E. Mos-Burgers

PELOPONNESISCHE OORLOGEN

500 REPUBLIEK:Lucius Junius Brutus: 1e consul (509)

451: XII Tafelen

KLASSIEKE TIJD (500 – 338)490: Marathon (Miltiades)480: Thermopylae (Leonidas†) Salamis (Themistocles 490-470)479: Plataeae (Pausanias)477-404: Delisch-Attische Zeebondc. 470-461: Cimonc. 460-429: Pericles461-446: Oorlog Athene Sparta449: “Vrede van Callias” m Perzen

PERZISCHE RIJKDarius (522-486)Xerxes (486-465)Artaxerxes I (465-24)

431-404: Peloponnesische OorlogPericles – Cleon – Alcibiades404: Aigospotamoi (Lysander Sparta)

Darius II (424-404)

400 396: Veji367: Leges Liciniae Sextiae338: Latijnse Bond †

386: Koningsvrede377-355: 2e Attische Zeebond371: Leuctra (Epaminondas Thebe)362: Mantinea (Epaminondas†)359-336: Philippus II (Macedonië)338: Chaeronea

Artaxerxes II (404-358)Artaxerxes III (358-338)Arses (338-336)Darius III (336-330)

490: Marathon Darius – Athene/Plataeae: Grieken winnen

481: ThermopylaeXerxes – 300 Spartanen en bondgenoten: Perzen

winnen

480: SalamisXerxes – Athene en bondgenoten: Grieken winnen

479: PlataeaMardonios – Grieken olv. Spartanen: Grieken

winnen

OVERZICHT PERZISCHE OORLOGEN

Griekse identiteit in toenemende mate Gedefinieerd door vergelijking met Perzen

De Barbaar/de ander vs. de GriekenSpartanen trekken zich terug op Peloponnesos:

Ze laten de leiding van strijd tegen de Perzen over aan Athene. - Sparta had geen goede vloot - Oorlogsterrein, westkust Klein-Azie lag overzee - Sparta wilde niet ver van huis vechten: bang voor helotenopstand

Athene schaart zich als hoofd van Delisch-Attische zeebond Tegen de Perzen (477) (o.l.v. Themistocles opgericht)

GRIEKSE INVLOED NEEMT TOE

DELISCH-ATTISCHE ZEEBOND

Opgericht om oorlog tegen Perzië voort te zetten en Grieken van Klein-Azië te bevrijden

Tribuut in schepen of geldOntwikkeling tot archē, hegemoniaal rijk.454: schatkist van Delos naar Athene431-404: in oorlog met Sparta.

“Peloponnesische oorlog”404: opgeheven op bevel van Sparta.Pericles drijvende kracht

DELISCH-ATTISCHE ZEEBOND (477-404)

431-421: Archidamische oorlog Bestaande spanningen tussen Athene en Sparta over overheersing in Griekenland komen tot uitbarsting.

Oiv. Perikles trekken de Atheners zich terug binnen de muren (voedselinvoer over zee), Spartanen doen jaarli jkse inval in Attica.

430-429 Ondanks pest en dood van Perikles is deze strategie succesvol.

421 -413 vrede van Nikias , gevolgd door toenemende spanningen en hervatting oorlog.

415-413. Sicil iaanse expeditie wordt fiasco voor Athene. Dubbelhartige rol Alkibiades. Sparta gaat over tot permanente bezetting Attica Deceliea) , en bouwt vloot met financiële steun van Perzië.

411-410 Oligarchische coup in Athene mislukt. 413- 404 Dekeleïsche oorlog

De oorlog wordt besloten na blokkade van Athene (hongersnood). Delische bond en Atheense verdedigingswerken ontmanteld. Kortstondige instell ing van oligarchische junta (de zgn 30).

DE PELOPONNESISCHE OORLOGEN IN 3 FASEN

431-404 V. CHR.

Loop 5e eeuw: Bond werd machtsinstrument, vooral o.l.v. Pericles.

Meeste lidstaten: financiële bijdrage aan bondskas op Delos: daaruit bondsvloot en legermacht betaald.

466-461 (Cimon) à oorlog tegen Sparta  + bondgenoten (vanwege groeiend imerpialisme van Athene)

  Athene: 12 jaar lang (461- 449 à Sparta en Perzië als vijand.)

454: Atheners (Pericles) brachten de bondskas over van Delos naar AtheneBesteding van een deel van deze kas: voor de verfraaiing van Athene

449- vrede met Perzen 446: compromisvrede met Sparta sluiten

OORLOG TEGEN SPARTA: VOOR PELOPONNESISCHE OORLOG

Na 449 à stri jd Sparta afgelopen à bond bleef bestaan à oorspronkeli jke doelstel l ing van stri jd tegen Perzen verval len.  à bondsgebied was Atheens ri jk geworden 

à bondgenoten gedwongen l id te bl i jven en te betalen van bi jdragen.

 àAthene à bemoeit zich ook met interne zaken bondgenoten

- in rechtspraak en financiële aangelegenheden- in verschi l lende l idstatenà bevriende democratische regeringen aan macht.

à Atheners st ichten netwerk van kolonies (kler-ouchie-en)  à op strategische punten in bondsgebied- kolonies waren onderdelen van pol is Athene, kolonisten= Atheense Burgers  dus geen nieuwe zelfstandige stadstaten zoals in Archaische ti jd.  - kolonies à mil itaire steunpunten Athene à à kolonisatieà verhoogt aantal hoplieten à 

Atheense leiders in 5e eeuw-         Themistokles; 490 -470-         Cimon: 470 -461-         Pericles : 460 -429   Kwamen uit aristocratische bovenlaag, maar loyaal

tegenover democratie

ATHEENSE LEIDERS

THEMISTOCLES(490-470)

 Themistocles (+ later Pericles) à- streven naar Atheense overheersing over Griekenland- zagen in dat dit in conflict zou komen met Sparta 

à bouwden lange muren om Athene en havenstad Piraeus. (Pericles bouwt derde muur) alles over zee vechten, Atheense vloot beheerste zee rondom Griekenland Sparta voor muren laten liggen

• Combinatie van expansionisme naar buiten + democratische gezindheid naar binnen

 Cimon à meer behoudendà wil Sparta ontzien, vindt democratie te radicaal àkwam ten val in 461 ; oorlog Athene en Sparta.(466-61)

CIMON(470-461)

PERICLES (460-429)JAARLIJKS TOT STRATEEG GEKOZEN 443-429

ROMEINSE KOPIE VAT I C A A N S M U S E U M

• 454: Atheners (Pericles) brachten de bondskas over van Delos naar Athene

• 449- vrede met Perzen• 446: compromisvrede met Sparta sluiten• 446-431:  hoogtepunt machtsontplooiing, welvaart

en culturele bloei van Athene Vredesperiode met Sparta.

• Pericles liet bevolking terugtrekken binnen de Lange muren

• Atheense vloot plunderde ondertussen de kusten van Peloponnesos->Spartaanse bevoorrading bemoeilijkt.

• Na vredesperiode: nieuwe oorlog431: Begin Peloponnesische oorlog

• 429: dood Pericles na pest uitgebroken binnen de Lange muren.

• Combinatie van expansionisme naar buiten + democratische gezindheid naar binnen

Periclesà goede voorbereiding oorlog:- kri jgskas 6000 talenten- lange termijnstrategie ontwikkeld:à wilde Sparta uitputten : korte aanvallen vanuit zee    Spartanan uitlokken tot dure belegering van Ath + Piraeus .- Att ische bevolking concentreerde hij binnen de lange muren rondom Ath + Piraeus.- hij deed geen veldslagen op land à Sparta had beste hoplieten + talri jke bondgenoten > overmacht- zwaktepunt van Sparta  à krijgskas : te weinig geld voor een lange oorlog.

 Pericles dood: 429 + erge epidemie 429-427niet helemaal aan Pericles’ plan gehoudenè toch succes eerste oorlogsperiode: 431-421

421: Athene sloot vrede (Vrede van Nikias: 421-413)

STRATEGIE PERICLESSUCCES EERSTE OORLOGSPERIODE

(431-421)

Tweede oorlogsperiode: 413-404 (na vredesperiode) à Athene verloor. Oorzaken:- 415-413à Athene had beste deel leger en vloot verspeeld à overmoedige mislukte poging Sicilië te overheersen.

- Syracuse (Sicilie) à (na Athene volksrijkste Gr. Stad) à versloeg Atheners met Spartaanse hulp. à m.b.v de aristocratische volksmenner Alcibiades  à had Ath. Volksvergadering aangezet tot deze expeditie, maar hij l iep over naar Sparta à raad Spartanen aan: 1. vast punt in Attica te bezetten, 2. Syracuse te helpen 3. contact met Perzië te zoeken

404: Vrede, eind oorlog

413-404: ATHENE VERLIESTO.A. DOOR MISLUKTE EXPEDITIE

SICILIË

Spartanen bezetten fort Decelea in Atticaà hinderden landbouw in Attica en mijbouw in zilvermijnen Laureion.

-    duizenden slaven lopen weg --. Athene miste belangrijkste bronnen van voedsel en geld

-         Perzië à kiest kant Sparta à gaf middelen voor sterke vloot Sparta à bondgenoten van Athene verlokt over te lopen naar Sparta.

-         In het begin à Atheners nog paar zeeoverwinningen o.l.v. Alcibiades, die weer was overgelopen (na conflicten met Spartaanse leiders en Perzische satrapen)è maar 405 à Atheense vloot verslagen door Spartaan Lysander bij Aigo-spota-moi  (in Dardanellen)

405: NEDERLAAG ATHENEN DOOR LYSANDER (BIJ AIGOSPOTAMOI)

Opheffing Delisch-Attische ZeebondNeerhalen lange muren van AtheneAfschaffing democratie door Lysander.

Regime van de 30 (oligarchie). 30 mannen schrijven een nieuwe constitutie. Boulē afgeschaft, burgerschap beperkt. Schrikbewind o.l.v. Critias.

Opstand o.l.v. ballingen.403: herstel democratie met goedkeuring

van Sparta

VREDE VAN 404

Oorlog Delisch-Attische Bond tegen Peloponnesische bond.Oorzaak: vrees van Sparta voor de groeiende macht van

Athene (Thucydides)Aanleiding: conflict om Corcyra (Korfoe)Belegering Athene; pestepidemie; Pericles sterft (429).421: vrede van Nicias415: mislukte expeditie tegen Sicil ië . Instigatie Alcibiades.

411: oligarchische staatsgreep. Regime van de 400. Mislukt omdat theten op de vloot oligarchie niet erkennen.

407: Perzië helpt Sparta -> bouw Spartaanse vloot.405: Atheense nederlaag bij Aigospotamoi tegen Lysander404: vrede: Athene moest capituleren door gebrek aan

voedsel.

PELOPONNESISCHE OORLOG (431-404) OVERZICHT:

De periode 404-336 vC  404-338à nog steeds coalitieoorlogen om

hegemonie tussen Sparta, Thebe en Athene.  Athene à nog steeds belangrijkste marktplaats,

volksrijkste stad en voornaamste cultuurcentrum Gr.land.

  Sparta à  steeds meer tekort aan SpartiatenDe perzen

à  speelden met subsidies en intrigesà Griekse bonden en poleis tegen elkaar uit gespeeld  voorkomen dat ze zich zouden verenigen en gezamenlijk tegen Perzië zouden eren. - ze raakten langzamerhand achter in militaire tactiek en ervaring op Grieken.

NA PELOPONNESISCHE OORLOG (404-336)

396: Spartaan Agesilaus valt Klein-Azië binnen.Oorlog tussen Sparta <-> Athene, Thebe, Corinthe,

Argos, Perzië, e.a. 394: Perzische vloot o.l.v. Athener Conon verslaat Sparta bij Cnidos. Perzië kiest echter zijde van Sparta. Verdeel-en-heerspolit iek.

386: Koningsvrede (of: vrede van Antalcidas, Spartaanse onderhandelaar), gedicteerd door koning Artaxerxes II van Perzië:

Bepalingen: 1) Griekse steden “autonoom” (dus niet onderworpen aan

andere stadstaten. 2) Griekse steden in Klein-Azië en Cyprus onder Perzische

heerschappij.

CORINTHISCHE OORLOG (395-386)

Twee fasen in Perzische bemoeienis met Griekenland:

1. 1 e  hel ft 5 e  eeuw: oorlog met Grieken2. 413-340 à verdeel –en -heerstact iek  à telkens andere Griekse staten met subsidies ondersteunen.

Voorbeeld:

 Corinthische oorlog (395-386)  à Perzen steunden eerst Athene  en wat afval l ige bondgenoten van Sparta (corinthe en Thebe) à Sparta stond nl . n iet toe à dat Perzen na 404 de K-Aziat ische westkust terug zouden nemen. 

- Perzen: bekost igden ca.    394 herstel van Atheense zeemacht en lange muren à toen Athene te machtig  werdà Perzen hie lpen Sparta .  

-  386: Koningsvrede : Perzische koning dicteert vredeà Atheense herstel werd vertraagdà Sparta bleef machtigste staat in Gr. land à Perzen herkregen heerschappi j over Gr. Steden aan westkust K-Azië

PERZISCHE BEMOEIENIS SAMENGEVAT

Opgericht door Athene, tegen Sparta gericht, om te verzekeren dat Sparta vri jheid en autonomie van de Grieken zou respecteren. Na 371 wordt Thebe voornaamste tegenstander.

Garanties tegen Atheense suprematie  Sparta snel opnieuw moeilijkhedenVerschil met eerste bond

- bondgenoten betaalden geen schatting- bongenoten waren autonoom in interne aangelegenheid-medezeggenschap in bondsraadà over buitenlandse politiek

Bond heeft kort gefunctioneerdà na 362 trad Athene harder op en stichtte klerouchieën in bondsgebied à belangrijkste bondgenoten komen in opstand (357-355) à bond viel uiteen.

357-55: bondgenoten oorlog -> einde bond

TWEEDE ATTISCHE BOND (377-355)

TWEEDE ATTISCHE ZEEBOND

382-379: Sparta bezet Thebe; 379: volksopstand. Thebaans herstel onder

Epaminonas. Herstel Boeotische Bond.371: Epaminondas verslaat Sparta bij

Leuctra. Thebaanse overheersing in Griekenland.

362: Epaminondas verslagen bij Mantinea door coalitie van Sparta, Athene, Mantinea, Elis.

OVERHEERSING VAN THEBE (371-362)

LEUCTRA (BOEOTIË)

GRIEKENLAND CA. 362 V. CHR.

MANTINEA (362 BC)EPAMINONDAS VERSLAGEN

Phil ippus II (359-336) 357: pakt Amphipolis van Athene af (t i jdens bondgenotenoorlog) Breidt macht over Griekenland uit (Thessalië), Olynthus (349). 346: heil ige oorlog tegen de Phociërs. 340: Phil ippus II bezet Perinthus en Byzantium, Artaxerxes III gri jpt

direct in (voor het eerst sinds Xerxes) 338 : Phil ippus verslaat coali t ie van Thebe en Athene bi j Chaeronea 337: Corinthische bond: Phil ippus hēgemōn. Besluit Perzië aan te

val len. ( Geen schatting betalen onderlinge oorlogen en revoluties uitbannen vrij en autonoom in interne zaken)

336: expedit ie naar Klein-Azië 336: Phil ippus vermoord.Alexander de Grote (336-323)

OPKOMST VAN MACEDONIË

 Macedoische koning Philippus II (359-336) à moderniseerde leger naar Thebaans model à maakte meester van goudmijnen Thraciëà bewonderde Gr. Cultuur à wilde leiding verwerven over heel Griekenlandà bereikte doel, gebruikmakend van onderlinge verdeeldheidà 342-338: Atheners + Thebanen proberen hem tegen te houden à maar hun legers verslagen in 338 vC bij Chaeronea.

  Philippusà 337: Corinthische bond: Macedonië + alle Griekse staten, behalve Sparta

  Geen schatting betalen onderlinge oorlogen en revoluties uitbannen vri j en autonoom in interne zaken

 Waarschijnli jk wilde hij Perzië aanvallen en K-Azië veroverenà maar in 336 vermoord. à privé-ruzie

PHILIPPUS

GRIEKENLAND CA. 338 V. CHR.

ISOCRATES (436-338)PLEITTE VOOR STRIJD TEGEN PERZIË ONDER ATHEENSE

(PANEGYRICUS ) , LATER MACEDONISCHE LEIDING (PHILIPPUS EN BRIEF AAN PHILIPPUS, 338)

Redenaar en publicist Isocrates (436-338) à vond vereniging van alle Grieken onder sterke leiderà goed middel tegen eindeloze oorlogen à verovering van K-Azië à massale kolonisatie van Grieken daar à zou veel problemen oplossen è pleit voor oorlog van alle Griekse staten tegen Perzië.-         Migratie van Grieken naar Aziëà al op gang gekomen-         Veel Griekse huursoldaten in Perzische dienst-        Toenemend handelsverkeer via via Griekse steden aan westkust van K-Azië, die sinds 386 van Perzië waren.--> voorafschaduwing van hellenistische tijd

DEMOSTHENES (384-322 V. CHR.)ATHEENS REDENAAR, FEL OPPONENT VAN PHILIPPUS

(PHILIPPICAE ) EN ALEXANDER. STREED MEE BIJ CHAERONEA. NA NEDERLAAG IN LAMISCHE OORLOG (323-322) ZELFMOORD.

338: eind periode der vrije autonome stadstaten-  Redenaar en politicus Demosthenes(384-322) à  tegenstander van Philippus à wilde volledige zelfstandigheid en macht Athene handhaven.

ALEXANDER DE GROTE (336-323)

HET RIJK VAN ALEXANDER DE GROTE

Begin: 338: Chaeronea 336-323: Alexander de Grote . Alexander sterft te Babylon. 331: Slag bi j Gaugamela 330: Dood van Darius I I I 301: Slag bi j Ipsus, Ant igonus Monophthalmus sneuvelt 280: Dood van Seleucus I, de laatste diadooch

Einde 222: Sel lasia (Ant igonus II I Doson verslaat Cleomenes II I van Sparta) 148: Rome maakt Macedonië tot provincie, einde Antigonidische r i jk . 64: Pompejus maakt Syrië tot provincie, einde Seleucidische r i jk 31: slag bi j Act ium (Octavianus verslaat Marcus Antonius en Cleopatra) 30: Rome maakt Egypte tot provincie , einde van Ptolemeïsche r i jk 632: dood van Mohammed.

DE HELLENISTISCHE PERIODE

Rome Griekenland en Macedonië

Azië Egypte

338 338: Latijnse Bond † 338: Chaeronea Alexander de Grote (336 / 331 -323)Philippus III Arrhidaeus (323-317)Alexander IV (317- 310)Antiogonus Monophthalmus (305-301)301: slag bij Ipsus. Antigonus † Demetrius

Alexander

323:Ptolemaeus satraap305: koning

305 287: Lex Hortensia275: Beneventum264-41: 1e Pun. oorlog

Antigoniden (276-148)Antigonus II Gonatas (276-239)

Seleuciden (311/305-64)Seleucus IAntiochus I (281-261)Antiochus II (261-246)Seleucus II (246-226)Seleucus III (226-223)

Ptolemeeën(323/05-30)Ptolemaeus I Ptol. II (283-46)Ptol. III (246-222)

218-01: 2e Pun. oorlog Antigonus III Doson (229-221)222: Slag bij Sellasia

Antiochus III (223-187)200: Antiochus verovert Syrië/Palestina188: Vrede van Apamea

Ptol IV (222-04)

200 L. Aemilius Paullus 168

Perseus (179-168)168: Slag bij Pydna

Seleucus IV (187-175)Antiochus IV (175-164)168: Makkabeese opsatnd

Ptol V (205-180)Ptol VI (181-45)

149-46: 3e Pun. Oorlog133: Tib. Gracchus

148: Macedonia146: Corinthe †

141 ParthenMithradates I

100 Marius, Sulla, Antiochus XIII

Pompejus 64 Syria + Judaea

44 Caesar † Cleopatra VII

30 vC

KEIZERTIJD Augustus (27v-14nC)

27 Achaea Jezus (4v-30nC) 30 Aegyptus

Johann Gustav Droysen (1808-1884) Geschichte Alexanders des Grossen (1833), Geschichte des Hellenismus (1877).

‘‘Der Name Alexander bedeutet das Ende einer Weltepoche, den Anfang einer neuen.’’

‘Hellenismus’. ‘die Verbreitung Griechischer Herrschaft und Griechischer

Bildung über die Völker ausgelebter Kulturen’ Griekse èn Oosterse culturen ‘ausgelebte Kulturen’. Hellenisme = vergrieksing (?)Hellenisme = mengcultuur (?)Hellenistische periode synthese tussen Grieks en Oosters,

bakermat voor het christendom.

“HET HELLENISME”

DE HELLENISTISCHE STATEN CA. 240 V. CHR

Perzische rijk en ri jk van Alexander vallen uiteen in kleinere monarchieën

Griekse monarchieën domineren oosteli jk MZ-bekken: Seleuc id ische r i jk (Az ië) , Pto lemeïsche r i jk (Egypte), Ant igonid ische r i jk (Macedonië)

Vermenging, vergrieksing of juxtaposit ie? Stedenstichtingen: nieuwe Griekse steden; Griekse kolonies in

oude oosterse steden Het excentrieke in de kunst Godsdienst: nieuwe cul ten (Serapis , Is is , Tych ē) , goden koningen, koningen

goden (heersersul tus) Nieuwe fi losofische stromingen: Stoa (Zeno van Ci t ium), Epicurus,

Cynisme (Diogenes van Sinope) ; groei myster iecul ten. Verbreiding Babylonische astronomie en astrologie Wetenschappelijke ontdekkingen in Alexandrië Schaalvergroting Oligarchisering en hiërarchisering in Griekse steden

HELLENISTISCHE PERIODE

RIJK VERDEELD ONDER ZOONS ALEXANDER DE GROTE:

ANTIGONIDES, SELEUCUS I, PTOLEMAEUS

Begin: 338: Chaeronea 336-323: Alexander de Grote . Alexander sterft te Babylon. 331: Slag bi j Gaugamela 330: Dood van Darius I I I 301: Slag bi j Ipsus, Ant igonus Monophthalmus sneuvelt 280: Dood van Seleucus I, de laatste diadooch

Einde 222: Sel lasia (Ant igonus II I Doson verslaat Cleomenes II I van Sparta) 148: Rome maakt Macedonië tot provincie, einde Antigonidische r i jk . 64: Pompejus maakt Syrië tot provincie, einde Seleucidische r i jk 31: slag bi j Act ium (Octavianus verslaat Marcus Antonius en Cleopatra) 30: Rome maakt Egypte tot provincie , einde van Ptolemeïsche r i jk 632: dood van Mohammed.

DE HELLENISTISCHE PERIODE