vicril, accessit ad cumulumsub misericordia: titulo mahnn fallens, et blanda per-nicies. Conlra Evangelii vigoreni, coiitra Domiiii acDei legein lcnieritaie quorumdam laxatnr iiicaiiiis
commuiiicatio irrita el falsa pax, pericnlosa danti-
bus, et iiihil accipientihns profulura... {p. 577). Nouconcedit pncem facililas isia, scd tollii
; neccom-municatioiiem tribuit, scd iiiipedii ad salutcm. Per-
seculio csi hxc alia, et alia lciilaiio, pcr qiiaiii siib-
lilis iiiimicus impugiiandis adhuc lapsis occulia po-pulaiione giassatur. Ut lamenlaiio conqiiieseal , ut
(1) Vide episl. i.iv, qiia; miiltorum episcoponimnomine conscripia est.
(2) Epist. X, ad Mariijr., elc. pag. 51.
37
!1G3 DE ARGUMENTO «IC4
(lolor sileat , ii( delicii memoria evanescat, ut com- A Sed jam deniqne, qtias promisiraus annotaliones,
pra-.heamns.)iriiiiauir pcccalorum gemiius, slaliialur flclus oculo-
rum, nec Domiuum graviier oflensuin longa ei piena
poenilemia deprccelur, cuni scriplum sil : Memenlo
uiide cecideris , et age pcenitentiam. Nemo sc faliat,
nemo se decipiat (p. 578). >
Quod si poenitentiani agere non recusassent, eas-
que subiissent poenas, quas ipse prxscripsissei, se
proniplissiiuum pra:liebat, ut lcniialem qiiani posset
inaximam erga cos adliiberel : cujus leniiatis perspi-
cuum argumentuin habemus in epistola xii, quam
legat, obsecro, lecior (p. 55).
X. Hinc de ipsis iniqiiissimis Felicissiini asseclis,
quorum immnnia scelera et exccrabilem vitam,
scbismaquoque, ei aliEcclesia defoctiouemproxime
ante descripserat , bxc pronuniiare non dubilai {ep.
LV, p. 84) : I Si judicium nostruui vohicrinl cxperiri,
veniant. Dcnique si qua illis exciisatio et delensio
poiest esse, videamus qucm babeaiit salisfactionis
suasscnsum, qucm aflerant posiiitentix frucium.Nec
Ecclesia isiic cuiqne claudiliir, nec epi^copus alicui
dcnegalur. Poeiiileiilia, et faciliias, ct buinaniias no-
slra venicniibus praesio est. Opio oinnoB in Eccle-
siam regredi, opio universos cominiliiones nostros
intra Clirisli casira el Dci Palris doinicilia concliidi.
Reinilto omnia , miilla dissiiiiiilo sludio ci volo col-
ligendx frateriiiiaiis. Etiiiin quxiii Deiim coinmissa
sunt, non pleno judicio religionis examino. Delictis
plusquam opnrtet remiticndis pene ipse delinquo.
Ainplector prompta nc plcna dilectione cum poeni-
leniia revcrtentes pcccaium suum saiifactione bumili q S"'" "'' ^'* (^'' lxxxviii, 51)
Allegaiis in superiori opusculo Scripturarum locis
annotatioiies quasdaiiinpponinius.
CAPUT II.
Nolira vero arbitretur leclor, ea lantummodo Scri-
pliirarum loca, quae in boc opusculo babenlur, poe-
nitenliam rcspicere. Alia, eaque non pauca, invenies
in Bacbiarii libro ad Januarium niisso, in Pa-
rallelis quoque Damasceni (/i/«. /i, tit. iii, ire/si /xt-
iaioIa;, ctc.) in eo capile, quod in pagiiix calce al-
lego, qiiod(|iie si cum lioc libello confcras, jucuiidis-
sinium id tibi erit, et valde uliie. Ea iiaqiie loca
n qua: liic rcccnscntur , aul portio nonnulla suiit am-
plioris libri, qui mulio plura coniplcctebatur, aut, si
vis, selccla ea sunt veluti reli(|uis apiiora, non ad
ulilitaiem quidem, necessilalenuiue i)oeiiitonli;B ge-
ncratim iiispectue asserendam, sed ad nlililatcm nc-
cessilalenique illius geueris poenitenlire asserendam,de rpiogonere numero 0, 7, et snbsequeniibns supe-rioris capiiis cgi ; rccole itaque quse iis nuineris tra-
didimus.
Jain vero ad eum locnm venio, qui primum in hoc
o(uisculo sc offcrl, quique se liabet :
I. Hi dereiujueTinl filii ejus tegcm meam, ct in judiciis
meisnon ambulaverinl, el mamlala mea noncuslodierinl,
visilabo invirija iniquitaies eorum et in verberibus
peccuia eoruin : misericordium autein meam non disper-
et simpliciconfltentes. i
XI. Ha-c qux retiili satis apta ad id quod osten-
dendum milii proposui, censco. Coetcrum si alia ad-
buc optas ejusdem Cypriani lianc iii rcm lestiinonia,
ea consule qiix iradii ipse in libro de Lapsis et
in epistola lv. Ulruinque porro coinprcbciidil, siiain-
que seiitcntiam apertissime cxplicat in epislola lii
(p. 155) verbisiis : i Miror autcniqiKisdamsic obsti-
nalos, etc. ;i qiix vcrba inaniiotalionihusad poslre-
mum lcstimonium (id est Apocal., ii, 5) allegablmus.
XII. Ut crgo cl Novatiaiiorum cirorem, et schisma
rcprehcnderet, et propnsiiuin suum, et discipliiiam
quum in Ecclcsiam invexerat ,a reprobeiisiiiiiibus
vindicarel, lihclliim hunc aut coinposnii Cyprianus
ipse aut cerle alter pro Cypriani senlentia decer-
tans, ea colligcns qiia; in tria, si vis argumenla ct
dlspiitationis capita crant deinccps dislribncnda
qnorum alierum NovatiaiKiriim scbisma erroresqnedamnarel ; refelleret alierum seuicntiara illornm,
qiii fassi subcsse Ecclesi.i; poicstati crimina quscvis,
criiiiinosos laiiicn ab Ecclcsia, et a poeniieniia iii-
eunda; arcebanl approb:iret leriium disciplinain a Cy-priano propositam. Quod autera apte sub boriini al-
tero comprehendantur illa ipsa diio qu:n diximuslosiiinonia , in aiMMtalionibus ad illa osicndemus.
.Mquc liuiic <|Mideiii libelliiin siispicor ea inenle
foissc composiliiin, ul in lerlio Teslimoniorum li-
bro reliquis illius parlibus adjungeietur.
D
AibitMHisswmaliquando.amanuensis licenlia qua-
dam, inimniatum euin fuisse, cl loco vetustae substi-
tulani luisseVulgaiamiiilerpreiaiioiicm,quod egosaepe
incodicihus facluin peispcxi.Atnncepsdeiiiceps ba;si,
cumeumdem locuiii adeiim fore modum cilaium vidi
in Bacliiarii libru (1) qun afferliir iii boc opusculo. Aut
crgouierqne amanuensis eanidcm licentiamsibi arro-
gavit, aut polius vetusiis ipsis leinporihus alieia in-
lerprclalio biijiis loci adcrat, qu:c ea ralione locura
liunc redderel,qua iiunc reddilYulgala.
Cx-terum hic psalmi octogesinii ociavilocus in ve-
tusiissimo illo libello(-2), qiii adversus Novaiianum,
ipsoNovaliaiioruinalquoCyprianitemporeconscriplus
fuit, ad bunc inodum se haliet : Si dcreliquerint /ilii eju$
legem menm, el in mandalis mcis non aitibulaverinl, el si
jusliffaliones nieas profunaverinl, el prwcepla mea non
cuslodiertnt , visilabo in virga facinora coruinet in fla-
geliis delicla eorum ; misericordiam auiein meam non
dispergam ab eis. Hcc multiim abest Cyprianus, sic
euindem locuin allcgans (5) : Si dercluiuerini legein
meam, et in judiciis iiicis non ambulnveriiit ; si juslifi-
cuiioncs mcas profanaverinl, et prmcepla mea non ob-
(1) N°. £2, p. 115, cditl. Francisci Florii.
(2) Consiui aiictorem lihii ad ISovalianum
:oqualcin esse Cyprinni, eic. In Viia S. Cypria-iii iirrposiia cditioiii Babizii, § 55, p:ig. 9'«..
(5) in episl. VII, p. 41,et incpist. lii, p. 155,et rur-
susin libro d» Lapsit, p. 5U.
iiCS SUPERIORIS OPUSCULI. 1166
servaverint, mitabo in virga facinora eoruui, et in fla- A Ciinterum id ipsum quocl ex pmime superiore te-
gellis delicta eorum : misericordiam aulem vieam non
ilispergam ab eis, elc.
Mirum porro non est,siprimoquidemloctisliica(Ic-
ratur:elenimseveritalem illorumredarguitqui.nimio
plusausieri, recipere poenilentes in Ecclesiam nole-
bant. Ilinc auclor libri ad Novatianum ha;rellcum
(p. 11) : < QiioDnam esi lua Novaliane, dementia, ul
illa, qu.T! ad exitium saititis pertincant, tanlum le-
gas, et qu2C ad misericordiam pra^tereas ? Clamante
Scriplura, et dicenie : Poenitentium agile Adeo
quia mulise niiseralionis esl Dominus, audivinius : au-
di.nmus qnid per David coiitestatiir Spiritus sancliis ;
Si dereliquerint fitii ejus, eic. > Bacliiariiis quoque,
valde veuistus (qiiippe qui creditiir Aiigustini aqiia-
siimonio deduximiis, fiicile eiiam dediicilur cx co
quod liic allcganiiis : debel enim ingeniisccre (id est
veram, non fiicalam, pociiiieiiliaiii agere) i'i qui ad
Deum convertitur. Id si peraget, salvabiuir a Do-
mino, agnoscelque,cum jioeniiueril, deieslabilem sia-
tum in quo aiiiea fiicrai : Et scies ubi fueris.
At facile posces, nbinam exsieni allegata verba,
qui]ccitaniurcliamaCypriaiio(l) eiPaciaiio(2), atque
adeo, si cgregio Calnieto credis, ab Origcne, Hicro-
nynio et Fulgeniio ? Require ea iti veiusia versiime
Sepluagiiita inleipretibus adbaercnle, et inveiiies in
versiculo IS capitis xxx Isaia;. na?c pnrro eo liben-
liiis annotavl, quod viderim in cdilione Cypriani,
quaiii adornaviiBaluzius, citaii in margiiie : Ezecb.,
lis) el valde probabilisscriplor, iisdem parilerverbis B xviii et xxxiii. Ex Isaia saiie allegat Hieronymus,corum severilateni refellit, qui graviorilius quibtis- quem n. 4 yfferam.
dain peccaiis jioenitentiai hiciim denegiibant : < Age
eigo, atnice, iiiquit ille (1) in episiola ad Jaiiuarium,
consurge, et, perdiia interfluciussxctili mercede,at-
qiie subslantia velut naiilragiis imam tabulam, hoc
est scienliam diviniCanoiiis, teiie, quse teadducatad
littus ubi ait : Si dereliqucrint filii ejus legem meam,
et in judiciis meis non ambulaverint ; si jusiificaliones
meas profanaverint, et mandata mea non custodierint,
visituboin virga iniquitales corum, et in verberibus pec-
cata evTum ; misericordiam autem meam non dispergam
ab eis, nequenocebo inveritatemea. De ciijus lioc liliis
dicilur ? Nonne Domini nostri Jesu Cbristi, quos Ec-
clesiaslici foniis uterus et secreli ac perplexi vulva
lU. llem illic (xxx, 1) : Va; filii desertionis, dicit
Dominus, fecislis comilium non per me el sponsionem
meam, non per Spiritum meum, adjicere peccalum su-
per peccuium.
Locus isie ille ipse est, procul dubio, qui in Vulgalaexsial versiculo 1 capitis xxx Isaise, sic in laliniim
versiis : Vw fitii deserlores, dicit Dominus, ut fuceie-tis consilium, et non ex me, et orditemini telam, ei non
per Spiritum meiim, ut adderelis peccatum iuper pec-catum.
Sequilur porro scriptor noster, velerum more,Septuaginla inierpretes. Videiur auleiii ideo allatus
liiclocus, ul moneremur, iion approbari a Deo con-
mysterii parlurivit;quos nalos crucis cuna suscepit, C siliuin eorum qui, ut verbis Cypriani uiar (ep. lv.
Evangelii maiiimilla lactavil? Vis scire quia bapli-
zati, non aulcm catecliumeni (ilii appellantur ? Aspice
quod ipse Aposiolis suis dicit : Jam non dicam vos
iervos, sed filios. i
Eorum quoqiie lenilatem lociis isie faciliialemqiie
refellil, qui sine ulla poenileulia prolapsos in criinina
recipiebant in Ecclesiam. An non Deus, dum mise-
ricoidiam nepolibus Davidis pollicctur, pcenileniiam
eis se inflicturum csse proiiiiilil? Visitabo in virgu...
misericordiam autemmeam non dispergam. Pulcbrel^y-
prianus (epist. ui, p. 155) : « I" Psalmis eliain legimus
censuram pariier,ei clementiam Dci comminaniissi-
mul, atque parcenlis, punienlis ut coriigat, cl cum
p. 181) : t Coiitra Deum sacrilcgi, contra saccrdoies
Dei inipio furore teiiierarii, de Ecclesia recedenies
et conlia Ecclesiam parricidalia arma toUeiites, ela-
borant ut opus suum diaboli malilia consuinment,iie vulneratds divina clemeniia in Ecclesia sua curet.
Miserorumpocnitenliam mcndaciorum .suonim fraude
corrurapunt, ne Deo indigniinli salisfi;it. » Quibus
qiiidem verbis Novaiianos, nl puio, iniiuil, qiii ut
asseclarutn nuiiierum augerent, lapsos cl criminosos
in coeium suum facile recipiebant, iiec ab eis preces
eas, aflliciioncsque exposcebant , quas exposcebatcatliolica Ecclesia. Quatnquam eiiaiii arbiiror, eos-
detti Novatiauos proplerea quoqiie repreliendi qiiod
Icorrexerit, reservantis : Visitabo, iiiquit, in virga fa- p descivissent ab Ecclesia, schisniaiicis jira^sidibus ad-
cinora eorum, et in fldgeltis deltcla eorum. ilisericor-
diam autem meam non dispergam ab eis.
II. llem apiid Isaiatn (xxx, 15) : Sicutdicit Dominus
sanctus Israel. Cum conversus ingemueris, tunc sulvus
eris, et scies ubi fueris.
Invitanlur his verbis Novatiani ad Ecclcsiam, qua-
tenus cerii reddiintnr, si ingemucritti, id est si de
schismale et criminibus reliiiiiis poeiiiteiiliam egcrint,
salvandos fore. Resiiiuii vero Ecclesia; et saliiiari
poeniienria prioribus erroribiis deleiis, tum denique
agnnscent, scliismalis aliiue IiBoresis, qiia aiiie irre-
titi fuerant, graviialeiii : Et scies ubi fueris.
(1) Tom. 111. Ribliot. Paris. Pair. p. 155; in edi-
tione Francisci Florii, uti dixi, p. 115, n. 22.
versus catholicos constiiuiis. Id sane indical Cypria-
nus, cuni li«c ait {epist. lv, p. 178) : < riaiie epi-
scopi, noii de voluntale Dei fiuiit, sed qtii exlra Ec-
clesiam flunt , sed qui conira disposiiioiiem et
iraditionem Evangilii flunt,
sicut ipse Doniiiuis in
diiodecim Propliciis ponil cl dicit : Sibimet.psis re-
gem constiluerunl, et non per me. Et iieruiii : Sacrifi-
(1) In libro dcLnpsis, p. 586.
(2) Conira iraci. Novaiian. el lom. iii Bililiot.
Pari-. Palr., p. 01. Quid si adjccissem illud Lai;e :
Cum coHversus ingemueris, tunc sulvaberis, ct scics ubi
fueris ? Et in Para;n. ad paMiil., pag. 75 : lit iterum
cum converstts ingemueris, tunc salvaberis, ct sciet
ubifueris ?
DE ARGUMENTO4161
cia eomn lamquam panis
cant ea contaminabuntur. El per Isaiam quoqiie
(Isa. XXX ) Spirilus saiiclus clainal, ei dicil : Va
vobis, fitiidesertores. flcec dicit Dominus : Habuistis
consilium et non per me, et fecislis conventionem, el
non perSpiritummemn,adjicere peccata snper peccata.
Eodem quoque speclare videlur is quem sjcpe
alicgavi ,auctor libri ad Novaliamim haireticum,
lisec scriplis tradens (p. ii) : Quia qui non iHtroivit
per ostium in ovile ovium, sed descendit per alteram
partem, ille fur et latro est. liem iii eodem Evangelio
quoque ail : Omnes qui venerunl, fures sunt el la-
trones. Qui isii sunl, uisi deserlores fidei, el Irans-
gressores Ecclesia! Dei, qui conlra ordinalionem Dei
iiilunlur ? Quos merito Spiiiius sanctus per Proplie-
imluclus ; omnes, qui mandu- X consilium consultabatis et iniquum. Vox itaque ilia
altam (altam cogitationem) liic idem sigiiirical ac,
profundam : qua quidein signiflcaiione alibi etiam,
judice Augusiino, suinitur : sic enim saneius doclor
versiculum septinium psalmi sexagesiini lertii : Acce-
det Iwmo ad cor allum, elc., explicat, Accessit liomo
ad cor alium, id est cor secreium (secrelum vero bic
idem signilicare videlur ac profundum ) objiciens
aspectibus Iwminem, servansintusDeum.
VI. Ilem illic (xliii, 25) : Egosum, egesumqui deteo
injustitias tuas, et non recordabor : tuautem recordarc,
el judicemur simul. Dicju injustitias tuas prius.
Vulg^ita haec babet : Ego sum, ego sum ipse qui de-
leo iniquitates tuas propier me, eipeccatorum luorumnoii
recordabor. Reduc me in menwriam, et judicemur si-
lara increpal ,dicens : Fecisiis consitium non per B mul : narra, si quid liabes, ut justificeris. Al scriplori
me, el conventionem non per Spiritum meum, adjicere
peccuta super peccata. Quid ad ista rcspondeanl
perver»issiniiisli Novaliani ,
vel nuiic infelicisMini
pauci, qui ad lanlam furoris dementiam proriiperunl,
ul necDeo, nec bomini reverentiam babuerinl? »
IV. Ilem apudJeremiam(ii,25) :Averlere (i)pedcm
luum ab aspera via, et faciem tuam a siti ; itta vero
dixit : I Confortabur ; voto : » quia diligebat atienos, et
ibat post illos.
Ad Novaiianoruin Pertinaciam retundeiidam plu-
riinum valet locus ille Jereniise, qui nunc alTertiir, et
quein 1n Vulgata sic leges : Proliibe pedem tuum a
nuditute et giittur tuum a siii ; et dixisli ; Desperavi,
nequaquam faciam : adamavi qiiippe atienos et post
nosiro fere congruit is, quem sxpins laudavi, aiictor
libelli ad Novatianum b:ercticum. En quomodo locum
hunc legit (5) : Ego sum, ego sum qui deteo facinora
tua, et non commemorabor te : tu aulem in mente habe,
ctjudicemus. Dic lu facinora prius, ut justificeris.
Eadem plane mihi videtur loci hujus meia alque ea
quain lociJeremiae pauloanleallati esse dixi.Saneeo
recitatoauctor libelli ad Novatianum haec slaiim subdit :
«Dum paiet, fralres, indulgeiitise aditus, Deum plenis
satisfaclionibus depreceniur.Deprecemuriios, utexal-
lari possimus. > Proplcrea eliam allatus videiurlocus
isie, ut doceainur copiosissime, et summaciim iibera-
lilaie nosiri misereri Deum, dum peccatorum,de qui-
bus dolemus, omnino obliviscitur. Monet lamen. ut nos
ambulabo. Utilur lioc lucoad iiivilandumad poeiii- C eoruin meininerimus,de(lendo scilicet.Monet pariier.
lenliam Uusticum lapsum Ilieroiiyraus, liaec ad eum
scribcns(2) : «Nihil itaoffendit Deum quam despera-
tione meliorum haerere pejoribus : liceiet ipsadespe-
ralio iiicredulilalis indicium sit. Qui eiiim despcral
salutem, non putat futiirum esse judicinm. Qfiod si
nietucret,uliquebonis operibus se judici prx'pararel.
Audiamus per Jeremiara loqueiilem Deum : Converte
pedein tuuin a via aspera, et guttur tuuin asiti. Et ile-
rum : Numquid qui cadit, non resurget : aut qiii aver-
sus esl, non reverletur ? Et per Isaiam : Quando con-
tersus inyemueiis, tiinc salvus eris, et scies ubi fueris.
V. Ilem apud Isaiam : Convertimini,quia (o) altam
cogitationein cogitatis, et iniquam (Isai.xxxi, 6).
ut peccata nostra priiis defleamus quam eoriim ve-
iiiam ab Ecclesia exposcamus. Dic tu injustiiias luas
priiis, etc. Prxproperam iiaque noniiullorum poe-
nitentiaiii et nimiam quoiuradam presbyterorum faci-
litaiem in impertienda lapsis veiiia , verba isla
condemiiant. Locum bunc ad poeniteniix necessita-
lein inculcandam adducitetiain Damascenus (G).
VII. Iiem illic (Isai. LV, (i): Qnarile Deum, et cum
inveneritis euin, invocate. At ubi appropinquavit vobis,
derelinquat impius vias suas, el vir iniquus cogitationes
suas, et convertalur ad Dominum, et misericoidia et
pra;parabitur,quia non mutium reinittit peccata vestra.
Alque banc ipsam prxpropeiam poenileiitiam, et
Tuni ad vocandos pcccalores ad veiam, iion ad ])nimiain facilitalem ca, de quibus nuncagimus, Isaiae
fucatani, poenitenliain ,tum ad rcvocandos a scbis-
inale ad Ecclesiam Novalianos valet locus isie : cui
simillimus esl alter, quem ex Joele affert Cyprianus
in libro de Lapsis (i): Reverlimini ad Dominum Deum
vestruin, eic.
Notat autem clar. Calinct locum istum a Sym-
macho ad liunc modum fuisse cxplicatum : Poeniten-
tiain ayile, sicul profunda trausgressione recessistis a
Deo. Sepluaginta vero : Comier/imin», qui profundum
(1) Legendum pulo : Averte.
(2) Episi. olim 40 in Vcron. cdilion. 122, n. I,
pag. 885.
(o) Qui, nisi probabilis conjcctura me fallit.
(4) Pag, 386.
verba condemnant. Qua;rere scilicet debet peccator
Deum, eoqiie cor ejusdem peccaloris graiia sua il-
lustrante, ac permovenle, derelin(|uere debet viam
suam ; lum vero misericordia ci prKparabitur, quara
quidera non sine pretibus, et poenis, quibus peccaior
siibsil, indulgct Deus, qui (ui scriptoris nostri verbis
uiainur) non mutium reinittit ; id est non siiie aliquo
noslro siipplicio et afflictione. Alios ctiam seiisus
verba illa non mullum habere fortasse possunt ; sed
certe hosce diios. Prior bic est : Statim ac peccatorex corde defleat pcccatum suum, remiitei Deus qiia;-
(5) Pag. 16.
(«) Parallel. lilt. [i, lil. iii, p. 578, t. ii edit. lu
Quien,
H69 SUPERIORIS
ciimque erravit, adeo iit non muttum orari se sinat, Aui veniani induigeat. Alter : Dum Dcus atque Eccle-
sia vos ad se vocal, oNovalinni, vocanli parele, ne-
queenimdiM {non mM/(ijm) peitinaciam veslramal-
que insolentiam lolerabit. Calniel iioslrema; huic ex-
plicationi favei, dimi leciorem monet, ut conferat
locum liunc curn altero Joannis xii, 55 : Adhuc modi-
cum lumen in vobis est, ambutale dum tumen habetis,
Utcumque sit, audi, quomodo Vulgatus inlerpres
l)xc , de quibus agimus vcrba laiiniiaie douarit :
Qumrite Dominum, dum inveniri ))otest : invocate eum,
dum prope est : derelinquat impius viani suani, et vir
iniquus cogitationes suas, et revertatur ad Dominum,et miserebitur ejus, el ad Detnn noslrum, quoniam mut-
tus est ad ignoscendum. Non prasterit locum hunc
sniicius Pacianus adversus Novatianos disputans B
(epist.w), neque eliam prseterit Damascenus (P«-
ralt., titt./j.,
lii.iii).
\ni. Itcni illic {Isai.,\L\v, i) .Hecordare hwc, Jacob
et Isruel, quia puer meus es ; vocavi te puerum meum,el tu, Israel, noli obtivisei mei ; ecce enim abstersi
sicnt injustitias tuas, et sicul imbrem peccata tua.
Converlere ad me, et redimam te.
Diu perquisivi lum in Vulgaia versione, tum in
Bibliis ex inlerpretatioiie Sepluagiiita lalinilate do-
iiatis cuni, qui allegatiir hic, locum ; at frustra per-
quisivi. Quam(|uani enim aliquid buic afnne exstal,
capile XLi, 8 ei 9,ei cap. xlm, 1 ; rursus cap. xliu, 1 et 5;
et alibi etiam; alia lameii in bis locis invenics, quaD pab allaiis verbis pluriinum distani. Suspicor ilnque
hic addiici cx vetusta aliqua iiilerpreiaiionc versi-
culum primiim, secundum el lcrtium capiiis xliu
lsai;c, qui ex lectione Septuagiiita sic latine veriiiur :
El nunc sic dicit Dominus Deus, qui fecil te, Jacob,
et qui formavil te Israet : Noti tiniere, qnoniam
rcdemi te ; vocavi te nomine luo. Meus cs tu : el si
transieris per aquam, tecum sum , el flumina non
cooperient te. lil si transieris per ignem, non combu-
reris, (Inmma non exurel te, quia ego Dominus Deus
tuus, sanclus hrael, Salvatortuus. AtinVulgata legi-
tiir ad liuiic modiini : El nunc hwc dicit Dominus
rreans le, Jacob, el formans tr, Israel : Noli limere,
quia redemi le, et vocavi lc nomine tuo. Meus es tu.
Cum irnnsieris per nquas, tecum ero, el flumina non r.
operienl le. .\ui polius adduci iiic suspicor quinque
priores versiculos capitis xliv Isai.Te, qiii tamen in
Viilgila iniilto aliter legiintur, ad Iiunc scilicet nio-
dum : Et nunc audi, Jacob serve meus, el Jsraet qnem
cteyi. Ilicc dicil Dominus facicnt el formans le, ab
ulero uuxltiator luus : Noli limere, serve meus Jacob,
et rtclissime, quem elcyi; effundum enim aquas super
siiientem, cl fluenla super aridam : effundam Spiritum
meum super semen liium, et benedictionem meam su-
per slirpem tuain. El gcrniinabunt inter herbas quasi
silices juxla praHerfluontes aquas. Isle dicet : Domini
ego sum : et ille vocabit in nomine Jacob, el hic scribct
manu sua : Domino Rex Isract el redemptor ejus.
Jnlerprplatio porro latina, intcrpretatioiii Septuaginla
OPUSCULI. 117rt
senum adhajrens, sic reddit : iVMnc autem audi, Jacob,
puer meut ,et Israet, queni elegi : tic dicit Dominus
Deus qui fecil te, et qui adamavil te de ventre : Adliue
habebis auxitium. Noli limere, puer meus Jucob, el
dilecte Israet, quem etegi. Quia ego dabo aquam in siii,
iis qui ambulanl in aquosa, imponam Spiritmn meum
supei temen tuum, et benedictiones meat super filios
tuos. El orientur ut in medio aquw fcenum, et sicul sa-
tix super prceterfluentem aquam, Isle dicet : Dei sum :
et iste clamabil in nomine Jacob, et ulius scribel in ma-
nu sua, Dei sum, et in nomine Israel ctumabit. Discri-
nien autem quod lias iiiter inierpreialiones noit
leve inlerest,
retuli in exemplaria, qux habuil in-
lerpres ille, quem consuluit noster scriptor, qiii
forlasse eliam per se ipse superiora verba iii liebra;o
aut, si vis, in grxco nonnibil ambigiia ad euni mo-
duin translulit, quem vidit aptuin nd revocandos ad
Ecclesiam erranles. Ca;ierum, si vis, verba illa :
Converiere ad me ei redimam le, desiimpla esse ex
aiio Scripturae loco, quem negligens amanuensis
niinime designavit, nec sejunxit a superioribus, mi-
nime obsistani.
IX. Item illic {Isai., xlvi, 8), In mente habetehac et
gemite : pwnitemini qiii seditcli estis, el convertimini
corde nd me, et in menle habele priora sKcuta, quia
ego Deus.
In Vulgala sicreddiintur verba Iwc: Mementote is-
tud, el confundamini ; redite proevaricatores ad cor.
Recordamini priorit scecuti, quoniani ego sum Deus.
Sed iioster scriplrr versioni Septiiaginia adba^rens
paulo aliter vcrlit. Ad veram ponniienliam verba
hxc inviiant eos qui in gravia crimina inciderant
{Concertimini corde adme),'M\s(\iie inemoraiit prio-
rum Cbrislianoruin disciplinam ct judicia Dei, qui
inultn non sinit crimina : In meme hubete priora scecu-
la, qiiia -ego Deus. Invilant eiiam, si vis, Novatianos
ad Ecclesiam, quam dereliqiieranl, eosqiie nionent
ne Dcum novis seeleribus et periinacia iii suscepto
scbisinate, irriiare adliuc pcrgant.
X. ilemillic {Isai. liv 8) : Tenipore pusiltodereliqui,
ei ciim misericordia magna miscrebor lui. In furore
pusillo averti faciem meam abs te : in misericordia
mlerna miserebor tui.
Indicat, nisi fallimiir, lociis isle, pcr brevem
pcenitentiani, in qua Ecclesia derermqiiere videtur
reos, cum a comniunione et fidelium coetu eos aver-
tit ,uberrimani diulurnamque misericordiain illos
fore consecuiuros. Indicat etiam, si vis, non dere-
linqui omniiio a Dco peccatores, qui, si vocanli pa-
ruerint, misericordiam uberriinam oblinebunt. Vul-
gnia \wc sic liabet : In momenlo indignalionis abs-
condi faciem meam parumper a le, et in misericordiit
seinpiterna miserlut suin lui.
XI. Ilcni illic. (/sfli. i.vii, l;>) : llcec dixil Exceltus
in excelsishubitansina;ternum, snnctus in sanctis ; no-
men est ei Doniinus ; E.vcelsus in sanclis requiescens, et
pusillanimis dans aninii ccguitalcm, et dans vitam conlri-
bulniis corde, Non in sempiiernum irascor vobis, nec
1171 DE ARGUMENTO il7->
per omiiia vindicaho in vos ; spirilus enim a me prodiet A ostnndatur ciipere Deum, ul si quis ab co defecissei,
et impiralionem omnem ego [eci, el proptcr peccalum,
puiillum conlrislavi eum, el averli faciem meam ab eo,
et vilem passus esl, ct abiii irisiis in viis. Vias ejus
vidi, et sanavi eum, et consulalus sum ego, et dedi ei
consolaiionem veram, el pacem super pacem iis qui
longe, el iis qui prope. Et dixil Doininus : Sanavi cos :
iiii(iuiauiem ul mare commo:uin, sic fluctuabuniur,
et quiescere non possunt. iVoK est guudere impiis,
dicil Dominus.
Aflineni superidri explicalioiiem excipii locus islc,
quo ad divln:ini pielaieui eign iniquos quuscuinque
commendandain, eosqiie invilandos ad poeuitciiiiain,
uiitur nucior libri ad Novaliiiiium. < El quoniam,f inquit ille (paj. 11), Jcrciiiias proplieta iii per-
ad eiim dcnlque reverterctiir ; et proptcrea diebus
iuiiiimeris exspeciasse : con^iueri quoqiie Dominum ,
quod iinpios videal in iniquo proposito persisiere et
vctcri pervicacia. Cur ego repellenliir hl, si tandem
aliqiinndo ad Ecclesiam confugiaiii, ul priora crimina
delleaiU ? Non iniiUnm distai ab ca, qiia utilur nos-
ter scriplor, Viiigaia versio; nam liujusniodi est :
riiimijuid obliviscelur virgo ornamenli siti, aut sponsa
fascim pectoralis suce? Populus vero mens oblilus est
mei diebus innumeris.
XUI- llem illic (Jeiem.xviii, 7.) : In summa loquar
super genlem, anl super regnum , aiit mtferam eos, cl
perdum. El si conversa fueiil gens a malis siiis, pcenilebo
demalis, (/uo(/(2) cogitiivi facere illis. El summa toqunr« soiia populi pcccaloris deprccniur Dominum , B super genlem, aut regnum, ut rewdificem et planlem.i dicens : Kmenda nos
, Domine, sed in jitdicio el
« non in ira, ne piiucos faciiis nos ; adjecil, et dixil
I Isalas : Propter peccalum modice conlrislavi eum,« et percussi eum, el averii faciem meam ab eo , et
« contristatus est, et abiit tristis in viis suis ; et quia« operatiir, adjecit ei dixlt : Yias ejus tidi, et cu-
i ruvi eum, et dedi ei exhorialionem veiani, piicem super< pacem; pfeniieiilibus, deprccaulibus et operan-I libus, restitui posse quod luale perierint , quodve< a Cbrisio declinaverint. i
Viilgain porro sic lucuni buuc reddit : Hcec dixit
Excelsits, et sublimis habilans (Bterniialem : et sanctum
nomen ejtts: in excelso et in sancto habitans, et cum
conlrito el humili spiritu, ui vivificel spiiiium humiliiim.
el facient niala anle me, ut non audianl vocem meam,
et pxniiebo de bonis , qum locutus stiin fiicere eis.
Mela allegaii loci, me quidem jiidice, h.-ce est ;
Teslntur Domrnus se minalum essequidein pernicieni
populorum et gentiuin, tamen &i eos suoruin crimi-
num pocnileai, se slaliin aversurum poeiias quas
anlen iiiin:ilus fuerat. Contra si a jusiiiia defccerint
viri probi, se pra-niia niijiinie daiurum, qua; aiilea
polliciius fuerat. Paucis lcstatur se iiemiiieni poeni-
lentem odisse, iierainem a probltale dcscisceniem
respicere. Cur eigo a poenilcnila propier priora
crimiiia, qux niinc deflenl, ct casiigalioiiibus aflllc-
tionibiisqiie delere parati sunt, avertentiir popnli ?
Cur In pcrliiiacia et schi^inate persisient el Novaiia-
el vivificei cor contriloriiin. Non enim in seinjnlcnium G niis et qiii Novailano adli;cseiunt, fidenlque in piio-
Hligabo, neqiie usque ad finem irascar, quia spiritus a
facie mea egrcdielur, el flalus ego faciam. Proplcr
iniquilalem avariiicB ejus iratus sum, et percussi enm :
abscondi a te faciem meam el indigiinliis sum : el abiil
vugiis in via cordis sui. Vias ejus vidi, el saiiavi eum,
elreduxieum, el reddidiconsolaiiones ipsiel lugenlibus
ejus. Creavi fruciuin labioriim pacem, pacein ei qui
longe esl, ei qiii prope ,dixii Dominus, et sanavi etim.
Iinpii aulein, qunsimarefervens, quodquiescerenon po-tesi, el redundunl fluctiis ejiis in concukaiionem et
lutum. Non est pax impiis, dicit Dominus Deits. Vidc
inlerprcics in locuiii hiinc.
ribus iiierilis suls? ca quai ad locum xv afrereinus,
locum liuiic ipsuni illusiranl. Si Vulgatam cupis,
ecce illam ; Repenle loquar adversum gcntem el iid-
versitm rcijnum , ut eradicem , ei destruam ,el dis-
perdain illud. Si pKnileiitiam cgeril gens illa a inalo
siio, qiiod locttttis sum adversus eam, agam et ego pce-
niiciiliam super malo, quod cogiiavi tit facerem ei. Et
subilo loquur de gente et de regiio, itt wdificem et
planlem illud. Si feceiil malum in ociilis meis, ul noii
audiat vocem meain, poenilenliam agam siiper boiio,
qnod locttlus sum ut fitcerem ei. Locuin hunc allegat
cliani Dainaseeiins (3).
XIV. Item illic (Jerem. iii , 12) : Heverlere ad ine,XII. Iiem apiid Jeremlain (Jer., ii, 32.) : Numquidoblivisceiur sponsa ornamenli sui, aul virgo fascice peclo- t^
habilaiio Israel,dicit Dominus, el non finnabo faciem
ralis siia: ? Populus vero meits oblitus est mei dieru^n (l)'"«"'" «"P«'' "os, qitia misericors ego smn
,dicit Do-
1(1)
quorum nvn est iiunierus.
Si adversus Novatlanos, qiii jam ab Ecclesia defe-
cerant, pluriinisque se deviuxcraut criminlbiis, li-
brum hunc scrlpium putas, facile vides quo lespi-ciant moiiita h:cc : scilicct iit eoriiin crimina ei
pcrtinaciani indiccnt, doccanlque stulle illos abEcclesia defecisse, quae niiilio jam lempore eos
exspeclabat invitabaique ad pocnilenliain , slulte
quoque tam diu (dlebus iniiuuieris) iii errore pcrsis-lerc. Sl vero consciipuim pulas, ut leiiiias a Cy-priano inducla
coiiDrmaretur, ideo alferri dicito, ut
(1) Diebu$, u( puto.
miiius, el non irascar vobis in aHerniim.
Pr*seiis Jercmia; locui codiiin speclat , qiio supe-
rioris loci pars prior; iieque vcro peculiare aniiota-
lioiie liidigel. Vulgalus iiosicr iiilcrpresad hniic mo-
duin verba ea vcrtil : Reverlere, aversalrix Israel, ail
Domiiius,el non averlam faciein meam a vobis , quia
sanclus cgo sitin, dicil Doiiiiiius, el non irascar in per-
peiuuin. Consulc, oro, (|u;e docct claiissiiuus Calme-
tug iii loculn hiinc qiiem non pra:tcrit Damascenus.
Mlrum porro ipiod iion alkgelur deiuccps lii eamdeiu
senicniiain Joel, cum eum sxpe ailegavciiiit Cy-
(2) Quce.
(3) Parali, lltl, ^, lU. iii, p. 578, tom. ii.
1173 SUPfcRIORIS OPUSCULl. H74
prianus (1), Paciaiius et Damasceiuis ; sCd id forlaSSiJ A luum, Jerusotem, ut saneris. Vsquequo eruntin te cogi-librarii vitioet negligenlise tribiieiidumesl.
XV. Iienj illic (Jerem. iii, li) : Convertimni filii
qui recessislis, dicit Dominus. Quoniam ego dominabor
veslri el accipiam vos unum de civitale et duos dc
familia, et inducam vos in Sion, et dabo vohis pastores
secundum cor meum, el pasccnt vos pascenles cum
disciplina.
Non absimilis est sensus verbortim illoriim, qua:
modo ailegavi, quoe(|ue unius lantum versiculi iiiler-
vallo a superioribus distJiil. In Vulgata porro in
latinura sic versa siint : Convertiniim, plii, revertentes,
dicil Dominus, quia ego Dfr vesler, et assumam vos
unum de civitaie, el dnos de cogualione, et inlrodu-
cam vos in Sion, et dabo vobis paslores juxta cor
meitm, ei pascent vos scieniia el doclrina.
Si quis ariirmet, aJ Novaliaiios expresse dlrlgi
verba li.cc, illisque promilii si ab liscresi et scbis-
maie resipiierini, revcrsi.iue fuerint ad Ecclesiam,
legitiinos verosqiie paslores, dum illegitimosspurids-
que tantummodo haberenl, id sane affirniabit, quod
cgo verisiinillimuiii puto. Lege, obsecro, qiix dc
scelesta ordinatione Novatiani, alioriimqiie scliisma-
ticorum Iradunt Cyprianus (I) et Tacianus("2),
quibns :iddas opio, qiia; lioc siiper argumento aucior
libri ad Novatianum copiose disserit (3).'
XVI. Ilein illic (Jerem. iii, 22) : Converliminifilii
revertentes, et ego sanabo conlrilionem vesiram.
Idcm porro qnod de duobiis proxinie pnccedenli-bns Scriplurae locis dixi, de eo cliani affirmare non
tationes dolorum tuorum ?
Ut viin asseqiiaris lesiimonii illius, quod bic alle-
galur, ea coiistile, qua; ad locos Scripturaj iv, v et
IX iradiia sunt. Vulgata sic illud exliibet : Lava a
malitia cor luum, Jerusdkm, ut salva fias. Vsquequoniorabuntur tii te cogiiaiiones nokia;?
XVIII. Iteni illic {Jerem. viii, 4) : Uwc dicit
Dominus : Numijuid qui cadll, non resurget ; aul qUi
averiil se, non converlelur? quia averlit se poputus iste
u visione imprubu , et oblinuerunt prcesumplione sua,
et noluerunl converli.
Ipsissimam explicalioiiem adbibet iis Jeremiae verbis
qui inodo allegavi, Bacbiarius (5) lixc iradens :
El ulibi : Numquidqui cadit non resurget, aut averlens
B non converiitur ? Ad htinc veio moduiii Vulgatareleit : Ucec dicit Dominiis : Numquid qui cadit non
resurgel ? et qui aversus est, non revertelur ? Quare
ergo aversus est populus isle in Jerusatem aversione
conleniiosa ?
XIX. Item illic (Jerem. viii, 6) : Non est homo
pxniieniiam agens a malitia sua, dicens : quid feci ?
Defecit qui currit cursu suo, sicut equus iuadens (6)
jit hinuilu suo.
Qiiodhoc locoposiium esi, islud ad etim ferme mo-
dumexplicaiurquoexplicaturduodeciniolocopositum.
Uicitaque ea rccole, quae ibi sunldlcla. Vulgaia paulo
allter ea verba reddit; niniirum im : N utlus esl qui
agat poimleniiam super peccalo suo, dicens, Quid feci ?
Omncs conversi sunt ud cursum suum, quasi equus
vcreor, quein niiper ailiili, (luique iii tulgata slc G ''";"?'« vadens ad pra:lium. Ea itaquc inicrpreiaiio,
quam scquitur iiosier scriplor, a Scptuagiiiia inter-
pictibus profluil. Sic auiem ea explicat Theodo-
reius (7) : f Eipius impctu, ethinnitucurrens, post la-
« borem sistit; lii vero (impii scilicet et iiiiquissimi)
1 niiiiinie conslilerunt in sceleruiii suoruni cursti. >
Locum fiunc allcgat ctiani Damascenus (8).
XX. Iiem illic (Jerem., xviii, H, 12) : Avertatur
ergo unusquisqueavia suamala, et meliora facite sludia
vestra. El dixenmt : Conforlabimur, quia post adinven-
tiones vestras (9) ibimus, el unusquisque, quce placent
cordi suo, mata faciemus.
Si eorum mciniueris, qua; ad locum xii, eorum
quoque, qua; ad xiv, xv, et subsequenies annotavi-
legitur : Converlimini, filii revertentes, el sanabo aver-
siones vestras. Vide iiiterpreles in hunc loeum.
XVII. Itein illic {Jerem. iv, 14) : Abluea malilia cor
(I) « El .lolicl proplicla pieiatem Doinini, Doinino
ipsoinoiienlc dcclarat : lieverlimini, inquit, fl(< />o-minum Deum veslruni. qiioniam misericors, et pius est,et paiiens, et multai miseralionis
,et qui senlenliam fle-
ctiit adverstis mahiias irrogiilas. > Quibtis (juideiil re-
citaiis, liii-c addit Cypriaiins : « Polcst ille ilidiilgen-< liani diin;, senleiitiain siiaiii poiesi ille dcflcciere.« Pujiiiienii , oiicranii , rogaini poiesl clemeiiter« igiidscrre. 1 (In libro de Liipsis, p. 38U.)
Alilii eliaiii, nim. epist. lii, p. I.5o: « N.im cun»« S(;ri|ittini sit : Deus niorlem non ftcil, nec dclecla-< /lo- iit
;)(;i(/;/io)ie i)iii«)H»i ; uli(nie qui nemiiium viilt . . . i,-
« perire, cii|iil |icccator(!s poeiiitenliain iisijrt!, el perl) '""s, facilepercipies, quosuperioia verba colliiieent.
< poeiiiteiuiiim deiiiniad viiaiii reilire. Ideo et per Proplerca porro ea allata hic puto, Ut sicut olim< Joliel pro|ilieliiiii claiiiiUcl dicil : El nunc hac dicit
< Doiiiinus Deus vesier : Rtverliinmi ad me ex lolo cordeI vislro, simnlque et jejmiio el flelu el plunclu, el dis-
« cindile corda vcslra el non ve limenlu vinlrn, el rever-
< limini ad Dominum Deum vesliuni, quia miseiicois< et pius esl, el paliens el mulia; misenilionis, et quii seiilenliam fleclut adversus maiilium irroyalam. i
Paciaiii puiro Ji)liclein allcuaiiiis verlia habcs
episi. I, piig. 82, ei episl. iii, pag. 65. Qiiud ad Da-masceiium aitinci, coiisule parail., liit.
jy,,lit. 5,
p. .^78, loin. II cdii. le Quien.
(l) De Uniiaie Kcclesia» ; episl. xi,i, p. 125;epist. xLviu, p. l.")0, ci cpist. XLix. p. 141, clc.
(.")) Epist. III, p. 60, i'iiii. II, Bibliot. Paris.
(4) < Pr;cdixcrai quiilcin el Doniinus imr.tos csseventnros siib pcllibus oviuni rapaces lupos, etc»
p. 13eil4.
vocanti Domiiio ad pcciiitenliam Ilebncus populus
scelcribus suis obstriclus parere recu?abai, inale-
baique diis alienis pravisque inclinalionibus inscr-
virc, quam Deo ; ita iniqiii illi, quos corripit iioster
scriptor (Novatiani scilicet, nisi plane falliinur),
schismate el erroribus suis iinpediii, vocanti Deo et
Ecclcsiae parere renuerunl, perliiiaciter volentes iii
scbismate et suscepio errore persistere. Valde affi-
(5) Pag. 3 edit. Francisci Florii.
(6) Piito legendum : Sudans.
(7) Lib. II Coinmeniar. in Jeremlara., cap. viii.
(8) Parall. liit. u, lit. m,
(9) Nostrtis, ut puto.^j^
4175 DE ARGUMENTO H76
nis iiitcrpreialioni quam scriplor noster proponit, A pertinacia lii perstiterini, tametsi veniam ci; tani
ea est qiiani linbfit Viilgaia, niinirum liaec : Reveiia-
tur unnsquisquea via sua mala,et dirigite vias veslras
et tludia vesira. Qui dixerunl : Desperavimus ; posl
cdgilalioues enim noslras ibimus, et unusquisque pra-
vilalem cordis sui mati faciemus.
XXI. Ilem illic(Tliren. ii, 18 )
: Effunde sicut
torrens lacrymas die ac uocte ; noli dare tibi requiem ;
non sileal pupilla oculi lui.
Ad poenilcnliam pulclirc iiiviiant liaec verba, qiiae
Vulgata !iiu babci : Deduc quasi lorrentem lucrymas
per diem et noctem : non des requiem libi, neque la-
ceal pupilla oculi lui. Hic obiter noto, priinis Eccle-
iix sa:culis Jcremia: Lamenlaliones non constiiuisse
librum pcculiarem sejuiicluin a Prophelia. Mirum
crebro et verbis tam perspicuis obtuleril. Vide qn;n
diximus ad locuin xii, item qax ad siv et seqiieiiles.
Si Vulgatani interpreiaiioncm optas, eam statlm
affero : Et dixit Dominus ad me in diebus Jo-
sim regis: Nnmquid vidisti qum (ecerit avcrsatrix
Israel ? Abiit sibimei super omnem nwntem ex-
celsum, et sub omni ligno frondoso, ei fornicata est
ibi, el dixi , cuin fecissei hmc omnia : « Ad me rever-
lere, > et non est rcversa.
XXIV. Item iilic (27ir«i., ni,oi):Nonrepelletinmlernum Dominus, et cum humiliaveril
,miserebitur se-
cundiim mulliludinem misericordim sum,quia nonhumi-
liabit exlolo corde suo, neque repellet lilioshominum.
Ea quse testimonio xiii', aliisqiie alUnibus tradita
ilaque iion est sit scriptor nosier veluli uiio libro B s<int, rursus inculcaiitur iis verbis. qiix nunc expen-
comprt-bensa haec allegel (item illic).
XXII. llem illic (T/ir«H. iii, -40) : Perscrutemur vias
nostras et convertainur ad Dominum. Mundemus corda
notlra cum manibus nottris, et retpiciamus ad Domi-
num, qui habitat in coelis. Nos peccavimus, et irrita-
vimiis, et lu non es propitialus.
Voces pceniieniis ad Deum clamantis, aique ab eo
veniam et miseraiionem exposceniis verba bxc
exprimunt. Iiivitantur ilaque liis primo peccatores,
quicunique tandem ii sinl , idcoi|ue Novatiani
ipsi el scliismatici, ad pcenitenliam. Oslcndilur quo-que immerilo pr*cludi viain ad poeniienliim, quan-doquidein Spiriius sancius per Jeremiam eorum pro-
ponil, ac laudat exeinpla, qui pravitatom suam
dimus, et in Vulgaia sic habenlur : Quia non repel-
let in sempiternum Dominus. Quia si abjecii, ct mise-
rebilur secundum mullitudinem misericordiaruin sua-
rum ; non enim humiliavil ex corde suo, et abjecit /iiios
hominum.
XXV. Item apud Ezechieiem (xxxiii, 12) : Etjus-
tus non poterit salvusesseindiepeccati. Cumjusto dicam,
i Viia vives, i ipse vero confidet super jusiiliam suain,
et fecerit iniquiialem, omnes jusliiim ejus non comme-
morabuntur : in sua iniquitaie qnum fecerit, in ea
morietur : el ciim dicam impio, i Morie morielur, •
averlerit se a peccato suo, el fecerit justiliam et ju-
dicium, et pignus dcbiioii reddiderit,
et rapinam
reslinierit, in prmceplis vitm ambuUiverit, ne faciat
dctcslaii : Scrutemur, inqiiiunl'(placel eiiim Vul- G iniquum, vita vivet, et non morielur. Omiiia peccatu
galam sequi ) vias noslras,
el qumraimis, et re-
verlamur ad Dominum. Levemus corda noslra cuin
maiiibiis ad Doininiim in cmlos. Nos inique egimus,ft ad iracundium provocavimus ; idcirco tu iiiexorabilis
es. Suspicatus sum aliquando posterioribus iis verbis,nos peccavimus el lu non es propiiiatus, indicari
causain, cur exagilarentur tum a Cliristiaiiis, tum aGenlilibus ipsis Novaliaiii (quia scilicei, criminibussuis et schismate Deuin irriiaverant ; rcciene ansecus id siispicarer, judicei lecior.
XXIIi. Iicni illic {Jerem. iii.C) : Etdixil Dominusnd me in diebus Josim regis : Vidisli qum fecil mihi liti-
bilatio Israel : abiit super omnem montem excelsum, el
ejus qiim peccavit, non commovebuiilur ei, quiajudi-
cium et justiliam fecit, in ipsis vivet.
Qui liicallcgatur ex Ezecliiele locus, simillimus esl
illius, quem cx Jereinia attulil n. xiii, idcoquc eam-
dem excipit explicalionem. Utitur his Ezechielis
verbis auctor libri ad Novutianum, sic eumdemNovaiianum rcfiilans
( p. 13 ): < Unde igilur ct lain
sceleraius, el tani perdiius, tain discordia; furore ve-
sanus exsiiterii isteNovatianus,inveiiire non possum ;
qui semper in doino una, id est Cliristi Ecclesia,
proxiiiioruiii delicia iitpropria llevcrit ;nnera frairuni,
sicul Apostolus horlaliir, susliiuicrit ; lubricos iii fido
coelcsii alloculinne corroboraverii. M nuiic ex quolubiil ad oiniie iignum nemorosum, el foriiicala est illic. D Caiiiam illam liaTesim, qua; non nisi lanliim oceiderc
E< dixi poslquam fornicata esi limc omnia : < Ad meconveriere, » et non est reversa.
Ita locu» isie in codice allegatur , >t ulramqueretineat vocem, habiiatio, domiis, qiiarum alieracerla rcduiidai. Monui auleni delendam csse vocemdomus : i.oii quo vox li:ec displiceret. scd quod pu-tarcin,cxmargine, inqua explicationis causaprimumposiia fuerat, in icxtiini ipsiim deinccps transiisse :
alibi enim nosicr scriptor cxpresse verlit habitaiio.
[lievertere ad me, hubilatio Jsracl, n, ii). J.imvcnioad csplicatioiiem. Exiniia Dei pielas, ac cliaritas
erga ipsos immanium criminuin reos hic primo com-mciidatur : adhuc enim eos vocat Dominus ad pce-nileuiiain. Queritur deinceps Doiuinus, quod in sua
gestil, exercere coepit , nec sibi novissiiiie parcit.
CxtiTum, si legissct qiiia justiiia jusli iion libcrabit
eum iii die qua crraveiit, et iniqiiilas impii non no-
cebit ei ex qua die convcrsus fuerit, jani oliin in ci-
nero painilerel ille, qni semper pocniientibus adver-
satiir; qui in riiina facilius a^dificatiiriini slantium
operatur, quam in siructione jacentium riiinarum ;
qui inuitos ex fratiibns n<istris miserriinos falsis suis
adversalionibus pcrterritos, iteruin fecii eihnicos, di-
cciido qiiod poeiiileiilia lapsorum sit vaiia, nec possit
eis proliceie ad saluicin. >
Vulgatus porro iiiierpres eamdem senlentiam laii-
niiaie donavil his verbis : Et juslus non poterit viverc
injuttiiia sua in quacumque die peccaveril. Eliamsi
1177 SUPERIORIS OPUSCULI. 4178
dixero jtisto quod vila vivat, et confisus injusiitia sua A effecit Iiis verbis : Tu ergo, fiti hominis, dic ad domum
feceritiiiiquilatem, omnes juslilia ejus obiiviom Iruden-
lur, el in iniquitate ma quam operatus est, in ipsa mo-
rietur. Si aulem dixero impio, < Morte morieris, > et
eyerit painilenliam a peccato suo, feceritque judicium el
justilinm, et pignus reslilueril ille impius, rupinamquereddiderit
,in mandatis vilai ambuluverit, nec fecerit
quidquam injuslum, vila vivet et non morieinr. Eiidem
moiiiia iiabes versiciilis 21 el 24 cap. xviii ejiisdem
Ezecliiclis.
XXVI. Item illic (Ezechiel. xvii, 24) : Ego Dominus,
quia humilio tignum altum, el exatlotignum humile, et
arefacio tignum viride, et reviviscere facio tignum aridum.
Iii porro quod inodo expressis verbis tMdiium est,
Jiiinc eleg.inli allegoria sub ociilos ponitur : atque
hraet: Sic tocuti eslis, dicentes : Iniquitates nostrce, et
peccata nosira super nos sunl, el in ipsis nos Inbescimus :
quomodo ergo vivere poterimus? dic adeos: \ivo ego,
dicit Dominus Deus : noto morlem impii, sed ul conver-
talur impius a via sua, et vival.
XXVIII. Item illic (Ezechicl. xxxvi, 36); Ego Do-
minus, mdificam demotiia, el ptanlavi exterminata .
Allcgoria altcra, afliiiis illi (|ua! n. 26 allata esl,
liic proponiiiir, qtiam qiioniam scriptoris nosiri ver-
bis reluli, libct eliain Viilgat;E veibis exbibere, qua^
biijiismodi sunt : Ego Dominus (Edificavi dissipala, ptan-
tavique incutla.
XXIX. liem illic(Ezec/iie/. xviii, 21) ; El iniquussi
converlat se ab omnibus iniquilalibus, quas fecit, et cu-
illa quidemindicatur, posse Deum pro lubito et siiper- B stodiat omnia mandata mea, et faciut judicium, el jn-
bos deprimcre, et liumiles deqtie suis criniiiiibus
dolenies extollere. Ferii itaque h;cc senteiiiia No-
vatianos, in scliismale tumidos et elatos : eos quoqueoinnes feril, qiii veniam et poenilentiam peccaioribus
prsecludunl quando quideni Dominus virgultum bu-
mile exaltat etligno arido vitam ac vigorem iinperiit.
Quod si eamdem plane liuic testiinonio adbibendam
censes explicationem, qnam superiori, adhibiii per
me quidcin licet. Qiiamquam vero vix distat Vulgata
interprctatio ab ea quam iiiiper proposui, quoniamtamen iisqiie adbuc veteri interprelaiioni Vulgatam
addldi, liic pariter addo : Quia ego Dominus,liumitiavi
tignum subtime,et exatlavi lignum humite: el siccaviti-
gnum viride, et frondere feci lignum aridum.
stitiam et misericordiam , vita vivet et non morietur.
Omnia delicla ejus, qum fecit, non erunt in menwria ;
in sua justilia, quam fecit , vivel. Numquid votuntale
voto morlem injusti, dicit Adonai Dominus, quam ul
averlal se a via sua muta, el vivere eum?
Id ipsum quod paulo anie Ezccliielis proplieta;
moniiis iraditum erat, aliis, superioribusvalde proxi-
mis, bic inculcatur.
Recole numerum xxv. Hictantum noio, bunc Eze-
cbiclis locum in eunidem fortasso seiisum allegaliim
fuisse a Cypriano boec docenic (de Bono Palientim,
pag. 496) : i Admonet ne quis impatiens in opera-
tione deficiat, ne qiiis lentatioiiibus aut avocntus,
autvictiis in inedio landis, et glori;e iiinerc desistat,
XXVII. Item WWc [Ezecliiet. xxxiii, 10) : Ei lu, (iti Q et pereant pr.-cterita.dumqnse coepcrant,desiiiunt esse
hominis, dic domui Israel : Sicul toculi estis dicentes,
Errores noslri et iniquitates noslrce in nobis sunt, et in
ipsis nos labescimus. El quomodo vivemus ? dic iltis :
Vivo ego, dicit Dominus, si volo morlem impii : tan-
tum a via sua avertotur, et vivat.
Perspiciia ba;c est sententia, qiia Dei pietas emi-
net iu vocandis liomiiiibus jain piidcm in iniqiiilale
h;erentibiis, ac pciie dcspcratis : cerla qunqiie appa-rit teslificatio divinac voluiiuitis de iinperticiida per-
diiissimis quibiisqiie venia. Atque liis sane vcrbis ii
pnrserlim rcfellinUiir, qiii divin;c cli;iritati limiles in-
jiccre pcrtcntaiii ci criiiiinosis pneiuieniiam inierdi-
cere. Si pecc:itoris morlem noii vult Deus,sed ut
converlatiir ac vivat , quis criniina aliqua iiiexpia-
perfccta, sicut scripiiim est : Justilia jusli non tibera-
bil eum in quacumque die exerraverit. Et ile-
riiin : Tene quod habcs,ne alius accipiat coronamtuam.
QiiDC vox adlioriatur patienler et fortiter perseve-
rnre, ul qui ad coronam laiide jam proxima nilitur,
diirante patieiitia coronetiir. >
Itavero in Vulgata ea verba rcddunlur : .Si aulemim-
pius egeril paenilenliam ab omnibus peccatis suis, qua'
operaius esl,clcusiodierit omnia prwcepla mea, eifecerit
judicium, el justiliam, vita vivet el non morietur.
Umnium iniquilalum ejus, quas opernlus est. non re-
cordabor : injusliliu sua, quani operalus esl, vivet.
Numqiiid voliinlalis mem esl mors impii, dicit Dominus
Deus, et non itt convertatiir a viis suis, et vivut?
Iiilia dicel, aiit |!ceMitenii;c cupidos ab ca, ideoque ab^
Atque hac sane interpretaiione posita, ati|ue adeo
Kcclcsia, arcebit? Adliibei in eunidein sensuni locum
biinc Ezecbielis is, qiieni sa'pe citavi, auctor libri ad
Novatianum (pag. 1 1 ). Iiein, iiiquiens, Dominus ad
euindcm( propbclaiii Ezechieleni) : Fili hoiiiinis,dic
poputo Israel : Quare loculi eslis dicentes : Erroribus
nostris contabcscimus, etquoinodo satvi esse polerimus ?
dic eis: Vivo cgo , dicit Dominus , quia non desidero
morlem peccnloris, sed desidero «( avertatur peccator a
via sua pessiina, et vivat. Adbibent (|U0quc, nc cunctos
enuinerein, Cypri;iniis ( siib (iiicin libri de Lnpsis ct
sub iniiiiiin libri de Boi.o Paiienlim) ct Hieroiiymiis.
Vi(lcqu;c dicam n. 50.
E;imdem senlcnliam Vulgatus inlerpres lalinam
cx eiyinologia ipsa nomiiiis Adonai videliir aliera ex
bis vocibus, Adonai, Doininus, rcdundarc. Scd inlcr
ea noliii maiius in superiorem iiiierprelatioiiem iii-
jicerc. Lociim luinc non oniittit Daniascenus crebro
aliegatiis(mPn)n//., «(<;.).
XXX. Iieni illic(Ezcch. xviii, .'O
) : Converii-
mini, el averlite vos ab omnibus iinpielalibus ves-
Iris ,et non erunt vobis in pmnam. Projicile a vobis
omnes iniqnilttles vestras, quas impie fixistis in me, et
facile vobis cor novuin, et spirilum novum. Et ul quid
moriemini, doiiius Isract ? quia nolo inoriem morienlis,
dicil Adanai Dominus.
Ii) illo ipso capite dcciino oclavo, quod nuper al-
1179 1)E ARGUMENTO 1180
lcgiivi, seJ iioniiullis iiilcrposilis (versiciilo scilicei A beiiedixi, et vivenlem in iempiiernum lauduvi el gtoii-
30) iiiveiiics cn, (]ȣ liic aildiiciiiiiiir, (|iiil)iis (|iiiileiii
invil.H Doininus scelesios ail iioenilcniinm, illisque
non rtiodo viiam, veium cliam grnvissiiuonim qiio-
ruinllliel criminuni vcniam polliccmr. Yide i\iix
dixiiiius ad locuni xiv, xv, el alfiiies alios.
Ailliibel explicaiioiieni linnc nosliani aiici.or libri
ad Noviilinniiin li*c scribens (p. 16) : t Dciilus igi-
lur tdlis viribus fnlci iidsirx Deo Iniulem, dciiuis
plenain ciinfessioiicm : quaiidoqiiidein siipcr poeni-
tenlia iiostra gaiidcanl virtutes cffiloruiu, gaiidcanl
angeli oulnes, gaudeal clCliristus,qui nos deiiuo pec-
catis oiieraios, deliciis obriilos, plen.i el clemonii
moderniione cessare a fncinore bortalur dicciis :
Converiite vos, ei redile nb impietatibus vesiris, el hon
ficavi, (juia poleslas ejus polestas sempiterna, et re-
guuiii ejus in ^enerationem et generaiionem, Et omnes
hubitalorcs terrm apud eum in niliitum rcptitati sunt.
XXXII. llem apud Mich:caiii (vii, 2) : Heu milti
aniina mea, quia periit veriias a lerra, et qui corrigal
inier oiiines non esi. Oiitnes in sanguiiie judicant :
unusquisque proximum Iribulat tribulaiioiie : in matum
fiianus suas prwparant.
Uic Miebea; locus si singilbitim sumalur, Nova-
lianos videlur iiiipctcre, dc qiioruni criaiinibus et
schismale quetiiur Deus. Ul uberiorem larnen, et,
si loqui ila siiiis, C(iin|itetum atqiie iiiiesiruni horum
verboruin sensum as^equaris, subseqiiciitia ndjungere
debes. Tuiii lorro dices, propicrea Proplietain con-
etunt vobit iniqiiitales vestrm ad pcenain. Projtcile a B qneri, qnod suninia oiDnium essct in criminibus.
vobii omnes impietaies vesiras, quas ficislis adversum
me : el facile vobis cor iioviim, el spiriuim novum. Et
ul quid vos morii Iradilis, domus Israel ? iVoii enim
desidcro mortem pecculoris. Ilieronyinus pariler
adhibei, ad RiHticum lapsum hac scribens (I) :
I Ezecbiel quoque iisdeni verbis, qiiia eodcm et
spirilu: Convertimini, inqiiil, et rediie ab iniquilalibus
vesiris, doiiius Israel; etnon erunt vobis in tormenlum
impietates. Projicile omnes impielales vesfras, quibus
impie egisiis adversum ine, ei fnciie vobis cor novwn et
spirilum noviim. El quare moricmiiti doiniis Israet?
Nolo enim mortem peccaioris, dicit Dotniitns. Uiide et
in consequenlibus loqiiitur ; Vivo ego, dicit Doininus,
nolo morlem peccaioris, nisi ut ieverlalur a via sua.
atque iiiiqiiiiate consensio. Ilorum taiiicn exeinpliim
Propheia coiiiemiii a seail, quippe Doininum voc:ire,
coleieqiie stntiicrai, ci pecc:iloriiin suoniin poeni-
leiiiiaiii agere, qiinm qiii pcrcgisset, snpplicia evi-
tnssei, et poenas quas prioracriniina prumercbaiitur.
Vere li:ee a me dici is fniebitiir, qui seplimum et
siibsequenies versiculus ejusdeiii capitis legcril,
quns quidem ex Vulgata liic describo, n.iin velerein
ediiiortem ex nostro scriplore ad magnam parteiu
linbcs : Pra!coquas ficus desideratit niiiina niea. Pe-
riil sanclus de lerra, et recttts in liominibtis non est :
ontiies in sangiiine insidiantur ; vir frairem stium ad
moriem veiinliir... ego dtnein ad Doniiniim aspiciam,
exspeciabo Detim Salvaiorem metim : audiel me Deus
et vivai ; iie niens inercdula de bonorum repromis- Q mi?us. ^e la;leris inimica mca super nie, quia cecidi
sionc despcret, et seinel perditiniii aniinus destinntus
non adliibeat vnlneri curatiuuem, quod iiequaqunin
cxisliuial pos.^^e curari. i
Viilgniiis interpres ita laliiie legi voliiit lociiin
liuiic : Comertimini,
et ngiie pmiilentinm ab omnibiis
iniquilatibus vestris, et non erit vobis in ruinam iniqui-
tns. Projicile a vobis oiiines prcevaricatioites vcslras
in qiiibus prcevaricati esiis, el fiicilevobis cor novuin ct
$piriluin novum. Et quare moricmiiii, domus Israel?
Quia noto mortem morieittis, dicit Doiitims Deus.
XXXI. Iiem apiid Danielem (iv, 31) : £( post fiitem
dieruin, ego .\abucliodonosoroculos mcos incostnmsus-
tuli, el sensus meus in me coiiverstis est, et Atiissiiittim
cotlstirgam, ciim sedero in tenebris. Dominus lex mea
est. Irain Doiitini portabo, quoniam peccavi ei, donec
causammeam judicet, et facial judiciuni mettin ; edti-
cet me in lucem, videbo juslitiam ejus, et aspiciet ini-
inica men, et operietur confusione, qua dicit ad me :
Vbi est Dominus Detis luus? Oculi mei videbtint in
eam : nttnc erit in coiiculcationem, ul lutum ptaiearum.
XXXIII. Iiem illic (:1/if/i. vii , 8) : Koli gatidere
super me iiiimica mea,quia cecidi, sed resurgnm, pro-
pler quod &i sedero in leiiebris, Dominus tucebit milii.
Iram Domini susiinebo, quia peccavi ei, donec jitsli-
ficet ipse causain nieam.
De boc lestiinoiiio recole qiiae modo diximus. IIoc
taudavi, et Ilegem cceli benedixi, et viventem in saietitajj habenl commodi loci isli Michex, ut prxier ea mo-
taiidiivi, quia potesias ejus ceierna est, regiium ejiis in
gea:ratiune, et oinnes qtii inlinbiiani lerraw, niliit.
Adductn ex Daiiielc vcrba Nabuclioilonosoris
exemplo inviiaiit ad poeiiiieniinin, cl criminnm de-
lestationem iiiveieratos iii inipiclaie populos, et fa-
cile o^tcndtint, netnini occliidi pfletiiicnii;c locum,
quandoquideiii Nnliiiciiodonosori, supremi niiiniiiis
pcr annos pbiriinos coitiemptori, coiicessa est deiii-
que, propter liuuiilitatcin vcritalisque agnilionein,
prailcritoruin criiniiiuina Doinino veiiia.
Iii viilgma h;cc sic icgiinlnr : Igilur posl finemdieium ego Knbucliodonosor oculos tiieos ad cmlitm
levuti, ei sensus meus redditut esl mihi , et Allissinio
(l)Incpisl. (diin xlvi; iu cdit. Veron., I22,p. 1.
nitn, qii.T, iiuper expendimus, antiqiiam versioiiem
nonitibil a Viilgala reniotam exhibcanl, qiiani taincn
alibi diflicile invcnics. Porro si ad perficiendain sett-
lenliaiii versiculum priinuin hiijusce capitis cx ver-
siiine Sepluagiiila optas, en illum : Heu milii qttia
facttts snm colligens slipulam in messe, et racemos in
vindemia. Non sunt ex bonis ad comedendmn primi-
tice, lieu anitna I
Mirum porro quod non affcralur alter .Micheae lo-
ciis bniid iniilttim a superiore disians ; versicnlus sci-
licel19ejusdeincapitis, quemsaiiciusllicrouyinus (2)
ad bunc modum legit : Ipse atcrlet, ei misercbilur
{•£)\n epist. ad Occan., olim Lxxxiii; in edit.
Veron., 69, n. 6.
)i8i SUPEKlORlS OPUSCULl. 118-2
nostri ; demerget iniquilales noslras, et projiciet in A noii passim onihibus dari ; nec antequam aUt inier-
profundum maris omniu peccata noslra. Sed ideo for-
lasse ab eo allegando cavit sciipior hic iioster, quod
mulio aplins B;ipiismo, quam |ioeiiilenliae verba ea
convcnire pularet. Et saiie Unplismi gratiam verbis
iis denotari docci idem ille Hieronymus quem adduxi :
c Michxas deBaptismi gralia vaticinaiur : Ipse aver-
t tel, elc. )
XXXIV. Item npud Sophoniam (ii, 1) : Convenite,
et precamini, gensindicipUnala, prius quam efficiamini
sicut flos prwieriens, priits quam veniat siiper vos ira
Domini, priusquam venial super vos dies faroris Do-
mini. Qucerite Dominum, omnes liumilesterrce.judicium
operamini, et qua!rilejustiliam,etquwrile mansuetudi-
nem, et respondete ei, ut protegamini in die ira; Domini.
preiaiio divina! voluniaiis, aut forsitan visiiatio fueril,
relaxari : niagno pondcre inagnoqiie libraniine, post
inultos gemitus, elfusionemque lacryinaruiii, post to-
tiiis Ecclesia; preces. f
Voceni iliam iniquitalem (ul non accipialis iniquila-
tem) sume pro pdeiia iiiiquitati iiifligenda ; jain diu
enim monuere interprctes , voces has, peccaium, ini-
quitas, ct afflnes alias ambiguas esse , et periiide si-
gMirioarc pt'cc;ilum iiiiqtiilatemijue, ac poeiiam pecca-
toet iniqiiitatiiiirereiidani. Abestnonnihil a superiore
imerpret.itione Vulgaia ; haic nempe est : Con»er(ere,
Israet, ad Doininnm Deum luum, qnoniam corruisti in
iniquiiate tua. Tollite vobiscitm verba , et converiimini
ad Dominum , et dicite ei : Omnem aufer iniquitatem.
Quid porro aptius ad lerrendos, avertendosque a B accipe bonum, et reddemus viiiilos labiorum nostrorum.
schisiiiate alque ba;resiNovatiaiios, eosqiie leducen-
dos ad Ecclesiani, quam reliqiiermt, verbis iis, quaj
hic ex Soplionia adducuiitur? qiiid pariter efflcacius
ad perurgendos ad poenltentiain eos, qui criminibus
suis Dei irain adversus se excilaverant? Procul dubio
inierpretationi Sepluaginta adhicrot nosler auctor.
Vulgatusauiem interpres siceadem in latinum traiis-
tulit : Convenile, congregamini, gens non amabilis :
Priusquum pariat jussio quttsi pulverem transeunlem
diem, antequam veniat snper vos ira furoris Doinini,
antequam veniat super vos dies indignationis Domini.
Qiieerite Dominum, omnes mansueti terrae, qui judicium
ejus estis operali. Qucerite jiistum, qmerile mansuetum :
si quo modo abscondamiiii in die furoris Doniini.
XXXVll. liem in Ectlcsiastleo (xvii, 25) : Conver-
tereadDominum,et reliiiqite peccalu tita,et nimis oaito
execrntionem, et cognoscejustitias et judicia Dei, et sta
in torte propiiiationisAltissimi, et vade in partem sceculi
cum vivis, et daniibus confessionem. Non demoreris in
errore impiorum. A morlno quasi niliil perit confessio,
Yivus et sanits confiteberis Deo, 'et gloiiaberis in mise-
rationibus illius , quoniain magna misericordia Dei et
propitittlio illnts convertenlibus ad se.
Ea qiise ad testiinoiiiuiii xxxiv aiinoiavi,hic si re-
colaniur, saiis, ui pulo, illustrabuiit eum , qiiein bic
afTeriinus, lociim. Novaiiani profecto indicari viden-
tiir inoneriqiie, ut landcni aliqu.iiido ab li;Cresi ad
Ecclesiaiii reveriaiilur, iis verbis : Coimrlere ad Do-
XXXV. Ilem apud Zaehariam(i, 3) : Convertimini C minnm, et relinque peccnla tua... et sia in sorte propi-
ad me, et contiertar ad vos.
Adeo perspiciius est locus iste, ut explicatione mi-
niine indigeal. Vide quse dixiiniis ad locum 15, i(! et
seqiientes. Convenit eiiam plane cum Vnlgaia.
XXX VI. Iteni apudOsee (xiv, 2) : Converterehrael
ad Doininum Deum tuum, quoniaminfirmatus esiiii./iii-
tatibus titis. Assiimile vobiscum miiltos, et converlimini
ad Dominum Deitm vesirum : dicite ei adorantes : i Po-
lens es dimiitere peccaia nostra, t ut non accipialis ini-
quilatem, sed ut accipialis bona.
Recole quaj ad loca nuper cilata , aliaque pridem
explicaia diximus, et inaiiifesto videbis, qiio s;ieclciit
verba Ose;c, qiia nuiic expendimus. Tahlum bic ad-
tiaiionis Altissiini , et viide in pariem scecuti cum vivis,
et daniibus confessionem. Geiieratim peccatores exti-
t;iiiiur ad vuiaiii siiiceramque ac solidaiii pueniien-
liam, eaiii denique quam praxipit Etclesia : Nimis
odito execrationem et coguosee justiiias et judicia Dei ,
et sta in sorie propiliationis Atiissimi : quid eiiiiii ex-
pressiiis ad nolaiidam Eccli siaiii , el poeiiitenliam ab
ca pra'scripiam? Moncnturautem nedifferant reverii
ad Deum : iiiors enim immlnei; quamobrem, duin
viia et saniias adhuc superesi, supplices ab eo veiiiain
poscant, qiiain ille, utpole suinmum in mudummise-
ricors, laigiier imperiiei : Vivns et sanus confiieberis
Deo,
et gloriaberis in miseralionibus illius, quoiiiam
verto verha illa, Assumile vobiscitm mulios, si adt) '^iagna misericordia Dei el propiiiatio illius converien-
Novatianos directa vis, invilarc eos, ut luriiiatim
veluti , multisque cdllcctis, ad Etclesiain redeant. Si
ad eos qiii pceiiiteiiti.ic caiisa ad Ecclesiam confugie-
hant, reiiellebanturque a severioribiis qtiibiisdam et
austerioribiiS, lum indicare, ut mulidrum, pixscrlimvero manyrum el conlessoriim siiffragia colligcreiit,
quoriim qiiidcm pnnsidio aut flcclereiur ad leniiatem
auslerioriim flriniias, autcerle niultiludine atqiieau-
ctorilate stifTragatoruin vincerelur. Posstiiit ctiam
signiflcare preces Ecelesia;, qiiibus el canonicam rc-
concili;iti(inem pounilentes accipcrent, el flecierelur
ad misericordiam Deus. Poslremx hiiic inlerprcta-
tioiii favet sanctus Pacianus, cuiu b;cc ail (Epist. j,
p. 53) : « Scio, fraier, hanc ipsam poenilenlia; veniam
tibits ad se. Vulgatiis inlerpres sic iii latitiiim ea verba
transUilit : Reveitere nd [Jominum , et avertere ab in»
justiliu itta , et nimis oditu execrationem ,et cognosce
juslitias et judiciu Dei , et sta in sorte propositionis, el
oralioiiis MtisHiini Dei. Iii parlcs vnde sa:culi sancli ,
cum vivis el dantibus confessionein Deo. Non demoreris
in errore impiorum, anle mortcm confiiere. A nior-
tno, quasi niliil, perit confessio. Confileberis t'ii)i'H» ,
vivus et sanus confileberis, et laudubis Deitm, et gloria-
beris in miseralionibus illiiis. Qiionium magiia miseri-
cordin Doinini, et propitialio illiits converlenlibus ad se,
XXXVIII. Itcm illic (Eccl. xx, -4) : Qitain bonum
est correctum manifeslare pmnilentiam! Sic cmin effu-
gies volunlarium peccalum.
1183 DE ARGIJMENTO 1184
f. Videlur ad eos dircclus liic locus , qui se suorum A fore et slabitem ct saiutarem {in salutem). Condcninal
criminuiii poenitere icstabanlur, idcoqnc conecios se
appellarc non recus:ibaiit; al poenitciitise. ab Ecclesia
piajscriplic subdi nolebanl. llos sci iplor noster lior-
taiur ut pnblicani aique abEcclesia statuiain poeiii-
tentiam aganl ; id ciiiinconvcnieiitissimiiin est ; sccus
si aganl, voluntariuin pcccatum miniine elTiigieiil.
At quodnam , inqnics, voluntarium peccalum illud
csi, qiiod publlcam poenitcnii.im agere rccusanti inc-
vilabile dicitur? An inobcdienlia adversus Ecclesiam,
qiix eamdein poenitentiam proecipiebat? An sc.inda-
him, qiiod reliquis fidclibus praebebalur ? Utramqiie
cxplicatioiiera facile fidmiserim ; sed ne eos quidem
reprebenderim, qui monent voluntarium peccalum ab
iis elTiigi non posse, qiii priorum criminum poeniten-
aiitcm vtliiti noxium , atque adeo moriiferum illud
poeniteiili:e genus , quod siieculo probatur : ac swcuti
quidcni iioiniiie nobis blandieiiiem, legiiiue Dei, ideo-
que eeclesiasiicae disciplina: advcrsaniem carnem ,
aiil, si vis, scliisinaiicorum et mollium quorumdainblandiineiita inlelligii. Cyprianiis sane poenitenli:im
illam laniuiiiiiiodo approbai, qiiye exteriores etiain
afflictaiiones etmanilesiam iristiiiam pra-ferret. llinc
iii libro de Lapsis ( p. 584)
: < Agiie, inquit , poeni-
leiitiain plenani ; dolentis ac lainentantis aiiimi pro-bate moestiii:ini. Nec vos quorumdam moveat aiit
error iniprovidns, aut siupor vanus, qui, cum te-
neaiitur in tam gr.ivi criinine, percussi sunt aninii
caecitate, iii nec intelligant delicta, ncc plangant.liam ab Ecclesia praescriptam miiiimc aguni; facile B Indignantis Dei m;ijor h;cc plaga est.
cniin ad peccandum revertitur, qui ani nullam , aut
levempriorura criminum poenilenliam agit, conlem-
nilque consueludines et sanctiunes EcclesiK. Con-
venit fere cum siiperiore Vulgata interprelatio, in eo
taiitum differens, qiiod correpium legit ubi noster
scriplor habet correctum.
XXXIX. Item in Aciibus Apostolorum (viii, 49) :
Ait aulem ad iltum Pelrus : Pecunia tua tecum sit in
perdiiione, quoniam graiiam JDei putas te per pecuniam
posse consequi. Non esl pars neque sors tibi in liacfide,
quia cor luum non esl reclum apud Dominum. llaque
pmnitenliam age ab liac nequilia lua, et precare Domi-
imm, si forle remittatur libi cogitalio cordis tui. In obliga-lionc enim iniquiiatis et amaritudine fellis video le esse.
, Ostendit quoque idem loeus niilla esse irremissi-
bilia peccaia. Quomodo eniin poenilcntia dici posset
\n satutem stubitem , si peccaln aliqua irremissibilia
esseiit? lliiic inerito sanctus Pacianus adversus iSova-
lianos disputans eodem uiitur loco {Epist. i, p. 55).
Commendat etiam lenilalem a Cypriano insinuaiam,
monenturque in eo Ecclesiarum prassides, ne poeni-
tenliam pi-aicludant posceiilibus suoruni criminum
veiiiam : poenitcntia eiiimesl ud saluiem stabilem. Cur
ergo ab ea arcebuntur (ideles sceleia sua dellere cu-
pienles? Vulgatain bic nonalToro; eamdem cnini babct
curasiiperiore.iiiierproiationem. Locumliiincsemagnifaccre declaral Damascenus, cuin eum allerl (iii Pa-
rattelis).
Patere posse peccatis qiiibusqne, ideoque gravissi- C XLI. Item illic do lioc ipso (II Cor. ii, 10)
: Si cui
mis etiam poenitentia; locuiu facile evincitur ex iis
Petri verbis, qu.i! bic allegaiitnr; qiiandoquidein Pe-
irus Simonem Magum Spiritiis sancli dona emere
stiidentem, ideoque immaiiiscriininis reum,hortaliirad po!nitenli:im. Apta sunt eiiani eadem verba ad
revocaiidos a schismate alqiie haeresi Novaiianos ,
quorum aliquos foriassc ad eam sectain peciinia, aiit
cerle emolimienta oblata deduxerant, aique iii ea re-
liiiebant. Quamvis aulem leve sii Iiaiic inier et Vul-
gataiii inlerprelalionein discrimen, placet tamen eam-
dein Vulgaiam pariter addiicere : Petrits autem dixit
ad eum : Pecunia tua lecum sit in perditionem, quoniamdonum Uei existimasti pecmiia possidcri. Aom csl tibi
auiem aliquid donnslis,
et ego ; uani et cgo , quod do-
uuvi propier vos in facie Cliristi, ut uon circumve-
niamiir a Satana ; nec enim versutias ejus ignoramiis.
Ilic qiioque inonentur episcopi, nt veiiiain pa-iii-
leiitibiis doiiciit; approbavit eiiiin Pauliis aposioliis
indulgcnliamet lacilitalcm, si volumus italoqui, quamcuiii poeiiitciilibus lideles adhibuerant. Itaqnc rigo-
rein illuin ac severiiatem, quam in Ecclesi:im indu-
cere iionnulli studebant, vciiiain poeiiiiciilibiis de-
negaiiies , etianisi illi sese Eci:lesi:i! judicio suppo-
iiercnl, improbat lociis iste. Alquc in liuiic quidem
sensum eo utilur sanctus Pacianus haec scribens (2) :
I Quid episcopi) negaljitur, in quo Dei iioinen opera-
purs, neque sors, in sennone isto. Cor eiiim luum iion D ' ""' •^'^^'''cl quidein illi ratioiiem, si qiiid perperam
est reclum coram Deo. Poeiiitentiam itaque age ub liac
nequiiia tua, et roga Deum, si forle remiilalnr libi liwc
cogitalio cordis lui. In felte enim amaritudinis et obli-
guiione iniquilatis video te esse.
XL. Iteui in Epistola Pauli ben. (l)ad Corinlbios
secunda (vii, 10) : Qiice enim secundum Deum est tri-
ttiliii, poenilenliam in sutulcm operalur slabilem : sw-culi autem trislilia morlem operalitr.
Is iiuem nuiic cxaminaiuus, Aposloli lociis eccle-
siasiic;p poeiiiteiiiia!, quae corporalibus eiiamafnicla-
lionibiisperagitur, utiliialent celebrat, eamque leslatur
(1) Beiiedicli, nisitalliinur; s:cpe enim Cliristumei Aposiolos pra:posila hac appeliaiione vcleres ap-pcllabant.
'
« feceril, vel si corrupte et inipie judicarit. Nec pra;-
< judicalur Deo , quomliius inali aedilicaioris opcra
< resciiidat : inlcrea, si pia illa adiiiiiiisiratio esl, ad-
< jiiior Dei operiiiii per;cver:it. Ecce Apostoliis ad
< laicos scribii : .Si cui quid donaslis, el ego ; nam
t el ego quod donai'i,si quid donavi proplcr vos in per-
< sona Cliristi,ut non possideutur a Salana, non eniiii
< versulias ejits iijnoranius. Si auteiii qiiod biicidonanl,
< Aposlolus doiiasse se dicit, qiiod cpiscopiis feceril,
< qualiler respuetiir.... Scio, fraler, bauc ipsani pos-
< nileiitia! vciiiain noii passim oiiinibiis d:iri, nec an-
< tequam aiit iiuerpr, latio diviii;L' voluiitalis, aulfor-
< sitan visiiatio fuerit, rclaxari : m:igno pondcre,
(2) In episl. 1, p. 53, I. iii. Bbliol. Pair. Paris.
1185 SUPERIORIS OPUSCUU. \mniagnoque libramiiie : post multos gemilus effusio- A « omrfcs ad poeniteiiiiam satisfactione invilat. Quid
< Apostolus <id Coriiiihios, cum iia dicit : A'e cum
t venero , lugeam muUos ex hh, qui ante pecca-
i verunt ,et non egerunt pcenitentiam ex his qua:
I anle gesscrunt in fornicatione et immundiliis
« suis? > PixMverat Paciaiium Cypiianus (£pisl. lii,
pag. 157), lixc scriplis iradens : < Omne peccalumt quodcumque fecerit liomo, extra corpus est : qui
t autcm mcecliatur, in corpus suum peccat (I Cor,
i vi): (luil)us ianieii et ipsis pcenileniia concedilur,
< et lamentaiidi ei satisfaciendi spes relinquitur se-
< cundum ipsum Apostolum diceiitem : Timeo , ne
i forle veniens ad vos, liigeam mullos ex iis, qui nnle
t peccaverunt et non egerunt pcenilcntiam de immundiliis,
t quas fecerunt, ei forniiMionibus, el /ibidmiftMs.iVide
< iiemque lacrymarum, posi totiiis Ecclesioe preces :
I ita veniam vene poenitentia; nou ncgari, ul judica-
< turo Cliristo nenio prxjudicet. »
Improbai quoque eorum errorem, qui peccaia ali-
qua inexpiabilia censebani. Quis eiiiin in expiabilia
aliqua peccata ceiisebit, quando Pauhis sine ulla re-
slriciioiie, aut criminum excepiione, affirmat se
donare iis qui peccaverant, quidquid anlea a fidelibus
donatum illis fuerat? Pulcbre idem ille Pacianiis quera
modo allegavi, recitatis liis ipsis AposKili verbis :
Sicuiaulem donasiis, elc, hocc subjiingit (1) : <Vides
Aposioli indulgcntiam,propriaseliam seiileniias lem-
perantem ? Vides mitissimam leniiatem loiige a vestro
supercilio separatam, longe a Novatiani fronte dissi-
milem,communiverovit!B,acsaluiiomniumconsulen- B eiiam, obsccro, quo modo loco Iioc ad Sabinianum
tem ? An etiam iii nos severus censor iuveberis? Verba
porro illa : Vt non circumvenianmr a Satana, nec
enim versutias ejus ignoramus, bunc, me qiiidem judice,
habent sensum . Ideo vero iiidulgeo qiiidquid vos iii-
dulsistis , ne a Satana circumveiiiamur; circumvenit
enim Saian fidelcs iii crimina prolapsos, si nimiam
aiisteritalem rigoremque nulla leiiitale lemperaium
adversus eos adbibeamus ; facile eniin in despera-
lioiiem ea ratione inducuiilur; atque id quidem cave-
luus nos, qiii daMiionis fraudes versutiasque probe
nosciinus. Vi!f differt ab allata iiiterpieiaiioue Vul-
gata, quam slatim habeto. Cui autem atiquid Donustis,
et ego; nam el ego quod donavi, si quid donavi, propter
vos in persona Christi, ut non circumveniamur a Sata-
na ; non enim ignoramus cogitationes ejiis.
XLII. Iiemillic (II Cor. xu, 20 e( 21) : Timeo aulem
ne forte cmn venero ad vos ,ilerum humiliet me Deus
apiid vos, et lugeam multos ex his qui ante peccaverunt,
el non egerunt pwnitentiam super qua: gesserunt forni-
cationem et impudicitiam.
Exemplo apostoli Pauli, qui male de iis omina-
batiir, (|ui non egerant poeniteiitiam super quie ges-
serant fornicaiiuiiem et impudiciiiam, pra;dicciis ex
iis fore mulios, de quoruin perdiiione sibi lugenduin
esset, Cypriamis, scii quisquis is est Iiujusce opusculi
auctor, mnle de iis ominatur qui, lametsi plurimo-
rum criminum rei, laiiien siiie poeniieiiiia iiiiroduci
volcbantin Ecclesiam. Poeniienliam iiaque ab impu-
dicis et criminosis cxposcit, ut ecclesiasticam com-
inunionem et vcniam assequercnlur. Adversus No-
vaiianos quoque mcriio lociis isle urgetur, quaienus
poenitentiam iion exquisissct a ciimiiiosisPauliis, si
jrremissibilia lorent eonimscelera. An leviaea erant
qu-oc fornicationis et impiidiciiice vucabulis liic notat
apostolus Paulus? Non omiuit lestimonium hoc Pauli
sanclus Paciauus adversus Novaiiaiios dispiitans : sic
cnim eos refuiat (Epist. i, pag. 52) : < Uevolvequac
< Spiritus dicai ccclesiis. Ephesios deserlaulileciioiiis
< acciisat, stuprum Tbyatirenis impuiai, Saidos iii
< opere cessaules, Pergaineiios docciitcs diversa rc-
« prehendit, Laodicenorum divitias inurit, et tamen
(i) Epist, III, pag. 6o, loni, iii Bibliot.Patr. Paris.
lapsum corrigendum utatur Ilieronymiis (in Veron.
edition,,epist. cxL\ii,n.l, p. 1078). Sed quis Bachia-
rium omiitat,non modo locum hune ailegantem, sed
ea ipsa versione ulentem, qna ulitur noster auctor?
Libeniissime auteiii Bacbiarium excito, quod ex iliius
moiiiiis manifesto noscet lector, aliiim ctiam iii (ineni,
hiinc quem pertractamus Pauli lociim, afferri posse.
Ecce porroipsa Bacbiarii verba(iii
libro ad Januarium
pag. 54 ediiio Francisci Florii) : t Ne speriias, quae-
< so, fratrem defunctum; lilius estSuiiamiiis slerilis,
< id est, Ecclesia; : ex rcpromissioiie natus est iste,
t qui mortuus est. Quondam enira nativiiatem ejus
< secundo Abrahx Dominus, in Isaac semine spo-< pondit aiqiie polliciius est, cujus caput in inesse
C < calore percussum est, id cst, principale inentis ejus
D
< inler ipsam spei libidinis flammam coiicaluit. Cur-
< rat ad Elisa;um matcrcjus; id est sollicile plaiigat
< Ecclesia : resurget cnim si fideliier hoc speravimus< a Cliristo. Et tu, beatissime, in defuiiclo fiatreopus< iinitare Elisxi : nianus maiiibus, pedes pedibus, os
< ori corapone. Primum, ut compatiarisei, qui inor-
< luus jacet : iicque elatus intcgritatis tua; triumpho,< superexcrescaseum, aut superextendas leei, quera< repeiitina morsrapuit; sed imiiare Aposlolum, qui< dicit : Timeo, ne liumitiet me Dominus Deus meus
t apud vos et tugeam multos ex eis, qui ante peccaverunt.t Appoue pneterea oculos tuos oculis ipsius, iie in
< perditionem sui ulierius evagcntur: os illius, ne« confabuleiur iniqua : maiius illius, iie opereniur« adversa; pedes illius, ne vagenlur iii lurpibus. El
< sic cuui pro custodia sui menibris illius mcmbra< tua fuerint copiilata , noii solum peccandi uliei iiis
< spaiium non habebit, verum ctiam spem capict
< resurgcndi , ut qui peccati frigore mortuus cst,
« consolaiionis terapore revocetur ad vitam. >
lu Vulgaia reperies verba h;BC translata ad Iiunc
modiim : Timeo enim, ne forte cum venero.... ne ite-
riim ciim venero, humitiet me Deus apud vos, et tugeammutlos ex iis, qui anlc pcccaverunt, ct non egerunt pm-niientiam supcr immunditia el fornicatione, et impudi-
cilia, quam egerunt,
XLIII. Item illic(11 Cor, xiii, 2) : Pradixi el pfw
dico, ut praseni sedeo eiabsenti, nunc his quiante pec-<
„57 DE ARGUMENTO SUPERIORIS OPUSCILI. «188
civerunl, ctcwlerh omnibus, qnia si venero ilerum non X aJeo in Ecclcsia esse oporleftt : Quwdam vata in lio~
noreni qumdam in contumeliam (Rursus vide S. Pacia-
num, Episi. iii): cavendum esl lainen siiinniopere,
ne al) eorum exemplis ct blaiidis callidisr|ne ser-
monilms in errorem dcducamiir. Piilciire Cyprianus
{Episl.. Lv, pag. 186) : i Nunc et adinoneo et pelo,
f ul qnod nlias sponte, aique lionorifice fucis, etiam
t pciciiic iiie fiicias , nt, liac Epistola inea lecta , si
€ quod illic contagium veiien;iti sermonis et pesiiferse
I seminationls irrepserat, id omne de frairuni auri-
I bus el pectdribiis exuaUir, el bonoruin inlegra, ac
f sincera dileciio ab omnibus lixieticse dcircetatioiiis
f sordibus repurgetiir. Declinent aiitem de csetero
f fortiter, el eviicnt dileciissiini fratres nostri verha
» et colloqiiia eorum , quoriim sermo ut cancer ser-
parcnm.
Pocnilenti.T suiijiciciidos criminosns lioc in loco
docelAposlolus: minime qiiippe se linpnnila relin-
qiiere possc alt gravia ciimlna, In qu.ne nonnulli incl-
dorant. Neqne ergo prxcliidi Is vult poDnitenlilms ve-
nislociim {Vide lesiim. xxxxi), ncqne inulta sinit esse
et sine pocnitentia gravri criinina. IJquo(|ue non mo-
do Cypriaiius {Vide quw docuimus n. !i,9 et sequenli-
bus capiiis 1), veruin eliam Pacianus {Consule verba
Paciani ud lesiimomum xxxxi) snmmopere optabat.
Potestatcm eliam eccleslasticorum pracsidum In cri-
mina quicvls et criminosos indicant lia'c verba, prae-
sertim si iion sejungantur a vcrbis n. xxxxi expensis,
qiiatenus indicant plenum summiiniqne jiidicium ,
quod adversus fideles iii crimina lapsos se exercere g f pii, siciit Apostoliis dicit : Corrumpunl ingeniabona
posse lostatur Aposiolus. An vero si quxdain peccaia i confabutaiiones pessimtB. i
incxpiabilia esscnl, In judicio adversus cripiinosos
latosedeie ispoiuissei,ctsentemiam ferre? h;icc sci-
licct, uipoie irrcmisslbilia, judicio illius ac senlen-
liae miniine subesseiil. Quis porro Ignnrat in poies-
late, qiiam oidiHHiiaiii appelbint, succedere Aposiolis
cpiscoiios? Potesiatoni ita<pie lii babebunt in qiiaivls
crimlna, ideoqiie miUa erunt irrcmissibilia, (luidqiiid
secus effiitlrent Novaiianl. Iii Vulgata sic describitur
liiquens Paiilus : Prwdixi et prcedico, ut prcesens et
nuncabsens,iis qui ante peccaverunl el cateris omnibus,
quoninmsi venero iterum, nonparcnm.
XLIV. Ilem ad Timoibeiim seciinda (IITimolh. n,
10)
: Profatuis autem novitales vocum deviia : mul-
tum enim proficiunt ad impieialem : nam sermo eorum Qsicut cancer serpit, ex quibus est Hymena:us et Pliile-
tus, qui a veritale exciderunl, dicentes resurrectionem
jam factant el quorumdam fidem subverlerunt. Sed
linnum fundametuum Dei slal liabens signaculnm lioc.
Ciignovil Deus qui sunt ejus, et discedat ab omni ini-
qiiilate omnis qui nominat nomen Domiiii. In magna
uuleni domo non solitm sunt vasa aurea et argentea,
sed el lignea, et ficlilia, et quadam quidem in Iwnorem,
qua;dam autem in contumeliam. Si quis ergo emenda-
veril se ub istis, eril vus in honorem sanciificaium et
ulile Domino ad omne bonum opus paratum. Juvenilia
nulem desideria fuge. Sectare vcro justiiiam, fidem.
Iia porro eum lisdem schismallcis agcre fideles
prxcipll, nt eos primuin quldcm cxeniplls, tnm leni-
latc, ac moderatione milefactos ad Ecclesi;im dedu-
cant, effiigieiites prorsus contenliones, vcrborum as-
peritaiein ac miiias. Servum auiem Domini non
oportet litigare ,scd mansuetum csse. Vulgata inter-
pretaiio hic pene proponilur, an ainanuensis licentia,
an ;casu aliquo, alii videriiit; quia lamen In prlorl-
bus duobiis versiculis Vulgata non niliil diffort ab ea,
qiiam exhibet hiijnsce opusculi auctor, duos hosce
vcrslculos Vulgaiie liic describo : Profana autem ct
vaniloquia devita : muttum enim pro/iciunt ad impie-
tateni, et sernio eorum ut cancer serpil.
XLV. llem in Apocalypsi (ii, 5) : Memento unde
cecideris, el age poeniteniiam : sin aiitem, veniam tibi
cito, et candelabrum de loco suo niovebo.
Eodem ferc spectat hic locus, atque ille^qni ex
Sophonia n. 54, allegatus cst. Invitant Itaque Isti ad
pcetiilentiam ecclesiasticis legibiis praescriptam ; os-
tendunt peccantibus supercsse veniaj lociim ; mi-
nantur dcnli|ue schismaiicis, el poccatorlbus giaves
pcciias, nisl resipiscanl et poenitcnliam agant. Atqiie
inviiari quidem ad poenitenti; m ecclesiasticis legibus
pra;scriptam fideles lapsos (istcndunl monita ha;c
Cypriani (1) : f Legi litleras vestras, fraires charis-
f sinii, quibiis scripsislis salubre consilinm vestrum
f non deesse fralribiis iiostris, ni, icmeraria lesiina-cliuriiuleni, pacem cum liis, qiti invocnnl Dominum de
corde puro. Stultas aulem et sine disciiilina qnwstiones ryf lionc deposiia.religiosain patientiam Deo pra;beant,
devita, seiens, qiiia generant liles. Servuin auiem Do- < ut ciiin in niium per ejus misericordiain veneri-
mini non ofwrtet liiigare, ted mansuetitin esse, ud oin-
nes docibilem, palientem, ciim modestia coriipientem
cos qui resistiint ; ne quando det illis Deits pa:iiilciitiam,
od cognoscendam veiilatein , ct resipiscant de diaboU
luqueis, a quo capti tenenlur ad ipsius volitntatem.
Adversus Novalianos ha;c apostoli Pauli innnita
inlor(|uet noiter scriptor , atque bsec quidom (ide-
rmin auribus iuculcat , ut ab ba;roticoriim et scbis-
maiicoruin siropiiis et familiarilate abslincant. neve
ab eorum versntia et malis dolis sc decipi sinant :
Sed et lermo eorum qiiasi cancer terpil : lioc et
macula itnitaiis, hcec ruga (Vide S. Pucianum,
Kpisi. ui). Quamvis ciiim inalos in hoc mundo, atquc
1 mus, de omnibiis speciebus secnndum ecciesiasii-
< cam discipllnam tractare possimu.", maxime cum
« soriplum sit : Meiiiento ttnde cecideris ,et age pte-
I niientiam. Poeiiitentiam autem ille agit , qiil, divini
f prxceptl meinor, mitis etpatiens, ol sacerdotibus
< Dei obtemperaiis, obseqniis siiis, et operibns jusiis
f Dominuin promeretur. i Et riirsiis alibi (iiilibra
de Lapsis, p. 378) : < Non concedit pacem facilitas
< isla, sed lollit; nec communicailonem tilbuit, sed
< impcdit ad salutem. Pcrsocniio est h;ec alia, et
< alia tenlatio, per quam sublilis iiiimicus impugiian-
(I)Epist. XIII pag. 57, A(< clerum deliisquiad
pacem festinant.
I
im INDEX RERUM< (lis adliuc lapsis occulta populatione grassatur, ut
i lamciiUUio conquiescat, ut cjiilor sileat, ut delicli
« nieinoria evanescai, qi coniprimaiiir pcctorum ge-
< niitiis, statiiatur fleius nculonini,ncc Doiuiniim
< graviier olTensum longa et plena poeiiileniia de-
< precetur, cuin scripturn sit : Memenlo unde ceci-
i deris, el age poeniteniiam {Apoc. ii). t
Quod vero verliis liis Apocalypsis osiendatHf, pec-
cantibus superesse venia; locura et verba ipsa per se
dcclaraiit (i|iiateiuis illiiin ipsiim episcopum qucm
corripiiint, invilaiit ad pociiitcntiam), ct cxemplosiio
eviiicil Cyprianus, cum ad illud, de quo agimiis,
dogina stabilieiidum iis utiiur : < Miror autein, in-
€ qiiit ille (Epist. Lii, pag. 155), quosdam sic obsti-
< natiis esse, iit daiidain non pulcut lapsis poeniten-
< liam, aiit poeniicntibus cxistinicnt veiiiam dcne
< gandam, ciim scriplum sit : Memento mde cecideris,
t et aye pwnilenliam, et (ac piiora opera, Quod utique
i ei dicilur, (lueni consiat cecidisse ct quem Domiiius
< hortaiiir per opera rursus exsurgere. »
Nefas aiiiem sit omittere qu.i; aiiclor libri ad Nova-
lianum lilleris coiisignavit [pag. 13) : i Qiii iiiiillos
< ex fiatribiis nosiris miscrriiiios falsis suis aiiversa-
< tioiiibus perlcrriios, iieruin fecit ctbnicos, diceiulo
I quod poeiiitenlia lapsorum sit vana , nec possit eis
< proficere ad saliilein, clam.^^iite Scriptura et di-
< cente : Memcnto unde cecideris, et age pcenitcntiam,
< si quominus veniam tibi, uisi poenilenliam egeris. Et
« quidem ad scpteni ecclesias scribcns, singulis sua
I quoi|iie facinora et delicla ingerens: Pteniicniini ,
< dicebat. Quibus? Nisi illis scilicet qiios prelio
< iiiagno siii saiigiiinis reilemeral. >
llis adjiiiigamus qiue Bacbiarius hoc supci' argu-
niento ad Janiiariuin scripsit (1) : < Quid veroillud
(1) In cdit. Francisci Florii, p, 117, n. 22.
ET VERBORUM. MOOA < quod dicit ad ccclesias suas in Apocalypsi ,
< qiia' inter (iileliiiiii niimiirum scplifurmibus caiulo-
< labris sub cuslodia an^elica comparauiur : Mc-< mcnlo unde cecideris, el age pmnitentiam, el priora
< opera fac; alioguinvenio tibicito,el umovcbo cande
< lubrum tuuiu. Et iii prioic parie libri inniimeriim
< populum vidisse se dicit , qui in irilmlaiione lave-
< ruiit stolas suas , cl caiididas eas feceruni iii san-
< guine Agni, quod dicit : qtiia Agims Dei deducal ad
t vila; fontes, i\\mn lainen nos niimcrum poeiiiicmiiiin
< csse sentimiis, qnia nonuisi per triliulaiionem
< planctumque salvali sunl. El tu ergo iava stolam
< tuam in foiite lacryniarum. >
Accedat liis omiiibiis sanctiis Pacianus liaec elocu-
n tiis (1) : < Ecce promillo, polliceor, si ad Patrem
< ve^irum vera saiisfaciione redeatis, niliil iilterius
< erraudo, niliil prislini^ adjicieiido peccatis, dicendo
< etiain liiimile aliqiiid ei fleliile : Peccnviiiius in
< conspeclu tuo,Pater , jam non sumus digni nomine
< filiorum. Coiiiinuo de vobis et pecus illud recedet
t immiindum, et siliquarum esca deformis Ncc< iitiqiie noii poeiiitentibus coniminaretur , nisi igno-< scerct poeniientibiis. Eii;im ipse Deus dicit : Me-< mento, ecce iinde cecideris, et age pmnitentiam< Nominem veslruin perire yult Doininus. Etiani nio-
< dici ei ininiiiii re(|uirunliir. >
Qiiod deiiiqiie bisce vcrbis ipinetur Dominus sclii-
smaticis et peccatoribus poenas, nisi resipiscant, ei
poeniientiam agaiit, facile evincitiir. Quid enim est
adventus ille Dnmini, de quo hic dicitur, nisi visita-
lio illa , qiiam alibi describit iis verbis : Visitabo
super viros defixos in fwcibus iuis? Amotio aulem
candelabri de locp suo (|uid aliud esl, iiisi ainplio ab
60 Ecclesia; loco, qucui quis obtinet?
(1) In Paroen. ud Pcenil., p. 74.
INDEXRERUM ET VERBORUM.
Aaron niiilextincti, 151, 201.
Abbir (ifrmaniriana, 53i.
ABEr.jiisliis orcisiis a fraire, 80, 16i, 256, 569. Iniliavit
marlyii.i, 'Jl, ^jO. Abclis cor iuspoxil Deus, 211.
Aliorlio propevans in parriciiliiim, 6i.
Abraihm Deo rreUidit, 105. Deoplacuit, a.i^, 348. Ahra-
bx filii qui ex lide suiil, 103. Radicem ridel primus insli-
tuil, 250.
Alisleiilns, 51, 83, 81, 115. Abstenti ct non comiiiuiii- J)cantes, 209. Alisliiiorc a coinmuiiioue, 67, 103, 115.
AccA merplrix, 22G.
Aeccrsilio, 30. Accersitio Dominica, 231.
Acciiicios iios osse oporlct, 203.
Acorlialiones ciiminosa!, .56.
Acics iiitor maiiiis, 67. Acies adliuc sjerilur, 23.
AcHAB opprimere conalur Holiam, 260.
AciiiAS vosiimonliini suiim discidit, 196.
Aclum suiim disionil iinusquisque opiscopiis, 72.
Adam prscopti imiiieiiior, 250. Cibi lollialis impatiens,2.53. IVTilidil simititudineiii divinain , 2i8. Aocoptam divi-
nitus graiiain palieiilia iiou servavit, 253. tjoclus e para-
diso, 275.
Ai>F.i.pnics episcopus, 117. Adelpbius a Xliasvalte, 331.
Adriimelum, 330.
Adulaiio perniciosa, 328.
Adultcr Deiirn violat, 71. Adulterium disciturdum vidc-tur, 4. Adulteriis conimaculati, 86. Mortale crinieii est231. Oculis admillitur, 311. Adullera Chrisli, 103.
'
Adiiltoria spirilalia, 110. Adiiltor akiiio extrancus epi-sco|.us, 73. .\dultftra calUedra , 113. Adulleriii.v doctriii:e,53. Adiiltonim capiit, 56. .idnltcria colonim, 178.
Aduii:ii;oiiis noslra; corpus ununi,99. Adunalio fraterni-
tatis, 91.
Advocatus nosler Cliristiis, 201.
>Kger imiiaiioiis pcr dolorem, 186, iigri salubres cibosrespuunt, 39, 41. jUgrum perire voluit qui censum bereuii-tis invadil, 219.
v*>.vpTiA portenta, 226. jEgyptiorum regnimi, ibid.
^MiLics, 183.
^iiiulationos esse non debent iiiter Christianos, 12, 13./Eniulalionis fiiror, 256.Acr ciinct;» vegolans, 312..(ExEAS advoxil pciialcs, 226.
/^vpialitas divini muneris, 98. ^qualiter perfruimur do-nis Dei, 246.
/Efpiatis (piantitatihiis, 48.
yEscoLAPiiis fulmiiiaiur, 225.yttas incipit a senectute, 217. ^tate teiriti 91.^Uerna succednnt cadiicis, 229./flTuiors, Eiinuchus, 35R.Afri tunt in mvridis, 150.