“Përnjëtëardhmemëtëgjelbërtëzonaverurale”

2

TERRE Territory, Energy & Employment është një projekt i bashkëfinancuar nga Programi i Bashkëpunimit Territorial për Evropën Juglindore (SEE).

Kodi i projektit:

SEE/D/0276/4.2/X

Faqja Web e projektit:

www.terre­project.eu

Buxheti i projektit:

2.185.630,00 €

Data e fillimit / mbarimit të projektit:

2012­12 / 2014­12

PartnerëtLEAD PARTNER / Province RI ­ Provinca e Riminit, Rimini, Itali

• Province RO – Provinca e Rovigos, Rovigo , Itali

• IUAV ­ Universiteti Iuav i Venecias, Venecie, Itali,

• LG Ujszilvas – Qeveria Lokale e Ujszilvas, Ujszilvas, Hungari

• SZMJVO ­ Bashkia Szolnok, Qarku Rank, Szolnok, Hungari

• TOB ­ Promovimi i Teknologjisë Burgenland Ltd., Eisenstadt, Austri

• EEE ­ Qendra Evropiane për Energjinë e Rinovueshme Ltd., Gussing, Austri

• ODSEC – Bashkia e Odorheiu Secuiesc, Odorheiu Secuiesc, Rumani

• CTRP Kranj ­ Qendra për Zhvillim të Qëndrueshëm Rural Kranj, Naklo, Slloveni

• Dimitrovgrad – Bashkia e Dimitrovgrad­it, Dimitrovgrad, Bullgari

• IRENA ­ Agjensia Rajonale e Energjisë në Istria Ltd., Labin, Kroaci

• LIR Evolution, Banja Luka, Bosnje dhe Hercegovina

• CCIT ­ Dhoma e Tregtisë dhe Industrisë Tiranë, Tiranë, Shqipëri

3

RrethprojektitTERRE

TERRE synon të eksperimentojë dhe të

tregojë se një shfrytëzim i mençur dhe i

integruar i burimeve endogjene për të

prodhuar energji të rinovueshme është

një motor efektiv për një vetëgjenerim

dhe zhvillim të qëndrueshëm lokal në

këto zona, bazuar në PPP (Partneriteti

Publik Privat) midis institucioneve

publike, operatorëve privatë dhe

komunitetit lokal, për të marrë të

ardhura dhe mundësi punësimi në zonat

më pak të zhvilluara ose të

margjinalizuara, dhe në këtë mënyrë

për të promovuar shtigje të përshtatura

për rritjen dhe zhvillimin bazuar në

mirëpërdorimin e burimeve lokale.

Projekti TERRE do të përpiqet të

përcaktojë efektet pozitive afatgjata në

politikat lokale për energjinë të cilat

mund të kapërcejnë pengesat

ideologjike mbi investimet për impiantet

energjitike të shoqërisë civile dhe mund

të bindë politikbërësit për të investuar

në SER duke përshtatur modelet dhe

ideologjitë, bazuar një një qasje

multisektoriale, e cila vë në plan të parë

mbrojten e mjedisit dhe peizazhit si dhe

inputet sociale, të tilla si rishpërndarja e

drejtë dhe punësimi, duke shfrytëzuar

burimet natyrore për qëllime energjitike,

për të patur ndikim të mëtejshëm pozitiv

si punësimi në zonat e varfëra, pa

prodhimtari apo me numër të ulët

popullsie.

4

Partneriteti në projektin TERRE përfshin një përzierje të

balancuar të autoriteteve lokale, universiteteve, agjensi

për energjinë dhe zhvillim dhe dhomave të tregtisë, të

shpërndarë në 9 vende të ndryshme: Itali, Austri, Hungari,

Bullgari, Slloveni, Rumani, Kroaci, Bosnje Hercegovinë dhe

Shqipëri.

TERRE përfshin 13 zona të SEE­së të cilat kanë

karakteristika të njëjta dhe rrjedhimisht sfida të njëjta:

polarizimin urban me rrezikun

konsekuent të shpopullimit të zonave

periferike (zakonisht zonat rurale, kodrinore

ose malore), rrezikun e uljes së prodhimit të të

lashtave dhe humbje të sigurisë së territorit.

Të gjitha këto zona kanë potencial të lartë për

zhvillimin lokal si rezultat i energjisë së

rinovueshme për shkak të disponibilitetit te

burimeve natyrore ose të derivueshme, dhe

projekti TERRE lehtëson adoptimin e

modeleve të qëndrueshme PPP për të zbatuar

investimet RES duke respektuar peizazhin

natyror.

5

Palëtesynuara&Grupeteinteresit

Për shkak të karakteristikave me

shumë nivele dhe ndërsektoriale të

projektit TERRE dhe faktit i të mos

qënit në mënyrë rigoroze një projekt

për energjinë, palët e synuara dhe

grupet e interesit i përkasin

veprimtarive dhe disiplinave të

ndryshme:

Palëtesynuara

DrejtuesiteOJQ­veDrejtuesitdhepersonelii

agjensivelokaletëzhvillimitdhekompanitëenergjitike

PolitikbërësitPërdoruestëtjerë:gratë,fëmijët,adoleshentë,tëmoshuarit,njerëzitmeaftësitëkufizuaraetj.

Grupeteinteresit

Fermerë,mbarështuesëdhekompanitëedrurit

Komunitetetlokaletëpërfshiranëzhvilliminlokal

Drejtuestëkompanivetëenergjisësërinovueshme

Menaxherëtëkompaniveinvestuese

6

Objektivatkryesore

të analizojë karakteristikat e

veçanta për çdo territor (burimet

natyrore dhe njerëzore,

peizazhin, karakteret kulturore

dhe ekonomike), mundësitë e

tyre për prodhimin e biomasave

nga pyjet, aktivitetet bujqësore

dhe blegtorale, rrezatimin diellor

dhe sipërfaqet e disponueshme

për vendosjen e impianteve

fotovoltaike, kapacitetin e erës

dhe të ujit, sipas kërkesave që

kanë për energjinë (përfshirë dhe

ngrohjen).

të përpunojë, bazuar në

potencialin e parashikuar

për prodhimin e

energjisë së

rinovueshme, nëpërmjet

zbatimit të një sistemi

mbështetës

ndërkombëtar, plane

teknike dhe ekonomiko­

financiare në çdo zonë,

në mënyrë që të

promovojnë zhvillimin e

qëndrueshëm lokal nga

ana ekonomike, sociale

dhe mjedisore.

të forcojë jetëgjatësinë dhe

qëndrueshmërinë e

zhvillimit lokal sipas

proçeseve të strukturuara

të mundësive të zhvillimit

dhe me pjesëmarrjen e

aktorëve lokalë. Qëllimi

është përpunimi dhe ndarja

me institucionet publike,

grupet e interesit

(operatorë lokalë privatë

dhe investitorët në

energjinë e rinovueshme) si

dhe me komunitetet lokale,

katalogun e

sipërpërmendur të

mundësive të investimit.

të promovojë mundësitë e

zhvillimit (duke patur parasysh

njohuritë & burimet njerëzore si

“energjia e rinovueshme” më e

fortë dhe më jetëgjatë, drejtuar

politikanëve dhe zyrtarëve të cilët

duhet të fitojnë përvojë në

planifikimin e integruar dhe në

qeverisjen e zonave në zhvillim,

bazuar në PPP­në & rrjetëzimin

midis niveleve institucionale të

ndryshme (rajonet, provincat,

bashkitë) dhe zonave të

ndryshme në rritje në shkallë

rajonale, kombëtare dhe

ndërkombëtare.

7

Sektori i pylltarisë H

idrocentralet M

betjet

Energjia e erës

Energjia diellore E

nergjia gjeotermike

Sektori bujqësor

TERRE do të analizojë potencialet e SER për çdo territor të përfshirë në projekt nga shtatë sektorë të ndryshëm:

TERRE synon të stimulojë duke vetëgjeneruar zhvillimin lokal bazuar në prodhimin e energjisë së rinovueshme nga biomasat, dielli, uji dhe era.

8

Biomasa

Sektori bujqësor ka një rol kyç në ecurinë e sektorit të energjisë së

rinovueshme. Ky sektor ofron zona të gjera ku mund të ngrihen

projekte të energjisë së rinovueshme dhe gjithashtu është burimi i

parë dominues i lëndës së parë për prodhimin e energjisë nga

biomasa. Lënda e parë e biomases në zonat rurale përfshin: kulturat

bujqësore dhe mbetjet e kafshëve; mbetjet e pyjeve; mbetjet nga

përpunimi i biomasës dhe mbeturinat komunale.

Nga burimet e biomasës bujqësore mund të

prodhohen shumëllojshmëri karburantesh

duke përfshirë lëndët djegëse të lëngshme

si p.sh. etanol, metanol, naftë bio, naftë

Fischer­Tropsch, si dhe karburante në

gjendje të gaztë si: hidrogjen dhe metan.

Burimet bujqësore përfshijnë plehun

organik të kafshëve dhe mbetjet të cilat

dalin kryesisht prej varieteteve të misrit dhe

drithërave. Burim i mbetjeve të kulturave

mund të jenë edhe kultura të cilat kanë

vlerë në rang lokal si pambuku,

kallamsheqeri, orizi dhe pemët frutore.

Potenciali i biomasës nga mbetjet e

kafshëve përfshin kryesisht mbetjet nga

fermat e mëdhaja; nga pularitë, fermat e

derrave e lopëve dhe therrtoret.

Në nivel global, biokarburët janë përdorur

për t’i shtuar fuqinë makinave, për ngrohjen

e shtëpive dhe për gatim. Biokarburet në

përgjithësi ofrojnë shumë përparësi, duke

përfshirë qëndrueshmërinë, uljen e emetimit

të gazrave serë, zhvillimin rajonal, strukturën

shoqërore dhe bujqësore dhe sigurinë e

furnizimit.

9

10

Biomasa pyjore mund të përdoret për të gjeneruar disa forma

energjie, duke përfshirë elektricitetin, energjinë termale, të

kombinojë ngrohjen me energjinë, ose biokarburantët e

lëngshme. Elektriciteti mund të prodhohet nga djegia e

biomasës pyjore për të ngrohur dhe të krijohet avull. Avulli më

pas vë në lëvizje turbinën e cila prodhon elektricitet. Energjia

termike apo ngrohja mund të prodhohet nga biomasa drusore.

Djegia në masë e karburanteve, zvogëlimi i sipërfaqeve të

pyjeve, apo përdorimi i ashklave në kaldaja me

dru si lëndë e parë për ngrohje të

hapësirave (përdorimi i energjisë termike

për ngrohje të hapësirave të mbyllura ose

të ndërtesave) ose si proçesi i ngrohjes

(përdorimi i energjisë termike për të

siguruar nxehtësi për një hallkë të proçesit

industrial si p.sh. tharja e lëndës drusore).

Nga përpunimi i biomasës pyjore nxirren

produkte drusore si paleta, trungje etj., të

cilat përdoren për kaldaja industriale ose

në soba të projektuara për ngrohjen e

ndërtesave rezidenciale. Biokarburantet e

lëngshme përfshirë etanolin celuloz, vajin

bio, ose nafta bio mund të prodhohen nga

biomasa pyjore. Teknologjia më e fundit

“nga druri te etanoli” shndërron biomasën

drusore nëpërmjet proçeseve biokimike

ose termo­kimike në sheqer, i cili

fermentohet për të prodhuar etanolin.

Etanoli celuloz mund të përdoret si

zëvendësues ose i kombinuar me benzinën

tradicionale. Tregu aktual i energjisë

elektrike dhe mungesa e teknologjisë e cila

aktualisht ekziston për krijimin e bio­

karburantëve të lëngshëm nga druri bëjnë

që krijimi i energjisë termike nga biomasa

pyjore

11

të jetë më ekonomike dhe efikase.

Nisur nga përdorimi i karbonit,

karburanti i prodhuar prej drurit mund

të përdoret osë te zëvendësojë

përdorimin e naftës, gazit nayral ose

propanit për ngrohje të objekteve

publike të komuniteteve rurale.

Mbeturinat post konsumatore

rezidenciale, tregëtare dhe

institucionale përmbajnë një pjesë të

konsiderueshme të materialeve

organike të cilat përbëjnë një burim të

energjisë së rinovueshme. Mbeturinat

organike, vaj i përdorur në gatim,

yndyrnat e kafshëve, mbeturinat nga

prodhimi i niseshtesë, mbeturinat

drusore nga proçeset industriale të

përpunimit të drurit janë të gjithë

shembuj të mbetjeve të cilat mund të

gjenden në zonat rurale dhe mund të

përdoren si burime të energjisë së

rinovueshme.

12

Dielli Energjia diellore, drita dhe

ngrohja nga dielli, është shfrytëzuar

duke përdorur një sërë teknologjish

gjithnjë e në zhvillimi si p.sh. ngrohja

diellore, energjia diellore

fotovoltaike, energjia termike

diellore, arkitektura diellore dhe

fotosinteza artificiale.

Teknologjitë diellore janë konsideruar

aktive ose pasive në varësi të kapjes,

shndërrimit dhe shpërndarjes së

energjisë diellore. Teknikat diellore

aktive përfshijnë përdorimin e paneleve

fotovoltaike dhe kolektorët termikë

diellorë për të shfrytëzuar energjinë.

Teknikat pasive kanë të bëjnë me

orientimin e ndërtesave nga dielli,

përzgjedhja e materialeve termike dhe

dizenjimi i hapësirave të cilat qarkullojnë

ajrin në mënyrë të natyrshme.

Hapësirat e mëdha dhe të pashfrytëzuara

tokash në rajonet rurale e bëjnë sistemin

energjitik diellor, sidomos atë fotovoltaik,

një propozim tërheqës për popullsinë

rurale. Sistemi FV mund të përdoret për

prodhim të brendshëm por edhe

komercial të energjisë. Përveç kësaj është i

dobishëm edhe në sektorin bujqësor p.sh.

pompimi i ujit dhe në sistemin vaditës.

Sistemi fotovoltaik jashtë rrjetit siguron

me kosto të ulët furnizim të qëndrueshëm

dhe plotësisht autonom me ujë – pa patur

nevojë për gjeneratorë me karburantë,

sistem baterish apo linja energjie.

Nëpërmjet energjisë diellore sistemi

ujitës mund të bëhet i pavarur nga rrjeti

energjitik. Sistemet ujitëse me presion të

ulët mund të vihen në veprim edhe

nëpërmjet pompave fotovoltaike, ideale

për zonat të cilat janë jashtë rrjetit.

Projektet fotovoltaike kërkojnë kapital të

ulët për investim dhe mund të zhvillohen

si biznese të vogla ose të mesme.

13

Uji

Energjia hidrike përdor ujin dhe e konverton në energji elektrike. Energjia hidrike mund të krijohet duke përdorur shumë metoda. Më e zakonshme është ajo e digës hidroelektrike, ku uji bie nga një lartësi dhe vë në punë turbinën e cila krijon energjinë dhe kalon në gjenerator. Rryma elektrike mund të gjenerohet nëpërmjet forcës së baticës ose fuqisë së valëve, të cilat përdorin energjinë e krijuar prej valëve. Një prej dobësive të energjisë hidro është se mund të ndryshojë rrjedhën natyrale të ujit dhe mund të bëjë të mundur dëmtimin e florës dhe faunës ujore. Gjithashtu mund të dëmtojë zonat dhe botën e egër sepse kur ndërtohet një digë hidroelektrike zonat përreth saj përmbyten.

Arsye të tjera se pse duam të përdorim më shumë energjinë hidrike është sepse është metoda e cila konverton energjinë në elektricitet dhe është më e lirë. Është më e besueshme dhe mund të prodhohet pothuajse menjëherë kur ka kërkesë për elektricitet. Për këtë arsye duhen peshuar avantazhet dhe disavantazhet përpara se të vendosim për të përdorur energjinë hidrike në rastet kur ka kërkesa për elektricitet.

14

Era Energjia e erës është një mënyrë alternative e prodhimit të elektricitetit, edhe pse kostoja e prodhimit është më e lartë sesa ajo e prodhimit në mënyrë tradicionale. Energjia e erës është përdorur për gjenerata të tëra në zonat e largëta dhe kur udhëtoni përgjatë vendit mund të shikoni turbina të mëdha ere në fusha të zbrazëta apo madje afër një ferme të vjetër. Turbina e erës mund të përdorë një tip sistemi të ruajtjes së energjisë së rrjetit për t’u përdorur më vonë. Turbinat e erës vetë mund të arrijnë deri në 400 wat, fuqi e mjaftueshme kjo për t’u përdorur për mullinjtë me erë. Turbinate e vogla do të kenë gjeneratorë të lidhur direkt, me output­e direkte, të cilat zakonisht përdoren në ferma ose qendra banimi të vogla. Një nga argumetet kryesore të përdorimit të energjisë së erës është se ajo është një burim i rinovueshëm, që do të thotë se ajo nuk mund të pakësohet si burimet e tjera, p.sh. karboni. Energjia e erës nuk prodhon subtanca toksike si p.sh. dioksid karboni apo ndonjë lloj tjetër ndotjeje, prandaj konsiderohet si burim energjie i pastër. Fakti është se, prodhimi i energjisë së erës është i kushtueshëm por rezulton kursimtar në terma afatgjatë duke kursyer burimet e tjera të cilat mund të varfërohen në të ardhmen.

15

Rezultatetepritshme zhvillimii12skenarëvembi

potencialineenergjisësërinovueshme

dhendikimetmjedisoredhesocial­

ekonomikeqëdotëketënëkëto

territorebazuarnëaplikiminenjë

sistemiVendimMbështetëstë

përbashkët(DSS)

përcaktimiinjëmodeliNdërkombëtartëTERRE­slidhurmeshfrytëzimineqëndrueshëmdhetëbalancuartëSER­itsinjëmotorpërzhvilliminlokalpërt’upërdorursidrejtuespërpërgatitjeneplanevetekniko­finaciarelokaleeaftëpërtëthithurinvestime;

projektimii12planevetekniko­ekonomiko­financiarelokaletëcilatdotëtrajtojnëstrategjidheveprimepërzhvilliminlokalbazuarnëSER

çështjaenjëKataloguNdërkombëtarpërMundësitëeInvestimevembiEnergjinëeRinovueshmepërZhvilliminLokal

realizimiitreinvestimevepilotdhenjësërëaksioneshtashmëtëaktivizuarapërtëkatalizuarfondetdheinvestimetbazuarnëprojektinTERREdheplanetlokaletësecilit,mëkonkretishtduketestuarmundësinëeqasjestëpërcaktuarngaprojekti;rritjaenjohuriveadministrativetëpërfshirasidhekomunitetevetëtyrelokalenëpërmjetorganizimittëngritjessëkapacitetevelokale(janëtëpërfshirërreth500veta)ecilakonsistonnëfuqizimindherritjenevetëdijes,nëpërpuniminepreferencavetëgrupevetëinteresitgjithashtu,aspiratatdhevizionet,hartimiinjëvizionikalimtartëqartësidhekonfliktetqëlindinngashfrytëzimiiSER­itnëzonatecaktuaratëprojektit;përfshirja,falëpërdorimittëduhurtëdisakanalevetëkomunikimit,i260.000personave,ngatëcilët150.000dotëarrihendirektnëpërmjetmesazhit

16

Kontaktwww.terre­project.eu

Petra Kočića 3, 78000 Banja Luka

�����������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������