Upload
simona-adam
View
223
Download
2
Embed Size (px)
Citation preview
Pensioen, wonen en zorg
Lans Bovenberg
Doelstellingen (1)
● Macro Financieren eigen woning
Vergroten eigen risicodragend vermogen
Kapitaalmarkten eisen lagere LTV’s
Fiscale stimulansen schuldfinanciering beperkt
Verkorten bankbalansen en verkleinen funding gap (MKB)
Kapitaalmarkten eisen meer risicodragend vermogen
Overheden stellen strengere kapitaal- en liquiditeitseisen (Basel 3)
Financieren ouderenzorg
Beperken collectieve financiering: geen koekoeksei
Beperken intergenerationele solidariteit
Bevorderen gepast gebruik formele voorzieningen
2
Lange balansen
3
Doelstellingen (2)
● Micro Opbouwfase
Grotere uitwisselbaarheid vermogensvormen
Bescherm bestedingsruimte: voorkom overmatige besparingen
Stem risico af op levensfase
Uitkeringsfase
Bescherm bestedingsruimte zonder groot beroep te doen op collectieve
middelen
Meer regie over wonen en zorg
4
Analytisch kader levensloop
● Begin werkzame leven Starters op de woningmarkt
● Rest werkzame leven Aflossen hypotheek en sparen voor pensioen
● Begin pensioenperiode Omzetten van vermogen in inkomen
● Laatste deel pensioenperiode Vermogen benutten tbv wonen-welzijn-verzorging
5
Begin werkzame leven
● LTV (loan to value) omlaag begin leven
● Waar halen jongeren eigen vermogen vandaan? Bouwsparen: uit pensioenbesparingen?
Verkorten balans en investeren in eigen land (via bouw/MKB)
Beter functionerende huurmarkt
Gebruik huren als allocatiemechanisme ipv inkomenspolitiek
● Wat doen we met jonge gezinnen die nu onder water staan?
6
Rest werkzame leven
● Aflossen hypotheek (tbv fiscale aftrekbaarheid) minder pensioenbesparingen? meer flexibele pensioenbesparingen? meer maatwerk (huurders versus kopers)?
● Beleggingshypotheek nieuwe stijl ‘Aflossingen’ op geblokkeerde rekening Beleggingssaldo verpandt aan hypotheek Gebokkeerde rekening verder geoormerkt voor pensioen Fiscale aftrekbaarheid alleen lening minus spaarsaldo
● Voordelen beleggingshypotheek over gewoon aflossen Risicoprofiel flexibeler Vermogensopbouw flexibeler: niet te veel sparen
Aflossen uit pensioenpremie en spaarsaldo omkeerregel Eigen woning als oudedagsvoorziening door oormerken saldo Uitbetaling tijdens pensioen flexibeler
7
Hervorming pensioenstelsel
● Vervang doorsneeopbouw door degressieve opbouw?
● Heldere definitie individuele eigendomsrechten Minder collectieve buffers
● Marktordening Vervallen grote verplichtstelling?
Meer vrijheid pensioeninstellingen om financiële diensten aan te bieden
Meer samenwerking pensionuitvoerders, banken en woningbouwcorporaties
8
9
Actuariële waarde opgebouwde rechten versus pensioenpremie
0%
5%
10%
15%
20%
25%
30%
25 30 35 40 45 50 55 60 65
leeftijd
Pre
mie
( a
ls %
van
loo
n )
Degressieve opbouw en doorsneepremie
10
Opbouwpercentages bij richtleeftijd 67
0,00
0,50
1,00
1,50
2,00
2,50
3,00
3,50
4,00
Leeftijd
Op
bo
uw
(% m
idd
ello
on
)DegressiefDoorsnee
Overgangsprobleem
11
Te bereiken opbouw op 65 bij tussentijdse overstap naar degressieve opbouw (als % doel)
75
80
85
90
95
100
105
Leeftijd
Te
ber
eike
n o
pb
ou
w
Koppeling aan levensverwachting
12
Opbouw op AOW leeftijd als % pensioendoel
90
95
100
105
110
115
Leeftijd
Te
be
reik
en
op
bo
uw
Doorsnee 67
Doorsnee cohortspecifiek
Vul ene gat met het andere
13
80
85
90
95
100
105
110
115
120P
ensi
oen
op
bo
uw
op
AO
W le
eftij
d
(% m
idd
ello
on
)
Leeftijd in 2015
Opbouw op AOW leeftijd na aanpassingen in pensioenstelsel
Cohortspecif ieke degressieve opbouw
Cohortspecif ieke doorsneeopbouw
Cohortspecif ieke doorsneeopbouw en compensatie
Rest werkzame leven
● Hypotheekschuld niet verder aflossen bij LTV< 60 %
● Naast balansverkorting pensioenbesparingen benutten voor hypotheekfinanciering
● Banken kunnen lange leningen niet langer goedkoop met kort geld financieren (geen subsidie meer) Minder mismatch en liquiditeitsrisico (Basel 3)
● Financier hypotheken via lange-termijnbeleggers Standaardiseer tbv liquiditeit
Scheidt risico’s helder
Nederlandse pensioenfondsen geen grote concentratie risico’s
Beperk herfinancieringsrisico’s
Balansprincipe lange leningen 14
Hypotheekfinanciering door lange-termijn beleggers
● Internationale voorbeelden Deense model
First loss bij bank en daarna risico bij junior obligatiehouders
Private risicodragers, lage LTV (< 80 %) en balansprincipe
Canadese model
Overheid eist gestandaardiseerde verzekering bij hoge LTV
Nederlandse model? Hypotheekobligaties gebaseerd op inflatie
Benut obligaties om reële voorwaardelijke verplichtingen
pensioenfondsen te waarderen
Stimuleer pensioenfondsen om in Nederlandse hypotheken te beleggen
15
Pensioenfondsen en huurmarkt
● Huren aantrekkelijker Minder fiscale koopsubsidies en duurdere financiering Jongeren: lagere LTV’s Ouderen: liquideren vermogen in eigen woning
● Marktconforme huren verhogen rendement investeringen in huursector Financieren = Inflatie geïndexeerde obligaties Beleggen = Pensioenfondsen eigenaren corporaties
● Corporaties en pensioenfondsen Huurders sparen relatief veel via pensioenfondsen als kopers meer
moeten aflossen (en dus sparen via woning) Huurders hogere woonlasten tijdens pensioen
16
Begin pensioenperiode
● Liquideren van vermogen in eigen woning Soberder aanvullende pensioenen Kleiner erfenismotief Meer sparen via de eigen woning (lagere LTV’s) Hogere eigen ‘zorg’uitgaven
● Omkeerhypotheek Buffer tbv woningmarkt risico
● Sales-and-rent back Corporatie koopt en onderhoudt woning Pensioenverzekeraar verschaft financiering en annuïteit Verkoper huurt woning: vereist goed functionerende woningmarkt
● Verhuizen naar andere huurwoning
17
Pensioenperiode
● Zorgpensioen Meer (inkomensafhankelijke?) eigen bijdragen lichte
ouderenzorg en wonen/welzijn (‘niet zorg’) Meer eigen regie behouden woonomgeving als men niet
afhankelijk is van (kariger) publieke financiering
● Betaal pensioen uit als zorgannuïteit Wat? Extra uitkeringen als ADL’s wegvallen
Eventueel in vouchers verzorging
Waarom? Betere verzekering en meer eigen regie
Minder perverse solidariteit pensioenen
Annuïteit blijft aantrekkelijk bij meer eigen bijdragen
Publiek belang: minder beroep op publiek vangnet
Beleggingsgedrag pensioenfondsen: investeer in zorg 18
Einde pensioenperiode
● Omzetten eigen woning in woon-zorg arrangement Vermogenstoets (achteraf betalen) stimulans?
● Bemiddelen van pensioenuitvoerder vertrouwenspersoon bij complexe transacties
inkoopkracht versus corporaties en zorgaanbieders
● Huurders: rol corporaties Bevorder vermogensvorming (stair casing)
Beperk beroep op gemeentelijk publiek vangnet
19
Conclusies: Pensioen en wonen
● Macro: creëer ontbrekende markten Risicodragend en vreemd vermogen vastgoed verschaffen tegen
aantrekkelijke condities
● Micro: optimal life-cycle financial planning Bescherm bestedingsruimte door betere uitwisselbaarheid woon-
en pensioenvermogen
● Korte-termijn problematiek: debt overhang Huishoudens en banken
Te weinig risicodragend kapitaal
Voorkom credit crunch en inzakkende woningmarkt
20
Conclusies: ouderenzorg
● Benut bestaande vermogens meer voor private financiering
● Waarom? Meer regie ouderen over wonen-zorg-welzijn Minder druk intergenerationele solidariteit en overheid Gepast gebruik formele voorzieningen
● Hoe? Koester en benut menselijk kapitaal
Combineer WMO en WWnV Maak eigen vermogen in woning vrij
Goed functionerende woningmarkt, rent-and-sales-back Ontwikkel zorgpensioen
● Meer sparen? Meeste Nederlanders sparen al veel: meer uitwisselbaarheid Wel meer sparen voor kwetsbare groepen
Zzp’ers: pensioenplicht Huurders: rol corporaties
21