144

PER-IFA Volume 2- Final Review Draft Apr 28 - VNsiteresources.worldbank.org/INTVIETNAM/Resources/PERIFA_Volum… · HS/GV T" l H c sinh/Giáo viên IBRD Ngân hàng Tái thi t và

  • Upload
    others

  • View
    1

  • Download
    0

Embed Size (px)

Citation preview

Page 1: PER-IFA Volume 2- Final Review Draft Apr 28 - VNsiteresources.worldbank.org/INTVIETNAM/Resources/PERIFA_Volum… · HS/GV T" l H c sinh/Giáo viên IBRD Ngân hàng Tái thi t và

��

Page 2: PER-IFA Volume 2- Final Review Draft Apr 28 - VNsiteresources.worldbank.org/INTVIETNAM/Resources/PERIFA_Volum… · HS/GV T" l H c sinh/Giáo viên IBRD Ngân hàng Tái thi t và

2

VI�T NAM QU�N LÝ CHI TIÊU CÔNG

�� T�NG TR��NG VÀ GI�M NGHÈO

�ÁNH GIÁ T�NG H�P CHI TIÊU CÔNG, ��U TH�U MUA S�M CÔNG VÀ TRÁCH NHI�M TÀI CHÍNH 2004. ���

T�p 2: CÁC V�N � CHUYÊN NGÀNH �

�������������

Báo cáo chung c�a Chính ph� Vi�t Nam và Ngân hàng Th� gi�i v�i s� h� tr� c�a Nhóm các nhà tài tr� cùng m�c ích

Tháng 4 nm 2005

Page 3: PER-IFA Volume 2- Final Review Draft Apr 28 - VNsiteresources.worldbank.org/INTVIETNAM/Resources/PERIFA_Volum… · HS/GV T" l H c sinh/Giáo viên IBRD Ngân hàng Tái thi t và

Các t vi�t t�t

AGRMM Nhóm T� v�n v Qu�n lý và B�o trì ��ng b� ASEAN Hi�p h�i các n��c �ông Nam Á BHXH B�o hi�m Xã h�i BHYT B�o hi�m Y t� B� NNPTNT B� Nông nghi�p và Phát tri�n nông thôn B� GD�T B� Giáo d�c và �ào t�o B� GT(VT) B� Giao thông (V�n t�i) B� KHCN B� Khoa h�c Công ngh� B� KH�T B� K� ho�ch và ��u t� B� L�TBXH B� Lao �ng – Th��ng binh – Xã h�i BOT Xây d�ng – V�n hành – Chuy�n giao CIENCO T�ng công ty Công trình Giao thông CLTD TT&X�GN Chi�n l��c toàn di�n v tng tr��ng và xóa ói gi�m nghèo CT 135 Ch��ng trình 135 CTMT(QG) Ch��ng trình m�c tiêu (Qu�c gia) Cty QLTL Công ty Qu�n lý công trình th�y l�i CTYTQG Ch��ng trình y t� qu�c gia C�c HKDD C�c Hàng không dân d�ng �GCTC �ánh giá chi tiêu công �GTHCTC �ánh giá t�ng h�p chi tiêu công, �u th�u mua s�m công và trách nhi�m tài chính �H&C� ��i h�c và Cao �ng �i u tra MSDC �i u tra m�c s�ng dân c� DNKT D�y ngh k� thu�t DNNN Doanh nghi�p nhà n��c �SVN ���ng s�t Vi�t Nam �TDS&SK �i u tra dân s� và s�c kh�e �TMSHG� �i u tra m�c s�ng h� gia ình �TSKQG �i u tra s�c kh�e qu�c gia FDI ��u t� tr�c ti�p n��c ngoài FIR Vùng thông báo bay GDP T�ng s�n ph m qu�c dân H�ND H�i !ng nhân dân HS/GV T" l� H�c sinh/Giáo viên IBRD Ngân hàng Tái thi�t và phát tri�n qu�c t� IDA Hi�p h�i Phát tri�n qu�c t� IMF Qu� Ti n t� Qu�c t� JBIC Ngân hàng H�p tác qu�c t� Nh�t b�n MCLTHTT M�c ch�t l��ng tr��ng h�c t�i thi�u MIS H� th�ng thông tin qu�n lý MTEF Khuôn kh� chi tiêu trung h�n NGO T� ch�c phi chính ph� NHTG Ngân hàng Th� gi�i NHTMQD Ngân hàng Th��ng m�i qu�c doanh NS GD Ngân sách cho giáo d�c NS�P Ngân sách #a ph��ng NSNN(TW) Ngân sách nhà n��c (Trung ��ng) ODA H� tr� Phát tri�n chính th�c

Page 4: PER-IFA Volume 2- Final Review Draft Apr 28 - VNsiteresources.worldbank.org/INTVIETNAM/Resources/PERIFA_Volum… · HS/GV T" l H c sinh/Giáo viên IBRD Ngân hàng Tái thi t và

�ánh giá t�ng h�p chi tiêu công, ��u th�u mua s�m công và trách nhi�m tài chính 2004

Qu� KCB Qu� Khám ch$a b�nh SARS B�nh Viêm ��ng hô h�p c�p TABMIS Thông tin Qu�n lý Kho b�c và Ngân sách TE Tr% em THCN Trung h�c công nghi�p THCS Trung h�c c� s� THPT/PTTH Trung h�c ph� thông/ Ph� thông trung h�c TNSNT T�ng nng su�t nhân t� TSC� Tài s�n c� #nh TX (T�ng chi) th��ng xuyên UBND &y ban nhân dân UNDP Ch��ng trình Phát tri�n Liên H�p Qu�c UNESCO T� ch�c Vn hoá, Khoa h�c và Giáo d�c Liên h�p qu�c VH&BD V�n hành và b�o d�'ng VITRANSS Chi�n l��c Phát tri�n Giao thông qu�c gia VIWA C�c ��ng sông Vi�t Nam VRA C�c ��ng b� Vi�t Nam WHO T� ch�c Y t� Th� gi�i XDCB Xây d�ng c� b�n X�GN -TVL Xóa ói gi�m nghèo - T�o vi�c làm

Page 5: PER-IFA Volume 2- Final Review Draft Apr 28 - VNsiteresources.worldbank.org/INTVIETNAM/Resources/PERIFA_Volum… · HS/GV T" l H c sinh/Giáo viên IBRD Ngân hàng Tái thi t và

M C L C

10. CHI TIÊU CÔNG TRONG NGÀNH GIÁO D C........................................ 1 Gi�i thi�u và t�ng quan ...................................................................................... 1 B�i c�nh và các chính sách trong ngành giáo d�c.............................................. 1 ��u t� phát tri�n giáo d�c .................................................................................. 3 K�t qu� ho�t �ng c�a ngành ............................................................................. 8 Ho�ch #nh và th�c thi các �u tiên trong ngành............................................... 27 K�t lu�n và khuy�n ngh#................................................................................... 30

11. CHI TIÊU CÔNG TRONG NGÀNH GIAO THÔNG ............................... 33 Gi�i thi�u và t�ng quan ..................................................................................... 33 T�ng quan và tình hình ho�t �ng trong ngành giao thông............................... 33 Chi tiêu công chung trong ngành giao thông..................................................... 40 Nhu c�u chi tiêu trong t��ng lai ........................................................................ 55 K�t lu�n và khuy�n ngh# .................................................................................... 57

12. CHI TIÊU CÔNG TRONG NGÀNH Y T� ................................................. 61 Gi�i thi�u chung và t�ng quan........................................................................... 61 Thành t�u và thách th�c .................................................................................... 62 T�ng quan v chi tiêu y t� giai o�n 1991-2002 ............................................... 66 Quá trình phát tri�n chính sách y t� và công c� chính sách .............................. 69 S� c�n thi�t ph�i t�p trung vào các ch�c nng chính c�a nhà n��c trong y t�.. 81 Th�c hi�n các ch�c nng chính c�a nhà n��c trong y t� .................................. 83 Khuy�n ngh#....................................................................................................... 86

13. CHI TIÊU CÔNG TRONG NGÀNH NÔNG NGHI�P ............................ 91 Gi�i thi�u và t�ng quan ..................................................................................... 91 B�i c�nh c�a ngành............................................................................................ 92 Nh$ng tác �ng chính và t!n t�i c�n c�i ti�n................................................... 100 Nh$ng v�n chi tiêu công cho các ti�u ngành .............................................. 105 Khuy�n ngh#..................................................................................................... 114

14. CH��NG TRÌNH M C TIÊU QU�C GIA............................................. 117 Gi�i thi�u và t�ng quan ................................................................................... 117 Qu�n lý và i u ti�t.......................................................................................... 118 Chi ngân sách nhà n��c cho các CTMTQG.................................................... 121 R�i ro mua s�m, trách nhi�m tài chính c�a Ch��ng trình X�GN và Ch��ng trình 135........................................................................................................... 124 Tác �ng và hi�u qu� c�a các CTMTQG ........................................................ 128 Khuy�n ngh#..................................................................................................... 134

H�p:

H�p 10.1: Các m�c tiêu chính trong ngành giáo d�c ...................................... 2 H�p 10.2: Nh$ng m�c tiêu mang tính ho�t �ng chính trong ngành giáo d�c3 H�p 12.1: Các kinh nghi�m ban �u v�i Ngh# #nh 10/2002/N�-CP .......... 81

Page 6: PER-IFA Volume 2- Final Review Draft Apr 28 - VNsiteresources.worldbank.org/INTVIETNAM/Resources/PERIFA_Volum… · HS/GV T" l H c sinh/Giáo viên IBRD Ngân hàng Tái thi t và

�ánh giá t�ng h�p chi tiêu công, ��u th�u mua s�m công và trách nhi�m tài chính 2004

H�p 12.2: Ngân sách cho các b�nh vi�n tuy�n trung ��ng........................... 85 H�p 13.1: Xóa ói gi�m nghèo và tác �ng tng tr��ng c�a chi tiêu

cho khu v�c nông thôn................................................................ 101 H�p 14.1: Hi�u qu� Ch��ng trình Xoá ói gi�m nghèo và t�o vi�c làm.... 131 H�p 14.2: Tác �ng c�a Ch��ng trình 135 �i v�i gi�m ói nghèo .......... 132 H�p 14.3: Hi�u qu� c�a các ch��ng trình m�c tiêu phòng ch�ng m�t s� b�nh

xã h�i, b�nh d#ch nguy hi�m và HIV/AIDS................................ 132

Bi�u ��:

Bi�u ! 11.1: �ánh giá v s� ti�p c�n c�a ��ng giao thông nông thôn.......36 Bi�u ! 11.2: Chi phí v�n chuy�n container 40 feet, qua c�ng g�n nh�t, �n

Nh�t b�n....................................................................................37 Bi�u ! 11.3: So sánh tình hình h� h�ng c�a h� th�ng ��ng

t��ng �ng v�i nh$ng tình hu�ng chi ngân sách khác nhau......47 Bi�u ! 12.1: Thu nh�p bình quân �u ng��i theo khu v�c và chi y t� theo

�u ng��i ..................................................................................63 Bi�u ! 12.2: S� ! Lorenz v phân b� chi ngân sách nhà n��c trong ngành

y t� (1997 và 2002) và GDP theo �u ng��i (2000) gi$a các #a ph��ng......................................................................................64

Bi�u ! 12.3: Chi y t� theo khu v�c và ngu!n v�n........................................65 Bi�u ! 12.4: T" l� phân chia ngân sách trung ��ng – #a ph��ng trong t�ng

ngân sách y t� c�a nhà n��c, 1991-2002 .................................67 Bi�u ! 12.5: C� c�u trong t�ng chi ngân sách nhà n��c cho y t�, 1991-2002

(%) ............................................................................................68 Bi�u ! 12.6: Chi ngân sách trung ��ng cho y t� theo ch�c nng, 1991-2002

(%) ............................................................................................69 Bi�u ! 12.7: Chi ngân sách #a ph��ng cho y t� theo ch�c nng, 1991-2002

(%) ............................................................................................69 Bi�u ! 12.8: Chi chm sóc s�c kh�e t( ti n túi c�a h� gia ình tính trên �u

ng��i trong m�t nm (2002 là nm g�c), x�p theo nhóm thu nh�p .......................................................................................70

Bi�u ! 12.9: T" l� chi ngân sách nhà n��c cho các ch��ng trình y t� qu�c gia trong t�ng chi ngân sách th��ng xuyên cho ngành y t�, 1993-2002. .............................................................................73

Bi�u ! 14.1: T" tr�ng c�a các ch��ng trình riêng r) trong t�ng chi tiêu cho các CTMTQG, giai o�n 1999-2003...................................122

B�ng:

B�ng 10.1: T" l� chi tiêu cho giáo d�c trong GDP và t�ng chi tiêu công....... 3 B�ng 10.2: Chi tiêu cho giáo d�c t�i m�t s� qu�c gia th�i k* 1999-2001...... 4

Page 7: PER-IFA Volume 2- Final Review Draft Apr 28 - VNsiteresources.worldbank.org/INTVIETNAM/Resources/PERIFA_Volum… · HS/GV T" l H c sinh/Giáo viên IBRD Ngân hàng Tái thi t và

Chi tiêu công trong ngành giáo dc

B�ng 10.3: T" l� chi NSNN cho giáo d�c....................................................... 5 B�ng 10.4: C� c�u chi NS cho ngành giáo d�c theo n�i dung kinh t� c�a các

c�p, b�c h�c (%) ....................................................................... 5 B�ng 10.5: Chi �u t� xây d�ng c� b�n cho giáo d�c .................................... 6 B�ng 10.6: Chi l��ng giáo viên t( ngu!n ngân sách cho giáo d�c công l�p

tính trên m�t �u h�c sinh trong m�t nm (!ng)........................ 6 B�ng 10.7: Chi tiêu cho giáo d�c chia theo c�p ngân sách,(%) ...................... 6 B�ng 10.8: Ngu!n tài chính cho chi giáo d�c (%) ......................................... 7 B�ng 10.9: S� l��ng h�c sinh các c�p h�c (nghìn)......................................... 9 B�ng 10.10: S� l��ng tr��ng h�c m�m non và ph� thông ............................. 9 B�ng 10.11: S� l��ng giáo viên � các c�p b�c h�c....................................... 10 B�ng 10.12: T" l� tr% em trong � tu�i ��c i h�c, (%) ............................. 11 B�ng 10.13: S� khác bi�t trong t" l� HS/GV nm 2002 ............................... 12 B�ng 10.14: Khác bi�t v t" l� nh�p h�c theo i u ki�n kinh t� xã h�i ........ 13 B�ng 10.15: T" l� h�c sinh theo gi�i tính ..................................................... 13 B�ng 10.16: Ph�m vi l�i ích có ��c t( chi cho giáo d�c ............................ 14 B�ng 10.17: Thành ph�n chi c�a h� gia ình � b�c giáo d�c ti�u h�c và

THCS.......................................................................................... 15 B�ng 10.18: Mi+n gi�m h�c phí phân theo nhóm thu nh�p .......................... 15 B�ng 10.19: Chi tiêu c�a các ch��ng trình m�c tiêu qu�c gia

s, d�ng ngân sách nhà n��c phân theo theo vùng (1997-2004 ) (%) .............................................................................................. 17

B�ng 10.20: Chi phí trên �u h�c sinh (Nghìn !ng) ................................... 17 B�ng 10.21: T" l� h�c sinh/giáo viên............................................................ 18 B�ng 10.22: Chi phí ào t�o trên �u sinh viên � các c� s� ào t�o �i h�c 18 B�ng 10.23: Gì� gi�ng trên l�p c�a giáo viên............................................... 19 B�ng 10.24: T" l� ng��i lao �ng bi�t ch$ ................................................... 20 B�ng 10.25: T" l� lên l�p và t�t nghi�p ........................................................ 21 B�ng 10.26: T" l� l�u ban và b� h�c theo vùng ........................................... 22 B�ng 10.27: Ti�p thu ki�n th�c toán và t�p �c � l�p 5 ............................... 22 B�ng 10.28: S� nm h�c trung bình .............................................................. 23 B�ng 10.29: So sánh v t" l� HS/GV trên bình di�n qu�c t� ........................ 24 B�ng 10.30: Trình � giáo viên � ào t�o �i h�c ........................................ 25 B�ng 10.31: L��ng và ti n công c�a giáo viên so v�i GDP �u ng��i........ 25 B�ng 10.32: So sánh v k�t qu� ti�p thu gi$a h�c c� ngày và h�c n,a ngày 26 B�ng 11.1: Kh�i l��ng v�n t�i trong n��c giai o�n 1999-2003 ................. 34 B�ng 11.2: Chi u dài ��ng (km) phân theo lo�i ��ng và m-t ��ng...... 35 B�ng 11.3: Ph��ng ti�n v�n t�i ..................................................................... 36 B�ng 11.4: T" l� chi�m ch� c�a hãng Hàng không qu�c gia Vi�t Nam

trong t�ng s� ch� ��c cung c�p................................................ 39 B�ng 11.5: So sánh v�i các n��c khác.......................................................... 40 B�ng 11.6: T�ng quan v chi tiêu công trong ngành giao thông

d�a trên s� li�u c�a B� Tài chính (t" !ng)............................... 41

Page 8: PER-IFA Volume 2- Final Review Draft Apr 28 - VNsiteresources.worldbank.org/INTVIETNAM/Resources/PERIFA_Volum… · HS/GV T" l H c sinh/Giáo viên IBRD Ngân hàng Tái thi t và

�ánh giá t�ng h�p chi tiêu công, ��u th�u mua s�m công và trách nhi�m tài chính 2004

B�ng 11.7: T�ng quan chi giao thông (t" !ng) ........................................... 42 B�ng 11.8: M�c chi tiêu c�a ngân sách trung ��ng và các ngu!n tài chính (t"

!ng)........................................................................................... 44 B�ng 11.9: So sánh m�c chi cho giao thông v�i các n��c ........................... 44 B�ng 11.10: So sánh s� li�u v chi th��ng xuyên c�a C�c ��ng b� và B�

Tài chính..................................................................................... 45 B�ng 11.11: Ngu!n thu trong nm 2001 t( nh$ng kho�n thu do ng��i s,

d�ng ��ng óng........................................................................ 48 B�ng 11.12: M�c chi cho ��ng b� c�p t.nh ............................................... 49 B�ng 11.13: S� khác nhau gi$a các vùng v m�c chi cho ��ng b� ........... 50 B�ng 11.14: Chi ngân sách phân theo lo�i hình giao thông (t" !ng) .......... 51 B�ng 11.15: Phân b� c�a ngân sách nhà n��c và ngu!n thu c�a ���ng s�t

Vi�t nam ..................................................................................... 52 B�ng 11.16: Nhu c�u �u t� cho c� s� h� t�ng trong ngành giao thông

(nghìn t" !ng) ........................................................................... 55 B�ng 12.1: M�t s� ch. s� v s�c kh�e trong giai o�n 1990-2002 và m�c tiêu

2010 ............................................................................................ 62 B�ng 12.2. Dân s�, t�ng chi ngân sách, chi ngân sách cho y t� và GDP, 1991-

2002 ............................................................................................ 66 B�ng 12.3: Chi tiêu công và t�ng chi y t� so v�i GDP � m�t s� n��c châu Á

ang phát tri�n, 2001.................................................................. 67 B�ng 13.1: Nghèo ói, tng tr��ng và c� c�u kinh t�, 1998-2003, (%) ....... 92 B�ng 13.2: Chi ngân sách cho nông nghi�p, lâm nghi�p và ng� nghi�p ...... 95 B�ng 13.3: Chi c�a Nhà n��c cho nông nghi�p, 1997–2002,....................... 95 B�ng 13.4: Chi �u t� và chi th��ng xuyên trong nông nghi�p,

% trong t�ng chi tiêu,.................................................................. 96 B�ng 13.5: Chi tiêu c�a Nhà n��c cho l��ng, ti n công và VH&BD trong

nông nghi�p, ............................................................................... 96 B�ng 13.6: Ngân sách nông nghi�p theo l/nh v�c, t" !ng Vi�t Nam.......... 97 B�ng 13.7: Th�ng kê tài chính c�a các doanh nghi�p nhà n��c do trung ��ng

qu�n lý ........................................................................................ 98 B�ng 13.8: ODA trong ngành nông nghi�p, 1997-2002 ............................. 100 B�ng 13.9: V�n �u t� phân theo hình th�c s� h$u nm 1999................... 103 B�ng 13.10: Vi�t Nam – Chi tiêu công cho thu" l�i (t" !ng) ................... 105 B�ng 13.11: Vi�t Nam: N� c�a B� NNPTNT � các công ty xây d�ng th�y

l�i, (t" !ng)1 ........................................................................... 107 B�ng 13.12: Chi tiêu công dành cho nghiên c�u nông nghi�p t(

các ngu!n v�n c�a Trung ��ng, giai o�n 2000–2003 ........... 110 B�ng 13.13: Ngu!n ngân sách cho khuy�n nông (t" VND) ....................... 111 B�ng 13.14: Chi tiêu công dành cho lâm nghi�p và các d#ch v� có liên quan

(t" !ng) ................................................................................... 113 B�ng 14.1: T" l� chi cho các CTMTQG trong t�ng chi ngân sách nhà n��c,

giai o�n 1998-2002................................................................. 122

Page 9: PER-IFA Volume 2- Final Review Draft Apr 28 - VNsiteresources.worldbank.org/INTVIETNAM/Resources/PERIFA_Volum… · HS/GV T" l H c sinh/Giáo viên IBRD Ngân hàng Tái thi t và

Chi tiêu công trong ngành giáo dc�

1

10. CHI TIÊU CÔNG TRONG NGÀNH GIÁO D C

Gi�i thi�u và t�ng quan

10.1 Nh� tác �ng c�a c�i cách kinh t�, Vi�t Nam ã có ti�n b� nhanh chóng trong tng tr��ng kinh t� và gi�m nghèo. Khi b�t �u quá trình �i m�i, Vi�t Nam có t" l� dân s� bi�t ch$ cao c0ng nh� trình � giáo d�c trung h�c và �i h�c cao h�n h�u h�t các qu�c gia có thu nh�p �u ng��i t��ng ��ng. �� duy trì t�c � phát tri�n kinh t� nhanh nh� hi�n nay, chính sách phát tri�n giáo d�c và ào t�o ph�i th�c s� là qu�c sách hàng �u v�i m�c tiêu nâng cao dân trí, ào t�o ngu!n nhân l�c và b!i d�'ng nhân tài cho qu�c gia.

10.2 Ch��ng này ph�n ánh nh$ng ti�n b� �t ��c trong chi tiêu công cho giáo d�c k� t( l�n ánh giá chi tiêu công nm 2000. Nhìn chung, vi�c c�p v�n cho ngành ã ��c c�i thi�n nhi u, t" l� xã h�i hóa tng và c� s� v�t ch�t ��c nâng c�p. Kho�ng cách gi$a l�i ích ng��i dân ��c h��ng và chi phí h� ph�i b� ra ã thu h1p dù v2n còn là m�t v�n áng quan tâm. Bên c�nh ó, v2n còn nhi u thách th�c l�n �i v�i vi�c nâng cao ch�t l��ng và hi�u qu� c�a giáo d�c.

10.3 Ph�n �u c�a ch��ng này xem xét b�i c�nh và chính sách trong ngành giáo d�c. Ph�n hai xem xét v�n c�p kinh phí cho ngành giáo d�c. Ph�n ba ánh giá k�t qu� ho�t �ng c�a ngành. Ph�n b�n nghiên c�u cách th�c ti�p c�n �i v�i công tác l�p k� ho�ch và th�c hi�n các �u tiên c�a ngành. Ph�n nm �a ra k�t lu�n và ki�n ngh#.

B�i c�nh và các chính sách trong ngành giáo d�c

10.4 H� th�ng giáo d�c qu�c dân Vi�t Nam hi�n có b�n c�p: m�m non, ti�u h�c (kéo dài 5 nm, b�t �u t( 6 tu�i), trung h�c c� s� (THCS – 4 nm) và trung h�c ph� thông (THPT – 3 nm). Giáo d�c ch� y�u do các tr��ng công l�p �m nhi�m. C0ng có các tr��ng bán công theo hình th�c Nhà n��c cung c�p c� s� v�t ch�t còn cha m1 h�c sinh trang tr�i chi phí ho�t �ng, k� c� l��ng giáo viên. Sau b�c ti�u h�c và trung h�c c� s� và trung h�c ph� thông còn có �ào t�o và D�y ngh k� thu�t (DNKT). �ào t�o �i h�c ��c th�c hi�n t�i các tr��ng �i h�c và cao �ng. Bên c�nh ó, còn có m�t h� th�ng b� túc vn hoá v�i nhi u hình th�c ào t�o khác nhau. Toàn b� h� th�ng trên bao g!m c� giáo d�c và ào t�o trong ánh giá này ��c g�i chung là giáo d�c.

10.5 B� Giáo d�c và �ào t�o (B� GD�T) ch#u trách nhi�m chung v ho�ch #nh chính sách giáo d�c. Nhìn chung, B� qu�n lý các tr��ng �i h�c, c�p t.nh

Page 10: PER-IFA Volume 2- Final Review Draft Apr 28 - VNsiteresources.worldbank.org/INTVIETNAM/Resources/PERIFA_Volum… · HS/GV T" l H c sinh/Giáo viên IBRD Ngân hàng Tái thi t và

�ánh giá t�ng h�p chi tiêu công, ��u th�u mua s�m công và trách nhi�m tài chính 2004

2

qu�n lý tr��ng trung h�c, c�p huy�n và xã qu�n lý ti�u h�c và m�m non. Tuy nhiên, trên th�c t�, mô hình này có s� khác bi�t theo t(ng vùng lãnh th�. Phân c�p trong ngành giáo d�c ang ��c y m�nh thông qua vi�c thu h1p s� ki�m soát c�a c�p trung ��ng k�t h�p v�i vi�c tng quy n t�o ngu!n thu và các khuy�n khích khác � c�p #a ph��ng. B� Lao �ng – Th��ng binh – Xã h�i có trách nhi�m qu�n lý DNKT.

10.6 Nh$ng m�c tiêu chính trong chính sách giáo d�c c�a Chính ph� ��c nêu trong các vn b�n sau: Chi�n l��c toàn di�n v gi�m nghèo và tng tr��ng (2002), Chi�n l��c phát tri�n ngành giáo d�c giai o�n 2001-2010, K� ho�ch giáo d�c cho m�i ng��i và Quy ho�ch t�ng th� giáo d�c trung h�c ph� thông. M�c tiêu t�ng th� là nh3m tng t" l� �n tr��ng c�a tr% em trong � tu�i � m�i c�p h�c, -c bi�t là trong các c�ng !ng b# thi�t thòi. ��i v�i giáo d�c ti�u h�c, m�c tiêu này là �n cu�i th�p k" này, m�i tr% em trong � tu�i s) ��c �n tr��ng. M�c tiêu ti�p theo là nâng cao ch�t l��ng và m�c � phù h�p c�a ho�t �ng giáo d�c nh3m phát tri�n quy n công dân và t�o c� s� cho tng tr��ng kinh t� trong n n kinh t� m� toàn c�u. M�t m�c tiêu n$a là nâng cao ch�t l��ng qu�n lý giáo d�c � m�i c�p h�c, -c bi�t là thông qua phân c�p qu�n lý cho #a ph��ng và c� s� trong khuôn kh� các tiêu chu n qu�c gia.

10.7 Các m�c tiêu và nhi�m v� quan tr�ng ��c nêu trong H�p 10.1 và h�p 10.2.

H�p 10.1: Các m�c tiêu chính trong ngành giáo d�c

M�m non: • T" l� tr% d��i 3 tu�i i nhà tr%: 15% nm 2005 và 18% nm 2010. T" l� tr% t( 3 �n 5

tu�i i m2u giáo: 58% nm 2005 và 67% nm 2010. • T" l� tr% em 5 tu�i h�c m2u giáo chu n b# cho l�p 1: 85% nm 2005 và 95% nm 2010.

Giáo d�c ph� thông: • T�i nm 2005, 97% tr% em trong � tu�i tham gia ti�u h�c và 99% nm 2010. • T�i nm 2005, 80% tr% em trong � tu�i tham gia trung h�c c� s� và 90% nm 2010. • T�i nm 2005, 45% tr% trong � tu�i tham gia trung h�c ph� thông và 50% nm 2010.

THCN, d�y ngh�: • T�i nm 2005, thu hút 10% dân s� trong � tu�i vào các tr��ng THCN và t" l� này tng

lên 15% nm 2010. Thu hút h�c sinh sau THCS và h�c các tr��ng d�y ngh �t 10% vào nm 2005 và 15% vào nm 2010.

• Các ch��ng trình d�y ngh k� nng cao s) ��c �a vào ho�t �ng, thu hút 5% (vào nm 2005) và 10% (vào nm 2010) h�c sinh t�t nghi�p THPT và tr��ng d�y ngh .

Cao ��ng, ��i h�c và sau ��i h�c: • T�i nm 2010, �t t" l� 200 sinh viên trên 10.000 dân, 38 nghìn ng��i theo h�c ch��ng

trình cao h�c và 15 nghìn ng��i theo h�c ch��ng trình ti�n s/.

Giáo d�c cho tr em tàn tt: • T�i nm 2005, �t t" l� 50% tr% em tàn t�t ��c i h�c và 70% nm 2010.

Page 11: PER-IFA Volume 2- Final Review Draft Apr 28 - VNsiteresources.worldbank.org/INTVIETNAM/Resources/PERIFA_Volum… · HS/GV T" l H c sinh/Giáo viên IBRD Ngân hàng Tái thi t và

Chi tiêu công trong ngành giáo dc�

3

H�p 10.2: Nh�ng m�c tiêu mang tính ho�t ��ng chính trong ngành giáo d�c

Giáo viên: • T�i 2010, 40% giáo viên ti�u h�c t�t nghi�p cao �ng. • T�i 2005, 100 % giáo viên THCS t�t nghi�p t( cao �ng tr� lên, t� tr��ng và t� phó b�

môn t�t nghi�p �i h�c. • T�i 2010, 10 % giáo viên THPT có b3ng cao h�c.

C� s� vt ch t: • ��i v�i giáo d�c c� b�n (t( m�m non, ti�u h�c, THCS, THPT), t�i m�i xã (hay nhóm xã

t�i nh$ng n�i th�a dân) s) có ít nh�t m�t tr��ng THCS và m�t tr��ng THPT �t chu n qu�c gia.

• M�i t.nh xây d�ng ít nh�t m�t tr��ng THPT tr�ng i�m. • C�ng c� và m� r�ng H� th�ng tr��ng dân t�c n�i trú .

Tài chính • T�ng chi ngân sách cho giáo d�c �t 6% GDP nm 2005 và 7% nm 2010. • Chi tiêu dành cho giáo d�c trong t�ng chi tiêu công tng t( 15% nm 2000 lên 18 %

nm 2005 và 20% nm 2010, v�i tr�ng tâm �u tiên giáo d�c ph� c�p, giáo d�c vùng dân t�c, vùng khó khn, các l/nh v�c mà t� nhân ít tham gia; nh3m �m b�o i u ki�n h�c t�p t�t ngang v�i m�c trung bình c�a c� n��c c0ng nh� mang l�i c� h�i h�c t�p cho tr% b# thi�t thòi (tr% em t�i các gia ình thu nh�p th�p).

��u t� phát tri�n giáo d�c

T tr!ng chi tiêu công cho giáo d�c trong t�ng chi tiêu công

10.8 Chính ph� Vi�t Nam ã dành �u tiên v chi tiêu cho ngành giáo d�c trong c� chính sách và trên th�c t�. B�ng 10.1 th� hi�n chi tiêu cho giáo d�c trong t�ng chi tiêu công và t" l� chi tiêu công cho giáo d�c trong t�ng chi tiêu công và t�ng GDP.

B�ng 10.1: T l� chi tiêu cho giáo d�c trong GDP và t�ng chi tiêu công

C" s# giá T VND T�ng s� 1994 1998 2000 2002

GDP Hi�n hành 1994

170,3 170,3

361,5 244,7

441,6 274,3

536,1 312,9

Chi tiêu công Hi�n hành 1994

42,8 42,8

73,4 49,7

103,2 64,1

133,4 78,0

Ngành giáo d�c Hi�n hành 1994

6,0 6,0

12,8 8,6

15,6 9,7

22,6 13,3

% c�a giáo d�c trong GDP 3,5 3,5 3,5 4,2 % c�a giáo d�c trong chi tiêu công

14,0 17,4 15,1 16,9

Ngun :V� K� ho�ch và Tài chính, B� GD�T, V� Ngân sách nhà n��c, B� Tài chính.

Page 12: PER-IFA Volume 2- Final Review Draft Apr 28 - VNsiteresources.worldbank.org/INTVIETNAM/Resources/PERIFA_Volum… · HS/GV T" l H c sinh/Giáo viên IBRD Ngân hàng Tái thi t và

�ánh giá t�ng h�p chi tiêu công, ��u th�u mua s�m công và trách nhi�m tài chính 2004

4

10.9 Trong nh$ng nm g�n ây, Vi�t Nam �t t" l� tng tr��ng GDP cao và �n #nh. Trong th�i k* 2000-2003, t" l� trung bình hàng nm là 7%. H�n n$a, chi tiêu cho giáo d�c trong GDP ã tng t( 3,5% nm 1994 lên 4,6% nm 2004. So v�i các ngành khác, giáo d�c ã ��c �u tiên, theo ó chi tiêu cho giáo d�c trong t�ng chi tiêu công tng t( 14% lên 18.6%. So v�i các n��c trong khu v�c, Vi�t Nam ã v��t qua nh$ng n��c nh� In-ô-nê-xia, 4n �, Pa-kis-tan. Tuy nhiên xét v t" tr�ng trong GDP, chi tiêu công c�a Vi�t Nam th�p h�n Thái lan và Ma-lay-si-a. V�i m�c tiêu ti�p t�c tng chi cho giáo d�c �n tr��c nm 2010 t" tr�ng chi cho giáo d�c trong chi tiêu công �t 20% s) cho phép ti�p t�c tng c��ng ch�t l��ng và hi�u qu� giáo d�c, qua ó óng góp vào vi�c th�c hi�n các m�c tiêu qu�c gia.

B�ng 10.2: Chi tiêu cho giáo d�c t�i m�t s� qu�c gia th$i k% 1999-2001

Qu�c gia % c&a chi cho giáo d�c trong

GDP

% c&a chi cho giáo d�c trong t�ng chi

tiêu Nh�t B�n 3,6 10,5 Singapore 3,6 17,4 4n � 4,1 12,7 Indonesia 1,3 9,8 Malaysia 7,9 20,0 Pakistan 1,8 7,8 Thailand 5,0 31,0 Vi�t Nam (1999 2001) 3,4 14,8 2004 4,6 17,1

Ngun: Các n��c khác: UNDP. Báo cáo Phát tri�n con ng��i, Vi�t Nam:V� Ngân sách nhà n��c, B� Tài chính.

C" c'u chi tiêu công cho giáo d�c theo c'p b�c h!c

10.10 C� c�u chi NSNN cho các c�p, b�c h�c ã có s� thay �i theo h��ng tng chi � giáo d�c và gi�m � ào t�o. �i u này ph�n ánh quan i�m �u tiên �u t� cho giáo d�c c� b�n và giáo d�c � khu v�c khó khn, vùng dân t�c thi�u s� c�a Vi�t Nam. Nm 1998, c� c�u chi NSNN cho giáo d�c là 73,3% và cho ào t�o là 26,7% �n nm 2002 chi cho giáo d�c tng lên chi�m t" l� 77,7% và chi cho ào t�o gi�m ch. còn chi�m 22,3% do quá trình xã h�i hoá di+n ra trong l/nh v�c ào t�o nhanh h�n trong l/nh v�c giáo d�c. Trong l/nh v�c giáo d�c, t" tr�ng chi cho giáo d�c ti�u h�c gi�m (do s� l��ng h�c sinh ti�u h�c gi�m m�i nm g�n n,a tri�u h�c sinh) trong khi chi cho trung h�c c� s� và trung h�c ph� thông ã tng lên (do qui mô h�c sinh THCS và THPT tng nhanh trong nh$ng nm g�n ây). Trong t��ng lai, c�p trung h�c c� s� s) là c�p ngày càng c�n nhi u ngu!n l�c l�n h�n � th�c hi�n m�c tiêu ph� c�p. T" l� chi cho �H&C� gi�m t( 12,4% nm 1998 xu�ng còn 9,7% nm 2002, th� hi�n s� gi�m chi tiêu ngân sách cho c�p h�c có th� d�a nhi u h�n vào h�c phí (b�ng 10.3).

Page 13: PER-IFA Volume 2- Final Review Draft Apr 28 - VNsiteresources.worldbank.org/INTVIETNAM/Resources/PERIFA_Volum… · HS/GV T" l H c sinh/Giáo viên IBRD Ngân hàng Tái thi t và

Chi tiêu công trong ngành giáo dc�

5

B�ng 10.3: T l� chi NSNN cho giáo d�c 1998 2000 2001 2002 T�ng chi NSNN cho giáo d�c 100% 100% 100% 100% Chi giáo d�c: 73,30 75,86 76,01 77,68 - M�m non 5,40 6,71 6,97 6,97 - Ti�u h�c 35,27 32,17 32,71 31,61 - THCS 19,38 20,44 20,32 21,32 - THPT 8,33 10,02 11,02 10,40 - Giáo d�c khác 4,92 6,52 4,99 7,39 Chi �ào t�o: 26,29 24,14 23,99 22,32 - D�y ngh 3,79 3,06 3,30 3,24 - THCN 4,80 3,54 3,22 2,86 - ��i h�c – Cao �ng 12,43 9,27 9,58 9,71 - Sau �i h�c 0,81 0,45 0,48 0,46 - �ào t�o khác 4,86 7,82 7,40 6,05

Ngun: B� Tài chính.

C" c'u chi tiêu công cho ngành giáo d�c theo n�i dung kinh t�

10.11 Chi NSNN cho giáo d�c theo ch�c nng chi bao g!m 2 thành ph�n ch� y�u là chi th��ng xuyên và chi �u t� xây d�ng c� b�n. Trong th�i k* 1999-2002, c� c�u chi NSNN theo n�i dung kinh t� cho giáo d�c không có s� thay �i l�n: chi th��ng xuyên dao �ng � m�c 73%, chi �u t� � m�c 27% (b�ng 10.4). Tuy nhiên, v s� tuy�t �i, trong giai o�n này chi �u t� XDCB cho giáo d�c ã tng g�n g�p ôi: t( 2.418 nghìn t" !ng nm 1999 lên 4.375 nghìn t" !ng nm 2002. Trong ó ph�n l�n là chi xây d�ng c� b�n. Chi mua s�m tài s�n c� #nh và s,a ch$a chi�m t" l� th�p, nm 2001 t" l� này ch. � m�c 10%. Cùng trong th�i gian này, t�c � tng chi �u t� XDCB nhanh nh�t là � giáo d�c m�m non và trung h�c c� s� (kho�ng 2 l�n), THPT 1,8 l�n, b�c ti�u h�c là 1,5 l�n (b�ng 10.5)

B�ng 10.4: C" c'u chi NS cho ngành giáo d�c theo n�i dung kinh t� c&a các c'p, b�c h!c (%)

1999 2000 2001 2002 Chi

�u t� XDCB

Chi th��ng xuyên

Chi �u t�

XDCB

Chi th��ng xuyên

Chi �u t�

XDCB

Chi th��ng xuyên

Chi �u t�

XDCB

Chi th��ng xuyên

T�ng chi 25,9 74,1 26,7 73,3 27,5 72,5 26,8 73,2 Giáo d�c 23,9 76,1 23,5 76,5 23,0 77,0 24,9 75,1 - M�m non 22,1 77,9 19,7 80,3 22,7 77,3 27,2 72,8 - Ti�u h�c 19,8 80,2 18,5 81,5 18,7 81,3 18,4 81,6 - THCS 21,0 79,0 19,9 80,0 20,2 79,8 22,0 78,0 - PTTH 35,8 64,2 31,8 68,2 35,9 64,1 33,5 66,5 �ào t�o 32,3 67,7 36,6 63,4 41,6 58,4 33,2 66,9 - TNCN 35,1 64,9 27,4 72,6 38,0 62,0 37,0 63,0 - �H, C� 32,8 67,2 29,3 70,7 35,0 65,0 31,4 68,6

Ngun: B� Tài chính.

Page 14: PER-IFA Volume 2- Final Review Draft Apr 28 - VNsiteresources.worldbank.org/INTVIETNAM/Resources/PERIFA_Volum… · HS/GV T" l H c sinh/Giáo viên IBRD Ngân hàng Tái thi t và

�ánh giá t�ng h�p chi tiêu công, ��u th�u mua s�m công và trách nhi�m tài chính 2004

6

B�ng 10.5: Chi ��u t� xây d(ng c" b�n cho giáo d�c 1999 2000 2001 2002 Phân theo n�i dung chi T�ng chi v� v�n (t� �ng) 2.418 2.918 3.409 4.375 - T" l� chi XDCB (%) 66,9 80,3 89,8 62,0 - T" l� chi mua s�m TSC� và s,a ch$a (%) 33,1 19,7 10,2 38,0 Phân theo c p bc h�c (t� �ng) 1, Giáo d�c m�m non 217 217 308 428 2. Ti�u h�c 830 976 1.195 1.312 3. Trung h�c c� s� 544 667 802 1.058 4. Trung h�c ph� thông 438 520 771 786 5. Giáo d�c khác1 389 538 334 791 Ngun: B� Tài chính.

10.12 C� c�u chi th��ng xuyên r�t khác nhau gi$a giáo d�c và ào t�o. 5 kh�i giáo d�c, nm 2002, chi l��ng và ph� c�p l��ng chi�m 71,3% t�ng chi th��ng xuyên, trong khi ó � kh�i ào t�o, chi l��ng ch. chi�m 27,4%. T( 1999 �n nay, chi l��ng giáo viên trên m�t �u h�c sinh tng � t�t c� các c�p h�c c�a kh�i giáo d�c. T" l� này tng nhanh nh�t là � b�c ti�u h�c- g�n g�p ôi trong vòng 4 nm (t( 263.896 !ng/HS nm 1999 lên 516.023 !ng/HS nm 2002), ti�p �n là THPT g�p 1,62 l�n, THCS tng 1,6 l�n, b�c h�c m�m non là 1,52 l�n (b�ng 10.6).

B�ng 10.6: Chi l�"ng giáo viên t ngu�n ngân sách cho giáo d�c công l�p tính trên m�t ��u h!c sinh trong m�t n)m (��ng)

1999 2000 2001 2002 M�m non 432.266 500.710 755.033 813.106 Ti�u h�c 263.896 349.284 448.775 516.023 THCS 272.991 350.064 395.410 436.714 THPT 398.028 486.594 586.447 636.446

Ngun: V� K� ho�ch –Tài chính, B� GD�T và V� Ngân sách nhà n��c, B� Tài chính.

Phân c'p qu�n lý ngân sách giáo d�c

B�ng 10.7: Chi tiêu cho giáo d�c chia theo c'p ngân sách,(%)

1999 2000 2001 2002

Trung �"ng

�*a ph�"ng

Trung �"ng

�*a ph�"ng

Trung �"ng

�*a ph�"ng

Trung �"ng

�*a ph�"ng

T�ng 19,34 80,67 17,13 82,87 16,2 83,8 14,65 85,35 Giáo d�c 6,58 93,42 3,58 96,42 2,24 97,76 2,07 97,93 �ào t�o 60,46 39,54 59,70 40,30 60,42 39,58 58,45 41,55

Ngun: V� Ngân sách nhà n��c, B� Tài chính.

10.13 Qu�n lý ngân sách nhà n��c trong giáo d�c ang ngày càng ��c phân c�p, mang l�i nhi u quy n t� ch� h�n cho chính quy n #a ph��ng c0ng nh� cho

���������������������������������������������Giáo d�c khác g!m các tr��ng dân t�c n�i trú, các tr��ng giáo d�'ng, h�c sinh nng khi�u, v.v.

Page 15: PER-IFA Volume 2- Final Review Draft Apr 28 - VNsiteresources.worldbank.org/INTVIETNAM/Resources/PERIFA_Volum… · HS/GV T" l H c sinh/Giáo viên IBRD Ngân hàng Tái thi t và

Chi tiêu công trong ngành giáo dc�

7

các c� s� giáo d�c. Chính quy n #a ph��ng có nhi�m v� phân b� ngân sách cho công tác giáo d�c c� s� t�i #a ph��ng và ho�t �ng c�a các c� s� giáo d�c do #a ph��ng qu�n lý.

�óng góp c&a gia �ình h!c sinh

10.14 T( nm 1994, giáo d�c ngoài công l�p ã tng áng k�. L/nh v�c ��c t�p trung nh�t là THPT, trong ó giáo d�c phi công l�p t( ch� chi�m 20% nm 1994 ã chi�m 32% nm 2004 và m�m non tng t( 30% lên 58% trong cùng th�i k*.

10.15 Có hai lo�i hình óng góp c�a cha m1 h�c sinh: b�t bu�c và t� nguy�n. Theo quy #nh c�a Chính ph�, óng góp chính c�a cha m1 h�c sinh g!m h�c phí, l� phí tuy�n sinh và óng góp xây d�ng tr��ng s�. Nh$ng kho�n óng góp này, ��c coi là ngu!n thu c�a ngân sách nhà n��c, do các c� s� giáo d�c thu và gi$ l�i � trang tr�i cho ho�t �ng giáo d�c.

10.16 Cu�c �i u tra m�c s�ng h� gia ình nm 2002 (�TMSHG�) cho th�y chi c�a cha m1 cho h�c t�p c�a m�i h�c sinh là 627.000 !ng Vi�t Nam, cao h�n 14,6% so v�i th�i k* 1997-1998. Chi tiêu cho giáo d�c tng � m�i vùng và m�i nhóm thu nh�p. Tuy nhiên, m�c chi c�a các h� gia ình cho giáo d�c dao �ng áng k�. 5 thành th#, chi trung bình cho h�c t�p c�a m�i h�c sinh là 1.255.000 !ng Vi�t Nam, cao h�n vùng nông thôn 3 l�n. Chi c�a nhóm h� giàu nh�t là 1.418.000 !ng, cao h�n 6 l�n m�c c�a các h� nghèo nh�t. Chi cho giáo d�c c�a h� gia ình cao nh�t � �ông Nam b� (1.139.000 !ng) và th�p nh�t � vùng Tây B�c (278.000 !ng). B�ng 10.8 cho th�y t��ng quan gi$a chi ngân sách nhà n��c và chi c�a cha m1 h�c sinh (b3ng h�c phí và các kho�n chi tr�c ti�p cho con em mình) trong giáo d�c. M-c dù chi v giá tr# tuy�t �i c�a cha m1 h�c sinh tng � m�i c�p h�c, nh�ng t" l� chi t( ngân sách nhà n��c ã tng lên, ph�n ánh quan i�m coi giáo d�c là �u tiên hàng �u trong chi tiêu công. Tuy nhiên, nh$ng khác bi�t nêu trên ti�p t�c góp ph�n làm cho t�ng chi tiêu trên m�i �u h�c sinh và ch�t l��ng giáo d�c có s� khác bi�t.

B�ng 10.8: Ngu�n tài chính cho chi giáo d�c (%)

C'p h!c 1993 1998 2002 Ti�u h�c: Ngân sách nhà n��c �óng góp và chi phí tr�c ti�p c�a cha m1 h�c sinh

45 55

55 45

73 27

THCS: Ngân sách nhà n��c �óng góp và chi phí tr�c ti�p c�a cha m1 h�c sinh

34 66

62 38

59 41

THPT: Ngân sách nhà n��c �óng góp và chi phí tr�c ti�p c�a cha m1 h�c sinh

40 60

47 53

52 48

Ngun: �i u tra m�c s�ng h� gia ình nm 2002.

Page 16: PER-IFA Volume 2- Final Review Draft Apr 28 - VNsiteresources.worldbank.org/INTVIETNAM/Resources/PERIFA_Volum… · HS/GV T" l H c sinh/Giáo viên IBRD Ngân hàng Tái thi t và

�ánh giá t�ng h�p chi tiêu công, ��u th�u mua s�m công và trách nhi�m tài chính 2004

8

10.17 Nh3m tng quy n t� ch� c�a các �n v# s� nghi�p có thu, Chính ph� ban hành Ngh# #nh 10/2002/N�-CP. Theo ó phân c�p nhi u h�n cho các �n v# s, d�ng ngân sách (nh� tr��ng h�c) � nh$ng �n v# này có trách nhi�m nhi u h�n trong qu�n lý ngân sách m�t cách ti�t ki�m và có hi�u qu� h�n. Cho �n nay, ch�a có nghiên c�u �y � v tác �ng c�a Ngh# #nh 10/2002/N�-CP trong quá trình th�c hi�n ánh giá chi tiêu công. Tuy nhiên, ph�n h!i t( các tr��ng t�i B� GD�T cho th�y:

• Hi�n nay, m�t s� #a ph��ng ch�a tri�n khai th�c hi�n t� ch� v tài chính �i v�i các tr��ng h�c (m�m non, ti�u h�c và THCS).

• Nh$ng #a ph��ng tri�n khai Ngh# #nh 10/2002/CP � các tr��ng d�y ngh , cao �ng và �i h�c t�i các vùng kinh t� phát tri�n thì ây là nh$ng c� h�i r�t t�t � nâng cao ch�t l��ng ào t�o v�i vi�c tng c��ng t� ch� v tài chính.

• T�i nh$ng vùng khó khn thu nh�p th�p, th�c hi�n Ngh# #nh 10/2002/CP là m�t thách th�c l�n. Do h�n ch� v ngu!n thu, các c� s� giáo d�c l�i ph�i �m b�o m�t ph�n chi l��ng cho cán b� và nhân viên khi có i u ch.nh tng l��ng t�i thi�u, t" tr�ng chi l��ng h�u nh� choán h�t các kho�n chi khác cho nâng cao ch�t l��ng d�y h�c. �-c bi�t t�i các #a bàn mi n núi, nghèo và khó khn, thách th�c là r�t l�n do t�i ây không có nhi u óng góp c�a cha m1 h�c sinh và c�a c�ng !ng.

10.18 Chi�n l��c toàn di�n v tng tr��ng và gi�m nghèo c�a Chính ph� và các chi�n l��c c�p ngành -t ra m�c tiêu xóa b� phí và l� phí trong giáo d�c ti�u h�c và THCS. M-t khác, vi�c �a Ngh# #nh 10/2002/N�-CP vào th�c hi�n g�n ây t�o thêm �ng c� cho vi�c thu l� phí � c�p th�c hi�n. Theo ó, óng góp c�a cha m1 h�c sinh ��c coi là m�t ngu!n tài chính c�a ngành và chính sách này có kh� nng d2n t�i nh$ng h��ng i khác nhau. Hi�n ã �n lúc c�n xem xét vai trò c�a thu phí và các kho�n óng góp c�a cha m1 h�c sinh �i v�i ngành m�t cách chi�n l��c và t�ng th� h�n. Nh$ng xem xét nh� v�y s) ánh giá ngu!n l�c do thu phí t�o ra theo nh$ng bi�n s� chi�n l��c khác nh� �u t� � nâng cao ch�t l��ng giáo d�c. Ch�ng h�n, kh� nng tng chi tiêu cho m�t s� l/nh v�c thì quan tr�ng h�n �i v�i m�c tiêu c�a ngành hay tác �ng tiêu c�c có th� phát sinh do tng thu phí (� ph�n nào bù �p tng chi) là vi�c áng quan tâm h�n? Ch. b3ng cách k�t h�p phân tích các chính sách huy �ng ngu!n thu nêu trên v�i vi�c xây d�ng khuôn kh� chi tiêu trung h�n ang th�c hi�n thí i�m trong ngành, m�i có th� l�a ch�n ��c gi�i pháp thích h�p � tng hi�u qu� chung c�a toàn ngành.

K�t qu� ho�t ��ng c&a ngành

Kh� n)ng ti�p c�n giáo d�c và c" s# v�t ch't

10.19 Nh$ng ti�n b� nhanh chóng ã ��c ghi nh�n trong vi�c �t ��c m�c tiêu c�a chính ph� v tng s� h�c sinh �n l�p. Xu h��ng này trong nh$ng nm

Page 17: PER-IFA Volume 2- Final Review Draft Apr 28 - VNsiteresources.worldbank.org/INTVIETNAM/Resources/PERIFA_Volum… · HS/GV T" l H c sinh/Giáo viên IBRD Ngân hàng Tái thi t và

Chi tiêu công trong ngành giáo dc�

9

g�n ây ã b# tác �ng b�i thay �i l�n v nhân kh u theo ó s� l��ng nhóm dân c� trong � tu�i i h�c gi�m. Các xu h��ng ��c trình bày trong B�ng 10.9. S� l��ng h�c sinh ti�u h�c �t m�c cao nh�t vào nm 1998 vào th�i i�m t" l� tr% em trong � tu�i ��c i h�c lên �n trên 90%. Dù t" l� tr% �n tr��ng ti�p t�c tng ti�p c�n v�i m�c tiêu qu�c gia v c�p ti�u h�c, s� l��ng h�c sinh b�t �u gi�m t( nm 2000 và �n nm 2004 ã gi�m so v�i nm 1998 là 18%. Dù hi�n t��ng dân s� trong � tu�i i h�c gi�m xu�ng ã b�t �u tác �ng �n THPT, s� l��ng h�c sinh v2n tng do tng t" l� tr% em �n tr��ng. Nh�ng s) t�i m�t th�i i�m mà thay �i v nhân kh u h�c cu�i cùng s) làm gi�m s� h�c sinh � c�p h�c này.

B�ng 10.9: S� l�+ng h!c sinh các c'p h!c (nghìn)

1994-95 1998-99 2000-01 2002-03 2003-04

M�m non 1.777 2.171 2.114 2.144 2.173

Ti�u h�c 10.048 10.250 9.751 8.841 8.350

THCS 3.679 5.565 5.918 6.497 6.612

THPT 863 1.658 2.200 2.453 2.616

D�y ngh 146 217 255 310 360

Cao �ng 57 158 186 214 231

��i h�c 260 602 689 747 801 Ngun: V� K� ho�ch và Tài chính, B� GD�T.

10.20 ��n nm h�c 2003-2004 s� tr��ng h�c ��c xây d�ng ã tng lên nh� trình bày trong B�ng 10.10.

B�ng 10.10: S� l�+ng tr�$ng h!c m�m non và ph� thông

C'p h!c S� l�+ng tr�$ng ��t chu,n qu�c gia M�m non 10.104 3%

Ti�u h�c 14.346 20%

THCS 9.873 2%

THPT 2.140 1%

Ngun: V� K� ho�ch và Tài chính, B� GD�T.

10.21 5 các huy�n và t.nh mi n núi, h� th�ng tr��ng dân t�c n�i trú và bán trú dân nuôi ang d��c c�ng c� và phát tri�n. Nh$ng tr��ng này hi�n ang chuy�n sang ào t�o cán b� ng��i dân t�c thi�u s�.

10.22 H� th�ng các tr��ng d�y ngh , trung h�c chuyên nghi�p, cao �ng và �i h�c c0ng ��c m� r�ng nhanh chóng. Nm h�c 2003-2004, có 546 tr��ng d�y ngh (g!m 226 tr��ng d�y ngh và 320 trung tâm d�y ngh ), 286 tr��ng trung h�c chuyên nghi�p, 214 tr��ng cao �ng và �i h�c (không k� nh$ng tr��ng do B�

Page 18: PER-IFA Volume 2- Final Review Draft Apr 28 - VNsiteresources.worldbank.org/INTVIETNAM/Resources/PERIFA_Volum… · HS/GV T" l H c sinh/Giáo viên IBRD Ngân hàng Tái thi t và

�ánh giá t�ng h�p chi tiêu công, ��u th�u mua s�m công và trách nhi�m tài chính 2004

10

Công an và B� Qu�c phòng qu�n lý). C� n��c có 147 c� s� ào t�o sau �i h�c (trong ó có 116 c� s� ào t�o th�c s/, 95 c� s� ào t�o ti�n s/).

10.23 H� th�ng giáo d�c không chính quy phát tri�n m�nh: �n nay có 556 trung tâm giáo d�c th��ng xuyên c�p huy�n và t.nh (57 c�p t.nh, 499 c�p huy�n), 86 tr��ng b� túc vn hoá và g�n 4.000 trung tâm h�c t�p c�ng !ng.

10.24 Dù có s� m� r�ng nêu trên, v2n có m�t s� thách th�c mà Chính ph� th�y c�n gi�i quy�t:

• M� r�ng các nhà tr% và m2u giáo � mi n núi; • Xây d�ng và phát tri�n các tr��ng h�c bán trú t� th�c và các tr��ng

trung h�c c� s� � mi n núi, vùng xa và h�i �o; • Xây d�ng m�t mô hình tr��ng trung h�c k� thu�t; • S� phát tri�n b n v$ng c�a các trung tâm ào t�o c�ng !ng và ào

t�o t( xa; • M� r�ng các tr��ng d�y ngh � Tây nguyên và !ng b3ng sông C,u

long; • Huy �ng v�n �u t� vào các tr��ng �i h�c #a ph��ng, qu�c gia và

�i h�c a ngành ��c chu n hoá, hi�n �i hóa và xã h�i hóa. • Nâng c�p các tr��ng h�c � �t chu n qu�c gia trong khi v2n xây

thêm phòng h�c m�i � gi�m h�c nhi u ca òi h�i quy ho�ch và l�p th� t� �u tiên k� l�'ng c0ng nh� các k� nng qu�n lý thích h�p. �ây v2n còn là nh$ng thách th�c v qu�n lý � t�t c� các c�p.

10.25 S� l��ng giáo viên ã tng nhanh, �n nm h�c 2003-2004 t�ng s� giáo viên, gi�ng viên toàn ngành vào kho�ng trên 950.800 ng��i, trong ó s� gi�ng d�y � các tr��ng ngoài công l�p chi�m kho�ng 13,6% (B�ng 10.11).

B�ng 10.11: S� l�+ng giáo viên # các c'p b�c h!c

S� l�+ng giáo viên 1998-1999 2000-2001 2003-2004 N)m h!c 2003-2004 so v�i n)m h!c 1998-1999

T�ng s� 772.960 836.136 950.725 177.765 M�m non 144.580 146.871 150.335 7.314 Ti�u h�c 336.792 347.833 362.627 25.835 THCS 194.237 224.840 280.943 86.706 THPT 54.324 74.189 98.714 44.390 D�y ngh 5.849 5.500 7.056 1.207 THCN 9.732 10.189 11.121 1.389 Cao �ng 6.806 7.843 11.551 4.745 ��i h�c 21.229 24.362 28.434 7.205

Ngun: V� K� ho�ch và Tài chính , B� GD�T.

10.26 M�t i u áng chú ý là s� l��ng giáo viên ti�p t�c tng � c�p ti�u h�c trong khi s� l��ng h�c sinh b�t �u gi�m. Hi�n t��ng này c0ng b�t �u di+n ra � c�p THCS. �i u này v(a là c� h�i l2n thách th�c �i v�i Vi�t Nam khi s) ph�i t�p

Page 19: PER-IFA Volume 2- Final Review Draft Apr 28 - VNsiteresources.worldbank.org/INTVIETNAM/Resources/PERIFA_Volum… · HS/GV T" l H c sinh/Giáo viên IBRD Ngân hàng Tái thi t và

Chi tiêu công trong ngành giáo dc�

11

trung vào nâng cao ch�t l��ng và hi�u qu� c�a giáo d�c, ch� không còn ph�i c� g�ng �i phó v�i áp l�c v s� l��ng h�c sinh tng lên tr��c ây. Nh$ng l�a ch�n �u tiên hi�n ang r�ng m�. Tuy nhiên, vi�c �t ��c nh$ng thành t�u ti m nng l�i -t ra nhi u thách th�c m�i cho công tác qu�n lý c0ng nh� òi h�i ph�i s, d�ng và phân b� l�i các ngu!n l�c nh3m t�i a hóa tác �ng c�a chúng.

10.27 T( nm 1994 �n nay, t" l� tr% em trong � tu�i ��c �n tr��ng ã tng � m�i c�p h�c: �n nm 2003, t" l� này �t 97,5% � b�c ti�u h�c ; 80,6% � b�c THCS, 36,6% b�c THPT (b�ng 10.12). Tuy nhiên, � �t ��c nh$ng b��c ti�n xa h�n, rõ ràng vi�c chú ý �u t� vào nh$ng vùng khó khn, mi n núi, nghèo nh� Tây Nguyên, mi n núi phía B�c và !ng b3ng sông C,u Long (nh$ng n�i có nhi u ng��i dân t�c thi�u s�) là r�t quan tr�ng. C�n quan tâm h�n n$a t�i vi�c thu hút thêm tr% em khuy�t t�t t�i các c� s� giáo d�c.

B�ng 10.12: T l� tr- em trong �� tu�i ��+c �i h!c, (%)

C'p h!c 1994 1998 2003

Ti�u h�c 91,4 88,2 97,5 THCS 41,9 57,6 80,6 THPT 12,7 25,7 36,6

Ngun: V� K� ho�ch và Tài chính, B� GD�T.

10.28 M�t nghiên c�u l�p b�n ! nghèo ói th�c hi�n nm 2002 ã �a ra m�t cái nhìn t�ng th� h�n v các mô hình v giàu có theo không gian. D$ li�u t( nghiên c�u này ��c s, d�ng � th, nghi�m và �a ra m�t s� k�t lu�n v m�c � v��t qua các rào c�n kinh t� xã h�i �i v�i k�t qu� ho�t �ng c�a ngành giáo d�c. Các b�ng ��c trình bày trong ph�n này s, d�ng d$ li�u t( nghiên c�u trên nh�ng ��c chuy�n �i thành ch. s� v m�c � nghèo ói t��ng �i � vùng �!ng b3ng sông H!ng (g!m c� Hà N�i) làm c� s� (100).

10.29 Chính ph� ã th�c hi�n m�t s� bi�n pháp � kh�c ph�c tác �ng b�t l�i v kinh t� và xã h�i, -c bi�t là:

• �i u ch.nh các #nh m�c phân b� ngu!n l�c cho giáo d�c � áp �ng nh$ng nhu c�u -c bi�t- ch�ng h�n, nhu c�u phát sinh t( t" l� h�c sinh/giáo viên th�p � nh$ng vùng th�a dân hay nhu c�u tr� l��ng cao h�n � khuy�n khích giáo viên ch�p nh�n làm vi�c � vùng sâu vùng xa.

• M�ng l��i an sinh xã h�i ��c áp d�ng � nh$ng t.nh khó khn, ch�ng h�n nh� duy trì m�c chi ngoài l��ng t�i thi�u.

• Các ch��ng trình m�c tiêu ã ��c v�n hành nh3m góp ph�n gi�i quy�t nhu c�u c� th� � nh$ng vùng khó khn, mi n núi và vùng dân t�c thi�u s�.

10.30 M-t khác, có m�t s� y�u t� có l�i cho nh$ng vùng giàu h�n - -c bi�t là kh� nng thu và gi$ l�i s� tng thu qua h� th�ng thu� và thu tr�c ti�p t( cha m1

Page 20: PER-IFA Volume 2- Final Review Draft Apr 28 - VNsiteresources.worldbank.org/INTVIETNAM/Resources/PERIFA_Volum… · HS/GV T" l H c sinh/Giáo viên IBRD Ngân hàng Tái thi t và

�ánh giá t�ng h�p chi tiêu công, ��u th�u mua s�m công và trách nhi�m tài chính 2004

12

h�c sinh. Do ó, i u quan tr�ng là ph�i xem xét th�c t� � hi�u ��c i u gì có �nh h��ng l�n nh�t: ó là t�ng ngu!n l�c m�i tr��ng có ��c trên m�t �u h�c sinh sau khi ã tính h�t các y�u t� nói trên và ngu!n l�c c�n thi�t � giúp h� v��t qua các rào c�n t�i vi�c i h�c và l/nh h�i ki�n th�c. Tr��c h�t hãy xem xét nh$ng khác bi�t v ngu!n l�c �u vào, B�ng 10.13 ch. ra nh$ng khác bi�t trong t" l� h�c sinh/giáo viên (HS/GV) nm 2002.

10.31 B�ng 10.13 cho th�y s� khác bi�t không nhi u v t" l� HS/GV gi$a các vùng so v�i m�c có th� mong �i t( h� s� vùng trong #nh m�c phân b� ngân sách cho phép các các vùng sâu vùng xa h��ng h� s� 1.7 nh3m bù áp các i u ki�n khó khn. �i u này cho th�y các y�u t� khác nh� kh� nng huy �ng thêm ngu!n thu óng m�t vai trò quan tr�ng và câu h�i -t ra li�u h� s� vùng ã � bù �p m�c � khó khn c�a các vùng này hay ch�a. Có th� xem xét l�i li�u h� s� vùng trong #nh m�c phân b� ã � � �m b�o cho nh$ng vùng khó khn, mi n núi, vùng dân t�c có ��c d#ch v� � m�c chu n t�i thi�u.

B�ng 10.13: S( khác bi�t trong t l� HS/GV n)m 2002

C'p h!c Khu v(c Ti�u h!c Trung h!c c" s# Trung h!c ph�

thông

Ch. s� nghèo �ói

�B Sông H!ng 23,9 21,7 24,2 185 �ông B�c 19,9 22,2 28,1 293 Tây B�c 17,9 20,1 25,1 437 B�c Trung b� 25,1 26,5 29,1 258 Duyên h�i Trung b� 27,5 26,4 27,5 201 Tây Nguyên 28,0 27,9 28,4 293 �ông Nam B� 28,4 27,1 28,2 95 �B Sông C,u long 25,6 27,5 31,1 209 TRUNG BÌNH 24,6 24,7 27,5

Ngun: V� K� ho�ch và Tài chính, B� GD�T.

10.32 Trong quá trình ánh giá l�n này, ch. có ��c m�t ph�n d$ li�u v t�ng s� chi ngoài l��ng cho c� s� v�t ch�t tr��ng h�c và duy tu b�o d�'ng (g!m c� t( ngu!n ngân sách l2n óng góp c�a cha m1 h�c sinh). Nhìn chung có s� c�i thi�n nh�t #nh trong chi ngoài l��ng. Tuy nhiên, nh$ng d$ li�u s6n có c0ng ch. ra xu th� cho th�y chi tiêu ngoài l��ng ti�p t�c gi�m, nh�t là � nh$ng vùng nghèo và vùng khó khn. 5 nhi u n�i nh� v�y, chi ngoài l��ng h�u nh� không áng k�.

10.33 S� chênh l�ch nói trên có th� s) là m�t v�n ít nghiêm tr�ng h�n n�u ch�ng minh ��c là t�t c� m�i h�c sinh trong h� th�ng giáo d�c ang nh�n ��c m�t m�c ch�t l��ng giáo d�c chu n t�i thi�u. Trong b�i c�nh nh� v�y, cha m1 h�c sinh � nh$ng vùng thu�n l�i s) óng góp nhi u h�n � có ��c ch�t l��ng giáo d�c � m�c cao h�n trong khi m�c t�i thi�u ��c �m b�o cho m�i vùng. Vì v�y, c�n xây d�ng m�c chi ngân sách t�i thi�u cho m�t h�c sinh v�i �y � các y�u t�

Page 21: PER-IFA Volume 2- Final Review Draft Apr 28 - VNsiteresources.worldbank.org/INTVIETNAM/Resources/PERIFA_Volum… · HS/GV T" l H c sinh/Giáo viên IBRD Ngân hàng Tái thi t và

Chi tiêu công trong ngành giáo dc�

13

nh�: chi l��ng, chi ngoài l��ng, chi trang thi�t b#, chi duy tu, b�o d�'ng tr��ng s�.

10.34 B�ng 10.14 th� hi�n t" l� nh�p h�c thu�n thay �i nh� th� nào theo s� giàu có. Có nhi u d�u hi�u cho th�y kho�ng cách v giáo d�c ph�n nào ang thu h1p trong ti�u h�c, nh�ng c0ng v2n có bi�u hi�n c�a vi�c t" l� nh�p h�c ti�p t�c liên quan �n m�c � giàu có, rõ nh�t � c�p THCS và -c bi�t là THPT. �i u này có th� ph�n nào là do nhi u cha m1 h�c sinh quan ni�m r3ng h�c thêm � c�p trung h�c không mang l�i ích l�i nhi u v kinh t�. D/ nhiên có nhi u y�u t� tác �ng lên t" l� tr% ��c i h�c và m�t vài y�u t� trong s� ó không th� ��c kh�c ph�c ch. b3ng chính sách giáo d�c, nh� khó khn v giao thông, ngôn ng$ và rào c�n vn hóa � các vùng thi�u s�, t�o hôn � tr% em gái và k� c� s� không phù h�p c�a ch��ng trình h�c. ��i v�i tr% em không ��c ng ký khai sinh, nh$ng rào c�n v hành chính làm gi�m h�n n$a kh� nng ��c i h�c. H�n ch� v ngu!n l�c trong nh$ng v�n nh� v�y và �nh h��ng c�a chính sách thu phí chính th�c và không chính th�c c0ng góp ph�n không nh� làm tr�m tr�ng khó khn, c�n ��c gi�i quy�t b3ng chính sách.

B�ng 10.14: Khác bi�t v/ t l� nh�p h!c theo �i/u ki�n kinh t� xã h�i

Ti�u h!c THCS THPT 1993 1998 2002 1993 1998 2002 1993 1998 2002

Vi�t Nam 86,7 91,4 90,1 30,1 61,7 72,1 7,2 28,6 41,8 Nghèo nh�t 72,0 81,9 84,5 12,0 33,6 53,8 1,1 4,5 17,1 G�n nghèo nh�t 87,0 93,2 90,3 16,6 53,0 71,3 1,6 13,3 34,1 Trung bình 90,8 94,6 91,9 28,8 65,5 77,6 2,6 20,7 42,6 G�n giàu nh�t 93,5 96,0 93,7 38,4 71,8 78,8 7,7 36,4 53,0 Giàu nh�t 95,9 96,4 95,3 55,0 91,0 85,8 20,9 64,3 67,2 Kinh và Hoa 90,6 93,3 92,1 33,6 66,2 75,9 7,9 31,9 45,2 Dân t�c thi u s� 63,8 82,2 80,0 6,6 36,5 48,0 2,1 8,1 19,3 Thành th# 96,6 95,5 94,1 48,5 80,3 80,8 17,3 54,5 59,2 Nông thôn 84,8 90,6 89,2 26,3 57,9 69,9 4,7 22,6 37,7

Ngun: �i u tra m�c s�ng t�i Vi�t Nam nm 2002.

10.35 Xét trên góc � gi�i, B�ng 10.15 trình bày c� c�u gi�i tính trong s� l��ng h�c sinh �n tr��ng và cho th�y s� c�i thi�n v$ng ch�c v s� h�c sinh n$ -c bi�t � c�p THCS (t" l� tr% em gái trong t�ng s� tr% em trong � tu�i i h�c th�c t� ã gi�m k� t( nm 1994, i u này -c bi�t �nh h��ng �n c�p ti�u h�c). Trong nh$ng nm g�n ây, kho�ng cách gi�i v t" l� ng��i l�n bi�t ch$ c0ng ��c thu h1p. Theo s� li�u t( các cu�c i u tra MSHG� nm 1993-1998 và 2002, s� ng��i bi�t ch$ trong t�ng dân s� tng t( 86,6% nm 1993 lên 92,1% nm 2002. N�u tính riêng n$ gi�i, t" l� này tng t( 82,4 nm 1993 lên 89,3% nm 2002.

B�ng 10.15: T l� h!c sinh theo gi�i tính

Page 22: PER-IFA Volume 2- Final Review Draft Apr 28 - VNsiteresources.worldbank.org/INTVIETNAM/Resources/PERIFA_Volum… · HS/GV T" l H c sinh/Giáo viên IBRD Ngân hàng Tái thi t và

�ánh giá t�ng h�p chi tiêu công, ��u th�u mua s�m công và trách nhi�m tài chính 2004

14

C'p h!c 1994 1998 2000 2002 2003 Ti u h�c Nam 50,48 52,75 52,35 52,50 52,70 N$ 49,52 47,25 47,65 47,50 47,30 THCS Nam 50,87 53,35 52,95 54,70 52,20 N$ 49,13 46,65 47,05 47,30 47,80 THPT Nam 55,17 53,15 53,25 52,60 51,70 N$ 44,83 46,85 46,75 47,40 48,30 ��i h�c Nam 59,00 56,50 56,50 55,60 55,00 N$ 41,00 43,50 43,70 44,40 45,00

Ngun: V� K� ho�ch và Tài chính,B� GD�T.

10.36 M�t ch. s� v công b3ng xã h�i trong qu�n lý ngu!n l�c c�a ngành giáo d�c là t" l� l�i ích thu ��c t( chi tiêu công cho giáo d�c gi$a ng��i giàu và ng��i nghèo. 5 Vi�t Nam, s� chênh l�ch trong t" l� �n tr��ng có xu h��ng bù �p các h� tr� b� sung mà nh$ng ng��i nghèo nh�t ��c h��ng khi xem xét ph�m vi �nh h��ng chung c�a các l�i ích có ��c t( chi tiêu công cho giáo d�c. Nh� b�ng 10.16 cho th�y m-c dù phân b� chi tiêu v2n có thiên h��ng có l�i cho ng��i giàu -c bi�t là � b�c PTTH nh�ng ng��i nghèo c0ng ã ��c h��ng nhi u h�n t( giáo d�c nm 2002 so v�i nm 1988.

B�ng 10.16: Ph�m vi l+i ích có ��+c t chi cho giáo d�c (%)

Nghèo nh't

C�n nghèo

Trung l�u

C�n giàu

Giàu nh't

T�ng

Ti�u h�c 1998 2002

26 31

25 23

21 18

16 15

12 13

100 100

THCS 1998 2002

13 20

19 23

23 23

24 20

21 14

100 100

THPT 1998 2002

4 9

11 16

17 22

30 28

38 26

100 100

Ngun: �i u tra m�c s�ng h� gia ình 1998 và 2002.

10.37 Trong vòng m�t th�p k" v(a qua, thu phí và óng góp khác ngày càng tr� thành ngu!n tài chính quan tr�ng óng góp cho s� phát tri�n c�a giáo d�c nh�ng !ng th�i c0ng là m�t rào c�n �i v�i ng��i r�t nghèo �n v�i giáo d�c, nh�t là trong l/nh v�c ào t�o. Chi�n l��c toàn di�n v Tng tr��ng và Gi�m nghèo và Chi�n l��c giáo d�c cho m�i ng��i u coi xoá b� thu phí � ti�u h�c và THCS là m�t m�c tiêu chính sách. D�a vào nh$ng nghiên c�u tr��c ây v �nh h��ng c�a thu phí thì ây là nh$ng cam k�t quan tr�ng. C�n làm rõ phí ��c mi+n bao g!m nh$ng kho�n gì. Vi�c huy �ng ngu!n thu thông qua phí xây d�ng tr��ng h�c v2n còn ph� bi�n và óng m�t vai trò quan tr�ng � m�t s� t.nh. Thành ph�n chi c�a h� gia ình cho giáo d�c ti�u h�c và THCS ��c th� hi�n d��i ây.

Page 23: PER-IFA Volume 2- Final Review Draft Apr 28 - VNsiteresources.worldbank.org/INTVIETNAM/Resources/PERIFA_Volum… · HS/GV T" l H c sinh/Giáo viên IBRD Ngân hàng Tái thi t và

Chi tiêu công trong ngành giáo dc�

15

10.38 K�t lu�n t( B�ng 10.17 là chi c�a h� gia ình cho giáo d�c v2n còn cao và là m�t b� ph�n quan tr�ng c�a t�ng chi. H�n n$a, dù có tr��ng h�p mi+n phí, k�t qu� chung còn ch�a tích c�c. Ngo�i tr( nhóm giàu nh�t – là nhóm ng��i chi tiêu nhi u h�n chút ít, thì gánh n-ng chi tiêu cho giáo d�c o b3ng t" l� ph�n trm c�a kho�n chi này trong t�ng chi tiêu � các nhóm dân c� là x�p x. nhau. N�u có khác bi�t thì ó là do t" l� ó cao h�n chút ít � hai nhóm nghèo nh�t. T( B�ng 10.17 c0ng có th� th�y ng��i nghèo chi ti n cho h�c thêm ít h�n ng��i giàu. N�u h�c thêm có vai trò quan tr�ng trong quy�t #nh ch�t l��ng h�c t�p thì tr% em t( nh$ng gia ình nghèo ang thi�t thòi h�n tr% em t( nh$ng gia ình giàu.

B�ng 10.17: Thành ph�n chi c&a h� gia �ình # b�c giáo d�c ti�u h!c và THCS

Nghìn ��ng Vi�t Nam/n)m

Ti�u h!c H!c phí

�óng góp

��ng ph�c

Sách giáo khoa

Công c� h!c t�p

H!c thêm Khác T�ng

% trong t�ng chi

tiêu c&a h� gia �ình

Nghèo nh�t 4,7 41,9 17,0 27,6 26,5 7,4 4,8 130,7 1,9G�n nghèo nh�t 7,5 47,2 24,9 36,4 34,6 14,1 8,8 174,3 1,9Trung bình 11,5 50,3 33,0 41,3 38,6 22,6 15,4 215,0 1,8G�n giàu nh�t 26,4 59,8 44,9 44,9 43,8 44,7 22,0 290,8 1,8Giàu nh�t 131,1 102,5 73,9 58,8 62,6 218,2 89,3 756,7 2,4Vi�t Nam 27,8 56,0 34,4 39,5 38,6 47,2 22,3 270,3 1,9

Nghìn VND/nm

THCS H!cphí

�óng góp

��ng ph�c

Sách giáo

khoaCông c� h!c t�p

H!c thêm Khác T�ng

% trong t�ng chi

tiêu c&a h� gia �ình

Nghèo nh�t 30,7 51,3 28,3 49,0 40,4 15,5 9,1 225,7 2,9G�n nghèo nh�t 45,9 56,4 39,1 56,3 49,3 28,9 16,0 293,2 2,9Trung bình 55,0 60,5 44,5 62,7 54,7 45,6 18,0 343,1 2,7G�n giàu nh�t 70,0 68,8 60,7 70,1 63,3 89,9 31,0 457,5 2,7Giàu nh�t 180,1 103,4 100,8 90,6 79,3 425,7 89,4 1076,0 3,1Vi�t Nam 72,2 66,7 53,1 65,0 56,8 107,5 30,3 454,8 2,9Ngun: �i u tra m�c s�ng dân c� 2002.

10.39 T( th�p k" tr��c cho t�i nay, Nhà n��c áp d�ng mi+n h�c phí cho m�t s� �i t��ng nghèo, gia ình chính sách. Vi�c th�c hi�n mi+n h�c phí ��c th� hi�n trong b�ng d��i ây.

B�ng 10.18: Mi0n gi�m h!c phí phân theo nhóm thu nh�p

% tr- em t 6 ��n 14 tu�i Nhóm thu nh�p I II III IV V C� n��c

1998

Page 24: PER-IFA Volume 2- Final Review Draft Apr 28 - VNsiteresources.worldbank.org/INTVIETNAM/Resources/PERIFA_Volum… · HS/GV T" l H c sinh/Giáo viên IBRD Ngân hàng Tái thi t và

�ánh giá t�ng h�p chi tiêu công, ��u th�u mua s�m công và trách nhi�m tài chính 2004

16

Gi�m m�t ph�n 8,9 10,7 13,4 9,9 8,6 10,4 Mi+n toàn b� 11,6 6,5 3,6 3,6 0,9 5,8 T�ng 20,5 17,2 17 13,6 9,5 16,2 2002 Gi�m m�t ph�n 2,21 1,77 1,42 1,34 0,89 1,52 Mi+n toàn b� 24,16 18,2 15,02 11,81 7,39 15,2 T�ng 26,37 19,97 16,44 13,15 8,28 16,72

Ngun: �i u tra thu nh�p h� gia ình nm 1998, 2002.

10.40 B�ng 10.18 ch. ra r3ng trong khi mi+n h�c phí qu� th�c nh3m h� tr� nh$ng ng��i nghèo nh�t, nh�ng bi�n pháp này ch�a phát huy ��c �y � tác d�ng nh� mong �i. Nhi u ng��i nghèo v2n ph�i óng �y � h�c phí. H�n n$a, ý ngh/a c�a b�ng trên là cha m1 h�c sinh ph�i ch#u nhi u chi phí và không ��c mi+n hay h� tr�. Có th� gi�i thích cho tình hình trên là do các t.nh nghèo h�n ph�i ch#u nhi u s�c ép v ngu!n l�c h�n và nh$ng #a ph��ng này th��ng mi+n c�'ng trong vi�c t( b� nh$ng kho�n có th� thu. Ch�a rõ nh$ng bi�n pháp ��c �a vào áp d�ng k� t( cu�c i u tra MSHG� g�n ây nh�t (nm 2002), k� c� Ngh# #nh 10/2002/N�-CP ã làm thay �i tình hình �n m�c � nào. Tuy nhiên, chúng c0ng ch. ra r3ng thu phí v2n là m�t rào c�n �i v�i giáo d�c � nh$ng vùng nghèo và c�ng c� cho ý t��ng tr��c ây xem xét thu phí nh� m�t bi�n s� chi�n l��c bên c�nh các �u tiên khác nh� ch�t l��ng ào t�o và t" l� tr% �n tr��ng.

10.41 �� gi�i quy�t nh$ng v�n c� th� c�a ngành giáo d�c trong ó có h� tr� các vùng khó khn và mi n núi phát tri�n giáo d�c Vi�t Nam ã th�c hi�n các Ch��ng trình m�c tiêu qu�c gia (CTMTQG) v�i 7 m�c tiêu c� th�. Vi�c th�c hi�n các m�c tiêu này rõ ràng ã mang l�i nhi u k�t qu�, -c bi�t là t�o i u ki�n t�t h�n cho các vùng nghèo. Kinh nghi�m qu�c t� cho th�y khi kho�ng cách v t" l� tr% em i h�c ã ��c thu h1p áng k�, vi�c thu h1p nh$ng kho�ng cách cu�i cùng s) òi h�i ph�i t�p trung ngu!n l�c vào vào nh$ng vùng còn khó khn h�t s�c c� th�.

10.42 B�ng 10.19 xem xét vi�c phân b� các chi tiêu có m�c tiêu. Chi tiêu ��c th�c hi�n có xét �n ch. s� nghèo ói nh�ng có l) ch�a ��c � m�c mong �i và c�n xem xét l�i c� ch� xác #nh �i t��ng m�c tiêu. Vì càng ngày càng có nhi u ngu!n l�c h�n và c�n ph�i tng c��ng t�p trung n� l�c vào th�c hi�n các m�c tiêu chính sách � nh$ng n�i còn ch�a �t, nên c�n s, d�ng nhi u ngu!n l�c h�n cho nhi u ch��ng trình m�c tiêu h�n. V�i nh$ng phân tích nêu trên ây, có th� tri�n khai thêm nh$ng ho�t �ng m�c tiêu sau:

• M�t ch��ng trình h� tr� các t.nh có các xu�t c� th� gi�i quy�t v�n �m b�o t�t c� h�c sinh ��c �n tr��ng.

• Dành m�t kho�n ngân sách nhà n��c � bù �p ph�n mi+n gi�m h�c phí cho các t.nh nghèo.

• Tng ngân sách cho vi�c cung c�p sách giáo khoa và ! dùng h�c t�p mi+n phí cho tr% em nghèo.

Page 25: PER-IFA Volume 2- Final Review Draft Apr 28 - VNsiteresources.worldbank.org/INTVIETNAM/Resources/PERIFA_Volum… · HS/GV T" l H c sinh/Giáo viên IBRD Ngân hàng Tái thi t và

Chi tiêu công trong ngành giáo dc�

17

B�ng 10.19: Chi tiêu c&a các ch�"ng trình m�c tiêu qu�c gia s1 d�ng ngân sách nhà n��c phân theo theo vùng (1997-2004 ) (%)

Phân theo

vùng

Xóa mù ch�, Ph�

c�pTHCS

T)ng c�$ng

giáo d�c mi/n núi

B�i d�2ng giáo viên,

t)ng cu$ng CSVC các tr�$ng s1

ph�m

T)ng c�$ng CSVC

tr�$ng ph� thông

Sách giáo khoa, ��i m�i ch�"ng trình

�ào t�o cán b� tin

h!c, ��a tin h!c

vào nhà tr�$ng

C� n��c 100 6,5 18,5 21,7 24,9 26,0 2,2�!ng b3ng Sông H!ng 14,8 11,8 7,4 18,2 17,1 15,8 15,4�ông B�c 21,7 21,3 22,2 18,0 21,7 24,7 19,2Tây B�c 7,1 8,9 7,7 6,1 6,7 7,6 6,1B�c Trung B� 15,0 9,8 12,4 12,2 15,3 20,5 12,7Duyên h�i Nam Trung B� 8,7 7,2 9,4 9,3 9,4 7,2 8,9Tây nguyên 7,3 9,7 9,2 6,3 5,9 7,4 8,7�ông Nam B� 8,7 10,8 8,7 11,7 10,2 3,9 1,3�!ng b3ng sông C,u long 16,8 20,5 22,9 18,2 13,9 12,8 18,7

Ngun: V� K� ho�ch và Tài chính, B� GD�T.

Hi�u su't c&a công tác giáo d�c

10.43 Hi�u su�t trong ngành giáo d�c có th� hi�u là quan h� gi$a �u vào và �u ra liên quan �n s� l��ng h�c sinh và ch�t l��ng gi�ng d�y h� ��c h��ng. B�ng 10.20 th� hi�n xu h��ng bi�n �ng chi phí trên �u h�c sinh t( nm 1998 �n 2002.

B�ng 10.20: Chi phí trên ��u h!c sinh (Nghìn ��ng)

C'p h!c 1998 2002 Giá hi�n hành Giá hi�n hành Giá n)m 1998*

Ti�u h�c 408 721 620 THCS 465 609 524 THPT 739 876 753

Ngun: V� K� ho�ch và Tài chính, B� GD�T và V� Ngân sách nhà n��c, B� Tài chính. *S, d�ng ch. s� gi�m phát GDP.

10.44 Rõ ràng trong th�i k* trên, chi phí �n v# trên �u h�c sinh ã tng m�nh. �i u này không nh�t thi�t th� hi�n s� gi�m hi�u su�t. V�n quan tr�ng là li�u tng chi phí �u ng��i có mang l�i s� c�i thi�n v ch�t l��ng d�y h�c t��ng �ng v�i giá tr# c�a chi phí tng thêm hay không. Y�u t� quan tr�ng � ây là c�u thành c�a ph�n chi phí tng thêm. Rõ ràng � ây chi phí tng ph�n nhi u là do thay �i trong t" l� h�c sinh/giáo viên ã nêu trên.

10.45 T( B�ng 10.21, có th� th�y gi�m t" l� h�c sinh/giáo viên tiêu t�n khá nhi u ngu!n l�c. K� t( nm 1998 i u này ã x�y ra � m�i c�p h�c. 5 c�p ti�u h�c, gi�m t" l� này �i h�i m�t kho�n �u t� l�n và i u này góp ph�n gi�i thích t�i sao không có thêm ngu!n l�c � �u t� vào các l/nh v�c khác trong c�p h�c này. L�p h�c ít h�c sinh h�n có th� mang l�i l�i ích cho h�c sinh, tuy nhiên trong

Page 26: PER-IFA Volume 2- Final Review Draft Apr 28 - VNsiteresources.worldbank.org/INTVIETNAM/Resources/PERIFA_Volum… · HS/GV T" l H c sinh/Giáo viên IBRD Ngân hàng Tái thi t và

�ánh giá t�ng h�p chi tiêu công, ��u th�u mua s�m công và trách nhi�m tài chính 2004

18

i u ki�n ngu!n l�c h�n ch� s) d2n �n kém hi�u qu�. Ngoài ra còn có m�t s� nguyên nhân khác v t" l� HS/GV th�p là c� ch� qu�n lý ngu!n l�c giáo viên (tuy�n m�i và s�p x�p lao �ng ch�a tính �n ngân sách). Hi�n nay, các tiêu chí phân b� ngân sách ch�a tính �n t" l� HS/GV. Vi�c tng t" l� HS/GV ��c coi là c�n thi�t nh3m gi�i phóng ngu!n l�c ngân sách � t( ó ngân sách ��c s, d�ng nhi u cho h�c 2 bu�i/ngày, tng chi tiêu ngoài l��ng và qua ó óng góp vào vi�c tng ch�t l��ng gi�ng d�y. Hi�n ch�a có gi�i pháp cho v�n này vì c� ch� qu�n lý lao �ng do nhi u c�p chính quy n quy #nh và vì nh$ng t!n t�i trong t�p quán s, d�ng lao �ng trong ngành hi�n nay. Nh$ng ph�n sau ây s) phân tích ý ngh/a c�a v�n này �i v�i ch�t l��ng, hi�u qu� và hi�u su�t c�a công tác giáo d�c ào t�o.

B�ng 10.21: T l� h!c sinh/giáo viên

T l� h!c sinh/giáo viên C'p h!c 1994 1998 2000 2002 2004

Ti�u h�c 34,9 30,4 28,0 24,6 23,1 THCS 25,9 28,7 26,3 24,7 23,5 THPT 23,3 30,5 29,6 27,5 27,5

Ngun: V� K� ho�ch và Tài chính, B� GD�T.

10.46 Trong ào t�o �i h�c, m�t -c i�m c�a chi phí trên �u sinh viên là chúng khác nhau theo c� s� ào t�o và theo vùng lãnh th�. B�ng 10.22 th� hi�n i u này.

B�ng 10.22: Chi phí �ào t�o trên ��u sinh viên # các c" s# �ào t�o ��i h!c

Chi tiêu trên ��u sinh viên (tri�u ��ng Vi�t Nam)

C" s# �ào t�o NS trang tr�i Sinh viên trang tr�i T�ng ��i h�c qu�c gia ��i h�c thu�c các B�, ngành ��i h�c vùng ��i h�c thu�c t.nh

7,60 2,25 3,22 4,31

2,36 1,96 1,85 0,85

9,96 4,21 5,07 5,16

Ngun: Kh�o sát ào t�o và tài chính các tr��ng �i h�c nm 2000.V� K� ho�ch và Tài chính , B� GD�T.

10.47 Có th� gi�i thích nh$ng khác bi�t trong chi phí trên �u sinh viên m�t ph�n d�a vào lo�i hình và n�i dung khoá h�c, nh�ng ây không ph�i là toàn b� v�n . Vai trò c�a thu phí c0ng ang thay �i hình th�c c�a chi phí trên �u ng��i v�i s� ra �i c�a Ngh# #nh 10. �ã �n lúc c�n xem xét m�t cách c� b�n vi�c h� tr� c�a ngân sách cho các c� s� ào t�o �i h�c và h�p lý hoá �u t� t( các qu� công cho các c� s� này.

10.48 Nhìn chung, khác bi�t theo vùng #a lý trong chi tiêu trên �u h�c sinh tác �ng l�n �n hi�u nng c�a chi giáo d�c. N�u nh$ng khác bi�t ó làm cho ch�t l��ng giáo d�c � m�t s� vùng th�p h�n chu n qu�c gia, thì tác �ng c�a chi tiêu

Page 27: PER-IFA Volume 2- Final Review Draft Apr 28 - VNsiteresources.worldbank.org/INTVIETNAM/Resources/PERIFA_Volum… · HS/GV T" l H c sinh/Giáo viên IBRD Ngân hàng Tái thi t và

Chi tiêu công trong ngành giáo dc�

19

công cho giáo d�c ph�n nào b# gi�m i. Chúng c0ng có tác �ng �n công b3ng xã h�i liên quan �n kh� nng ti�p c�n m�t d#ch v� giáo d�c v�i chu n t�i thi�u ch�p nh�n ��c � m�i vùng trong c� n��c. Nh$ng nghiên c�u tr��c ây ã xem xét s� dao �ng áng k� trong m�c chi tiêu cu�i cùng mà m�i h�c sinh nh�n ��c. Chúng cho th�y không ph�i ch. có m�t nguyên nhân gi�i thích s� khác bi�t nêu trên mà có nhì u nhân t� tác �ng �n ngu!n l�c � m�i c�p t( cao xu�ng th�p trong h� th�ng ngân sách và � kh� nng thu tr�c ti�p c�a các #a ph��ng nh3m h� tr� cho công tác giáo d�c.

B�ng 10.23: Gì$ gi�ng trên l�p c&a giáo viên

Qu�c gia Gi$ gi�ng Ví d� t nh�ng qu�c gia th(c hi�n t�t: Nh�t B�n C�ng hòa Tri u Tiên Pháp ��c Australia Vi�t Nam: �!ng B3ng sông H!ng �ông B�c Tây B�c B�c Trung b� Duyên h�i mi n Trung Tây Nguyên �ông Nam B� �!ng b3ng Sông C,u Long

17,0 19,0 22,0 19,5 21,2 16,7 17,9 16,3 15,5 16,8 16,4 16,3 16,5 16,3

Ngun: UNESCO nm 2000.

10.49 Các nghiên c�u ã ch. ra r3ng s� khác bi�t này có � t�t c� các c�p là k�t qu� c�a m�t quy trình phân b� ngu!n l�c theo nhi u giai o�n. Hi�n nay c�n có m�t c� ch� �m b�o � ngu!n v�n cho giáo d�c, trong ó m�i m�t h�c sinh t�i m�t tr��ng s) nh�n ��c � ngu!n l�c � ��c ào t�o m�t cách hi�u qu� c� v ch�t l��ng l2n chi phí. Dù chính sách xã h�i hóa c�a Chính ph� khuy�n khích tng thu � c�i thi�n ch�t l��ng giáo d�c trên m�c chu n bình quân, c0ng c�n nh�n th�c r3ng � �t ��c chu n t�i thi�u v ch�t l��ng giáo d�c không ch. ph� thu�c vào nh$ng ngu!n thu nh� v�y. C� ch� �m b�o � ngu!n v�n cho giáo d�c ã ��c bàn t�i trong �ánh giá chi tiêu công nm 2000. Nh$ng ý ki�n v v�n này s) ��c phân tích sâu h�n trong ph�n Ho�ch ��nh và th�c hi�n các �u tiên trong ngành c�a ch��ng này.

10.50 Chi phí nhân s� là m�t b� ph�n n�i b�t trong chi tiêu cho giáo d�c. Giáo d�c Vi�t Nam có m�t -c i�m là s� gi� gi�ng c�a m�t giáo viên còn khá th�p. Do ó, tuy�n d�ng và s, d�ng nhân s� m�t cách hi�u qu� là nh$ng v�n quan tr�ng c�n l�u tâm.

Page 28: PER-IFA Volume 2- Final Review Draft Apr 28 - VNsiteresources.worldbank.org/INTVIETNAM/Resources/PERIFA_Volum… · HS/GV T" l H c sinh/Giáo viên IBRD Ngân hàng Tái thi t và

�ánh giá t�ng h�p chi tiêu công, ��u th�u mua s�m công và trách nhi�m tài chính 2004

20

10.51 5 m�t m�c � nào ó, s� gi� gi�ng trên l�p th�p cho phép giáo viên có c� h�i ki�m thêm thu nh�p (ch�ng h�n t( d�y thêm) � ph� vào m�c l��ng v2n còn th�p c�a mình. V�i vi�c tng l��ng g�n ây và s�p t�i cho giáo viên, hi�n nay có th� có c� h�i � xem xét l�i quan h� gi$a giáo viên và nhà n��c - v�i t� cách là nhà tuy�n d�ng.

10.52 V�n là Nhà n��c thu ��c gì t( vi�c tng l��ng cho giáo viên? Có m�t s� kh� nng sau:

• Tng s� gi� gi�ng � h� tr� cho vi�c áp d�ng d�y c� ngày và gi�m h�c nhi u ca t�i các tr��ng. C�n nh�n th�c r3ng thay �i c� c�u th�i gian làm vi�c do ngày h�c kéo dài s) làm gi�m c� h�i ki�m ti n bên ngoài c�a giáo viên, gi�m tình tr�ng h�c thêm d�y thêm tràn lan t�i các vùng ô th#.

• Cam k�t m�nh m) h�n �i v�i nh$ng giáo viên ph�i làm vi�c � vùng sâu, vùng xa. V�n n�y sinh là li�u m�t ph�n ngu!n l�c dùng � khuy�n khích có th� ��c s, d�ng � ph� thêm vào nh$ng �u ãi s6n có và khuy�n khích giáo viên ch�p nh�n công vi�c � vùng xa hay không.

• ��a vào áp d�ng m�t s� nhân t� v thu nh�p liên quan �n k�t qu� công vi�c và tng s� khác bi�t v thu nh�p d�a vào vi�c giáo viên có ��c nh$ng k� nng m�i.

10.53 M�t khó khn ti m n là các bi�n pháp nh3m c�i ti�n ti n l��ng trong khu v�c công ã ��c kh�i �ng, nh�ng l�i ch�a g�n v�i vi�c xác #nh l�i viên ch�c c�n ph�i làm nh$ng gì. C0ng ch�a có s� ánh giá �y � v l�i ích -c thù c�a ngành giáo d�c (ph� c�p ngành) so v�i các ngành khác. C�n nghiên c�u k� l�'ng nh$ng v�n này và xác #nh rõ tng l��ng ho-c chính sách ph� c�p s) t�o ra nh$ng thay �i gì v ch�t l��ng giáo d�c. �i u này s) tác �ng m�t cách c� b�n lên hi�u su�t c�a công tác giáo d�c ào t�o và vi�c th�c hi�n các m�c tiêu chính sách trong ngành giáo d�c.

Ch't l�+ng và hi�u qu� c&a công tác giáo d�c

10.54 Ph�n xem xét v ngu!n l�c trong ngành giáo d�c trên ây �a ra k�t lu�n r3ng n� l�c v tài chính ã tng lên trên m�c trung bình c�a các n��c Châu Á và �t m�c c�a các n��c phát tri�n, t�o i u ki�n cho vi�c chú ý h�n �n ch�t l��ng và hi�u qu� c�a ho�t �ng giáo d�c ào t�o.

10.55 T" l� ng��i l�n bi�t ch$ � Vi�t Nam (m�t ch. s� chung th� hi�n tác �ng c�a giáo d�c) ang ��c c�i thi�n và hoàn toàn có th� so sánh v�i các n��c trong khu v�c.

B�ng 10.24: T l� ng�$i lao ��ng bi�t ch� (trên 15 tu�i)

Page 29: PER-IFA Volume 2- Final Review Draft Apr 28 - VNsiteresources.worldbank.org/INTVIETNAM/Resources/PERIFA_Volum… · HS/GV T" l H c sinh/Giáo viên IBRD Ngân hàng Tái thi t và

Chi tiêu công trong ngành giáo dc�

21

1999* 2002** Vùng/t.nh/thành ph�

Thành th* Nông thôn Thành th* Nông thôn C� n��c 90,3 96,26 99,03 95,39 �!ng b3ng Sông H!ng 94,5 99,32 99,83 99,20 �ông B�c 89,3 92,57 99,69 91,02 Tây B�c 73,3 81,91 99,76 79,40 B�c Trung B� 91,3 96,90 99,23 96,55 Duyên h�i Nam Trung B� 90,6 97,21 99,25 96,43 Tây nguyên 83,0 90,24 98,53 87,20 �ông Nam B� 92,1 97,94 97,15 96,62 �!ng b3ng sông C,u Long 88,1 96,64 97,35 96,49

Ngun: Báo cáo phát tri�n Vi�t Nam nm 2001. B� L�TBXH: th�ng kê v lao �ng và vi�c làm nm 2002.

10.56 C0ng có th� xem xét hi�u qu� c�a giáo d�c qua vi�c nghiên c�u t" l� lên l�p trong các c�p h�c.

B�ng 10.25: T l� lên l�p và t�t nghi�p

N)m h!c 1994 1998 2000 2002 T� l� lên l�p (%) Ti�u h�c 87,97 91,73 94,04 95,63 THCS 93,10 89,26 91,22 93,16 THPT 92,70 93,73 92,47 91,56 T� l� t�t nghi�p(%) Ti�u h�c 95,66 98,81 99,32 99,58 THCS 94,36 91,95 95,13 96,11 THPT 90,94 94,98 93,35 92,14 T� l� hoàn thành các c�p h�c (%) Ti�u h�c 57,38 69,64 74,42 80,51 THCS 59,12 69,36 70,01 73,44 THPT 82,95 86,01 83,16 79,65

Ngun: V� K� ho�ch và Tài chính, B� GD�T.

10.57 T" l� l�u ban và b� h�c � c�p ti�u h�c và THCS c0ng khá th�p. Tuy nhiên, t" l� này � các tr��ng ti�u h�c mi n núi là khá cao, -c bi�t là t�i Tây Nguyên và �!ng b3ng Sông C,u Long. 5 c�p THCS, t" l� b� h�c cao nh�t là � �!ng b3ng Sông C,u Long (11%) và �ông Nam B� (9%).

Page 30: PER-IFA Volume 2- Final Review Draft Apr 28 - VNsiteresources.worldbank.org/INTVIETNAM/Resources/PERIFA_Volum… · HS/GV T" l H c sinh/Giáo viên IBRD Ngân hàng Tái thi t và

�ánh giá t�ng h�p chi tiêu công, ��u th�u mua s�m công và trách nhi�m tài chính 2004

22

B�ng 10.26: T l� l�u ban và b3 h!c theo vùng

Hoàn thành H!c �úp B3 h!c

Ti�u h!c THCS Ti�u h!c THCS Ti�u h!c THCS C� n��c 95,63 93,16 1,24 0,94 3,13 5,90 �!ng b3ng Sông H!ng 99,31 97,11 0,17 0,53 0,52 2,37 �ông B�c 95,29 95,14 1,43 0,62 3,29 4,24 Tây B�c 89,90 93,39 3,42 0,97 6,68 5,64 B�c Trung B� 97,91 94,99 0,47 0,41 1,62 4,59 Duyên h�i Nam Trung B� 97,77 93,42 1,00 0,99 1,23 5,58 Tây nguyên 91,10 91,11 4,28 ,26 4,61 6,62 �ông Nam B� 95,82 90,02 1,37 1,84 2,81 8,14 �!ng b3ng sông C,u Long 92,69 87,96 1,09 1,03 6,22 11,02

Ngun: V� K� ho�ch và Tài chính, B� GD�T.

10.58 Nh$ng t" l� trên là áng khích l� và ang ti�p t�c ��c c�i thi�n. Nh�ng chúng có ��c d�a trên các k* thi n�i b� và có th� sai l�ch do nhi u �ng c� d2n �n thi�u khách quan. M�t cách th�c khác � xem xét ch�t l��ng �u ra c�a giáo d�c là ki�m tra bên ngoài �i v�i m�t s� môn h�c chính. B�ng 10.27 cho th�y k�t qu� c�a hai cu�c ki�m tra nh� v�y ��c ti�n hành nm 1998 và 2003. Chúng o l��ng k�t qu� ti�p thu � l�p 5 trong hai môn t�p �c và toán. K�t qu� cho th�y t" l� h�c sinh có � ki�n th�c � h�c ti�p l�p trên.

B�ng 10.27: Ti�p thu ki�n th4c toán và t�p �!c # l�p 5

1998 2003 T�p �!c Toán T�p �!c Toán Vùng

T.nh ��+c ch!n làm

m5u �i�m Ch. s�

�i�m Ch. s�

�i�m Ch. s�

�i�m Ch. s�

�B sông H!ng �ông B�c Tây B�c B�c Trung b� DH mi n Trung Tây Nguyên �B Sông C,u long

Hà N�i Yên Bái S�n La Thanh Hoá Qu�ng Nam Gia Lai V/nh Long

79 54

28 20

24

100 68

35 25

30

73 36

17 20

16

100 49

23 27

22

74 39 46 51 50 53 47

100 53 62 69 68 70 63

95 65 75 84 83 84 77

100 68 79 88 87 88 81

10.59 Tuy nhiên hai cu�c ki�m tra nói trên l�i ��c thi�t k� khác nhau, do ó không th� so sánh chúng v�i nhau m�t cách tr�c ti�p. Nh�ng chúng u ch. ra s� thi�u h�t trong ki�n th�c h�c sinh ti�p thu ��c và s� khác bi�t l�n gi$a các vùng. Nh�n xét � ây là m�t s� l��ng áng k� h�c sinh ang t�t nghi�p nh�ng ch�a s6n sàng � t�t nghi�p và ch�a có c� s� ki�n th�c v$ng ch�c � ti�p thu hi�u qu� các môn mà h� s) h�c � các l�p trên. �i u này th� hi�n vi�c s, d�ng ngu!n l�c còn kém hi�u qu� và gi�m kh� nng phát tri�n các nng l�c c�n thi�t cho h�c sinh c�a h� th�ng giáo d�c � duy trì kinh t� Vi�t Nam.

10.60 �i u c�n quan tâm là ch�a có các cu�c ki�m tra nh�t quán và khách quan ��c áp d�ng trong toàn h� th�ng � qua ó o l��ng ��c th�c t� ti�p thu

Page 31: PER-IFA Volume 2- Final Review Draft Apr 28 - VNsiteresources.worldbank.org/INTVIETNAM/Resources/PERIFA_Volum… · HS/GV T" l H c sinh/Giáo viên IBRD Ngân hàng Tái thi t và

Chi tiêu công trong ngành giáo dc�

23

ki�n th�c c�a h�c sinh và xu th� bi�n �i c�a nó theo th�i gian và gi$a các t.nh. V�i vi�c ch�t l��ng giáo d�c ngày càng ��c quan tâm và có i u ki�n th�c hi�n, xây d�ng các bài ki�m tra � áp d�ng th�ng nh�t và khách quan có ý ngh/a r�t quan tr�ng.

10.61 V�i tác �ng c�a nh$ng y�u t� nêu trên và nh$ng y�u t� khác, s� nm h�c trung bình c�a m�t h�c sinh Vi�t Nam � m�c th�p so v�i các n��c khác trong khu v�c.

B�ng 10.28: S� n)m h!c trung bình

Qu�c gia S� n)m h!c Các n��c có k�t qu� cao Nh�t B�n C�ng hòa Tri u Tiên Singapore �ài Loan

13,7 13,1 11,1 12,1

Các n��c Châu Á khác Trung qu�c 4n �� Indonesia Malaysia Pakistan Sri Lanka Thailand

10,3

7,8 9,9

12,8 3,6

11,5 13,1

Trung bình Châu Á Vi�t Nam

2003 Thành th# Nông thôn

8,4 6,2

Ngun: UNESCO nm 2002, B� GD�T.

10.62 Tng ch�t l��ng �u ra c�a h� th�ng giáo d�c ph� thu�c nhi u vào ch�t l��ng �u vào và t�ng h�p các y�u t� giáo viên, chi phí ho�t �ng gi�ng d�y và chi phí xây d�ng c� s� v�t ch�t và thi�t b# d�y h�c. �i u này c0ng ph� thu�c vào c��ng � h�c t�p c�a h�c sinh th� hi�n � ch��ng trình h�c và � dài c�a ngày h�c.

10.63 Hi�n t��ng t" l� h�c sinh/giáo viên gi�m nhanh ã ��c chú ý. T" l� này � Vi�t Nam ã gi�m xu�ng th�p h�n khá nhi u so v�i các n��c khác trong khu v�c nh� cho th�y trong B�ng 10.29 d��i ây. Nhi u nghiên c�u ã ��c ti�n hành nh3m o l��ng �nh h��ng c�a t" l� HS/GV th�p và quy mô l�p nh� lên ti�p thu ki�n th�c. Rõ ràng, khi t" l� HS/GV r�t cao và quy mô l�p l�n kh� nng c�a giáo viên và c� s� v�t ch�t b# phân tán và s) làm gi�m ch�t l��ng giáo d�c. K�t lu�n v tác �ng khi hai y�u t� trên không � m�c r�t cao l�i không th�ng nh�t. Nh�ng nhìn chung k�t lu�n là d��i m�c cao nh�t thì hai y�u t� trên �nh h��ng không l�n �n kh� nng ti�p thu bài c�a h�c sinh.

Page 32: PER-IFA Volume 2- Final Review Draft Apr 28 - VNsiteresources.worldbank.org/INTVIETNAM/Resources/PERIFA_Volum… · HS/GV T" l H c sinh/Giáo viên IBRD Ngân hàng Tái thi t và

�ánh giá t�ng h�p chi tiêu công, ��u th�u mua s�m công và trách nhi�m tài chính 2004

24

B�ng 10.29: So sánh v/ t l� HS/GV trên bình di�n qu�c t�

Qu�c gia 1994 1998 2000 2002 2004 Ti u h�c Hàn Qu�c Malaysia Philippines Trung Qu�c 4n �� Cambodia

32 19 35 25 47 48

32 22 35 19 43 50

22 19 35 20 40 53

Vi�t Nam 35 30 28 25 23 Trung h�c Hàn Qu�c Malaysia Philippines Trung Qu�c 4n �� Cambodia

25 19 35 17 32 18

22 19 34 17 34 20

21 18 36 19 34 20

Vi�t Nam 24 29 28 26 25 Ngun : UNESCO.

10.64 M-t khác, � Vi�t Nam c0ng có nhu c�u c�n gi�m t" l� HS/GV do các thay �i v ch��ng trình gi�ng d�y òi h�i m�t m�c � chuyên sâu nh�t #nh. C0ng c�n phát tri�n l�c l��ng giáo viên � áp �ng thi�u h�t t�i vùng sâu vùng xa. Nh�ng i u còn ch�a rõ là li�u gi�m t" l� HS/GV �n m�c th�p nh� hi�n nay có là s� s, d�ng t�i �u các ngu!n l�c � tng ch�t l��ng giáo d�c hay không. Chi�n l��c Giáo d�c cho m�i ng��i d� ki�n nhu c�u gi�m t" l� HS/GV � c�p ti�u h�c xu�ng 26, nh�ng m�c hi�n nay ã th�p h�n th� và có d�u hi�u cho th�y t" l� HS/GV còn ti�p t�c gi�m. Quy mô gi�m có th� ph�n nào do s�c ép tình th� nh� dân s� trong � tu�i i h�c gi�m và các tr��ng s� ph�m ti�p t�c có sinh viên t�t nghi�p. V�i t" l� HS/GV � c�p ti�u h�c � m�c 23 và ang gi�m, khi t" l� h�c sinh trên giáo viên gi�m i m�t �n v# thì chi tiêu trung bình trên c� n��c tiêu t�n thêm 228 t" !ng.

10.65 C�n ánh giá các phu�ng th�c s, d�ng ngu!n l�c khác nhau và quy�t #nh l�a ch�n ph��ng th�c t�i �u � ��c k�t qu� giáo d�c. Trong tình hình có nh$ng thay �i nhanh v nhân kh u h�c c�n coi qu�n lý t" l� HS/GV là m�t bi�n s� chính sách òi h�i quy�t #nh và qu�n lý bi�n s� này m�t cách ch� �ng. �� th�c hi�n i u này, c�n tri�n khai m�t s� bi�n pháp nh� gi�i h�n tuy�n d�ng m�i và � cho s� l��ng giáo viên gi�m xu�ng m�t cách t� nhiên qua v h�u, khuy�n khích v h�u s�m n�u có th�, thay th� các giáo viên không � trình � và th�c hi�n các chính sách và khuy�n khích ch� �ng � i u chuy�n �i ng0 giáo viên �n nh$ng n�i c�n h� nh�t.

10.66 K� nng, kinh nghi�m và �ng c� làm vi�c c�a �i ng0 giáo viên ít nh�t c0ng quan tr�ng �i v�i ch�t l��ng �u ra nh� s� l��ng giáo viên. Hi�n còn m�t s� l��ng áng k� giáo viên không có � trình � hay ch. có trình � c� b�n. Có r�t

Page 33: PER-IFA Volume 2- Final Review Draft Apr 28 - VNsiteresources.worldbank.org/INTVIETNAM/Resources/PERIFA_Volum… · HS/GV T" l H c sinh/Giáo viên IBRD Ngân hàng Tái thi t và

Chi tiêu công trong ngành giáo dc�

25

nhi u các ch��ng trình ào t�o � nâng cao trình �. Nh�ng rõ ràng ào t�o nhanh là m�t �u tiên. Trình � giáo viên � ào t�o �i h�c c0ng khá th�p (B�ng 10.30).

B�ng 10.30: Trình �� giáo viên # �ào t�o ��i h!c

T l� có trình �� Giáo viên có trình �� cao h!c 1998 2000 2002 2004

��i h�c qu�c gia ��i h�c vùng ��i h�c thu�c các B�, ngành Cao �ng ��i h�c a ngành Công ngh� Nông nghi�p v.v.. Kinh t� và lu�t Y và th� thao Vn hóa và ngh� thu�t S� ph�m T�ng

47 39

31 16 38 28 36 26 24

14 17

23

53 50

41 20 35 37 38 35 49

20 23

30

56 57

45 23 40 34 45 34 50

20 25

32

52 56

48 22 39 29 42 33 54

26 26

33

Ngun: V� K� ho�ch và Tài chính, B� GD�T.

B�ng 10.31: L�"ng và ti/n công c&a giáo viên so v�i GDP ��u ng�$i

Qu�c gia Ti�u h!c THCS Nh�t B�n 2,1 2,1 Hàn Qu�c 3,2 3,3 Singapore 1,9 2,0 �ài Loan 2,8 3,0 Trung Qu�c 1,5 2,7 4n �� 2,9 3,1 Indonesia 2,7 3,1 Malaysia 2,5 3,2 Pakistan 3,4 3,4 Sri Lanka 1,3 1,6 Thailand 2,2 2,3 Trung bình châu Á 2,4 2,7 Vi�t Nam 1998 1,7 2,4 2003 2,4 2,2

Ngun : UNESCO nm 2000.

10.67 ��ng l�c c�a giáo viên và �nh h��ng c�a l��ng th�p ã ��c coi là m�t v�n . B�ng 10.31 th� hi�n l��ng c�a giáo viên trong quan h� v�i GDP �u ng��i. Nm 1998, Vi�t Nam � m�c th�p h�n nhi u so v�i trung bình châu Á và m�c c�a các qu�c gia khác. Tình hình ã ��c c�i thi�n nhi u v�i vi�c tng l��ng trong toàn khu v�c công, tuy nhiên hãy còn s�m � bi�t r3ng li�u tng l��ng ang

Page 34: PER-IFA Volume 2- Final Review Draft Apr 28 - VNsiteresources.worldbank.org/INTVIETNAM/Resources/PERIFA_Volum… · HS/GV T" l H c sinh/Giáo viên IBRD Ngân hàng Tái thi t và

�ánh giá t�ng h�p chi tiêu công, ��u th�u mua s�m công và trách nhi�m tài chính 2004

26

có tác �ng nh� th� nào �n ch�t l��ng gi�ng d�y, nh�ng s� c�n thi�t ph�i thay �i k* v�ng v giáo viên ã ��c th�o lu�n � ph�n trên.

10.68 Liên quan �n chi ngoài l��ng cho gi�ng d�y, trên ây ã nói �n s� thi�u th�n kinh phí cho lo�i hình chi này � nhi u vùng trong c� n��c. Ch. khi chi tiêu cho lo�i hình này ��c nâng lên b�i óng góp c�a cha m1 h�c sinh t�i các vùng giàu h�n thì chúng m�i �t m�c � � các tr��ng ho�t �ng bình th��ng. Trong quá kh� còn thi�u m�c � ánh giá m�c � chi ngoài l��ng trong m�t tr��ng h�c nh� th� nào là �. V�n hi�n ã ��c gi�i quy�t � Vi�t Nam v�i vi�c Chính ph� ã �a ra m�c ch�t l��ng tr��ng h�c t�i thi�u (MCLTHTT). Tuy hi�n nay m�c chu n này m�i ch. ang ��c s, d�ng làm c� s� th�c hi�n m�t d� án ��c qu�c t� tài tr� t�i m�t s� ít tr��ng h�c, nó có ti m nng tr� thành m�c so sánh cho t�t c� các tr��ng. ��n nay chu n này v2n ch�a ��c chuy�n thành chi phí �n v# trên m�i �u h�c sinh và c�n th�c hi�n vi�c này.

10.69 M�c chi c�n cho t�i �u hóa vi�c th�c hi�n các m�c tiêu v giáo d�c và � dài c�a ngày h�c có liên quan ch-t ch) v�i nhau. 5 nhi u vùng hi�n t��ng h�c nhi u ca v2n còn ph� bi�n làm th�i gian h�c sinh � tr��ng ng�n l�i trong khi nhi u cha m1 h�c sinh không có kh� nng ho-c không s6n lòng tr� thêm chi phí cho vi�c con em h� h�c thêm � tr��ng. Tuy nhiên, gi�i quy�t v�n này òi h�i m� r�ng qu� phòng h�c và nâng c�p các phòng h�c hi�n có.

10.70 Các nghiên c�u � Vi�t Nam cho th�y d�u hi�u rõ ràng r3ng kéo dài th�i gian h�c � tr��ng có tác �ng l�n �n k�t qu� giáo d�c. B�ng 10.32 th� hi�n quy mô c�a s� chênh l�ch d�a vào k�t qu� ki�m tra kh� nng ti�p thu và t��ng ��ng v�i l�i ích m�t h�c sinh trung bình nh�n ��c trong m�t nm h�c �y �.

B�ng 10.32: So sánh v/ k�t qu� ti�p thu gi�a h!c c� ngày và h!c n1a ngày

S( phân tán xung quanh m4c trung bình* Lo�i hình

T�p �!c Toán H�c n,a ngày Trung bình H�c c� ngày

98 100 107

97 100 108

Ngun: B� GD�T.

10.71 Gi�m s� ca h�c trong ngày òi h�i �u t� c� s� v�t ch�t l�n và g�n kho�n �u t� ó v�i giáo viên và chi phí v�n hành. V2n t!n t�i m�t v�n t( tr��c ây là tách bi�t gi$a l�p k� ho�ch cho ngân sách �u t� và th��ng xuyên � các c�p chính quy n. �� th�c hi�n hi�u qu� vi�c h�c c� ngày, c�n h�p nh�t hai lo�i ngân sách này. Các k� thu�t c�a khuôn kh� chi tiêu trung h�n ang ��c xu�t c�n và có th� ��c t�n d�ng nh� m�t ph��ng ti�n � th�c hi�n s� h�p nh�t này. Trong quá trình �GTHCTC l�n này, ã có nh$ng n� l�c nh3m ánh giá s� v�n c�n thi�t cho vi�c gi�m s� ca h�c trong ngày cùng v�i nh$ng c�i ti�n c�n làm � �t ��c tiêu chu n c�n thi�t. Có l) nh$ng thông tin này còn ch�a tính xong. Nh$ng tính toán nh� v�y th�t không �n gi�n, nh�ng i u quan tr�ng là chúng

Page 35: PER-IFA Volume 2- Final Review Draft Apr 28 - VNsiteresources.worldbank.org/INTVIETNAM/Resources/PERIFA_Volum… · HS/GV T" l H c sinh/Giáo viên IBRD Ngân hàng Tái thi t và

Chi tiêu công trong ngành giáo dc�

27

��c th�c hi�n có s� k�t h�p v�i nhi u y�u t� khác v chính sách giáo d�c thông qua các k� thu�t xây d�ng m�t khuôn kh� chi tiêu trung h�n ngành ang ��c thí i�m cho l/nh v�c giáo d�c.

Ho�ch �*nh và th(c thi các �u tiên trong ngành

10.72 M�t phát hi�n c�a nghiên c�u chi tiêu công trong giáo d�c l�n này là tình hình ngu!n l�c ��c c�i thi�n ang t�o c� h�i gi�i quy�t các thách th�c trong ngành, k� c� ch�t l��ng giáo d�c. Tuy nhiên, t�n d�ng nh$ng �u th� này òi h�i ph�i ch� �ng trong qu�n lý:

• �� g�n k�t chi�n l��c v�i ngân sách trong m�t khuôn kh� dài h�n h�n.

• �� các chi�n l��c qu�c gia có �nh h��ng lên t�t c� các c� s� giáo d�c trong h� th�ng hành chính mà không c�n ph�i qu�n lý vi mô.

• �� phát tri�n các k� nng qu�n lý ch� �ng trong m�t môi tr��ng th��ng xuyên thay �i.

K�t h+p chính sách và ngân sách trong m�t khuôn kh� trung h�n

10.73 Giáo d�c là l/nh v�c ��c �u tiên thí i�m xây d�ng khuôn kh� chi tiêu trung h�n (l!ng ghép l�p k� ho�ch và tri�n khai ngu!n l�c gi$a t�t c� các c� quan). �ã có nh$ng ti�n b� ban �u �y h�a h1n trong vi�c xây d�ng m�t khuôn kh� chi tiêu trung h�n g�n k�t các k� ho�ch v�i chi�n l��c nh� mô t� � ph�n trên. 5 giai o�n hi�n nay các k� ho�ch m�i ch. xác #nh ý ngh/a c�a nh$ng ho�t �ng ang di+n ra mà ch�a tính �n nh$ng bi�n pháp c�n thi�t ti�p theo � th�c hi�n các k� ho�ch chi�n l��c này. Tuy nhiên, chúng cho th�y có th� �u t� thêm cho nh$ng k� ho�ch ti�p theo. Nh$ng d� báo này cho th�y sau khi tính h�t kho�n ang �u t�, thì v2n có kh� nng �u t� nâng cao d#ch v�. �i u này có ��c là do tác �ng k�t h�p c�a tng tr��ng kinh t� nhanh và vi�c gi�i phóng ngu!n l�c nh� gi�m s� tr% em trong � tu�i i h�c. T�n d�ng hi�u qu� c� h�i này � nâng cao ch�t l��ng giáo d�c ào t�o hi�n là m�t thách th�c mà �GTHCTC 2004 nêu ra. Khuôn kh� chi tiêu trung h�n là m�t công c� � ti�p nh�n nh$ng khuy�n ngh# c�a �GTHCTC 2004 và tính toán th, nghi�m tác �ng ti m tàng lên yêu c�u v ngu!n l�c trong trung h�n.

Tác ��ng t�i chi�n l�+c th(c thi # m!i c'p

10.74 Ho�t �ng giáo d�c ào t�o ��c phân c�p r�ng rãi. �i u này là phù h�p �i v�i m�t d#ch v� r�t c�n �n ti�p xúc tr�c ti�p v�i #a ph��ng. Nh�ng phân c�p v2n �i h�i ph�i có m�t khung chính sách qu�c gia m�nh. Th�c s� m�t khung chính sách nh� v�y có t�m quan tr�ng s�ng còn � qu�n lý các thay �i trong m�t ngành ang g-p nhi u thách th�c, bao g!m c� nh$ng thay �i nhanh chóng v nhân kh u h�c. Các thay �i ó t�o c� h�i cho vi�c t�p trung vào nâng cao ch�t l��ng giáo d�c. Nh�ng kinh nghi�m c0ng ch. ra r3ng c� h�i có th� không ��c t�n

Page 36: PER-IFA Volume 2- Final Review Draft Apr 28 - VNsiteresources.worldbank.org/INTVIETNAM/Resources/PERIFA_Volum… · HS/GV T" l H c sinh/Giáo viên IBRD Ngân hàng Tái thi t và

�ánh giá t�ng h�p chi tiêu công, ��u th�u mua s�m công và trách nhi�m tài chính 2004

28

d�ng n�u không có s� k�t n�i m�nh gi$a chính sách qu�c gia và th�c hi�n t�i #a ph��ng.

10.75 M�t c� ch� � th�c thi các chính sách qu�c gia sao cho chúng có tác �ng rõ r�t h�n t�i vi�c t� ch�c th�c hi�n t�i #a ph��ng c�n:

• ��n gi�n, tr�c ti�p và có thông tin rõ ràng v các �u tiên qu�c gia; • Không khuy�n khích c�p trung ��ng th�c hi�n qu�n lý vi mô; • Có ch� cho vi�c ra quy�t #nh t�i #a ph��ng v chi ti�t �i v�i vi�c

th�c thi c� th�; • T�o ra �ng c� thích h�p cho qu�n lý tích c�c � #a ph��ng; • Thích h�p cho công tác giám sát (mang tính th�c t� và tránh ph�i thu

th�p d$ li�u c!ng k nh).

10.76 C� ch� � �t ��c m�c tiêu trên ã ��c th�o lu�n trong �ánh giá chi tiêu công nm 2000 v�i vi�c �a ra khái ni�m m�c “t�i thi�u” v ngu!n l�c dành cho m�i h�c sinh. Các c� quan #a ph��ng s) có quy n t� ch� trong vi�c cung c�p nhi u h�n, nh�ng không ��c cung c�p ít h�n. Có th� giám sát ��c m�t cách công khai n�u h� dành ít ngu!n l�c h�n. Nh$ng thay �i g�n ây trong các #nh m�c phân b� ngân sách nhà n��c giúp th�c hi�n c� ch� nêu trên d+ dàng h�n khi k�t n�i nó v�i các c� ch� phân b� ngu!n l�c. Vi�c tính toán m�c “t�i thi�u” s) minh b�ch và theo h��ng truy n t�i nh$ng tín hi�u và khuy�n khích t�i chính quy n #a ph��ng giúp h� i u ch.nh vi�c phân b� ngu!n l�c c�a mình theo các m�c tiêu qu�c gia. B� GD�T hàng nm s) c�p nh�t các c� s� � tính toán chi phí trên �u h�c sinh (s) có nhi u #nh m�c �u ng��i � áp �ng nhu c�u c�a các #a ph��ng). B� GD�T s) thông báo m�c chi trên �u h�c sinh tr��c khi các c� quan #a ph��ng phân b� ngân sách c�a mình và s) nh�n thông tin t( các #a ph��ng theo m�t m2u chu n cho th�y vi�c phân b� c� th� t�i #a ph��ng theo cách có th� so sánh ��c v�i m�c chi theo �u h�c sinh. S) có �i tho�i d�a trên d$ li�u này và k�t qu� c�a �i tho�i ó s) minh b�ch và #a ph��ng có th� d+ dàng ti�p c�n.

10.77 �� th�c hi�n hi�u qu� m�t c� ch� nh� v�y, c�n c�i thi�n trao �i d$ li�u gi$a các c� quan #a ph��ng và B� GD�T, nh�ng c� ch� ph�i �n gi�n. Trao �i d$ li�u c�n t�p trung vào cung c�p các b3ng ch�ng cho th�y m�c � m�c chi t�i thi�u ang ��c th�c hi�n và b�n ch�t c�a b�t k* m�t s� dao �ng so v�i m�c này � cho phép có ��c �i tho�i mang tính xây d�ng gi$a các c� quan #a ph��ng và B� GD�T. Báo cáo không ��c thi�u các thông tin v nh$ng tr��ng h�p có s� bi�n �ng so v�i m�c chi t�i thi�u. M�t m2u �n gi�n s) cho phép cung c�p thông tin ph�n h!i v vi�c ngu!n l�c ang ��c tri�n khai � c�p #a ph��ng nh� th� nào. D$ li�u v tài chính s) i kèm v�i các thông tin v k�t qu� ho�t �ng và o l��ng ch�t l��ng k�t qu� �u ra c�a công tác giáo d�c. M�c tiêu c�a c� ch� ��c mô t� � ây là nh3m t�p trung vào các quy�t #nh ch� �ng có �nh h��ng �n ch�t l��ng h�n là coi k�t qu� �u ra ch. là k�t qu� th� �ng c�a nh$ng quy�t #nh do c�p #a ph��ng �a ra trong b�i c�nh th��ng chú tr�ng gi�i quy�t các nhu c�u ng�n h�n.

Page 37: PER-IFA Volume 2- Final Review Draft Apr 28 - VNsiteresources.worldbank.org/INTVIETNAM/Resources/PERIFA_Volum… · HS/GV T" l H c sinh/Giáo viên IBRD Ngân hàng Tái thi t và

Chi tiêu công trong ngành giáo dc�

29

C" ch� xác �*nh m4c t�i thi�u bình quân ��u h!c sinh

Chi phí cho con ng�òi

Chi phí ngoài l��ng và ph� c�p Chi phí m�c tiêu

H�p ph�n

Nhân viên gi�ng d�y và và các nhân viên khác

Ho�t �ng nghi�p v�/ D�ng c� và v�t t� gi�ng d�y

B�o trì c� s� tr��ng h�c

M�c tiêu c� th�

6 6 6 6

��n v� tính

Bình quân HS d�a trên t" l� HS/GV m�c tiêu cho lo�i khu v�c nhân v�i chi l��ng cho khu v�c + tr� c�p không chuyên

Chi phí � �t M�c ch�t l��ng tr��ng chu n t�i thi�u tính trên m�i HS

Bình quân phòng h�c d�a trên chi phí c�n thi�t � duy trì theo tiêu chu n ��c chuy�n thành bình quân HS d�a trên t" l� HS/GV

��n v# tính phù h�p v�i m�c tiêu c� th� ��c chuy�n thành bình quân �u ng��i cho s� HS m�c tiêu

6 6 6 6

CHI TIÊU T7I THI8U TRÊN �9U M:I H;C SINH

Xây d(ng nh�ng k7 n)ng qu�n lý n)ng ��ng �� th(c hi�n thay ��i

10.78 Quy mô c�a c� h�i và thách th�c mà qu�n lý ngành g-p ph�i s) làm n�y sinh yêu c�u m�i v k� nng � t�t c� các c�p: B� GD�T c�n cn c� vào các m�c tiêu qu�c gia � xây d�ng k� ho�ch ngu!n l�c toàn ngành và tác �ng lên ho�t �ng qu�n lý � c�p #a ph��ng trong vi�c th�c hi�n các c�i thi�n trong khuôn kh� chi�n l��c qu�c gia và c�p #a ph��ng c�n t� duy linh ho�t h�n trong huy �ng các ngu!n l�c và c�n xây d�ng các k� nng thi�t k� và th�c thi các bi�n pháp thay �i và c�i thi�n.

10.79 B� GD�T ã th�c hi�n các b��c c�n thi�t nh3m xây d�ng nng l�c qu�n lý ngu!n l�c hi�u qu� h�n thông qua các k� thu�t c�a khuôn kh� chi tiêu trung h�n. C0ng c�n thi�t ph�i ti�p t�c nâng c�p các k� nng qu�n lý chi�n l��c trong ph�m vi B� GD�T. Ngoài ra, c�n xem xét tng c��ng kh� nng c�a B� GD�T trong vi�c tác �ng lên toàn ngành, k� c� các c� s� giáo d�c ào t�o do b� ngành khác qu�n lý.

Page 38: PER-IFA Volume 2- Final Review Draft Apr 28 - VNsiteresources.worldbank.org/INTVIETNAM/Resources/PERIFA_Volum… · HS/GV T" l H c sinh/Giáo viên IBRD Ngân hàng Tái thi t và

�ánh giá t�ng h�p chi tiêu công, ��u th�u mua s�m công và trách nhi�m tài chính 2004

30

10.80 5 c�p #a ph��ng, m�t s� khóa ào t�o ban �u ã ��c th�c hi�n t�i m�t vài huy�n và t.nh ��c ch�n � kh�i �u cho vi�c thí i�m khuôn kh� chi tiêu trung h�n t�i c�p #a ph��ng. Nh$ng hình th�c ào t�o nh� v�y c�n ��c phát tri�n c� v chi u r�ng và chi u sâu. C0ng có nh$ng v�n v nng l�c tri�n khai � các l/nh v�c khác nh� thi�t k� và qu�n lý �u t� phát tri�n c�n ��c gi�i quy�t.

K�t lu�n và khuy�n ngh*

10.81 Vi�c tng chi cho giáo d�c trong th�i gian tr��c ây và hi�n nay, cùng v�i nh$ng thay �i v dân s� trong � tu�i i h�c, s) mang l�i c� h�i � t�p trung h�n vào nâng cao ch�t l��ng, s� bình �ng và hi�u qu� c�a giáo d�c. C�n ánh giá các ph��ng th�c s, d�ng ngu!n l�c ��c gi�i phóng nh� dân s� trong � tu�i i h�c gi�m xu�ng và c�n �a ra quy�t #nh tri�n khai nh3m t�i �u hóa k�t qu� �u ra c�a giáo d�c

10.82 �� �t m�c tiêu này, �GTHCTC 2004 �a ra các khuy�n ngh# sau:

• Thay cho vi�c nâng t" l� h�c sinh/giáo viên lên, c�n �u tiên áp d�ng h�c c� ngày trên di�n r�ng h�n, ti�p t�c th�c hi�n gi�m h�c phí cho h�c sinh thu�c di�n chính sách và nâng cao trình � giáo viên và c� s� v�t ch�t tr��ng l�p, -c bi�t là � các #a ph��ng nghèo.

• C�n ti�n hành m�t ánh giá t�ng th� v vai trò c�a thu phí trong ngành giáo d�c. �ánh giá này nên ��c k�t h�p v�i vi�c l�p th� t� �u tiên k� ho�ch ang ��c xây d�ng trong khuôn kh� chi tiêu trung h�n c�a ngành giáo d�c.

• C�n ánh giá tính �y � c�a các h� s� �u tiên trong các #nh m�c phân b� ngân sách cho giáo d�c nh3m �m b�o cho các vùng nghèo và khó khn có kh� nng cung c�p m�t m�c tiêu chu n v d#ch v� giáo d�c.

• C�n xây d�ng c� ch� � �m b�o m�i h�c sinh nh�n ��c m�t m�c kinh phí t�i thi�u t( ngân sách � có th� ��c h�c t�p � m�c chu n. C�n có c� ch� � tng c��ng vai trò c�a B� GD�T trong qu�n lý tài chính toàn ngành bao g!m c� chi�n l��c, k� ho�ch, ch� � chính sách và s, d�ng ngu!n l�c, song không làm gi�m tính ch� �ng c�a các #a ph��ng trong th�c hi�n c� th� công tác giáo d�c.

• C�n �m b�o tng chi ngân sách cho giáo d�c � �t m�c tiêu ch�t l��ng và c� h�i ti�p c�n. C�n xem xét phân b� m�t t" l� l�n h�n trong t�ng chi giáo d�c cho m�t lo�t các ch��ng trình m�c tiêu. Nh$ng ch��ng trình m�c tiêu có th� là ch��ng trình h� tr� các t.nh xu�t các bi�n pháp tng s� h�c sinh i h�c thông qua các gi�i pháp c� th�; thành l�p m�t qu� � h� tr� cho các t.nh � nh$ng vùng nghèo h�n � mi+n gi�m h�c phí, h� tr� phát mi+n phí sách giáo khoa và d�ng c� h�c t�p.

• C�n xem xét tng l��ng cho giáo viên trên c� s� n�i dung công vi�c và k�t qu� làm vi�c.

Page 39: PER-IFA Volume 2- Final Review Draft Apr 28 - VNsiteresources.worldbank.org/INTVIETNAM/Resources/PERIFA_Volum… · HS/GV T" l H c sinh/Giáo viên IBRD Ngân hàng Tái thi t và

Chi tiêu công trong ngành giáo dc�

31

• Ngân hàng Th� gi�i khuy�n ngh# ch�a nên th�c hi�n Ngh# #nh 10 trong ngành giáo d�c, ít nh�t là � c�p ti�u h�c và ph� thông c� s� mà nên xem xét giao quy n linh ho�t cho các hi�u tr��ng theo quy�t #nh 192 ho-c m�t s� quy n h�n khác.

• C�n �u tiên xây d�ng các bài ki�m tra chu n v m�c � ti�p thu ki�n th�c � nh$ng giai o�n quan tr�ng � áp d�ng chúng m�t cách có h� th�ng nh3m ánh giá khách quan ch�t l��ng d�y h�c.

• C�n �u tiên phát tri�n k� nng qu�n lý ngu!n l�c và h� th�ng thông tin � m�i c�p c�a ngành giáo d�c.

Page 40: PER-IFA Volume 2- Final Review Draft Apr 28 - VNsiteresources.worldbank.org/INTVIETNAM/Resources/PERIFA_Volum… · HS/GV T" l H c sinh/Giáo viên IBRD Ngân hàng Tái thi t và
Page 41: PER-IFA Volume 2- Final Review Draft Apr 28 - VNsiteresources.worldbank.org/INTVIETNAM/Resources/PERIFA_Volum… · HS/GV T" l H c sinh/Giáo viên IBRD Ngân hàng Tái thi t và

Chi tiêu công trong ngành giao thông�

33

11. CHI TIÊU CÔNG TRONG NGÀNH GIAO THÔNG

Gi�i thi�u và t�ng quan

11.1 C� s� h� t�ng giao thông có óng góp vô cùng quan tr�ng vào công cu�c tng tr��ng và xoá ói gi�m nghèo � Vi�t Nam. ��u t� vào ��ng giao thông nông thôn �n nay �t k�t qu� t�t, trong s� 10.602 ch. còn 220 xã ch�a có ��ng �n. Các nghiên c�u ã cho th�y nh$ng kho�n �u t� này ã có �nh h��ng l�n �n xóa ói gi�m nghèo � nông thôn, -c bi�t là � nh$ng vùng nghèo nh�t. S� tng tr��ng trong xu�t kh u là �u tàu lôi kéo s� tng tr��ng t�ng s�n ph m qu�c n�i. Các d#ch v� h�u c�n v�i chi phí th�p h�n và có hi�u qu� cao ang là nhân t� ch� y�u � thúc y s� tng tr��ng d�a trên xu�t kh u này.

11.2 Ngành giao thông � Vi�t Nam ã có nh$ng ti�n b� v��t b�c trong quãng th�i gian xem xét trong báo cáo này. Quy mô và ch�t l��ng c�a c� s� h� t�ng giao thông ã ��c c�i thi�n, kích c' c�a các ph��ng ti�n v�n t�i c0ng ã ��c tng lên và quan tr�ng h�n c� là tính hi�u qu� và chi phí c�a các d#ch v� giao thông v�n t�i ang ��c c�i thi�n. Tuy nhiên, v2n còn nhi u v�n r�t c�n quan tâm là chi phí cho b�o trì c�a ngành không �y � và c�n có nhi u s� quan tâm h�n n$a � �m b�o �u t� vào nh$ng con ��ng m�i v��n t�i m�c b n v$ng.

11.3 Ch��ng này nghiên c�u t�ng quan v ngành giao thông, nh�ng t�p trung ch� y�u vào ��ng b� là chuyên ngành chi�m �n g�n 90% t�ng chi tiêu công trong ngành. Ph�n �u tiên �a ra ánh giá t�ng quan v t(ng chuyên ngành trong ngành giao thông và các thông tin v tình tr�ng c�a c� s� h� t�ng, tính hi�u qu� c�a t(ng chuyên ngành, so sánh v�i các n��c khác và nêu lên nh$ng ti�n b� ã �t ��c trong quãng th�i gian c�a báo cáo này. Ph�n th� hai c�p �n chi tiêu chung trong ngành, phân tích chi u h��ng và ánh giá các v�n liên quan �n qu�n lý chi tiêu công � �a ra m�t s� ki�n ngh#. Ph�n th� ba xem xét nhu c�u tài chính trong t��ng lai. Ph�n cu�i cùng tóm t�t các ki�n ngh#.

T�ng quan và tình hình ho�t ��ng trong ngành giao thông

11.4 Ngành giao thông ã có nh$ng ti�n b� áng k� trong vi�c áp �ng nhu c�u c�a n n kinh t� tng tr��ng cao, m�t n n kinh t� ngày càng h��ng vào xu�t kh u và nhu c�u n�i li n v�i nh$ng vùng xa xôi h%o lánh nh�t. �ã có nh$ng thành t�u r�t �n t��ng, -c bi�t là trong giao thông ��ng b�, ��ng bi�n và ��ng hàng không. M-c dù cùng có m�c �u t� th�p, ��ng s�t c0ng ã c�i thi�n nhi u tình hình c�a mình, trong khi ó ��ng sông l�i không có ��c nh$ng thành t�u t��ng t�. Ph�n d��i ây là nh$ng nét n�i b�t trong th�i k* này.

Page 42: PER-IFA Volume 2- Final Review Draft Apr 28 - VNsiteresources.worldbank.org/INTVIETNAM/Resources/PERIFA_Volum… · HS/GV T" l H c sinh/Giáo viên IBRD Ngân hàng Tái thi t và

�ánh giá t�ng h�p chi tiêu công, ��u th�u mua s�m công và trách nhi�m tài chính 2004

34

Nhu c�u giao thông ngày càng t)ng lên

11.5 T( nm 1999 �n nm 2003, nhu c�u v v�n t�i hàng hóa tng cùng v�i t�c � tng tr��ng c�a GDP, kho�ng 9%/nm tính theo t�n-km. V�n t�i hành khách tng kho�ng 8%/nm trong cùng k*. V�n t�i ��ng b� là ph��ng th�c n�i b�t nh�t, chi�m kho�ng 60% v t�n v�n chuy�n và 12% v t�n-km. ��i v�i v�n t�i ��ng dài, v�n chuy�n d�c b� bi�n chi�m 76% tính theo t�n-km vì là ph��ng th�c n�i tr�i trong v�n t�i ��ng dài (B�ng 11.1). S� l��ng hàng hoá b�c d' t�i các c�ng bi�n c0ng tng nhanh chóng, g�n g�p ôi trong 5 nm v(a qua, t( 56 tri�u t�n nm 1998 lên �n 114 tri�u t�n nm 2003. Hàng hóa v�n chuy�n qua các c�ng phía nam ã v��t m�c d� oán �a ra hai nm tr��c trong Chi�n l��c Phát tri�n giao thông qu�c gia, còn g�i là VITRANSS, kho�ng 50%.

11.6 V�n t�i ��ng s�t có vai trò kém quan tr�ng h�n, m-c dù v s� t�n-km t" tr�ng c�a nó trên th# tr��ng ã tng t( 3% lên �n 4%, chi�m th# ph�n c�a c� ��ng b� và ��ng sông. Tính theo th# ph�n, giao thông ��ng sông ã gi�m sút trong th�i gian nghiên c�u, m�t ph�n do s� tng c��ng nâng c�p � các ph��ng th�c khác, nh�ng m�t ph�n c0ng do thi�u �u t� trong chuyên ngành này. M-c d�u th# ph�n gi�m xu�ng nh�ng v�n t�i hàng không ã có th# ph�n tng lên v�i t�c � �n t��ng trong th�i k* này xét c� v l��ng hành khách và hàng hóa.

B�ng 11.1: Kh�i l�+ng v�n t�i trong n��c giai �o�n 1999-2003 Lo�i hình v�n t�i

1999

2003

V�n t�i hàng hóa

1000 t�n

% Tri�u t�n-km

% 1000 t�n

% Tri�u t�n-km

%

T l� t)ng hàng n)m

t'n-km %

���ng s�t ���ng b� ���ng sông ���ng bi�n Hàng không T�ng

5.033 83.354 35.826 15.910

42

140.166

3,6 59,5 25,6 11,4

0

100

1.397 5.701 3.589

34.240 102

45.028

3,1 12,7

8,0 76,0

0,2

100

8.133 116.759

46.056 21.042

90

192.080

4,2 60,8 24,0 11,0

0

100

2.664 7.684 4.590

47.616 257

62.810

4,2 12,2

7,3 75,8

0,4

100

17.5 7.7 6.3 8.6

26.0

8.7 V�n t�i hành khách

1000 hk % Tri�u hk-km

% 1000 hành

khách

% Tri�u hk-km

% T" l� tng hàng

nm hk-km %

���ng s�t ���ng b� ���ng sông ���ng bi�n ���ng hàng không T�ng

9.252 554.523

89.745 800

2.731

657.050

1,4 84,4 13,7

0,1 0,4

100

2.721 19.671 2.702

84 4.116

29.293

9,3 67,2

9,2 0,3

14,1

100

11.564 727.286 110.255

870 4.503

854.477

1,4 85,1 12,9

0,1 0,5

100

4.069 25.827 2.781

70 7.021

39.767

10,2 64,9

7,0 0,2

17,7

100

10.6 7.0 0.7

-4.5 14.3

7.9

Ngun: V� K� ho�ch và ��u t�, B� Giao thông v�n t�i.

Page 43: PER-IFA Volume 2- Final Review Draft Apr 28 - VNsiteresources.worldbank.org/INTVIETNAM/Resources/PERIFA_Volum… · HS/GV T" l H c sinh/Giáo viên IBRD Ngân hàng Tái thi t và

Chi tiêu công trong ngành giao thông�

35

Tình hình ho�t ��ng trong các chuyên ngành

���ng b� 11.7 Giao thông ��ng b� ã � trong tình tr�ng y�u kém sau chi�n tranh và nh$ng nm ti�p theo ó tng tr��ng kinh t� ch�m, s� d!n ép l�n v nhu c�u �u t� không ��c áp �ng. Nh�ng hi�n nay tình hình ã ��c c�i thi�n v�i vi�c tng c��ng �u t� cho ��ng b�.

11.8 ���ng qu�c l� – VITRANSS công b� vào tháng 9 nm 1997 r3ng Vi�t Nam có 15.100km ��ng qu�c l�, trong ó kho�ng 61% ã ��c r�i nh�a. T( ó, h� th�ng ��ng ã m� r�ng ra �n nay là 17.300 km v�i 84% ��c r�i nh�a, ph�n l�n là do vi�c hoàn thành 1.400km ��ng H! Chí Minh. Tình tr�ng c�a các tuy�n ��ng b� qu�c gia c0ng ã ��c c�i thi�n v�i t" tr�ng ��ng ch�t l��ng t�t tng t( 36,6% nm 1999 lên 44,8% nm 2002. H� th�ng ��ng qu�c l� 4 làn xe ã ��c nâng t( 2% lên 3,9%, ��ng 2-3 làn xe tng t( 36% lên 66%. H� th�ng c�u v2n còn r�t y�u kém trong toàn h� th�ng, v�i 30% trong s� 4.100 cây c�u b# gi�i h�n v t�i tr�ng và 20% h�n ch� v kích th��c chi u ngang.

B�ng 11.2: Chi/u dài ��$ng (km) phân theo lo�i ��$ng và m8t ��$ng H� th�ng ��$ng �ã r�i m8t �á

d)m ��$ng �'t T�ng s� % r�i m8t

Qu�c l� 14.441 600 2.254 17.295 83,5 ���ng t.nh 11.657 553 9.552

21.762 53,6

���ng huy�n 9.106 2.077 33.830 45.013 20,2 ���ng ô th# 4.041 68 2.543 6.654 60,7 ���ng xã 2.922 52.446 76.087 131.455 2,2 T�ng s� 42.167 55.744 124.268 222.179 19,0 Ngun: C�c ��ng b� Vi�t Nam 2004.

11.9 S� nâng c�p trong h� th�ng ��ng ã cho phép t�c � xe t�i tng trung bình t( 40km/h lên 50km/h, xe buýt tng t( 50km/h lên 60km/h và th�m chí �t 70-80km/h trên m�t s� tuy�n. Chi phí v�n t�i b3ng xe t�i t��ng ��ng v�i Thái Lan và th�p h�n Philippine 40%. T��ng t�, giá vé xe buýt n�i thành th�p h�n Thái Lan 25% và th�p h�n Philippine 37%. Tuy v�y, nh$ng ánh giá v(a qua v ���ng qu�c l� 1 và kh�o sát � nh$ng nhà cung c�p d#ch v� xe buýt cho th�y nh$ng kho�n ti�t ki�m trong chi phí v�n hành này không �n ��c v�i khách hàng d��i d�ng giá vé r% h�n (Di+n àn phát tri�n GRIPS, 11/2003).

11.10 ���ng t�nh và ���ng nông thôn – S� l��ng xã ch�a có ��ng �n trung tâm huy�n ã gi�m h�n m�t n,a, t( h�n 600 nm 1999 xu�ng �n nay là 220 xã. S� này ch. chi�m 2,1% trong t�ng s� 10.500 xã. Trong th�i gian nghiên c�u, m�c � v kh� nng ti�p c�n ��c �n ��ng giao thông ã tng t( 73% dân s� ti�p c�n ��c v�i ��ng giao thông trong m�i i u ki�n th�i ti�t lên 76% (cao h�n nhi u so v�i các n��c có cùng m�c thu nh�p) (Bi�u ! 11.1- hình trái). �i u này cho th�y kh� nng ti�p c�n ��c thêm v�i 2,5 tri�u ng��i n$a. M�i nghiên c�u

Page 44: PER-IFA Volume 2- Final Review Draft Apr 28 - VNsiteresources.worldbank.org/INTVIETNAM/Resources/PERIFA_Volum… · HS/GV T" l H c sinh/Giáo viên IBRD Ngân hàng Tái thi t và

�ánh giá t�ng h�p chi tiêu công, ��u th�u mua s�m công và trách nhi�m tài chính 2004

36

u ch. ra m�i quan h� ch-t ch) gi$a t" l� ói nghèo và kh� nng ti�p c�n ��c v�i ��ng giao thông (Bi�u ! 11.1 – hình ph�i).

Bi�u �� 11.1: �ánh giá v/ s( ti�p c�n c&a ��$ng giao thông nông thôn

���������������� ������������ �����

64%

43%

72%

94%

0%

20%

40%

60%

80%

100%

1 2 3 4������������� ���������������������������� ����������������������������������� ������������������������������ �!���� �������"�������

Vietnam 76%

11.11 C� Chính ph� và các nhà tài tr� u quan tâm �n kh� nng ti�p c�n giao thông � nông thôn và v m-t này ã có nh$ng thành t�u áng k�. Tuy nhiên, t.nh l� v2n ch�a ��c �u t� úng m�c và v2n trong tình tr�ng t!i t� v�i kho�ng 50% ��c r�i m-t.

11.12 Ph��ng ti�n v�n t�i – S� l��ng xe 4 bánh tng nhanh h�n t�c � tng GDP m�t chút, t( 400.000 xe nm 1997 lên 600.000 xe nm 2002, hay 7,5 xe trên 1000 dân. Xe t�i chi�m 30% s� ph��ng ti�n, nh�ng 80% trong s� này là c' nh� và v(a, ch. có 10% là xe t�i có r� móc hi�n �i. S� l��ng xe máy tng lên v�i t�c � 20%/nm, v�i t�ng s� 11 tri�u xe nm 2003 ho-c 140 xe trên 1.000 dân (B�ng 11.3). N�u tính c� xe máy, t" l� c� gi�i hoá c�a Vi�t nam r�t cao so v�i m�c thu nh�p. Con s� này � Philippine, tính c� xe máy, là 73 xe trên 1.000 dân.

B�ng 11.3: Ph�"ng ti�n v�n t�i

Ph�"ng ti�n 2000 2001 2002 2003

Xe con 285.000 303.627 346.218 Xe t�i 130.800 144.526 162.552 Xe t�i có r� móc 12.500 13.317 15.185 Xe buýt 65.000 69.250 78.962

675.000

T�ng (không k� xe máy) 500.000/483.917 532.681/557.092 607.400 675.000 Xe máy 6.478.000 8.395.835 10.273.000 11.379.000

���ng s�t 11.13 H� th�ng ��ng s�t bao g!m 7 tuy�n có t�ng � dài là 3.134 km. M�i tuy�n u là ��ng �n, ch� y�u là kh� 01 mét, v�i m�t vài tuy�n có kh� ��ng tiêu chu n và kh� ��ng l!ng v phía biên gi�i Trung qu�c. Trên toàn h� th�ng có h�n 1.767 cây c�u (52.162m), 39 ��ng h�m (11.468 m) và 265 nhà ga. Các

������������� ������������� ���

��������������� �������������

��� �������������� !���"����#$%�

&���

0%

20%

40%

60%

80%

100%

0% 50% 100% 150%

'�������� �������������()

)*�+,�������

Page 45: PER-IFA Volume 2- Final Review Draft Apr 28 - VNsiteresources.worldbank.org/INTVIETNAM/Resources/PERIFA_Volum… · HS/GV T" l H c sinh/Giáo viên IBRD Ngân hàng Tái thi t và

Chi tiêu công trong ngành giao thông�

37

ph��ng ti�n thông tin liên l�c ã l�c h�u và ch. 40% trong s� các nhà ga ��c trang b# h� th�ng èn tín hi�u bán t� �ng.

11.14 Ch�t l��ng c�a ��ng và c�u còn kém và nhi u tuy�n ��ng không áp �ng tiêu chu n k� thu�t hi�n �i. Ph�n l�n s� ti n �u t� trong ngành ��c dành cho vi�c gia c� các cây c�u và gi$ cho h� th�ng không b# xu�ng c�p h�n n$a. K�t qu� là t�c � v�n hành c�a tàu ho� ch. � m�c 40km/h �i v�i tàu ch� khách và 22km/h �i v�i tàu ch� hàng. Tuy v�y, t�c � ch�y tàu ã ��c c�i thi�n � m�t s� n�i, ví d� nh� th�i gian ch�y tàu t( Hà n�i �n thành ph� H! Chí Minh ã gi�m t( 34 gi� xu�ng 30 gi�.

11.15 Doanh thu t( d#ch v� ��ng s�t hi�n ang tng v�i t�c � 15%/nm t( nm 1999 �n nm 2003 và có v% nh� là ���ng s�t Vi�t Nam v c� b�n trang tr�i ��c các chi phí khai thác, trong ó có c� kho�n óng góp 10% thu nh�p cho vi�c b�o d�'ng c� s� h� t�ng. M-c dù tình tr�ng c�a ��ng ray, thi�t b# kéo và �u máy r�t kém, kh� nng ho�t �ng c�a ���ng s�t Vi�t Nam v2n ��c x�p � m�c trung bình trong s� 8 n��c trong khu v�c. Th�c ra, kh� nng v�n chuy�n hàng hóa �ng th� 3 ch. sau Hàn Qu�c và 4n ��. Kh� nng v �i ng0 nhân viên th�p h�n, x�p th� 6 trong s� 8 n��c.

11.16 H� th�ng �u máy và toa xe do ���ng s�t Vi�t Nam khai thác ã r�t c0. Ch. có 120 trong s� 397 �u máy là có công su�t cao (trên 1.000 s�c ng�a) và có ch�t l��ng t�t. H�n m�t n,a trong s� các toa xe ch� khách là trên 20 nm tu�i và 90% toa xe ch� hàng ��c ch� t�o t( tr��c nm 1980. M-c dù v�y, kh� nng v�n t�i c�a ���ng s�t Vi�t Nam v2n ang tng lên trên c� ph��ng di�n hàng hoá và s� hành khách.

C�ng và vn t�i bi�n

Bi�u �� 11.2: Chi phí v�n chuy�n container 40 feet, qua c�ng g�n nh't,

0 200 400 600 800

1,000 1,200 1,400 1,600

�?c

Kin

h

Th�

?nm

g H

?i

Shen

zhen

Ban

gkok

Jaka

rta

Man

ila

N?i

Tp.

H?

Chí

Min

h

Mum

bai

Col

ombo

2002 2004 #$%���&'���((��

��n Nh�t b�n (USD)

Ngun: Kh�o sát l�n th� 12 và 14 v so sánh chi phí liên quan �n �u t� t�i các thành ph� và khu v�c l�n � châu Á do JETRO th�c hi�n nm 2002 và 2004.

Page 46: PER-IFA Volume 2- Final Review Draft Apr 28 - VNsiteresources.worldbank.org/INTVIETNAM/Resources/PERIFA_Volum… · HS/GV T" l H c sinh/Giáo viên IBRD Ngân hàng Tái thi t và

�ánh giá t�ng h�p chi tiêu công, ��u th�u mua s�m công và trách nhi�m tài chính 2004

38

11.17 Vi�t Nam có h�n 80 c�ng bi�n, t�ng s� 22.000m c�u tàu v�i 2,2 tri�u m2 b�n c�ng và 1 tri�u m2 b�n tàu. M-c d�u v2n còn th�p so v�i các c�ng hi�n �i h�n trong khu v�c, hi�u qu� ho�t �ng c�a các b�n c�ng ã tng lên và chi phí t�i c�ng ã gi�m xu�ng (Bi�u ! 11.2). Nng su�t c�a c�ng ã ��c c�i thi�n t( trung bình 1.800 t�n/m trong nm 1995 lên �n 2.800 t�n/m vào nm 2000, dù các c�ng � Sài gòn và H�i phòng ã �t m�c 3.500 t�n/m. Theo Vinalines, kh� nng b�c x�p container � c�ng Sài gòn là 20 �n 25 container m�i gi�, � c�ng m�i Cái Lân (Qu�ng Ninh) là 30 container và b�c x�p hàng hoá thông th��ng là 1.500 t�n/ca/ngày. Con s� này t��ng ��ng v�i kh� nng ho�t �ng c�a các c�ng khác trong khu v�c.

11.18 Chi phí t�i c�ng H�i Phòng và Sài Gòn gi�m ph�n l�n là do gi�m phí t�i c�ng, gi�m chi phí v�n chuy�n b3ng xe t�i và nh$ng chuy�n bi�n tích c�c trong ho�t �ng c�a h�i quan. Nói chung, các c�ng � phía b�c không có tính c�nh tranh b3ng các c�ng � phía Nam và ít chi�t kh�u cho khách hàng h�n. Nhân t� ch� y�u trong chi phí h�u c�n � Vi�t Nam hi�n nay là chi phí v�n t�i bi�n, hi�n ang g�p ôi so v�i Malaysia và Indonesia. M�c chi phí v�n t�i bi�n cao này m�t ph�n là do nhu c�u v�n chuy�n quá c�nh container ra và vào Vi�t Nam ph�i qua các c�ng trung tâm, do kh� nng ti�p c�n r�t h�n ch� c�a các tàu ch� container l�n vào các c�ng n��c nông hi�n nay t�i Vi�t Nam.

11.19 Các lo�i tàu l�n c0ng ã ��c phát tri�n t( s� l��ng 679 chi�c và công su�t 1,6 tri�u DWT vào nm 2000 lên 928 chi�c v�i công su�t 1,79 tri�u DWT vào nm 2003. Hàng nm, s� l��ng tàu tng 12% và t�ng công su�t tng 4% trong th�i k* 2000-2003.

Vn t�i ���ng sông 11.20 Vi�t Nam có 41.000 km ��ng sông t� nhiên, trong ó 8.000 km ��c s, d�ng cho m�c ích th��ng m�i. C�c ��ng sông Vi�t Nam (VIWA) qu�n lý kho�ng 6.000 km, ph�n còn l�i do chính quy n #a ph��ng qu�n lý. C�c c0ng qu�n lý c� các c�ng sông chính. Chi tiêu công dành cho chuyên ngành ��ng sông cho phép b�o d�'ng th��ng xuyên h� th�ng hoa tiêu, n�o vét � quy mô nh� và nâng c�p m�t chút các c�ng sông. Ti n ��c dành cho �u t� c� b�n r�t ít tr( vi�c nâng c�p hai kênh d2n n��c chính c�a Vùng !ng b3ng sông C,u Long b3ng ngu!n v�n ODA.

11.21 M-c dù ��c �u t� ít, ��ng sông v2n r�t h�p d2n trong vi�c v�n chuy�n than, g�o, cát, á, s�i và nh$ng hàng hoá khác, là nh$ng th� có kh�i l��ng l�n nh�ng giá tr# th�p. Thuy n và xà lan trên sông ã nhanh chóng phát tri�n. Nm 1999, có 63.600 chi�c v�i công su�t 1,7 tri�u DWT và 197.000 ch� ng!i dành cho hành khách. Nm 2003, con s� này ã tng lên 83.000 chi�c tàu v�i công su�t 3,7 tri�u DWT, 280.000 ch� ng!i dành cho hành khách và 3,4 tri�u s�c ng�a. Ngoài ra còn có hàng ch�c ngàn thuy n và phà. Tuy nhiên, hi�u su�t s, d�ng nh$ng ph��ng ti�n này r�t th�p, v�i m�i tàu l�n ch. v�n hành 223km m�i tháng hay

Page 47: PER-IFA Volume 2- Final Review Draft Apr 28 - VNsiteresources.worldbank.org/INTVIETNAM/Resources/PERIFA_Volum… · HS/GV T" l H c sinh/Giáo viên IBRD Ngân hàng Tái thi t và

Chi tiêu công trong ngành giao thông�

39

7,4km m�i ngày. Theo C�c ��ng sông Vi�t Nam (VIWA) lý do c�a hi�u su�t s, d�ng th�p này là do các ph��ng ti�n b�c x�p còn y�u kém � d�c các con sông và kênh và do ó d2n �n kh� nng b�c d' �i v�i các tàu thuy n b# ch�m.

Hàng không 11.22 Chi tiêu công cho ngành hàng không r�t ít ngoài vi�c nâng c�p m�t s� sân bay và ��ng bng. Tính �n tháng 1/2004, trên c� n��c có 22 c�ng hàng không, trong ó có 3 c�ng hàng không qu�c t�, ang ��c C�c hàng không dân d�ng Vi�t Nam (C�c HKDD) qu�n lý và khai thác. Tuy nhiên, các c�ng hàng không có quy mô t��ng �i nh� và thi�t b# ch�a ��c hi�n �i hoá hoàn toàn.

B�ng 11.4: T l� chi�m ch9 c&a hãng Hàng không qu�c gia Vi�t Nam trong t�ng s� ch9 ��+c cung c'p

Qu�c t� N�i �*a Bình quân gia quy/n

2001 72 83 74,5 2002 72 82 76,4 2003 64 81 67,7

11.23 Vi�t Nam ang qu�n lý và i u hành các ho�t �ng bay trong vùng tr�i có di�n tích kho�ng 1.200.000km2 thu�c 02 vùng thông báo bay là FIR Hà N�i và FIR H! Chí Minh. �ây là 2 vùng FIR có các ��ng bay v�i m�t � bay khá cao, chi�m v# trí quan tr�ng �i v�i các ho�t �ng bay trong khu v�c Châu Á – Thái Bình D��ng, hàng ngày có trên 600 chuy�n bay �n và quá c�nh c�a vùng tr�i Vi�t Nam.

11.24 V�n t�i hành khách và hàng hoá b3ng ��ng hàng không ang tng lên nhanh chóng. T�c � tng tr��ng bình quân 1999-2003 v hành khách là 12,5%, hàng hóa là 17,7%, l�n c�t h� cánh là 10,8%. V�n t�i hàng không qu�c t� tng g�p ôi v s� hành khách t( 2,3 tri�u l��t nm 1998 lên �n 4,2 tri�u l��t nm 2002, v s� hàng hóa tng t( 60.000 t�n lên 110.000 t�n. S� máy bay ã tng t( 20 chi�c nm 1999 lên 34 chi�c nm 2003. T" l� chi�m ch� b# �i d#ch SARS làm �nh h��ng vào nm 2003 nh�ng sau ó ã ph�c h!i vào nm 2004 (B�ng 11.4).

11.25 Thu nh�p t( các d#ch v� hàng không và phi hàng không ã tng nhanh trong 6 nm qua (1998-2003), t�c � tng doanh thu trung bình là 17%/nm, t�ng l�i nhu�n tr��c thu� bình quân tng 20%/nm trong cùng k*. Do ó các c�m c�ng hàng không ã ��c �u t� m�t ngu!n v�n áng k� � c�i t�o, nâng c�p c� s� h� t�ng k� thu�t và �u t� xây d�ng các nhà ga hành khách m�i, hi�n �i nh3m áp �ng kh�i l��ng v�n t�i và l�u l��ng hành khách ang tng lên nhanh chóng.

An toàn giao thông 11.26 V�n nghiêm tr�ng nh�t n�y sinh t( t�c � tng tr��ng nhanh chóng trong ngành giao thông là s� l��ng l�n tai n�n tng lên �i v�i m�i lo�i hình giao thông, -c bi�t là giao thông ��ng b�.

Page 48: PER-IFA Volume 2- Final Review Draft Apr 28 - VNsiteresources.worldbank.org/INTVIETNAM/Resources/PERIFA_Volum… · HS/GV T" l H c sinh/Giáo viên IBRD Ngân hàng Tái thi t và

�ánh giá t�ng h�p chi tiêu công, ��u th�u mua s�m công và trách nhi�m tài chính 2004

40

11.27 Tai n�n giao thông ���ng b� – Tai n�n giao thông tng m�nh t( nm 1999 �n nm 2002, nh�ng t� ra có s� gi�m t( nm 2002 �n nm 2003. S� ti�n b� này là do vi�c th�c hi�n Ngh# quy�t 13/2002/NQ-CP ngày 19/11/2002 c�a Chính ph� nh3m c�i thi�n an toàn giao thông thông qua giáo d�c, truy n thông, thi l�y b3ng lái xe, ki�m tra ch�t l��ng xe, i u hành và th�c hi�n lu�t giao thông, c�i thi�n các i�m en, v.v. Tuy nhiên, t" l� ch�t 11,76 ng��i trên 10.000 xe c� gi�i vào nm 2003 v2n còn cao. Thêm n$a, vi�c thu th�p các d$ li�u tai n�n giao thông v2n ch�a �y �, nên s� th��ng vong th�c t� có th� còn cao h�n n$a. B�ng 11.5 cho th�y t" l� t, vong do tai n�n giao thông � m�t s� n��c trong khu v�c.

B�ng 11.5: So sánh v�i các n��c khác

T l� ch�t trên 100.000 dân

T l� ch�t trên 100.000 xe

Vi�t Nam 16,01++ 11,76 ++ Malaysia 26,01 5,69 Indonesia 4,49 4,22 Philippine - - Lào 6,92 13,98 Campuchia 3,73 11,95

� � � Ngun: UBATGTQG, 2004 (s� li�u so sánh nm 2002).

11.28 T" l� tai n�n giao thông cao ch� y�u do l�i c�a ng��i tham gia giao thông (lái xe, ng��i i b�). Nm 2003, theo s� li�u c�a U" ban An toàn giao thông cho th�y 80% s� v� tai n�n gây ra do nguyên nhân này, trong ó 33% là t�c � v��t m�c cho phép, 17% là tránh v��t sai qui #nh, 16% là lái xe thi�u chú ý quan sát và 6,5% là lái xe say r��u bia. �i u ki�n c�a ��ng xá và ph��ng ti�n là nguyên nhân nh�. Ph�n l�n các v� tai n�n, 48%, x�y ra trên ��ng qu�c l�, -c bi�t là t�i nh$ng khu v�c i qua vùng ông dân c�. 24% các v� tai n�n x�y ra trên ��ng ô th#. Quá trình “ô th# hóa’ các con ��ng � Vi�t Nam là tác nhân ch� y�u gây ra t" l� tai n�n cao do có quá nhi u ng��i xây d�ng nhà và sinh s�ng k hai bên ��ng.

11.29 Tai n�n ��i v�i các lo�i hình giao thông khác – ��i v�i các lo�i hình giao thông khác, t" l� tai n�n không tng cao �n nh� v�y. V�i ��ng s�t, ��ng thu" n�i #a và v�n t�i ven bi�n, trong nm 2003 có 920 tai n�n, trong ó 545 tai n�n có ng��i ch�t. Con s� này tng kho�ng 10% so v�i nm 2000 song l�i gi�m so v�i t" l� tai n�n tính trên s� km i l�i.

Chi tiêu công chung trong ngành giao thông

11.30 �ánh giá v chi tiêu công trong ngành giao thông ch� y�u d�a vào s� li�u v chi ngân sách nhà n��c dành cho giao thông c�a B� Tài chính cho giai o�n 1999-2002, trong ó chi ti�t �n chi ngân sách trung ��ng và #a ph��ng và s� li�u c�a B� Giao thông cho giai o�n 1999-2003. Nghiên c�u th�c t� t�i t.nh

Page 49: PER-IFA Volume 2- Final Review Draft Apr 28 - VNsiteresources.worldbank.org/INTVIETNAM/Resources/PERIFA_Volum… · HS/GV T" l H c sinh/Giáo viên IBRD Ngân hàng Tái thi t và

Chi tiêu công trong ngành giao thông�

41

��c th�c hi�n t�i V/nh Long và Phú Th�, cung c�p m�t ví d� m2u v chi ngân sách t�i c�p #a ph��ng.

T�ng quan v� chi tiêu công trong ngành giao thông 11.31 Theo s� li�u c�a B� Tài chính, chi cho giao thông tng kho�ng 21% m�i nm trong giai o�n t( 1999 �n 2002, ph�n ánh cam k�t m�nh m) c�a Chính ph� nh3m c�i thi�n h� th�ng giao thông � thúc y tng tr��ng kinh t�. K�t qu� là, chi cho giao thông �t 3,5% GDP trong nm 2002, so v�i m�c trung bình 2% vào nh$ng nm cu�i th�p k" 90. Chi tiêu công cho giao thông ã v��t m�c 1,2 t" USD vào nm 2002, �t m�c ra trong nh$ng k� ho�ch tr��c ó. S� li�u cho th�y t" tr�ng c�a ngân sách i tr�c ti�p �n các t.nh ã tng lên áng k� t( 44% nm 1999 lên 56% nm 2002 và chi th��ng xuyên k� t( sau khi �t m�c tng áng k� vào nm 2000 ã b# gi�m xu�ng g�n b3ng m�c nm 1999.

B�ng 11.6: T�ng quan v/ chi tiêu công trong ngành giao thông d(a trên s� li�u c&a B� Tài chính (t ��ng)

1999

2000 2001 2002 T�c �� t)ng hàng n)m (%)

T�ng chi ngân sách cho giao thông 10.616 11.375 14.985 18.721 20,8 - T�ng chi cho giao thông t�i TW 5.901 6.391 6.582 8.305 12,1 - T�ng chi cho giao thông t�i �P 4.715 4.984 8.403 10.416 30,2 T" tr�ng c�a chi cho giao thông trong GDP 2,7 2,6 3,1 3,5 T" tr�ng c�a chi cho giao thông trong T�ng chi NS

12,5 11 12,5 13,8

T" tr�ng chi cho NS #a ph��ng trong T�ng chi NS cho giao thông

44,4 43,8 56,1 55,6

T�ng chi th��ng xuyên 723 1.319 1.404 1.331 22,6 - T�ng chi TX t�i TW 331 792 799 580 20,6 - T�ng chi TX t�i �P

392 527 605 751 24,2

T" tr�ng c�a chi TX trong t�ng chi NS cho giao thông

6,8 11,6 9,4 7,1

11.32 Tuy nhiên, nh� �GCTC 2000 ã ch. ra, v2n còn có s� không nh�t quán gi$a s� li�u c�a B� Tài chính và B� Giao thông.2 Trong khi s� li�u c�a B� Tài chính d�a trên s� th�c chi qua kho b�c thì s� li�u c�a B� Giao thông l�i d�a trên giá tr# kh�i l��ng th�c hi�n c�a các công trình ã ��c duy�t.3 �ã có s� không

��������������������������������������������� Ngoài nguyên nhân chênh l�ch v kh�i l��ng th�c hi�n và th�c thanh toán qua Kho b�c nh� ã nêu, còn

do m�t s� nguyên nhân khác v ch� � h�ch toán. S� c�a B� Giao thông còn bao g!m: chi �ng tr��c d� toán, chi t( ngu!n thu � l�i qu�n lý qua ngân sách nhà n��c, các kho�n chi cho B� Giao thông v�n t�i nh�ng không thu�c l/nh v�c giao thông nh� chi qu�n lý nhà n��c, chi ào t�o- d�y ngh , y t�. v.v)�

"��Ví d�, theo quy�t toán ngân sách 2001 ��c công b� thì chi ngân sách cho ngành giao thông là 11,4 nghìn t" !ng. Con s� này sát v�i con s� do B� Giao thông cung c�p nh�ng l�i cao h�n s� li�u quy�t

Page 50: PER-IFA Volume 2- Final Review Draft Apr 28 - VNsiteresources.worldbank.org/INTVIETNAM/Resources/PERIFA_Volum… · HS/GV T" l H c sinh/Giáo viên IBRD Ngân hàng Tái thi t và

�ánh giá t�ng h�p chi tiêu công, ��u th�u mua s�m công và trách nhi�m tài chính 2004

42

!ng nh�t gi$a khâu duy�t d� án v�i vi�c phân b� ngân sách d2n �n không ph�i t�t c� m�i chi phí u ��c Ngân sách chi tr��c và do v�y v2n còn m�t s� l��ng l�n c�n ph�i thanh toán b3ng ngân sách nhà n��c � gi�i quy�t m�t s� kho�n n� t!n �ng. V�i m�c ích phân tích �y � chi tiêu công cho ngành giao thông trong �GTHCTC 2004 này, chúng tôi ã s, d�ng s� li�u do B� Giao thông cung c�p v chi ngân sách trung ��ng và s� li�u c�a B� Tài chính v chi ngân sách #a ph��ng.

B�ng 11.7: T�ng quan chi giao thông (t ��ng) 1999 2000 2001 2002 T)ng

tr�#ng hàng

n)m (%) T�ng chi ngân sách cho giao thông 12.795 13.381 19.996 23.910 23,2 - T�ng chi NS trung ��ng 8.080 8.397 11.593 13.494 18,6 - T�ng chi NS #a ph��ng 4.715 4.984 8.403 10.416 30,2 Chi giao thông so v�i GDP (%) 3,2 3,0 4,2 4,5 Chi giao thông so v�i t�ng chi NS (%) 15,1 13,0 16,7 17,6 Chi NS #a ph��ng so v�i t�ng chi giao thông (%)

36,9 37,2 42,0 43,6

T�ng chi th��ng xuyên 1.576 1.721 2.125 2.334 14,0 - T�ng chi NS trung ��ng 1.183 1.194 1.520 1.600 10,6 - T�ng chi NS #a ph��ng 393 527 605 734 23,2 Chi th��ng xuyên so v�i t�ng chi NS (%) 12,3 12,9 10,6 9,8

Ngun: S� li�u chi trung ��ng do B� Giao thông cung c�p, các s� li�u khác do B� Tài chính cung c�p.

11.33 D�a trên các d$ li�u � b�ng 11.7, ta th�y m�c chi tiêu cho ngành giao thông ã tng h�n 23% trong th�i k* 1999-2002. K�t qu� là, chi ngân sách cho giao thông ã �t m�c 4,5% GDP vào nm 2002, so v�i m�c 3,2% nm 1999. S� li�u c0ng cho th�y chi cho giao thông tng t��ng x�ng v�i t�ng chi ngân sách, t" tr�ng chi cho ngân sách #a ph��ng ang tng lên và chi th��ng xuyên c0ng ã ��c nâng lên. Tuy v�y, nh$ng con s� này c0ng cho th�y chi th��ng xuyên không tng cùng t�c � v�i chi �u t�, do ó t" tr�ng chi th��ng xuyên trong t�ng chi cho giao thông ã gi�m t( 12,3% nm 1999 xu�ng 9,8 % nm 2002.

11.34 Có kh� nng là s� li�u c�a B� Tài chính v chi ngân sách #a ph��ng th�p h�n s� chi th�c c�a các t.nh. Báo cáo �ánh giá chi tiêu công t�i t.nh ã ��c th�c hi�n t�i V/nh Long và Phú Th� cho th�y s� li�u c�a B� Tài chính v chi ti n m-t c�a m�i t.nh ch. b3ng 33% (� V/nh Long) và b3ng 40% (� Phú Th�) t�ng chi ngân sách do t.nh báo cáo. S� khác nhau này m�t ph�n là do tính trùng (v�i chi t( ngân sách c�a các b� và các ch��ng trình m�c tiêu nh�ng u" quy n cho chính quy n #a ph��ng chi), nh�ng c0ng có th� là có kho�n chi áng k� t( ngu!n thu riêng c�a t.nh và c0ng có m�t s� kho�n n� hi�n hành do t.nh b�o lãnh �i v�i m�t s� d� án xây d�ng. ������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������

toán ngân sách trong Th�ng kê tài chính qu�c gia v chi ngân sách trung ��ng cho ngành giao thông do B� Tài chính cung c�p cho báo cáo T�ng h�p ánh giá chi tiêu công và trách nhi�m tài chính là 73%.

Page 51: PER-IFA Volume 2- Final Review Draft Apr 28 - VNsiteresources.worldbank.org/INTVIETNAM/Resources/PERIFA_Volum… · HS/GV T" l H c sinh/Giáo viên IBRD Ngân hàng Tái thi t và

Chi tiêu công trong ngành giao thông�

43

11.35 �ánh giá này có th� s) ��c minh ch�ng b3ng các s� li�u trong Ch��ng trình ��u t� công c�ng (s� li�u c�a B� KH�T) cho th�y t�ng chi giao thông là 18,1 nghìn t" !ng và 18,5 nghìn t" !ng cho các nm 1999 và 2000. N�u nh$ng con s� này úng thì chi ngân sách trung ��ng và chi ngân sách #a ph��ng s) chi�m 4,5% GDP nm 1999. Gi� s, t( nm 2000 m�c chi trung bình tng 23% m�i nm (d� tính trong b�ng 11.7) thì chi cho giao thông s) � m�c 5,4% GDP nm 2002.

Ngu�n tài chính cho chi ngân sách trung �"ng trong ngành giao thông

11.36 M�c chi cao trong ngành giao thông ��c tài tr� hàng nm không hoàn toàn b3ng ngân sách nhà n��c. B�ng 11.8 cho th�y, trong quãng th�i gian ánh giá, ngân sách nhà n��c trang tr�i kho�ng 65% t�ng s� cam k�t trong ngành thông qua chu trình ngân sách hàng nm. Kho�ng 35% còn l�i ��c Th� t��ng Chính ph� thông qua nh�ng không ��c �a vào ngân sách hàng nm. Giá tr# nh$ng kho�n n� ch�a ��c thanh toán ã lên t�i 14,4 nghìn t" !ng trong quãng th�i gian này. Báo cáo �ánh giá chi tiêu công nm 2000 ã ch. ra m�c chi tiêu tng thêm áng k� kho�ng 40% trong nm 1997 và 65% trong nm 1998, so v�i m�c mà B� Tài chính phân b�. Trong quãng th�i gian này, B� Giao thông ã d�a vào các nhà th�u � th�c hi�n các công trình, v�i gi� thi�t là sau này s) nh�n ��c kho�n ti n phát sinh thêm ã ��c thông qua. �i u này ã -t gánh n-ng n� n�n lên vai các nhà th�u và các ngân hàng ã cho h� vay ti n.

11.37 N� t!n �ng c�a các nhà th�u ang ��c tr� d�n b3ng ti n ngân sách. Tháng 8/2004, Th� t��ng Chính ph� ã phân b� 1.762 nghìn t" !ng (theo Quy�t #nh 910/2004/Q�-TTg) và 6 nghìn t" !ng ã ��c phân b� � tr� các kho�n n� c�a các h�p !ng xây d�ng tr��c ây.

Page 52: PER-IFA Volume 2- Final Review Draft Apr 28 - VNsiteresources.worldbank.org/INTVIETNAM/Resources/PERIFA_Volum… · HS/GV T" l H c sinh/Giáo viên IBRD Ngân hàng Tái thi t và

�ánh giá t�ng h�p chi tiêu công, ��u th�u mua s�m công và trách nhi�m tài chính 2004

44

B�ng 11.8: M4c chi tiêu c&a ngân sách trung �"ng và các ngu�n tài chính (t ��ng)

1999 2000 2001 2002 T�ng % trong t�ng chi

T�ng chi 8.080 8.397 11.593 13.494 41.564 T�ng ngân sách ��c B� Tài chính phân b�: Ngân sách nhà n��c ODA

5.901

2.373 3.528

6.391

2.797 3.594

6.582

2.293 4.289

8.305

4.504 3.801

27.179

11.967 15.212

65,4

28,8 36,6

T�ng n� ch�a thanh toán 2.179 2.006 5.011 5.189 14.385 34,6

11.38 M�c chi tiêu này cho giao thông � Vi�t Nam cao h�n nhi u so v�i các n��c khác trong khu v�c (B�ng 11.9), m-c dù các n��c này ang � nh$ng giai o�n phát tri�n kinh t� cao h�n và có c� s� h� t�ng giao thông phát tri�n h�n. M�t s� n��c nh� In-ô-nê-xi-a và Phi-lip-pin ang �u t� r�t ít cho giao thông. Ngoài ra, khi xem xét �u t� c�a Vi�t Nam cho ngành giao thông trong giai o�n 1994-2002, thì con s� này vào kh�ang 3,2 – 3,5%, g�n b3ng �u t� c�a Nh�t B�n trong giai o�n 1964 – 1973 và Trung Qu�c trong 10 nm qua.

B�ng 11.9: So sánh m4c chi cho giao thông v�i các n��c

N��c T tr!ng ��u t� cho giao thông tính theo

% c&a GDP

T�c �� phát tri�n kinh t� hàng n)m (2000-2002) (%)

Malaysia 1,9 4,3 Hàn Qu�c 1,8 6,3 Thái Lan 1,7 4,1 Singapore 1,3 3,1 Nh�t B�n (1964- 73) 3,5-3,8 Vi�t Nam 3,4-5,1 7,5

Ngun: S� li�u th�ng kê c�a IMF, B� Tài chính, B� Giao thông.

11.39 Vi�t Nam ang ph�i �i m-t v�i m�t khó khn riêng do nhi u th�p k" không ��c �u t� úng m�c vì chi�n tranh và h�n ch� th��ng m�i. Tuy nhiên m�c chi tiêu ngân sách này có l) ã �t m�c gi�i h�n cao nh�t có th� chi n�u tính �n các nhu c�u chi tiêu ngân sách khác c�a n n kinh t� và ch. b n v$ng n�u có các bi�n pháp qu�n lý t�t n� công và thu hút thêm �u t� c�a t� nhân � b� tr� cho ngu!n l�c c�a nhà n��c.

N� ngành xây d�ng 11.40 Tình hình nêu � trên ã có nh$ng tác �ng tiêu c�c l�n �i v�i các �n v# xây d�ng. Các nhà th�u ã vay các ngân hàng qu�c doanh � dùng làm v�n xây d�ng các công trình v�i hy v�ng s) ��c thanh toán trong t��ng lai. Hi�n các

Page 53: PER-IFA Volume 2- Final Review Draft Apr 28 - VNsiteresources.worldbank.org/INTVIETNAM/Resources/PERIFA_Volum… · HS/GV T" l H c sinh/Giáo viên IBRD Ngân hàng Tái thi t và

Chi tiêu công trong ngành giao thông�

45

ngân hàng qu�c doanh ang bu�c ph�i gia h�n n� khi mà trong nhi u tr��ng h�p kho�n thanh toán lãi �n h�n tr� v��t quá kh� nng chi tr�. S� li�u c�a công ty ki�m toán Price Waterhouse Coopers (2001) v các nm 1997-2000 cho th�y v�n này ngày càng l�n. M��i b�n DNNN thu�c ngành giao thông ��c ánh giá là không có kh� nng thanh toán n� c� b�n, thâm h�t ch!ng ch�t và không có � tài s�n � thanh lý và tr� n�.

11.41 Hi�n nay các doanh nghi�p này r�t khó ��c c� ph�n hóa vì th�m chí có �n v# không � ti n � tr� l��ng và b�o hi�m xã h�i. V(a qua, B� Giao thông ã báo cáo r3ng các DNNN xây d�ng thu�c B� ã b# n� lên �n 6.223 nghìn t" !ng (Theo báo "Ng��i Lao �ng" s� ra ngày 20/08/04). B� GTVT v2n còn n� các T�ng công ty công trình giao thông (CIENCO) 3 nghìn t" !ng (m�i tr� ��c h�n 1.700 t" !ng) và các t.nh n� 3,5 nghìn t" !ng.

11.42 �i u c� b�n là B� Giao thông ph�i cùng v�i các b� và #a ph��ng liên quan khác ph�i i �n nh$ng quy�t #nh c�n thi�t � c� c�u l�i các công ty xây d�ng trong ph�m vi qu�n lý c�a mình. N�i nào có th�, c�n ti�n hành ngay vi�c c� ph�n hoá các doanh nghi�p. Trong nh$ng tr��ng h�p khác, có th� c�n ph�i xóa nh$ng kho�n n� không có kh� nng tr� và trong m�t s� tình hu�ng ph�i cho phép doanh nghi�p phá s�n. M�t ngành công nghi�p �u th�u m�nh m), chuyên nghi�p và �m b�o v tài chính là y�u t� c�t y�u � áp �ng nhu c�u xây d�ng ang ngày càng tng nhanh.

Chi th�$ng xuyên

11.43 D�a trên h� th�ng s� li�u ghép, chi th��ng xuyên trong ngành giao thông tng trung bình trên 14%/nm trong th�i gian nghiên c�u c�a báo cáo này. Tuy v�y, m�c chi này không theo k#p v�i m�c chi �u t� m�i trong ngành và t" tr�ng c�a t�ng chi th��ng xuyên gi�m t( 12,3% nm 1999 xu�ng 9,8% nm 2002.

B�ng 11.10: So sánh s� li�u v/ chi th�$ng xuyên c&a C�c ��$ng b� và B� Tài chính

T ��ng

S� ti n chi th��ng xuyên t( NSTW do B� Tài chính cung c�p 471 Ngân sách b�o d�'ng ã nh�n ��c theo C�c ��ng b� *(��Chi th�c t� theo C�c ��ng b� ��+�

Ngun: B� Tài chính, chi ngân sách trung ��ng cho giao thông. S� li�u c�a C�c ��ng b� thu th�p ��c qua cu�c g-p g' v�i C�c ngày 24/04/04.

11.44 Nh� ã nêu � trên, rõ ràng là chi th��ng xuyên không theo k#p t�c � v�i chi �u t� và n�u tình tr�ng này ti�p t�c, thì các d� án m�i s) gi�m ch�t l��ng và �u t� s) b# lãng phí. Theo Ch��ng trình ��u t� công c�ng 2001-2005, chi th��ng xuyên cho ngành giao thông trong 2 nm 2001 và 2002 áng l) ra ph�i là 2,8 và 3 nghìn t" !ng. Nh�ng con s� th�c t� c�a nh$ng nm này, nh� trong b�ng 11.7 ã nêu là 2,1 và 2,3 nghìn t" !ng, m-c dù con s� này ã bao g!m chi cho ti n công và ti n l��ng và các chi phí v�n hành ngoài l��ng. B� Giao thông ã chi

Page 54: PER-IFA Volume 2- Final Review Draft Apr 28 - VNsiteresources.worldbank.org/INTVIETNAM/Resources/PERIFA_Volum… · HS/GV T" l H c sinh/Giáo viên IBRD Ngân hàng Tái thi t và

�ánh giá t�ng h�p chi tiêu công, ��u th�u mua s�m công và trách nhi�m tài chính 2004

46

th��ng xuyên nhi u h�n s� do B� Tài chính cung c�p và nh� v�y ã l�i gây ra các kho�n n�.

B�o trì các qu�c l� 11.45 M�t trong nh$ng v�n quan tr�ng nh�t c�a ngành giao thông là �m b�o ngu!n tài chính �y � và áng tin c�y cho vi�c b�o trì toàn b� m�ng l��i ��ng b�.�5 c�p qu�c gia, C�c ��ng b� Vi�t Nam (VRA) ch#u trách nhi�m qu�n lý toàn b� h� th�ng qu�c l�, tr�c ti�p qu�n lý, b�o trì 56% h� th�ng qu�c l�, !ng th�i có nhi�m v� ki�m tra, t� v�n và ki�m soát ch�t l��ng c�a ph�n qu�c l� còn l�i mà B� GTVT ã u" thác cho các t.nh/ thành ph� qu�n lý.

11.46 M�t nghiên c�u m�i ây c�a NHTG tài tr� cho D� án Nâng c�p h� th�ng ��ng b� do NHTG tài tr�, s, d�ng mô hình � d� oán m�c � h� h�ng c�a h� th�ng ��ng v�i chi�n l��c b�o d�'ng hi�n t�i, ã nh�n m�nh nhu c�u tng áng k� qu� dành cho b�o d�'ng. Bi�u ! 11.3 cho th�y n�u chi cho b�o trì v2n � m�c "hi�n t�i", trong vòng 10 nm t�i, h� th�ng ��ng s) b# h� h�ng nghiêm tr�ng v�i 34% trong ó có 55% n3m trong h� th�ng có m�t � giao thông cao. T" l� ��ng t�t s) gi�m xu�ng ch. còn 10%. Nghiên c�u này ã tính toán r3ng � duy trì tình tr�ng hi�n t�i “không �i”, hàng nm s) c�n kho�ng 1,15 nghìn t" !ng. �� �t ��c gi�i pháp t�i �u nh�t, s) c�n 1,5 nghìn t" !ng m�i nm và s� ti n này không bao g!m nhu c�u chi cho b�o d�'ng c�u.

11.47 C�c ��ng b� Vi�t Nam ã trình lên Th� t��ng Chính ph� án nhu c�u v�n b�o trì h� th�ng qu�c l�, ngh# cung c�p ngu!n tài chính hàng nm là 2.060 t" !ng và cho t�i nm 2005 s) tng lên 2.960 t" !ng � trang tr�i cho m�i nhu c�u b�o trì các qu�c l�. D� tính các kho�n chi chi ti�t �i v�i giai o�n t( nm 2003 �n nm 2005, nh� sau:

• B�o d�'ng th��ng xuyên – 692 t" !ng • B�o d�'ng #nh k* – 1.065 t" !ng • B�o d�'ng c�u – 75 t" !ng • B�o d�'ng khác (bi�n báo giao thông, èn tín hi�u…) – 190 t" !ng • S,a ch$a �t xu�t – 40 t" !ng � T�ng – 2.062 t" !ng

11.48 Trong nh$ng nm v(a qua, ngu!n tài chính phân b� cho b�o trì qu�c l� ã tng áng k� t( 592 t" !ng nm 2002 lên 946 t" !ng nm 2004. Tuy nhiên, nh$ng con s� này ch. b3ng 50% ��c tính c�a C�c ��ng b�. Tình hình còn tr� nên t!i t� h�n do nh$ng kho�n n� ch�a thanh toán c�a C�c vì ã chi nhi u h�n s� ��c phân b� b3ng cách vay n� ho-c n� l�i các nhà th�u, mà s) ph�i hoàn tr� trong các nm ti�p theo. Hi�n nay s� n� ã lên �n 800 t" !ng (51 tri�u USD) và h� d� #nh s) ph�i hoàn tr� kho�ng 150 t" !ng vào nm 2004.

Page 55: PER-IFA Volume 2- Final Review Draft Apr 28 - VNsiteresources.worldbank.org/INTVIETNAM/Resources/PERIFA_Volum… · HS/GV T" l H c sinh/Giáo viên IBRD Ngân hàng Tái thi t và

Chi tiêu công trong ngành giao thông�

47

Bi�u �� 11.3: So sánh tình hình h� h3ng c&a h� th�ng ��$ng t�"ng 4ng v�i nh�ng tình hu�ng chi ngân sách khác nhau

Ngun: S� li�u t( k� ho�ch chi�n l��c 10 nm c�a h� th�ng ��ng b�, do Nhóm Louis Berger Group chu n b# cho C�c ��ng b� Vi�t Nam, Tháng 12/2003.

B�o trì các ���ng t�nh

11.49 Tình hình còn t!i t� h�n v�i h� th�ng ��ng do các t.nh qu�n lý. Các t.nh d��ng nh� ch. chi 4-5% ngân sách cho ho�t �ng b�o trì (t�i V/nh Long chi b�o trì chi�m 4% t�ng chi cho giao thông, so v�i con s� 5% c�a Phú Th�). T.nh ch� y�u d�a vào các kho�n óng góp c�a nhân dân và ngày công lao �ng � th�c hi�n b�o trì h� th�ng ��ng làng và xã. T�i nh$ng vùng kinh t� khá h�n, chi�n l��c này có th� duy trì ��c do gánh n-ng chi cho b�o trì tính theo �u ng��i dân không cao l�m. Tuy nhiên, t�i nh$ng vùng nghèo xa xôi h%o lánh, chi�n l��c này không th� b n v$ng trong th�i gian dài. ��i v�i h� th�ng ��ng c�p cao h�n nh� ��ng t.nh và ��ng huy�n, nhìn chung qu� b�o trì ��c phân b� � � trang tr�i các ho�t �ng b�o d�'ng th��ng xuyên nh�ng không � � s,a ch$a #nh k*.

11.50 T( cu�c kh�o sát th�c t� t�i các t.nh và t( các d� án ang ti�n hành, ã có nh$ng b3ng ch�ng rõ ràng cho th�y tình hình thi�u ngu!n chi b�o trì ��ng -c bi�t nghiêm tr�ng t�i c�p t.nh. Chi�n l��c b�o trì c�a t.nh là r�i nh�a ��ng � tránh ph�i b�o trì. Trong ng�n h�n, chi�n l��c này s) làm gi�m gánh n-ng b�o trì, nh�ng trong trung và dài h�n, các t.nh s) ph�i �i m-t v�i h� th�ng ��ng ngày càng xu�ng c�p và ph�i chi nh$ng nh$ng kho�n ti n l�n cho s,a ch$a #nh k*. �-c bi�t t�i c�p t.nh, v�n c�p bách là ph�i tng qu� b�o trì ��ng.

Nh�ng s� l�a ch�n khác nhau cho qu� b�o trì ���ng b� 11.51 D� án nâng c�p h� th�ng ��ng b� do NHTG tài tr� v(a qua c�a Chính ph� s) cung c�p 110 tri�u USD trong vòng 5-6 nm t�i cho ho�t �ng s,a ch$a #nh k*: kho�ng 20 tri�u USD/nm hay 315 t" !ng. Con s� này gi�m d�n qua th�i gian và v2n c�n có nh$ng ngu!n khác � áp �ng �y � nhu c�u b�o trì.

0

10

20

30

40

50

60

70

# ,� TB -./ � # ,�� TB -./ � # ,� TB -./ �012��,31� -�4����51� 6-�, ,���7,�

6-�,�8���9�����1���1���:�������

6-��;<��2�,� �����=��

(%)

Page 56: PER-IFA Volume 2- Final Review Draft Apr 28 - VNsiteresources.worldbank.org/INTVIETNAM/Resources/PERIFA_Volum… · HS/GV T" l H c sinh/Giáo viên IBRD Ngân hàng Tái thi t và

�ánh giá t�ng h�p chi tiêu công, ��u th�u mua s�m công và trách nhi�m tài chính 2004

48

11.52 �� gi�i quy�t v�n thi�u ngu!n chi cho ��ng b�, m�t kho�n phí giao thông -c bi�t 300 !ng tính vào giá xng và d�u diesel ��c áp d�ng t( nm 1994 v�i m�c tiêu là “ t�o ngu!n thu cho s,a ch$a và b�o d�'ng th��ng xuyên h� th�ng giao thông” . Kho�n phí này tng lên 500 !ng vào nm 1996 �i v�i xng, không �i �i v�i d�u diesel, nh�ng s� ti n thu thêm t( xng d�u ã tr� thành m�t ngu!n thu ngân sách chung. Th� t��ng Chính ph� ã phê duy�t v nguyên t�c vi�c thi�t l�p m�t qu� ��ng b�, nh�ng ý t��ng m�t qu� ��ng b� do hi�p h�i nh$ng ng��i s, d�ng ��ng qu�n lý l�i vi ph�m Lu�t Ngân sách hi�n hành. B� Giao thông v�n t�i ��c giao nhi�m v� l�p án c� th� v thành l�p Qu� B�o trì ��ng b�. Tuy nhiên có hai m�i lo ng�i: (1) vi�c này t�o ti n l� cho vi�c l�p thêm các qu� ngoài ngân sách khác và (2) n�u s� ti n thu ��c quá l�n s) làm gi�m áp l�c �i v�i B� Giao thông trong vi�c ch�ng minh cho yêu c�u chi �i v�i ngân sách.

B�ng 11.11: Ngu�n thu trong n)m 2001 t nh�ng kho�n thu do ng�$i s1 d�ng ��$ng �óng

T ��ng

Ph� thu t( xng 2.537 Phí c�p phép/ki�m tra ch�t l��ng xe 2.583 Phí c�u ��ng 551 T�ng 5.671

Ngun: B� Tài chính.

11.53 Cu�i cùng, n�u không có m�t s� cam k�t nh3m tng qu� dành cho b�o trì ��ng b� thì s) không c�n thi�t ph�i thi�t l�p m�t qu� riêng cho ��ng b�. Tuy nhiên, nh$ng nhà ra quy�t #nh v2n còn ang c� g�ng � xác #nh nhu c�u th�c s� c�a ho�t �ng b�o trì ��ng b� vì h� th�ng thông tin và qu�n lý ang ho�t �ng trong B� Giao thông, C�c ��ng b� và các t.nh ch�a �y � � qu�n lý m�t h� th�ng h�n 200.000 km ��ng. C�n ph�i có s� thu th�p thông tin và theo dõi, ki�m tra có hi�u qu� h�n và n�u các quy�t #nh �u t� và b�o trì ��c xác #nh �u tiên theo m�t cách có h� th�ng có s, d�ng các công c� qu�n lý hi�n �i.

Chi ngân sách �*a ph�"ng

11.54 T" tr�ng ngân sách dành tr�c ti�p cho các t.nh ang ngày càng tng lên. D�a trên h� th�ng s� li�u ghép, t" tr�ng chi cho giao thông dành cho #a ph��ng tng t( 37% trong t�ng chi ngân sách cho giao thông nm 1999 lên kho�ng 44% nm 2002, ph�n ánh cam k�t phân c�p quá trình ra quy�t #nh trong ngành và nh�n m�nh s� phát tri�n ��ng giao thông t�i vùng nông thôn. N�u ch. d�a trên s� li�u c�a B� Tài chính, nh$ng con s� này ph�i là 44% nm 1999 và 56% nm 2002.

11.55 Nh$ng con s� này ch. liên quan �n ngu!n phân b� t( ngân sách nhà n��c và các t.nh có th� huy �ng ngu!n c�a riêng mình cho ngành giao thông. M-c dù �GTHCTC 2004 này không thu th�p thông tin chi ti�t t( các t.nh, nh�ng c0ng ã th�c hi�n nh$ng nghiên c�u m2u v chi tiêu công t�i Phú Th�, V/nh Long

Page 57: PER-IFA Volume 2- Final Review Draft Apr 28 - VNsiteresources.worldbank.org/INTVIETNAM/Resources/PERIFA_Volum… · HS/GV T" l H c sinh/Giáo viên IBRD Ngân hàng Tái thi t và

Chi tiêu công trong ngành giao thông�

49

và Hà N�i. Ví d� t�i V/nh Long, ngu!n c�a ngân sách nhà n��c phân b� ch. chi�m 33% t�ng chi ngân sách cho giao thông và t�i Phú Th� là 40%. �óng góp c�a nhân dân vào kho�ng 7% t�i V/nh Long và 20% t�i Phú Th�.

Xu h��ng chi cho giao thông trong vùng 11.56 M�t báo cáo phân tích v xu h��ng chi cho giao thông trong t.nh và vùng ch. ra r3ng m-c dù ã có nh$ng c� g�ng � m�t l�n n$a h��ng nh$ng kho�n chi cho nh$ng vùng nghèo nh�t, v2n còn ph�i phân b� l�i h�n n$a. B�ng 11.13 cho th�y m-c dù m�c chi tính theo �u ng��i t�i vùng nghèo nh�t cao h�n vùng có thu nh�p cao nh�t 84%, nh�ng i u này v2n không bù �p ��c gánh n-ng l�n h�n v ��ng xá t�i nh$ng vùng nghèo nh�t. Do có m�t � dân c� th�p h�n, chi u dài ��ng tính theo �u ng��i t�i vùng nghèo nh�t cao h�n g�p 3 l�n và m�c chi cho m�i km ��ng ch. b3ng 2/3 m�c chi c�a vùng có thu nh�p cao nh�t. C0ng có s� khác nhau áng k� n�u tính �n nhu c�u t�i nh$ng t.nh nghèo nh�t ch. có 61% dân s� �n ��c v�i ��ng giao thông trong m�i i u ki�n th�i ti�t so v�i con s� 95% t�i t.nh có thu nh�p cao nh�t.

B�ng 11.12: M4c chi cho ��$ng b� c'p t.nh

10 t.nh giàu nh't 10 t.nh nghèo nh't

M�c chi trung bình/km (tri�u !ng ) 76,2 49 �� dài ��ng/1000 dân (km) 1,17 3,6 M�c chi/ng��i (!ng) 85.600 157.500 Kh� nng ti�p c�n trung bình �n ��ng giao thông nông thôn (%)

94,2 61,3

11.57 B�ng 11.13 cho th�y có nh$ng vùng nh�t #nh ph�i có s� quan tâm -c bi�t h�n, -c bi�t t�i vùng Tây B�c. Vùng �!ng b3ng sông C,u Long là tr��ng h�p -c bi�t vì m-c dù có � ti�p c�n th�p n�u tính theo kh� nng ti�p c�n �n ��ng b�, nh�ng ph�n l�n ng��i dân u có th� �n b3ng ��ng kênh r�ch. Tuy v�y, vì hi�n ang có 18 tri�u ng��i ang s�ng trong vùng �!ng b3ng sông C,u Long, ây d��ng nh� là m�t tr��ng h�p t�t � m� r�ng h� th�ng ��ng ra m�t b� ph�n dân s� l�n h�n.

11.58 S� li�u c� th� c�a t.nh cho th�y có nh$ng t.nh -c bi�t � các vùng khác c0ng c�n giúp ' thêm nh� Tây nguyên và �ông b�c. Các kho�n óng góp hàng nm cho c� s� h� t�ng ��ng giao thông ��c ��c tính b3ng 9,8% thu nh�p hàng nm c�a ng�'ng nghèo t�i vùng Mi n núi phía B�c so v�i m�c 4,6% trong c� n��c nói chung (Foster and Vo, 2003).

Page 58: PER-IFA Volume 2- Final Review Draft Apr 28 - VNsiteresources.worldbank.org/INTVIETNAM/Resources/PERIFA_Volum… · HS/GV T" l H c sinh/Giáo viên IBRD Ngân hàng Tái thi t và

�ánh giá t�ng h�p chi tiêu công, ��u th�u mua s�m công và trách nhi�m tài chính 2004

50

B�ng 11.13: S( khác nhau gi�a các vùng v/ m4c chi cho ��$ng b�

Vùng Kh� n)ng ti�p c�n ��n ��$ng giao thông nông thôn

(%)

M4c chi/ng�$i

M4c chi trung

bình/km (tri�u !ng )

�ông b�c 74 89.714 56 Tây b�c 52 115.245 56 �!ng b3ng sông H!ng không k� Hà N�i 92 63.284 146 B�c trung b� 78 46.900 35 Nam trung b� 78 123.500 124 �ông b�c nam b� không k� TP HCM 93 176.522 250 Cao nguyên trung b� 73 72.061 55 �!ng b3ng sông C,u Long 57 72.463 89

11.59 Nhìn chung, hi�n ang thi�u m�t ph��ng pháp rõ ràng � xác #nh nhu c�u chi gi$a các t.nh. Các t.nh có quy n t� ch� cao v vi�c quy�t #nh m�c chi cho giao thông, nh�ng c�n ph�i có s� h� tr� thêm t( trung ��ng � phát tri�n ��ng t�i nh$ng vùng ho-c t.nh nh�t #nh. N�u không có nh$ng thông tin c�n thi�t v m�c chi và ho�t �ng qu�n lý ��ng, s) r�t khó ra quy�t #nh.

Chi tiêu công trong chuyên ngành

11.60 T" tr�ng c�a chi tiêu công cho ��ng b� cao h�n h�n các chuyên ngành khác và th�m chí còn tng lên trong quãng th�i gian nghiên c�u c�a báo cáo này, �n m�c trung bình là 87% trong t�ng chi trong giai o�n 1999-2002 (B�ng 11.14). V�i t" l� hàng hóa và hành khách v�n chuy�n trên các tuy�n ��ng b� so v�i các chuyên ngành khác, m�c chi này d��ng nh� t�o ra t" tr�ng quá thiên v ��ng b�. Nguyên nhân m�t ph�n là do hàng h�i, hàng không, ��ng s�t u có ngu!n thu tr�c ti�p và do v�y ít ph� thu�c h�n vào chi ngân sách � phát tri�n. Có kh� nng là giao thông hàng h�i và hàng không có th� t� trang tr�i chi phí và tài tr� cho s� phát tri�n c�a riêng mình, nh�ng ��ng s�t hi�m khi ��c nh� v�y và nhi u chính ph� v2n ang h� tr� ��ng s�t trên c� s� xã h�i và môi tr��ng. Nh$ng con s� này c0ng cho th�y ��ng sông c0ng ph� thu�c vào chi ngân sách, có m�c chi th�p h�n m�c ngh# trong Ch��ng trình ��u t� công và các m�c chi này c0ng h�p lý n�u tính �n dung l��ng ang ��c v�n chuy�n b3ng ��ng sông.

11.61 Trong 2 nm k� ho�ch �u tiên (2001 và 2002), m�c chi th�c t� không ph�n ánh s� phân b� m2u trong Ch��ng trình ��u t� công. K� ho�ch phân b� cho ��ng b� là 72% trong khi m�c chi th�c v2n kho�ng 87%. S� t�p trung vào ��ng b� ã �a �n nh$ng tác �ng tích c�c v tình hình ho�t �ng c�a chuyên ngành này. Tuy nhiên, s� ti�n tri�n c�a ��ng s�t và ��ng thu" n�i #a b# �nh h��ng -c bi�t x�u do thi�u �u t�.

Page 59: PER-IFA Volume 2- Final Review Draft Apr 28 - VNsiteresources.worldbank.org/INTVIETNAM/Resources/PERIFA_Volum… · HS/GV T" l H c sinh/Giáo viên IBRD Ngân hàng Tái thi t và

Chi tiêu công trong ngành giao thông�

51

B�ng 11.14: Chi ngân sách phân theo lo�i hình giao thông (t ��ng)

1999 2002 T tr!ng trung bình

%

K� ho�ch trong

Ch�"ng trình ��u t�

công 2002

T tr!ng ��+c

�/ ngh* %

T�ng 12.795 23.909 20.400 ���ng s�t 762 1.393 6 2.000 9,8 ���ng b� 10.784 20.982 87 14.700 72 ���ng bi�n >"+� ��+� "����ng sông 215 386 2 �)�((� �?"�

���ng hàng không 171 184 1 2.000 9,8 ���ng �ng d2n 0 8 0 - - Khác 324 467 2 - -

Ngun: S� k� ho�ch l�y t( Ch��ng trình ��u t� công 2001-2005 (B�ng trang 39). S� th�c t� l�y t( B� Tài chính v m�c chi ngân sách #a ph��ng và B� Giao thông v m�c chi ngân sách trung ��ng.

���ng sông n�i ��a 11.62 Ngành ��ng th�y n�i #a có 2 ngu!n thu chính: ph� phí thu trên d�u diesel 300 !ng/lít và m�t kho�n phí ng ký nh� thu m�t l�n (2 USD/tàu). Kho�n phí hàng nm tr��c ây 800 !ng/dwt ã b# bãi b�. Phí hàng h�i ��c thu trên m�t o�n nh� c�a �!ng b3ng sông H!ng. Kho�n này ch. em l�i 1 t" !ng/nm và ch. � � chi phí cho b� máy thu và m�t tr�m qu�n lý ��ng sông. Ng��i s, d�ng các c�ng sông chính th�c ph�i tr� phí c�ng d�a trên s� t�n v�n chuy�n. Ngu!n này em l�i 13 t" !ng/nm, ngoài 20% n�p ngân sách, 80% còn l�i ch�a � chi cho b� máy C�ng v� ��ng th�y n�i #a.

11.63 Do v�y, C�c ��ng sông Vi�t Nam ph� thu�c vào ngân sách nhà n��c � phát tri�n và b�o d�'ng ��ng sông. Chi ngân sách hàng nm hi�n ch. b3ng 2% chi ngân sách cho ��ng b�. Trong khi ph�n l�n ��ng sông n�i #a là nh$ng con sông t� nhiên và không òi h�i ph�i �u t� nhi u, chi cho b�o d�'ng th��ng xuyên ��c ��c tính là ch. �t 65% nhu c�u. Kh�i l��ng �t á n�o vét c�a ��ng sông thu�c Nhóm A th�c ra ã gi�m t( 1,1 tri�u m3 vào nm 1999-2001 xu�ng �n 700.000 m3 nm 2002 và 820.000m3 nm 2003.

11.64 Chi cho b�o trì ��ng sông c�n ��c tng h�n m�c 15,5 tri�u !ng/km hi�n nay. H�n n$a, ph�n l�n các c�ng ang n3m d��i s� qu�n lý c�a trung ��ng và #a ph��ng u nh� và ang xu�ng c�p. Các c�ng này u thi�u thi�t b# và h� th�ng ��ng giao thông n�i v�i m�ng l��i giao thông chung và i u này ang làm �nh h��ng �n nng su�t c�a các ph��ng ti�n. ��u t� c�n ��c tng thêm � hi�n �i hoá các c�ng sông và phát tri�n h� th�ng các nhà ón khách chuyên d�ng. ��i v�i các c�ng d�c b� bi�n, có nh$ng c� h�i quan tr�ng � tng nng su�t c�a các

Page 60: PER-IFA Volume 2- Final Review Draft Apr 28 - VNsiteresources.worldbank.org/INTVIETNAM/Resources/PERIFA_Volum… · HS/GV T" l H c sinh/Giáo viên IBRD Ngân hàng Tái thi t và

�ánh giá t�ng h�p chi tiêu công, ��u th�u mua s�m công và trách nhi�m tài chính 2004

52

c�ng sông n�i #a. Thành ph�n kinh t� t� nhân c�n ��c khuy�n khích m�t cách tích c�c vào tham gia qu�n lý nh$ng ho�t �ng này.

Giao thông ���ng s�t 11.65 Theo tiêu chu n qu�c t�, ���ng s�t Vi�t Nam ang ho�t �ng r�t t�t � trang tr�i các chi phí ho�t �ng c�ng v�i óng góp 10% thu nh�p vào vi�c b�o trì c� s� h� t�ng. Tuy nhiên, ngo�i tr( kho�n óng góp nh� nhoi này, ���ng s�t Vi�t Nam ph� thu�c vào ngân sách nhà n��c � b�o trì c� s� h� t�ng c�a mình và toàn b� �u t� c� b�n. S� h� tr� c�a ngân sách có v% nh� �t m�c .nh i�m vào nm 2002, khi ó ngu!n ngân sách phân b� chi�m �n 96% ngu!n thu c�a ���ng s�t Vi�t Nam (B�ng 11.15).

B�ng 11.15: Phân b� c&a ngân sách nhà n��c và ngu�n thu c&a ��$ng s�t Vi�t Nam

Ngân sách trung �"ng dành cho giao thông ��$ng s�t

N�m Ngun thu c�a �SVN

Chi ��u t�

Chi th��ng xuyên T�ng % ngun thu n

1999 927 408 352 760 82 2000 1197 423 417 840 70 2001 1282 490 609 1099 86 2002 1450 737 650 1387 96 2003 1600 497 678 1175 73

Ngun: Ngu!n thu 1999-2001 l�y t( JBIC, Ngu!n thu và phân b� ngân sách nm 2003 l�y t( ���ng s�t Vi�t Nam và phân b� ngân sách nm 1999-2002 l�y t( B� Tài chính.

11.66 Chi cho b�o trì ch. �t 60% nhu c�u. N�u ��ng ray b# � h� h�ng h�n n$a, nh$ng h�n ch� v t�c � tàu ch�y tng lên s) gây �nh h��ng �n giao thông. Hi�n t�c � ch�y tàu th��ng m�i ã r�t th�p, 40km/h �i v�i tàu ch� khách và 22km/h �i v�i tàu ch� hàng.

11.67 Vai trò c�a ��ng s�t trong ngành giao thông ch�a ��c xác #nh m�t cách th�u áo. M-c dù hình d�ng c�a �t n��c có v% thu�n l�i cho ��ng s�t h�n ��ng b�, s� k�t h�p quy n t� ch� t��ng �i v kinh t� c�a 3 khu kinh t� tr�ng i�m làm h�n ch� thông th��ng gi$a các vùng, cùng v�i s� c�nh tranh c�a v�n t�i d�c b� bi�n gi$a 3 vùng này ang -t ra d�u h�i l�n v vai trò c�a ��ng s�t. Chi�n l��c phát tri�n ��ng s�t �n nm 2020 ã ��c thông qua có v% nh� là quá l�c quan, -c bi�t là �i v�i nh$ng nm xa h�n.

11.68 M-c dù ngành ��ng s�t th�t s� c�n thêm �u t� c� b�n và b�o trì, trong ng�n h�n, ���ng s�t Vi�t Nam c�n chu n b# m�t k� ho�ch b�o trì và phát tri�n ��c �m b�o v kinh t� trong m�t k* h�n dài h�n, d�a trên nhu c�u kinh t� �i v�i các d#ch v� ��ng s�t. N�u c�n có s� h� tr� c�a Chính ph� ho-c c�n ��c b�o �m trên n n t�ng xã h�i, thì nên -t d��i d�ng các nhi�m v� cung c�p công ��c àm phán v�i ngành ��ng s�t trên c� s� chi phí th�a thu�n v vi�c cung c�p các d#ch v� phi th��ng m�i.

Page 61: PER-IFA Volume 2- Final Review Draft Apr 28 - VNsiteresources.worldbank.org/INTVIETNAM/Resources/PERIFA_Volum… · HS/GV T" l H c sinh/Giáo viên IBRD Ngân hàng Tái thi t và

Chi tiêu công trong ngành giao thông�

53

Nh�ng v'n �/ v/ th(c hi�n d( án

11.69 Qu�n lý xây d�ng c� b�n nói chung và qu�n lý d� án nói riêng ã �t ��c nh$ng ti�n b� l�n trong nh$ng nm qua và ã ��c c�i thi�n cho phù h�p h�n v�i lu�t pháp qu�c t� và chính sách c�a các nhà tài tr�. Ngành giao thông ã th�c hi�n thành công nhi u d� án l�n, th�i gian th�c hi�n c0ng nh� là ch�t l��ng công trình ã ��c nâng lên. M-c dù v�y, có m�t s� v�n c�n gi�i quy�t � t�i a hóa hi�u qu� c�a chi ngân sách trong ngành giao thông.

Công tác lp k� ho�ch, thi�t k� d� án và chu�n b� h� s� th�u 11.70 Quá trình l�p k� ho�ch, thi�t k� d� án và chu n b# h! s� th�u không t�t th��ng d2n �n chi phí quy�t toán v��t quá d� tính. Khi chu n b# không � ngân sách cho d� án, i u này s) �nh h��ng x�u �n ti�n � th�c hi�n và cu�i cùng là �n ch�t l��ng công trình. Chi phí ��c tính quá th�p c0ng s) bóp méo quá trình th m #nh d� án, làm cho ho�t �ng �u t� d��ng nh� có l�i v kinh t� và xã h�i lúc ban �u h�n là hi�u qu� th�c s� sau ó.

11.71 C�n nhanh chóng nâng cao ch�t l��ng c�a công tác l�p k� ho�ch, th m #nh d� án và chu n b# h! s� th�u. C�n c n th�n h�n khi l�a ch�n nh$ng t� v�n có kinh nghi�m phù h�p c0ng nh� c�n ph�i h� tr� cho s� phát tri�n c�a ngành t� v�n t�i Vi�t Nam. Các d� án c�n ��c th m #nh ch-t ch), s, d�ng các chuyên gia có kh� nng và kinh nghi�m th m #nh k� tr��c khi ��c thông qua.

� u th�u 11.72 Có m�t s� v�n c�n ��c gi�i quy�t liên quan �n ho�t �ng �u th�u các công trình xây d�ng c� b�n:

• ��u th�u vì mc �ích tn t�i c�a doanh nghi�p - �i v�i các gói th�u l�n và c�nh tranh công khai, th��ng là các d� án ODA, các nhà th�u có xu h��ng -t nh$ng m�c th�u không th� em l�i l�i nhu�n, mà ch. dùng � bù �p cho v�n n� n�n c�a các nhà th�u l�n. Tuy v�y, tình hình giá th�u th�p gây nên vi�c th�c hi�n d� án ch�m, qu�n lý ch�t l��ng kém (do nhà th�u c� g�ng gi�m kh�i l��ng � h�n ch� thua l�) và i u ki�n làm vi�c c�a công nhân � m�c t�i thi�u.

• ��u th�u không c�nh tranh - m�t s� �u th�u d� án trong n��c do s�c ép v ti�n � nên còn ti�n hành theo cách �u th�u h�n ch�, do ó ã d2n �n tính c�nh tranh không cao. ��u th�u không c�nh tranh có th� d2n �n chi phí cao và ch�t l��ng công trình kém, -c bi�t là t�i n�i nào mà công tác giám sát các công trình xây d�ng không ��c gi$ v$ng. L�i ích c�a �u th�u c�nh tranh rõ ràng là mang l�i m�t m�c giá th�p h�n, nh�ng nó c0ng thúc y s� hình thành c�a m�t ngành công nghi�p �u th�u chuyên nghi�p h�n và nâng cao ch�t l��ng xây d�ng. T( nm 2003, B� GTVT ã ch. �o không cho phép �u th�u h�n ch� �i v�i t�t c� các gói th�u.

Page 62: PER-IFA Volume 2- Final Review Draft Apr 28 - VNsiteresources.worldbank.org/INTVIETNAM/Resources/PERIFA_Volum… · HS/GV T" l H c sinh/Giáo viên IBRD Ngân hàng Tái thi t và

�ánh giá t�ng h�p chi tiêu công, ��u th�u mua s�m công và trách nhi�m tài chính 2004

54

11.73 B� Giao Thông nên ph�i h�p v�i B� KH�T � tng c��ng công tác mua s�m công. Các bi�n pháp chính là bãi b� s� ki�m soát nhà n��c �i v�i giá c� ho-c s, d�ng "giá sàn"; lôi cu�n c�ng !ng ng��i dân tham gia nhi u h�n vào vi�c l�p k� ho�ch và ánh giá th�u và có nh$ng qui #nh ch-t ch) h�n � h�n ch� t�i thi�u ch. #nh th�u ho-c h�p !ng tr�c ti�p.

Giám sát th�c hi n 11.74 ��i v�i các d� án ODA, các chuyên gia t� v�n ��c l�a ch�n m�t cách c�nh tranh � ki�m tra ho�t �ng chu n b#, th�c hi�n và hoàn thành công trình xây d�ng. Chi phí t� v�n th��ng chi�m 5-6% giá tr# h�p !ng xây d�ng dân d�ng. Nói chung, các d� án ODA có ch�t l��ng cao h�n các d� án do ngu!n v�n trong n��c tài tr�. Các d� án trong n��c không �u t� nhi u nh� v�y vào ho�t �ng giám sát ch�t l��ng công trình và thi�u nh$ng ng��i có kinh nghi�m thích h�p � ki�m tra m�t cách có hi�u qu� quá trình này.

11.75 Kinh phí �u t� vào ho�t �ng giám sát trong su�t quá trình chu n b# và xây d�ng s) ��c l�i nhi u h�n do ch�t l��ng công trình ��c b�o �m. Do ó, -c bi�t v�i các d� án trong n��c, công tác t� v�n c�n ��c �u tiên h�n n$a.

Thu h�i � t �ai/ Gi�i phóng m!t b"ng 11.76 Công tác thu h!i �t ai là nguyên nhân gây ra s� ch�m tr+ kéo dài và làm tng chi phí trong ngành giao thông. Có m�t s� gi�i pháp sau c�n áp d�ng � c�i thi�n ho�t �ng l�p k� ho�ch trong v�n quan tr�ng này:

• M�t k� ho�ch t�ng th v� thu hi ��t �ai – k� ho�ch này bao g!m chính sách n bù, xác #nh nh$ng ng��i b# �nh h��ng, m�c n bù, k� ho�ch tái #nh c�, ngu!n v�n � tái #nh c�, xác #nh các �n v# th�c hi�n và k� ho�ch th�c hi�n � công tác thu h!i �t ai di+n ra nhanh chóng và hi�u qu�.

• M�c ��n bù th�a thu�n – m�c n bù c�n ph�i th�c t�, công b3ng và h�p lý và ��c công b� công khai � tránh s� không ch�c ch�n, rõ ràng trong nh$ng ng��i b# �nh h��ng b�i d� án.

• Huy ��ng ngun v�n � thu hi ��t �ai – nh$ng ngu!n tài chính c�n ��c huy �ng m�t cách phù h�p � ph�c v� công tác thu h!i �t ai. �i u này -c bi�t quan tr�ng �i v�i các thành ph� l�n n�i m�c n bù r�t cao. Do ó, c�n nghiên c�u thành l�p m�t Qu� thu h!i �t ai ��c tài tr� b3ng vi�c bán nhà và �t t�i nh$ng khu ô th# m�i.

• Quy trình thu hi ��t �ai chuyên nghi�p – C�n có nh$ng t� ch�c riêng t�p trung vào ho�t �ng thu h!i �t ai t�i c�p trung ��ng và #a ph��ng. Nh$ng t� ch�c này có th� thay th� nh$ng h�i !ng thu h!i �t ai t�m th�i hi�n nay. L�i ích c�a vi�c này s) là d#ch v� thu h!i �t ai s) ��c th�c hi�n nhanh chóng và có tính chuyên nghi�p h�n.

Page 63: PER-IFA Volume 2- Final Review Draft Apr 28 - VNsiteresources.worldbank.org/INTVIETNAM/Resources/PERIFA_Volum… · HS/GV T" l H c sinh/Giáo viên IBRD Ngân hàng Tái thi t và

Chi tiêu công trong ngành giao thông�

55

Nhu c�u chi tiêu trong t�"ng lai

11.77 Chi�n l��c giao thông Vi�t Nam �n nm 2020 ã ��c B� Giao thông trình Th� t��ng Chính ph� vào 31/12/2002, ��c tính nhu c�u �u t� trung bình hàng nm trong giai o�n t( 2002 �n 2020 vào kho�ng 117,7 nghìn t" !ng (7,5 t" USD), trong ó 60% là dành cho ��ng s�t và giao thông ô th#. S� ti n này g�p 6 l�n m�c chi cho giao thông trong nm 2002 và b3ng h�n 20% GDP, tuy v2n bi�t r3ng có m�t s� h�ng m�c �u t� (ví d� nh� ��ng cao t�c) không ch. �n thu�n ��c �u t� t( ngân sách nhà n��c mà còn do t( các ngu!n và c� ch� khác. Chi ti�t ��c tính v nhu c�u �u t� ��c trình bày trong b�ng 11.16.

B�ng 11.16: Nhu c�u ��u t� cho c" s# h� t�ng trong ngành giao thông (nghìn t ��ng)

Giai �o�n 2002-2010

Giai �o�n 2011-2020

T�ng giai �o�n 2002-2020

Trung bình hàng

n)m

��$ng b�: Trong ó: ���ng cao t�c Qu�c l� T.nh l�

245.990 56.570

139.420 50.000

328.530 158.530 125.000

45.000

574.520 215.100 264.420

95.000

31.918 11.950 14.690

5.278 ��$ng s�t: Trong ó: ���ng s�t t�c � cao ���ng s�t t�c � trung bình

218.661 204.000

14.661

393.576 361.500

32.076

612.237 565.500

46.737

34.013 31.417

2.596 Hàng h�i 20.387 65.000 85.387 4.744 ��$ng sông n�i �*a 4.673 4.507 9.180 510 Hàng không dân d�ng 17.880 36.330 54.210 3.012 Giao thông �ô th* (# Hà n�i và TP HCM) Trong ó: ���ng b� ���ng s�t H� tr� giao thông công c�ng

195.886

129.385 56.501 10.000

423.595

221.448 193.147

9.000

619.481

350.833 249.648

19.000

34.416

19.491 13.869

1.056 Giao thông nông thôn 86.500 77.850 164.350 9.131 T�ng 789.977 1.329.388 2.119.364 117.744 Ngun: Báo cáo c�a B� Giao thông trình Th� t��ng Chính ph�, 12/2002.

11.78 Con s� trong báo cáo trình Th� t��ng Chính ph� g�n g�p 5 l�n nhu c�u �u t� d� tính trong báo cáo VITRANSS vì nghiên c�u c�a VITRANSS tính � chi phí cho giao thông ô th#, giao thông #a ph��ng, ��ng b� cao t�c, ��ng s�t cao t�c.

Công tác l�p k� ho�ch cho t�"ng lai c�n ��+c c�i thi�n h"n

11.79 K� ho�ch ��c trình lên Th� t��ng Chính ph� ch�a ph�i là ã sát th�c ti+n c�n ��c rà soát, cân nh�c thêm vì kh� nng khó có th� có � ngu!n l�c theo yêu c�u � th�c hi�n. M-t khác c0ng c�n ��c làm rõ thêm � các nhà tài tr� và các nhà �u t� t� nhân trong vi�c �u t� vào ngành tìm th�y các �u tiên th�c s�

Page 64: PER-IFA Volume 2- Final Review Draft Apr 28 - VNsiteresources.worldbank.org/INTVIETNAM/Resources/PERIFA_Volum… · HS/GV T" l H c sinh/Giáo viên IBRD Ngân hàng Tái thi t và

�ánh giá t�ng h�p chi tiêu công, ��u th�u mua s�m công và trách nhi�m tài chính 2004

56

c�a ngành. Rõ ràng là trong B� Giao thông c�n có m�t khuôn kh� l�p k� ho�ch cho t��ng lai t�t h�n, trong ó c�p ��c nh$ng yêu c�u �u t� c� b�n và b�o trì trong m�t gi�i h�n ngân sách b n v$ng.

11.80 Có m�t v�n là hi�n nay vi�c l�p k� ho�ch nhu c�u �u t� xây d�ng c� b�n còn tách r�i kh�i l�p k� ho�ch nhu c�u b�o trì. C�n nghiên c�u c�i ti�n � có th� có ��c m�t ho�t �ng l�p k� ho�ch cho t��ng lai t�t h�n, trong ó phân c�p quy n h�n cho các C�c chuyên ngành � ch� �ng cân �i và s, d�ng nh$ng công c� qu�n lý và l�p k� ho�ch ��ng b� hi�n �i � xây d�ng các ch��ng trình �u t� và b�o d�'ng hàng nm và nhi u nm m�t cách h�p lý.

11.81 Giao thông ��c xác #nh là m�t trong nh$ng ngành th, nghi�m xây d�ng khuôn kh� chi tiêu trung h�n. Phát tri�n theo h��ng này s) t�o ra m�t quy t�c là tính �n toàn b� nhu c�u �u t� và b�o trì, k�t n�i m�c chi tiêu v�i các ch. s� ánh giá m�c � th�c hi�n và l�p k� ho�ch trong khuôn kh� ngân sách th�c t� c�a ngành. �i u này s) giúp nâng cao ho�t �ng qu�n lý chi tiêu công và tng c��ng tính tin c�y c�a các k� ho�ch giao thông t��ng lai.

Ngu�n tài chính

11.82 �� áp �ng ��c các nhu c�u �u t� trong t��ng lai c�a mình, Vi�t Nam s) ph�i t�n d�ng không ch. ngân sách nhà n��c c�a mình mà còn các ngu!n tài tr� khác. Trong nh$ng nm t�i, ngoài ngu!n v�n ODA, còn c�n huy �ng các ngu!n l�c khác c� trong và ngoài n��c.

Phát hành trái phi�u c� s� h� t�ng 11.83 Chính ph� hi�n ang phát hành trái phi�u v�i k* h�n 5-10 nm � b� sung v�n �u t� cho các d� án xây d�ng c� s� h� t�ng quan tr�ng nh� ��ng H! Chí Minh B�c – Nam, nh$ng con ��ng d�c biên gi�i v�i Trung Qu�c và Campuchia và các d� án thu" l�i t�i các t.nh ch#u nhi u thiên tai � mi n Trung. D� ki�n k� ho�ch c�a Chính ph� là s) huy �ng kho�ng 63 nghìn t" !ng (4 t" USD) t( nay �n nm 2010. Lý do � gi$ các trái phi�u này ngoài cân �i ngân sách là � tuân th� gi�i h�n v thâm h�t ngân sách (bao g!m c� chi tr� n� g�c) trong kho�ng 5%GDP (t��ng ��ng kho�ng 2-3% theo tiêu chu n qu�c t�). Tuy nhiên, nh� ã nêu trong các ch��ng �u c�a �GTHCTC 2004 này, c�n ph�i ti�n hành minh b�ch tài chính � nh$ng trái phi�u này nhanh chóng ��c �a vào cân �i ngân sách.

11.84 M-c dù các trái phi�u này là n3m ngoài ngân sách, vi�c phát hành chúng v2n ��c Qu�c h�i xem xét c n th�n. Kho�n lãi tr� cho các trái phi�u này s) n3m trong ngân sách. Trong nm 2004, theo k� ho�ch d� #nh bán kho�ng 8,2 nghìn t" !ng trái phi�u � xây d�ng c� s� h� t�ng. Trái phi�u có k* h�n 2 và 5 nm có lãi su�t t��ng �ng vào kho�ng 7,7% và 8,4%. Khi �n h�n, trái phi�u có k* h�n 5 nm s) ��c gia h�n thêm m�t k* h�n 5 nm n$a. Ng��i mua nh$ng trái phi�u chính ph� này ch� y�u là các ngân hàng th��ng m�i qu�c doanh và các công ty

Page 65: PER-IFA Volume 2- Final Review Draft Apr 28 - VNsiteresources.worldbank.org/INTVIETNAM/Resources/PERIFA_Volum… · HS/GV T" l H c sinh/Giáo viên IBRD Ngân hàng Tái thi t và

Chi tiêu công trong ngành giao thông�

57

b�o hi�m. M�c lãi su�t này cao h�n m�t chút so v�i lãi su�t ti�t ki�m cùng k* h�n c�a các ngân hàng.

S� tham gia c#a khu v�c t� nhân vào xây d�ng c� s� h� t�ng 11.85 Chính ph� ã nh�n m�nh vi�c huy �ng thành ph�n kinh t� ngoài qu�c doanh vào tài tr� cho vi�c làm ��ng trong m�t vài nm qua. Nh�ng v2n ch�a có �u t� n��c ngoài và r�t ít ngu!n v�n trong n��c ch�y vào ngành này. Vi�c thi�u các d� án b n v$ng v tài chính và môi tr��ng �u t� tr�c ti�p n��c ngoài nói chung là nguyên nhân ch� y�u gây ra s� ít h�ng thú c�a các nhà �u t�. T( khi các quy #nh v BOT (Xây d�ng – V�n hành – Chuy�n giao) ��c thông qua, các nhà �u t� n��c ngoài m�i ch. cân nh�c 2 ho�t �ng, nh�ng v2n ch�a có ho�t �ng nào ��c th�c hi�n. B� Giao thông ã tham gia vào m�t s� d� án BOT nh� trong n��c, ��c giao cho các DNNN trong B�. Các h�p !ng th��ng có k* h�n ng�n, d��i 10 nm và không ph�i hoàn toàn là BOT. Các d� án BOT trong n��c ��c h��ng s� �i x, �u ãi và h� tr� tài chính c�a Nhà n��c d��i nhi u d�ng.

11.86 Kinh nghi�m c�a các n��c khác v mô hình xây d�ng ��ng hoàn toàn theo ph��ng th�c BOT không thành công l�m. Mô hình này ho�t �ng có hi�u qu� h�n �i v�i các kho�n �u t� ��c �a v #a ph��ng nh� các cây c�u ho-c ��ng h�m h�n là �i v�i ��ng xá. Nhi u n��c ã c� g�ng th, cách này mà không ph�i óng các gói th�u (Th� Nh/ K*, Rumania) và �i v�i m�t s� h�p !ng ã c� g�ng i vào th�c hi�n m�t ph�n nào ó thì th��ng th�t b�i (Hung-ga-ry, Mê-hi-cô) và d2n �n các b�t !ng v�i nh$ng ng��i ��c nh��ng quy n (Thái Lan).

11.87 Nh�t B�n và Hàn Qu�c i theo m�t cách ti�p c�n khác, s, d�ng Công ty ��ng cao t�c qu�c gia, ban �u tài tr� b3ng cách phát hành trái phi�u và sau ó b3ng thu nh�p t( các d� án th�c hi�n tr��c ó. Trung Qu�c s, d�ng ph��ng pháp xây d�ng và chuy�n giao (BOT), nh��ng quy n s, d�ng nh$ng con ��ng cao t�c hoàn ch.nh theo ph��ng pháp v�n hành và b�o trì (VH&BT) và thu phí � thu h!i m�t ph�n chi phí �u t�. Vi�t Nam c�n quy�t #nh l�a ch�n mô hình phù h�p nh�t v�i i u ki�n c�a mình.

K�t lu�n và khuy�n ngh*

11.88 K�t qu� ho�t �ng trong ngành giao thông ã �t ��c nh$ng thành công v�i nh$ng ti�n b� quan tr�ng v quy mô và ch�t l��ng c�a kh� nng ti�p c�n �n ��ng giao thông, hi�u qu� ngày càng ��c nâng cao �i v�i các lo�i hình giao thông và c� ch� giá c�nh tranh h�n. Có nh$ng ti�n b� -c bi�t ã �t ��c xét v khía c�nh tính c�nh tranh h��ng t�i xu�t kh u và kh� nng ti�p c�n �n các ph��ng ti�n giao thông t�i nông thôn và các #a ph��ng mi n núi. S� phát tri�n có hi�u qu� các lo�i hình giao thông, các thành ph�n kinh t� tham gia ho�t �ng giao thông ngày càng t�t h�n trong m�t chi�n l��c chung ang d�n ��c hoàn thi�n, b�o �m c� s� h� t�ng quan tr�ng ph�c v� s�n xu�t, l�u thông hàng hóa, khuy�n khích �u t�. Tuy nhiên, v2n còn nh$ng thách th�c c�n ��c gi�i quy�t trong các nm t�i.

Page 66: PER-IFA Volume 2- Final Review Draft Apr 28 - VNsiteresources.worldbank.org/INTVIETNAM/Resources/PERIFA_Volum… · HS/GV T" l H c sinh/Giáo viên IBRD Ngân hàng Tái thi t và

�ánh giá t�ng h�p chi tiêu công, ��u th�u mua s�m công và trách nhi�m tài chính 2004

58

11.89 ��u t� nói chung trong ngành giao thông là l�n, -c bi�t khi chi tiêu bao g!m các kho�n n�. N�u tính c� các kho�n chi c�a các t.nh, t�ng chi (cho cam k�t và n�) trong ngành giao thông ��c tính vào kho�ng 5% GDP. Nh$ng yêu c�u hi�n t�i v chi cho giao thông trong t��ng lai là c�n thi�t song ch. có th� th�c hi�n u�c b3ng cách ph�i h�p ngu!n l�c c�a ngân sách v�i các ngu!n l�c tài chính khác c�a xã h�i. Trong quá trình xây d�ng khuôn kh� chi tiêu trung h�n c�a ngành giao thông, ��c tính yêu c�u chi trong t��ng lai c�n ph�i ��c ánh giá l�i d�a trên m�t khung k� ho�ch dài h�n t�t h�n � gi�i quy�t các yêu c�u chi �u t� và chi th��ng xuyên phù h�p v�i chi�n l��c phát tri�n kinh t�-xã h�i và trong ph�m vi gi�i h�n ngân sách b n v$ng.

11.90 Trong th�i gian ti�n hành ánh giá này, chi cho giao thông ��ng sông và ��ng s�t còn t��ng �i nh� và i u này ã �nh h��ng �n k�t qu� ho�t �ng c�a các chuyên ngành này. Các chuyên ngành này r�t áng ��c �u t�. �GTHCTC 2004 khuy�n ngh# c�n xem xét chuy�n �i ngu!n l�c sang cho các chuyên ngành khi xây d�ng khuôn kh� chi tiêu trung h�n � các chuyên ngành này có th� phát tri�n h�n n$a.

11.91 V�n chi tr� n� t!n �ng c�a các DNNN trong ngành giao thông òi h�i ph�i có hành �ng kh n c�p. C�n ph�i ki�m soát ch-t ch) h�n các cam k�t chi tiêu trong l/nh v�c giao thông, � �m b�o không phát sinh thêm n�. C�n có m�t ánh giá ngay �i v�i t�t c� các d� án ã ��c thông qua trong ngành giao thông � xem xét xem li�u có � ngân sách � th�c hi�n chúng hay không. �GTHCTC 2004 khuy�n ngh# B� Giao thông và B� Tài chính c�n ph�i h�p t�t v�i nhau � l�p ra chi�n l��c gi�i quy�t h�t n� t!n �ng c�a ngành giao thông và y m�nh c� ph�n hoá các DNNN trong ngành giao thông.

11.92 Chi b�o trì không ti�n k#p v�i chi �u t� và m�c chi hi�n t�i s) d2n �n s� h� h�ng c�a các h� th�ng ��ng trong vòng 10 nm t�i. V(a qua chi b�o trì ã ��c nâng lên nh�ng v2n còn thi�u m�t c� ch� tài chính an toàn và �n #nh. Nhu c�u chi b�o trì cho h� th�ng ��ng c�a #a ph��ng r�t l�n v�i óng góp cho b�o trì ��ng là m�t gánh n-ng �i v�i ng��i nghèo và c�n ��c tính t�i khi bàn �n v�n tài tr� cho ��ng b�. C�c ��ng b� Vi�t Nam c�n óng vai trò then ch�t h�n trong vi�c xây d�ng các chi�n l��c b�o trì và xác #nh nhu c�u b�o trì �i v�i t�t c� các h� th�ng ��ng trong m�ng l��i ��ng b�, xây d�ng các ch��ng trình ho�t �ng hàng nm và nhi u nm dùng � thuy�t ph�c các nhà ra quy�t #nh v nhu c�u c�n có m�t ngu!n v�n b�o trì ��ng b� �y � và �n #nh. �GTHCTC 2004 khuy�n ngh# các ngu!n v�n c�n ��c chuy�n t( chi �u t� m�i sang cho chi v�n hành và b�o trì trong ngành giao thông, -c bi�t là �i v�i ��ng b�. Nhóm T� v�n v Qu�n lý và B�o trì ��ng b� (AGRMM) v(a ��c thành l�p c�n �a ra các khuy�n ngh# cho B� tr��ng B� GTVT v các gi�i pháp dài h�n trong v�n qu�n lý và b�o trì ��ng b�.

11.93 Rõ ràng là ngành giao thông c0ng c�n thu hút ngu!n tài tr� quan tr�ng t( khu v�c ngoài qu�c doanh � h� tr� cho các kho�n chi c�a ngân sách, ODA và

Page 67: PER-IFA Volume 2- Final Review Draft Apr 28 - VNsiteresources.worldbank.org/INTVIETNAM/Resources/PERIFA_Volum… · HS/GV T" l H c sinh/Giáo viên IBRD Ngân hàng Tái thi t và

Chi tiêu công trong ngành giao thông�

59

phát hành trái phi�u. C0ng c�n phát tri�n các hình th�c bán ho-c cho thuê quy n khai thác các công trình h� t�ng công c�ng � có v�n �u t�. Cho �n nay vi�c thu hút các ngu!n v�n nói trên còn ch�a nhi u và ch�a x�ng v�i ti m nng c�a nó. �GTHCTC 2004 khuy�n ngh# B� Giao thông và các c� quan liên quan khác c�n hành �ng � gi�i quy�t các v�n c�t y�u hi�n ang ngn c�n �u t� t� nhân nh� là các khuôn kh� pháp lý và quy #nh; môi tr��ng kinh doanh nói chung; vi�c thi�u kh� nng th�c hi�n và xác #nh các d� án mà có th� m�i thành ph�n kinh t� ngoài qu�c doanh tham gia; v�n v các công c� tài chính c0ng nh� các ngu!n v�n trong n��c ��c huy �ng không �.

11.94 C�n có nh$ng thay �i v c� ch� chính sách trong ngành giao thông � áp �ng nhu c�u ngày càng tng nhanh trong h� th�ng giao thông. C�n nhanh chóng xác #nh ranh gi�i v nhi�m v� gi$a các t� ch�c qu�n lý nhà n��c, qu�n lý s� nghi�p và kinh doanh trong ngành theo h��ng chuy�n d�n v s� nghi�p sang hình th�c t� bù �p chi phí ho-c Nhà n��c ch. h� tr� cho các m�c tiêu xác #nh nh� c� s� h� t�ng. �i ôi v�i vi�c qu�n lý �u t� c�n nghiên c�u nâng cao nng l�c các c� quan chuyên ngành, song song v�i vi�c gi�m d�n các Ban qu�n lý d� án tr�c thu�c B�. C�n nghiên c�u ánh giá công tác này có th� �t ��c � m�c nào và xác #nh nh$ng l�i th� có th� c�a vi�c sáp nh�p V� KH�T v�i V� Tài chính c�a B� Giao thông l�i v�i nhau � k�t h�p ��c d� toán �u t� v�i chi th��ng xuyên.

��

Page 68: PER-IFA Volume 2- Final Review Draft Apr 28 - VNsiteresources.worldbank.org/INTVIETNAM/Resources/PERIFA_Volum… · HS/GV T" l H c sinh/Giáo viên IBRD Ngân hàng Tái thi t và
Page 69: PER-IFA Volume 2- Final Review Draft Apr 28 - VNsiteresources.worldbank.org/INTVIETNAM/Resources/PERIFA_Volum… · HS/GV T" l H c sinh/Giáo viên IBRD Ngân hàng Tái thi t và

Chi tiêu công trong ngành y t�

61

12. CHI TIÊU CÔNG TRONG NGÀNH Y T�

Gi�i thi�u chung và t�ng quan

12.1 Công cu�c gi�m nghèo và tng tr��ng c�a Vi�t Nam ã �t ��c nh$ng k�t qu� áng khích l� và i kèm v�i nó là các thành t�u áng k� c� trong l/nh v�c y t�. Các ch. s� s�c kh�e ti�p t�c ��c c�i thi�n trên toàn qu�c t( �u nh$ng nm 1990, trong khi t" l� sinh r�t cao tr��c ây �n nay nhìn chung ã ��c ki�m soát. Nh$ng thành t�u này và các thành t�u khác, còn tr� nên �n t��ng h�n khi ánh giá t( v# th� t��ng �i c�a Vi�t Nam trong �u th�p k" 90. Song v2n còn m�t s� t!n t�i, ó là nh$ng h�n ch� d2n �n s� b�t bình �ng gi$a các vùng, gi$a các nhóm thu nh�p và các nhóm dân t�c v m�c � s, d�ng các d#ch v� y t� và v các ch. s� quan tr�ng v th�c tr�ng y t�. Nh$ng thách th�c m�i trong l/nh v�c y t� ã xu�t hi�n, ó là HIV/AIDS và g�n ây là d#ch SARS và cúm gia c�m, trong khi mô hình b�nh t�t c�a Vi�t Nam ang thay �i nhanh chóng, nh� nh$ng thành công tr��c ây trong vi�c ki�m soát các lo�i truy n nhi+m nghiêm tr�ng.

12.2 �ánh giá chi tiêu công 2000 ã xu�t m�t "danh m�c các gi�i pháp c�i cách" cho l/nh v�c y t�. Trong 4 nm v(a qua, Chính ph� ã th�c hi�n m�t s� gi�i pháp trong danh m�c này. �áng k� nh�t là ã xây d�ng ��c chi�n l��c qu�c gia h� tr� chi phí y t� cho ng��i nghèo (Quy�t #nh 139/2002/Q�-TTg), ng��i nghèo ã ��c khám ch$a b�nh qua b�o hi�m y t� ho-c ��c qu� Khám ch$a b�nh ng��i nghèo thanh toán, k�t qu� ã tng di�n ��c b�o hi�m y t�. Tuy có thành công trong các gi�i pháp này nh�ng ch. �t ��c nh$ng thành t�u h�n ch� � các gi�i pháp c�i cách khác nêu trong �GCTC 2000, ó là vi�c s,a �i m�c giá vi�n phí t( 1995, xây d�ng c� ch� �m b�o th�ng nh�t các hình th�c chi y t� c�a t.nh v�i các chi�n l��c y t� qu�c gia, và xem xét l�i vai trò c�a Chính ph� trong l/nh v�c y t�.

12.3 Ph�n �u c�a ch��ng này s) c�p �n các thành t�u c�a ngành y t� và m�t s� v�n còn t!n t�i c0ng nh� các thách th�c m�i �i v�i ngành. Ph�n hai ánh giá t�ng quan xu h��ng chi tiêu công và t� cho y t� trong giai o�n 1991-2002. Ph�n ba �a ra ánh giá v quá trình xây d�ng chính sách c�a ngành y t�, -c bi�t t�p trung vào nh$ng b��c ti�n m�i k� t( �t ánh giá chi tiêu công 2000. Ph�n b�n xu�t s� c�n thi�t ph�i t�p trung vào các ch�c nng chính c�a ngành y t� trong b�i c�nh m�i d�a trên n n t�ng c� s� c�a các chính sách y t� ã ��c quán tri�t trong các vn b�n chính sách c�a nhà n��c. Ph�n nm t�p trung vào vi�c s�p x�p l�i các hành �ng c�a Chính ph� và phân b� chi ngân sách phù h�p v�i c�

Page 70: PER-IFA Volume 2- Final Review Draft Apr 28 - VNsiteresources.worldbank.org/INTVIETNAM/Resources/PERIFA_Volum… · HS/GV T" l H c sinh/Giáo viên IBRD Ngân hàng Tái thi t và

�ánh giá t�ng h�p chi tiêu công, ��u th�u mua s�m công và trách nhi�m tài chính 2004

62

ch� can thi�p c�a Chính ph� trong ngành y t�. Ph�n sáu �a ra b�n c�p nh�t “ danh m�c các gi�i pháp c�i cách” .

Thành t(u và thách th4c

12.4 Ngành y t� Vi�t Nam ã �t ��c m�t s� thành t�u quan tr�ng trong th�p k" 90 và sau ó. Các ch. s� s�c kh�e chính ti�p t�c ��c c�i thi�n trên toàn qu�c và t" l� sinh n� r�t cao tr��c ây �n nay nhìn chung c0ng ã ��c ki�m soát. Vi�t Nam c0ng ã �t ��c nh$ng b��c ti�n nhanh chóng trong ki�m soát các b�nh d#ch có th� phòng ch�ng b3ng v�c-xin nh�: s�i, b�ch h�u, ho gà, u�n ván; tri�n khai tiêm ch�ng m�t s� v�c xin m�i nh� viêm gan B, viêm não Nh�t B�n và th��ng hàn. B�nh b�i li�t ã ��c thanh toán và u�n ván s� sinh ã b# lo�i tr(. Vi�t Nam c0ng ã có nh$ng thành công áng k� trong ki�m soát tình tr�ng thi�u m�t s� nguyên t� vi l��ng nh� b��u c�; trong khi t" l� sinh % ã gi�m t( 3,8% giai o�n 1988-1992 xu�ng còn 2,67% giai o�n 1992-1996 và xu�ng 1,87% giai o�n 1998-2002. Nh$ng thành t�u m�i ây v tu�i th� trung bình c�a Vi�t Nam -c bi�t gây �n t��ng (t( 65,2 tu�i nm 1989 tng lên 68,3 nm 1999 và 71,3 nm 2002) và là m�t thành t�u phúc l�i xã h�i quan tr�ng cho ng��i dân. Trên th�c t� vào nm 2003, Vi�t Nam ã �t ��c m�c tiêu cho �n nm 2010 v tu�i th� và m�t s� ch. tiêu quan tr�ng khác. Nh$ng thành t�u này và các thành t�u khác, còn tr� nên �n t��ng h�n khi ánh giá các thành t�u này nhìn t( v# th� t��ng �i c�a Vi�t Nam trong �u th�p k" 90, ti�p theo nh$ng ti�n b� c�a th�i k* tr��c ó.

B�ng 12.1: M�t s� ch. s� v/ s4c kh3e trong giai �o�n 1990-2003 và m�c tiêu 2010 Ch. s� 1990-

1991 1992-2000

2002 2003 M�c tiêu 2010

Tu�i th� trung bình (tu�i) 65 68 71 71,3 71

T" l� ch�t TE< 1 tu�i/1.000 tr% % s�ng 45 37 26 21 25 T" l� ch�t TE<5 tu�i/1.000 tr% % s�ng 62 42 35 32,8 32

T" su�t ch�t m1/100.000 tr% % s�ng 160 100 91 85 70 Ngun: B� Y t�, Niên giám Th�ng kê y t� 2003.

12.5 Vi�c kh�ng ch� và qu�n lý các b�nh xã h�i và b�nh d#ch nguy hi�m khác b��c �u c0ng ã thu ��c nh$ng k�t qu� quan tr�ng, tuy nhiên � v$ng ch�c còn ch�a cao, ví d� nh� tiêu ch�y, s�t xu�t huy�t, s�t rét và b�nh lao v2n là 4 trong 10 nguyên nhân nh�p vi�n hàng �u t�i các b�nh vi�n công trong nm 1998 (B� Y t� 2002). HIV/AIDS ã có d�u hi�u lan r�ng t( các nhóm có lo ng�i lây nhi+m cao sang c�ng !ng dân c� và suy dinh d�'ng tr% em v2n là m�t v�n s�c kh�e l�n. �ó là m�t s� thách th�c l�n mà ngành y t� v2n c�n ph�i quan tâm, �u tiên � gi�i quy�t.

12.6 Ngoài ra, theo các s� li�u t( cu�c i u tra S�c kh�e qu�c gia 2001-2002 (�TSKQG) và cu�c i u tra Dân s� và S�c kh�e (�TDS&SK), v2n còn s� chênh

Page 71: PER-IFA Volume 2- Final Review Draft Apr 28 - VNsiteresources.worldbank.org/INTVIETNAM/Resources/PERIFA_Volum… · HS/GV T" l H c sinh/Giáo viên IBRD Ngân hàng Tái thi t và

Chi tiêu công trong ngành y t�

63

l�ch áng k� v ch. s� s�c kh�e gi$a các vùng, các nhóm thu nh�p và các dân t�c. Ví d�, s� li�u t( cu�c �TDS&SK cho th�y t" l� t, vong tr% em � Mi n núi phía b�c (40,9%) cao g�p b�n l�n mi n �ông nam b� (11,3%) và s� chênh l�ch t��ng t� gi$a nhóm không i h�c (58,6%) và nhóm ã h�c h�t trung h�c ph� thông (13,2%).4 S� li�u �TSKQG cho th�y s� khác bi�t r�t l�n gi$a m�c s�ng h� gia ình và t" l� suy dinh d�'ng tr% em c0ng nh� các ch. tiêu s�c kh�e quan tr�ng khác.

12.7 Bên c�nh ó, các thách th�c m�i v s�c kh�e c0ng ang xu�t hi�n, trong ó có d#ch SARS, cúm gia c�m và tình tr�ng kháng thu�c �i v�i m�t s� lo�i b�nh, trong khi mô hình b�nh t�t c�a Vi�t Nam ang thay �i nhanh chóng nh� nh$ng thành công tr��c ây trong vi�c ki�m soát các lo�i b�nh truy n nhi+m. Ví d�, t" l� t, vong do các b�nh truy n nhi+m ã gi�m t( 53% trong nm 1976 xu�ng 34% nm 1999, trong khi t" l� t, vong do các b�nh không truy n nhi+m, tai n�n, th��ng t�t và nhi+m �c l�i tng t( 47% nm 1976 lên 66% nm 1999. ��i v�i nhóm b�nh này, chi phí i u tr# và phòng ch�ng u cao h�n so v�i nhóm b�nh truy n nhi+m. Do ó, thành công tr��c ây c�a Vi�t Nam - m�t n��c thu nh�p th�p- trong ki�m soát các b�nh truy n nhi+m !ng ngh/a v�i vi�c trong nh$ng nm t�i, Vi�t Nam s) ph�i ��ng �u v�i m�t nhi�m v� r�t khó khn là ki�m soát các lo�i b�nh d+ truy n nhi+m và không truy n nhi+m trong khi ngu!n l�c còn h�n ch�.

Bi�u �� 12.1: Thu nh�p bình quân ��u ng�$i theo khu v(c và chi y t� theo ��u ng�$i

(t" l� ph�n trm trong trung bình qu�c gia, nm 2000)

0.0

50.0

100.0

150.0

200.0

250.0

Red R

iver D

elta

Northe

ast

North

west

Center

Nor

th

Center

Sou

th

Centr

al High

lands

South

east

Mekon

g Delt

a

% o

f na

tion

al a

vera

ge

GDP per capita Total health spending per capita

Ngun: Tài kho�n y t� qu�c gia.

���������������������������������������������Báo cáo �TDS&SK 2002 ã cho bi�t, c�n ph�i th�n tr�ng trong vi�c gi�i thích t" l� t, vong ��c tính �

m�c th�p nh� v�y là do trong quá trình tính toán các t" l� này, còn có sai s� t��ng �i l�n khi l�y m2u, -c bi�t là � c�p � vùng. Ngay � c�p qu�c gia, v�i � tin c�y 95% thì t" l� t, vong tr% em v�i 18 tr% em t, vong trong 1,000 ca sinh s�ng ��c tính dao �ng trong kho�ng 9 và 27.

GDP/�u ng��i T�ng chi y t� trên �u ng��i

�B s. H!ng ; M. �B�c; M. TB�c; B�c Tb�; Nam Tb�; Cao nguyên; M. �ông NB�; �B��)�@A���

% tr

ung

bình

qu�

c gi

a

Page 72: PER-IFA Volume 2- Final Review Draft Apr 28 - VNsiteresources.worldbank.org/INTVIETNAM/Resources/PERIFA_Volum… · HS/GV T" l H c sinh/Giáo viên IBRD Ngân hàng Tái thi t và

�ánh giá t�ng h�p chi tiêu công, ��u th�u mua s�m công và trách nhi�m tài chính 2004

64

12.8 M-c dù có r�t nhi u y�u t� gi�i thích cho s� khác bi�t v ch. s� s�c kh�e chính nh� khác nhau v thu nh�p, v trình � giáo d�c, v ki�n th�c y t�, do các rào c�n #a lý, ngôn ng$ và vn hoá trong vi�c s, d�ng các d#ch v� chm sóc s�c kh�e, thì s� khác bi�t trong chi y t� c0ng là m�t y�u t� quan tr�ng (Bi�u ! 12.1). Cho dù quá trình l�p ngân sách nhà n��c ��c th�c hi�n theo các quy trình t��ng �i bình �ng, công b3ng, (nh� vi�c s, d�ng các #nh m�c theo �u ng��i trong phân b� ngân sách y t� c�a nhà n��c gi$a các #a ph��ng) song vi�c phân b� ngân sách #a ph��ng cho y t� v2n có s� �u ãi �i v�i các t.nh t��ng �i giàu (m-c dù chi cho y t� c�a Chính ph� bình �ng h�n GDP). Ít có d�u hi�u thay �i trong th�i k* 1997-2002 (Bi�u ! 12.2).

Bi�u �� 12.2: S" �� Lorenz v/ phân b� chi ngân sách nhà n��c trong ngành y t� (1997 và 2002) và GDP theo ��u ng�$i (2000) gi�a các �*a ph�"ng

Ngun: B� Tài chính.

12.9 Có m�t s� lý do gi�i thích t�i sao vi�c phân b� ngân sách y t� #a ph��ng v2n ch�a th�c s� h��ng v ng��i nghèo (nói cách khác, m-c dù chi ngân sách y t� #a ph��ng bình �ng h�n phân ph�i thu nh�p bình quân song không t" l� v�i quy mô dân s�):

• Các t.nh giàu h�n nhìn chung có ngu!n thu ngân sách t( thu� cao h�n m�c giao theo k� ho�ch và ��c toàn quy n phân b� ph�n tng thu này cho các ngành, trong ó có ngành y t� trong th�i k* �n #nh ngân sách (t( 3 �n 5 nm)

• ��i v�i nh$ng #a ph��ng có ngu!n thu ngân sách th�c t� t( thu� cao h�n m�c ��c tính và các kho�n thu này ��c chia s% gi$a c�p trung ��ng và #a ph��ng thì còn ��c nh�n ngân sách b� sung d��i hình th�c th��ng ngân sách và m�t ph�n trong s� ngân sách b� sung này có th� ��c phân b� cho chi y t� � #a ph��ng.

• Các t.nh giàu có th� s, d�ng t" l� phân b� ngân sách y t� cao h�n.

C

umul

ativ

e %

of sp

end

ing

C um ulative % of p opulation

0 20 40 60 80 100

0

20

40

60

80

100

199 7

2 002

GDP pc

T" l� % tng dân s�

T"

l� %

tng

chi

ngâ

n sá

ch

Page 73: PER-IFA Volume 2- Final Review Draft Apr 28 - VNsiteresources.worldbank.org/INTVIETNAM/Resources/PERIFA_Volum… · HS/GV T" l H c sinh/Giáo viên IBRD Ngân hàng Tái thi t và

Chi tiêu công trong ngành y t�

65

12.10 Nh� trình bày trong Ch��ng 6, các ph��ng th�c phân b� ngân sách trong n�i b� các #a ph��ng (gi$a các qu�n/huy�n, các ph��ng/xã) c0ng ch�a ��c công b� r�ng rãi. Lu�t Ngân sách nhà n��c 2002 t�o cho các t.nh có th m quy n t��ng �i r�ng trong phân b� ngân sách cho các c�p th�p h�n, k� c� ngân sách ��c c�p cho các ch��ng trình m�c tiêu qu�c gia (s) trình bày chi ti�t h�n d��i ây và Ch��ng 14). Do ó, khi tính công b3ng trong phân b� ngân sách gi$a các t.nh ��c c�i thi�n, c0ng ch�a ph�i hoàn toàn �m b�o là s) kh�c ph�c tình tr�ng phân b� không !ng u ngân sách y t� gi$a các c�p huy�n và xã, n�u c�p t.nh không chú tr�ng �n tính công b3ng trong phân b� ngu!n l�c cho các c�p chính quy n th�p h�n c�a mình.

Bi�u �� 12.3: Chi y t� theo khu v(c và ngu�n v�n

050

100150200250300350400450

Nam T

B

Tây N

guyê

n

Khác

NS hô G�

NS�P

NSTW

Ngun: B� Tài chính.

12.11 Cho dù có s� khác bi�t trong chi ngân sách nhà n��c cho l/nh v�c y t� gi$a các t.nh và trong n�i b� các t.nh song s� chênh l�ch áng k� v chi y t� t( các ngu!n ngoài ngân sách, -c bi�t là chi y t� t( ti n túi c�a h� gia ình m�i là nguyên nhân chính d2n �n s� b�t bình �ng gi$a các vùng #a lý v t�ng chi tiêu cho y t� (chi chính ph� và chi t� nhân). S� chênh l�ch v chi y t� t( ti n túi c�a h� gia ình ã gia tng áng k� theo th�i gian do t�c � tng tr��ng kinh t� khác nhau gi$a các vùng và khu v�c (k� c� gi$a ô th# và nông thôn). S� khác nhau v chi t( ti n túi c�a h� gia ình gi$a các vùng #a lý ngày càng tng lên ã góp ph�n làm kho�ng cách gi$a các c� s� y t� công c�ng ngày càng tng (vì vi�n phí là m�t ngu!n tài chính � các c� s� y t� nâng c�p ch�t l��ng). Có th� i u ch.nh, bù �p nh$ng bi�n �ng này b3ng vi�c phân b� ngân sách h��ng v ng��i nghèo nhi u h�n, nh� Bi�u ! 12.3 ã ch. ra, s� i u ch.nh chính sách này ã không di+n ra trong giai o�n 1997-2002.5 Tuy nhiên, có th� hy v�ng r3ng, vi�c tri�n khai th�c

�������������������������������������������>� �Theo xu�t c�a Báo cáo �ánh giá chi tiêu công nm 2000, “ nên s, d�ng chi tiêu c�a Chính ph� nh�

m�t công c� chính sách � gi�m thi�u s� chênh l�ch gi$a các #a ph��ng v m�c chi y t� t� nhân và kh�

Page 74: PER-IFA Volume 2- Final Review Draft Apr 28 - VNsiteresources.worldbank.org/INTVIETNAM/Resources/PERIFA_Volum… · HS/GV T" l H c sinh/Giáo viên IBRD Ngân hàng Tái thi t và

�ánh giá t�ng h�p chi tiêu công, ��u th�u mua s�m công và trách nhi�m tài chính 2004

66

hi�n Quy�t #nh 139/2003/Q�-TTg t( nm 2003 s) giúp cho vi�c phân b� chi ngân sách nhà n��c cho y t� gi$a các t.nh s) vì ng��i nghèo h�n n$a trong t��ng lai.

T�ng quan v/ chi tiêu y t� giai �o�n 1991-2002

12.12 Chi ngân sách cho y t� ã tng áng k� trong giai o�n 1991-2002, t( g�n 1%GDP và g�n 6% t�ng chi ngân sách nm 1991 lên kho�ng 1,6%GDP và 6,5% t�ng chi ngân sách nm 2002. Theo ch. s� c� #nh (1994), chi y t� theo �u ng��i c�a ngân sách ã tng t( 20.000 !ng nm 1991 lên kho�ng 64.000 !ng nm 2002. Tuy nhiên, m�c tng nhanh so v�i t" l� chi này ch. x�y ra vào �u các nm 1990. Giai o�n 1997 �n 2002, t" l� chi cho y t� dao �ng không theo m�t xu th� c� th� nào gi$a các m�c t( 6,1% �n 7,1% t�ng chi.

B�ng 12.2. Dân s�, t�ng chi ngân sách, chi ngân sách cho y t� và GDP, 1991-2002

(giá hi�n hành)

N)m

Dân s� (nghìn ng�$i)

T�ng chi

NSNN (t

��ng) GDP (t

��ng)

T�ng chi NSNN cho y t� (t ��ng)

T l� chi NSNN cho

y t� so GDP (%)

T l� chi

NSNN cho y t� so t�ng chi NSNN (%)

1991 67.242 12.081 76.707 732 0,95 6,06 1992 68.450 23.711 110.532 1.179 1,07 4,97 1993 69.645 39.063 140.258 1.950 1,39 4,99 1994 70.825 44.655 178.534 2.499 1,40 5,60 1995 71.996 54.589 228.892 3.185 1,39 5,83 1996 73.157 62.889 272.623 3.591 1,32 5,71 1997 74.037 70.749 313.623 4.329 1,38 6,12 1998 75.456 73419 361.016 5.207 1,44 7,09 1999 76.597 84.817 399.942 5.912 1,48 6,97 2000 77.635 103.151 441.646 6.549 1,48 6,35 2001 78.686 119.430 484.523 8.475 1,75 7,10 2002 79.727 133.877 536.099 8.616 1,61 6,44 % thay �i, 1991-2002 118,6 1.108,21 698,9 1.177,5

T" l� tng trung bình hàng nm 1,6 24,4 19,3 25,1

Ngun: B� Tài chính.

12.13 Nm 2001, các m�c chi tiêu công và t�ng chi y t� so v�i GDP � Vi�t Nam t��ng ��ng v�i h�u h�t các n��c phát tri�n có thu nh�p th�p (B�ng 12.3). Tuy nhiên, chi y t� công c�a Vi�t Nam so v�i GDP nm 2001 có th� th�y là khá th�p so v�i chu n qu�c t� là 1,75% và còn � m�c th�p h�n khi t" l� này nm 2002 gi�m xu�ng còn 1,61% GDP. M�c này c0ng th�p h�n c� m�c chi trung bình �

������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������nng ti�p c�n d#ch v� chm sóc s�c kh�e” . Tuy nhiên, m�t i u quan tr�ng là, Báo cáo ch�a -t ra v�n chênh l�ch trong n�i b� các t.nh v chi ngân sách y t�.��

Page 75: PER-IFA Volume 2- Final Review Draft Apr 28 - VNsiteresources.worldbank.org/INTVIETNAM/Resources/PERIFA_Volum… · HS/GV T" l H c sinh/Giáo viên IBRD Ngân hàng Tái thi t và

Chi tiêu công trong ngành y t�

67

�ông Á (1,86%) và ch. b3ng kho�ng h�n m�t n,a m�c chi trung bình (2,98%) c�a nhóm các n��c có thu nh�p v(a mà ch�ng bao lâu n$a Vi�t Nam s) tham gia.

B�ng 12.3: Chi tiêu công và t�ng chi y t� so v�i GDP # m�t s� n��c châu Á �ang phát tri�n, 2001

N��c

GDP trên ��u ng�$i theo s4c mua t�"ng

��"ng (hi�n t�i)

T l� chi NSNN cho y t� so v�i

GDP

T l� t�ng chi y t� c&a toàn xã h�i so

GDP Bang-la-desh 1.650 1,5 3,5 Cam-pu-chia 1.899 1,7 11,8 Trung Qu�c 4.237 2,0 5,5 4n �� 2.567 0,9 5,1 In-ô-nê-si-a 3.089 0,6 2,4 CHDCND Lào 1.679 1,7 3,1 Ma-lay-si-a 8.918 2,0 3,8 Mông C� 1.674 4,6 6,4 Nepal 1.398 1,5 5,2 Phi-lip-pines 4.098 1,5 3,3 Sri Lan-ka 3.441 1,8 3,6 Thái Lan 6.620 2,1 3,7 Vi�t Nam 2.182 1,75 5,1 Thu nh�p th�p 2.000 1,22 4,78 Thu nh�p th�p và v(a 3.950 2,73 5,75 Thu nh�p v(a 5.450 2,98 5,91 �ông Á và TBD 4.060 1,86 4,92 Ngun: Ch. s� phát tri�n Th� gi�i.

Bi�u �� 12.4: T l� phân chia ngân sách trung �"ng – �*a ph�"ng trong t�ng ngân sách y t� c&a Nhà n��c, 1991-2002

Ngun: B� Tài chính.

12.14 Trong t�ng chi ngân sách cho y t� thì chi cho y t� #a ph��ng tng nhanh h�n so v�i chi y t� � tuy�n trung ��ng. �-c bi�t t" tr�ng chi ngân sách cho y t� #a ph��ng th� hi�n xu th� tng h�n nhi u t( nh$ng nm 2000 (Bi�u ! 12.4). �i u này cho th�y s� phân c�p m�nh m) v tài chính trong y t� nh$ng nm g�n

Trung ��ng �#a ph��ng T� l

% tr

ong

tng

chi

NS

NN

cho

y t�

0.0�20.0�40.0�60.0�80.0�

100.0�120.0�

1991� 1992� 1993� 1994� 1995� 1996� 1997� 1998� 1999� 2000� 2001� 2002�

Page 76: PER-IFA Volume 2- Final Review Draft Apr 28 - VNsiteresources.worldbank.org/INTVIETNAM/Resources/PERIFA_Volum… · HS/GV T" l H c sinh/Giáo viên IBRD Ngân hàng Tái thi t và

�ánh giá t�ng h�p chi tiêu công, ��u th�u mua s�m công và trách nhi�m tài chính 2004

68

ây. Nm 2002, chi ngân sách y t� � tuy�n trung ��ng ch. chi�m d��i 25% t�ng chi ngân sách nhà n��c cho y t�.

12.15 Kho�ng 70-75% t�ng chi ngân sách nhà n��c cho y t� dành cho chi th��ng xuyên, trong khi chi �u t� phát tri�n chi�m kho�ng 25-30% (Bi�u ! 12.5). T" l� này dao �ng m�nh trong nh$ng nm 1998-2001, v�i chi cho xây d�ng c� b�n chi�m 32% vào nm 1999, m�t ph�n do chuy�n m�c tiêu nâng c�p trang thi�t b# y t� sang chi th��ng xuyên. Trong s� các m�c chi th��ng xuyên, t" tr�ng chi l��ng và các kho�n chi khác tng trong khi chi cho hàng hoá và d#ch v� gi�m.

Bi�u �� 12.5: C" c'u trong t�ng chi ngân sách nhà n��c cho y t�, 1991-2002 (%)

Ngun: B� Tài chính.

12.16 T" l� chi cho công tác y t� d� phòng tính trên t�ng chi t( ngân sách trung ��ng tng t( nm 1993 (nm b�t �u th�c hi�n các CTYTQG), nh�ng t( sau nm 1996, t" l� này l�i có xu h��ng gi�m. T" tr�ng ngân sách y t� chi cho d� phòng � trung ��ng l�n h�n nhi u so v�i #a ph��ng (Bi�u ! 12.6 và 12.7). S� li�u này ph�n nào ã kh�ng #nh s� lo ng�i r3ng #a ph��ng có xu h��ng t�p trung chi tiêu cho ch$a b�nh h�n phòng b�nh. Tuy nhiên, có m�t i u c�n chú ý là m�t ph�n chi cho các CTYTQG n3m trong NSTW nh�ng ph�n l�n ngân sách này sau ó l�i ��c chuy�n v #a ph��ng � h� tr� vi�c th�c hi�n ch��ng trình t�i #a ph��ng. Do ó, ngu!n l�c th�c t� cho phòng b�nh t�i #a ph��ng s) cao h�n là con s� � Bi�u ! 12.7.

Page 77: PER-IFA Volume 2- Final Review Draft Apr 28 - VNsiteresources.worldbank.org/INTVIETNAM/Resources/PERIFA_Volum… · HS/GV T" l H c sinh/Giáo viên IBRD Ngân hàng Tái thi t và

Chi tiêu công trong ngành y t�

69

Bi�u �� 12.6: Chi ngân sách trung �"ng cho y t� theo ch4c n)ng, 1991-2002 (%)

0

20

40

60

80

100

91 92 93 94 95 96 97 98 99 00 01 02

ch�a b�nh phòng b�nh KHHG� khác�

Bi�u �� 12.7: Chi ngân sách �*a ph�"ng cho y t� theo ch4c n)ng, 1991-2002 (%)

0

20

40

60

80

100

91 92 93 94 95 96 97 98 99 00 01 02

ch�a b�nh phòng b�nh KHHG� khác�

Ngun: B� Tài chính.

Quá trình phát tri�n chính sách y t� và công c� chính sách

12.17 M�c tiêu c�a ngành y t� ��c xác #nh là t�p trung vào b�o v� s�c kh�e ng��i dân thông qua các ho�t �ng phòng ch�ng và ki�m soát h$u hi�u các b�nh không truy n nhi+m c0ng nh� các b�nh truy n nhi+m !ng th�i �m b�o s� công b3ng trong vi�c ti�p c�n các d#ch v� y t� ch�t l��ng cao (-c bi�t là �i v�i các nhóm d+ b# t�n th��ng nh� tr% em, ng��i nghèo và !ng bào các dân t�c thi�u s�).6 G�n ây nh�t, chi�n l��c chm sóc và b�o v� s�c kh�e nhân dân �n 2010

�������������������������������������������6 Các vn b�n chính sách chính cho l/nh v�c y t�: Hi�n pháp 1992, Lu�t Chm sóc và B�o v� s�c kh�e

nhân dân nm 1989, các ngh# quy�t c�a ��i h�i ��ng toàn qu�c và các phiên h�p c�a ��ng (nh� Ngh# quy�t tháng 1/1993 c�a U" ban Trung ��ng ��ng v các v�n chm sóc s�c kh�e ô th# �i v�i ng��i dân và Ngh# quy�t 2001 c�a ��i h�i ��ng toàn qu�c l�n th� 9), các ngh# quy�t c�a Chính ph� (nh� Ngh# quy�t s� 37/1996/NQ-CP ra #nh h��ng chi�n l��c v chm sóc s�c kh�e trong giai o�n 1996-2000 và t�m nhìn �n nm 2020) và các b�n chi�n l��c y t� qu�c gia c0ng nh� k� ho�ch có liên quan (nh� Chi�n l��c Qu�c gia v Chm sóc và B�o v� s�c kh�e nhân dân nm 2001-2010 và K� ho�ch Phát tri�n ngành Y t� 2001-2005). G�n ây nh�t, các m�c tiêu và gi�i pháp cho ngành y t� ã ��c trình bày trong Quy�t #nh s� 35/2001/Q�-TTg c�a Th� t��ng Chính ph� ban hành “ Chi�n l��c Chm sóc và B�o v� s�c kh�e ng��i dân.”

Page 78: PER-IFA Volume 2- Final Review Draft Apr 28 - VNsiteresources.worldbank.org/INTVIETNAM/Resources/PERIFA_Volum… · HS/GV T" l H c sinh/Giáo viên IBRD Ngân hàng Tái thi t và

�ánh giá t�ng h�p chi tiêu công, ��u th�u mua s�m công và trách nhi�m tài chính 2004

70

c0ng nêu rõ m�c tiêu là gi�m t" l� m�c b�nh, nâng cao th� l�c, tng tu�i th�, �m b�o công b3ng, nâng cao ch�t l��ng và hi�u qu� chm sóc s�c kh�e áp �ng nhu c�u ngày càng cao c�a các t�ng l�p nhân dân. M�c tiêu này không thay �i trong nhi u nm qua trong khi nh$ng công c� chính sách mà B� Y t� và các c� quan khác có trong tay � h��ng d2n và #nh h��ng các ho�t �ng c�a ngành y t� � �t ��c các m�c tiêu này ã gi�m áng k�. M�t trong các nguyên nhân chính là s� phát tri�n c�a khu v�c t� nhân, do chi y t� c�a t� nhân ngày càng tng lên (chi t( ti n túi c�a h� gia ình), th�m chí ngay c� chi y t� c�a ng��i nghèo (Bi�u ! 12.8) và quá trình phân quy n tài chính hi�n ang di+n ra.

Bi�u �� 12.8: Chi ch)m sóc s4c kh3e t ti/n túi c&a h� gia �ình tính trên ��u ng�$i trong m�t n)m (2002 là n)m g�c), x�p theo nhóm thu nh�p (�"n v*: ��ng)

Ngun: 1993 và 1998: �i u tra MSDC 2002: �i u tra SKQG Vi�t Nam.

12.18 T��ng t� nh� v�y, chi�n l��c y t� c�a Vi�t Nam ��c nh�t quán trong su�t th�i gian qua. Chi�n l��c này nh�n m�nh �n t�m quan tr�ng c�a vi�c ch� �ng phòng b�nh, cung c�p d#ch v� công ph� c�p � tuy�n y t� c� s�, s� c�n thi�t ph�i huy �ng toàn b� xã h�i trong chm sóc s�c kh�e, m� r�ng di�n b�o hi�m y t�, giá tr# c�a y h�c c� truy n, s� tham gia tích c�c c�a khu v�c t� nhân d��i s� i u ti�t c�a Chính ph� và tính c�p thi�t ph�i tng t" l� ngân sách dành cho y t� � th�c hi�n các chi�n l��c và chính sách qu�c gia ã ��c Chính ph� phê duy�t.

12.19 Trong 15 nm qua, ã có m�t s� công c� chính sách m�i ��c �a ra nh� quá trình phân c�p ngân sách, vi�n phí và h� th�ng vi�n phí, b�o hi�m Y t�, các ch��ng trình y t� qu�c gia ã gi�i quy�t nh$ng v�n s�c kh�e nghiêm tr�ng (nh� Ch��ng trình phòng ch�ng s�t rét, s�t xu�t huy�t, phòng ch�ng lao và HIV/AIDS), khuôn kh� pháp lý i u ti�t ho�t �ng c�a khu v�c kinh t� t� nhân, ng ký d��c ph m, m� ph m và ki�m tra ch�t l��ng, b��c �u ã th�c hi�n c� ch� cung c�p tài chính cho các �i t��ng m�c tiêu h��ng d#ch v� (ng��i nghèo, tr% em d��i 6 tu�i) và t� ch� v qu�n lý tài chính. G�n ây nh�t, Quy�t #nh 139/2002/Q�-TTg ã ti�p t�c tng c��ng tài chính cho các �i t��ng m�c tiêu b3ng cách thành l�p Qu� Khám ch$a b�nh cho ng��i nghèo c�p t.nh, thành ph� tr�c thu�c trung ��ng và Ngh# #nh 10/2002/N�-CP ã t�o ra c� ch� t� qu�n lý

0�50�

100�150�200�250�300�350�400�

Nghèo� G�n nghèo� Trung bình� Khá� Giàu�

nghì

n �

ng

1993� 1998� 2002�

Page 79: PER-IFA Volume 2- Final Review Draft Apr 28 - VNsiteresources.worldbank.org/INTVIETNAM/Resources/PERIFA_Volum… · HS/GV T" l H c sinh/Giáo viên IBRD Ngân hàng Tái thi t và

Chi tiêu công trong ngành y t�

71

c�a các �n v# s� nghi�p có thu (trong ó có các b�nh vi�n công). Tuy nhiên, các công c� này, c0ng nh� các công c� chính sách khác òi h�i ph�i ��c phát tri�n h�n n$a � có th� phát huy tác d�ng hi�u qu� � �t ��c các m�c tiêu chính sách y t� không �i c�a Vi�t Nam trong b�i c�nh m�t n n kinh t� th# tr��ng ang nhanh chóng phân c�p.

Quá trình phân c'p

12.20 Phân c�p ngân sách trong l/nh v�c y t� là h� qu� c�a quá trình phân c�p ngân sách nhà n��c nói chung. Quá trình này ã d2n �n t" l� chi ngân sách nhà n��c cho l/nh v�c y t� � c�p #a ph��ng (c�p t.nh và các c�p th�p h�n) ã tng lên nh� th� hi�n trong Bi�u ! 12.4. G�n ây nh�t, Lu�t Ngân sách nhà n��c ã ��c Qu�c h�i thông qua vào tháng 12 nm 2002 và có hi�u l�c t( ngày 1/1/2004 ã tng thêm th m quy n ngân sách cho các t.nh b3ng cách giao cho t.nh quy n quy�t #nh phân b� ngân sách cho các ngành (tr( giáo d�c ào t�o và khoa h�c). Lu�t Ngân sách nhà n��c 2002 c0ng cho các #a ph��ng ��c linh ho�t nhi u h�n trong vi�c phân b� ngân sách gi$a các huy�n và các xã. Tr��c quá trình phân c�p ngân sách ang di+n ra trong ngành y t�, ch��ng trình m�c tiêu qu�c gia ã tr� thành công c� quan tr�ng nh3m �m b�o th�c hi�n m�t s� m�c tiêu ngành và kh� nng i u ti�t qu�c gia c�a B� Y t�.

Vi�n phí

12.21 Ch� � vi�n phí ��c b�t �u áp d�ng t�i các b�nh vi�n nhà n��c trong nm 1989, cho phép các c� s� y t� công thu m�t ph�n chi phí � gi�i quy�t b�t khó khn v tài chính. ��n nm 2003, theo s� li�u ánh giá tình hình thu vi�n phí c�a B� Y t�, t" l� vi�n phí và BHYT chi tr� chi�m 43% t�ng chi c�a các b�nh vi�n trong toàn qu�c. Tuy nhiên, s� li�u v t�ng thu vi�n phí ��c ghi l�i v2n ch�a ph�n ánh h�t chi tiêu y t� c�a ng��i dân, m�t ph�n vì ng��i dân còn ph�i tr� ti n i l�i, mua thu�c t�i các c,a hàng thu�c t� nhân và các kho�n chi phí khác.7 Ngày 28/7/1994, Chính ph� ã th�ng nh�t ban hành Ngh# #nh s� 95/CP v thu m�t ph�n vi�n phí trong ó có quy #nh khung giá vi�n phí cho các lo�i d#ch v� khác nhau c�a các b�nh vi�n � các c�p khác nhau và khung vi�n phí này v2n ch�a ��c i u ch.nh k� t( ó �n nay8. V�i m�c vi�n phí nh� hi�n nay, thu t( ngu!n vi�n phí (c0ng nh� BHYT thanh toán) ch. có th� bù �p kho�ng 30% chi phí d#ch v� (không k� chi phí v�n). S� khác bi�t gi$a các m�c vi�n phí c0ng quá nh� khi�n cho ng��i dân s6n sàng v��t tuy�n lên các b�nh vi�n c�p cao nh�t mà h� có th� d+ dàng ti�p c�n. Hi�n nay, m�c giá vi�n phí ang ��c xem xét l�i trong ch��ng

����������������������������������������������Ví d�, trong cu�c i u tra SKQG nm 2001-2002, các h� gia ình ã chi trung bình 91.560 !ng/ng��i

cho các b�nh vi�n nhà n��c, song theo s� li�u ghi l�i c�a các b�nh vi�n, m�c thu vi�n phí trung bình ch. �t 19.000 !ng/ng��i trong cùng k*.

8 Báo cáo �ánh giá chi tiêu công 2000 khuy�n ngh# “ m�t khi ng��i nghèo ã ��c b�o v� thì Chính ph� nên tng vi�n phí � gi�m m�c tr� c�p cho các b�nh vi�n” .�

Page 80: PER-IFA Volume 2- Final Review Draft Apr 28 - VNsiteresources.worldbank.org/INTVIETNAM/Resources/PERIFA_Volum… · HS/GV T" l H c sinh/Giáo viên IBRD Ngân hàng Tái thi t và

�ánh giá t�ng h�p chi tiêu công, ��u th�u mua s�m công và trách nhi�m tài chính 2004

72

trình ngh# s� trình Chính ph� c�a ngành y t�.9 Trong th�i gian ch� Chính ph� quy�t #nh, m�c giá vi�n phí c0 v2n còn giá tr# áp d�ng.

12.22 Vi�n phí là m�t ngu!n thu quan tr�ng b� sung cho ngân sách c�a các b�nh vi�n nhà n��c. Ngu!n thu b� sung này ã t�o i u ki�n cho r�t nhi u b�nh vi�n nhà n��c nâng cao ch�t l��ng và m� r�ng các lo�i hình d#ch v�. Tuy nhiên, vi�c nâng c�p ch�t l��ng c�a các b�nh vi�n nh� ngu!n thu vi�n phí l�i không ��c phân ph�i công b3ng. Các b�nh vi�n � nh$ng khu v�c có i u ki�n kinh t�-xã h�i phát tri�n thu ��c nhi u vi�n phí h�n nh$ng b�nh vi�n c�a các vùng nghèo. T" l� ph�n trm ngu!n thu t( vi�n phí trong t�ng thu-chi b�nh vi�n � các b�nh vi�n a khoa trung ��ng và c�p t.nh c0ng cao h�n m�t cách áng k� so v�i các b�nh vi�n tuy�n huy�n hay m�t s� b�nh vi�n chuyên khoa (nh� b�nh vi�n nhi hay b�nh vi�n lao). K�t qu�, vi�c nâng c�p ch�t l��ng nh� vào ngu!n vi�n phí ã làm tng s� khác bi�t tr��c ây trong vi�c ti�p c�n các d#ch v� chm sóc s�c kh�e ch�t l��ng t�t.

B�o hi�m y t�

12.23 H� th�ng b�o hi�m y t� ��c tri�n khai trong toàn qu�c t( nm 1993. Hi�n nay có hai ch��ng trình b�o hi�m y t� khác nhau: m�t là ch��ng trình b�t bu�c áp d�ng cho các công ch�c viên ch�c nhà n��c, ng��i v h�u nh�n l��ng h�u nhà n��c và ng��i lao �ng trong các doanh nghi�p (nh�ng không bao g!m gia ình c�a các �i t��ng này) và ch��ng trình BHYT t� nguy�n áp d�ng cho các �i t��ng khác ch� y�u cho sinh viên, h�c sinh (b�o hi�m y t� h�c ��ng). Nm 1998, Chính ph� qu�n lý t�p trung h� th�ng b�o hi�m y t� xã h�i (tr��c ây do các #a ph��ng th�c hi�n) và quy #nh t" l� !ng chi tr� 20% nh�ng m�c t�i a trong nm không quá sáu tháng l��ng t�i thi�u nh3m ki�m soát chi b�o hi�m y t� khi ó ang gia tng nhanh chóng.10 Nm 2002, h� th�ng b�o hi�m y t� ��c chuy�n t( B� Y t� sang BHXH Vi�t Nam qu�n lý, do ó ã tách b�ch hai ch�c nng: ng��i mua và ng��i cung c�p d#ch v�. G�n ây nh�t (nm 2003), ã có quy #nh (Thông t� 77/2003/TTLT-BTC-BYT hu�ng d2n b�o hi�m t� nguy�n) nh3m m� r�ng di�n b�o hi�m gia ình t� nguy�n t�i m�t t" l� l�n dân c� nông thôn và nh$ng ng��i làm vi�c không chính th�c trong các ngành.11 Chính ph� ã -t ra m�c tiêu ti�n t�i b�o hi�m y t� toàn dân vào nm 2010.

�������������������������������������������+� �B� Y t� ã xu�t tng vi�n phí lên 25% � các thành ph� l�n và 30% � các thành ph� nh� và 25% �

mi n núi và vùng sâu vùng xa 10 Ch��ng trình B�o hi�m y t� ban �u thanh toán cho các b�nh vi�n các kho�n chi n�i trú v�i m�c chi c�

#nh theo ngày. Sau ó, vi�c thanh toán c�a b�o hi�m y t� ��c chuy�n sang thanh toán phí d#ch v� khi các b�nh vi�n kêu ca r3ng cách thanh toán cho b�nh nhân n�i trú là không công b3ng. Chi phí tng lên r�t nhanh và �n nm 1997-1998, ngân sách y t� c�a m�t s� t.nh ã r�i vào tình tr�ng thâm h�t áng k� (Dong và c�ng s�, 2002).�

��� �B� Tài chính và B� Y t� ã có thông t� liên b� s� 77/2003/TTLT-BTC-BYT v B�o hi�m Y t� t� nguy�n phù h�p v�i m�t xu�t trong Báo cáo �ánh giá chi tiêu công nm 2000, theo ó "nên m� r�ng di�n b�o hi�m y t�, -c bi�t là ch��ng trình b�o hi�m t� nguy�n

Page 81: PER-IFA Volume 2- Final Review Draft Apr 28 - VNsiteresources.worldbank.org/INTVIETNAM/Resources/PERIFA_Volum… · HS/GV T" l H c sinh/Giáo viên IBRD Ngân hàng Tái thi t và

Chi tiêu công trong ngành y t�

73

12.24 Ph�m vi quy n l�i t( b�o hi�m y t� bao g!m c� n�i trú, ngo�i trú và thu�c (ch� y�u là thu�c thi�t y�u). M�t s� nhóm �i t��ng h��ng l�i (ngo�i tr( �i t��ng h�u trí m�t s�c, chính sách xã h�i và ng��i nghèo) ph�i thanh toán 20% m�c chi phí ��c b�o hi�m v�i m�c thanh toán t�i a trong nm không quá 6 tháng l��ng t�i thi�u. V nguyên t�c, các b�nh vi�n nhà n��c c0ng nh� các b�nh vi�n t� nhân u có th� cung c�p các d#ch v� y t� cho ng��i tham gia b�o hi�m. Tuy nhiên, trong th�c t�, m�c thanh toán c�a BHXH cho các c� s� khám ch$a b�nh d�a trên m�c vi�n phí chính th�c theo quy #nh c�a nhà n��c (hi�n ch�a � � trang tr�i �y � chi phí), i u này !ng ngh/a v�i vi�c tham gia b�o hi�m y t� không h�p d2n các c� s� y t� t� nhân v m-t tài chính.

12.25 Ngay trong ph��ng th�c qu�n lý b�o hi�m y t� hi�n nay c0ng có s� b�t bình �ng. Qu� b�o hi�m y t� ��c qu�n lý theo c� ch� qu� thành ph�n gi$a b�o hi�m y t� b�t bu�c và b�o hi�m t� nguy�n. Do d�a trên m�c giá vi�n phí hi�n t�i � thanh toán b�o hi�m nên có s� khác nhau trong h��ng th� quy n l�i BHYT, vì � nh$ng vùng núi, vùng nghèo, giá vi�n phí ��c quy�t #nh r�t th�p nên c� b�nh vi�n và ng��i b�nh BHYT u h��ng l�i th�p trong khi m�c óng BHYT là nh� nhau gi$a các vùng. H�n n$a, vì phí óng góp hàng nm th�p và có s� khác bi�t l�n gi$a �i t��ng BHYT b�t bu�c và BHYT t� nguy�n nh�ng quy #nh các qu� ��c h�ch toán �c l�p nên r�t khó khn trong vi�c m� r�ng và phát tri�n BHYT. M�t nguyên nhân khác d2n �n tình tr�ng b�t bình �ng xu�t phát t( vi�c m�c thanh toán khám ch$a b�nh ngo�i trú c�a b�o hi�m �i v�i c� s� y t� d�a trên phí b�o hi�m thu ��c c�a ng��i mua b�o hi�m ng ký t�i t(ng c� s� y t� c� th� c0ng d2n �n nh$ng t!n t�i b�t c�p hi�n nay làm �nh h��ng �n quy n l�i c�a ng��i b�nh.

Ch�"ng trình m�c tiêu qu�c gia

Bi�u �� 12.9: T l� chi ngân sách nhà n��c cho các ch�"ng trình y t� qu�c gia trong t�ng chi ngân sách th�$ng xuyên cho ngành y t�, 1993-2002.

0

2

4

6

8

10

12

#B�C2�D�,$A���,5�����1�

,��=���E%FG����A�F�,H

1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002

IJ/

�Ngun: B� Tài chính.

12.26 B�t �u t( K� ho�ch phát tri�n 5 nm 1991-1995, Chính ph� ã s, d�ng các ch��ng trình m�c tiêu qu�c gia � gi�i quy�t các v�n quan tr�ng và c�p

Page 82: PER-IFA Volume 2- Final Review Draft Apr 28 - VNsiteresources.worldbank.org/INTVIETNAM/Resources/PERIFA_Volum… · HS/GV T" l H c sinh/Giáo viên IBRD Ngân hàng Tái thi t và

�ánh giá t�ng h�p chi tiêu công, ��u th�u mua s�m công và trách nhi�m tài chính 2004

74

thi�t nh�t trong phòng ch�ng b�nh t�t.12 Ban �u, có nm ch��ng trình m�c tiêu qu�c gia. S� l��ng này sau ó ã tng lên thành 10 và ��c k�t h�p, l!ng ghép trong m�t ch��ng trình m�c tiêu y t� chung c�a ngành y t�, ó là Ch��ng trình phòng ch�ng m�t s� b�nh xã h�i, b�nh d#ch nguy hi�m và HIV/AIDS, bao g!m: phòng ch�ng s�t rét, lao, s�t xu�t huy�t, phong, b��u c�, suy dinh d�'ng tr% em, tiêm ch�ng m� r�ng, phòng ch�ng các b�nh tâm th�n trong c�ng !ng, an toàn th�c ph m và phòng ch�ng HIV/AIDS.13 Chi ngân sách dành cho ch��ng trình m�c tiêu qu�c gia ��c duy trì t��ng �i �n #nh. T" l� chi ngân sách dành cho ch��ng trình m�c tiêu qu�c gia trong chi th��ng xuyên c�a ngân sách nhà n��c cho l/nh v�c y t� ��c gi$ �n #nh trong giai o�n 1991-1995, tng m�nh vào nm 1996 và sau ó gi�m d�n t( nm 1997 (do chuy�n m�c tiêu nâng c�p trang thi�t b# y t� sang chi th��ng xuyên) (Bi�u ! 12.9).

12.27 Tr��c nm 1997, B� Y t� là c� quan ch#u trách nhi�m c�p ngân sách � th�c hi�n ch��ng trình m�c tiêu qu�c gia t�i các t.nh, thành ph� tr�c thu�c trung ��ng. T( nm 1997-2000 th�c hi�n theo ph��ng th�c kinh phí �y quy n (c�p kinh phí �y quy n t( NSTW cho các #a ph��ng th�c hi�n theo m�c tiêu c�a TW). Tuy nhiên, b�t �u t( nm 2001, các kho�n kinh phí th�c hi�n ch��ng trình m�c tiêu qu�c gia � c�p t.nh ��c phân cho các t.nh theo hình th�c tr� c�p b� sung có m�c tiêu. V�i xu th� phân c�p ang di+n ra trong l/nh v�c y t�, các ch��ng trình m�c tiêu qu�c gia tr� thành m�t công c� quan tr�ng � �m b�o th�c hi�n các m�c tiêu ngành và vai trò qu�n lý ngành c�a B� Y t�. Phân c�p chi có nhi u l�i th�, cho phép c�p chính quy n #a ph��ng linh ho�t h�n và có th� áp �ng nhu c�u c�a #a ph��ng t�t h�n. Tuy nhiên, B� Y t� c0ng lo ng�i r3ng s) không còn � các công c� � ki�m soát vi�c tri�n khai các ch��ng trình m�c tiêu qu�c gia khác nhau � c�p t.nh. M�t n�i lo l�ng khác là m�t s� t.nh không quan tâm, chú ý �y � �n các d#ch v� phòng ch�ng b�nh t�t và d#ch v� y t� công c�ng. �áng ti�c là cho �n nay v2n ch�a có c� ch� nào � b�o v� l�i ích qu�c gia v s�c kh�e trong các l/nh v�c này.14 Ch�a có m�t ánh giá hoàn ch.nh nào v hi�u su�t và hi�u qu� c�a các ch��ng trình y t� qu�c gia.

�����������������������������������������������Tính m�c tiêu c�a các ch��ng trình này ��c th� hi�n qua vi�c ch��ng trình h��ng �n m�t s� lo�i b�nh

nh�t #nh và qua vi�c phân b� ngu!n l�c v�i k* v�ng r3ng các m�c tiêu -t ra s) ��c th�c hi�n.���13 Các ch��ng trình này hi�n ��c g�i chung là Ch��ng trình Qu�c gia v xóa b� các cn b�nh xã h�i,

b�nh d#ch nguy hi�m và HIV/AIDS. Ngoài ra, còn có m�t s� ch��ng trình y t� công khác nh� phòng ch�ng au m�t �, n��c s�ch và v� sinh d#ch t+, s, d�ng an toàn hóa ch�t b�o v� th�c v�t, phòng ch�ng lây nhi+m ��ng hô h�p c�p, .a ch�y, ki�m soát thu�c lá, phòng ch�ng tai n�n và th��ng t�t.

���Báo cáo �ánh giá chi tiêu công 2000 ã xu�t “ c�n xây d�ng m�t c� ch� �m b�o r3ng các #a ph��ng phân b� ngân sách y t� phù h�p v�i các �u tiên và chi�n l��c y t� qu�c gia (nh�, phân b� nhi u ngu!n l�c h�n cho các d#ch v� phòng b�nh).” �

Page 83: PER-IFA Volume 2- Final Review Draft Apr 28 - VNsiteresources.worldbank.org/INTVIETNAM/Resources/PERIFA_Volum… · HS/GV T" l H c sinh/Giáo viên IBRD Ngân hàng Tái thi t và

Chi tiêu công trong ngành y t�

75

Chính sách và s( �i/u ti�t ��i v�i khu v(c kinh t� t� nhân

12.28 Khu v�c y t� t� nhân chính th�c ��c phép cung c�p d#ch v� chm sóc s�c kh�e t( nm 1993.15 Vào th�i i�m ó, các s� y t� c�p t.nh có trách nhi�m giám sát vi�c hành ngh y c�a khu v�c t� nhân, k� c� vi�c c�p gi�y phép ho-c ch�ng nh�n ho�t �ng. Tuy nhiên, các t.nh không có � nhân l�c � th�c hi�n giám sát các c� s� y t� t� nhân c0ng nh� các c,a hàng thu�c t� nhân.16 Nm 2003, Pháp l�nh m�i v Hành ngh Y D��c ã ��c thông qua. Pháp l�nh này t�o i u ki�n cho s� phát tri�n ti�p theo c�a khu v�c t� nhân trong l/nh v�c y t�, !ng th�i c�ng c� vai trò i u ti�t c�a B� Y t� �i v�i l/nh v�c y t� t� nhân này.

12.29 Hi�n nay, khu v�c t� nhân chi�m kho�ng 50% s� l��t b�nh nhân ngo�i trú (con s� này là 80% n�u tính c� vi�c b�nh nhân i mua thu�c � t� ch$a b�nh). Có r�t nhi u c� s� y t� t� nhân là cán b�, nhân viên c�a h� th�ng y t� nhà n��c làm vi�c ngoài gi�. Các cán b� y t� ã ngh. h�u c0ng là m�t nhóm quan tr�ng các nhà cung c�p t� nhân. Bên c�nh nh$ng ng��i hành ngh có gi�y phép, nhi u y tá, y s� ang t�i ch�c ho-c ã ngh. h�u hành ngh y không có gi�y phép, -c bi�t � các vùng nông thôn. Các c� s� y t� t� nhân ang b��c �u c�nh tranh v�i h� th�ng y t� nhà n��c trong cung c�p các d#ch v� ngo�i trú, m-c dù khu v�c t� nhân không ��c bao c�p. Các cu�c i u tra h� gia ình cho th�y r3ng, chi phí cho các d#ch v� chm sóc s�c kh�e ngo�i trú � t� nhân g�n nh� t��ng ��ng v�i khu v�c công. Tuy nhiên, d#ch v� y t� do khu v�c t� nhân cung c�p ch� y�u là khám, bán thu�c th��ng thu�n ti�n h�n v gi� gi�c và c� ch� thanh toán c0ng linh ho�t h�n.

12.30 Hi�n nay, � Vi�t Nam còn có ít b�nh vi�n t� nhân ho�t �ng. T�i các thành ph� l�n, các b�nh vi�n t� nhân ph�c v� ch� y�u ng��i n��c ngoài và ng��i lao �ng trong các công ty a qu�c gia và m�t ph�n nào ó ph�c v� ng��i có thu nh�p cao. Xét trên nhi u khía c�nh, Chính ph� hi�n ang là ng��i ch� y�u cung c�p d#ch v� y t� b�nh vi�n �i v�i ng��i dân Vi�t Nam. Hi�n nay, chính sách tài chính c�a Chính ph� tr� c�p cho các b�nh vi�n công thông qua c�p kinh chi th��ng xuyên và chi �u t� tr�c ti�p cho các c� s� y t� ã khi�n cho các b�nh vi�n t� nhân khó có th� c�nh tranh hi�u qu� v�i các b�nh vi�n công.17 Tình tr�ng ít các b�nh vi�n t� � Vi�t Nam khác bi�t hoàn toàn v�i các n��c trong khu v�c (nh� Ma-lay-xi-a, Thái Lan, Phi-lip-pin và In-ô-nê-xi-a). Các rào c�n c� b�n �i v�i b�nh vi�n t� nhân tham gia th# tr��ng ã t�o ra c� h�i cho b�nh vi�n công có kh� nng thâm nh�p vào th# tr��ng các d#ch v� ch�t l��ng cao áp d�ng công ngh� hi�n

��������������������������������������������> U" ban Th��ng v� Qu�c h�i ã ban hành Pháp l�nh 07/2003/PL-UBTVQH11 ngày 25/2/2003 “ Pháp

l�nh v Hành ngh y và ngh d��c t� nhân” . Theo Pháp l�nh này, Chính ph� có trách nhi�m i u ti�t ho�t �ng hành ngh y và ngh d��c c�a khu v�c kinh t� t� nhân.

16 Ví d�, t�i Tp. H! Chí Minh, ch. có 5 cán b� c�a s� y t� thành ph� ch#u trách nhi�m giám sát trên gi�y t� hàng ngàn c� s� y t� t� nhân.

17 Các b�nh vi�n nhà n��c còn có l�i th� quan tr�ng khi ��c nhà n��c giao �t � xây d�ng b�nh vi�n, do ó, các b�nh vi�n này không ph�i tr� ti n thuê �t, l�i th� trong vi�c ti�p nh�n vi�n tr� n��c ngoài và l�i th� trong vi�c tr� l��ng t��ng �i th�p cho cán b�, nhân viên. Ng��c l�i, các b�nh vi�n t� ph�i áp d�ng m�c vi�n phí � có th� bù �p m�i chi phí c�a mình)��

Page 84: PER-IFA Volume 2- Final Review Draft Apr 28 - VNsiteresources.worldbank.org/INTVIETNAM/Resources/PERIFA_Volum… · HS/GV T" l H c sinh/Giáo viên IBRD Ngân hàng Tái thi t và

�ánh giá t�ng h�p chi tiêu công, ��u th�u mua s�m công và trách nhi�m tài chính 2004

76

�i - m�t phân o�n th# tr��ng hi�n ang tng tr��ng m�nh do các nhóm dân c� s6n sàng và có kh� nng chi tr� cho các d#ch v� lo�i này (xem ph�n phân tích v Ngh# #nh 10).

Chính sách thu�c và �i/u ti�t h� th�ng thu�c

12.31 Kho�ng 10 �n 15 nm tr��c ây, � Vi�t Nam, d��c ph m không ��c cung c�p �y � và các lo�i d��c ph m s�n xu�t trong n��c ch�t l��ng ch�a cao. Tuy nhiên, vi�c m� c,a h� th�ng th��ng m�i bán l% d��c ph m cho khu v�c t� nhân và s� ki�m soát ch-t ch) �i v�i ch�t l��ng d��c ph m s�n xu�t � n��c ngoài c0ng nh� nh�p kh u ã d2n �n s� xu�t hi�n ph� bi�n các lo�i thu�c d��c ph m ch�t l��ng cao trong toàn ngành y t�.18 Tuy nhiên, trên th# tr��ng thu�c ã xu�t hi�n m�t s� v�n , bao g!m:

• V2n ch�a ki�m soát h$u hi�u giá c� các lo�i thu�c nh�p ngo�i c�a các hãng n�i ti�ng, -c bi�t là các lo�i thu�c -c d�ng và hi�n nay ã có s� phàn nàn t( phía ng��i b�nh v giá thu�c leo thang.

• Công chúng v2n �a thích m�t cách vô lý các lo�i thu�c nh�p ngo�i h�n là thu�c s�n xu�t trong n��c (do ch�t l��ng bao bì và qu�ng cáo).

• V�i nhi u lo�i thu�c ph�i có �n bác s/, nh�ng các c,a hàng bán l% v2n bán thu�c tr�c ti�p cho khách hàng mà không c�n �n thu�c, d2n �n vi�c s, d�ng quá m�c thu�c, gây ra tình tr�ng kháng thu�c và các nguy c� s�c kh�e khác.

• Các c� s� y t� t� nhân th��ng bán thu�c c�a các hãng n�i ti�ng, r�t �t ti n cho b�nh nhân c�a mình thay vì các lo�i thu�c ph� thông thông th��ng, m-c dù ã có quy #nh c�m các c� s� khám b�nh t� nhân phân ph�i thu�c cho b�nh nhân c�a mình.

12.32 Nh$ng v�n này ã làm gi�m kh� nng ti�p c�n c�a ng��i nghèo v�i các lo�i thu�c c�n thi�t và ã làm tng chi phí chm sóc s�c kh�e cho r�t nhi u ng��i. Nh$ng v�n này còn góp ph�n làm tr�m tr�ng tình tr�ng kháng thu�c và các nguy c� tr�m tr�ng khác v s�c kh�e.

12.33 Vi�t Nam duy trì danh m�c thu�c thi�t y�u ��c phân ph�i trong các b�nh vi�n công và các tr�m y t� xã. Hi�n t�i, danh m�c thu�c thi�t y�u có 600 lo�i (ch� y�u d�a trên danh m�c thu�c c�a T� ch�c Y t� Th� gi�i (WHO) và m�t s� lo�i thu�c c� truy n khác. Các b�nh vi�n và trung tâm y t� tuy�n huy�n ch#u trách nhi�m mua các lo�i thu�c thi�t y�u và không thi�t y�u. BHXH ch. thanh toán cho các c� s� y t� các lo�i thu�c thi�t y�u ��c nh�n t�i các c� s� y t� công (ho-c t( các c� s� y t� t� nhân theo h�p !ng v�i BHXH và trong m�t s� ít tr��ng h�p t( các c,a hàng thu�c mà lo�i thu�c ó không có t�i m�t c� s� y t� nhà n��c). Trong

����������������������������������������������Hi�n nay có kho�ng 200 nhà s�n xu�t thu�c trong n��c, trong ó có 41 nhà s�n xu�t ã ��c ch�ng nh�n

tuân th� tiêu chu n v Th�c ti+n s�n xu�t t�t c�a ASEAN (Rietveld 2004). Hi�n nay, thu�c nh�p kh u chi�m 30% l��ng thu�c tiêu th� tính theo s� l��ng và kho�ng 70-80% tính theo giá tr#.

Page 85: PER-IFA Volume 2- Final Review Draft Apr 28 - VNsiteresources.worldbank.org/INTVIETNAM/Resources/PERIFA_Volum… · HS/GV T" l H c sinh/Giáo viên IBRD Ngân hàng Tái thi t và

Chi tiêu công trong ngành y t�

77

khi ó, nh$ng ng��i không có b�o hi�m y t� ph�i t� thanh toán ti n thu�c (thu�c thi�t y�u và không thi�t y�u) và vi�n phí t�i các c� s� y t� nhà n��c. Ngoài ra, các lo�i thu�c s, d�ng trong các ch��ng trình qu�c gia (nh� thu�c ��c dùng � i u tr# b�nh lao) ��c mua t�p trung và phân ph�i mi+n phí cho b�nh nhân.

C'p tài chính cho các ��i t�+ng �u tiên trong s1 d�ng d*ch v� y t� (Quy�t �*nh 139/2002/Q�-TTg)

12.34 Vi�c áp d�ng h� th�ng vi�n phí ã d2n �n vi�c s, d�ng d#ch v� y t� nhà n��c gi�m trong nh$ng nm �u th�p k" 90. �i u này d2n �n s� lo ng�i r3ng, vi�n phí ã tr� thành m�t rào c�n c�n tr� ng��i nghèo s, d�ng các d#ch v� y t� công.19 Nm 1995, Chính ph� ã gi�i quy�t v�n này b3ng cách mi+n gi�m vi�n phí cho ng��i nghèo. Tuy nhiên, trong th�c t�, r�t khó th�c hi�n c� ch� tài chính cho các d#ch v� y t� mi+n phí dành cho ng��i nghèo theo quy trình ngân sách thông th��ng. Vi�c mi+n vi�n phí r�t ít khi ��c th�c hi�n. Nm 1999, Chính ph� ã x, lý v�n này b3ng cách, thi�t l�p ch��ng trình Th% b�o hi�m y t� mi+n phí cho ng��i nghèo - m�t c� ch� tài chính cho các d#ch v� y t� chm sóc s�c kh�e cho b�n tri�u ng��i nghèo nh�t Vi�t Nam. Ch��ng trình này ti�n hành mua th% b�o hi�m y t� cho ng��i thu�c di�n quá nghèo v�i chi phí 30.000 !ng/ng��i (Thông t� s� 05). �ây là ch��ng trình �u tiên ��c th�c hi�n trên toàn qu�c nh3m c�p tài chính cho các �i t��ng m�c tiêu s, d�ng d#ch v� chm sóc s�c kh�e.20 Tuy nhiên, ch��ng trình này l�i ph� thu�c vào ngân sách c�a các t.nh, thành ph� và r�t nhi u t.nh nghèo ã không th� mua th% b�o hi�m y t� cho ng��i nghèo theo ch��ng trình này. ��n nm 2002, m�i có g�n hai tri�u ng��i nghèo ã ��c b�o hi�m theo ch��ng trình (so v�i m�c tiêu ban �u là 4 tri�u ng��i). M�t v�n n$a là, m�c h� tr� chi phí cho m�t ng��i h��ng l�i (30.000 !ng) t� ra không �.

12.35 Nm 2002, Chính ph� ã x, lý v�n t!n t�i nêu trên b3ng Quy�t #nh 139/2002/N�-CP v�i s� ra �i c�a Qu� khám ch$a b�nh (KCB) cho ng��i nghèo � m�i #a ph��ng.21 Qu� KCB cho ng��i nghèo ��c s, d�ng � mua th% b�o hi�m y t� v�i m�c 50.000 !ng/ng��i ho-c thanh toán tr�c ti�p cho c� s� y t�

��������������������������������������������+�Do ó, có v% nh� vi�c s, d�ng d#ch v� y t� nhà n��c b# s�t gi�m có th� là do ch�t l��ng d#ch v� c�a các

c� s� y t� nhà n��c gi�m xu�ng và do s� phát tri�n nhanh chóng c�a khu v�c t� nhân (-c bi�t k� c� s� phát tri�n c�a các nhà cung c�p thu�c t� nhân). Trong giai o�n 1993-1998, vi�c s, d�ng các d#ch v� y t� nhà n��c, k� c� ng��i nghèo, ã tng m�nh m-c dù trong th�i k* này không có các chính sách mi+n gi�m h$u hi�u cho ng��i nghèo (Bhushan và c�ng s�, 2001).

20 Ch��ng trình này ��c xây d�ng d�a trên m�t s� ch��ng trình h� tr� cho ng��i s, d�ng d#ch v� ã ��c tri�n khai th, nghi�m � m�t s� #a ph��ng, nh� Hà N�i và H�i Phòng (�!ng và c�ng s�, 2002).

����Bi�n pháp chính sách quan tr�ng này phù h�p v�i m�t xu�t c�a Báo cáo �ánh giá chi tiêu công 2000: “ c�n ph�i xây d�ng chi�n l��c qu�c gia ã h� tr� ng��i nghèo chi tr� các chi phí y t� c�a mình.” Bi�n pháp này c0ng phù h�p v�i các xu�t ��c �a ra trong m�t s� báo cáo ánh giá do Chính ph� tài tr� th�c hi�n v Qu� Chm sóc s�c kh�e cho ng��i nghèo

Page 86: PER-IFA Volume 2- Final Review Draft Apr 28 - VNsiteresources.worldbank.org/INTVIETNAM/Resources/PERIFA_Volum… · HS/GV T" l H c sinh/Giáo viên IBRD Ngân hàng Tái thi t và

�ánh giá t�ng h�p chi tiêu công, ��u th�u mua s�m công và trách nhi�m tài chính 2004

78

cung c�p d#ch v� y t� cho �i t��ng 139.22 25% kinh phí còn l�i s) ��c huy �ng t( các ngu!n óng góp c�a cá nhân, t� ch�c trong n��c và qu�c t�.

12.36 Trong nh$ng nm �u tri�n khai Quy�t #nh 139/2002/Q�-TTg, ngân sách nhà n��c phân b� cho Qu� Khám ch$a b�nh cho ng��i nghèo 520 t" !ng trong t�ng s� 718 t" !ng d� ki�n nh3m h� tr� cho kho�ng 14,3 tri�u ng��i ��c h��ng l�i t( ch��ng trình này. ��n tháng 12/2003, ã có 31 t.nh áp d�ng ph��ng th�c thanh toán tr�c ti�p, 24 t.nh áp d�ng ph��ng th�c mua th% b�o hi�m y t� cho ng��i nghèo và 9 t.nh áp d�ng c� hai ph��ng th�c nêu trên. Nm 2003, Qu� khám ch$a b�nh cho ng��i nghèo ã gi�i ngân ��c 302 t" !ng trong t�ng s� 520 t" !ng (chi�m 58%), trong ó 114 t" !ng (chi�m 38%) ��c s, d�ng � mua th% b�o hi�m y t� và 188 t" !ng (chi�m 62%) ��c dùng � thanh toán tr�c ti�p cho các c� s� y t�. Trong nm �u tiên th�c hi�n, công tác gi�i ngân còn h�n ch�, ch� y�u do ch�m tr+ trong công tác chu n b#. M�t quá nhi u th�i gian � xác #nh �i t��ng h��ng l�i, ph��ng pháp th�c hi�n và cung c�p th% b�o hi�m y t� cho ng��i nghèo. H�n n$a, các �i t��ng h��ng l�i ch�a quen v�i chính sách này do b# h�n ch� v thông tin. Các #a ph��ng nghèo và mi n núi có xu h��ng thanh toán tr�c ti�p trong khi các #a ph��ng giàu, ông dân c� l�i có xu h��ng mua th% b�o hi�m y t� cho �i t��ng h��ng l�i.23 V2n còn trên 11 tri�u ng��i nghèo là �i t��ng c�a ch��ng trình, trong ó 1/3 (kho�ng 3,6 tri�u ng��i) ã nh�n ��c th% b�o hi�m y t� và 2/3 (kho�ng 7,4 tri�u ng��i) ��c thanh toán tr�c ti�p. B� Y t� khuy�n khích các t.nh chuy�n d�n sang mua th% BHYT cho ng��i nghèo � �t ��c m�c tiêu BHYT toàn dân vào nm 2010, gi�m b�t gánh n-ng qu�n lý ngân sách � các s� y t�, t�o i u ki�n cho b�nh nhân và các c� s� y t� c0ng nh� tng c��ng hi�u qu� ho�t �ng c�a Qu� KCB cho ng��i nghèo.

12.37 Vi�c có nhi u #a ph��ng ch�n ph��ng án thanh toán tr�c ti�p v�i c� s� KCB là m�t tính toán ch�a phù h�p. Có lo ng�i r3ng, nh$ng t.nh l�a ch�n ph��ng th�c thanh toán tr�c ti�p không có � nng l�c c0ng nh� tài l�c � làm khách hàng mua d#ch v� chm sóc s�c kh�e cho ng��i nghèo và nh$ng n� l�c nh3m tng c��ng nng l�c s) trùng l�p m�t cách lãng phí v�i nng l�c c�a các c� quan b�o hi�m xã h�i � c�p t.nh.24

12.38 Quy�t #nh 139/2002/Q�-TTg ã gia tng áng k� ngân sách y t� nhà n��c cho ng��i nghèo và các vùng nghèo (nh� các khu v�c mi n núi và các xã nghèo -c bi�t khó khn). Tuy nhiên, v2n còn m�t s� t!n t�i, nh� vi�c các #a

����������������������������������������������Theo quy�t #nh c�a Th� t��ng Chính ph� (ngày 29/9/2004), tr# giá c�a th% b�o hi�m y t� cho ng��i

nghèo ã tng t( 50.000 !ng lên 75.000 !ng. C0ng theo quy�t #nh này, di�n ��c h��ng th% b�o hi�m y t� mi+n phí s) ��c m� r�ng cho tr% em d��i 6 tu�i.

23 ��ng thái c�a các t.nh gây �n t��ng r3ng, các t.nh mu�n b�o t!n qu� KCB c�a mình, m-c dù B� Y t� ã có h��ng d2n th�c hi�n, theo ó, b�t k* kho�n ngân sách nào c�a qu� ch�a ��c chi tiêu s) ph�i ��c gi$ l�i trong Qu� � s, d�ng trong các nm ti�p theo và vi�c c�p ngân sách cho qu� t( ngân sách trung ��ng có th� s) b# c�t gi�m tùy theo s� ngân sách c�a Qu� ch�a ��c s, d�ng �n.

24 V2n còn m�t th�c m�c là li�u #a ph��ng có th� th�c hi�n ch��ng trình thanh toán tr�c ti�p hi�u qu�, trên c� s� nh$ng kinh nghi�m tr��c ây v�i h� th�ng BHYT khi do #a ph��ng qu�n lý, nh� th�o lu�n � trên.

Page 87: PER-IFA Volume 2- Final Review Draft Apr 28 - VNsiteresources.worldbank.org/INTVIETNAM/Resources/PERIFA_Volum… · HS/GV T" l H c sinh/Giáo viên IBRD Ngân hàng Tái thi t và

Chi tiêu công trong ngành y t�

79

ph��ng có xu h��ng thanh toán tr�c ti�p cho các c� s� y t� thay vì mua th% b�o hi�m y t� (nh� nêu trên), m�c tr� c�p cho các �i t��ng h��ng l�i t( Quy�t #nh 139 còn th�p và s� thi�u v�ng c� ch� h� tr� tài chính b� sung � chi tr� ph�n chi phí c�a c� s� y t� ch�a ��c bù �p khi cung c�p d#ch v� cho các �i t��ng 139. Do ó, gánh n-ng tài chính c�a các #a ph��ng (� óng góp 25% kinh phí cho qu� KCB cho ng��i nghèo không ��c ngân sách trung ��ng c�p và gánh n-ng tài chính � bù �p ph�n chi phí c�a các c� s� y t� cho các �i t��ng 139 ch�a ��c thanh toán) ã r�i nhi u h�n vào các t.nh và huy�n nghèo v�i s� l��ng t��ng �i l�n các �i t��ng 139 (có ngh/a là, �i v�i các #a ph��ng, gánh n-ng ngân sách tính theo �u �i t��ng 139 t" l� thu�n v�i t" l� �i t��ng 139 trong dân s� #a ph��ng).

12.39 Do không có � ngân sách nên có m�t lo l�ng là ng��i nghèo (-c bi�t là ng��i nghèo � các t.nh nghèo h�n), s) b# yêu c�u tr� các kho�n phí không chính th�c ho-c s) ch. ��c nh�n nh$ng d#ch v� � c�p c� s� v�i ch�t l��ng không cao. Có th� x�y ra tình tr�ng b�nh nhân ít ��c chuy�n lên tuy�n trên i u tr#. Cho �n nay, ch�a có c� ch� giám sát m�t cách hi�u qu� ch�t l��ng c�a các d#ch v� y t� mà ng��i h��ng l�i theo Quy�t #nh 139/2002/Q�-TTg nh�n ��c. Ngoài ra, c�n ph�i có các bi�n pháp h� tr� m�nh m) h�n cho các �i t��ng m�c tiêu s, d�ng d#ch v� � �m b�o cho ng��i nghèo phát huy tác d�ng c�a Quy�t #nh 139/2002/Q�-TTg (ví d�, các chi�n d#ch tuyên truy n xã h�i � thông báo cho các �i t��ng có � tiêu chu n v ch��ng trình này). Chính ph� ang xem xét thanh toán chi phí c� h�i nh� chi phí i l�i, chi phí n u�ng �i v�i ng��i nghèo.

T( ch& qu�n lý (Ngh* �*nh 10/2002/N�-CP ngày 16/01/2002)

12.40 Các �n v# s� nghi�p có thu c�a h�u h�t các l/nh v�c ã ��c giao quy n t� ch� áng k� trong qu�n lý theo quy #nh c�a Ngh# #nh 10/2002/N�-CP. Vì ngành y t� có -c thù v�i tính nh�y c�m cao, ngu!n thu vi�n phí h�n ch� (ch. là thu m�t ph�n vi�n phí) nên vi�c tri�n khai Ngh# #nh 10 trong ngành ch�m h�n so v�i các ngành khác. Ngành y t� ang tri�n khai Ngh# #nh 10 t�i các c� s� y t� tuy�n TW, tuy�n t.nh và huy�n. D� ki�n c� ch� t� ch� qu�n lý theo Ngh# #nh 10 s) ��c m� r�ng áp d�ng � t�t c� các b�nh vi�n nhà n��c, k� c� các b�nh vi�n tuy�n trung ��ng. Các �n v# s� nghi�p có thu t� �m b�o m�t ph�n chi phí th��ng xuyên th�c hi�n theo Ngh# #nh 10 ��c giao ngân sách chi th��ng xuyên trong th�i k* �n #nh ba nm và hàng nm ��c tng t" l� do c�p có th m quy n quy�t #nh. Theo Ngh# #nh 10/2002/N�-CP, các nhà qu�n lý ��c giao th m quy n r�ng h�n trong qu�n lý tài chính �n v# và các kho�n ti�t ki�m chi phí ��c phép dùng � tái �u t� và tng thêm thu nh�p theo quy #nh cho cán b�, nhân viên (trong ph�m vi cho phép). Các �n v# theo Ngh# #nh 10 còn có th m quy n l�n h�n trong vi�c quy�t #nh m�c phí �i v�i các d#ch v� KCB theo yêu c�u và d#ch v� không c� b�n nh� (nh� phí � xe và phí d#ch v� gi-t là c�a b�nh vi�n). Các �n v# này c0ng ��c phép i vay ngân hàng ho-c Qu� H� tr� phát tri�n �

Page 88: PER-IFA Volume 2- Final Review Draft Apr 28 - VNsiteresources.worldbank.org/INTVIETNAM/Resources/PERIFA_Volum… · HS/GV T" l H c sinh/Giáo viên IBRD Ngân hàng Tái thi t và

�ánh giá t�ng h�p chi tiêu công, ��u th�u mua s�m công và trách nhi�m tài chính 2004

80

m� r�ng ph�m vi ho�t �ng và nâng cao ch�t l��ng d#ch v� c�a mình. Các �n v# này c0ng có th� thuê thêm lao �ng h�p !ng.

12.41 Ngh# #nh 10/2002/N�-CP t�o ra c� ch� khuy�n khích m�nh m) các b�nh vi�n nhà n��c m� r�ng d#ch v� �i v�i nhóm khách hàng có kh� nng thanh toán và gi�m chi phí c�a b�nh vi�n (H�p 12.1). Tuy nhiên, các b�nh vi�n th�c hi�n Ngh# #nh 10/2002/N�-CP v2n ti�p t�c ��c nh�n tr� c�p c�a chính ph� v �u t� xây d�ng c� s� v�t ch�t và m�t ph�n chi phí th��ng xuyên (�i v�i các �n v# không bù �p ��c chi phí). Kho�n tr� c�p c�a NSNN này dùng � chi l��ng và các kho�n có tính ch�t l��ng (60-80%); chi nghi�p v� chuyên môn (15-30%); chi mua s�m s,a ch$a (5-10%). M-c dù các kho�n tr� c�p ch� y�u là � h� tr� th�c hi�n các ch�c nng y t� công c�ng chính (nh� b�o v� s�c kh�e ng��i dân và �m b�o s� công b3ng, bình �ng trong vi�c ti�p c�n d#ch v� y t�), song có ý ki�n lo ng�i là các kho�n tr� c�p này ��c s, d�ng không ph�i � th�c hi�n các ch�c nng nói trên mà nh3m nâng cao ch�t l��ng c�a các d#ch v� ph�c v� khách hàng có kh� nng chi tr�. Hi�n nay, v2n ch�a có c� ch� giám sát m�t cách hi�u qu� ch�t l��ng c�a các d#ch v� y t� cung c�p cho các nhóm �i t��ng b�nh nhân khác nhau (ví d�: nhóm ��c b�o hi�m y t�, nhóm nghèo, các nhóm ��c mi+n gi�m vi�n phí khác và nhóm khách hàng có kh� nng thanh toán vi�n phí). Lo ng�i � ây là ch�t l��ng c�a các d#ch v� dành cho các �i t��ng b�nh nhân ��c mi+n gi�m vi�n phí s) b# suy gi�m do các kho�n tr� c�p c�a nhà n��c (khoán ngân sách cho c� s� y t� công) nh3m h� tr� cho các d#ch v� này b# chuy�n sang cho các d#ch v� ph�c v� khách hàng óng vi�n phí.25 M�t r�i ro khác n$a là, các b�nh nhân ��c mi+n gi�m vi�n phí th��ng hay m�c các cn b�nh nghiêm tr�ng và t�n kém s) b# chuy�n lên các b�nh vi�n tuy�n trên m�t cách không c�n thi�t. Cho dù xu h��ng này hi�n nay có di+n ra hay không thì các c� ch� khuy�n khích do Ngh# #nh 10/2002/N�-CP t�o ra ch�c ch�n s) c�ng c� cho xu h��ng này. Còn m�t lo ng�i n$a là li�u ây có ph�i là chính sách kinh t� h�p lý nh3m khuy�n khích các b�nh vi�n công thâm nh�p vào các th# tr��ng d#ch v� y t� mà theo th�c ti+n � các n��c khác, là th# tr��ng do khu v�c t� nhân ph�c v�. Rõ ràng, xu�t hi�n m�t lo ng�i là các b�nh vi�n công ho�t �ng kém hi�u qu� s) tr� thành m�t gánh n-ng cho n n kinh t� n�u nh� các b�nh vi�n này ��c phép ho�t �ng nh� doanh nghi�p nhà n��c, ��c �u ãi ti�p c�n các kho�n tr� c�p c�a Chính ph�, các ngu!n tín d�ng �u ãi và các l�i th� phi c�nh tranh khác.

��������������������������������������������>�M�t s� b�nh vi�n cho bi�t, h� ph�i “ tr� c�p chéo” cho các d#ch v� dành cho b�nh nhân không ph�i óng

vi�n phí b3ng cách chuy�n m�t t" l� nh�t #nh các kho�n thu vi�n phí có ��c � h� tr� cho các d#ch v� này. Tuy nhiên, v�n m�u ch�t là � t" l� tr� c�p ngân sách (không ph�i là t" l� thu ngân sách) mà các nhóm �i t��ng b�nh nhân khác nhau ��c h��ng gián ti�p.

Page 89: PER-IFA Volume 2- Final Review Draft Apr 28 - VNsiteresources.worldbank.org/INTVIETNAM/Resources/PERIFA_Volum… · HS/GV T" l H c sinh/Giáo viên IBRD Ngân hàng Tái thi t và

Chi tiêu công trong ngành y t�

81

H�p 12.1: Các kinh nghi�m ban ��u v�i Ngh* �*nh 10/2002/N�-CP

M-c dù Ngh# #nh 10 m�i ��c tri�n khai h�n m�t nm � m�t s� c� s� y t� phòng b�nh � tuy�n TW, b�nh vi�n tuy�n t.nh, huy�n và m�t s� các c� s� y t� c�p t.nh có thu phí, song ã có th� thu th�p m�t s� thông tin v các tác �ng c�a Ngh# #nh t�i ho�t �ng c�a các b�nh vi�n (m-c dù ch�a có thông tin v tác �ng c�a Ngh# #nh t�i b�nh nhân). Ví d�, B�nh vi�n Saint Paul Hà N�i (460 gi��ng b�nh) ã tri�n khai th�c hi�n Ngh# #nh 10/2002/N�-CP t( cu�i nm 2002. M-c dù ngân sách nhà n��c c�p cho b�nh vi�n không thay �i k� t( nm 2001 song ngu!n thu c�a b�nh vi�n ã tng thêm 27 t" !ng (86%) trong hai nm. M�t ph�n trong kho�n tng này (kho�ng 4 t" !ng) là do tng thu t( vi�n phí thông th��ng và t( ti n thanh toán b�o hi�m y t�, s� còn l�i là do tng 350% thu t( các d#ch v� -c bi�t, chi�m trên ½ t�ng thu c�a toàn b�nh vi�n trong nm 2003.

Các d#ch v� -c bi�t này u ��c th�c hi�n theo yêu c�u và có ch�t l��ng cao h�n r�t nhi u so v�i các d#ch v� thông th��ng c�a b�nh vi�n. ���c s� !ng ý c�a &y ban nhân dân Thành ph�, b�nh vi�n có th� quy #nh m�c vi�n phí cho các d#ch v� này cao h�n so v�i các m�c vi�n phí thông th��ng. Theo báo cáo c�a b�nh vi�n, các kho�n �u t� c�n thi�t � chu n b# cho b�nh vi�n cung c�p các d#ch v� -c bi�t này ��c huy �ng t( nhi u ngu!n khác nhau, nh� t( óng góp c�a cán b�, nhân viên b�nh vi�n và các cá nhân khác, t( ngu!n thu c�a chính b�nh vi�n, t( ODA và các qu� �u t� t( ngân sách nhà n��c. Ví d�, nm 2003, b�nh vi�n ã chi 2,9 t" !ng cho các thi�t b# t( nh$ng ngu!n sau: ODA (74%), thu c�a b�nh vi�n (24%) và ngân sách nhà n��c (2%). Trong cùng nm ó, b�nh vi�n ã cung c�p các d#ch v� y t� mi+n gi�m phí cho tr% em d��i 6 tu�i và cho ng��i nghèo không có th% b�o hi�m y t� v�i s� chi phí lên t�i 3,5 t" !ng, x�p x. m�c chi c�a nm 2000 trong khi t�ng thu c�a b�nh vi�n nm 2000 ch. b3ng 37% t�ng thu nm 2003.

B�nh vi�n a khoa Bình D��ng (600 gi��ng b�nh) c0ng ã tng thu áng k� trong nm �u tiên th�c hi�n Ngh# #nh 10/2002/N�-CP. Thu th�c t� c�a b�nh vi�n này trong nm 2003 cao h�n m�c tiêu ra là 25%, v�i toàn b� kho�n tng thu là t( tng vi�n phí và b�o hi�m y t� (tng t�i 35% so v�i m�c tiêu ra). T" l� b�nh nhân n�i trú tng thêm 15% so v�i nm 2002, trong khi th�i gian n3m vi�n trung bình gi�m 6% và t" l� chuy�n �n tng t( 5,35 lên 6,23%. Trong nm 2003, l��ng trung bình c�a cán b� b�nh vi�n tng thêm kho�ng 485.000 !ng/tháng (kho�ng 31 ô la M�). Theo Báo cáo c�a Giám �c b�nh vi�n, b�nh vi�n hi�n nay ho�t �ng hi�u qu� h�n nhi u nh� có Ngh# #nh 10/2002/N�-CP. Tuy nhiên, b�nh vi�n này v2n phàn nàn v m�c thu vi�n phí ��c áp d�ng t( nm 1995, v m�c tr� c�p th�p t( ngân sách nhà n��c (ch. có 17 tri�u !ng/gi��ng so v�i m�c 27-28 tri�u !ng/gi��ng áp d�ng � các b�nh vi�n các t.nh lân c�n và v vi�c thi�u các thi�t b# theo yêu c�u c�a B� Y t�. Ngun: Kh�o sát th�c #a c�a oàn công tác �GCTC.

S( c�n thi�t ph�i t�p trung vào các ch4c n)ng chính c&a nhà n��c trong y t�

12.42 Hi�n ã có ý ki�n th�ng nh�t v s� c�n thi�t ph�i có m�t cách ti�p c�n có #nh h��ng t�p trung h�n cho các hành �ng c�a Nhà n��c trong l/nh v�c y t�.26 �#nh h��ng này s) t�p trung vào hai ch�c nng y t� chính c�a Nhà n��c ã

�������������������������������������������26 Báo cáo �ánh giá chi tiêu công 2000 �a ra xu�t: “ trong dài h�n (5 �n 10 nm t�i), Chính ph� có th�

ph�i cân nh�c l�i vai trò c�a mình trong ngành y t� (ví d� nh� gi�m vai trò nhà cung c�p tr�c ti�p các d#ch v� y t� khám ch$a b�nh � b�nh vi�n và thay vào ó, nên t�p trung cung c�p các d#ch v� phòng b�nh

Page 90: PER-IFA Volume 2- Final Review Draft Apr 28 - VNsiteresources.worldbank.org/INTVIETNAM/Resources/PERIFA_Volum… · HS/GV T" l H c sinh/Giáo viên IBRD Ngân hàng Tái thi t và

�ánh giá t�ng h�p chi tiêu công, ��u th�u mua s�m công và trách nhi�m tài chính 2004

82

��c ghi nh�n rõ ràng và th�ng nh�t trong các vn b�n chính sách chính th�c trong nhi u nm: (1) b�o v� s�c kh�e c�ng !ng; (2) �m b�o công b3ng v y t�.

12.43 B�o v� s�c kh�e c�ng �ng là làm th� nào �m b�o r3ng, c�ng !ng dân c� ��c b�o v� tr��c các b�nh t�t và ��c thông báo �y � v các lo ng�i s�c kh�e, các ch��ng trình và các gi�i pháp, v cách s, d�ng h$u hi�u các d#ch v� y t� và �u vào y t� (k� c� thu�c). Ch�c nng chính này òi h�i s� �m b�o r3ng, các d#ch v� y t� và �u vào y t� ph�i trong kh� nng chi tr� c�a ng��i dân và ph�i có ch�t l��ng.

12.44 M-c dù so v�i ng��i dân các n��c có thu nh�p th�p, ng��i Vi�t Nam có ki�n th�c và hi�u bi�t nhi u h�n v các v�n s�c kh�e song s� li�u t( cu�c i u tra y t� qu�c gia 2001-2002 v2n cho th�y nh$ng thi�u h�t trong ki�n th�c s�c kh�e c�a ng��i dân (nh� ki�n th�c v tiêm ch�ng, v cách cho tr% n úng ph��ng pháp, tác d�ng c�a vitamin A và các ph��ng pháp h$u hi�u � phòng ch�ng các b�nh không truy n nhi+m). Ki�n th�c s�c kh�e th��ng g�n li n v�i các -c i�m kinh t�, xã h�i nh� m�c s�ng, trình � giáo d�c và dân t�c (�i u tra Y t� qu�c gia 2002). �i u áng ng�c nhiên là, m-c dù Chính ph� ra m�c tiêu b�o hi�m y t� toàn dân vào nm 2010, song có �n 58% nh$ng ng��i ch�a ��c b�o hi�m tr� l�i cu�c i u tra SKQG 2001-2002 cho bi�t, h� không bi�t b�o hi�m y t� là gì, 25% khác thì không bi�t mua b�o hi�m y t� � âu. Ngoài ra, ng��i nghèo c0ng ch�a ��c thông báo �y � v quy n l�i c�a h� theo Quy�t #nh 139/2002/Q�-TTg và không bi�t làm th� nào � s, d�ng m�t cách hi�u qu� các d#ch v� y t� theo Quy�t #nh 139/2002/Q�-TTg và các h� tr� y t�.

12.45 Ng��i Vi�t Nam nói chung v2n �a dùng các lo�i thu�c nh�p kh u và c�a các hãng n�i ti�ng h�n thu�c ph� thông s�n xu�t trong n��c, m-c dù thu�c s�n xu�t trong n��c hi�n nay ã có ch�t l��ng t��ng �i t�t. Các hi�u thu�c bán l% bán r�t nhi u lo�i thu�c (-c bi�t là các lo�i thu�c nh�p kh u t( các hãng n�i ti�ng) tr�c ti�p cho khách hàng không c�n �n kê, d2n �n tình tr�ng s, d�ng thu�c quá m�c, kháng thu�c cao và các lo ng�i s�c kh�e khác. M-c dù ã có quy #nh nghiêm c�m các c� s� y t� t� nhân v(a khám b�nh v(a bán thu�c cho b�nh nhân, song nhi u c� s� v2n bán thu�c �t ti n tr�c ti�p cho ng��i b�nh. �i u này ã làm tng chi phí y t� �i v�i nhi u ng��i.

12.46 ��m b�o công b ng v� y t� là gi�m thi�u s� chênh l�ch trong s, d�ng d#ch v� y t� c� b�n c0ng nh� tình tr�ng s�c kh�e c�a ng��i dân gi$a các khu v�c #a lý, trình � giáo d�c, thu nh�p, dân t�c và gi�i tính. Ch�c nng này còn òi h�i ph�i có các c� ch� � chia s% gánh n-ng tài chính y t� m�t cách bình �ng gi$a ng��i giàu và ng��i nghèo, gi$a ng��i kh�e m�nh và ng��i không kh�e m�nh. Vi�t Nam hi�n nay v2n ch�a �t ��c các m�c tiêu này. Nh� ã trình bày � trên, s� khác bi�t l�n v nhi u ch. s� s�c kh�e v2n còn t!n t�i, trong khi t" l� chi cho y t� t( ti n túi c�a h� gia ình v2n còn quá cao (kho�ng 60- 65%) và ây c0ng là ������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������

ch�t l��ng cao vào vi�c t�o ngân sách cho các d#ch v� y t�, -c bi�t là cho ng��i nghèo và t�p trung vào c� ch� i u ti�t và giám sát khu v�c kinh t� t� nhân hi�n ang phát tri�n r�t nhanh).”

Page 91: PER-IFA Volume 2- Final Review Draft Apr 28 - VNsiteresources.worldbank.org/INTVIETNAM/Resources/PERIFA_Volum… · HS/GV T" l H c sinh/Giáo viên IBRD Ngân hàng Tái thi t và

Chi tiêu công trong ngành y t�

83

m�t nguyên nhân c�a s� b�t bình �ng. �!ng th�i, th�c t� là, r�t khó có th� tránh ��c s� b�t bình �ng trong ti�p c�n d#ch v� chm sóc s�c kh�e trong m�t n n kinh t� th# tr��ng.

12.47 Gi�i pháp chính � gi�i quy�t m�t công b3ng trong y t� là m� r�ng m�t cách công b3ng b�o hi�m y t�, nh� Chính ph� ã cam k�t th�c hi�n. Khi �t ��c m�c tiêu v b�o hi�m y t� toàn dân vào nm 2010 s) �m b�o r3ng, gánh n-ng tài chính cho chm sóc s�c kh�e s) ��c chia s% m�t cách bình �ng gi$a nh$ng ng��i b# b�nh n-ng, ng��i b# th��ng t�t và m�t nhóm l�n h�n nh$ng ng��i kh�e m�nh. S� ra �i c�a Thông t� 77/2003/TTLB-BTC-BYT nm 2003 v b�o hi�m y t� t� nguy�n là b��c quan tr�ng ban �u ti�n t�i m�c tiêu này.27 Tuy nhiên, ch. có th� g�n k�t v�n tài chính cho y t� v�i kh� nng thanh toán khi phí b�o hi�m và các kho�n óng b�o hi�m g�n li n v�i thu nh�p (nh� ang th�c hi�n trong ch��ng trình b�o hi�m y t� b�t bu�c áp d�ng cho công ch�c nhà n��c và nh$ng ng��i lao �ng trong các c� quan, doanh nghi�p). G�n phí b�o hi�m y t� t� nguy�n v�i thu nh�p là m�t vi�c r�t khó nên � �m b�o s� bình �ng trong óng góp tài chính cho y t�, b�o hi�m y t� s) ph�i ��c m� r�ng và phát tri�n thành b�o hi�m y t� toàn dân b�t bu�c. Tuy nhiên, r�t nên b�t �u m� r�ng b�o hi�m y t� b�t bu�c �i v�i các nhóm �i t��ng dân c� có ti m nng ho-c các #a bàn t��ng �i giàu có h�n v�i m�c óng góp b�o hi�m ��c tính theo m�c thu nh�p.

Th(c hi�n các ch4c n)ng chính c&a Nhà n��c trong y t�

12.48 Vi�c xây d�ng, phát tri�n và áp d�ng m�t quan i�m m�i s�c bén h�n v vai trò c�a Chính ph� trong ngành y t� òi h�i vi�c �u tiên là Nhà n��c ph�i ho�ch #nh m�t cách rõ ràng nh$ng hành �ng c�n thi�t � th�c hi�n ��c các ch�c nng y t� chính. Hai là, c�n giao nhi�m v� th�c hi�n các hành �ng ã ra cho các c� quan trung ��ng và #a ph��ng theo úng ch�c nng, nhi�m v�. Ba là, c�n tính toán và �m b�o � các ngu!n l�c c�n thi�t � th�c hi�n các hành �ng ã ra. B�n là, c�n áp d�ng các công c� chính sách c�n thi�t � th�c hi�n, giám sát và ánh giá các hành �ng ã v�ch ra.

Xác �*nh hành ��ng �� th(c hi�n các ch4c n)ng y t� chính c&a Chính ph&

12.49 Hi�n nay, các �u tiên hành �ng c�a Chính ph� trong ngành y t� ch�m ��c th�c hi�n. Các nhà ho�ch #nh chính sách và l�p k� ho�ch c�a ngành y t� c�n ánh giá l�i toàn b� các hành �ng c�a Chính ph� hi�n nay và xác #nh nh$ng hành �ng nào có ý ngh/a quan tr�ng cho vi�c th�c hi�n hai ch�c nng y t� chính. Ví d�, có th� ph�i m� r�ng ph�m vi c�a các ch��ng trình m�c tiêu qu�c gia sang các lo�i b�nh d#ch m�i (nh� SARS và cúm gia c�m) và m�t s� các b�nh không truy n nhi+m ang ngày càng phát tri�n c0ng nh� các lo ng�i s�c kh�e khác nh� ch�n th��ng, b�nh do thu�c lá và r��u, do ô nhi+m môi tr��ng và b�nh béo phì.

�����������������������������������������������i u này c0ng th�ng nh�t v�i m�t khuy�n ngh# trong �ánh giá Chi tiêu công 2000 là “ B�o hi�m y t� c�n

��c m� r�ng, -c bi�t là các ch��ng trình b�o hi�m t� nguy�n” .��

Page 92: PER-IFA Volume 2- Final Review Draft Apr 28 - VNsiteresources.worldbank.org/INTVIETNAM/Resources/PERIFA_Volum… · HS/GV T" l H c sinh/Giáo viên IBRD Ngân hàng Tái thi t và

�ánh giá t�ng h�p chi tiêu công, ��u th�u mua s�m công và trách nhi�m tài chính 2004

84

Ngoài ra, các hình th�c tr� c�p c�a Chính ph� cho các d#ch v� khám ch$a b�nh c�n ph�i h��ng nhi u h�n n$a và hi�u qu� h�n n$a �n các �i t��ng m�c tiêu là ng��i nghèo và các nhóm ng��i dân d+ b# t�n th��ng, ng��i c�n nghèo.

12.50 Chính sách và k� ho�ch s�c bén h�n nh� trên có th� d2n �n s� phân b� l�i ngu!n l�c y t� � c� hai c�p trung ��ng và #a ph��ng. Ví d�, s� ti n t( NSNN hi�n c�p cho các b�nh vi�n tuy�n trung ��ng có th� t�p trung cho các ho�t �ng g�n li n v�i vi�c b�o v� s�c kh�e c�ng !ng (nh� các ho�t �ng nghiên c�u, ào t�o, giám sát h� th�ng y t� nhà n��c). Có th� i u chuy�n các kho�n NSNN c�p cho các b�nh vi�n tuy�n t.nh (-c bi�t là nh$ng b�nh vi�n ho�t �ng theo c� ch� c�a Ngh# #nh 10/2002/N�-CP) sang các ch��ng trình h� tr� ng��i s, d�ng d#ch v� nh� ng��i nghèo và c�n nghèo, nh3m ngn không � các kho�n tr� c�p này b# chuy�n sang cho các d#ch v� dành cho nh$ng khách hàng có kh� nng chi tr� cao. M�t ph��ng án khác có th� phân tích và cân nh�c là tng c��ng vai trò c�a các c� s� y t� t� nhân trong cung c�p các d#ch v� này cho nhóm dân c� có thu nh�p cao h�n.

Phân công trách nhi�m th(c hi�n các hành ��ng c�n thi�t c&a Chính ph&

12.51 D#ch v� y t� nhà n��c nên cung c�p � tuy�n th�p nh�t có th� (xem Ch��ng 6). �� xác #nh xem c�p nào nên th�c hi�n m�t d#ch v� nh�t #nh nào ó, c�n cân nh�c m�t s� y�u t�, nh� hi�u qu� kinh t� do quy mô l�n c�a d#ch v� và � c�p nào thì có th� �t ��c hi�u qu� này; li�u d#ch v� ó có em l�i các tác �ng b� sung lan to� sang các khu v�c #a lý khác hay không và � c�p nào thì có th� gi�m t�i a hay kh�c ph�c các tác �ng ó theo hình th�c tr� c�p có m�c tiêu; và li�u d#ch v� ó có g�n li n v�i các m�c tiêu qu�c gia và do ó c�n ph�i ��c Chính ph� � c�p trung ��ng th�c hi�n tr�c ti�p, n�u không thì không �t ��c m�c tiêu qu�c gia. �� phân công trách nhi�m cung c�p d#ch v� cho các c�p khác nhau, Vi�t Nam hi�n ang b# h�n ch� do không có các c� quan hành chính c�p vùng n3m gi$a c�p trung ��ng và c�p t.nh. 5 m�t s� vùng, ngành y t� ã thi�t l�p các trung tâm khu v�c c�a mình, ví d� nh� các c� s� ��c thành l�p � chm sóc s�c kh�e chuyên khoa c�p ba, nghiên c�u, ào t�o chuyên khoa và ch n oán xét nghi�m chuyên khoa.

Yêu c�u v/ ngu�n l(c

12.52 Sau khi ã xác #nh ��c các hành �ng c�n th�c hi�n và phân công các hành �ng này cho c�p chính quy n phù h�p, c�n ph�i tính toán �y � các ngu!n l�c c�n thi�t. Hi�n nay, công tác này là m�t i�m t��ng �i y�u trong quy trình l�p k� ho�ch � Vi�t Nam. Nhu c�u ngân sách chung có xu h��ng d�a trên c� s� ngo�i suy t( tình hình th�c hi�n ngân sách c�a k* tr��c ho-c ý ni�m v m�c tr� c�p y t� phù h�p v�i m�c tiêu ra, ví d� nh� 8% c�a t�ng chi th��ng xuyên hay 1,5% c�a GDP (ôi khi có th� tính b3ng cách tham kh�o m�c chi � các n��c khác). Ngân sách cho các c� s� y t� và các ho�t �ng c� th� ��c c�p d�a trên h� th�ng #nh m�c và theo nguyên t�c, h� th�ng #nh m�c này ph�i ph�n ánh chi phí th�c

Page 93: PER-IFA Volume 2- Final Review Draft Apr 28 - VNsiteresources.worldbank.org/INTVIETNAM/Resources/PERIFA_Volum… · HS/GV T" l H c sinh/Giáo viên IBRD Ngân hàng Tái thi t và

Chi tiêu công trong ngành y t�

85

t�. Tuy nhiên, các #nh m�c này hi�n nay m�i ch. th� hi�n s� ngu!n l�c kh� d�ng mà thôi. Ngo�i tr( các ch��ng trình m�c tiêu qu�c gia ã có m�c tiêu k�t qu� c� th�, rõ ràng, h� th�ng #nh m�c hi�n ang ��c áp d�ng không th� ph�n ánh ��c các m�c ích khác nhau mà kho�n h� tr� ngân sách h��ng t�i, khi�n cho quá trình giám sát xem các ngu!n l�c này có ��c s, d�ng úng m�c ích và có em l�i k�t qu� nh� mong mu�n hay không tr� nên khó khn (xem H�p 12.2).

H�p 12.2: Ngân sách cho các b�nh vi�n tuy�n trung �"ng

� V�i vi�c th�c hi�n Lu�t Ngân sách nhà n��c nm 2002 (t( tháng 1/2004), B� Y t� có �y � th m quy n trong vi�c quy�t #nh các #nh m�c có th� áp d�ng � phân b� ngu!n l�c gi$a các b�nh vi�n trung ��ng. Quy trình ��c B� Y t� s, d�ng nh� sau: t�t c� các b�nh vi�n trung ��ng là (1) b�nh vi�n a khoa, (2) b�nh vi�n chuyên khoa, ho-c (3) b�nh vi�n các b�nh xã h�i nh� lao, phong, tâm th�n. ��i v�i t(ng lo�i b�nh vi�n l�i áp d�ng các #nh m�c ngân sách khác nhau, nh�: b�nh vi�n a khoa (30-40 tri�u !ng Vi�t Nam/gi��ng), b�nh vi�n chuyên khoa (25-35 tri�u !ng Vi�t Nam/gi��ng) và b�nh vi�n các b�nh xã h�i (25-30 tri�u !ng Vi�t Nam/gi��ng). Vi�c phân b� ngân sách cho t(ng b�nh vi�n th� hi�n: (1) m�c chi tiêu theo báo cáo c�a nm tr��c, (2) s� l��ng cán b�/gi��ng b�nh, (3) v# trí #a lý và (4) ngu!n thu d� ki�n t( vi�n phí và thanh toán b�o hi�m y t�. Tuy nhiên, quy trình ngân sách hi�n nay không ph�n ánh m�c ích c�a các kho�n h� tr� c�a ngân sách nhà n��c cho các b�nh vi�n trung ��ng, ví d� nh� � ào t�o ho-c nghiên c�u ho-c thanh toán vi�n phí cho ng��i nghèo, c�n nghèo và tr% em d��i 6 tu�i. Theo ó, không có c� s� � giám sát xem các kho�n ngân sách c�p cho các b�nh vi�n trung ��ng có ��c s, d�ng úng m�c ích, có � � th�c hi�n các m�c ích ra và có �t d��c k�t qu� mong mu�n hay không.

Ngun: B� Y t�.

12.53 Có th� gi�i phóng m�t s� ngu!n l�c ngân sách thông qua vi�c t�p trung h�n, s�p x�p l�i th� t� �u tiên và tính toán c n tr�ng h�n các hành �ng c�n th�c hi�n. Tuy nhiên, có v% nh� v2n c�n ph�i có các kho�n ngân sách nhà n��c quan tr�ng cho ngành y t� � th�c hi�n úng các ch�c nng y t� chính là b�o v� s�c kh�e ng��i dân và �m b�o s� bình �ng trong y t�. Ví d�, có th� ph�i tng m�nh ngu!n l�c � th�c hi�n ch�c nng bình �ng trong y t� b3ng cách tr� c�p b�o hi�m y t� cho các �i t��ng là ng��i nghèo và c�n nghèo. Có th� ph�i tng ngân sách cho các ch��ng trình m�c tiêu qu�c gia � có th� x, lý ��c nhi u h�n n$a các b�nh truy n nhi+m và không truy n nhi+m.

Các công c� chính sách

12.54 Sau khi xác #nh trách nhi�m, hành �ng và ngân sách, c�n ph�i c�ng c� các chính sách hi�n th�i và phát tri�n các chính sách m�i � h� tr�, b� sung hay thay th� nh$ng công c� chính sách không còn phù h�p, hi�u qu� trong n n kinh t� th# tr��ng phi t�p trung ang phát tri�n nhanh chóng. Ví d�, vi�c phân công trách nhi�m th�c hi�n các hành �ng c�n thi�t cho các c�p trong h� th�ng nhà n��c òi h�i ph�i có các hình th�c tr� c�p ngân sách m�i gi$a các c�p, k� c� các kho�n tr� c�p vô i u ki�n (khoán), tr� c�p theo h�ng m�c ho-c tr� c�p có i u ki�n (các kho�n tr� c�p óng ho-c m� v.v.) ho-c thanh toán chi phí tr�c ti�p. C�n i u ch.nh các quy trình mua s�m �u th�u hi�n th�i c�a Chính ph� theo các i u ki�n, b�i

Page 94: PER-IFA Volume 2- Final Review Draft Apr 28 - VNsiteresources.worldbank.org/INTVIETNAM/Resources/PERIFA_Volum… · HS/GV T" l H c sinh/Giáo viên IBRD Ngân hàng Tái thi t và

�ánh giá t�ng h�p chi tiêu công, ��u th�u mua s�m công và trách nhi�m tài chính 2004

86

c�nh m�i vì h� th�ng quy trình mua s�m hi�n th�i ch. thích h�p cho m�t ngành y t� gi�n �n trên c� ph��ng di�n công ngh� và th� ch�, trong khi ngày nay, các c� quan có th m quy n � c�p #a ph��ng và trung ��ng ngày càng mua nhi u hàng hoá và d#ch v� t( các doanh nghi�p nhà n��c và t� nhân. Công tác giám sát và ánh giá c0ng c�n ph�i ��c c�ng c� trên nhi u ph��ng di�n.

Khuy�n ngh*

12.55 M-c dù Chính ph� ã có nhi u b��c ti�n áng k� trong vi�c th�c hi�n m�t s� ph��ng án c�i cách ��c �a ra trong Báo cáo �ánh giá chi tiêu công nm 2000. Tuy nhiên m�t s� xu�t v2n ch�a ��c th�c hi�n, nh� s,a �i khung giá vi�n phí ban hành t( nm 1995, hình thành c� ch� �m b�o s� !ng b� gi$a c� c�u chi ngân sách y t� c�a các t.nh và các m�c tiêu ra trong chi�n l��c y t� qu�c gia, và ánh giá l�i vai trò c�a nhà n��c trong cung c�p d#ch v� y t�. Ph�n phân tích và xu�t ��c trình bày d��i ây nh3m thúc y các b��c ti�n trên nh$ng l/nh v�c này và t�p trung gi�i quy�t m�t s� nhi�m v� m�i b3ng cách �a ra các khuy�n ngh# c� th� v ph��ng h��ng c�i cách c�n thi�t.

��m b�o �# ngân sách nhà n��c dành cho y t� �� th�c hi n các ch$c n%ng y t� ch# ��o 12.56 Hi�n nay, ngân sách nhà n��c dành cho y t� còn eo h1p, ph�i dàn tr�i cho quá nhi u ho�t �ng khác nhau. Trong b�i c�nh ó s) xu�t hi�n r�i ro là không có ho�t �ng nào ��c th�c hi�n m�t cách hi�u qu�. Do ó, Chính ph� c�n tính tóan �y � ngu!n l�c c�n có � tri�n khai nh$ng ho�t �ng quan tr�ng và th�c hi�n các ch�c nng y t� chính và �m b�o có ��c các ngu!n l�c này. B� Y t� c�n ch� �ng th�c hi�n các ch�c nng i u ph�i và h��ng d2n trong l/nh v�c y t�, ví d� d�n d�n chuy�n vi�c cung c�p các d#ch v� y t� thông th��ng cho khu v�c t� nhân và chuy�n t(ng b��c vi�c c�p kinh phí tr�c ti�p cho các c� s� y t� sang cho các �i t��ng h��ng l�i. Có th� khi tính toán ngu!n l�c s) cho th�y c�n ph�i tng m�c chi ngân sách nhà n��c cho y t�. N�u ph�i tng chi ngân sách thì ó s) là m�t kho�n �u t� thích áng cho t��ng lai c�a Vi�t Nam, không ch. vì nh$ng b3ng ch�ng ch�ng t� �u t� vào y t� và dinh d�'ng có th� y nhanh t�c � phát tri�n kinh t� mà còn vì nh$ng ánh giá cao c�a ng��i dân tr��c nh$ng c�i thi�n v tình tr�ng s�c kh�e và tu�i th� (t��ng t� nh� nh$ng thành t�u Vi�t Nam �t ��c g�n ây).28 B��c ti�p theo trong k� ho�ch xây d�ng khuôn kh� chi tiêu trung h�n cho y t� là ph�i xây d�ng các công c� và qui trình d� toán ngân sách d�a trên m�t lo�t

����������������������������������������������Ví d�, hi�n nay có b3ng ch�ng v/ mô ch�ng t� r3ng, khi tu�i th� trung bình tng lên ã d2n �n ti�t ki�m

c�a h� gia ình cao h�n, �u t� cho vi�c i h�c c�a tr% em c0ng tng lên và t�c � phát tri�n kinh t� nhanh h�n (U" ban Kinh t� V/ mô và Y t� 2001, Bloom và nnk. 2001). Bên c�nh ó, c0ng có các b3ng ch�ng kinh t� vi mô ch�ng t� l�i nhu�n kinh t� t( �u t� cho s�c kh�e và dinh d�'ng c0ng r�t cao (Strauss và Thomas 1998, Hoddinott và Quisumbing 2003). Nh$ng b3ng ch�ng còn cho th�y, m�c � thu nh�p bình quân �u ng��i là m�t ��c l��ng v giá tr# mà ng��i dân g�n cho m�t nm tu�i th� tng lên (Belli và nnk. 1998, Ashenfelter và Greenstone 2004).

Page 95: PER-IFA Volume 2- Final Review Draft Apr 28 - VNsiteresources.worldbank.org/INTVIETNAM/Resources/PERIFA_Volum… · HS/GV T" l H c sinh/Giáo viên IBRD Ngân hàng Tái thi t và

Chi tiêu công trong ngành y t�

87

k�t qu� �u ra ��c xác #nh rõ ràng và l�p �u tiên c n th�n, thay vì d�a trên các #nh m�c �u vào ã s, d�ng tr��c ây.

Phân chia ngân sách ph�i bình ��ng h�n n�a theo khu v�c ��a lý và gi�a các nhóm thu nhp 12.57 Cách phân b� và c� c�u chi ngân sách y t� � c� c�p trung ��ng và #a ph��ng hi�n nay ch�a th�c s� h��ng m�nh �n các �i t��ng là ng��i nghèo (Bi�u ! 12.2). Trong khi ó, t" l� chi y t� t( ngu!n phi ngân sách (ch� y�u là chi t( ti n túi c�a các h� gia ình) trong t�ng chi y t� l�i cao h�n r�t nhi u và ch� y�u là vì ng��i giàu. Vi�c phân b� ngân sách nhà n��c cho y t� c�n ph�i chú ý �n ng��i nghèo nhi u h�n n$a � t�t c� các c�p chính quy n (trung ��ng, t.nh, huy�n và xã) � kh�c ph�c s� b�t bình �ng do t" l� chi y t� t� nhân (ví d� nh� vi�n phí và thanh toán b�o hi�m y t�) trong t�ng chi y t� tng nhanh gây ra. Cách hi�u qu� nh�t � cho ngân sách y t� c�a Nhà n��c h��ng v ng��i nghèo nhi u h�n n$a trong b�i c�nh phân c�p tài khoá hi�n nay là s� chuy�n �i theo t(ng giai o�n t( h� tr� ngân sách tr�c ti�p (tr� c�p cho các c� s� y t�) cho khám ch$a b�nh sang h� tr� ngân sách cho các �i t��ng m�c tiêu s, d�ng d#ch v� y t� (nh� h� tr� b�o hi�m y t� cho ng��i nghèo và c�n nghèo nh� quy #nh trong Quy�t #nh 139/2002/Q�-TTg). M� r�ng di�n b�o hi�m y t� b�t bu�c trong ó các kho�n óng góp b�o hi�m ��c tính theo thu nh�p c�a h� gia ình và các ngu!n thu ��c qu�n lý trong cùng m�t �u m�i là chi�n l��c hi�u qu� nh�t và công b3ng nh�t � thay th� các kho�n chi y t� không bình �ng b3ng thu nh�p c�a các h� gia ình. B��c ti�p theo c�n ph�i xây d�ng (trong khuôn kh� chi tiêu trung h�n) m�t h� th�ng #nh m�c phân b� ngân sách m�i ph�n ánh ��c c� qui mô dân s� và nhu c�u y t� #a ph��ng và kh� nng huy �ng các ngu!n chi cho y t� #a ph��ng (ví d� nh� thông qua vi�n phí và b�o hi�m y t�).29

��y m�nh tri�n khai Quy�t ��nh 139/2002/Q�-TTg 12.58 Tng c��ng y m�nh vi�c th�c hi�n Quy�t #nh 139/2002/Q�-TTg, Qu� KCB ng��i nghèo c�n chuy�n mua th% b�o hi�m y t� cho ng��i nghèo, thay vì thanh toán tr�c ti�p cho các c� s� y t�. C�n ph�i xem xét l�i #nh m�c chi và m�c h� tr� ngân sách nhà n��c cho Qu� KCB cho ng��i nghèo và tng m�c h� tr� t( ngân sách cho Qu� nh3m �m b�o � kinh phí � trang tr�i cho chi phí cao h�n v ch$a b�nh c�a nh$ng ng��i nghèo và các nhóm d+ b# t�n th��ng khác. Bi�n pháp này s) giúp cho ho�t �ng tài chính theo Quy�t #nh 139/2002/Q�-TTg h��ng v �i t��ng nghèo nhi u h�n n$a thông qua gi�m gánh n-ng tài chính cho các t.nh nghèo h�n. Ngoài ra, c�n giám sát và ánh giá ch-t ch) h�n n$a vi�c th�c hi�n Quy�t #nh 139/2002/Q�-TTg (k� c� các ph��ng th�c ��c áp d�ng � xác #nh các �i t��ng nghèo), có các bi�n pháp thích h�p � kh�c ph�c các khó khn phát sinh trong quá trình th�c hi�n.

��������������������������������������������+��Theo xu�t m�i ây, #nh m�c phân b� ngân sách nhà n��c cho các vùng và #a ph��ng c�n ph�i s,a �i b3ng cách tng #nh m�c theo �u ng��i cho các vùng mi n núi và vùng sâu, vùng xa t( 1,6 l�n lên 2,5 l�n ho-c 3,0 l�n là các #nh m�c phân b� cho các vùng !ng b3ng.

Page 96: PER-IFA Volume 2- Final Review Draft Apr 28 - VNsiteresources.worldbank.org/INTVIETNAM/Resources/PERIFA_Volum… · HS/GV T" l H c sinh/Giáo viên IBRD Ngân hàng Tái thi t và

�ánh giá t�ng h�p chi tiêu công, ��u th�u mua s�m công và trách nhi�m tài chính 2004

88

Th�c hi n Ngh� ��nh 10/2002/N�-CP m�t cách thn tr�ng 12.59 M-c dù Ngh# #nh 10/2002/N�-CP t�o ra c� h�i ti m nng � nâng cao hi�u qu� và tính b n v$ng c�a các b�nh vi�n công song nó c0ng t�o ra r�i ro là các b�nh vi�n này có th� l� là các nhi�m v� quan tr�ng � tng “ l�i nhu�n” cho mình. �-c bi�t, hi�n nay r�t c�n ph�i có c� ch� giám sát ch-t ch) vi�c s, d�ng các kho�n ngân sách nhà n��c (ngân sách th��ng xuyên và �u t� phát tri�n) c�p tr�c ti�p cho các b�nh vi�n th�c hi�n Ngh# #nh 10 � �m b�o không �nh h��ng tiêu c�c �n các nhi�m v� chung l�n h�n c�a m�t s� b�nh vi�n (nh� ào t�o nghiên c�u và ch. �o chuyên môn k� thu�t cho các tuy�n d��i) và các kho�n tr� c�p ngân sách này không ��c dùng � m� r�ng d#ch v� cho nhóm ng��i thu nh�p cao có kh� nng chi tr�. M�t cách � kh�c ph�c kh� nng này là chuy�n tr� c�p ngân sách cho khám ch$a b�nh sang cho các �i t��ng ��c tr� c�p b�o hi�m y t� nh� ã nêu � trên. V �i t��ng th�c hi�n Ngh# #nh 10/2002/N�-CP, phía các c� quan c�a Chính ph� cho r3ng c�n ti�p t�c th�c hi�n � các b�nh vi�n thu�c trung ��ng và tuy�n t.nh, �i v�i tuy�n huy�n và tuy�n xã, tr��c m�t th�c hi�n thí i�m. Phía các chuyên gia c�a NHTG khuy�n ngh# ch�a nên th�c hi�n � các b�nh vi�n trung ��ng cho �n khi có c� ch� giám sát thích h�p � �m b�o không gây �nh h��ng �n các nhi�m v� chung l�n h�n c�a các �n v# này; Riêng các c� s� y t� tuy�n xã, không nên th�c hi�n Ngh# #nh này. Vi�c chuy�n phân b� ngân sách t( d�a trên �u vào (ví d� nh� #nh m�c gi��ng b�nh) sang d�a trên �u ra b3ng cách c n th�n l�p ra các ch. s� k�t qu� ho�t �ng (trong khuôn kh� chi tiêu trung h�n) s) là bi�n pháp quan tr�ng th�c hi�n c� ch� giám sát hi�u qu� � các b�nh vi�n áp d�ng Ngh# #nh 10/2002/N�-CP.

T%ng c��ng thông tin y t� 12.60 C�n �u tiên h�n n$a cho ph� bi�n thông tin y t� - là m�t bi�n pháp �u t� �t hi�u qu� v chi phí. Th�c t� cho th�y, nh$ng ng��i có trình � cao h�n th��ng hi�u và áp d�ng các bi�n pháp phòng ch�ng h$u hi�u h�n (nh� b� thu�c lá, �i m0 b�o hi�m khi i xe máy). �i u này cho th�y r3ng giáo d�c y t� c0ng r�t c�n thi�t � trang b# cho m�i ng��i ki�n th�c t�t h�n v s, d�ng thu�c úng cách và an toàn và ph� bi�n cho ng��i dân �y � h�n v l�i ích c�a BHYT.

Xây d�ng h th�ng ��m b�o ch t l��ng hi u qu� � các c� s� y t� nhà n��c và t� nhân 12.61 B� Y t� c�n gi$ vai trò ch� �o trong vi�c xây d�ng c� ch� �m b�o ch�t l��ng lành m�nh �i v�i c� c� s� y t� nhà n��c và t� nhân. �ây là i u ki�n ti n � BHXH linh ho�t h�n trong c� ch� thanh toán, nh� thu theo �u ng��i và ó c0ng có th� là i u ki�n c�n thi�t cho s� tham gia hi�u qu� c�a khu v�c t� nhân trong h� th�ng b�o hi�m y t�. Giám sát ch�t l��ng d#ch v� hi�u qu� c0ng r�t c�n thi�t � �m b�o ch�t l��ng d#ch v� th�ng nh�t cho các �i t��ng b�nh nhân khác nhau (ví d�, Quy�t #nh 139/2002/Q�-TTg và các b�nh nhân có b�o hi�m v�i các b�nh nhân tr� vi�n phí). BHXH có th� ti�p c�n v�i các d$ li�u v d#ch v� y t� trên toàn qu�c � cung c�p c� s� giám sát ch�t l��ng và hi�u qu� chi phí c�a chm sóc

Page 97: PER-IFA Volume 2- Final Review Draft Apr 28 - VNsiteresources.worldbank.org/INTVIETNAM/Resources/PERIFA_Volum… · HS/GV T" l H c sinh/Giáo viên IBRD Ngân hàng Tái thi t và

Chi tiêu công trong ngành y t�

89

s�c kh�e � m�i c�p. Thông tin này c�n ��c �a vào máy tính càng s�m càng t�t � nh$ng ng��i mu�n giám sát d#ch v� y t� có th� ti�p c�n ��c, bao g!m c� các �n thu�c c�a các c� s� y t� � ki�m soát chi phí thu�c men. Hi�n nay, r�t khó có th� có ��c các thông tin tin c�y v ch�t l��ng và hi�u qu� chi phí c�a các d#ch v� do các c� s� y t� cung c�p. Tuy nhiên, di�n có b�o hi�m y t� s) ��c m� r�ng và s) có nhi u c� s� y t� t� nhân tham gia vào ch��ng trình b�o hi�m y t� này. BHXH nên ti�p c�n v�i các thông tin c�n thi�t � giám sát ch�t l��ng và hi�u qu� chi phí c�a các d#ch v� y t� do c� nhà n��c và t� nhân cung c�p. B��c ti�p theo là xây d�ng và th�c hi�n c� ch� c�p ch�ng ch. ki�m #nh cho các b�nh vi�n nhà n��c và t� nhân. Các b�nh vi�n không � tiêu chu n � ��c c�p ch�ng ch. sau th�i gian cho phép s) không ��c tham gia cung c�p d#ch v� cho các �i t��ng ��c b�o hi�m.

T%ng c��ng vai trò c#a khu v�c t� nhân, �!c bi t trong cung c p d�ch v� b nh vi n 12.62 Hi�n nay, Vi�t Nam ang i sau h�u h�t các n��c trong khu v�c v t" l� d#ch v� y t� do khu v�c t� nhân �m nhi�m và -c bi�t ch�m so v�i các n��c nh� Nh�t B�n và Hàn Qu�c là nh$ng n��c có b�o hi�m y t� toàn dân, trong khi Vi�t Nam d� ki�n �t ��c vào 2010. �ã xu�t hi�n nhu c�u ngày càng tng c�a nhóm dân c� ô th# có thu nh�p cao �i v�i các d#ch v� ph�c v� ch�t l��ng cao h�n. V�i s� thi�u v�ng c�a kh�i b�nh vi�n t� nhân m�nh, nhi u b�nh vi�n l�n c�a Nhà n��c ã ph�i a d�ng hóa các lo�i hình d#ch v� � ph�c v� nhu c�u này. Xu th� này l�i ��c thúc y b�i s� ra �i c�a Ngh# #nh 10/CP. Tuy nhiên, trong t��ng lai nên � các b�nh vi�n t� nhân cung c�p d#ch v� ph�c v� cao � áp �ng nhu c�u này c�a ng��i dân, song ph�i có các c� ch� thích h�p giám sát ch�t l��ng d#ch v�. Ngoài ra, c�n ngn ng(a vi�c các b�nh vi�n nhà n��c ch�y theo ph�c v� nhu c�u d#ch v� ph�c v� cao d2n �n các b�nh vi�n này không th�c hi�n nhi�m v� c� b�n c�a mình. M�t rào c�n l�n �i v�i s� phát tri�n m�t khu v�c b�nh vi�n t� nhân m�nh � Vi�t Nam là vi�c ti�p t�c tr� c�p cho khám ch$a b�nh qua con ��ng h� tr� tr�c ti�p b3ng ngân sách. T(ng b��c chuy�n các kho�n tr� c�p ngân sách tr�c ti�p cho các b�nh vi�n nhà n��c sang h� tr� tài chính cho ng��i s, d�ng d#ch v� y t� nh� ng��i nghèo và ng��i c�n nghèo (thông qua b�o hi�m y t� có tr� c�p) có th� góp ph�n thúc y s� phát tri�n c�a khu v�c y t� t� nhân thông qua t�o ra sân ch�i bình �ng gi$a khu v�c nhà n��c và khu v�c t� nhân trong ngành y t�. B��c ti�p là �a các b�nh vi�n t� ã ��c c�p ch�ng ch. ki�m #nh vào h� th�ng các c� s� y t� cung c�p d#ch v� cho ng��i có b�o hi�m !ng th�i chuy�n tr� c�p nhà n��c cho khám ch$a b�nh t( tr� c�p (khoán cho các b�nh vi�n công) sang h� tr� tài chính cho ng��i s, d�ng d#ch v� y t� (b�o hi�m y t� tr� c�p cho các nhóm d+ b# t�n th��ng).

C#ng c� ph��ng th$c mua s�m công cho l&nh v�c y t� 12.63 C�n tri�n khai m�t quá trình qua hai giai o�n � nâng cao hi�u qu� công tác mua s�m Chính ph� trong h� th�ng y t� nhà n��c. Giai o�n �u tiên t�p

Page 98: PER-IFA Volume 2- Final Review Draft Apr 28 - VNsiteresources.worldbank.org/INTVIETNAM/Resources/PERIFA_Volum… · HS/GV T" l H c sinh/Giáo viên IBRD Ngân hàng Tái thi t và

�ánh giá t�ng h�p chi tiêu công, ��u th�u mua s�m công và trách nhi�m tài chính 2004

90

trung �m b�o s� tuân th� các quy #nh mua s�m chính th�c trong toàn b� h� th�ng. Trong giai o�n này, các c� quan #a ph��ng, t.nh và trung ��ng c�n ti�n hành vi�c kê khai và ng ký tài s�n thu�c th m quy n qu�n lý, s� h$u c�a các c� quan này nh3m �m b�o tài s�n nhà n��c ��c kê khai và b�o trì. Giai o�n hai t�p trung vào vi�c �a vào áp d�ng các thông l� có th� làm tng hi�u qu� c�a vi�c mua s�m Chính ph� trong ngành y t�. Trong giai o�n này, Vi�t Nam c�n d�a vào kinh nghi�m qu�c t� trong mua s�m y t� (nh� s, d�ng các h�p !ng l�n, th�a thu�n khung, các sáng ki�n và kinh nghi�m mua thu�c � i u tr# HIV/AIDS).

Giám sát và ki�m soát giá c� d�ch v� y t� n�u c�n thi�t 12.64 Chính ph� có nhi�m v� giám sát giá c� và qu�n lý d#ch v� y t�, khi có bi�u hi�n c�a th�t b�i th# tr��ng ph�i can thi�p ngay n�u c�n � gi�i quy�t các v�n phát sinh. 5 Vi�t Nam, có hai th# tr��ng c�n �n s� can thi�p c�a Chính ph� nhi u nh�t trong vi�c giám sát và ki�m soát giá c� là th# tr��ng d#ch v� b�nh vi�n và th# tr��ng d��c ph m ang trong th�i h�n b�o h� b�n quy n. C�n ph�i nhanh chóng i u ch.nh khung giá vi�n phí hi�n th�i � �m b�o theo k#p bi�n �ng v chi phí và vi�c s, d�ng các công ngh� y t� m�i. Nh� ã nêu � trên, khung giá vi�n phí hi�n nay ã quá l�c h�u k� t( khi ��c �a ra áp d�ng l�n �u tiên vào nm 1995. Chính ph� ang có các c�i cách, trong ó khung giá vi�n phí ang ��c xem xét i u ch.nh và vi�n phí có th� ��c ki�m soát m�t cách hi�u qu� h�n thông qua s, d�ng m�t công th�c cho phép i u ch.nh phí th��ng xuyên theo l�m phát, !ng th�i t�o s� linh ho�t cho giám �c các b�nh vi�n � h� có th� ho�t �ng h$u hi�u. Có th� ki�m soát giá c� các lo�i d��c ph m tên tu�i b3ng cách g�n giá c� và thay �i giá c� trên th# tr��ng trong n��c v�i nh$ng bi�n �i t��ng t� trên m�t s� nh�t #nh các th# tr��ng tham chi�u � các n��c khác. M-t khác c�n m� r�ng cung c�p thu�c theo hình th�c c�nh tranh, y m�nh ch�ng �c quy n và ti�n t�i thành l�p Qu� d� tr$ l�u thông �i v�i m�t s� lo�i thu�c thi�t y�u. B��c ti�p theo là B� Y t� c�n nghiên c�u m�t cách h� th�ng kinh nghi�m c�a các n��c khác trong vi�c ki�m soát giá c� d#ch v� b�nh vi�n và d��c ph m, trên c� s� ó xu�t c� ch� h$u hi�u � ki�m soát giá c� các hàng hóa và d#ch v� chính c�a ngành y t�.

Page 99: PER-IFA Volume 2- Final Review Draft Apr 28 - VNsiteresources.worldbank.org/INTVIETNAM/Resources/PERIFA_Volum… · HS/GV T" l H c sinh/Giáo viên IBRD Ngân hàng Tái thi t và

Chi tiêu công trong ngành nông nghi�p

91

13. CHI TIÊU CÔNG TRONG NGÀNH NÔNG NGHI�P

Gi�i thi�u và t�ng quan

13.1 Nông nghi�p óng vai trò h�t s�c quan tr�ng trong �i s�ng kinh t�- xã h�i c�a Vi�t Nam. Trong th�i k* ánh giá chi tiêu công, nông nghi�p v2n ti�p t�c duy trì ��c s� phát tri�n tích c�c, -c bi�t là s� chuy�n d#ch t( m�t n n kinh t� t� c�p sang n n kinh t� hàng hóa, h��ng m�nh v xu�t kh u. Chuy�n �i c� c�u nông nghi�p là m�t b� ph�n r�t quan tr�ng trong tng tr��ng vì ng��i nghèo c�a Vi�t Nam. S, d�ng c� ch� th# tr��ng � mang l�i �ng c� cho nông dân, b�t �u b3ng quá trình �i m�i trong nh$ng nm 80 c�a th� k" tr��c, mang l�i tng tr��ng l�n trong ngành nông nghi�p. �-c bi�t ph�n nhi u c�a s� tng tr��ng này là d�a vào s�n xu�t trong h� gia ình, m�t nhân t� quan tr�ng trong gi�m nghèo nông thôn. Tng tr��ng nhanh c�a các doanh nghi�p v(a và nh� t�o ra các c� h�i r�ng m� cho t�o thu nh�p. Nghèo ói t�i nông thôn ã gi�m m�t n,a t( nm 1993 �n 2002 (t( 66% xu�ng 36%).

13.2 C�n nh�n th�c r3ng tng tr��ng kinh t� và gi�m nghèo trong th�p k" 90 không ch. là k�t qu� c�a t� do hóa ngành nông nghi�p. Chi tiêu công, tr�c ti�p l2n gián ti�p, cho nông nghi�p ã óng vai trò quan tr�ng. Th# tr��ng ngày càng c�nh tranh ��c h� tr� b�i các c� s� h� t�ng do nhà n��c xây d�ng, b�i nh$ng ti�n b� l�n trong phát tri�n con ng��i và b�i các ho�t �ng nghiên c�u và khuy�n nông do Nhà n��c tài tr�. H�n n$a, c0ng c�n nh�n th�c r3ng nh$ng k�t qu� d+ �t ��c nh�t trong t� do hóa nông nghi�p thì ã ��c th�c hi�n. Trong nh$ng nm t�i, cung c�p và qu�n lý các d#ch v� công � nông thôn m�t cách hi�u qu�, công b3ng và hi�u su�t cao s) óng m�t vai trò còn quan tr�ng h�n trong vi�c duy trì tng tr��ng nông nghi�p và phát tri�n nông thôn c�a Vi�t Nam

13.3 Ch��ng này xem xét chi tiêu công trong ngành nông nghi�p30� Vi�t Nam. Ph�n �u mô t� b�i c�nh c�a ngành và nh$ng xu h��ng g�n ây trong chi tiêu c�a ngành. Ph�n hai ánh giá nh$ng tác �ng c� b�n c�a chi tiêu và ph�m vi c�i thi�n qu�n lý và phân b� chi tiêu. Ph�n ba xem xét các v�n chi tiêu trong t(ng ti�u ngành. Ph�n b�n trình bày các khuy�n ngh#.

�������������������������������������������"(�K� c� ngành th�y s�n, tr( phi có c�p c� th� khác)��

Page 100: PER-IFA Volume 2- Final Review Draft Apr 28 - VNsiteresources.worldbank.org/INTVIETNAM/Resources/PERIFA_Volum… · HS/GV T" l H c sinh/Giáo viên IBRD Ngân hàng Tái thi t và

�ánh giá t�ng h�p chi tiêu công, ��u th�u mua s�m công và trách nhi�m tài chính 2004

92

B�i c�nh c&a ngành

Chi�n l�+c và �u tiên trong ngành

13.4 M�c tiêu c�a ngành nông nghi�p ��c nêu trong Chi�n l��c 10 nm và K� ho�ch 5 nm và ��c th�ng nh�t trong Chi�n l��c toàn di�n v tng tr��ng và gi�m nghèo nm 2002 (CLTDTT&X�GN). Tóm l�i, m�c tiêu chung c�a ngành là phát tri�n n n nông nghi�p hàng hóa a d�ng, hi�u qu�, c�nh tranh và b n v$ng. Nông nghi�p s) áp �ng nhu c�u trong n��c và xu�t kh u th�c ph m và �u vào cho công nghi�p, t�o vi�c làm và góp ph�n xóa ói gi�m nghèo. Tr�ng tâm chi�n l��c là h��ng vào ch�t l��ng s�n ph m, s�c c�nh tranh, m�i g�n k�t v�i th# tr��ng, phát tri�n ngu!n l�c thiên nhiên và con ng��i. Nh$ng m�c tiêu c� th� là �t tng tr��ng cao h�n th�i k* k� ho�ch tr��c (4,5%) và �t di�n tích tr!ng tr�t và s�n xu�t hàng hóa.

T)ng tr�#ng và ngu�n g�c c&a t)ng tr�#ng

B�ng 13.1: Nghèo �ói, t)ng tr�#ng và c" c'u kinh t�, 1998-2003, (%)

1998 1999 2000 2001 2002 2003 T� l� nghèo �ói (IS) C� n��c 37,4 n.a 32,0 n.a 28,9 n.a Thành th# 9,2 n.a n.a n.a 6,6 n.a Nông thôn 45,5 n.a n.a n.a 35,6 n.a T�ng tr�!ng GDP 5,8 4,8 6,8 6,9 7,1 7,3 Nông nghi�p 3,5 5,2 4,6 3,0 4,2 3,2 T" tr�ng nông nghi�p trong tng tr��ng GDP 0,9

1,2 1,1

0,7 0,9 0,7

C� c�u kinh t� T" tr�ng nông nghi�p trong t�ng GDP 25,8 25,4 24,5 23,2 23,0 21,8 T" tr�ng nông nghi�p trong t�ng lao �ng 69,6 68,9 66,3 65,1 60,9 59,6

Ngun: Báo cáo v kinh t� Vi�t Nam nm 2001, 2003 và d� báo nm 2003 c�a Vi�n Qu�n lý kinh t� Trung ��ng; Báo cáo c�a Ban ch. �o CLTDTT&X�GN nm 2003; T�ng c�c Th�ng kê nm 2002. Niên giám th�ng kê nm 2002-2004. n.a: ch�a có

13.5 Tng tr��ng dài h�n c�a ngành nông nghi�p ti�p t�c � m�c 3-4%, khá cao so v�i tiêu chu n qu�c t�. Tuy nhiên, t" l� này th�p h�n nhi u so v�i m�t th�p k" tr��c ây và ch. b3ng 1/2 tng tr��ng GDP v�n � m�c 7,3% nm 2003 (B�ng 13.1) và do ó s) không �t m�c tiêu theo k� ho�ch -t ra tr��c ây là 5%. Nông nghi�p óng góp 1/7 vào tng tr��ng GDP chung hàng nm (hi�n �t trung bình 7%). Phân tích v ngu!n g�c c�a tng tr��ng trong nông nghi�p31 ch. ra r3ng tng tr��ng tr��c ây ch� y�u là do tích lu� nhân t� - nhi u �t ai, thu" l�i, phân bón, gi�ng t�t h�n và c�i cách th� ch� th�c hi�n m�t l�n nh� tr� l�i v�i kinh t� h� và

�������������������������������������������"���#�KA�Prota và Smith. (2004); Fan và nnk, (2004).�

Page 101: PER-IFA Volume 2- Final Review Draft Apr 28 - VNsiteresources.worldbank.org/INTVIETNAM/Resources/PERIFA_Volum… · HS/GV T" l H c sinh/Giáo viên IBRD Ngân hàng Tái thi t và

Chi tiêu công trong ngành nông nghi�p

93

phân b�, giao �t s�n xu�t t��ng �ng và t� do hóa buôn bán s�n ph m nông nghi�p.

13.6 Tích l0y y�u t� s�n xu�t ��c th�c hi�n ch� y�u là do chi tiêu c�a nhà n��c cho th�y l�i trong khi c�i cách th� ch� là k�t qu� tr�c ti�p c�a thay �i chính sách. Nng su�t tng c0ng là m�t ngu!n g�c c�a tng tr��ng. Quan i�m này c0ng ��c chia s% khi kh�o sát thay �i v nng su�t trong nông nghi�p t�i Vi�t Nam trong th�i k* t( 1985 �n 1999 và b�i m�t s� chuyên gia qu�c t�.32 Nh$ng nghiên c�u c�a h� cho th�y t�ng nng su�t nhân t� (TNSNT) tng ch� y�u nh� áp �ng các c�i cách th� ch� và công tác nghiên c�u ch. óng m�t vai trò nh� b�i chi tiêu cho nghiên c�u là t��ng �i nh�. Khi kh� nng m� r�ng quy mô s�n xu�t gi�m i, c�n tng nng su�t m�t cách b n v$ng � ph�c v� cho s�c c�nh tranh trong n��c và qu�c t� và chi tiêu s) ph�i mang tính l�a ch�n cao h�n. Ch�ng h�n, trong khi t�ng �u t� công cho th�y l�i là ngu!n quan tr�ng nh�t c�a tng tr��ng nông nghi�p, thì l�i ích thu ��c trên m�t !ng chi tiêu cho nghiên c�u là cao nh�t.

Chi tiêu và k�t qu� ho�t ��ng nông nghi�p

13.7 �ã có ti�n tri�n trong vi�c th�c hi�n các khuy�n ngh# nêu trong �ánh giá chi tiêu công 2000. Theo K� ho�ch 5 nm c�a ngành nông nghi�p 2001-2005, �u tiên cho chi ngân sách ��c s, d�ng � xây d�ng và nâng c�p c� s� h� t�ng nông thôn (th�y l�i, ��ng nông thôn và cung c�p i�n), tr!ng, b�o v� r(ng và nghiên c�u nông nghi�p, khuy�n nông và phát tri�n ngu!n nhân l�c, ch� bi�n sau thu ho�ch và ti�p th#. �-c bi�t, t( nm 2001 do chi ngân sách cho nghiên c�u nông nghi�p và khuy�n nông tính theo giá c� nm 1994 ã tng lên trung bình kho�ng 13,2% m�t nm. T" tr�ng c�a chi ngân sách cho l/nh v�c này ã tng lên ôi chút � m�c 4,9% nm 2003 so v�i t�ng chi ngân sách cho nông nghi�p - m�t m�c th�p so v�i các n��c trong cùng khu v�c. M�t s� bi�n pháp quan tr�ng ã ��c th�c hi�n � thúc y c�i cách h� th�ng nghiên c�u nông nghi�p, phân c�p d#ch v� khuy�n nông, phát tri�n các h�i nh$ng ng��i s, d�ng n��c và nâng cao t" l� bù �p chi phí cho th�y l�i. Tuy nhiên, nh$ng bi�n pháp này c�n ph�i ��c th�c hi�n theo h��ng gi�m nghèo. H�n n$a, dù tr� c�p cho ngành ��ng và phân bón gi�m, nh�ng vi�c phân b� l�i ngu!n l�c cho các ngành này v2n ��c c�i thi�n vì các DNNN, k� các các DNNN thua l�, v2n ti�p t�c nh�n ��c m�t t" l� áng k� trong ngu!n l�c khan hi�m ó và tng kho�n n� ngân sách c�a h� lên g�p ôi.

13.8 Tuy nhiên, v2n còn kh� nng �t thêm nh$ng thành t�u m�i nh� s, d�ng t�t h�n m�c chi tiêu công hi�n nay. Trong trung h�n, chi tiêu công g-p ph�i thách th�c v vi�c tìm ra con ��ng chuy�n �i phù h�p liên quan �n:

• Chuy�n �i vai trò t��ng �i c�a chi tiêu và �u t� công (g!m c� doanh nghi�p nhà n��c) và chi tiêu và �u t� c�a kh�i t� nhân;

• Phân c�p quy n l�c �i v�i quy�t #nh chi tiêu;

�������������������������������������������"���Barker và nkk. IFPRI. (2002); Prota và Smith. (2004).

Page 102: PER-IFA Volume 2- Final Review Draft Apr 28 - VNsiteresources.worldbank.org/INTVIETNAM/Resources/PERIFA_Volum… · HS/GV T" l H c sinh/Giáo viên IBRD Ngân hàng Tái thi t và

�ánh giá t�ng h�p chi tiêu công, ��u th�u mua s�m công và trách nhi�m tài chính 2004

94

• Gi�m d�n t" l� chi cho thu" l�i và các công trình liên quan �n n��c trong chi ngân sách cho ngành nông nghi�p.

13.9 Nh$ng m�c tiêu c� th� trong chi tiêu công ang xu�t hi�n và s) có nh$ng tác �ng r�t l�n bao g!m:

• Hoàn thi�n các h� th�ng th�y l�i � c�i thi�n h� s� s, d�ng các công trình hi�n có lên trên m�c d� tính hi�n nay là 50-60%.

• Ph�c h!i và duy trì các công trình thu" l�i. Do h� th�ng th�y l�i hi�n t�i kém hi�u qu� nên ng��i nông dân không th� tr� phí cao cho d#ch v� th�y l�i, -c bi�t là t�i mi n B�c.

• H�p lý hóa, hi�n �i hóa và nâng c�p các nghiên c�u � t�o i u ki�n tng nng su�t. Trong b�i c�nh có s6n v�n �u t�, có quá nhi u các c� s� nghiên c�u.

• Cung c�p các d#ch v� khuy�n nông chuyên nghi�p cho c�p xã. Các d#ch v� khuy�n nông � c�p d��i huy�n ang ��c th�c hi�n b�i nh$ng cán b� nông nghi�p không chuyên sâu và qua các t� ch�c qu�n chúng a ch�c nng.

• Cung c�p thông tin th# tr��ng � tng kh� nng áp �ng tín hi�u th# tr��ng. Các h� th�ng thông tin th# tr��ng hi�n nay thi�u chuyên nghi�p còn ch�a �y � và ch�a chính xác.

• Nâng c�p các tiêu chu n ch�t l��ng s�n ph m. Nâng c�p các khuôn kh� pháp lý là thi�t y�u trong tuân th� và b�o v� các �ng c� khuy�n khích nâng cao ch�t l��ng.

• Cung c�p các khuy�n khích v ngân sách � khuy�n khích vi�c cung c�p d#ch v� t�t h�n m�c trung bình t�i các t.nh.

M4c �� và xu h��ng

13.10 Ngành nông nghi�p ã duy trì t" tr�ng �n #nh trong t�ng chi tiêu, � m�c kho�ng 5-6% trong th�i k* 1997-2002 (B�ng 13.2), là m�c th�p so v�i m-t b3ng khu v�c và qu�c t�. T�ng chi ngân sách cho t�t c� các ngành tng 91% trong cùng th�i k*, trong khi chi cho nông nghi�p, lâm nghi�p và ng� nghi�p (g�i chung là nông nghi�p) tng 96% v con s� tuy�t �i (88% n�u tính theo giá c� #nh nm 1997). �i u này ã duy trì th� h�ng c�a ngành sau giáo d�c, giao thông v�n t�i và y t� và tr��c công nghi�p (ngành có nhi u FDI h�n). Chi tiêu cho ng� nghi�p tng nhanh h�n chi cho nông nghi�p và lâm nghi�p nh�ng ch. chi�m 5% t�ng chi trong toàn ngành.

Page 103: PER-IFA Volume 2- Final Review Draft Apr 28 - VNsiteresources.worldbank.org/INTVIETNAM/Resources/PERIFA_Volum… · HS/GV T" l H c sinh/Giáo viên IBRD Ngân hàng Tái thi t và

Chi tiêu công trong ngành nông nghi�p

95

B�ng 13.2: Chi ngân sách cho nông nghi�p, lâm nghi�p và ng� nghi�p 1997 – 2002 (giá hi�n hành, ��ng Vi�t Nam)

N)m

T�ng ngân sách

(t ��ng)

Ngân sách cho nông nghi�p

(t ��ng)

Riêng nông nghi�p và

lâm nghi�p (t ��ng)

T tr!ng chi cho nông nghi�p trong t�ng ngân sách (%)

1997 70.749 3.815 3.712 5,4 1998 73.419 5.075 4.591 6,9 1999 84.817 5.326 5.051 6,3 2000 103.151 5.804 5.647 5,6 2001 119.403 7.420 7.044 6,2 2002 135.490 7.471 6.993 5,5 Trung bình 6,0

Ngun: B� Tài chính (2004).

C" c'u chi tiêu

13.11 Xu h��ng chính là tng tr��ng di+n ra nhanh h�n trong chi �u t� cho c� s� h� t�ng, 107% k� t( nm 1997 so v�i 66% c�a chi th��ng xuyên (B�ng 13.3). Chi �u t� chi�m 75 �n 80% t�ng chi trong th�i k* nghiên c�u, tng nh1 so v�i tr��c và áp �ng s� có s6n ngu!n thu m�t cách b�t ng� trong nm 2001 (B�ng 13.4). Ngân sách cho chi th��ng xuyên chi�m 20-25% còn l�i, gi�m so v�i t" l� 25% �n #nh trong th�i k* 1992–1998. Trong chi th��ng xuyên, l��ng và ti n công ã tng t( 14% lên 17-20%

B�ng 13.3: Chi c&a Nhà n��c cho nông nghi�p, 1997–2002, (t ��ng Vi�t Nam, giá hi�n hành)

N)m T�ng ��u t� Th�$ng xuyên

1997 3.815 2.767 1.048 1998 5.075 3.946 1.129 1999 5.326 4.300 1.027 2000 5.804 4.542 1.263 2001 7.420 5.953 1.466 2002 7.471 5.736 1.735

Thay ��i 96% 107% 66% Ngun: B� Tài chính (2004).

13.12 Xu h��ng chính trong chi �u t� là t" l� v�n do chính quy n #a ph��ng qu�n lý tng t( 48% lên 67% trong th�i k* 1997–2002, ch� y�u do phân c�p qu�n lý �u t� trong ó các c� quan trung ��ng t�p trung vào các d� án l�n. M�t xu h��ng quan tr�ng n$a là s� suy gi�m trong t" tr�ng c�a �u t� vào xây d�ng các công trình thu" l�i (t( 78% xu�ng 60% trong cùng th�i k*). Ph�n còn l�i trong �u t� công ��c h��ng vào tr!ng tr�t, gi�ng cây tr!ng, thú y, lâm nghi�p, tái

Page 104: PER-IFA Volume 2- Final Review Draft Apr 28 - VNsiteresources.worldbank.org/INTVIETNAM/Resources/PERIFA_Volum… · HS/GV T" l H c sinh/Giáo viên IBRD Ngân hàng Tái thi t và

�ánh giá t�ng h�p chi tiêu công, ��u th�u mua s�m công và trách nhi�m tài chính 2004

96

#nh c� (#nh canh #nh c�) và các ch��ng trình c� s� h� t�ng nh� cung c�p n��c s�ch nông thôn. Trong s� ó, lâm nghi�p chi�m nhi u chi tiêu nh�t.

B�ng 13.4: Chi ��u t� và chi th�$ng xuyên trong nông nghi�p, % trong t�ng chi tiêu,

1997 – 2002

��u t�

%

Th�$ng xuyên

%

Ti/n lu"ng và

công %

1997 72,6 27,4 14,3 1998 77,8 22,2 15,4 1999 80,7 19,3 17,5 2000 78,3 21,7 20,7 2001 80,2 19,8 20,9 2002 76,8 23,2 17,8

Ngun: B� Tài chính (2004).

13.13 Thi�u kinh phí cho chi th��ng xuyên, -c bi�t là chi phí cho v�n hành và duy tu b�o d�'ng ��c nêu trong �ánh giá chi tiêu công 2000 là m�t v�n t!n t�i và ti�p t�c tr�m tr�ng thêm. M�t cân �i trong chi tiêu c�a ngành cho v�n hành và b�o d�'ng (VH&BD) các tài s�n v�n v2n ti�p t�c tng do n�i dung �u t� m�i ��c chú tr�ng (B�ng 13.5). Trong 5 nm t( 1997 �n 2002, chi tiêu trong ngành choVH&BD ch. tng 31% b�i ph�n tng ch� y�u trong chi th��ng xuyên, tng 107% là � nh$ng kho�n m�c c� #nh nh� chi cho l��ng và ti n công. Chính quy n #a ph��ng ang có vai trò ngày càng l�n trong qu�n lý chi th��ng xuyên. T�ng chi th��ng xuyên trong nông nghi�p (không k� ng� nghi�p) là 1.641 t" !ng nm 2002, trong ó B� NNPTNT qu�n lý 38%, ph�n còn l�i do #a ph��ng qu�n lý. Nh$ng chi phí này ��c s, d�ng trong nghiên c�u, khuy�n nông, các ch��ng trình m�c tiêu qu�c gia và qu�n lý hành chính. Chi th��ng xuyên do b� qu�n lý ã tng g�p ôi t( nm 1999 �n 2003 (t( 310 t" lên 748,3 t.).

B�ng 13.5: Chi tiêu c&a Nhà n��c cho l�"ng, ti/n công và VH&BD trong nông nghi�p, 1997 – 2002, (t VN�)

N)m L�"ng và ti/n công VH&BD 1997 149 727 1998 174 727 1999 180 610 2000 261 699 2001 307 752 2002 308 952

Thay ��i 107% 31%

Ngun: B� Tài chính (2004).

Page 105: PER-IFA Volume 2- Final Review Draft Apr 28 - VNsiteresources.worldbank.org/INTVIETNAM/Resources/PERIFA_Volum… · HS/GV T" l H c sinh/Giáo viên IBRD Ngân hàng Tái thi t và

Chi tiêu công trong ngành nông nghi�p

97

Chi tiêu trong các l:nh v(c

13.14 Chi tiêu và ho�t �ng trong các l/nh v�c r�t khó � phân tích b�i nh$ng v�n nh� không có s� li�u, s� li�u c0 và không áng tin c�y. Các d$ li�u chính th�c v chi tiêu công ��c trình bày d��i d�ng t�ng h�p không phù h�p cho phân tích ho�t �ng chi ti�t. Ch�ng h�n, phân lo�i chi tiêu công trong nông nghi�p là theo lo�i ch��ng trình ch� không theo ch�c nng. H�ng m�c ngân sách cho “ tr!ng tr�t” bao g!m m�t ph�n nghiên c�u, khuy�n nông và các kho�n m�c khác c0ng gi�ng nh� các h�ng m�c khác. Cách phân chia hi�u qu� h�n ��c trình bày trong B�ng 13.6, v�i m�c “ khác” không ��c t�ng h�p. Các con s� trong b�ng không ��c công b� nh�ng có th� l�y ��c t( B� NNPTNT. Có m�t s� chênh l�ch v s� li�u c�a B� NNPTNT và B� Tài chính và khó mà i u hòa ��c. M�t k�t qu� c�a vi�c không ti�p c�n d��c d$ li�u là s� ít �i c�a các nghiên c�u ��c xu�t b�n, -c bi�t ánh giá tác �ng c�a các ch��ng trình chi tiêu còn chung chung. Trong khi có m�t s� nghiên c�u i u tra th�c #a ��c th�c hi�n r�t t�t, nghiên c�u v chi tiêu công trong ngành nông nghi�p th��ng gi�i h�n c� v l��ng và ch�t.

13.15 Theo s� li�u c�a B� NNPTNT, thu" l�i (k� c� ch�ng úng l�t) v2n là l/nh v�c l�n nh�t, chi�m trung bình 60% t�ng chi tiêu dù ã gi�m k� t( nm 2002. Kho�n m�c “ khác” ã tng nhanh và là nhóm l�n th� hai, ti�p theo là lâm nghi�p v�i Ch��ng trình 5 tri�u hecta r(ng là ch��ng trình l�n nh�t. Nghiên c�u và khuy�n nông v2n là 2 kho�n m�c quan tr�ng, m-c dù nh� h�n nhi u và m-c dù ã tng tr��ng m�nh v con s� tuy�t �i, v2n � m�c d��i 5% t�ng chi tiêu.

B�ng 13.6: Ngân sách nông nghi�p theo l:nh v(c, t ��ng Vi�t Nam

1999 2000 2001 2002 2003 Th�y l�i 3.241 3.620 4.678 4.211 ch�a có Lâm nghi�p 444 546 576 678 ch�a có Nghiên c�u n.a. 150 162 168 197 Khuy�n nông 85 108 155 196 185 Khác ch�a có 1.380 1.849 2.218 ch�a có T�ng 5.326 5.804 7.420 7.471

Ngun: B� NNPTNT (2004).

Tác ��ng c&a t( ch& v/ tài chính trong chi tiêu cho nông nghi�p

13.16 Ngành nông nghi�p ã tr�i qua s� phân c�p nhanh và m�nh trong chi tiêu công. T" tr�ng c�a chi tiêu công do #a ph��ng th�c hi�n ã tng g�n g�p ôi t( 43% nm 1997 lên 79% nm 2002. Lu�t Ngân sách 2002 ��c th�c hi�n t( nm 2004 ti�p t�c m� r�ng s� u" quy n và t� ch� xu�ng cho c�p t.nh và xã. Nh$ng thay �i này th� hi�n m�t thay �i quan tr�ng trong vai trò c�a B� NNPTNT, mà B� này m�i ang d�n d�n thích �ng v�i.

13.17 V2n còn ch�a � th�i gian � ánh giá tác �ng c�a các thay �i trong phân c�p t�i c� c�u chi cho nông nghi�p. Vi�c th�c hi�n Lu�t Ngân sách s,a �i

Page 106: PER-IFA Volume 2- Final Review Draft Apr 28 - VNsiteresources.worldbank.org/INTVIETNAM/Resources/PERIFA_Volum… · HS/GV T" l H c sinh/Giáo viên IBRD Ngân hàng Tái thi t và

�ánh giá t�ng h�p chi tiêu công, ��u th�u mua s�m công và trách nhi�m tài chính 2004

98

và các c� ch� trao quy n t� ch� theo Ngh# inh 10/CP d� ki�n là s) tng quy n t� ch� cho các #a ph��ng và các �n v# s, d�ng ngân sách và do ó tác �ng tích c�c t�i c� c�u chi nông nghi�p. Tuy nhiên i u này ph� thu�c nhi u vào m�c � �u tiên mà #a ph��ng dành cho nông nghi�p. Các kh�o sát th�c #a cho th�y chính quy n các #a ph��ng còn ch�a quan tâm nhi u �n tng chi cho nông nghi�p t( các ngu!n thu v��t k� ho�ch.

Chi tiêu công trong các doanh nghi�p nhà n��c v/ nông nghi�p

13.18 Có 319 doanh nghi�p nhà n��c ��c c�p trung ��ng coi là thu�c ngành nông nghi�p (��c tính nm 2003, B�ng 13.7). Con s� này không bao g!m các công ty qu�n lý công trình th�y l�i (Cty QLTL) và các doanh nghi�p lâm nghi�p nhà n��c do các t.nh qu�n lý. Trong ó, 28 doanh nghi�p là các doanh nghi�p công ích cung c�p các hàng hóa công c�ng. Ph�n còn l�i cung c�p d#ch v�, trong s� ó 171 doanh nghi�p ��c coi là làm n có lãi, 43 hòa v�n và 105 l�. Ngu!n v�n chính là các kho�n vay t( các ngân hàng th��ng m�i nhà n��c (15.203 t" !ng) và phân b� t( ngân sách nhà n��c (6.035 t"). T�ng doanh thu nm 2003 ��c � m�c 42.074 t" v�i s� lãi 1.456 t" và l� là 387 t". �óng góp vào ngân sách nhà n��c ��c tính là 1.266 t" trong nm 2003. Các doanh nghi�p nhà n��c n� Nhà n��c 515 t., n� ngân hàng 15.203 t" và n� doanh nghi�p khác 3.700 t".

B�ng 13.7: Th�ng kê tài chính c&a các doanh nghi�p nhà n��c do trung �"ng qu�n lý (T ��ng)

1999 2000 2001 2002 2003 ��c S� l��ng doanh nghi�p NN 494 462 448 387 319 V�n Ngân sách NN 5.120 5.161 5.463 6.028 6.035 T� có 2.211 2.459 2.575 2.583 2.590 V�n vay 6.951 9.515 11.832 14.714 15.203 Khác 200 206 265 241 250 Lãi và l" Doanh thu 25.377 25.917 31.869 34.773 42.074 Lãi 360 617 609 831 1.456 L� 462 555 681 356 387 �óng góp vào NSNN Thu� doanh thu 388 476 401 425 652 Thu� l�i nhu�n 100 172 170 232 407 Thu� xu�t nh�p kh u 134 177 150 155 195 Thu� tiêu th� 12 10 10 11 12 Thu� v�n 47 57 62 n.a n.a Ph�i tr� Cho Ngân sách 605 760 1.039 317 515 Cho Ngân hàng 6.951 9.515 11.832 14.714 15.203 Cho doanh nghi�p khác 3.123 3.023 2.014 3.523 3.700

Ngun: B� Tài chính (2004).

Page 107: PER-IFA Volume 2- Final Review Draft Apr 28 - VNsiteresources.worldbank.org/INTVIETNAM/Resources/PERIFA_Volum… · HS/GV T" l H c sinh/Giáo viên IBRD Ngân hàng Tái thi t và

Chi tiêu công trong ngành nông nghi�p

99

13.19 Trong b�n nm t( 1999 �n 2003, n� c�a doanh nghi�p nhà n��c thu�c ngành nông nghi�p �i v�i ngân sách và ngân hàng th��ng m�i qu�c doanh tng g�p ôi t( 7.556 t" lên 15.718 t" t�c là g�p ôi chi ngân sách cho nông nghi�p nm 2003. M�t b� ph�n tín d�ng này th�c hi�n theo m�nh l�nh hành chính làm các ngân hàng th��ng m�i qu�c doanh ph�i ch#u r�i ro cao, !ng th�i gây áp l�c n� cho ngân sách. Con s� n� trên có th� không tính h�t chi phí th�c t� b�i chúng ��c bao c�p v lãi su�t. M�t s� doanh nghi�p nhà n��c cung c�p nh$ng d#ch v� công quan tr�ng -c bi�t t�i vùng sâu vùng xa, nh�ng nhi u DNNN ang cung c�p các d#ch v� nh� ti�p th#, ch� bi�n v.v là các d#ch v� mà các doanh nghi�p t� nhân có th� �m nh�n hi�u qu� h�n. Do ó, có c� h�i ti�t ki�m ngân sách � tng kinh phí cho nh$ng d#ch v� nông nghi�p mà t� nhân không th� �m ��ng nh� ph�c h!i các công trình thu" l�i quy mô nh� hay cho nghiên c�u khoa h�c. Ch. c�n gi�m 2,5% n� c�a doanh nghi�p nhà n��c c0ng có th� ti�t ki�m � ngân sách � tng g�p ôi ngân sách hàng nm cho nghiên c�u và khuy�n nông.

Các tác ��ng khác c&a NSNN t�i nông nghi�p

13.20 S) là không �y � khi ánh giá chi tiêu công cho ngành nông nghi�p mà không tính �n tác �ng c�a vi�c mi+n gi�m thu� cho ngành nông nghi�p. B�t �u t( nm 2002, Nhà n��c ã mi+n 50% thu� s, d�ng �t nông nghi�p và t( nm 2003 ã mi+n 100% kho�n thu� này, t��ng ��ng kho�ng 1600 t" !ng. �ây có th� coi là các kho�n chi �u t� tr�c ti�p c�a ngân sách cho nông nghi�p � phát tri�n s�n xu�t và xóa ói gi�m nghèo cho t�ng l�p nông dân ang chi�m kho�ng 75% dân s� Vi�t Nam.

13.21 C0ng t��ng t� nh� kho�n mi+n gi�m thu� s, d�ng �t nông nghi�p, các ch��ng trình m�i c�a Chính ph� (nh� ch��ng trình dành cho các xã -c bi�t khó khn, ch��ng trình kiên c� hoá kênh m��ng, ch��ng trình dành cho vùng ng�p l0 !ng b3ng sông C,u Long và m�i ây là ch��ng trình nhà �, �t �) th�c ch�t ã �u t� các kho�n kinh phí r�t l�n cho s�n xu�t nông, lâm nghi�p t( ó góp ph�n c�i thi�n �i s�ng nhân dân. M-c dù ch�a có con s� �y � và chính xác nh�ng s� b� ánh giá các kho�n chi không tr�c ti�p b� trí trong ngân sách c�a ngành và các kho�n mi+n gi�m thu s) cao h�n s� chi tr�c ti�p t( 20-30%. Nh� v�y, n�u tính c� chi tr�c ti�p l2n gián ti�p, chi ngân sách cho nông nghi�p s) trên m�c 6% trong t�ng chi ngân sách.

Tác ��ng c&a ODA ��i v�i ngu�n l(c ngân sách

13.22 Gi�i ngân ODA th�c t� t( nm 1997 �n 2001 �n #nh � m�c kho�ng 3.300 t" !ng m�t nm, nh�ng gi�m t( 88% xu�ng 46% t�ng chi tiêu cho nông nghi�p v�n tng nhanh h�n. (B�ng 13.8). Hai b� s� không th� so sánh ��c v�i nhau b�i gi�i ngân ODA ph�n nào liên quan �n phát tri�n nông thôn h�n là nông nghi�p (ch�ng h�n, l�p b�n ! nghèo ói, giao thông nông thôn, phát tri�n doanh nghi�p nh� ��c tính toán trong s� li�u v ODA, c0ng nh� gi�i ngân d� án cho tín d�ng nông thôn – không ��c thanh toán qua ngân sách nhà n��c). Ph�n l�n trong

Page 108: PER-IFA Volume 2- Final Review Draft Apr 28 - VNsiteresources.worldbank.org/INTVIETNAM/Resources/PERIFA_Volum… · HS/GV T" l H c sinh/Giáo viên IBRD Ngân hàng Tái thi t và

�ánh giá t�ng h�p chi tiêu công, ��u th�u mua s�m công và trách nhi�m tài chính 2004

100

s� 564 d� án phát tri�n nông thôn trong c� s� d$ li�u v ODA c�a UNDP là v canh tác, lâm nghi�p và ng� nghi�p. Trong s� ó 37 d� án ��c coi là nh$ng d� án �u t�, ph�n còn l�i là h� tr� k� thu�t và nh$ng ho�t �ng cho vay không hoàn l�i quy mô nh�. Tuy nhiên, d$ li�u v ODA th�c s� ã ch. ra th� t� quan tr�ng c�a ODA cho khu v�c nông thôn so v�i ngân sách ngành và rõ ràng là ODA óng m�t vai trò quan tr�ng dù ang gi�m d�n trong ch��ng trình chi tiêu công cho nông nghi�p c�a Vi�t Nam. Lâm nghi�p r�t ph� thu�c vào ODA: B� NNPTNT (V� Tài chính nm 2004) báo cáo r3ng trong giai o�n 1996–2003, ODA chi�m 61% ngu!n �u t� (2.043 t.) mà l/nh v�c lâm nghi�p nh�n t( ngân sách nhà n��c. Nhìn chung, vì các d� án ODA l�n nh�t t�p trung vào phát tri�n c� s� h� t�ng, t� chúng có th� gi�i thích cho s� m�t cân �i gi$a chi �u t� và chi th��ng xuyên trong phân b� c�a ngân sách.

B�ng 13.8: ODA trong ngành nông nghi�p, 1997-2002

T�ng ODA gi�i ngân cho ngành nông

nghi�p (tri�u USD)

T�ng ODA gi�i ngân cho ngành

nông nghi�p (t ��ng )

T�ng ngân sách nông

nghi�p (t ��ng)

T tr!ng c&a ODA trong t�ng ngân sách nông

nghi�p %

1997 215 3,345 3,815 87.7 1998 215 3,339 5,075 65.8 1999 192 2,982 5,326 56.0 2000 216 3,360 5,804 57.9 2001 218 3,397 7,420 45.8

L�u ý: G!m c� chi tiêu cho phát tri�n vùng. Ngun: Báo cáo H�p tác phát tri�n Vi�t Nam nm 2003 c�a UNDP.

Nh�ng tác ��ng chính và t�n t�i c�n c�i ti�n

Tính ��y �& v/ ngân sách

13.23 M-c dù t�ng chi ngân sách cho nông nghi�p (c� tr�c ti�p l2n gián ti�p) cao h�n m�c 6% trong t�ng ngân sách nhà n��c nh� ã nói trên, song t�ng chi ngân sách dành cho ngành nông nghi�p là khá th�p so v�i vai trò, t�m quan tr�ng c�a ngành ã ��c ghi trong Chi�n l��c Xóa ói gi�m nghèo và tng tr��ng toàn di�n và trong m�t s� vn ki�n khác c�a Chính ph�. B�i vì có t�i 90% s� ng��i nghèo s�ng � khu v�c nông thôn và 70% thu nh�p c�a ng��i nông dân (13,9 tri�u trang tr�i, h� gia ình ho�t �ng nông, lâm và ng� nghi�p) t( các ho�t �ng nông nghi�p, do ó t" tr�ng chi ngân sách l�n h�n cho ngành nông nghi�p � h� tr� nh$ng ho�t �ng này là hoàn toàn có th� d� oán ��c. H�n n$a, m�c chi này c0ng là th�p so v�i các n��c trong khu v�c nh� Trung Qu�c, 4n �� và Thái Lan trong ó t" tr�ng chi ngân sách cho nông nghi�p t( 8% �n 16% (Kherallah và Golleti 2000). �i u ó cho th�y thi�u ngân sách dành cho các ho�t �ng d#ch v� và cho b�o d�'ng c� s� h� t�ng nông thôn.

Page 109: PER-IFA Volume 2- Final Review Draft Apr 28 - VNsiteresources.worldbank.org/INTVIETNAM/Resources/PERIFA_Volum… · HS/GV T" l H c sinh/Giáo viên IBRD Ngân hàng Tái thi t và

Chi tiêu công trong ngành nông nghi�p

101

H�p 13.1: Xóa �ói gi�m nghèo và tác ��ng t)ng tr�#ng c&a chi tiêu cho khu v(c nông thôn

Chi tiêu c�a ngân sách nhà n��c có vai trò quy�t #nh �i v�i tng tr��ng và xoá ói gi�m nghèo � Vi�t Nam. Hai nghiên c�u m�i ây ã o l��ng tác �ng c�a chi tiêu này. Nghiên c�u th� nh�t do Fan và c�ng s� th�c hi�n (2004), phát hi�n chi tiêu Chính ph� cho th�y l�i, ��ng b� và nghiên c�u nông nghi�p ã óng góp cho c� tng tr��ng ngành nông nghi�p và xóa ói gi�m nghèo trong th�i gian.

Trong s� các hình th�c chi tiêu Chính ph�, nghiên c�u nông nghi�p em l�i thu nh�p c�n biên l�n nh�t cho s�n xu�t nông nghi�p. M�i 1 !ng ��c chi có th� t�o ra 12.22 !ng giá tr# s�n xu�t nông nghi�p hàng nm tng thêm. ��u t� vào ��ng b� em l�i thu nh�p l�n th� hai (có th� t�o ra 3,01 !ng �i v�i m�i 1 !ng ��c �u t�), ti�p theo ó là �u t� cho giáo d�c (có th� t�o ra 2,06 !ng �i v�i m�i 1 !ng ��c �u t�). Trái ng��c v�i các hình th�c chi tiêu khác, ngu!n thu nh�p tng thêm t( 1 !ng �u t� thêm vào thu" l�i ít h�n 1, có ngh/a là n�u không k� các l�i ích khác ch�a tính ��c h�t nh� gi�m thi�u tác �ng thiên tai, c�p n��c s�ch và an ninh l��ng th�c, thì thu nh�p hàng nm tng thêm do �u t� vào th�y l�i nh� h�n chi phí �u t� b� ra.

�i u thú v# là, x�p h�ng nh$ng hình th�c �u t� này theo hi�u qu� xóa ói gi�m nghèo có cùng k�t qu� nh� x�p h�ng các hình th�c �u t� theo t�c � tng tr��ng nông nghi�p. Trong s� các hình th�c chi tiêu Chính ph�, nghiên c�u nông nghi�p em l�i k�t qu� xóa ói gi�m nghèo l�n nh�t. V�i m�i 1 t" !ng ��c chi cho nghiên c�u, s) giúp 339 ng��i nghèo thoát kh�i ói nghèo. ��u t� vào ��ng b� t�o ra tác �ng xóa ói gi�m nghèo l�n th� hai, v�i m�i 1 t" !ng ��c �u t� cho ��ng b�, s) giúp 132 ng��i nghèo thoát kh�i ói nghèo. ��u t� cho giáo d�c !ng th�i c0ng t�o ra k�t qu� thu�n l�i cho xoá ói gi�m nghèo (v�i m�i 1 t" !ng ��c �u t�, s) giúp 76 ng��i nghèo thoát kh�i ói nghèo). Trong s� các hình th�c chi tiêu, chi tiêu cho thu" l�i có tác �ng gi�m ói nghèo ít nh�t; v�i m�i 1 t" !ng ��c �u t�, ch. giúp 13 ng��i nghèo thoát kh�i ói nghèo.

�i u ó có ngh/a là không có s� ánh �i gi$a tng tr��ng nông nghi�p và xóa ói gi�m nghèo khi l�a ch�n các �u tiên �u t�. Tuy nhiên, quan sát cho th�y gi$a các vùng có s� bi�n �ng l�n v tác �ng c�a �u t� công trong s�n xu�t nông nghi�p và xóa ói gi�m nghèo. Ví d�, tác �ng xóa ói gi�m nghèo l�n nh�t � mi n B�c Trung b� Vi�t Nam xu�t phát t( �u t� vào ��ng b�, trong khi ó � vùng �ông Nam b� l�i xu�t phát t( �u t� cho giáo d�c.

Nghiên c�u th� hai, do Baker và c�ng s� th�c hi�n (2002), ��c tính các nhân t� quy�t #nh t�i tng tr��ng nông nghi�p trong cùng th�i kì này và ã phát hi�n r3ng �u t� công cho thu" l�i là ngu!n l�c quan tr�ng nh�t cho tng tr��ng nông nghi�p (chi�m t�i 28% t�c � tng tr��ng), ti�p theo ó là nghiên c�u nông nghi�p (27%). ��u t� cho ��ng b� chi�m 11% tng tr��ng s�n l��ng nông nghi�p và giáo d�c chi�m 8%.

M�t phát hi�n quan tr�ng t( hai nghiên c�u này là trong khi th�y l�i là ngu!n l�c l�n nh�t cho tng tr��ng, g�p t�ng các ch��ng trình �u t� thu" l�i thì cho th�y không kinh t�. K�t lu�n là ch��ng trình chi tiêu c�a ngành ch. nên ch�n nh$ng �u t� cho thu" l�i có kh� nng thu h!i v�n � m�c ch�p nh�n ��c và kho�n ti�t ki�m nên tái phân b� cho nh$ng ho�t �ng có thu nh�p cao, -c bi�t là nghiên c�u nông nghi�p. Ngun: Fan, Shenggen, Ph�m Lan H��ng và Tr#nh Quang Long, 2004. Chi tiêu Chính ph� và Xoá ói

gi�m nghèo � Vi�t Nam, D� th�o báo chu n b# cho D� án do Ngân hàng Th� gi�i tài tr� “ Chi tiêu vì ng��i nghèo � Vi�t Nam” , do Vi�n Nghiên c�u chính sách l��ng th�c Qu�c t�, Washington D.C. và Vi�n Qu�n lý Kinh t� Trung ��ng, Hà N�i. Barker, R., Ringler, C., Nguy+n Minh Ti�n và Rosegrant, M., 2002. VN-4: Các chính sách v/ mô và �u tiên �u t� cho n n nông nghi�p ��c t��i tiêu � Vi�t Nam, Báo cáo H�p ph�n qu�c gia cho d� án “��u t� cho thu" l�i, Chính sách tài khóa và phân b� ngu!n n��c � Indonesia và Vi�t Nam” , IFPRI D� án No. 2635-000, Báo cáo qu�c gia, Vi�t Nam, T�p 1, Ngân hàng Phát tri�n Châu Á.�

Page 110: PER-IFA Volume 2- Final Review Draft Apr 28 - VNsiteresources.worldbank.org/INTVIETNAM/Resources/PERIFA_Volum… · HS/GV T" l H c sinh/Giáo viên IBRD Ngân hàng Tái thi t và

�ánh giá t�ng h�p chi tiêu công, ��u th�u mua s�m công và trách nhi�m tài chính 2004

102

13.24 B�n thân t" tr�ng chi ngân sách th�p cho ngành nông nghi�p không ph�i là m�t lý do � yêu c�u tng t" tr�ng chi. Tng t" tr�ng chi ngân sách ch. có th� lý gi�i ��c n�u m�c chi ngân sách hi�n nay không � � áp �ng nhu c�u tng tr��ng c�a ngành và yêu c�u v công b3ng theo nh� k� ho�ch ã v�ch ra, n�u nh� m�c chi ngân sách hi�n nay là ch�a � � duy trì c� s� h� t�ng s�n xu�t có hi�u qu� và n�u thu ��c t( kho�n chi b� sung cho ngành nông nghi�p l�n h�n l�i ích thu ��c t( vi�c phân b� kho�n chi b� sung cho các ngành khác, ây chính là tr��ng h�p chi tiêu cho nghiên c�u nông nghi�p. H�n n$a, t�c � tng tr��ng s�n xu�t t��ng �i cao c�a ngành trong m�t th�i gian dài v(a qua không cho th�y ngành ang �i m-t v�i v�n thi�u v�n �u t� dài h�n. �óng góp c�a ngành vào t�ng s�n ph m qu�c n�i (GDP) còn !ng th�i là k�t qu� c�a �u t� vào giao thông v�n t�i, công nghi�p, giáo d�c, y t� và các ho�t �ng khác không ��c ph�n ánh trong ��c tính �u t� trong H�p 13.1. <u tiên �u t� cho các ngành này trong chi�n l��c tng tr��ng và xóa ói gi�m nghèo s) giúp tng thu nh�p c�a ng��i dân t( các ho�t �ng kinh t� khác nhau nh�ng nh$ng �u t� này không h�n s) gi�i quy�t ��c v�n nng su�t lao �ng trong nông nghi�p ang gi�m. M�c l�c ngân sách hi�n nay ch�a � chi ti�t � có th� theo dõi và ánh giá vi�c s, d�ng và chi tiêu ngân sách cho các ti�u ngành nông nghi�p (ví d� nh� khuy�n nông, thú y). Ngân sách “ chi tiêu ngành nông nghi�p” không th� hi�n ��c s� óng góp áng k� c�a các l/nh v�c, ngành khác, các c� quan không h��ng ngân sách và l/nh v�c t� nhân cho d#ch v� công trong nông nghi�p.

Tác ��ng c&a chi tiêu ngân sách lên xóa �ói gi�m nghèo và an ninh l�"ng th(c

13.25 Tr��c khi có c�i cách �t ai nh$ng nm 1980, hàng nm Vi�t Nam nh�p kh u kho�ng 500.000 t�n g�o và ói giáp h�t x�y ra trên di�n r�ng. Hi�n nay, hàng nm Vi�t Nam xu�t kh u 3–4 tri�u t�n g�o. M-c dù có nhi u nhân t� góp ph�n t�o nên s� xoay chuy�n này, i u này s) không x�y ra n�u không có ch��ng trình �u t� l�n cho thu" l�i. An ninh l��ng th�c qu�c gia ã ��c �m b�o và h�u h�t các h� gia ình thoát kh�i ói nghèo, m-c dù an ninh l��ng th�c v2n là m�t v�n � c�p h� gia ình. Chi�n l��c chung phát tri�n nông thôn t�p trung vào thu" l�i cho s�n xu�t lúa nay ã ��c b� sung b�i các Ch��ng trình Xóa ói gi�m nghèo #nh h��ng vào nh$ng h� gia ình v2n còn “ r�t l�i 3ng sau” . T��ng t�, ch��ng trình phát tri�n cà phê � Tây Nguyên ã gi�m s�c ép lên ngu!n l�c � vùng !ng b3ng r�ng l�n và ã giúp nhi u h� gia ình thoát kh�i ói nghèo thông qua các ch��ng trình tái #nh c�. Tuy nhiên, trong m�t s� tr��ng h�p, tng s�n l��ng hàng hóa nông nghi�p s�n xu�t ra có �nh h��ng �n giá xu�t kh u và thu nh�p c�a nông dân, n�u không thì k�t qu� tng tr��ng c�a ngành và t�c � xóa ói gi�m nghèo còn kh� quan h�n. Tr��c tình hình ó, các chi�n l��c phát tri�n nông nghi�p và xóa ói gi�m nghèo cho khu v�c nông thôn ang chuy�n h��ng sang chú tr�ng vào a d�ng hóa s�n ph m và #nh h��ng t�t h�n các can thi�p .

Page 111: PER-IFA Volume 2- Final Review Draft Apr 28 - VNsiteresources.worldbank.org/INTVIETNAM/Resources/PERIFA_Volum… · HS/GV T" l H c sinh/Giáo viên IBRD Ngân hàng Tái thi t và

Chi tiêu công trong ngành nông nghi�p

103

13.26 Có 3 v�n m�u ch�t trong chính sách chi tiêu c�n ph�i gi�i quy�t là: (1) ti�p t�c h� tr� tài chính cho các doanh nghi�p Nhà n��c và t� do hóa th# tr��ng hàng hóa, (2) m�c � cung c�p v�n cho các d#ch v� nông nghi�p, -c bi�t là cho nghiên c�u và khuy�n nông và, (3) #nh h��ng, #a i�m và n�i dung chi tiêu cho th�y l�i (��c th�o lu�n d��i ây). N�u không có gi�i pháp cho nh$ng v�n này, ng��i nghèo s) ti�p t�c là ng��i b# gánh n-ng chi phí b�t h�p lý nhi u nh�t.

Tác ��ng c&a Ngân sách lên ��u t� t� nhân

13.27 Nông nghi�p ph� thu�c r�t nhi u vào ngân sách nhà n��c, chi�m 57% t�ng �u t� cho l/nh v�c này giai o�n 1999 - 2002 do qui mô �u t� t� nhân (phi h� gia ình) khá nh� bé (��c tính m�c trung bình là 6.025 t" !ng nm 2002, hay 40% t�ng �u t�). M-c dù ngu!n v�n �u t� tr�c ti�p n��c ngoài (FDI) trong ngành ã óng góp kho�ng 98 tri�u USD (hay g�n 35% t�ng m�c cam k�t) trong giai o�n 1999-2002, con s� th�ng kê t( cu�c i u tra m�i ây cho th�y FDI trong ngành nông nghi�p ch. chi�m kho�ng 3% t�ng v�n �u t� trong giai o�n trên, nh� h�n nhi u so v�i m�c 17,3% c�a toàn n n kinh t�. Các doanh nghi�p ngoài qu�c doanh #a ph��ng c0ng ch. chi�m ph�n nh� bé.

B�ng 13.9: V�n ��u t� phân theo hình th4c s# h�u n)m 1999 Lo�i hình s# h�u 1999 2000 2001 2002 Tính b3ng t" !ng: Nhà n��c 1 8.579 9.227 8.253 8.504 DN ngoài qu�c doanh và h� G� 6.437 7.146 5.266 5.508 ��u t� tr�c ti�p n��c ngoài (FDI)2 570 411 226 214 T�ng s� 15.643 17.218 13.629 14.529 Tính theo t" l�: Nhà n��c 55 54 60 58 DN ngoài qu�c doanh và h� G� 41 44 38 40 ��u t� n��c ngoài tr�c ti�p (FDI) 4 2 2 2 T�ng s� 100 100 100 100

Ngun: 1. Bao g!m c� n� các NHTMQD; T�ng c�c Th�ng kê, 2003 và 2004, Niên giám th�ng kê 2002 (trang 323, 329) và 2003 (trang 289, 293). 2. S� li�u �u t� tr�c ti�p n��c ngoài th�c t� tính �n ngày 31/12/2002 c�a B� KH�T.

13.28 Có m�t s� lý do gi�i thích cho hi�n t��ng này. Th� nh�t, là do m�c � b�o h� nông nghi�p th�p d2n �n ít c� h�i t�o ra l�i nhu�n. Lý do khác là � khu v�c nông thôn chi phí giao d#ch cao và thi�u k/ nng. M�t lý do khác n$a có th� là ph�n l�n �u t� n��c ngoài cho nông nghi�p trên th� gi�i dùng � mua ho-c cho thuê các vùng �t l�n � canh tác g�n li n v�i ch� bi�n và xu�t kh u. �i u này thì ch�a th� có � Vi�t Nam hi�n nay. S� có m-t c�a các doanh nghi�p Nhà n��c trong l/nh v�c ti�p c�n th# tr��ng, ch� bi�n và s�n xu�t d��ng nh� chi�m ch� c�a �u t� t� nhân. Các doanh nghi�p Nhà n��c chi�m l/nh l/nh v�c mà áng l) ra khu v�c t� nhân chi�m l/nh và vi�c ti�p t�c h� tr� ngân sách cho các doanh nghi�p Nhà n��c d��ng nh� ch�c ch�n r3ng s) y �u t� t� nhân di chuy�n sang l/nh

Page 112: PER-IFA Volume 2- Final Review Draft Apr 28 - VNsiteresources.worldbank.org/INTVIETNAM/Resources/PERIFA_Volum… · HS/GV T" l H c sinh/Giáo viên IBRD Ngân hàng Tái thi t và

�ánh giá t�ng h�p chi tiêu công, ��u th�u mua s�m công và trách nhi�m tài chính 2004

104

v�c khác. Ví d� là các công ty cao su, mía ��ng và cà phê. Nh$ng công ty này cung c�p d#ch v� ti�p c�n th# tr��ng và ch� bi�n cho ng��i s�n xu�t nh$ng d#ch v� mà khu v�c t� nhân có th� cung c�p. Chính ph� ang tri�n khai m�t ch��ng trình c�i cách nh3m c� ph�n hóa và h�p lý hóa các doanh nghi�p Nhà n��c trong khi hi�n nay các doanh nghi�p này ang bòn rút ngân sách nhà n��c n-ng n , tr�c ti�p hay gián ti�p thông qua các ngân hàng th��ng m�i qu�c doanh, ví d� Ngân hàng NNPTNT và Ngân hàng chính sách và Qu/ H� tr� phát tri�n.

Qui trình l�p k� ho�ch và l�p ngân sách và vai trò c&a th� ch�

13.29 �� chu n b# k� ho�ch 5 nm c�a ngành B� NNPTNT ti�n hành so�n th�o các chi�n l��c, m�c tiêu phát tri�n ngành và tham gia th m #nh các k� ho�ch liên quan, bao g!m k� ho�ch do các �n v# tr�c thu�c và các t.nh chu n b#. Tuy nhiên, B� NNPTNT không có th m quy n phân b� ngân sách chi tiêu công NNPTNT cho các #a ph��ng. Các k� ho�ch này sau ó ��c t�ng h�p và trình Chính ph� và Qu�c h�i � xem xét và phê duy�t. Sau khi phê duy�t, k� ho�ch cùng v�i ngân sách ��c phê duy�t ��c B� K� ho�ch ��u t� và B� Tài chính giao cho các c� quan trung ��ng và t.nh. K� ho�ch hàng nm c0ng ��c xây d�ng trên c� s� k� ho�ch 5 nm và ngân sách hàng nm ��c xây d�ng trên c� s� nhu c�u c�a k� ho�ch hàng nm và ngu!n v�n s6n có. Qui trình này ��c l-p l�i � c�p t.nh và c�p ti�p theo, tr( phi chính quy n #a ph��ng ph�i tuân th� ch. th# t( c�p trên. Các k� ho�ch hàng nm th��ng thi�u m�i liên k�t v�i k� ho�ch 5 nm do th��ng xuyên có nh$ng khó khn v ngân sách. Các k� ho�ch có n�i dung chính sách và chi�n l��c (m-c dù không � chi ti�t), chúng gi�ng nh� m�t danh m�c các m�c tiêu s�n xu�t hàng hoá t��ng t� nh� cân �i hàng hoá trong l�p k� ho�ch � c�p Trung ��ng. K� ho�ch có i�m thi�u sót là không có m�t khung phân tích toàn di�n nh3m g�n k�t k� ho�ch s�n xu�t v�i phân tích và khuy�n khích c�a th# tr��ng, xác #nh rõ ràng vai trò c�a l/nh v�c công và t� nhân và phân b� ngu!n l�c phù h�p trong trung h�n. H�n n$a, nh$ng cán b� ngành nông nghi�p không ��c ti�p c�n th��ng xuyên v�i d$ li�u th�c hi�n ngân sách c�a ngành, -c bi�t là s� li�u c�a c�p #a ph��ng.

13.30 K�t qu� là không có s� th�ng nh�t ch-t ch) gi$a các b��c l�p k� ho�ch và th�c thi. Ví d�, k� ho�ch c�p v�n áp �ng nhu c�u c�a th# tr��ng trong khi ó l�i không có bi�n pháp x, lý nh$ng l�ch l�c c�n tr� th# tr��ng ho�t �ng úng �n. M�t ví d� khác là K� ho�ch 5 nm cho giai o�n 2001–2005 nh�n m�nh vào tr!ng cây n qu� và rau qu� và nhu c�u phát tri�n nng l�c ch� bi�n. Tuy v�y, k� ho�ch này l�i thi�u bi�n pháp gi�i quy�t t�n g�c nh$ng c�n tr� th�c t� trong l/nh v�c này nh� thi�u m�t khuôn kh� pháp lý, vi�c th�c thi các qui #nh r�t y�u, thi�u c� s� h� t�ng nh� kho l�nh b�o qu�n s�n ph m quá c�nh, thi�u h� tr� tín d�ng và k/ thu�t cho các nhà s�n xu�t và thi�u h� th�ng thông tin th# tr��ng k#p th�i. N�u không gi�i quy�t nh$ng v�n m�u ch�t này (trong khi v2n thúc y phát tri�n di�n tích cây n qu� c� th�) thì chính sách công và chi tiêu công không h��ng úng m�c tiêu; l�a ch�n s�n ph m s�n xu�t và ng��i s�n xu�t và ch� bi�n

Page 113: PER-IFA Volume 2- Final Review Draft Apr 28 - VNsiteresources.worldbank.org/INTVIETNAM/Resources/PERIFA_Volum… · HS/GV T" l H c sinh/Giáo viên IBRD Ngân hàng Tái thi t và

Chi tiêu công trong ngành nông nghi�p

105

ch� không ph�i là chính sách công ph�i gánh ch#u r�i ro c�a th# tr��ng. �i�m y�u c�a l�p k� ho�ch hi�n nay là vi�c quy�t #nh m�c tiêu và phân b� ngu!n l�c còn ch�a tính toán �y � �n nh$ng nhân t� không kém ph�n quan tr�ng khác �i v�i n n nông nghi�p hi�n �i. M�t k� ho�ch th� hi�n �y � các nhân t� trên s) là c� s� v$ng ch�c � xây d�ng ch��ng trình chi tiêu c�a ngành.

Nh�ng v'n �/ chi tiêu công cho các ti�u ngành

Thu l+i

13.31 T�ng chi tiêu c�a Nhà n��c cho thu" l�i và các d#ch v� có liên quan chi�m ph�n l�n nh�t trong t�ng chi ngân sách cho nông nghi�p. Trong nm 2002, 4.211 t" !ng trong t�ng s� ngân sách phân b� cho ngành là 7.471 t" !ng ã ��c chi cho thu" l�i, tng so v�i 3.241 t" !ng chi cho thu" l�i trong nm 1999 (B�ng 13.10). T" l� chi cho th�y l�i/thoát n��c và xây d�ng/b�o trì ê i u là 88% và 12%. Kho�ng 94% t�ng s� trên là chi �u t� trong nm 2002, t��ng t� cho nm 1999. T" tr�ng chi tiêu công do B� NNPTNT th�c hi�n ã gi�m t( g�n 50% trong nm 1999 xu�ng ch. còn 21% nm 2002 và t" tr�ng chi tiêu ngân sách do t.nh th�c hi�n tng t��ng �ng t( 50% lên 79%. M�t ph�n do s� phân c�p tài chính nh�ng ph�n l�n do t�p trung vào nâng c�p và hoàn thi�n các công trình hi�n có thay vì là xây m�i. �i u này làm gi�m qui mô c�a d� án mà t.nh có th� th�c hi�n. B� NNPTNT cho bi�t chi tiêu nâng c�p h� th�ng thu" l�i (bao g!m hoàn thi�n, c�i t�o và nâng c�p khác v�i xây d�ng m�i các công trình thu" l�i m�i) tng t( 28% trong t�ng �u t� cho thu" l�i nm 1996, lên 48% nm 2000 và 64% nm 2003. <u tiên �u t� cho thu" l�i hi�n nay chuy�n t( các d� án th�y l�i l�n � hai vùng !ng b3ng l�n sang h� th�ng th�y l�i qui mô v(a � vùng ven bi�n mi n Trung và vùng mi n núi c0ng nh� h� th�ng ê i u ngn l0 � !ng b3ng sông C,u Long. S� chuy�n h��ng �u tiên không ch. làm gi�m qui mô công trình thu" l�i ��c tài tr� mà còn tng tác �ng xoá ói gi�m nghèo.

B�ng 13.10: Vi�t Nam – Chi tiêu công cho thu l+i (t ��ng)

1999 2000 2001 2002

T tr!ng trong ngân sách nhà

n��c T�ng ngân sách nhà n��c 3.241 3.620 4.678 4.211 100% Chi �u t� 3.063 3.388 4.411 3.959 Chi th��ng xuyên 178 232 267 252 Chi tiêu c�a B� NNPTNT 1.612 1.364 1.273 920 21% Chi �u t� 1.600 1.317 1.227 871 Chi th��ng xuyên 12 47 46 49 Chi tiêu c�a T.nh 1.628 2.255 3.404 3,291 79% Chi �u t� 1.463 2.070 3.184 3.087 Chi th��ng xuyên 165 185 220 204

Page 114: PER-IFA Volume 2- Final Review Draft Apr 28 - VNsiteresources.worldbank.org/INTVIETNAM/Resources/PERIFA_Volum… · HS/GV T" l H c sinh/Giáo viên IBRD Ngân hàng Tái thi t và

�ánh giá t�ng h�p chi tiêu công, ��u th�u mua s�m công và trách nhi�m tài chính 2004

106

Ngun: B� Tài chính, các b�ng chi tiêu.

Th#y l�i- C p v�n cho các công trình ��u t� 13.32 H� th�ng thu" l�i qu�c gia t��i tiêu kho�ng 80% di�n tích trong t�ng s� 7 tri�u ha canh tác, ch� y�u là cho lúa. Tuy nhiên, di�n tích th�c s� ��c t��i tiêu theo báo cáo ch. b3ng 50%-60% công su�t thi�t k� b�i vì nh$ng công trình này ch�a ��c hoàn thành ho-c không ��c duy tu b�o trì (B� NNPTNT, 2004). ��i v�i công trình thu" l�i l�n, di�n tích t��i tiêu có cao h�n nh�ng ph�i s, d�ng h� th�ng b�m b� sung � gi�i quy�t v�n phân ph�i n��c nên làm tng chi phí. ��i v�i công trình thu" l�i nh�, di�n tích t��i tiêu th�c t� ch. b3ng 25-30%. Lý do là h�u h�t các h� th�ng th�y l�i v2n ch�a ��c hoàn thành. M�t ph�n là do B� NNPTNT ch. c�p v�n và xây d�ng các công trình �u m�i và h� th�ng kênh chính trong khi t.nh cung c�p v�n và xây d�ng các kênh nhánh phân ph�i và các t.nh nghèo th��ng thi�u v�n hoàn thi�n nh$ng công trình này. B� NNPTNT và t.nh có các công ty thi�t k� và xây d�ng v�i chuyên môn và nng l�c khác nhau d2n t�i s� m�t cân �i khi th�c thi. H�n n$a, ngu!n v�n cho h� th�ng kênh m��ng ��c phân b� trên c� s� #nh m�c (ví d�, theo mét � dài tiêu chu n k/ thu�t chu n c�a kênh) có th� không � � hoàn thành công trình, ho-c các #nh m�c chi tiêu có th� không phù h�p v�i #nh m�c thi�t k�. Chính ph� ã nh�n ra t�m quan tr�ng c�a v�n này và ang dành �u tiên � nâng c�p và hoàn thi�n h� th�ng thu" l�i.

13.33 M-c dù ngân sách c�p cho các công trình �u t� b# kêu ca là ch�a �, nh�ng c0ng nh� trong ngành giao thông (xem Ch��ng 11), có b3ng ch�ng cho th�y r3ng n�u tính t�t c� các kho�n chi có liên quan �n h� th�ng th�y nông, ví d� nh� chi cho th�y l�i nh� trong ch��ng trình 135, thì chi ngân sách cho th�y l�i c�ng d!n l�i có th� còn l�n h�n r�t nhi u so v�i con s� chi cho th�y l�i chính th�c c�a Kho b�c nhà n��c.

13.34 Rõ ràng, qu�n lý v�n kém hi�u qu� là m�t v�n nghiêm tr�ng � c� c�p trung ��ng và #a ph��ng. Ch. tính các công trình ��c hoàn thành và chuy�n giao cho ng��i s, d�ng thì n� t!n �ng c�a B� NNPTNT ch. v�i các công ty xây d�ng th�y l�i ã tng t( 23 t" !ng nm 2000 lên 1.241 t" !ng tính �n tháng 6/2004 hay m�t phàn t� �u t� hàng nm cho nông nghi�p. �ó là còn ch�a k� �n kho�n n� h�n 260 t" !ng ã ��c gi�i quy�t �u nm 2004 t( ngu!n phát hành trái phi�u Chính ph�. Rõ ràng là, i u này không ch. �nh h��ng x�u �n các công ty xây d�ng và công nhân c�a các công ty này mà còn �nh h��ng x�u �n c� các ngành liên quan, nh� ngân hàng và các nhà cung c�p. Nguyên nhân c�a v�n này là do th�c t� ra quy�t #nh �u t� không phù h�p v�i k� ho�ch t�ng th� ã ��c thông qua và nhu c�u ��c �u tiên th�c t� và do ti�n hành công vi�c không tuân theo trình t� và h! s� thông th��ng ho-c không �m b�o c�p v�n c�n thi�t. Vi�c thi�u giám sát hi�u qu� c0ng là m�t nguyên nhân. Ki�m soát các cam k�t s) ��c tng c��ng nhi u h�n � các c�p chính quy n trong các nm t�i, nh� là m�t ph�n trong th�c hi�n H� th�ng Qu�n lý thông tin kho b�c và ngân sách (TABMIS). �!ng th�i, c�n ti�n hành các bi�n pháp c�n thi�t � gi�i quy�t d�t i�m n� xây

Page 115: PER-IFA Volume 2- Final Review Draft Apr 28 - VNsiteresources.worldbank.org/INTVIETNAM/Resources/PERIFA_Volum… · HS/GV T" l H c sinh/Giáo viên IBRD Ngân hàng Tái thi t và

Chi tiêu công trong ngành nông nghi�p

107

d�ng c� b�n và ngn ch-n không cho cam k�t chi trong t��ng lai v��t m�c ngân sách ã duy�t.

B�ng 13.11: Vi�t Nam: N+ c&a B� NNPTNT # các công ty xây d(ng th&y l+i, (t ��ng)1

2000 2001 2002 2003 Tháng 6/ 2004

N� 22 229 484 282 223 N� tích l0y 23 252 736 1.018 1.241

L�u ý: 1. bao g!m các d� án và công trình ã hoàn thành và chuy�n giao cho ng��i s, d�ng Ngun: B� NNPTNT.

Th#y l�i- C p kinh phí cho vn hành và b�o d�'ng 13.35 V m-t lý thuy�t thu thu" l�i phí t( phía ng��i s, d�ng có th� bù �p �y � chi phí v�n hành và b�o d�'ng (VH&BD) nh�ng trên th�c t� thì l�i không di+n ra nh� v�y, tr� c�p t( ngân sách v2n ang chi�m ph�n l�n ngu!n v�n cho v�n hành và b�o d�'ng. Ngu!n tr� c�p v2n không � � bù �p s� thi�u h�t và B� NNPTNT ��c tính phân b� ngân sách nhà n��c dành cho b�o d�'ng và nâng c�p c� c� thu" l�i hi�n có m�i ch. áp �ng ��c kho�ng 60% nhu c�u c�n thi�t. Ngu!n v�n cho v�n hành và b�o d�'ng h� th�ng kênh m��ng phân ph�i t( các công trình �u m�i t�i thôn b�n do t.nh ch#u trách nhi�m theo Pháp l�nh 32/2001/PL-UBTVQH10 ngày 4/4/2001) và Ngh# #nh 143/2003/N�-CP ngày 28/11/2003 v Khai thác và b�o v� các công trình thu" l�i. Ngh# #nh 143 bu�c t.nh qui #nh m�c phí � bù �p chi phí v�n hành bình th��ng cho các công ty qu�n lý thu" l�i c�a h� (Cty QLTL). Ngh# #nh c0ng mi+n ho-c gi�m phí �i v�i #a ph��ng có t" l� ói nghèo cao ho-c b# �nh h��ng b�i thiên tai. Tuy nhiên, Ngh# #nh l�i không xác #nh ngu!n cung c�p v�n � bù �p ph�n thi�u h�t và ngu!n v�n và công th�c c� th� � xác #nh m�c � tr� c�p. ��a ra nh$ng qui #nh quan tr�ng này v2n còn là vi�c mà các UBND t.nh và các c� quan trung ��ng liên quan c�n ph�i làm.

13.36 Hai v�n khác là phí thu" l�i và t" l� thu phí �t th�p. M�c phí do UBND t.nh qui #nh có s� phê duy�t c�a H�ND t.nh và th��ng � m�c th�a hi�p và th�p h�n chi phí th�c t� c�a các công ty qu�n lý công trình thu" l�i. ��i v�i các công trình kênh m��ng t� ch�y chi phí th�p, t" l� thu thu" l�i phí th��ng �t cao (!ng b3ng sông C,u Long), � m�c 80-90%, tuy nhiên �i v�i các công trình thu" l�i b�m v�n hành chi phí cao (!ng b3ng sông H!ng) và � các #a ph��ng có t" l� ói nghèo cao, t" l� thu là 50-70%. K�t qu� là, ngu!n l�c công ch. có th� áp �ng ��c kho�ng m�t n,a nhu c�u b�o trì c�n thi�t hàng nm, v�i ngân sách t�p trung cho s,a ch$a kh n c�p thay cho t�p trung vào các ch��ng trình có chi phí hi�u qu� và s,a ch$a th��ng xuyên.

13.37 V m-t lý thuy�t � c�i cách thì �n gi�n nh�ng khó th�c hi�n trên th�c t�. Tng thu" l�i phí t�i m�c � bù �p chi phí th�c t� và �m b�o thu ��c 100% phí c�n thu là i u phi th�c t�, ít nh�t là trong trung và ng�n h�n � c� khía c�nh

Page 116: PER-IFA Volume 2- Final Review Draft Apr 28 - VNsiteresources.worldbank.org/INTVIETNAM/Resources/PERIFA_Volum… · HS/GV T" l H c sinh/Giáo viên IBRD Ngân hàng Tái thi t và

�ánh giá t�ng h�p chi tiêu công, ��u th�u mua s�m công và trách nhi�m tài chính 2004

108

xoá ói gi�m nghèo và � khía c�nh ng��i s, d�ng bu�c ph�i tr� cho s� thi�u hi�u qu� c�a h� th�ng th�y l�i chính. Ba b��c h��ng t�i m�c tiêu dài h�n nh3m �m b�o thu � bù chi thu" l�i phí là: (1) tính toán m�t cách chính xác chi phí th�c t� cho V�n hành và B�o d�'ng � #nh l��ng ��c m�c � thâm h�t; (2) dùng v�n l�y t( ph�n tng t" l� chi cho v�n hành và b�o d�'ng trong t�ng chi tiêu công cho thu" l�i � bù �p kho�n thâm h�t, theo m�t l#ch trình ��c th�a thu�n là s) ch�m d�t tr� c�p khi hi�u qu� d#ch v� ��c c�i thi�n, (3) giao tr�c ti�p các kho�n thanh toán t( Chính ph� cho các xã nghèo � tr� thu" l�i phí cho các công ty qu�n lý thu" l�i thay vì mi+n thu" l�i phí cho các xã nghèo này. H� th�ng hi�n nay thanh toán tr� c�p thu" l�i cho t.nh không �m b�o r3ng kho�n tr� c�p này ��c chuy�n cho công ty qu�n lý công trình thu" l�i. �i u này d2n t�i s� xu�ng c�p d#ch v� và tác �ng t�i hi�u qu� ho�t �ng c�a các công ty qu�n lý thu" l�i. B��c th� t� s) là �a ra m�t ph��ng án thu phí � bù chi tr�n gói cho khôi ph�c và c�i ti�n cung c�p d#ch v�. Thí i�m � Vi�t Nam ch. ra cho th�y ng��i nông dân không ch�p nh�n ph��ng án qu�n lý thu" l�i có s� tham gia c�a ng��i dân vì ph�n chuy�n giao cho ng��i dân không � trong i u ki�n t�t (theo Nguy+n Xuân Ti�p, 2002 và Svendsen, M., 2003).

Tác ��ng chi cho thu( l�i t�i �ói nghèo 13.38 Chi cho thu" l�i ã có tác �ng r�t l�n t�i ói nghèo � nông thôn b3ng cách tng thu nh�p và gi�m r�i ro, -c bi�t trong vi�c cung c�p l��ng th�c gia ình. Cho t�i nay, Chính ph� ã dành nhi u kinh phí thu" l�i cho khu v�c !ng b3ng c�a hai con sông l�n và mi n B�c Trung b� Vi�t Nam n�i ã và ang t�p trung ph�n l�n ng��i nghèo. Tuy nhiên, vì qui mô nông tr�i r�t nh� ã h�n ch� m�c � gi�m nghèo ói ch. b3ng thu" l�i. �!ng th�i c0ng h�n ch� m�c � gi�m nghèo trong vi�c s�n xu�t lúa g�o, -c bi�t khi tng l��ng xu�t kh u c�a Vi�t Nam l�i làm gi�m giá bán. B��c ti�p theo cho gi�m nghèo � nh$ng vùng này, nh� ã �a ra trong k� ho�ch, s) b�t �u t( chi tiêu m�t cách có hi�u qu� cho h� th�ng thu" l�i và a d�ng hoá cây tr!ng òi h�i h� th�ng hi�n nay ph�i i u ch.nh theo h��ng h� tr� cho nh$ng cây tr!ng có giá tr# cao (-c bi�t là cây lâu nm), c0ng nh� thúc y các c� h�i phát tri�n ngh phi nông nghi�p.

13.39 Hi�n nay, B� NNPTNT và các c� quan th m quy n c�p t.nh ch�a th�c hi�n vi�c phân tích kinh t� và tài chính toàn di�n cho các d� án th�y l�i tr��c khi và -c bi�t là sau khi �u t� � h��ng d2n vi�c ra quy�t #nh và rút ra bài h�c kinh nghi�m. ��u t� thu" l�i ch� y�u là xây d�ng cho các công trình c�n thi�t � ph�c v� cho canh tác m�t lo�i cây tr!ng theo h��ng s�n xu�t hàng hoá, th��ng là lúa. Trong khi ó các d� án do các nhà tài tr� c�p v�n u có phân tích �u t� d�a trên công vi�c c�a t� v�n và không n3m trong quy trình l�a ch�n và ánh giá �u t� c�a B� NNPTNT. �� Vi�t Nam phát tri�n m�t n n nông nghi�p có tính c�nh tranh qu�c t�, �u t� c� s� h� t�ng cho thu" l�i ph�i có tính kh� thi và � nng l�c áp �ng nh$ng thay �i v c� c�u cây tr!ng. Tính kh� thi c�a h� th�ng là m�t nhân t� quy�t #nh t�i thu nh�p ròng c�a nông tr�i và m�c � gi�m nghèo ói.

Page 117: PER-IFA Volume 2- Final Review Draft Apr 28 - VNsiteresources.worldbank.org/INTVIETNAM/Resources/PERIFA_Volum… · HS/GV T" l H c sinh/Giáo viên IBRD Ngân hàng Tái thi t và

Chi tiêu công trong ngành nông nghi�p

109

Qui mô công trình thu( l�i 13.40 Chính ph� hi�n nay ang �u tiên các ngu!n �u t� thu" l�i cho vùng mi n núi n�i có t" l� ói nghèo và h� gia ình thi�u n cao nh�t. Qui mô h� th�ng thu" l�i � nh$ng vùng này nh� h�n nhi u. Qui mô công trình là m�t nhân t� quan tr�ng v tính kh� thi c�a �u t� và tác �ng gi�m ói nghèo vì t.nh có kh� nng hoàn thành công trình qui mô nh� ch� không có kh� nng th�c hi�n công trình qui mô l�n. Tuy nhiên, B� NNPTNT c0ng báo cáo v tình tr�ng s, d�ng d��i công su�t thi�t k� c�a các công trình qui mô nh� (25-30%), so v�i m�c � s, d�ng cao h�n � các công trình có qui mô l�n. Nh$ng công trình r�t nh� có di�n tích t��i tiêu cho 100 ha ho-c ít h�n ��c các t� ch�c phi Chính ph� (NGO) xúc ti�n nh� là nh$ng thí i�m v gi�m ói nghèo. Ví d�: Oxfam H!ng Kông ã ánh giá tác �ng c�a 6 công trình lo�i này � 2 xã c�a t.nh Hà T/nh, mi n Trung Vi�t Nam trong t�ng s� 25 xã mà t� ch�c này h� tr� trong toàn qu�c (Oxfam, “ Tác �ng c�a H� th�ng Thu" l�i qui mô nh� � 2 xã t�i t.nh Hà T/nh” , 2002). Nh$ng h� th�ng thu" l�i qui mô nh� có ti m nng áng k� song chi phí cao do b�n ch�t th, nghi�m và r�i ro b�i nh$ng tác �ng l�n bên ngoài lên công trình thu" l�i nh�. Nh$ng công trình này th��ng d+ b# t�n th��ng b�i nh$ng -c i�m g�n li n v�i nh$ng công trình qui mô nh�: d+ b# l0 l�t � #a ph��ng tàn phá, thi�t k� kém, thi�u s� h� tr� t( cán b� #a ph��ng, tr� giúp k/ thu�t và chi phí giám sát cao, bên c�nh nh$ng y�u t� khác. M�t b��c quan tr�ng c�n làm là thi�t l�p và duy trì m�t h� th�ng c� s� d$ li�u v kinh t� và k/ thu�t t�ng h�p nh3m giám sát và ánh giá m�t cách có h� th�ng các nhân t� �nh h��ng t�i ho�t �ng c�a các công trình thu" l�i, g!m c� nh$ng công trình thu" l�i nh�.

Nghiên c4u khoa h!c

13.41 Khó giám sát chi tiêu công dành cho nghiên c�u nông nghi�p và các nghiên c�u có liên quan b�i vì phân lo�i ngân sách không ghi rõ nghiên c�u và khuy�n nông thành nh$ng m�c riêng r) mà l�i ghi chung vào các h�ng m�c cho tr!ng tr�t và nhân gi�ng. Ngu!n v�n c�p qua m�t s� l��ng l�n các vi�n và c� quan nghiên c�u và do các c� quan khác nhau c�a Chính ph� qu�n lí, ví d� nh� B� Khoa h�c và Công ngh�, B� NNPTNT, B� Tài nguyên và Môi tr��ng và các t.nh làm cho công tác t�ng h�p và theo dõi giám sát chi tiêu thêm khó khn. S� li�u t( b� NNPTNT cho th�y ngu!n v�n thông qua B� NNPTNT và B� Khoa h�c và Công ngh� ã tng t( 150,5 t" !ng nm 2000 lên 197,5 t" !ng giai o�n nm 2000- 2003 (B�ng 13.12), t�p trung vào s�n xu�t h�t gi�ng (42%), chn nuôi gia c�m/thú y, tr!ng r(ng và th�y l�i (kho�ng 4% m�i h�ng m�c). Tuy nhiên, t" tr�ng chi tiêu dành cho nghiên c�u trong t�ng chi tiêu c�a ngành v2n không �i, kho�ng 2–2,5%, cho th�y không có s� thay �i trong �u tiên dành cho nghiên c�u. T" tr�ng này th�p h�n nhi u so v�i Thái Lan (10%) và Trung Qu�c (6%) trong th�p k. v(a qua (Fan và Pardey 1998). Ngu!n v�n thông qua B� NNPTNT chi�m m�t t" l� không �i kho�ng 85%, ph�n còn l�i là ngu!n v�n t( B� Khoa h�c và Công ngh� dùng cho các nghiên c�u v môi tr��ng. T.nh !ng th�i c0ng ti�p nh�n

Page 118: PER-IFA Volume 2- Final Review Draft Apr 28 - VNsiteresources.worldbank.org/INTVIETNAM/Resources/PERIFA_Volum… · HS/GV T" l H c sinh/Giáo viên IBRD Ngân hàng Tái thi t và

�ánh giá t�ng h�p chi tiêu công, ��u th�u mua s�m công và trách nhi�m tài chính 2004

110

ngu!n v�n � phân b� cho các vi�n nghiên c�u cho các nhu c�u �u tiên c�a #a ph��ng.

B�ng 13.12: Chi tiêu công dành cho nghiên c4u nông nghi�p t các ngu�n v�n c&a Trung �"ng, giai �o�n 2000–2003 (t ��ng)

Ngu�n v�n 2000 2001 2002 2003 B� NNPTNT 122,7 142,7 148,3 175,6 B� Khoa h�c và Công ngh� (B� KHCN) 27,8 19,6 20,2 21,9 T�ng s� 150,5 162,3 168,5 197,5 Các kho�n l��ng % 31,5 35,8 37,5 31,0

Ngun: B� Tài chính (2004).

Nghiên c$u khoa h�c - S� ��y �# v� kinh phí và hi u qu� c#a chi tiêu 13.42 Vi�c phân b� v�n th�p cho nghiên c�u khoa h�c m�t cách không bình th��ng có l) ã gi�i thích m�c � óng góp th�p vào tng nng su�t và t�c � tng tr��ng c�a ngành nông nghi�p. Cho t�i nay, m�t s� l��ng l�n các c� quan nghiên c�u ã s, d�ng m�t kho�n ngân sách l�n mà không chú ý t�i �u ra và tác �ng. Hi�n nay, có kho�ng 25 vi�n Nghiên c�u qu�c gia và 120 trung tâm nghiên c�u. Có 17 vi�n nghiên c�u t�p trung � !ng b3ng sông H!ng, g�n Hà N�i và ch. có 2 vi�n � !ng b3ng sông C,u Long; s� phân b� theo #a lý c�a ngu!n l�c nghiên c�u trên không phù h�p v�i th�c tr�ng và ti m nng c�a ngành nông nghi�p � c� 2 n�i này. H� th�ng c� s� nghiên c�u ã ��c các chuyên gia trong n��c và qu�c t� cùng ánh giá và Chính ph� Vi�t Nam xem xét nh$ng bi�n pháp � h�p lý hoá h� th�ng này.

13.43 Tuy nhiên nh$ng c�i cách l�n ang ��c th�c hi�n trong qu�n lý và chi tiêu dành cho nghiên c�u ã thu ��c nh$ng k�t qu� áng khích l�. Nh$ng c�i cách ó là: (1) phân b� nghiên c�u ��c th�c hi�n trên c� s� các ch��ng trình �u tiên; (2) ngu!n v�n dành cho nghiên c�u ��c phân b� ngày càng d�a trên ph��ng th�c �u th�u theo ó các c� s� nghiên c�u có nng l�c và quan tâm t�i nghiên c�u � trình nh$ng gói th�u c�nh tranh cho t(ng ph�n c�a ch��ng trình nghiên c�u; (3) gi�m t" l� v�n gi$ l�i � phân b� cho các c� s� nghiên c�u không th�ng th�u trong khi xây d�ng m�t chi�n l��c phát tri�n trong t��ng lai cho các c� s� này và (4) tng s� a d�ng c�a nh$ng c� s� nghiên c�u th�ng th�u. Cách ti�p c�n này t�o ra m�t khuôn kh� phù h�p nh3m l!ng ghép các c� s� nghiên c�u c�a t� nhân vào h� th�ng nghiên c�u qu�c gia cho phép di�n bao ph� r�ng l�n h�n và tng vai trò òn b y c�a chi ngân sách nhà n��c cho nghiên c�u.

13.44 Tuy nhiên, quy trình c�p ngân sách cho nghiên c�u c0ng c�n ph�i ��c chú ý. Hi�n nay nhìn chung không phép chuy�n ngân sách t( nm tr��c sang nm sau d2n �n nh$ng khó khn trong tri�n khai các nghiên c�u dài h�n. Các qui trình xét duy�t n�i b� c�a B� NNPTNT g!m i u ch.nh kho�n m�c k� toán gây ra s� ch�m tr+ trong gi�i ngân nh$ng kho�n v�n ã ��c phê duy�t. Không ch�c

Page 119: PER-IFA Volume 2- Final Review Draft Apr 28 - VNsiteresources.worldbank.org/INTVIETNAM/Resources/PERIFA_Volum… · HS/GV T" l H c sinh/Giáo viên IBRD Ngân hàng Tái thi t và

Chi tiêu công trong ngành nông nghi�p

111

ch�n v th�i gian ti�p c�n v�n và không cho phép chuy�n ngân sách k�t d� sang nm sau �nh h��ng không t�t �n các d� án nghiên c�u dài h�n, là lo�i d� án có th� t�o ra l�i nhu�n cao h�n.

Khuy�n nông

13.45 H�u h�t các d#ch v� khuy�n nông do t.nh cung c�p và chi tr�. Ngân sách hàng nm c�a B� NNPTNT dành cho khuy�n nông kho�ng 68 t" !ng (B�ng 13.13), m�t ph�n ��c s, d�ng � chi cho d#ch v� thu�c các ch��ng trình qu�c gia và m�t ph�n h� tr� cho chính sách khuy�n nông và ào t�o chung. 64 t.nh chi kho�ng 117 t" !ng cho vi�c cung c�p d#ch v� khuy�n nông. Nh�ng h�u h�t ngân sách này dùng � chi tr� l��ng cán b� ch. còn r�t ít dành cho các ho�t �ng chuyên môn t�i hi�n tr��ng. Ngoài ra, nh$ng ng��i h��ng l�i óng góp kho�ng 17 t" !ng.

13.46 Nm 2002 Trung tâm Khuy�n nông qu�c gia ã ��c thành l�p, ây là m�t ph�n trong quá trình c� c�u l�i t� ch�c c�a B� NNPTNT theo Ch��ng trình C�i cách hành chính công, !ng th�i là m�t c� quan cao nh�t ph� trách công tác khuy�n nông và là m�t c� quan �c l�p báo cáo tr�c ti�p lên B� tr��ng B� NNPTNT. Trung tâm Khuy�n nông Qu�c gia ch#u trách nhi�m v chính sách khuy�n nông và h� tr� các trung tâm khuy�n nông #a ph��ng th�c thi chính sách khuy�n nông. C� quan này hi�n nay ch. có kho�ng 30 cán b� h� tr� cho các trung tâm khuy�n nông t.nh � 64 t.nh.

13.47 M�i t.nh có 15-20 cán b� khuy�n nông chuyên trách h� tr� cho kho�ng 6- 10 huy�n. Kho�ng 420 huy�n trong t�ng s� 600 huy�n trong c� n��c có 5–10 cán b� khuy�n nông ph� trách kho�ng 14 xã v�i kho�ng 2.000 nông dân m�i xã. Thông th��ng xã thuê cán b� khuy�n nông có chuyên môn không !ng u làm vi�c bán th�i gian. Nhi u cán b� khuy�n nông làm công tác kiêm nhi�m tham gia qu�n lý hành chính trong l/nh v�c nông nghi�p � xã nhi u h�n là công tác khuy�n nông và nhi u cán b� không � nng l�c áp �ng yêu c�u c�a khuy�n nông chuyên nghi�p. Tình tr�ng này có th� gi�i thích ph�n nào là do xã mi+n c�'ng phân b� ngân sách cho các ho�t �ng khuy�n nông. Ho�t �ng khuy�n nông còn ��c cung c�p b�i các doanh nghi�p nhà n��c, tr��ng �i h�c, các nhà s�n xu�t trong và ngoài n��c và nhà cung c�p �u vào và các t� ch�c phi Chính ph� (NGO).

B�ng 13.13: Ngu�n ngân sách cho khuy�n nông (t ��ng)

1999 2000 2001 2002 2003 T�ng Ngân sách qu�c gia 85 108 155 196 185 Trung ��ng 26 29 43 66 68 �#a ph��ng 59 79 112 130 117

Ngun: B� Tài chính (2004), B� NNPTNT.

Page 120: PER-IFA Volume 2- Final Review Draft Apr 28 - VNsiteresources.worldbank.org/INTVIETNAM/Resources/PERIFA_Volum… · HS/GV T" l H c sinh/Giáo viên IBRD Ngân hàng Tái thi t và

�ánh giá t�ng h�p chi tiêu công, ��u th�u mua s�m công và trách nhi�m tài chính 2004

112

13.48 Công tác khuy�n nông � Vi�t Nam ��c coi là m�t b� ph�n c�a ch��ng trình xã h�i hoá và giáo d�c c�ng !ng chung � c�p c� s�. T�i c�p xã và c�p th�p h�n, ch��ng trình xã h�i hoá do các t� ch�c oàn th� qu�n chúng ti�n hành nh� H�i Ph� n$, H�i Nông dân, �oàn Thanh niên. K�t qu� là không có m�t b� máy khuy�n nông chuyên nghi�p � c�p xã. C�p huy�n cung c�p d#ch v� khuy�n nông cho các t� ch�c oàn th� qu�n chúng và ��c trung tâm khuy�n nông t.nh và trung tâm khuy�n nông qu�c gia thu�c B� NNPTNT h� tr�. Báo cáo c�a B� NNPTNT cho th�y có 46.272 câu l�c b� khuy�n nông t� nguy�n trên toàn qu�c. �ây là m�t cách ti�p c�n chi phí th�p và có th� gi�i thích t�i sao ngành nông nghi�p Vi�t Nam v2n phát tri�n m�nh m-c dù không có m�t h� th�ng cung c�p d#ch v� khuy�n nông hoàn ch.nh. Cách ti�p c�n này ã ch�ng t� thành công trong th�i kì tích t� nhân t� s�n xu�t và th�i kì k� ho�ch s�n xu�t hàng hoá trong n n kinh t� ch. huy. Tuy nhiên � nâng n n nông nghi�p Vi�t Nam ngang t�m v�i m�c � c�nh tranh qu�c t� trong m�t n n kinh t� th# tr��ng m�, c�n ph�i có s� h� tr� mang tính chuyên nghi�p t�t h�n cho nh$ng nhà cung c�p d#ch v� khuy�n nông hi�n nay.

13.49 Hai v�n m�u ch�t trong vi�c nâng c�p công tác khuy�n nông hi�n nay là m�c � ngân sách mà Vi�t Nam có th� dành cho cung c�p d#ch v� khuy�n nông công c�ng và thái � c�a t.nh và xã �i v�i vi�c dành thêm chi tiêu cho công tác khuy�n nông. �� gi$ chi tiêu � m�c có th� ki�m soát ��c, quan tr�ng là c�n �m b�o r3ng ti�p t�c s, d�ng nh$ng nhà cung c�p d#ch v� khuy�n nông hi�n nay và khuy�n khích các nhà cung c�p d#ch v� m�i tham gia – -c bi�t t( phía nh$ng nhà cung c�p d#ch v� t� nhân và trong các ho�t �ng có kh� nng sinh l�i cao nh� chn nuôi, ho�t �ng mà vi�c thu phí c�a ng��i s, d�ng hoàn toàn mang tính th�c t�. Nên �u tiên tng ngu!n v�n cho các ho�t �ng c�a các cán b� khuy�n nông chuyên nghi�p c�p huy�n hi�n có thay vì tng s� l��ng biên ch�. Các #nh m�c ho�t �ng, c� th� nh� công tác phí, ang � m�c quá th�p � có th� có ho�t �ng khuy�n nông có ch�t l��ng. Vi�t Nam may m�n là không ph�i duy trì m�t h� th�ng khuy�n nông nng su�t th�p và d� th(a cán b�. T.nh và xã hi�n nay có kh� nng tng phân b� ngân sách cho khuy�n nông nh�ng th�c t� rõ ràng h� mi+n c�'ng ph�i làm i u này. Bên c�nh ó, -c bi�t �i v�i nh$ng vùng nghèo, ngân sách c�a xã c0ng không có nhi u s� l�a ch�n. �ánh giá �ói nghèo có s� tham gia ��c ti�n hành cho Báo cáo �ói nghèo nm 2003 ã ch. ra cho th�y ho�t �ng cung c�p d#ch v� khuy�n nông nhìn chung không áp �ng ��c nhu c�u. Nguyên nhân này c�n ph�i ��c hi�u và gi�i quy�t nh� là m�t b� ph�n c�u thành c�a c�i cách h� th�ng khuy�n nông.

Lâm nghi�p

13.50 Chi cho lâm nghi�p và các d#ch v� có liên quan �ng v# trí th� hai (678 tri�u VND, B�ng 13.14) nh�ng ch. b3ng 15 % chi tiêu dành cho th�y l�i xét v m-t t" tr�ng chi tiêu trong t�ng ngân sách c�a ngành. Ph�n ngân sách l�n nh�t c�a ngân sách phân b� cho lâm nghi�p l�i dành cho h�p ph�n c�a Ch��ng trình tr!ng 5 tri�u ha r(ng v�i m�c tiêu nh3m t�o vi�c làm và thu nh�p trong khi ph� xanh �t

Page 121: PER-IFA Volume 2- Final Review Draft Apr 28 - VNsiteresources.worldbank.org/INTVIETNAM/Resources/PERIFA_Volum… · HS/GV T" l H c sinh/Giáo viên IBRD Ngân hàng Tái thi t và

Chi tiêu công trong ngành nông nghi�p

113

tr�ng !i tr�c có ti m nng nông nghi�p th�p trên toàn qu�c. Ch��ng trình này ��c x�p vào lo�i CTMTQG trong ó B� NNPTNT óng vai trò ch� �o. Ch��ng trình do các lâm tr��ng qu�c doanh th�c hi�n v�i s� h�p tác c�a các c� quan khác nh� Ngân hàng Nông nghi�p và Phát tri�n nông thôn, Ngân hàng Chính sách và các h� gia ình. �ây là m�t d� án r�t l�n và a d�ng v�i chi phí cho 12 nm ho�t �ng t�i nm 2010 ��c trình bày � trong tài li�u d� án là 8.645 t" !ng t( ngân sách nhà n��c và 28.975 t" !ng t( Qu/ �u t� c�a Nhà n��c (bên c�nh nh$ng ngu!n l�c khác ch�a ��c xác #nh) nh� tín d�ng �u ãi. Ch��ng trình s) b�o v� 2 tri�u ha r(ng hi�n t�i, tr!ng m�i 2 tri�u ha r(ng s�n xu�t và tr!ng 1 tri�u ha cây công nghi�p và cây n qu�.

B�ng 13.14: Chi tiêu công dành cho lâm nghi�p và các d*ch v� có liên quan (t ��ng)

1999 2000 2001 2002

Ngân sách nhà n��c 444 546 576 678

Trung ��ng 100 99 113 150

�#a ph��ng 343 447 463 528 Ngun: B� Tài Chính (2004).

13.51 Ch��ng trình 5 tri�u ha r(ng ã óng góp vào vi�c nâng cao di�n tích che ph� r(ng t( 33,2% nm 1999 lên 36,1% nm 2003. Cùng v�i m�t s� ch��ng trình phát tri�n s�n xu�t khác, ch��ng trình h� tr� xây d�ng m�t s� nhà máy ch� bi�n g�, nông s�n cao su và chè c0ng nh� nhi u ho�t �ng phi lâm nghi�p khác nh� xây d�ng c� s� h� t�ng. Trong khi d��ng nh� ây là m�t cách t�o vi�c làm và phát tri�n công nghi�p � khu v�c nông thôn nh�ng tính kinh t� c�a các kho�n �u t� này v2n còn là m�t d�u h�i. Thi�t k� d� án thi�u phân tích th# tr��ng �y � và thi�u tham v�n v�i ng��i nông dân và các �i t��ng liên quan khác. Bên c�nh ó vi�c c�p gi�y phép s, d�ng �t và quy ho�ch s, d�ng �t còn ch�a hi�u qu�. ��i v�i nh$ng d� án nh� c�a ch��ng trình không yêu c�u có phân tích chi phí và l�i ích khi c�p v�n. L�i ích d� ki�n th��ng ��c th� hi�n � ch. tiêu c� l��g s�n ph m s�n xu�t ra. Thêm n$a tài li�u d� án ã xác #nh các doanh nghi�p Nhà n��c là nh$ng �i t��ng h��ng l�i chính c�a Ch��ng trình. V�i nh$ng khó khn mà các doanh nghi�p nhà n��c ang ph�i �i m-t và t��ng lai không ch�c ch�n c�a các doanh nghi�p này, i u này d��ng nh� i ng��c l�i �i v�i ch��ng trình c�i cách các doanh nghi�p Nhà n��c. Bên c�nh ó, d� án là m�t ch��ng trình khung qui #nh nh$ng nguyên t�c linh ho�t theo ó hàng trm c� quan và các d� án nh� do #a ph��ng xu�t ho�t �ng. �i u này làm cho vi�c qu�n lý d� án, ki�m soát tài chính, theo dõi chi tiêu và ánh giá tác �ng g-p r�t nhi u khó khn.

Page 122: PER-IFA Volume 2- Final Review Draft Apr 28 - VNsiteresources.worldbank.org/INTVIETNAM/Resources/PERIFA_Volum… · HS/GV T" l H c sinh/Giáo viên IBRD Ngân hàng Tái thi t và

�ánh giá t�ng h�p chi tiêu công, ��u th�u mua s�m công và trách nhi�m tài chính 2004

114

Khuy�n ngh*

T tr!ng ngân sách nhà n��c dành cho ngành

13.52 T( ánh giá trên, cho th�y m-c dù ã ��c �u t� t�t h�n song ngu!n v�n dành cho n n nông nghi�p Vi�t Nam v2n ch�a � � �t ��c nh$ng m�c tiêu chính sách ra. Tuy nhiên, k�t qu� phát tri�n và s� chuy�n d#ch c� c�u i ôi v�i vi�c xoá ói gi�m nghèo ã cho th�y tác �ng to l�n c�a chi tiêu công �i v�i ngành này. �� c�i thi�n tình hình, ánh giá tác �ng c�a chi tiêu hi�n nay t�i ngành c�n ��c c�i thi�n, -c bi�t là vi�c ánh giá kh� nng h�p th� ngu!n v�n ngân sách và hi�u qu� c�a chúng. Vì v�y, tng c��ng nng l�c trong qu�n lý chi tiêu công s) ph�i ��c coi nh� là m�t �u tiên hàng �u và c�n ph�i gi�i quy�t kh n c�p khi quá trình phân c�p ngân sách s) �a qu�n lý chi tiêu xu�ng các c�p #a ph��ng n�i mà nng l�c qu�n lý th�m chí l�i còn là m�t v�n l�n h�n.

Phân b� ngân sách trong n�i b� ngành

13.53 Rõ ràng c�n ph�i c� c�u l�i �u tiên chi tiêu trong n�i b� ngành tr��c khi xem xét tng t" tr�ng ngân sách dành cho ngành. Quan tr�ng nh�t là:

• Cân b ng gi#a v�n ��u t� và chi th��ng xuyên, -c bi�t là chi tiêu cho thu" l�i c�n ph�i i u ch.nh h�n n$a v�i �u tiên áp �ng t�t nhu c�u duy tu b�o d�'ng các công trình b# trì hoãn, hoàn thi�n h� th�ng, ph�c h!i l�i h� th�ng thu" l�i và i u ch.nh h� th�ng thu" l�i nh3m h� tr� a d�ng hoá mùa v� và cây tr!ng.

• T�ng ngun l�c nghiên c�u � h� tr� cho m�t n n nông nghi�p hi�n �i và a d�ng nh�y c�m v�i th# tr��ng m� và thay �i k/ thu�t nhanh chóng. C�n xem xét l�i s� l��ng các c� quan nghiên c�u � t�p trung ngu!n l�c và m�t s� quy n t� ch� trong chi tiêu nên ��c giao cho các c� quan này nh3m lo�i b� nh$ng #nh ki�n �i v�i nh$ng d� án nghiên c�u dài h�n và tránh gián o�n công vi�c nghiên c�u vào cu�i nm tài chính.

• T�ng ngun v�n cho Khuy�n nông. H� tr� t( Trung ��ng cho các d#ch v� khuy�n nông c�a t.nh là ch�a � và c�n ph�i tng h� tr� này lên n�u có � v�n. Ngu!n v�n c�a t.nh cho ho�t �ng khuy�n nông cùng không � nh�ng t.nh c�n ph�i ��c thuy�t ph�c r3ng khi gi�m chi tiêu cho các ho�t �ng khác s) t�o ra l�i ích l�n h�n t( ho�t �ng khuy�n nông. Tuy nhiên c�n thay �i c� ch� khuy�n nông theo h��ng h� tr� các d#ch v� theo s�n ph m. Không khuy�n khích thi�t l�p d#ch v� khuy�n nông l�n không có kh� nng h� tr�.

• Ngun v�n cho lâm nghi�p d��ng nh� ��. Tuy nhiên khó có th� kh�ng #nh b�i vì nhi u ho�t �ng ��c th�c hi�n d��i Ch��ng trình 5 tri�u ha r(ng.

Page 123: PER-IFA Volume 2- Final Review Draft Apr 28 - VNsiteresources.worldbank.org/INTVIETNAM/Resources/PERIFA_Volum… · HS/GV T" l H c sinh/Giáo viên IBRD Ngân hàng Tái thi t và

Chi tiêu công trong ngành nông nghi�p

115

• Gi�m gánh n$ng chi tiêu c�a các doanh nghi�p nhà n��c lên chi tiêu công. Các doanh nghi�p Nhà n��c tiêu t�n ngân sách nhà n��c trong khi nhi u ho�t �ng c�a các doanh nghi�p này có th� do khu v�c t� nhân �m nhi�m. C�i ti�n qu�n lý tài chính c�a các doanh nghi�p nhà n��c s) t�o ra m�t ngu!n ti�t ki�m ngân qu/ l�n nh�t cho Ngân sách � tái phân b� trong ngành. Gi�m h� tr� c�a Nhà n��c cho nh$ng doanh nghi�p làm n thua l� s) t�o ra s� v�n th(a � � dành cho nghiên c�u, khuy�n nông và duy tu h� th�ng thu" l�i.

Qu�n lý chi tiêu c&a ngành

13.54 C�n ph�i tng c��ng qu�n lý chi tiêu công c�a ngành tr��c khi tng t" tr�ng ngân sách ngành cho ngành:

• Yêu c�u �ánh giá d� án k% h�n bao g!m phân tích tài chính và kinh t�, là i u ki�n � c�p v�n cho các kho�n �u t� l�n trong l/nh v�c nông nghi�p. �i u này s) không ch. c�i ti�n vi�c thi�t k� các ch��ng trình mà còn t�o ra m�t c� s� cho l�p ngân sách và yêu c�u tng t" tr�ng ngân sách dành cho ngành trong t�ng ngân sách. Tài li�u ánh giá hi�n này còn n-ng v k� l� mang tính ch� quan mà ít có các phân tích sâu và d�a vào các b3ng ch�ng th�c t�.

• Xây d�ng phân tích k�t qu� và tác ��ng c�a chi tiêu công nh� là m�t ho�t �ng th��ng xuyên và là i u ki�n c�n thi�t � ti�p t�c c�p v�n cho ch��ng trình. Th�c t� hi�n nay ánh giá ho�t �ng c�a ch��ng trình thông qua s� l��ng v�n ��c gi�i ngân, s� nhà máy ch� bi�n ��c xây d�ng và s� l��ng �u vào ��c phân b�. Thi�u thông tin ch�a ��c t�ng h�p v tác �ng c�a các ch��ng trình gây khó khn cho vi�c tách bi�t tác �ng c�a ch��ng trình v�i tác �ng c�a các ho�t �ng kinh t� chung.

• Thi�t l�p ki m soát cam k�t chi ch$t ch& h�n n#a trong l/nh v�c nông nghi�p và ti�n hành nhanh m�t ánh giá ng��c v tr��c ây cho t�t c� các d� án l�n ã ��c phê chu n cho ngành nông nghi�p � xác #nh ngu!n ngân sách ph�c v� cho vi�c th�c hi�n d� án. Xây d�ng k� ho�ch � gi�i quy�t n� t!n �ng và có các bi�n pháp ngn không cho phát sinh n� m�i.

• �i�u ch�nh các quy trình và ch�c n�ng th ch� nh3m h� tr� nh$ng thay �i c�a C�i cách hành chính công. ��i v�i các c� quan trung ��ng, không c�n chú ý nhi u t�i vi�c xây d�ng các m�c tiêu s�n xu�t hàng hoá mà nên chú ý nhi u t�i vi�c xây d�ng các qui #nh, chu n hoá ch�t l��ng, h� th�ng thông tin th# tr��ng, giám sát và ánh giá tác �ng. ��i v�i các c� quan #a ph��ng, thi�t l�p qu�n lý tài chính hi�n �i và h� th�ng thông tin qu�n lý (MIS) và xây d�ng nng l�c là m�t yêu c�u c�p thi�t.

Page 124: PER-IFA Volume 2- Final Review Draft Apr 28 - VNsiteresources.worldbank.org/INTVIETNAM/Resources/PERIFA_Volum… · HS/GV T" l H c sinh/Giáo viên IBRD Ngân hàng Tái thi t và

�ánh giá t�ng h�p chi tiêu công, ��u th�u mua s�m công và trách nhi�m tài chính 2004

116

13.55 S) có giá tr# �i v�i B� NNPTNT khi s, d�ng k�t qu� t( vi�c tham gia Báo cáo �GTHCTC 2004 và b�t �u th, nghi�m Khuôn kh� chi tiêu trung h�n (MTEF) c�a ngành. V�i s� ph�c t�p và nng l�c hi�n nay c�a ngành, khuôn kh� chi tiêu trung h�n c�a nông nghi�p/nông thôn s) phát tri�n t( h� th�ng l�p k� ho�ch và ngân sách hi�n nay nh�ng �m b�o có m�i liên k�t rõ ràng h�n v�i các m�c tiêu ��c -t ra trong các chi�n l��c phát tri�n c�a Chính ph� và Ch��ng trình Xoá ói gi�m nghèo toàn di�n, các ch. s� ho�t �ng và các ngu!n l�c tài chính hi�n có trong vòng 3 nm t�i. �i u này òi h�i ph�i có s� h�p tác và ph�i h�p ch-t ch) h�n không ch. gi$a các V�, C�c c�a B� NNPTNT (c� th� là V� Tài chính, V� K� ho�ch và Vi�n Thi�t k� và Qui ho�ch nông nghi�p) mà !ng th�i gi$a B� NNPTNT, B� Tài chính và B� K� ho�ch và ��u t� và s� tr� giúp k/ thu�t l�n (thông qua D� án C�i cách qu�n lý tài chính công c�a Vi�t Nam).

Page 125: PER-IFA Volume 2- Final Review Draft Apr 28 - VNsiteresources.worldbank.org/INTVIETNAM/Resources/PERIFA_Volum… · HS/GV T" l H c sinh/Giáo viên IBRD Ngân hàng Tái thi t và

� � Ch��ng trình mc tiêu qu�c gia

117

14. CH��NG TRÌNH M C TIÊU QU�C GIA

Gi�i thi�u và t�ng quan

14.1 Ch��ng trình m�c tiêu qu�c gia (CTMTQG) óng vai trò quan tr�ng trong h� th�ng phân c�p qu�n lý ngân sách gi$a các c�p chính quy n � Vi�t Nam. Các kho�n b� sung ngân sách có m�c tiêu là công c� chính � Chính ph� h� tr� và tác �ng t�i vi�c th�c hi�n các m�c tiêu qu�c gia quan tr�ng � c�p #a ph��ng cùng v�i ngu!n b� sung cân �i ngân sách hàng nm ã phân c�p cho các c�p chính quy�n #a ph��ng th�c hi�n. Do xoá ói gi�m nghèo là m�t trong nh$ng m�c tiêu qu�c gia quan tr�ng, nên các CTMTQG c0ng ��c s, d�ng � gi�i quy�t nhu c�u c�a nh$ng khu v�c nghèo nh�t – thông qua h� tr� cho tr�c ti�p công tác gi�m nghèo ho-c giúp �t ��c các m�c tiêu qu�c gia � các vùng nghèo và vùng sâu vùng xa, là nh$ng n�i có th� s) b# t�t h�u n�u nh� không có nh$ng CTMTQG này. Các CTMTQG !ng th�i c0ng -t ra nh$ng thách th�c l�n, v m-t qu�n lý, i u ph�i, ki�m soát trách nhi�m tài chính và giám sát; l�i ích c�a vi�c c�p ngân sách thông qua c� ch� CTMTQG c�n ph�i ��c cân nh�c v�i l�i ích thu u�c thông qua kênh b� sung cân �i ngân sách và t�o ra các bi�n pháp khuy�n khích và �a ra các yêu c�u m�nh m) h�n �i v�i chính quy n #a ph��ng trong vi�c phân b� ngân sách nh3m �t ��c các m�c tiêu qu�c gia ã ra.

14.2 Vào �u nh$ng nm 1990, bên c�nh vi�c h� tr� t( ngân sách trung ��ng thông qua b� sung cân �i ngân sách, Chính ph� ã thi�t l�p m�t s� ch��ng trình m�c tiêu qu�c gia (CTMTQG) � h� tr� chính quy n #a ph��ng và các b� ngành thúc y phát tri�n kinh t�-xã h�i. T( nm 2001 �n nay ã th�c hi�n các ch��ng trình sau: Ch��ng trình Xoá ói gi�m nghèo và t�o vi�c làm (X�GN-TVL), Ch��ng trình 135 và các ch��ng trình trong l/nh v�c y t�, dân s� và k� ho�ch hoá gia ình, n��c s�ch, vn hoá và giáo d�c.33Các CTMTQG ã tr� thành m�t công c� quan tr�ng � thúc y tng tr��ng kinh t� và xoá ói gi�m nghèo. Chi ngân sách cho các CTMTQG tng lên nhanh chóng. Chúng th�c s� ã óng góp quan tr�ng vào vi�c �t ��c các m�c tiêu phát tri�n và X�GN. Tuy nhiên, v2n còn nhi u thách th�c v tng m�c � t�p trung và c� ch� qu�n lý c�a các CTMTQG, c�i ti�n quy trình và ho�t �ng mua s�m, tng c��ng ch� � giám sát và báo cáo c�a CTMTQG.

14.3 Ch��ng này ánh giá chi ngân sách cho các CTMTQG và ��c vi�t trên c� s� t�ng h�p các nghiên c�u c�a Chính ph�, c0ng nh� k�t qu� ánh giá tr��c ó v Ch��ng trình X�GN-TVL và Ch��ng trình 135 do UNDP tài tr�. Ph�n �u �������������������������������������������33 Ch��ng trình 135 không chính th�c là CTMTQG, nh�ng v2n ��c th�o lu�n trong ch��ng này.

Page 126: PER-IFA Volume 2- Final Review Draft Apr 28 - VNsiteresources.worldbank.org/INTVIETNAM/Resources/PERIFA_Volum… · HS/GV T" l H c sinh/Giáo viên IBRD Ngân hàng Tái thi t và

T�ng h�p �ánh giá Chi tiêu công và Trách nhi�m tài chính

118

c�a ch��ng này ánh giá c� ch� qu�n lý và i u ti�t các CTMTQG. Ph�n th� hai c�a Ch��ng này xem xét vi�c c�p tài chính cho các CTMTQG và t" tr�ng chi cho các CTMTQG trong t�ng chi ngân sách và t" tr�ng c�a t(ng CTMTQG trong t�ng chi cho t�t c� các CTMTQG. Ph�n th� ba xem xét các v�n qu�n lý tài chính trong khuôn kh� Ch��ng trình Xoá ói gi�m nghèo và t�o vi�c làm và Ch��ng trình 135. Ph�n th� t� xem xét tác �ng và hi�u qu� c�a các CTMTQG. Ph�n cu�i cùng c�a ch��ng này �a ra m�t s� ki�n ngh#.

Qu�n lý và �i/u ti�t

Khuôn kh� �i/u ti�t

14.4 Khuôn kh� i u ti�t hi�n hành cho các CTMTQG ch� y�u là hai quy�t #nh: Quy�t #nh 42/2002/Q�-TTg ngày 19/3/2002 và Quy�t #nh 71/2001/Q�-TTg c�a Th� t��ng ngày 4/5/2001 v CTMTQG giai o�n 2001-2005. Quy�t #nh 42 qui #nh vi�c qu�n lý và i u hành các CTMTQG.

14.5 Nguyên t�c c� b�n c�a các CTMTQG � Vi�t Nam, -c bi�c là hai ch��ng trình gi�m nghèo � nông thôn (X�GN và CT135), là th�c hi�n các CTMTQG c�n ��c ti�n hành � c�p chính quy n càng th�p có th�. Tuy nhiên, vi�c này c�n ph�i có s� i u ph�i ch-t ch) v�i các c� quan trung u�ng vì m�c tiêu c�a các CTMTQG là �m b�o th�c hi�n các m�c tiêu qu�c gia � c�p #a ph��ng. Các m�c tiêu qu�c gia ��c xây d�ng trong qui trình l�p k� ho�ch qu�c gia b�i các b� ngành và các t.nh sau khi tham v�n v�i B� KH�T và B� Tài chính.

C" ch� qu�n lý chung

14.6 Quy�t #nh 42 quy #nh B� K� ho�ch và ��u t� làm �u m�i giúp Chính ph� qu�n lý và i u hành các CTMTQG, t�ng h�p t�ng m�c v�n cho các CTMTQG, B� Tài chính ph�i h�p xu�t t�ng m�c kinh phí s� nghi�p, c�p phát kinh phí và giám sát tình hình th�c hi�n kinh phí c�a các CTMTQG.

14.7 Vai trò ch� �o c�a B� K� ho�ch và ��u t� là t�ng h�p � xu�t c�a các b�, ngành và trình Chính ph� phê duy�t các CTMTQG trên c� s� chi�n l��c phát tri�n kinh t� xã h�i 10 nm và k� ho�ch 5 nm và cn c� vào các xu�t c�a các b�, ngành và #a ph��ng. Ch� trì xu�t t�ng m�c v�n �u t� và v�n s� nghi�p cho các CTMTQG. B� KH�T ch� trì ph�i h�p v�i các B�, ngành, #a ph��ng xây d�ng c� ch� v qu�n lý và i u hành các CTMTQG. B� còn ch#u trách nhi�m ánh giá hi�u qu� c�a các CTMTQG.

14.8 B� Tài chính ph�i h�p v�i B� KH�T xu�t t�ng m�c kinh phí phân b� cho t(ng ch��ng trình, c�p phát kinh phí cho các b�, ngành và #a ph��ng sau khi ngân sách ã Qu�c h�i quy�t #nh và Th� t��ng phân b�. B� Tài chính c0ng ch#u trách nhi�m trong vi�c ki�m soát chi và giám sát vi�c gi�i ngân c�a các ch��ng trình.

Page 127: PER-IFA Volume 2- Final Review Draft Apr 28 - VNsiteresources.worldbank.org/INTVIETNAM/Resources/PERIFA_Volum… · HS/GV T" l H c sinh/Giáo viên IBRD Ngân hàng Tái thi t và

� � Ch��ng trình mc tiêu qu�c gia

119

14.9 Các b� chuyên ngành qu�n lý các CTMTQG ch#u trách nhi�m xây d�ng n�i dung ch��ng trình, các d� án c� th� thu�c ch��ng trình; l�p k� ho�ch v m�c tiêu, nhi�m v� và nhu c�u kinh phí hàng nm; xây d�ng ph��ng án phân b� v�n theo các m�c tiêu d� án cho các B� ngành và #a ph��ng, qu�n lý ch��ng trình thông qua m�t Ban ch� nhi�m ch��ng trình. Ban này giúp Th� tr��ng c� quan qu�n lý và t� ch�c th�c hi�n ch��ng trình.

14.10 Chính quy n t.nh có trách nhi�m qu�n lý ngu!n l�c c0ng nh� v�n hành và i u ph�i vi�c th�c hi�n các CTMTQG t�i t.nh/thành ph� ó thông qua Ban Ch. �o các CTMTQG c�a t.nh. Lãnh �o S� KH�T c�a t.nh là �y viên th��ng tr�c c�a Ban ch. �o và các thành viên khác là �i di�n lãnh �o c�a các s� và ban ngành liên quan c�a t.nh/thành ph� ó. Ch� t#ch UBND t.nh ch#u trách nhi�m i u ph�i và ch. �o CTMTQG và các d� án c�p t.nh khác c�a t.nh/thành ph� ó và ch#u trách nhi�m pháp lý v qu�n lý tài chính, v giám sát và báo cáo các d� án thu�c CTMTQG.

14.11 Các ban qu�n lý ch��ng trình � t.nh và huy�n giao cho nhi u t� ch�c khác nhau qu�n lý các h�p ph�n khác nhau c�a CTMTQG. Ch�ng h�n, nhìn chung, h�p ph�n ào t�o cho ng��i nghèo trong Ch��ng trình Xoá ói gi�m nghèo ��c giao cho S� L�TBXH; #nh canh #nh c� giao cho Chi c�c �#nh canh #nh c� và khuy�n nông ��c giao cho S� NNPTNT. Ngoài s� phân b� trách nhi�m chung này, nhi u c� quan, t� ch�c và ng��i dân v2n tham gia vào quá trình th�o lu�n và phê chu n d� án � c�p #a ph��ng (c�p huy�n ho-c xã). �i u này -t ra thách th�c v i u ph�i chéo gi$a các l/nh v�c.

14.12 Cho �n nay, vi�c phân c�p trách nhi�m qu�n lý và th�c hi�n �u t� còn h�n ch�. Nhi u t.nh d��ng nh� còn ch�a giao vi�c th�c hi�n cho các xã m-c dù ��c khuy�n khích chính th�c nên làm nh� v�y và do ó các huy�n v2n gi$ quy n ki�m soát. Ví d� nh� � CT135 sau 5 nm ho�t �ng, ch. có 385 xã � 20 t.nh ��c giao quy n tr� thành ch� d� án �u t�, trong t�ng s� 2.374 xã m�c tiêu c�a ch��ng trình này.34

14.13 V nguyên t�c, các t.nh ��c khuy�n khích phân c�p trách nhi�m cho c�p huy�n và xã nh�ng trên th�c t� các t.nh th��ng gi$ l�i quy n qu�n lý các b� ph�n quan tr�ng c�a các ch��ng trình có th� phân c�p u�c. Th�m chí ngay c� trong Ch��ng trình 135, là ch��ng trình có yêu c�u phân c�p r�t rõ ràng, h�u h�t các t.nh ��c kh�o sát trong nghiên c�u c�a UNDP v CTXDGN và CT135 (S�n La, Sóc Trng và Qu�ng Ngãi) u ch. phân c�p tri�n khai ch��ng trình �n c�p huy�n và ch. có m�t s� d� án ��c thí i�m t�i nh$ng xã mà c�p t.nh cho là có � nng l�c qu�n lý. Nh� v�y vai trò c�a các xã trong qu�n lý các d� án còn h�n ch�.

�������������������������������������������"���Báo cáo ánh giá vi�c th�c hi�n các qui #nh tài chính áp d�ng cho CTMTQG và các d� án l�n cùng các ch��ng trình ��c c�p ng�n sách trong giai �an 2001-2004. Qu� Ti n t� qu�c t�, B� KH�T, tháng 7/2004.

Page 128: PER-IFA Volume 2- Final Review Draft Apr 28 - VNsiteresources.worldbank.org/INTVIETNAM/Resources/PERIFA_Volum… · HS/GV T" l H c sinh/Giáo viên IBRD Ngân hàng Tái thi t và

T�ng h�p �ánh giá Chi tiêu công và Trách nhi�m tài chính

120

14.14 M�t ví d� n$a là tr��ng h�p c�a CTMTQG v n��c s�ch và v� sinh nông thôn v�i nguyên t�c xây d�ng k� ho�ch � c�p #a ph��ng. Trên lý thuy�t, ng��i dân ��c thông báo v s� ti n ã có t( các ngu!n khác nhau và trên c� s� ó xác #nh m�c óng góp c�a ng��i dân #a ph��ng. Các xu�t ��c chuy�n cho chính quy n huy�n/xã và m�t u" ban n��c ��c b� nhi�m � c�p xã, u" ban này s) l�p k� ho�ch và �a ra các gi�i pháp k/ thu�t (ch�ng h�n h� th�ng n��c t� ch�y). Các nhà tài tr� và c� quan nhà n��c s) i u ch.nh k� ho�ch (m-c dù vi�c này s) có r�i ro là s) không trao quy n ho-c gi�m quy n c�a nh$ng giám sát viên t�i ch�). Do ó trên lý thuy�t ch� �u t� !ng th�i là ng��i h��ng l�i t( d� án (ngh/a là c�p xã) nh�ng trên th�c t�, do h�n ch� v v�n nên t�t c� các k� ho�ch xây d�ng � c�p xã không th� th�c hi�n ��c và c�p t.nh quy�t #nh xã nào s) s) ��c h��ng l�i và v�n s) ��c phân b� nh� th� nào gi$a các xã.

14.15 S� tham gia c�a ng��i dân trong quá trình ra quy�t #nh và giám sát trong các CTMTQG ôi khi ít h�n so v�i nh$ng nguyên t�c nêu trong vn b�n h��ng d2n. M-c dù trong m�t s� tr��ng h�p (ví d� t�i Qu�ng Ngãi v�i Ch��ng trình 135), h� gia ình th�c s� tích c�c tham gia quy�t #nh n�i dung c�a các CTMTQG, các lo�i hình d� án, v.v nh� trong nhi u tr��ng h�p khác, các quy�t #nh do chính quy n #a ph��ng �a ra g�n nh� ch�a có s� tham v�n tr�c ti�p v�i và tham gia c�a các �i t��ng h��ng l�i t( d� án.

14.16 Trên lý thuy�t t�t c� các t.nh báo cáo v Trung ��ng ho�t �ng c�a CTMTQG trên #a bàn c�a mình. Tuy nhiên, vn phòng qu�n lý Ch��ng trình Xoá ói gi�m nghèo và t�o vi�c làm c�a B� L�TBXH cho bi�t h� ch. nh�n ��c m�t s� ít trong nh$ng báo cáo mà theo quy #nh c�a pháp lu�t t.nh ph�i n�p, trong khi ó báo cáo l�i h�t s�c chung chung và do ó không m�y h$u ích trong giám sát ch��ng trình. H�u h�t các b� qu�n lý ch��ng trình không th� báo cáo ��c các t.nh ang chi tiêu bao nhiêu ti n � th�c hi�n m�c tiêu ch��ng trình mình. Trên th�c t� vi�c qu�n lý v�n hi�u qu� và có hi�u su�t ph� thu�c r�t nhi u vào các t.nh.

Qu�n lý chi tiêu c&a các ch�"ng trình m�c tiêu qu�c gia

14.17 Tr��c nm 2000, các c� quan trung ��ng (B� KH�T, B� Tài chính và các b� ngành) có vai trò quan tr�ng trong vi�c quy�t #nh n�i dung chi tiêu c�a các CTMTQG. Sau khi ngân sách ��c phê chu n, B� qu�n lý ch��ng trình s) ��c giao t�ng m�c kinh phí, m�c tiêu và các yêu c�u v giám sát có liên quan và ngân sách � th�c hi�n các d� án c�a ch��ng trình do B� qu�n lí. B� ho-c c� quan qu�n lý ch��ng trình sau ó s) ch#u trách nhi�m d� ki�n phân b� kinh phí CTMTQG cho các b�, ngành c� quan trung ��ng và #a ph��ng th�c hi�n, bao g!m phân b� ngân sách cho t(ng d� án c� th�. Phân b� v�n cho các b� ph�n h�p thành c�a CTMTQG ��c d�a trên xu�t c�a c� quan qu�n lý ch��ng trình và k� ho�ch ngân sách c�p t.nh ��c báo cáo lên B� K� ho�ch và ��u t� và B� Tài chính.

14.18 Sau nm 2000, Quy�t #nh s� 38/2000/Q�-TTg ã thay �i cách th�c qu�n lý v�n c�a CTMTQG. Thay �i c� b�n nh�t là th m quy n l�p k� ho�ch,

Page 129: PER-IFA Volume 2- Final Review Draft Apr 28 - VNsiteresources.worldbank.org/INTVIETNAM/Resources/PERIFA_Volum… · HS/GV T" l H c sinh/Giáo viên IBRD Ngân hàng Tái thi t và

� � Ch��ng trình mc tiêu qu�c gia

121

phân b� và qu�n lý kinh phí cho t(ng d� án trong ch��ng trình ��c chuy�n t( trung ��ng xu�ng t.nh. Trong giai o�n t( 2001 �n 2003, t.nh ��c giao t�ng kinh phí cho t�t c� các CTMTQG th�c hi�n t�i #a ph��ng và ��c quy n phân b� v�n cho t(ng ch��ng trình c� th�. M�c ích là giúp #a ph��ng áp �ng t�t h�n các nhu c�u t�i ch� và l!ng ghép gi$a các ch��ng trình t�i #a ph��ng � có k�t qu� t�t h�n. Tuy nhiên, c� ch� này l�i gây khó khn cho các B� chuyên ngành theo dõi vi�c phân b� kinh phí cho các ch��ng trình mình qu�n lý và m�c � hoàn thành các m�c tiêu c�a t(ng ch��ng trình. �� kh�c ph�c nh��c i�m này, t( nm 2004, Chính ph� ã quy�t #nh giao c� th� m�c v�n cho t(ng ch��ng trình c� th� và các m�c tiêu c�n th�c hi�n cho t(ng #a ph��ng. Tuy nhiên các t.nh v2n ��c quy n phân b� kinh phí cho t(ng d� án c� th� trong t(ng ch��ng trình, theo s� h��ng d2n c�a c� quan qu�n lý có liên quan và tuân theo các thông t� c�a B� Tài chính, nh$ng qui #nh khác v chi tiêu. Theo c� ch� m�i, các t.nh ph�i phân b� m�c v�n cho t(ng ch��ng trình t�i thi�u b3ng m�c ngân sách trung ��ng thông báo, nh�ng có quy n i u ch.nh tng m�c v�n này b3ng các ngu!n v�n khác c�a #a ph��ng.

14.19 Liên quan �n c�p phát ngân sách, tr��c ây kinh phí � th�c hi�n CTMTQG � c�p #a ph��ng là kinh phí �y quy n t( các ch� qu�n ch��ng trình, nh�ng t( nm 2001, kinh phí ngân sách nhà n��c phân b� cho th�c hi�n các CTMTQG t�i #a ph��ng ��c �a vào cân �i ngân sách #a ph��ng d��i hình th�c b� sung có m�c tiêu.

14.20 �#nh m�c ngân sách � phân b� tài chính theo các CTMTQG còn chung chung ho-c ã quá c0 (nh� Thông t� 33/1999/TT-BTC c�a B� Tài chính ngày 29/3/1999, �a ra h��ng d2n v qu�n lý và gi�i ngân ngu!n chi th��ng xuyên c�a ch��ng trình X�GN và Thông t� 06/2000/TT-BKH c�a B� KH�T ngày 27/6/2000).

14.21 Theo lý thuy�t, các t.nh ��c gi� #nh cùng tham gia óng góp v�i trung ��ng, #a ph��ng, t� ch�c qu�n chúng, DNNN và h� gia ình � �t ��c các m�c tiêu c�a CTMTQG. Trong th�c t�, ph�m vi các c� quan #a ph��ng có th� tng ngu!n v�n lên r�t khác nhau, nói chung nh$ng t.nh giàu h�n có th� tng óng góp c�a #a ph��ng nhi u h�n các t.nh nghèo. Nghiên c�u ánh giá rà soát g�n ây do UNDP tài tr� cho th�y rõ m�c � a d�ng v óng góp c�a các c�p d��i trung ��ng cho ch��ng trình X�GN và CT135 � các t.nh. Nghiên c�u cho th�y là ph�n l�n óng góp c�a các t� ch�c qu�n chúng và cá nhân là � làm nhà cho các h� nghèo và xây d�ng c� s� h� t�ng, còn các ch��ng trình nh� khác ch. nh�n ��c r�t ít s� óng góp c�a cá nhân và t�p th�.

Chi ngân sách nhà n��c cho các CTMTQG

14.22 B�ng 14.1 và Bi�u ! 14.1 d��i ây cho th�y t" tr�ng c�a các CTMTQG trong t�ng chi ngân sách nhà n��c và t" tr�ng c�a t(ng CTMTQG riêng r) trong t�ng s� chi tiêu cho các CTMTQG. B�ng 14.1 cho th�y t" tr�ng chi

Page 130: PER-IFA Volume 2- Final Review Draft Apr 28 - VNsiteresources.worldbank.org/INTVIETNAM/Resources/PERIFA_Volum… · HS/GV T" l H c sinh/Giáo viên IBRD Ngân hàng Tái thi t và

T�ng h�p �ánh giá Chi tiêu công và Trách nhi�m tài chính

122

các CTMTQG trong t�ng chi ngân sách nhà n��c ã tng áng k�, m-c dù v�i xu�t phát i�m r�t th�p: t( 2,0% lên 3,4% trong giai o�n 1998 và 2002. T�ng chi cho các CTMTQG ã tng g�p 3 l�n v giá tr# tuy�t �i, ph�n ánh không ch. tng cam k�t chi tiêu cho các ch��ng trình m�c tiêu mà còn cho th�y t�c �c tng tr��ng nhanh chóng c�a ngân sách nhà n��c.

B�ng 14.1: T l� chi cho các CTMTQG trong t�ng chi ngân sách nhà n��c, giai �o�n 1998-2002

N)m T�ng chi tiêu cho các

CTMTQG

(t ��ng)

T�ng chi tiêu c&a Nhà n��c

(t ��ng)

CTMTQG/T�ng chi tiêu

(%)

1998 1.495 73.419 2,0 1999 2.484 84.817 2,9 2000 2.988 103.151 2,9 2001 3.405 119.403 2,9 2002 4.575 135.490 3,4

14.23 Tuy nhiên bi�u ! 14.1 cho th�y trong xu h��ng chung là tng ngân sách cho các CTMTQG, t(ng CTMTQG l�i ��c phân b� v�n khác nhau trong giai o�n ánh giá chi tiêu công. T" tr�ng c�a Ch��ng trình Xoá ói gi�m nghèo và t�o vi�c làm và Ch��ng trình Giáo d�c l�i gi�m so v�i t�ng chi cho các CTMTQG. T" tr�ng chi tiêu dành cho Ch��ng trình Xoá ói gi�m nghèo và t�o vi�c làm ã gi�m t( 16,2% xu�ng còn 13,7% trong th�i kì này và t" tr�ng dành cho Giáo d�c c0ng ã gi�m t( 22,5% xu�ng còn 15% trong t�ng chi tiêu cho các CTMTQG. Tuy nhiên, i u này c0ng có th� gi�i thích ��c b�i vi�c chuy�n m�t s� nhi�m v� �u t� h� t�ng t( ch��ng trình này sang cho CT135.

Bi�u �� 14.1: T tr!ng c&a các ch�"ng trình riêng r; trong t�ng chi tiêu cho các CTMTQG, giai �o�n 1999-2003

14.24 T" tr�ng chi tiêu dành cho y t�, n��c s�ch và vn hoá (ch��ng trình vn hoá b�t �u t( nm 2000) v2n gi$ t" l� không �i � m�c 10%, 5% và 2-3%

0.0�5.0�

10.0�15.0�20.0�25.0�

30.0�35.0�

�#�L6MI� �#��">� �#�N�,H �#�IO� �#�M�� �#�P0�

1999�2000�2001�2002�2003�

Page 131: PER-IFA Volume 2- Final Review Draft Apr 28 - VNsiteresources.worldbank.org/INTVIETNAM/Resources/PERIFA_Volum… · HS/GV T" l H c sinh/Giáo viên IBRD Ngân hàng Tái thi t và

� � Ch��ng trình mc tiêu qu�c gia

123

t��ng �ng trong giai o�n 1999 và 2003. Ch��ng trình có t" tr�ng chi tiêu ��c tng lên là Ch��ng trình 135, t" tr�ng c�a ch��ng trình này g�n tng lên g�p ôi t( h�n 15% lên h�n 30% t�ng chi tiêu trong nm 2003. S� li�u s� c�p c�a nm 2004 cho th�y t" tr�ng chi tiêu dành cho giáo d�c có th� tng áng k� trong nm 2004, trong khi t" tr�ng c�a các ch��ng trình khác s) gi�m i, còn t" tr�ng c�a Ch��ng trình 135 gi�m xu�ng d��i 30% t�ng chi tiêu.

V�n th(c hi�n tng ch�"ng trình trong th$i gian qua

14.25 T�ng s� v�n ã ��c phân b� cho Ch��ng trình Xoá ói gi�m nghèo và t�o vi�c làm trong 4 nm �u tiên c�a kì l�p k� ho�ch hi�n nay giai o�n 2001-2005 là 3.780 t" !ng. Bên c�nh ó, nhi u tài tr� ã �u t� cho các d� án xoá ói gi�m nghèo � các t.nh mi n núi phía B�c, các t.nh mi n Trung và m�t s� n�i khác, b� sung thêm ngu!n l�c � áp �ng nhu c�u v v�n. S� v�n ��c tài tr� lên t�i 320 tri�u USD vào nm 2005 (t��ng ��ng v�i 5.000 t" !ng).

14.26 Theo Ch��ng trình 135, trong nm 2003 kho�ng 1.200 t" !ng ã ��c phân b� cho 2.342 xã và trong giai o�n 2001-2004 kho�ng 4.910 t" !ng ��c phân b�. Ngân sách trung ��ng ��c phân b� xu�ng các huy�n và ti�p theo là xu�ng các xã d� ki�n trên c� s� m�t s� ti n c� #nh trên m�t xã thu�c di�n -c bi�t khó khn ��c Chính ph� phân cho các t.nh (500 tri�u !ng ). Ph��ng pháp phân b� v�n – m�t s� ti n c� #nh cho m�t xã thu�c di�n -c bi�t khó khn – có l�i ích là rõ ràng và minh b�ch. Trong quá trình th�c hi�n CT135 hàng nm, t.nh và huy�n hi�n nay có th� phân b� cho m�t xã l�n h�n 500 tri�u !ng và gi�m s� ti n phân b� c�a các xã khác trên c� s� ánh giá s, d�ng v�n. Tuy nhiên, các t.nh ph�i �m b�o trong th�i gian th�c hi�n ch��ng trình, trung bình m�i xã m�i nm ph�i nh�n ��c 500 tri�u !ng. Và v�i các CTMTQG khác, nh$ng t.nh có ngu!n v�n phân b� l�n t( trung ��ng có xu h��ng phân b� m�t l��ng ngu!n l�c #a ph��ng (c�p t.nh) l�n h�n.

14.27 Kho�n �u t� 1.650 t" !ng cho CTMTQG v y t� trong giai o�n 2001-2004 so v�i con s� 2.155 t" !ng trong ngu!n ngân sách nhà n��c toàn b� giai o�n 1990-2000. Phân b� ngân sách c�a Chính ph� cho ch��ng trình này ã tng 46% v giá tr# danh ngh/a và tng kho�ng 25% v giá tr# th�c trong giai o�n t( nm 2000 �n nm 2004 cho th�y �u tiên c�a Chính ph� cho ch��ng trình này. Tuy nhiên, m-c dù chi cho các CTMTQG v y t� ã tng v lu�ng ti n nh�ng t" tr�ng c�a chi tiêu cho y t� hi�n nay c�a Chính ph� ã gi�m t( nm 1999: t�ng chi dành cho y t� ã tng kho�ng 31,5% giai o�n 2000-2002, trong khi chi cho các CTMTQG ch. tng 22,1%. Nh$ng con s� này không tính �n ngu!n v�n ��c tài tr�, ví d� ngu!n v�n do Ngân hàng th� gi�i tài tr� 100 t" !ng cho các ch��ng trình s�t rét và lao ph�i.

14.28 Ngân sách nhà n��c dành cho CTMTQG v n��c s�ch và v� sinh nông thôn trong giai o�n 2001-2004 là 880 t" !ng, v�i t�ng s� v�n t( trung ��ng, #a ph��ng và nhân dân óng góp trong giai o�n 1999-2003 lên �n 4.795 t" !ng.

Page 132: PER-IFA Volume 2- Final Review Draft Apr 28 - VNsiteresources.worldbank.org/INTVIETNAM/Resources/PERIFA_Volum… · HS/GV T" l H c sinh/Giáo viên IBRD Ngân hàng Tái thi t và

T�ng h�p �ánh giá Chi tiêu công và Trách nhi�m tài chính

124

Trong th�i kì 1999-2003, h�n 850 t" !ng ã ��c �u t� so v�i 318 t" !ng �u t� trong th�i kì 1996-2000 và bên c�nh ó các nhà tài tr� qu�c t� ã cam k�t tài tr� m�t s� ti n r�t l�n (3.000 t" VND) trong th�i kì này.

14.29 Ngân sách nhà n��c dành cho CTMTQG v giáo d�c và ào t�o t( nm 2001-2004 là 3.760 t" !ng so v�i 5.000 t" !ng ã ��c �u t� trong toàn b� th�i kì t( 1991 �n 2000. Ngân sách dành cho các ch��ng trình m�c tiêu giáo d�c trong nm 2004 (1.250 t" VND) g�p ôi so v�i ngân sách dành cho nm 2000.

14.30 Ngân sách nhà n��c c0ng ã dành 540 t" !ng cho các CTMTQG v Vn hoá trong th�i kì 2001-2004, trong s� ó m�t ph�n l�n (230 t" VND) ��c phân b� cho nm 2004. Các nhà tài tr�, chính quy n #a ph��ng và ng��i dân c0ng ã có k� ho�ch óng góp thêm kho�ng 400 t" !ng trong giai o�n t( nm 2001 �n nm 2004. M�c óng góp này có th� so sánh ��c v�i ngu!n v�n t( ngân sách là 475 t" !ng - chi�m h�n m�t n,a t�ng s� - trong giai o�n 1994-2000, v�i ngu!n v�n óng góp c�a các nhà tài tr� qu�c t� trong giai o�n này là 300 t" !ng (chi�m 30% t�ng s�) và ngu!n v�n t( c�ng !ng là 215 t" !ng (chi�m 22% t�ng s�).

R&i ro mua s�m, trách nhi�m tài chính c&a Ch�"ng trình X�GN và Ch�"ng trình 135

14.31 Ph�n này xem xét t�i r�i ro v liên quan �n mua s�m và trách nhi�m tài chính trong các CTMTQG v Xoá ói gi�m nghèo và t�o vi�c làm và Ch��ng trình 135. Tuy nhiên, có th� rút ra m�t s� kinh nghi�m t( ây cho m�t s� CTMTQG khác. Các th�o lu�n trong ph�n này d�a vào k�t qu� nghiên c�u theo dõi chi tiêu công do UNDP tài tr� ti�n hành nm 2003-2004, xem xét các r�i ro v trách nhi�m tài chính c�a 2 ch��ng trình này � 4 t.nh (Tuyên Quang, S�n La, Qu�ng Ngãi và Sóc Trng) c0ng nh� các nghiên c�u tình hu�ng chi ti�t v các CTMTQG � Sóc Trng. Nghiên c�u này c�a UNDP có tham kh�o nghiên c�u c�a Chính ph� tr��c ó v phân b� ngân sách cho các CTMTQG.

Nh�ng phát hi�n c&a Nghiên c4u theo dõi chi tiêu công

14.32 Nghiên c�u theo dõi phát hi�n th�y v�n c�a các Ch��ng trình 135 và Ch��ng trình Xoá ói gi�m nghèo có th� ��c l�n tìm t( trung ��ng xu�ng t.nh và sau ó t( t.nh xu�ng huy�n v�i s� chênh l�ch khá nh�. Ch��ng trình 135 -c bi�t rõ ràng v m-t này. V kinh phí Ch��ng trình ��c qu�n lý và gi�i ngân thông qua h� th�ng kho b�c, ngu!n v�n ��c d�a trên c� s� ti�n � �t ��c trong khi tri�n khai d� án (ch�ng nh�n có ch$ kí là yêu c�u � ch�ng t� d� án ã hoàn t�t m-c dù trong m�t s� tr��ng h�p, d� án ��c công nh�n ã tr� xong v�n vay t( c� quan tài chính trên c� s� d� toán và không d�a trên các yêu c�u th�c t� v v�n).

Page 133: PER-IFA Volume 2- Final Review Draft Apr 28 - VNsiteresources.worldbank.org/INTVIETNAM/Resources/PERIFA_Volum… · HS/GV T" l H c sinh/Giáo viên IBRD Ngân hàng Tái thi t và

� � Ch��ng trình mc tiêu qu�c gia

125

14.33 Tuy nhiên, nghiên c�u kh�ng #nh l�i nh$ng phát hi�n t( nghiên c�u phân b� ngân sách tr��c ó cho th�y ngu!n v�n do trung ��ng phân b� không ph�i lúc nào c0ng có m�i liên h� rõ ràng v�i nh$ng k� ho�ch ã ��c l�p v�i ngu!n v�n ��c yêu c�u � c�p t.nh và c�p th�p h�n. Ví d�, phân b� v�n cho t�o vi�c làm và ào t�o không ph�i lúc nào c0ng áp �ng ��c nhu c�u c�a #a ph��ng. Trái l�i, phân b� v�n trung ��ng t( Ch��ng trình 135 thì rõ ràng và minh b�ch h�n và làm tng tính hi�n h$u và tính s� h$u c�a Ch��ng trình � c�p #a ph��ng. Theo Ch��ng trình 135, ngu!n v�n c�a trung ��ng ��c phân b� cho huy�n và xã trên c� s� các #nh m�c cho d� án xây d�ng c� s� h� t�ng (hi�n nay là 500 tri�u VND/xã). N�u xã nào có nng l�c còn h�n ch� thì ngu!n v�n s) ��c t�m th�i chuy�n cho xã khác.

14.34 Vi�c phân b� ngân sách, quy trình gi�i ngân v�n và trách nhi�m qu�n lí/th�c hi�n Ch��ng trình Xoá ói gi�m nghèo gi$a các t.nh có s� khác bi�t l�n c0ng nh� trong cùng m�t t.nh nh�ng gi$a nh$ng th�i kì khác nhau. S� khác bi�t trong phân b� v�n c�a Ch��ng trình Xoá ói gi�m nghèo có th� ph�n ánh s� ánh giá c�a trung ��ng v nhu c�u �u tiên v�n c�a #a ph��ng qua các nm. Thay vì d�a vào các #nh m�c, vi�c phân b� ngu!n v�n c�a trung ��ng ti�p xu�ng c�p th�p h�n nh� c�p huy�n d��ng nh� ��c t.nh t� quy�t #nh trên c� s� k� ho�ch c�a t.nh và nh$ng nhu c�u �u tiên v v�n. Nghiên c�u c0ng phát hi�n r3ng các t.nh s, d�ng nh$ng #nh m�c kinh t� k� thu�t khác nhau � phân b� ngu!n l�c thu�c các ti�u ch��ng trình và nh$ng #nh m�c này còn ph�c t�p và khó hi�u.

14.35 Trong khi v�n �u t� c�a các CTMTQG ��c qu�n lý và theo dõi rõ ràng và minh b�ch thông qua h� th�ng kho b�c nhà n��c, ngu!n v�n chi th��ng xuyên không th� tách ra � theo dõi riêng ��c vì ghi chép trong h� th�ng kho b�c nó ��c g�p v�i chi t( b� sung cân �i ngân sách và không ��c “ g�n” mã ch��ng trình ho-c mã d� án nào c�. Nghiên c�u khuy�n ngh# nên xác #nh rõ ràng chi tiêu ngân sách trong các CTMTQG và l�p thành nh$ng m�c ngân sách riêng r), do ó có th� xác #nh và theo dõi ngu!n v�n. M�t s� óng góp tr�c ti�p c�a các doanh nghi�p và các nhà tài tr� n��c ngoài th��ng không ��c ph�n ánh trong s� sách c�a c�p huy�n và xã và do ó s, d�ng nh$ng ngu!n ngân sách này không ��c “ l!ng ghép” vào nh$ng ngu!n v�n do nhà n��c tài tr�. L!ng ghép ngu!n v�n c�a các nhà tài tr� vào ngân sách nhà n��c t�i c�p t.nh có tác d�ng làm tng qui mô ngu!n l�c hi�n có cho các �u tiên chi tiêu c�a #a ph��ng.

14.36 V�i th�i gian và ngu!n l�c hi�n có, nghiên c�u theo dõi không th� l��ng hoá m�t cách chính xác r�i ro tín d�ng hay s� chi sai �i t��ng t( Ch��ng trình Xoá ói gi�m nghèo. V�i vi�c ch�a có m�t ánh giá nào c�a Ch��ng trình Xoá ói gi�m nghèo trong m�t vài nm qua tr��c khi có ánh giá nm 2004, có ít b3ng ch�ng � k�t lu�n v r�i ro tài chính. Tuy nhiên, nghiên c�u c0ng ã tìm th�y ít b3ng ch�ng cho th�y có s� chi sai �i t��ng áng k� ngu!n v�n thu�c Ch��ng trình 135 và Ch��ng trình Xoá ói gi�m nghèo, m-c dù không th� ánh giá li�u chi tiêu � c�p d� án có th�c s� t�i ��c nh$ng h� nghèo không. Nhìn chung, c� ch� qu�n lý và l�p k� ho�ch CTMTQG d�a trên l�p k� ho�ch t( trên xu�ng và

Page 134: PER-IFA Volume 2- Final Review Draft Apr 28 - VNsiteresources.worldbank.org/INTVIETNAM/Resources/PERIFA_Volum… · HS/GV T" l H c sinh/Giáo viên IBRD Ngân hàng Tái thi t và

T�ng h�p �ánh giá Chi tiêu công và Trách nhi�m tài chính

126

cung c�p thông tin t( d��i lên d��ng nh� ho�t �ng khá h�p lí. S� rõ ràng trong qu�n lý và c� c�u tài tr� và h� th�ng báo cáo chính th�c t( t.nh xu�ng huy�n và xã ã giúp thu hút ngày càng nhi u ngu!n v�n và h� tr� c�a các nhà tài tr� qu�c t� trong vi�c tri�n khai các CTMTQG.

14.37 M-c dù h� th�ng ki�m soát tài chính khá m�nh, vi�c có nhi u d� án trong m�t CTMTQG ã gây khó khn cho trung ��ng trong vi�c ki�m soát và giám sát v�n c�a các Ch��ng trình. Ch�t l��ng qu�n lý chi tiêu c0ng b# h�n ch� do: (1) thay �i cán b� th��ng xuyên, -c bi�t � c�p xã (2) có quá nhi u c�p qu�n lý và (3) có nhi u ngu!n tài tr� khác nhau cho Ch��ng trình, c� b3ng hi�n v�t và ti n m-t. Dòng v�n thông qua h� th�ng kho b�c t( trung ��ng, xu�ng t.nh và huy�n có ngh/a là t��ng �i d+ ki�m soát và ánh giá vi�c s, d�ng v�n và ngn ng(a rò r. c�a Ch��ng trình. Tuy nhiên, ch�a có c� ch� k� toán, ki�m toán và ánh giá phù h�p – h� th�ng quá ph� thu�c vào nh$ng báo cáo chung chung ho-c ch. ki�m soát trên gi�y t� hay ki�m toán m�t l�n, dù h$u ích nh$ng ch. là ki�m tra ” mang tính th�i i�m” .

14.38 Nghiên c�u phát hi�n r3ng nguy c� chi sai m�c tiêu ch� y�u ti m tàng � c�p xã, n�i mà ghi chép và các tài kho�n không �y � ho-c không ��c l�u tr$. Trong nh$ng tr��ng h�p mà xã ch. óng vai trò th� h��ng l�i ích m�t cách th� �ng ho-c các h� gia ình ch� y�u nh�n h� tr� b3ng hi�n v�t, kh� nng chi sai m�c tiêu c�a ngu!n v�n là r�t cao do thi�u s� tham gia c�a ng��i dân #a ph��ng trong các ho�t �ng giám sát và khó khn trong vi�c yêu c�u nhà th�u có trách nhi�m cao h�n. Nghiên c�u khuy�n ngh# c�n có nh$ng n� l�c phân c�p th�c thi Ch��ng trình 135 và Ch��ng trình Xoá ói gi�m nghèo m�nh m) h�n n$a, b�t �u t( nh$ng xã có k/ nng qu�n lý và k� toán m�nh. Tuy nhiên, giao trách nhi�m th�c hi�n cho c�p xã không nên d2n �n làm y�u ki�m soát có hi�u qu�. Do ó, c�n ph�i tng c��ng k/ nng qu�n lý tài chính cho c�p xã và các n� l�c t�o ra ph�i �m b�o r3ng t�t c� m�i ngu!n v�n c�a ch��ng trình, bao g!m c� óng góp c�a h� gia ình và các t� ch�c oàn th� cho các h�p ph�n c�a Ch��ng trình Xoá ói gi�m nghèo và Ch��ng trình 135 ��c theo dõi và báo cáo.

14.39 Nghiên c�u phát hi�n r3ng các c� quan th�c thi d� án ph�i chu n b# nhi u lo�i báo cáo khác nhau (báo cáo tháng, báo cáo quí, báo cáo hàng nm, báo cáo k�t thúc d� án, báo cáo b�t th��ng, v.v) cho các c� quan qu�n lý và tài chính c�p cao h�n, cho kho b�c và các c� quan có liên quan. Trong khi có s� ki�m tra th��ng xuyên � nhi u c�p, s� thi�u phân công trách nhi�m d2n �n ki�m tra ch. là hình th�c và nhìn chung ch. có m�t s� l�i ��c báo cáo. Bên c�nh ó, các báo cáo chuy�n lên trung ��ng th��ng là d�ng tóm t�t, r�t khó theo dõi k�t qu� chi ti�t. �!ng th�i thi�u s� trao �i thông tin kinh nghi�m có th� nâng cao tính hi�u qu� c�a d#ch v� ��c cung c�p. Nghiên c�u nh$ng báo cáo hi�n có và ph� bi�n nh$ng bài h�c kinh nghi�m t( nh$ng báo cáo này cho các #a ph��ng có th� t�o ra nh$ng l�i ích áng k�.

14.40 M�t s� nhân t� khác làm �nh h��ng t�i hi�u qu� c�a Ch��ng trình:

Page 135: PER-IFA Volume 2- Final Review Draft Apr 28 - VNsiteresources.worldbank.org/INTVIETNAM/Resources/PERIFA_Volum… · HS/GV T" l H c sinh/Giáo viên IBRD Ngân hàng Tái thi t và

� � Ch��ng trình mc tiêu qu�c gia

127

• M�c � c�p v�n c�a trung ��ng không � � �t ��c tác �ng b n v$ng v c� s� h� t�ng, t�o vi�c làm hay tng nng su�t lao �ng trong ng�n h�n hay th�m chí trong trung h�n và ôi khi c�n ph�i �ng v�n tr��c cho nm k� ho�ch t�i.

• Có thiên h��ng chú tr�ng chi �u t� trong các ch��ng trình này nên có th� d2n �n tình tr�ng các c� s� h� t�ng u�c �u t� s) không ��c duy tu b�o trì �y � do ó s) b# gi�m giá tr# và giá tr# s, d�ng nhanh chóng và tình tr�ng này có th� -t gánh n-ng lên ng��i dân #a ph��ng sau này ph�i óng góp � b�o d�'ng các tài s�n ã ��c �u t�.

• Có nh$ng v�n v th�i i�m c� trong gi�i ngân l2n c�p phát kinh phí. Ví d�, có kho�n phân b� trong nm không ��c chi do ch�m gi�i ngân v�n cho ti�u ch��ng trình h� tr� s�n xu�t hay ch�m gi�i ngân kinh phí mua th% b�o hi�m y t�.

• Ch��ng trình không ph�i lúc nào c0ng ��c ph�i h�p, i u ph�i t�t � c�p c� s� d2n �n khó khn trong qu�n lí.

Nghiên c4u tr�$ng h+p Sóc Tr)ng

14.41 M�t nghiên c�u sâu v t.nh Sóc Trng nói chung ã kh�ng #nh l�i nh$ng phát hi�n c�a Nghiên c�u theo dõi chi tiêu công. Nghiên c�u sâu kh�ng #nh r3ng m�c � chi sai m�c tiêu v�n c�a CTMTQG là th�p, nh�ng hi�u qu� và hi�u l�c v�n �u t� c�a Ch��ng trình Xoá ói gi�m nghèo và Ch��ng trình 135 còn có th� nâng cao h�n n$a. Vi�c chi tiêu lãng phí ��c quan sát th�y d��i hình th�c cung c�p hàng hoá d��i d�ng hi�n v�t, không ��c ki�m toán, các công trình, thi�t b# c� s� h� t�ng không s, d�ng ��c ho-c s, d�ng d��i công su�t thi�t k� (ví d� ��ng xá, ch� ho-c �p thu" l�i không � n��c t��i).

14.42 Nghiên c�u th�c #a t�i Sóc Trng ��c ti�n hành nh� m�t ph�n c�a �ánh giá t�ng h�p Chi tiêu công, Mua s�m công và Trách nhi�m tài chính nm 2004, nghiên c�u th�c #a này ã phát hi�n ra là các ch��ng trình ��c tri�n khai m�t cách thích h�p và tuân th� nh$ng qui #nh hi�n hành. Tuy nhiên chuy�n kh�o sát th�c #a !ng th�i c0ng xác nh�n nh$ng y�u kém ��c nêu ra trong Nghiên c�u theo dõi chi tiêu công c�a các CTMTQG v(a m�i ��c hoàn thành tr��c ó, bao g!m: (1) thi�u s� k�t n�i gi$a phân b� ngu!n v�n và xu�t k� ho�ch; (2) khó tách b�ch chi tiêu th��ng xuyên c�a �n v# v�i chi s� nghi�p c�a CTMT; (3) ti�n � gi�i ngân ch�m ch�m; (4) thi�u nh$ng #nh m�c rõ ràng và giám sát chi ti�t chi tiêu � c� c�p trung ��ng và c�p t.nh. Nghiên c�u kh�ng #nh phát hi�n c�a nghiên c�u theo dõi tr��c ó v Ch��ng trình 135: v�n cho th�y là ��c qu�n lý r�t t�t � nh$ng xã ã kh�o sát, chi tiêu áp �ng t�t nhu c�u #a ph��ng, phân b� và s, d�ng ngu!n v�n ��c công khai và minh b�ch. Không có phát hi�n th�y m�t ho-c phân b� và s, d�ng v�n không úng. T� ch�c qu�n lý Ch��ng trình Xoá ói gi�m nghèo còn ch�a h�p lý và hi�u qu� th�p, có nhi u c� quan qu�n lý tham gia, s,

Page 136: PER-IFA Volume 2- Final Review Draft Apr 28 - VNsiteresources.worldbank.org/INTVIETNAM/Resources/PERIFA_Volum… · HS/GV T" l H c sinh/Giáo viên IBRD Ngân hàng Tái thi t và

T�ng h�p �ánh giá Chi tiêu công và Trách nhi�m tài chính

128

d�ng nh$ng #nh m�c không còn phù h�p và thi�u s� tham gia c�a ng��i dân #a ph��ng trong giám sát chi tiêu. R�i ro qu�n lý tài chính ch� y�u n3m � trong quá trình kí k�t h�p !ng, ti m tàng kh� nng ngu!n v�n b# s, d�ng sai m�c ích khi chúng ��c chuy�n t( trên xu�ng các c�p th�p h�n và do vi�c báo cáo lên c�p trên còn nghèo nàn.

14.43 Phân tích s� li�u phân b� và chi tiêu � Sóc Trng cho th�y chi tiêu cho Ch��ng trình 135 chi�m 97% ho-c h�n phân b� dành cho c�p t.nh nm 2002 và 2003 và chi�m 109% s� phân b� trong nm 2001. Ch��ng trình Xoá ói gi�m nghèo và t�o vi�c làm chi�m 97% t�ng phân b� nm 2001, nh�ng ch. chi�m 68% và 62% t�ng phân b� trong nm 2002 và nm 2003. Th�c t� cho th�y k�t qu� c�a Ch��ng trình Xoá ói gi�m nghèo và t�o vi�c làm th�p h�n m�c phân b� c�a nm 2003 và nm 2004 do m�t s� nhân t� bao g!m vi�c thi�t k� cho xây d�ng c� s� h� t�ng m�t nhi u th�i gian h�n d� ki�n, d2n �n ch�m tr+ trong hoàn thành công vi�c và gi�i ngân; ch�m ti�n � gi�i ngân cho tái #nh c� và y�u kém trong khâu l�p k� ho�ch � c�p #a ph��ng (-c bi�t � c�p xã), d2n �n ch�m ti�n � gi�i ngân và ch�m nh�n phân b� v�n.

14.44 Còn nhi u y�u kém trong công tác mua s�m � Sóc Trng và c�n ��c c�i thi�n. L�a ch�n các doanh nghi�p #a ph��ng th�c hi�n các d� án ��c phát hi�n là nhìn chung phù h�p v�i m�c tiêu c�a ch��ng trình, m-c dù th��ng không có ho-c có ít s� c�nh tranh trong l�a ch�n nhà th�u và do ó có r�i ro là các nhà th�u có th� thông !ng v�i các nhà qu�n lý CTMTQG. T�i t.nh Sóc Trng, các nhà t� v�n thi�t k� và m�t s� nhà th�u ��c c�p t.nh ch. #nh, nh�ng các nhà th�u và các h�p !ng l�i do c�p huy�n giám sát, ngay c� �i v�i các công trình xây d�ng b3ng v�n óng góp c�a ng��i dân #a ph��ng. Vi�c c�p xã không th� tham gia l�a ch�n nhà th�u (và do ó quá trình mua s�m c0ng n3m ngoài t�m ki�m soát c�a h�) có th� d2n t�i k�t qu� mua s�m ch�a t��ng �ng v�i !ng ti n b� ra).

14.45 ��u th�u c�nh tranh hoàn toàn ch. ��c áp d�ng cho các ch��ng trình m�c tiêu qu�c gia xây d�ng c� b�n có giá tr# trên 1 t" !ng (65.000 USD). G�n nh� toàn b� công vi�c ��c ti�n hành thông qua Ch��ng trình Xoá ói gi�m nghèo và t�o vi�c làm và Ch��ng trình 135 u th�p h�n m�c tr�n này, ho-c là ��c chia nh� thành nh$ng d� án có giá tr# th�p h�n 1 t" !ng. S� thi�u c�nh tranh - 4 doanh nghi�p trong huy�n ��c nghiên c�u � t.nh Sóc Trng th�ng t�t c� các h�p !ng- d��ng nh� cho th�y chi phí mua s�m s) cao h�n n�u có mua s�m không có c�nh tranh. Ch. v�i m�t vài nhà th�u ��c bi�t �n, ��ng nhiên t!n t�i r�i ro thông !ng gi$a các doanh nghi�p và các nhà �u t�, có th� d2n �n chi phí tng lên quá m�c. D� toán th��ng d�a trên nh$ng #nh m�c c0 và các hoá �n không kh�p v�i t�ng s� ti n ã thanh toán.

Tác ��ng và hi�u qu� c&a các CTMTQG

14.46 V t�ng th�, d��ng nh� là thành công c�a các CTMTQG ã t�o i u ki�n cho các thay �i quan tr�ng di+n ra � nông thôn và mi n núi và tr� thành m�t

Page 137: PER-IFA Volume 2- Final Review Draft Apr 28 - VNsiteresources.worldbank.org/INTVIETNAM/Resources/PERIFA_Volum… · HS/GV T" l H c sinh/Giáo viên IBRD Ngân hàng Tái thi t và

� � Ch��ng trình mc tiêu qu�c gia

129

c�u ph�n quan tr�ng trong n� l�c X�GN c�a Chính ph� � nh$ng vùng nghèo nh�t. Nh$ng ti�n b� áng k� � m�t s� #a ph��ng ã di+n ra thông qua CTMTQG. Các CTMTQG ã góp ph�n �t ��c các m�c tiêu qu�c gia � c�p #a ph��ng.

14.47 S� li�u th�ng kê chính th�c cho th�y r3ng m�c tiêu c�a t(ng ch��ng trình ��c CTMTQG h� tr� ã �t ��c nh$ng k�t qu� sau:

• Các m�c tiêu c�a CT135 v kh� nng ti�p c�n v�i tr��ng h�c, n��c s�ch, ��ng giao thông ã ��c hoàn thành.

• Các ch. s� chính cho th�y r3ng ã có ti�n tri�n trong vi�c th�c hi�n các m�c tiêu y t� � các vùng nghèo và vùng sâu vùng xa. T�ng t" l� t, vong ã gi�m xu�ng m�t n,a và tình hình s�c kh�e c�a ng��i dân ã ��c c�i thi�n áng k� v�i tu�i th� tng t( 65,2 lên 71,3 trong giai o�n 1989- 2002.

• CTMTQG v n��c s�ch ��c ánh giá là ph��ng th�c có hi�u qu� � huy �ng ngu!n l�c cho các xã -c bi�t khó khn. Nm 2003, 14 tri�u h� nghèo nông thôn ã ��c dùng n��c s�ch so v�i nm 1998 ã tng � m�c 4,4% m�i nm. �i u này th� hi�n m�c tng t( 32% lên 54% dân s� nông thôn ��c s, d�ng n��c s�ch.

• T�t c� các t.nh,thành ph� ã áp �ng các tiêu chu n qu�c gia v giáo d�c ti�u h�c và xoá n�n mù ch$. Ch��ng trình giáo d�c ti�u h�c và xoá mù ch$ ã t�o i u ki�n cho tr% em ��c �n tr��ng úng tu�i. Các n� l�c tng c��ng giáo d�c � vùng núi mang l�i k�t qu� là h�n 300 tr��ng dân t�c n�i trú ã ��c xây � các vùng xa xôi h%o lánh, tng t" l� bi�t ch$.

• Trong giai o�n 2001-2004, các thành t�u c�a CTMTQG v vn hoá bao g!m: b�o t!n di v�t; tu b� l�i các làng truy n th�ng, nâng cao ch�t l��ng ngành i�n �nh và nh$ng l�i ích tr�c ti�p nh� t�o vi�c làm và thu nh�p cho ng��i dân #a ph��ng là k�t qu� � các làng,vùng ��c khôi ph�c tr� thành i�m thu hút khách du l#ch.

Nh�ng thách th4c và �i�m y�u n�i t�i c&a các CTMTQG

14.48 M-c dù �t ��c nh$ng thành t�u áng k� nêu trên, v2n còn nhi u thách th�c l�n �i v�i các CTMTQG:

• M�t v�n h�t s�c quan tr�ng là kh� n�ng tài chính. Trong khi các CTMTQG t�o ra nh$ng l�i ích th�c t�, m�c c�p v�n t( ngân sách trung ��ng là quá th�p � t�o ra nh$ng thay �i c� b�n v c� s� h� t�ng, vi�c làm và nng su�t trong trung h�n. M-t khác chi tiêu th��ng t�p trung vào �u t�, do ó các công trình xây d�ng lên th��ng không ��c duy tu b�o d�'ng, nhanh chóng b# xu�ng c�p.

• H��ng mc tiêu ��n các ��i t��ng nghèo nh�t: Nh� ch��ng 3 ã th�o lu�n và minh h�a t�i các H�p 14.1, 14.2 và 14.3, v2n có th� c�i thi�n

Page 138: PER-IFA Volume 2- Final Review Draft Apr 28 - VNsiteresources.worldbank.org/INTVIETNAM/Resources/PERIFA_Volum… · HS/GV T" l H c sinh/Giáo viên IBRD Ngân hàng Tái thi t và

T�ng h�p �ánh giá Chi tiêu công và Trách nhi�m tài chính

130

vi�c h��ng m�c tiêu �n �i t��ng nghèo nh�t thông qua CTMTQG. �i u này có th� �t u�c thông qua vi�c tng #nh m�c phân b� ngân sách và thông qua vi�c s, d�ng các s� li�u nghèo ói t�t h�n � phân b� úng �i t��ng.

• Xây d�ng n�ng l�c là m�t thách th�c l�n: các xã g�n nh� không tham gia vào qu�n lý d� án và qu�n lý v�n � c�p #a ph��ng. C�n �a các h� nghèo và �i di�n c�a h� vào quá trình th�c thi và giám sát các ch��ng trình � các CTMTQG có th� mang l�i �y � l�i ích mong mu�n.

• Vi�c l�p ch�ng t' và ghi chép tài chính t�i c�p xã th��ng y�u. Nhi u ho�t �ng c�a ch��ng trình t�i #a ph��ng không ��c ph�n ánh trên tài kho�n và các cán b� tài chính xã th��ng không có ki�n th�c và không ��c ào t�o v k� toán và qu�n lý tài chính.

• Các qui ch� �i�u hành và qu�n lý tài chính c�n ��c c�i ti�n. Ch�a có các c� ch� báo cáo, ánh giá, ki�m toán và k� toán phù h�p. H� th�ng ph� thu�c nhi u vào các báo cáo chính th�c hàng nm. Theo dõi, giám sát và ánh giá ch��ng trình ch�a ��c ti�n hành t�t do thi�u nh$ng qui #nh rõ ràng và phù h�p liên quan �n s� ph�i h�p gi$a các b� ngành và chính quy n #a ph��ng và các s� ban ngành khác c�a t.nh.

• Có nh$ng v�n v th�i �i m c� trong gi�i ngân l(n trong c�p phát v�n. Các chuy�n i kh�o sát th�c t� cho th�y có các kho�n phân b� trong nm không ��c chi do gi�i ngân và c�p phát v�n ch�m, do ch�m mua th% b�o hi�m y t�, v.v. Ng��c l�i, còn có tình tr�ng thi�u v�n cho các d� án k�t c�u h� t�ng d2n �n c�n ph�i �ng tr��c v�n c�a k� ho�ch nm ti�p theo và thi�u v�n cho nhi u Ch��ng trình nh� các ch��ng trình khuy�n nông.

• Tuy có ch� tr��ng, nh�ng vi�c huy ��ng �óng góp c�a các t� ch�c và cá nhân còn r�t h�n ch�. H�u h�t óng góp c�a oàn th�, cá nhân là dành cho vi�c xây d�ng nhà � cho các h� nghèo và xây d�ng k�t c�u h� t�ng cho các xã thu�c Ch��ng trình 135, trong khi các ti�u ch��ng trình khác nh�n ��c óng góp r�t ít c�a cá nhân ho-c t�p th�, i u này h�n ch� �nh h��ng c�a các ti�u ch��ng trình.

• V2n t!n t�i nh#ng v�n �� c�p thi�t v� xã h�i, giáo dc và y t�, -c bi�t � các xã vùng sâu vùng xa: suy dinh d�'ng tr% em v2n là m�t v�n nghiêm tr�ng t�i Vi�t Nam tác �ng �n m�t ph�n ba s� tr% em, ây là m�t trong nh$ng t" l� suy dinh d�'ng cao nh�t trong khu v�c; s�t xu�t huy�t, lao ph�i và HIV/AIDS ang xu�t hi�n tr� l�i và tr� nên tr�m tr�ng h�n d��i tác �ng c�a kháng thu�c, di dân, quá ông dân và ô nhi+m không khí và g�n m�t n,a các h� gia ình nông thôn không ��c s, d�ng n��c s�ch.

Page 139: PER-IFA Volume 2- Final Review Draft Apr 28 - VNsiteresources.worldbank.org/INTVIETNAM/Resources/PERIFA_Volum… · HS/GV T" l H c sinh/Giáo viên IBRD Ngân hàng Tái thi t và

� � Ch��ng trình mc tiêu qu�c gia

131

H�p 14.1: Hi�u qu� Ch�"ng trình Xoá �ói gi�m nghèo và t�o vi�c làm

Khó tách bi�t tác �ng c�a Ch��ng trình Xoá ói gi�m nghèo v�i tác �ng c�a chi t( ngu!n ngân sách chung, b� sung cân �i ngân sách t.nh và các ngu!n v�n khác �i v�i k�t qu� xoá ói gi�m nghèo � m�i #a ph��ng. Xem xét các s� li�u v ngu!n v�n cho th�y ch�a có m�i liên quan ch�t ch) gi$a phân b� v�n Ch��ng trình Xoá ói gi�m nghèo c�p t.nh v�i m�c � gi�m ói nghèo ��c ghi nh�n. B�ng d��i ây ch. cho th�y m�i liên h� gi$a ngu!n v�n Ch��ng trình Xoá ói gi�m nghèo c�a trung ��ng và t" l� gi�m ói nghèo là không tr�c ti�p ví d�, trong giai o�n 2001-2003, t.nh Tuyên Quang ã nh�n ��c s� v�n b3ng 80% s� v�n mà t.nh S�n La và Qu�ng Ngãi nh�n ��c nh�ng t" l� ói nghèo c�a S�n La ch. b3ng 1/3 trong n)m 2003.

B�ng 14.2: M�i liên quan gi�a c'p v�n t trung �"ng cho X�GN và t l� nghèo

-../� -..-� -..0�

)���

T l� nghèo (%)1

Phân b� v�n CTMT

(tr�)�

T l� nghèo (%)2

Phân b� v�n

CTMT (tr�)�

T l� nghèo (%)3

Phân b� v�n CTMT

(tr�)�

#%FG��Q%<���

��?�� "�)�(>� �?�� "�)�>+� *?>� ��)����

O8��@<� ��?�� "�)�""� ��?�� ��)���� ��?"� "�)�>(�Q%R���I�S1� ��?*� �+)+��� ��?(� ��)(��� ��?"� ��)����OT��#$J��� "�?"� �*)��(� "(?�� >�)>+�� �*?+� +�)��*�P12,�I</� ��?�� U� ��?�� U� ��?*� U�

M-t khác, c0ng c�n ph�i nói thêm r3ng, viêc gi�m t" l� h� nghèo còn ph� thu�c vào nhi u y�u t� khác nh� trình � phát tri�n, i u ki�n khí h�u và t� nhiên.

Ngu!n: S� li�u ói nghèo do B� L�TBXH, phân b� ngân sách do B� K� ho�ch và ��u t� và các S� K� ho�ch và ��u t�, S� L�TBXH � các t.nh khác nhau cung c�p.

L�u ý: (1) B�t �u t( �u nm 2001 (v�i m�c ói nghèo m�i); (2) vào tháng 12/2001, (3) vào ngày 31/12/ 2002.

Page 140: PER-IFA Volume 2- Final Review Draft Apr 28 - VNsiteresources.worldbank.org/INTVIETNAM/Resources/PERIFA_Volum… · HS/GV T" l H c sinh/Giáo viên IBRD Ngân hàng Tái thi t và

T�ng h�p �ánh giá Chi tiêu công và Trách nhi�m tài chính

132

H�p 14.2: Tác ��ng c&a Ch�"ng trình 135 ��i v�i gi�m �ói nghèo

M�c tiêu c�a Ch��ng trình 135 – xét v khía c�nh ti�p c�n v�i tr��ng h�c, n��c s�ch, ��ng xá, v.v – ang ��c hoàn thành. K�t qu� là nh$ng d� án thu�c Ch��ng trình 135 k�t h�p v�i các Ch��ng trình và d� án khác, sau 5 nm, h�u h�t t�t c� các xã thu�c Ch��ng trình ã nh�n ��c �u t� vào d� án giao thông, xây d�ng tr��ng h�c, ��ng i�n và n��c s�ch, ch�, tr�m y t� và các c� s� v�t ch�t b# khác. Nh$ng thành t�u c� th� c�a ch��ng trình bao g!m:

• G�n 3/4 s� xã nh�n ��c ít nh�t 5 d� án l�n nh�, ��ng giao thông, ��ng i�n, tr��ng h�c, cung c�p n��c s�ch và tr�m y t�;

• 84% s� xã và 65% s� h� gia ình ti�p c�n ��c i�n; 86% s� xã hi�n nay có tr��ng ti�u h�c và 73% s� xã có tr��ng c�p 2 kiên c� và 96% s� xã có tr�m y t�;

• Nhi u d� án thu" l�i ã ��c tri�n khai, nâng cao m�c l��ng th�c bình quân �u ng��i t( 290kg lên 384kg/ng��i/nm và � m�t s� n�i là 500 kg/ng��i/nm.

V t�ng th�, rõ ràng thành qu� trên ã góp ph�n mang l�i m�t s� �i thay quan tr�ng t�i khu v�c nông thôn và mi n núi và là c�u ph�n v�t ch�t trong n� l�c c�a Chính ph� nh3m gi�m ói nghèo t�i nh$ng vùng nghèo nh�t.

Vi�c #nh m�t s� v�n c� #nh phân b� trên m�t �u xã cho phép ngu!n v�n ��c h��ng tr�c ti�p cho các xã nghèo - là nh$ng xã có t�i ít nh�t 40% dân s� có m�c s�ng d��i m�c chu n nghèo ói qu�c gia. Tuy nhiên, c� ch� phân b� - m�t s� v�n c� #nh cho 1 xã - không tính s� khác bi�t v s� h� gia ình c�a xã thu�c ch��ng trình, i u ki�n #a lí, #a hình và các nhân t� #a ph��ng và nh$ng khó khn. Do ó, ngu!n v�n có l) nên ��c xem xét là áp �ng nh$ng nhu c�u c� b�n (liên quan �n c� s� h� t�ng). Trong khi các t.nh và huy�n có toàn quy n b� sung thêm vào v�n c�a trung ��ng c�p nh�ng th�c t� d��ng nh� vi�c b� sung v�n c�a #a ph��ng ch. � m�c h�n ch� và c0ng không rõ ngu!n v�n b� sung này có ang ��c h��ng tr�c ti�p cho các xã có nhi u ng��i nghèo hay là nhi u h� nghèo.

Page 141: PER-IFA Volume 2- Final Review Draft Apr 28 - VNsiteresources.worldbank.org/INTVIETNAM/Resources/PERIFA_Volum… · HS/GV T" l H c sinh/Giáo viên IBRD Ngân hàng Tái thi t và

� � Ch��ng trình mc tiêu qu�c gia

133

H�p 14.3: Hi�u qu� c&a các ch�"ng trình m�c tiêu phòng ch�ng m�t s� b�nh xã h�i, b�nh d*ch nguy hi�m và HIV/AIDS

Các ch. báo tình hình s�c kh�e c�a Vi�t Nam ã ��c c�i thi�n và t" l� t, vong ã gi�m m�t n,a. Các d� án (ch�ng s�t rét, b�nh phong, lao ph�i, v.v.) thu�c ch��ng trình MTQG v y t� ã giúp Chính ph� và các nhà tài tr� #nh h��ng chi tiêu hi�u qu� h�n, nâng cao áng k� s�c kh�e c�a ng��i dân trong nh$ng nm g�n ây: tu�i th� trung bình ã tng t( 65,2 tu�i nm 1989 lên 71,3 tu�i nm 2002. Hi�u qu� c�a CTMTQG v Y t� ��c ánh giá d�a trên nh$ng ch. s� c� th� c�a t(ng ti�u ch��ng trình. Nhìn chung t�t c� các d� án c�a ch��ng trình u �t ��c m�c tiêu ra. M�t s� ã tng ho-c duy trì ��c hi�u qu� c�a mình:

• T" l� tiêm ch�ng tr% em s� sinh ��c duy trì � m�c h�n 90%, d2n �n thành công trong vi�c lo�i tr( b�nh b�i li�t;

• Ch��ng trình ch�ng suy dinh d�'ng ã gi�m s� tr% suy dinh d�'ng ��c 2,2%/nm so v�i 0,6%/nm trong th�i kì 1985-1995, m-c dù có ý ki�n cho r3ng t" l� gi�m này v2n còn r�t th�p (và th�p h�n m�c tng tr��ng GDP), m-c dù m�c s�ng chung c�a ng��i dân ã ��c nâng lên.

CTMTQG cho phép h��ng ngu!n l�c tr�c ti�p vào ng��i dân � c�p xã, ví d� thông qua các tr�m y t� xã. Tr�ng tâm c�a giai o�n 2006- 2010 s) t�p trung vào tính b n v$ng c�a Ch��ng trình và ti�p t�c gi�m t" l� m�c b�nh. ��i v�i Chính ph� i u quan tr�ng là ph�i duy trì và n�u có th� tng ngu!n v�n cho d� phòng thay vì cho i u tr#, b�i vì �u t� cho d� phòng có hi�u qu� kinh t� h�n trong dài h�n. Tuy nhiên, kinh nghi�m qu�c t� cho th�y h�u h�t các h� th�ng y t� khó khn khi th�c hi�n i u này. Th�t ch-t ti�p c�n v�i thu�c b�t bu�c ph�i có bác s� kê �n, tng c��ng các ch��ng trình phòng d#ch (và t�o nh$ng khuy�n khích v kinh t� cho các bác s/ khi tham gia vào nh$ng ch��ng trình này) và �u t� chm sóc s�c kh�e c�p xã s) giúp cho v�n chm sóc s�c kh�e có hi�u qu� h�n và có th� trang tr�i ��c.

Tuy nhiên v2n còn m�t s� m�c tiêu c�a ch��ng trình ch�a �t ��c ho-c �t ��c nh�ng không �n #nh và không b n v$ng. Ví d�:

• Không ph�i t�t c� các ca m�c b�nh phong u ��c phát hi�n;

• T" l� ng� �c th�c ph m và ch�t do ng� �c th�c n/100.000 ng��i v2n còn cao;

• M-c dù ây là m�t l/nh v�c khó, s� l��ng b�nh nhân tâm th�n phân li�t ��c phát hi�n và qu�n lý b�i c�ng !ng v2n còn th�p so v�i m�c tiêu ra.

Có s� khác bi�t rõ ràng v hi�u qu� c�a ch��ng trình theo vùng. S� khác bi�t l�n có th� quan sát ��c v các ch. s� liên quan �n các CTMTQG gi$a các vùng, ch. s� �t th�p � vùng mi n núi phía B�c và Tây Nguyên. �� �t ��c nh$ng m�c tiêu qu�c gia, c�n có m�t �u tiên rõ ràng trong các CTMTQG � tri�n khai các d� án � nh$ng t.nh và vùng khó khn. Tuy nhiên, Chính ph� c�n ti�p t�c trao quy n t� ch� cho t.nh và gi�i quy�t khó khn trong vi�c ti�p c�n v�i nh$ng h� nghèo � vùng sâu vùng xa. M�t bi�n pháp �m b�o t�p trung l�n h�n vào nhu c�u c�a các h� nghèo, nh$ng ng��i d+ b# t�n th��ng nh�t �i v�i nh$ng d#ch b�nh c�a c�ng !ng, v.v là c� th� hoá phân b� ngu!n v�n t�i nh$ng vùng/xã ó trong m�t vn b�n th�a thu�n gi$a B� Y t� và UBND t.nh trong vi�c s, d�ng ngu!n v�n)��

Page 142: PER-IFA Volume 2- Final Review Draft Apr 28 - VNsiteresources.worldbank.org/INTVIETNAM/Resources/PERIFA_Volum… · HS/GV T" l H c sinh/Giáo viên IBRD Ngân hàng Tái thi t và

T�ng h�p �ánh giá Chi tiêu công và Trách nhi�m tài chính

134

Khuy�n ngh*

14.49 CTMTQG óng m�t vai trò quan tr�ng trong vi�c h� tr� và giúp �m b�o th�c hi�n các �u tiên qu�c gia � c�p #a ph��ng và gi�i quy�t v�n c�a nhóm nghèo nh�t. Tuy nhiên vi�c chi ngân sách thông qua các ch��ng trình này còn nh� so v�i chi b3ng ngu!n ngân sách chính và tác �ng c�a nó do v�y còn r�t h�n ch�. So v�i các ch��ng trình tài tr� có i u ki�n � các n��c ��c phân c�p m�nh h�n, CTMTQG � Vi�t Nam còn nh� áng k� so v�i t" tr�ng chi ngân sách và có th� s) ��c tng lên theo th�i gian. S� t!n t�i c�a các CTMTQG !ng th�i không thay th� cho nhu c�u �m b�o vi�c chi tiêu b3ng ngu!n ngân sách chính óng góp vào vi�c th�c hi�n các m�c tiêu qu�c gia bao g!m c� m�c tiêu gi�m nghèo.

14.50 �GTHCTC 2004 khuy�n ngh# c�n ti�p t�c th�c hi�n các CTMTQG và có th� c�n tng h�n n$a t" l� chi cho các ch��ng trình này, vì chúng ang óng vai trò quan tr�ng � giúp �t ��c các m�c tiêu qu�c gia � c�p #a ph��ng nh� gi�m nghèo. Cách ti�p c�n b� sung thông qua i u ch.nh vi�c chi tiêu b3ng ngu!n ngân sách chính h��ng vào ng��i nghèo có th� là m�t công c� m�nh m) � gi�m nghèo và gi�m b�t bình �ng theo khía c�nh s� l��ng ng��i thoát kh�i ói nghèo. Tuy nhiên, ph��ng pháp này có th� không ph�i lúc nào c0ng là m�t công c� hi�u qu� � ti�p c�n ��c nh$ng ng��i nghèo nh�t � nh$ng vùng sâu, vùng xa. Hay nói m�t cách khác, c� hai công c� i�u ch.nh chi tiêu b3ng ngu!n ngân sách chính và CTMTQG là c�n thi�t và n�u ch. có m�t trong hai công c� này thì ch�a �.

14.51 M�t l�p lu�n khác �ng h� vi�c ti�p t�c th�c hi�n các CTMTQG là có các b3ng ch�ng (mà phân tích này là m�t trong s� ó) cho th�y các CTMTQG không y�u kém l�m v m-t qu�n lý tài chính nh� m�t s� ý ki�n cho là nh� v�y và các ch��ng trình này t�o ra nh$ng giá tr# t��ng x�ng v�i !ng v�n b� ra. Do ó, trong khuôn kh� ngu!n l�c v/ mô cho phép, có lu�n c� � #nh h��ng vi�c chi tiêu b3ng ngu!n ngân sách chính nhi u h�n n$a vào nh$ng ng��i nghèo c0ng nh� �u t� nhi u ngu!n l�c h�n cho CTMTQG, -c bi�t là nh$ng ch��ng trình t��ng �i hi�u qu� nh� Ch��ng trình 135, ch��ng trình y t� và ch��ng trình n��c s�ch.

14.52 Các khuy�n ngh# khác bao g!m:

• Các CTMTQG c�n ���c h�p lý hoá và �i�u ph�i t�t h�n v�i nhau và v�i ch��ng trình chi tiêu b ng ngun ngân sách chính. Có th b� m�t s� ho�t �ng hay chuy�n m�t s� ho�t �ng khác vào các ch��ng trình chi tiêu b3ng ngân sách th��ng xuyên c�a các b� ngành ch� qu�n.

• C�n có các c� ch� m�nh m) h�n � �m b�o r3ng các CTMTQG h� tr� cho các m�c tiêu qu�c gia. C�n có m�t th�a thu�n ho�t �ng hàng nm gi$a các b�, ngành trung ��ng qu�n lý CTMTQG và ch� t#ch UBND các t.nh có liên quan - trên c� s� m�t chi�n l��c dài h�n ã ��c th�ng nh�t- trong ó qui #nh chi ti�t m�c tiêu c�a ngu!n v�n, phân b� v�n, các qui

Page 143: PER-IFA Volume 2- Final Review Draft Apr 28 - VNsiteresources.worldbank.org/INTVIETNAM/Resources/PERIFA_Volum… · HS/GV T" l H c sinh/Giáo viên IBRD Ngân hàng Tái thi t và

� � Ch��ng trình mc tiêu qu�c gia

135

#nh chi tiêu và �u ra t��ng �ng và các ch. s� o l��ng tác �ng và k�t qu� �u ra và tác �ng.

• C�n xây d�ng m�t c� ch� khuy�n khích s, d�ng v�n có hi�u qu� và nâng cao tính b n v$ng c�a các công trình �u t�. C� th� là v�n duy tu b�o d�'ng không �y � các công trình c� s� h� t�ng và thi�t b# hi�n nay. Khi l�p k� ho�ch n�u không có � v�n � phân b� cho V�n hành và B�o d�'ng, c�n c�t phân b� v�n cho �u t� xây m�i � phân b� cho v�n hành và b�o d�'ng.

• C�n có các n" l�c nâng cao k) n�ng và n�ng l�c cán b� c�p xã. Cán b� xã c�n ��c ào t�o v k� toán và các k/ nng qu�n lý d� án và tài chính.

• C�n t�ng c��ng s� tham v�n và tham gia c�a ng��i dân ��a ph��ng trong qu�n lý và l�p k� ho�ch c�a các CTMTQG. Có ti m nng trong vi�c thông tin rõ ràng và th��ng xuyên h�n t( trên xu�ng c�p thôn b�n và tìm ki�m s� tham gia c�a nh$ng h� gia ình nghèo trong quá trình giám sát d� án. �i u ó s) có l�i cho d� án vì d� án s) áp �ng t�t h�n nhu c�u c�a ng��i nghèo.

• Kh�c phc các y�u kém trong h� th�ng mua s�m. V�n �u th�u thi�u c�nh tranh và cung c�p hàng hoá b3ng hi�n v�t thay cho ti n m-t c�n ��c gi�i quy�t thông qua c�i t� b�n thân quá trình mua s�m.

• C�i thi�n công tác giám sát và báo cáo trong các CTMTQG. Các t.nh ph�i có trách nhi�m báo cáo và ghi chép các óng góp c�a c�ng !ng và c�n nêu rõ dòng v�n và chi tiêu ��c xác #nh nh� th� nào (s, d�ng m�c l�c ngân sách nhà n��c) vì i u này s) giúp tng tính minh b�ch c�a chi tiêu. Mã ch��ng trình/d� án và mã ngu!n v�n trong H� th�ng Thông tin qu�n lý kho b�c và ngân sách s) h� tr� cho v�n này. C�n nâng cao ch�t l��ng các ch. báo c�a CTMTQG b3ng cách c� th� hóa chúng � m�c cao nh�t có th� và công tác ánh giá d� án c0ng c�n ��c c�i thi�n thông qua vi�c s, d�ng các k� thu�t ánh giá d� án và ánh giá kinh t� ã ��c chu n hoá.

• C�n ti�n hành �ánh giá ��nh kì các CTMTQG. C�n xây d�ng m�t k� ho�ch thanh tra và ki�m toán trong ó có nêu rõ phu�ng pháp ch�n m2u và báo cáo. C�n xác #nh m�t c� quan chuyên v báo cáo trong Chính ph� � xem xét và báo cáo cho m�i �i t��ng có liên quan �n ti�n � gi�i ngân, theo dõi chi tiêu.

• Nên xây d�ng c� ch� thu th�p nh#ng bài h�c t' nh#ng sáng ki�n, c�i ti�n c�a ��a ph��ng v� th�c hi�n các CTMTQG và ��m b�o có c� ch� � phân tích và ph� bi�n nh#ng bài h�c kinh nghi�m ! c�p qu�c gia và gi#a các t�nh. �i u này g�n v�i nh$ng i�m ã nêu � trên v nâng cao ch�t l��ng báo cáo và ánh giá. Hi�n nay, nh$ng bài h�c rút ra t( m�t #a ph��ng (ví d� t( Ch��ng trình 135 c�a t.nh Tuyên Quang) ch�a ��c áp d�ng nhi u các #a ph��ng khác. �!ng th�i c0ng có th� áp d�ng nh$ng

Page 144: PER-IFA Volume 2- Final Review Draft Apr 28 - VNsiteresources.worldbank.org/INTVIETNAM/Resources/PERIFA_Volum… · HS/GV T" l H c sinh/Giáo viên IBRD Ngân hàng Tái thi t và

T�ng h�p �ánh giá Chi tiêu công và Trách nhi�m tài chính

136

bài h�c kinh nghi�m tích l0y ��c t( các CTMTQG vào th�c hi�n các ch��ng trình chi tiêu b3ng v�n ngân sách chung.