percepcja przestrzeni 1 - pg.gda.pl2+3.pdf · Percepcja – organizacja i interpretacja wra żeń zmysłowych w celu zrozumienia ... Maruszewski T. „Psychologia poznania”

2009-01-21

1

percepcja przestrzeni 1

wprowadzenie

Katedra Projektowania Środowiskowegodr Anna Awtuch

percepcja - definicje

Percepcja – organizacja i interpretacja wrażeń zmysłowych w celu zrozumienia otoczenia

• percypowa ć (s)postrzegać.• Etym. - łac. perceptio 'ujmowanie' od percipere 'wziąć w posiadanie;

otrzymać; zauważyć; odczuć'; -cipere z łac. capere, 'chwytać; brać'; z łac. per- 'przez; prze-; za pomocą'. (Kopaliński)

2009-01-21

2



v

v

vv

v

v

2009-01-21

3

http://www.owlnet.rice.edu/~psych351/imagelist.htm



Wrażenie – to doświadczenie lub recepcja prostych właściwości, bodźców, takich jak np. jasność, kolor, głośność lub siła dotyku

Spostrzeżenie – doświadczenie złożonej charakterystyki bodźców, np. konkretnych przedmiotów w otaczającym środowisku

2009-01-21

4

Bodziec dystalny – bodziec działający z pewnej odległości, znajdujący się poza organizmem, np. krajobraz

Bodziec proksymalny – bodziec pojawiający się w bezpośrednim kontakcie z narządem zmysłowym (obraz siatkówkowy wytworzony w poznającym), np. obraz poznawanego krajobrazu

Maruszewski T. „Psychologia poznania”


Percepcja – organizacja i interpretacja wraŜeń zmysłowych podejmowana w celu zrozumieniaotoczenia

Poznanie umysłowe

Poznanie zmysłowe

psychologia empiryczna

Procesy poznawcze:

wąskie rozumienie – koncentracja na aktywności poznawczej

szerokie ujęcie – aktywności poznawcze oraz modyfikujące je emocje i motywacje

2009-01-21

5


3 etapy spostrzegania:

• Odbiór wraŜeń: energia fizyczna, np. fala świetlna i dźwiękowa podlega transformacji na aktywność nerwową komórek kory mózgowej

• Kształtuje się wewnętrzna interpretacja obiektu: powstają spostrzeŜenia bodźców zewnętrznych

• Identyfikacja i rozpoznanie: przypisujemy znaczenie naszym spostrzeŜeniom

Dzięki kodowaniu, informacje uzyskuj ą posta ć, która pozwala „obrobi ć” je nawyższych pi ętrach układu nerwowego. Zakodowane informacje s ą przesyłanedo mózgu, gdzie nast ępuje ich „rozkodowanie”, sprowadzaj ące się doodtworzenia obrazu bod źca.


2009-01-21

6

Arnheim R. „Sztuka i percepcja wzrokowa”

poznanie i percepcja – podstawowe pytania

Pytanie o naturę poznania:

Czy człowiek dysponuje wrodzonymi strukturami, które umożliwiają mu procesy poznawcze, czy też jest „niezapisaną tablicą” i całe jego poznanie „płynie” ze świata?

Platon – nie poznajemy bezpośrednio realnego świata (świat idei): docieranie do idei drogą rozumowania,

Arystoteles – racje wrażone

Idea kota - identyfikacja zwierzęcia jako kota

2009-01-21

7

źródło - http://plfoto.com

Fot. J. R. Pomerantz

poznanie jest obiektywne czy subiektywne?

ołówek jest złamany czy cały?

2009-01-21

8

poznanie i percepcja – podstawowe pytania

W jakiej relacji pozostaje wobec rzeczywistości obraz jakiegoś przedmiotu pojawiający się w świadomości?

Świat i obraz świata

odpowiedzi na pytanie:• Spostrzeganie dostarcza nam dokładnego obrazu świata istniejącego poza

nami (obiektywność)• Nie spostrzegamy świata zewnętrznego; bezpośrednio dostępna jest

jedynie treść naszych procesów psychicznych (subiektywność), np. człowiek w chorobie

• Człowiek aktywnie konstruuje obraz świata, posługując się danymi dostarczanymi mu przez narządy zmysłowe oraz informacjami wydobytymi z pamięci

przestrze ń - definicje

Przestrzeń • nieskończony, nieograniczony obszar• zamknięta, ograniczona część tego obszaru• pusta, rozległa płaszczyzna• odległość, odstęp, dystans

Przestrzenność

Miejsce • wolna przestrzeń, pomieszczenie, które można zająć• teren zamieszkały, miejscowość• pozycja kogoś, czegoś względem innych

2009-01-21

9

koncepcje przestrzeni

1 – przestrzeń jako negatyw bryły, fizycznego przedmiotu (formy zbudowanej): wnętrze opisywane poprzez odniesienie do fizycznych ram wyznaczających je

2 – przestrzeń jako abstrakcyjna, niematerialna pustka : abstrakcyjne „naczynie” w którym umieszcza się przedmioty

3 – przestrzeń jako byt relacyjny, zbiór relacji pomiędzy elementami fizycznymi

„Na najbardziej elementarnym poziomie, budynek jest konstrukcją złożoną z fizycznych elementów lub materiałów w mniej lub bardziej stabilnej formie, w efekcie powstania której

zostaje wytworzona przestrzeń różna od otaczającej przestrzeni” Hillier, 1996, s.21-22

środowisko zbudowane a zachowanie człowieka

dziedziny nauki

• antropologia kulturowa• socjologia społeczna i socjologia miasta• geografia społeczna i humanistyczna• geografia behawioralna• psychologia środowiskowa • psychologia architektury• psychologia poznania• psychofizjologia

badania interdyscyplinarne

• koncepcja terytorialności• podejście kognitywne (cognitive mapping)• podejście semiologiczne w architekturze (znaki i symbole)

• nauki środowiskowe (Environment-Behaviour Studies)

2009-01-21

10

środowisko zbudowane a zachowanie człowieka

Zagadnienia:

1. fizjologiczne uwarunkowania procesów poznawczych

2. mechanizmy spostrzegania

3. studia ludzkiej ‘reakcji ’ na środowisko (emocje, zachowania)

4. studia ‘schematów poznawczych ’

5. badanie środowiska zbudowanego jako „dekoracji” dostarczającej człowiekowi wskazówek i znaków (znaczenia)

6. badanie ‘terytorium ’ człowieka (zachowania społeczne)

percepcja przestrzeni - zagadnienia

• Teorie spostrzegania. • Percepcja środowiskowa - koncepcje.• Procesy poznawcze - odbiór informacji z otoczenia. • Fizjologia widzenia.• Psychofizjologia widzenia - spostrzeganie ruchu, kształtu, odległości oraz

przestrzenności.• Integracja sensoryczna. Rozwój percepcji – umysłowe struktury poznawcze

w cyklu życia. • Poznawcze reprezentacje przestrzeni.• Społeczne uwarunkowania percepcji• Percepcja przestrzeni bezpiecznej.• Percepcja i orientacja w przestrzeni u osób z dysfunkcjami fizycznymi.• Kulturowe uwarunkowania percepcji.

2009-01-21

11

Literatura

• Bańka A., Społeczna psychologia środowiskowa, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2002

• Bell P.A., Greene Th.C., Fisher J.D., Baum A., Psychologia środowiskowa, GWP, Gdańsk, 2004.

• Gregory R.L., Colman A.M. (red) Czucie i percepcja, Zysk i S-ka, Poznań, 2002.

• Hall E.T., Ukryty wymiar, PIW, Warszawa, 1978• Maruszewski T., Psychologia poznania, GWP, Gdańsk, 2002.• Mączyńska-Frydryszek A., Jaskólska-Klaus M., Maruszewski T.,

Psychofizjologia widzenia, ASP, Poznań, 2001• Strzemiński W., Teoria widzenia, Kraków 1958

Stajemy się takimi jak rzeczy, które poznajemy.

Arystoteles

2009-01-21

12


teorie spostrzegania


Badania na sposobem budowania reprezentacji rzeczywistości w umyśle człowieka > pytanie badawcze:

Co jest pierwsze: wrażenia czy spostrzeżenia?


2009-01-21

13

Dwie teorie wyjaśniające: atomizm - holizm

• atomizm inaczej asocjacjonizm –pierwsze badania nad percepcją

• Wundt, Titchener – połowa XIX w.

• holizm, inaczej strukturalizm (rozwinięty do psychologii postaci inaczej Gestalt)

• początek XX w. - Wertheimer, Koffka, Rubin

atomizm (asocjacjonizm)

• Cel badań >> wyróżnienie składników percepcji.

• Główna teza: spostrzeżenia powstają w wyniku sumowania wrażeń, np. aby spostrzec różę muszę połączyć ze sobą wrażenie barwy, kształtu, wrażenia zapachowe

• Wrażenia łączone są ze sobą na mocy praw kojarzenia

• 4 prawa kojarzenia (wyodrębnił je Arystoteles)� przez styczność w czasie (muzyka)� przez styczność w przestrzeni� przez podobieństwo� przez kontrast

2009-01-21

14

Atomizm (asocjacjonizm)

Trudność :• Jedną z konsekwencji przyjęcia tezy o sumowaniu wrażeń w spostrzeżenia

było stwierdzenie, że pewna suma wrażeń zawsze powinna prowadzić do wytworzenia tego samego spostrzeżenia…

….. co nie zawsze okazywało się prawdą

Próba rozwiązania problemu:• Koncepcja wyjaśniająca - introspekcja analityczna („oglądanie” czegoś

przez dziurkę od klucza)

strukturalizm (psychologia postaci)

Początek:

rok 1910, badania Wertheimera nad spostrzeganiem ruchu pozornego – zjawisko fi (phi)

Rotating Snakes Illusion by A. Kitaoka, 2003

� Jak wyjaśnić to zjawisko odwołując się do elementarnych wrażeńwzrokowych?

� Całość to coś więcej niż suma części !!!

2009-01-21

15

http://niesamowite-iluzje.blog.onet.pl


W doświadczeniu wewnętrznym najpierw pojawiają się spostrzeżenia;

wrażenia są natomiast wtórne, są rezultatem analizy spostrzeżeń; ich wyodrębnienie wymaga pewnego wysiłku (np. wrażenie kształtu, koloru)

Spostrzeganiem rządzą prawa wyodrębniania całości (gwiazdy na niebie)

2009-01-21

16

synteza percepcyjna

Wyodrębnienie przedmiotu z otoczenia możliwe jest dzięki zdolności podziału pola spostrzeżeniowego na figurę i tło (rozróżnienie - psycholog Edgar Rubin)

Figura:– określona swoim kształtem– jest wysunięta ku przodowi– silniej się narzuca– wydaje się jaśniejsza

Tło:– postrzegane jako niekształtne– jest z tyłu

Podział na figurę i tło jest niezależny od dotychczasowego doświadczenia .

2009-01-21

17

T

K

Efekt histerezy

wyodrębnianie figury z tła = osiągnięcie spójnej percepcjiosiągnięcie spójnej percepcji = stabilny stan systemu (stan równowagi)

dynamika spostrzegania

• Wyodrębnione spostrzeżenie charakteryzuje się stabilnością

• System poznawczy „trzyma się” raz osiągniętej interpretacji...

2009-01-21

18

stałość spostrzegania

Zdolność spostrzegania przedmiotów jako niezmiennych mimo zmiany kształtu, jasności i barwy


Wyodrębnione spostrzeŜenie charakteryzuje się stabilnościąSystem poznawczy „trzyma się” raz osiągniętej interpretacji...

... ale nie za długo

2009-01-21

19


Mączyńska-Frydryszek A., Jaskólska-Klaus M., Maruszewski T., „Psychofizjologia widzenia”

2009-01-21

20

odwracalno ść figur

• Układ figura tło ulega nieustannej zamianie• Jeżeli nie wiesz, że figury są odwracalne, można tego nie zauważyć• Figury alternatywne

Rubin’s vase-face illusion

http://www.usyd.edu.au/psyche/optical/10.htm

Selektywna uwaga:W kaŜdej chwili skupiamy się tylko na ograniczonym aspekcie tego co widzimyEfekt koktajl party – zdolność kierowania uwagi wybiórczo tylko na jeden głos spośród wielu

2009-01-21

21

My wife and Mother-in-Law, by W. E. Hill –za: www.wikipedia.org

http://www.usyd.edu.au/psyche/optical/11.htm

2009-01-21

22

organizacja spostrze żeń

Dobra kontynuacja lub dobra figura (jednolita zasada)Domykanie

Grupowanie– bliskość przestrzenna lub sąsiedztwo (położenie)– jednakowy wygląd lub podobieństwo (kolor, rozmiar, kształt, orientacja,

jednoczesność występowania) – „wspólna droga”– niewielkie rozmiary– symetria

– zgodność z chwilowym nastawieniem– ubiegłe doświadczenia i przyzwyczajenia


2009-01-21

23

http://www.owlnet.rice.edu/~psyc351/imagelist.htm

http://www.owlnet.rice.edu/~psyc351/imagelist.htm

2009-01-21

24

podsumowanie

asocjacjonizm (atomizm)

• prymat części nad cało ścią• wrażenia są pierwotne, a spostrze żenia

wtórne ………………………………………………………

• łączenie wra żeń w spostrze żenia nast ępuje na podstawie praw kojarzenia ……………………..

• wszystkie cz ęści w polu percepcyjnym s ą jednakowo wa żne ………………………………..

• nie są znane fizjologiczne podstawy wra żeń subiektywnie pierwotnych

• główny problem: jakie wra żenia stanowi ą konsytutywn ą część spostrze żenia


• prymat całości nad częściami• spostrze żenia są pierwotne, a wra żenia

można pozna ć dopiero na podstawie analizy spostrze żeń

• wyodr ębnianie cało ści nast ępuje na podstawie zasad Wertheimera; zasady te mają charakter wrodzony

• w polu percepcyjnym mo żna wyodr ębnić figur ę (część ważniejsza) oraz tło (część mniej wa żna)

• nieznane s ą fizjologiczne podstawy spostrze żeń oraz ich spoiwa

• główny problem: izomorfizm, czyli powstawanie obrazów nerwowych w mózgu

źródło: Maruszewski T., Psychologia poznania, GWP 2002


percepcja środowiskowa


2009-01-21

25



2009-01-21

26

Proces kategoryzacji

Magazyn informacji sensorycznej – detekcja cech (prace fizjologów)

Proces widzenia u Ŝaby (4 detektory cech)

Detektor – zespół komórek nerwowych wyspecjalizowanych w odbieraniu i rejestracji ściśle określonych właściwości przedmiotów

Mączyńska-Frydryszek A., Jaskólska-Klaus M., Maruszewski T., „Psychofizjologia widzenia”

Konstruktywizm (Boring, Bruner, Neisser (’70), Rock)

• Stymulacja z otoczenia: niepełna, wieloznaczna. Do powstania sensownego spostrzeŜenia potrzebna jest uprzednia wiedza >> przetwarzanie typu „góra-dół” (oparte na pojęciach)

• SpostrzeŜenie powstaje ZAWSZE w wyniku interakcji bodźca i wiedzy oraz oczekiwań podmiotu

2009-01-21

27


konstruktywizm

plusy

Dobrze wyjaśnia wpływ doświadczenia na spostrzeganie

• Wpływ oczekiwań (znajomości bodźca) na spostrzeganie (e.g., Bruner i Postman, 1949)

• UŜywanie (i naduŜywanie) kontekstu w zuboŜonych sytuacjach bodźcowych

• Złudzenia

minusy

Krytyka:

• Skąd się biorą hipotezy i oczekiwania?

• Badania przeprowadzane w zuboŜonych sytuacjach bodźcowych (krótkie prezentacje, ograniczona widoczność, unieruchomiony obserwator)

2009-01-21

28


percepcja bezpośrednia

• James Gibson (1966, 1979), Eleanor Gibson

• Inne nazwy: gibsonizm, psychologia ekologiczna; percepcja „dół – góra”, oparta na bodźcach.

2009-01-21

29

Odniesienie do otoczenia, w którym Ŝyjemy.Cel: wyjaśnić sukces codziennego funkcjonowania w środowisku

Informacja docierająca do organizmu jest wystarczająco bogata by bezpośrednio określić moŜliwe reakcje:

• niepotrzebne przetwarzanie, wpływ doświadczenia w procesie percepcji• Odbiór informacji o afordancjach, moŜliwościach obiektów

(nierozerwalność percepcji i działania)• informacja zawarta w tzw. „szyku optycznym”, odbieranym przez aktywny

podmiot, „ustrukturyzowane światło”

Percepcja bezpośrednia – spostrzeganie środowiska w działaniu (Gibson)

Szyk optyczny

Za: Gregory R. L., Colman A.M. „Czucie i percepcja”

2009-01-21

30

afordancje (potencjalna uŜyteczność)

RozwaŜ jak trudno zobaczyć młotek inaczej niŜ jako coś, co słuŜy do uderzania, czy teŜ zobaczyć piłkę inaczej niŜ jako coś, słuŜące do rzucania i łapania. Dlaczego widzimy rzeczy w mniejszym stopniu takimi, jakimi są, a w większym - ze względu na sposób, w jaki mogą zostać uŜyte? Jest tak dlatego, Ŝe nasze umysły nie podlegały ewolucji, by słuŜyć za narzędzia nauce czy filozofii, lecz po to, by rozstrzygać praktyczne problemy Ŝywienia, obrony, prokreacji oraz im podobne. Skłonni jesteśmy myśleć o wiedzy jak o dobru samym w sobie, lecz wiedza jest uŜyteczna tylko wtedy, kiedy potrafimy posłuŜyć się nią, aby pomogło to nam w osiągnięciu naszych celów.

Marvin Minsky, The society of mind, Simon&Schuster, 1985

Afordancje >> spostrzeganie w działaniu

Spostrzeganie pragmatycznych funkcji - percepcja nie polega na spostrzeganiu fizycznych własności przedmiotów lecz na spostrzeganiu ofert (afordancji).

co mogę z tym zrobić?

• siadalne

• jadalne

• pisalne

• nadające się jako schronienie

Oferta (afordancja) to trwały wzór w zmieniających się kompleksach bodźców fizycznych. Wzór ten nie dotyczy jedynie czysto obiektywnej charakterystyki spostrzeganego przedmiotu. Zawiera on takŜe składnik subiektywny, wskazujący jakiego rodzaju działanie moŜna podjąć w stosunku do tego przedmiotu. Oferta wskazuje więc na pewien związek między przedmiotem a jego potencjalnym uŜytkownikiem

2009-01-21

31

Gibson o „ofertach” (afordancje)

Psychologowie zakładają, Ŝe przedmioty są złoŜone z własności. Lecz ja twierdzę, Ŝe to, co spostrzegamy, kiedy patrzymy na przedmioty to ich oferty (affordances), a nie ich własności.

(...) Obiekty dane fenomenalnie nie są złoŜone z własności. (...) Tym, co dziecko zaczyna

zauwaŜać jest oferta wysyłana przez przedmiot. (...) Oferta jest niezmienniczą kombinacją

zmiennych i moŜna przypuścić, Ŝe łatwiej spostrzec taki niezmiennik niŜ wszystkie zmienne

z osobna.

James J. Gibson The ecological approach to visual perception, Erlbaum, 1979

2009-01-21

32

za: http://www.amu.edu.pl/~klawiterfot. Chema Madoz


2009-01-21

33

Krzesło – obiekt fizyczny czy narzędzie do siedzenia?• Kształt i wielkość jako wskaźnik i uŜyteczności krzesła• „równoległa do podłoŜa płaszczyzna podparcia znajdująca się na wysokości kolan” (Gibson)

Percepcja bezpośrednia środowiska (gibsonizm)

plusy

Wyjaśnia dokładność percepcji

Zwrócenie uwagi na:

• bogactwo informacji dostępnej w środowisku

• wagę wrodzonych ograniczeń percepcji

• dynamiczny charakter percepcji (ruch, aktywność podmiotu)

• istotność badania percepcji w normalnych warunkach (trafność ekologiczna badań)

minusy

Nie radzi sobie z wyjaśnianiem:

• Błędów spostrzegania

• MoŜliwości spostrzegania w warunkach niedostatecznych danych (kontekst, wiedza)

• Rozpoznawania, moŜliwości „spojrzenia” na ten sam przedmiot na wiele sposobów

Afordancje wytworów człowieka?

2009-01-21

34

za: http://www.amu.edu.pl/~klawiter

konstruktywizm i percepcja bezpośrednia - porównanie

konstruktywizm

• nasze spostrzeganie zaleŜy od uprzedniej wiedzy

• zniekształcamy spostrzeŜenia, poniewaŜ dopasowujemy spostrzeŜenia do wiedzy

percepcja bezpośrednia

• nasze spostrzeganie zaleŜy od kontekstu

• nasza percepcja jest adekwatna (na ile zadanie to wymusza.

• obserwowane w laboratoriach złudzenia są efektem nienaturalnego zuboŜenia bodźców

2009-01-21

35

synteza dwóch teorii: koncepcja Nasera (1976)

Cykl percepcyjny, relatywna waŜność kierunków zaleŜy od sytuacji


Teoria DWÓCH systemów wzrokowych (Goodale, Milner, 1992; Norman, 2001)

• Wcześniejsze podobne teorie

• system „gdzie?” i system „co?” (wskazywanie vs identyfikacja)

• System obwodowy i ogniskowy

• Neisser 1994: oddzielne systemy: percepcji bezpośredniej, rozpoznawania/reprezentacji

• Norman: system grzbietowy (dorsal) i system brzuszny (ventral)

2009-01-21

36

za: http://is.umk.pl/~duch/Wyklady/Mozg/09-1-wzrok.htm


ruch kolor i kształt

2009-01-21

37

Dowody neurofizjologiczne

2 oddzielne szlaki w korze wzrokowej u małp. (Ungerleider i Mishkin) Z płata potylicznego (grzbietowy – do tylnej części płata ciemieniowego, i brzuszny – do dolnej

części płata skroniowego)Sygnały z kory wzrokowej (uproszczenie):

• grzbietowy – dotyczące analizy ruchu i przestrzeni, z obszarów reprezentujących peryferyczne części siatkówki; takŜe sygnały z ośrodków podkorowych

• brzuszny – dotyczące analizy kształtu i koloru, z obszarów reprezentujących centralne części siatkówki

Przetwarzanie podobnych informacji, ale w innym celu: • grzbietowy – wzrokowa kontrola ruchu, „egocentryczny”• brzuszny – rozpoznawanie obiektów, allocentryczny.

Potwierdzenie danych w badaniach z uŜyciem PET (pozytonowa tomografia emisyjna).

Dowody neuropsychologiczne

Badanie skutków uszkodzeń mózgu

– Uszkodzenie w części ciemieniowej: ataksja optyczna (trudności ze wskazywaniem lub sięganiem po obiekty) ale poprawna identyfikacja

– Uszkodzenie w korze skroniowej: agnozja wzrokowa.

Przykład: Pacjentka DF – wzrokowa agnozja kształtu:

• nie rozpoznaje twarzy ani przedmiotów,

• nie potrafi odróŜnić trójkąta od kwadratu,

• moŜe narysować coś z pamięci, ale nie przerysować

• Nie ma problemów z zadaniami wzrokowo-ruchowymi, poruszaniem się w

przestrzeni

2009-01-21

38

Agnozja wzrokowa – niezdolno ść nadania sensu tego co si ę widzi


Porównanie dwóch systemów

grzbietowy brzuszny

Funkcja wzrokowa kontrola ruchów rozpoznawanie, identyfikacja

Charakterystyka

rozdzielczości

większa czasowa (ruch) większa przestrzenna (kształt)

Pamięć pamięć potrzebna do wykonania ruchu (krótka)

wykorzystuje informacje z pamięci

Świadomość większość przetwarzania nieświadoma

większość przetwarzania świadoma

Układ odniesienia egocentryczny allocentryczny

Documents

percepcja przestrzeni 1 - pg.gda.pl2+3.pdf · Percepcja – organizacja i interpretacja wra żeń zmysłowych w celu zrozumienia ... Maruszewski T. „Psychologia poznania”