Përmbledhje ekzekutive · Web viewStandardet më të mira të të drejtave të njeriut si dhe konventat dhe marrëveshjet ndërkombëtare janë drejtpërdrejt të zbatueshme në

Projekt i financuar nga BE-ja dhe menaxhuar nga ZBE në Kosovë dhe implementuar nga një konsorcium udhëhequr nga GIZ IS

Mbështetje kodit civil dhe të drejtave pronësore (KCDP)Numri i kontratës: 2014/344-574

“Vlerësim i ndikimit të legjislacionit ekzistues mbi të drejtën e pronësisë”

_____________________________________________________________________________________

Komponenti C, Aktiviteti C.2: “Të zhvillohet një vlerësim i ndikimit të legjislacionit ekzistues mbi të drejtën e pronësisë” (TeR, Aktiviteti 1.2)

Prishtinë, 30 prill 2015

Implementuar nga:


DISCLAIMER

Ky raport është përgatitur nga ana e ekspertit kyç dhe ekipi i projektit, i përbërë nga prof. Tomislav Boric, prof. Iset Morina, prof. Lazim Salihu, Odeta Hyseni, Korab Rexhepi dhe Korab Dibra. Të gjeturat, konkluzionet dhe interpretimet e shprehura në këtë dokument janë vetëm të autorëve në fjalë dhe në

pg. 2


asnjë mënyrë nuk merren si pasqyrim i politikave apo opinioneve të Zyrës së Bashkimit Evropian në Kosovë.

PërmbajtjaI. Përmbledhje ekzekutive.........................................................................................................................1

I. Shkurtesat...............................................................................................................................................9

II. Korniza e përgjithshme........................................................................................................................11

1. Të drejtat e pronësisë dhe ekonomia e tregut..................................................................................11

2. Koherenca dhe transparenca e rregullimit të të drejtave pronësore.................................................12

3. Vështrim historik i pronës dhe ndikimi i së drejtës zakonore..........................................................16

4. Korniza ligjore.................................................................................................................................18

4.1. Ligjet e aplikueshme prej vitit 1946 deri 23 mars 1989..............................................................18

4.2. Ligjet dhe rregulloret gjatë periudhës së UNMIK-ut 10 qershor 1999 -15 qershor 2008...........20

4.3. Ligjet prej 15 qershorit 2008 deri më tani..................................................................................21

5. Ligji për familjen – ligji nr.2004/32, i datës 20 janar 2006............................................................24

6. Pakoja e Ahtisaarit - Propozimi gjithëpërfshirës për zgjidhjen e statusit të Kosovës 2007............24

7. Kushtetuta e Republikës së Kosovës e vitit 2008..........................................................................25

Neni 122 merret me shfrytëzimin e pronës dhe burimeve të tjera natyrore si uji dhe ajri.......................26

8. Konventa evropiane për të drejtat e njeriut......................................................................................26

9. Marrëveshja e Stabilizim Asociimit e Kosovës me Bashkimin Evropian.......................................27

10. Zbatueshmëria e ligjeve...............................................................................................................28

III. Prona publike, private dhe shoqërore..............................................................................................29

1. Prona private....................................................................................................................................29

2. Aspektet procedurale të kadastrës dhe gjykatave............................................................................30

3. Prona publike...................................................................................................................................31

4. Prona shoqërore...............................................................................................................................33

5. Statusi i pronës shoqërore të privatizuar..........................................................................................33

IV. Institutet ligjore................................................................................................................................36

pg. 3


1. Mbrojtja e pronës.............................................................................................................................36

1.1 Niveli kushtetues......................................................................................................................36

1.2 Niveli legjislativ.......................................................................................................................36

2. Të drejtat e njeriut dhe të drejtat e komuniteteve............................................................................37

3. Zhvillimet e reja që lidhen me Agjencinë Kosovare të Pronës........................................................39

4. Të drejtat parablerjes........................................................................................................................40

5. Parashkrimi i të drejtave pronësore..................................................................................................40

6. E drejta fqinjësore...........................................................................................................................41

7. E drejta për gjykim të drejtë.............................................................................................................41

8. Posedimi i pronës.............................................................................................................................42

9. Përvetësimi i pronës.........................................................................................................................42

9.1 Akti ligjor.................................................................................................................................42

9.2 Transaksionet ligjore................................................................................................................42

9.3 Vendimi i gjykatës ose i organit administrativ........................................................................42

Posedimi kundërthënës/parashkrimi....................................................................................................43

10. Parimet e ligjit të pronësisë..........................................................................................................43

11. Çështja e parimit “superficies solo cedit”....................................................................................44

12. Letrat me vlerë në ligj..................................................................................................................45

13. Pengu............................................................................................................................................46

14. Servitutet......................................................................................................................................46

15. E drejta ndërtimore.....................................................................................................................46

16. Përjashtimet nga parimi i “superficies solo cedit”......................................................................47

17. Njësitë ndërtimore........................................................................................................................47

18. Vendbanimet joformale...............................................................................................................47

19. Bashkëpronësia etazhore..............................................................................................................49

20. Parimi i prioritetit mbi pronësinë e pronës..................................................................................50

21. Rregullimi ligjor për të huajt për blerjen e tokës dhe pronës tjetër të paluajtshme.....................51

V. Problemet në zbatimin e ligjeve të identifikuar nga praktika gjyqësore..............................................51

pg. 4


1. Sukcesioni i Kosovës nga Serbia.....................................................................................................52

2. Përvetësimi i të drejtave të pronësisë...............................................................................................52

2.1. Akti ligjor..........................................................................................................................................52

2.2. Transaksionet Ligjore..................................................................................................................53

2.3. Vendimi i organit administrativ ose gjykatës.............................................................................53

VI. Konkluzionet dhe rekomandimet.....................................................................................................54

1. Konkluzionet....................................................................................................................................54

3. Rekomandimet.................................................................................................................................55

Bibliografia..................................................................................................................................................57

pg. 5


I. Përmbledhje ekzekutive

1. Ky raport jep një vlerësim ligjor të legjislacionit ekzistues dhe praktikës gjyqësore në Kosovë mbi të drejtat e pronësisë dhe shërben si material referimi për përgatitjen e mëvonshme të Aktiviteteve C. 3 dhe C. 4 të termave të referencës (TR) së projektit. Ky është i bazuar në materialin referues i cili është mbledhur dhe analizuar në kuadër të Aktivitetit C.1 të TR-së.

2. Ky raport vlerësimi ka për qëllim të identifikojë boshllëqet, mospërputhjet dhe papajtueshmëritë në legjislacionin ekzistues dhe shqyrton çështjet kryesore që ndikojnë në rregullimin e të drejtave pronësore në Kosovë dhe zbatimin e tij në praktikë.

3. Qëllimi i raportit të vlerësimit është të përcaktuarit nëse legjislacioni ekzistues si dhe institucionet përkatëse janë duke ofruar një kornizë të përshtatshme për transaksionet pronësore. Kjo duhet të jetë një kornizë e cila përmbush sfidat e një rregullimi të të drejtave pronësore në ekonominë e tregut. Duke pasur këtë parasysh, ky raport ka për qëllim të tregojë se si të përmirësohet legjislacioni aktual dhe të mbështetet Qeveria në krijimin e një strategjie të përgjithshme për të drejtat e pronësisë.

4. Legjislacioni ekzistues dhe praktika gjyqësore për të drejtën e pronës nuk është duke u menaxhuar për të mbështetur një ekonomi të tregut dhe të rrisë investimet. Krijimi i një tregu të qëndrueshëm të pasurive të patundshme i cili është në përputhje me nevojat e ekonomisë së tregut është çështje që mbetet sfidë e cila mbetet për t'u zgjidhur.

5. Korniza ekzistuese ligjore në Republikën e Kosovës mund të karakterizohet si e tej-rregulluar në njërën anë pa ndjekur ndonjë koncept të veçantë. Përveç kësaj, është e qartë se legjislacioni nuk është koherent. Kjo shkakton pasiguri në praktikën ligjore dhe paraqet pengesë për një treg transparent të pasurive të patundshme. Nga ana tjetër, një vlerësim i plotë i legjislacionit përkatës, tregon se ekzistojnë shumë boshllëqe në fushën e së drejtës së pronës në kuptimin e asaj se legjislacioni ose mungon ose dispozitat ekzistuese (në mesin e tyre edhe Ligji për pronësinë dhe të drejtat tjera sendore) nuk janë duke i rregulluar sa duhet institutet kryesore ligjore.

pg. 6


6. Korniza ligjore për të drejtat e pronësisë u ndërruar në shumë aspekte gjatë dekadave të fundit. Problemet e paraqitura në praktikë janë të pranishme jo vetëm në lidhje me të drejtën e pronës. Transaksionet ligjore në kuadër të tregut të pasurive të patundshme janë të inkorporuara në sistemin e burimeve kundërthënëse ligjore në praktikë. Për shkak të këtij fakti, rëndësia e sundimit të ligjit duhet të theksohet kur bie fjala për zbatimin e së drejtës materiale private, p.sh. ligjit për trashëgimi ose ligjit mbi detyrimet, aktet procedurale si Ligji mbi themelimin e regjistrit të të drejtave mbi pronën dhe rregulloret ligjore nga fusha e së drejtës publike, p.sh. ligji për ndërtim dhe ligji për planifikim hapësinor. Në praktikë ndikimi i akteve ligjore nga fusha e së drejtës administrative ndikojnë direkt në të drejtat e pronësisë dhe në të drejtat tjera sendore si dhe krijon një konflikt në mes mbrojtjes së të drejtave pronësore të individëve dhe interesit të përgjithshëm publik. Kjo situatë e ndërlikuar ka ndikim në të kuptuarit dhe në ndërgjegjësimin e qytetarëve po aq sa edhe roli i tregut të pasurive të patundshme sa i përket ekonomisë së tregut. Shtrirja e ndërtimeve dhe vendbanimeve joformale dhe nevoja për legalizimin e situatës aktuale janë dëshmi e asaj të theksuar mësipër.

7. Ndryshime institucionale sikur që është krijimi i një sistemi të ri kadastral me hierarki vertikale me zyrat kadastrale komunale apo me përfundimin e mandatit aktual të Agjencisë Kosovare të Pronës (AKP) dhe fillimit të dorëzimit të rolit të AKP-së ndonjë Agjencie të re, KAPVC, paraqesin një element shtesë i cili mund të ndikojë në sigurinë juridike. Nuk është bërë koordinim dhe komunikim i duhur mes organeve institucionale. Është duke munguar një qasje sipas detyrës zyrtare (ex officio) e organeve administrative si dhe në vendimet gjyqësore, në mënyrë që të fuqizohet zbatimi i vendimeve.

8. Mungesa e të dhënave të sakta të regjistruara në kadastër paraqet pengesë në zhvillimin e mëtejmë të rregullimit të të drejtave pronësore, respektivisht të tregut të pasurive të patundshme. Megjithatë, duhet të theksohet se saktësia në aspektin e të dhënave grafike dhe teknike është në gjendje shumë më të mirë se sa në aspektin e të dhënave ligjore. Në praktikë gjendja faktike shpesh devijon nga të dhënat në kadastër. Mungesa e transparencës së të dhënave në kadastër dhe qasja e kufizuar në të dhënat e regjistruara që jepen nga Agjencia Kadastrale e Kosovës dhe Zyrat Kadastrale Komunale për individët e po ashtu edhe për autoritetet publike bazohen në arsyetime të ndryshme. Një prej tyre është edhe kthimi i të dhënave nga Serbia, që është çështje politike. Në prill të vitit 2013 Kosova dhe Serbia arritën marrëveshje për kthimin e të

pg. 7


dhënave origjinale nga Serbia përmes Përfaqësuesit Special të Bashkimit Evropian në Kosovë. Arsye tjetër mund të shihet edhe në strukturën organizative të autoriteteve përkatëse publike. Një pasqyrë kritike e strukturës ekzistuese, përfshirë edhe pyetjen nëse duhet bërë ndryshim drejt një hierarkie vertikale të sistemit kadastral, ku është rekomanduar që Zyrat Kadastrale Komunale (ZKK) të mos janë më pjesë e qeverisjes lokale. Qasja e drejtpërdrejtë në të dhënat për të gjithë aktorët relevantë (noterët, gjeodetët, avokatët, përmbaruesit dhe gjyqtarët) mund të kishte gjithashtu ndikim pozitiv në efikasitetin dhe saktësinë e regjistrimeve. Proceset jokonsistente në Zyrat Kadastrale Komunale gjithashtu pengojnë në zhvillimin e transaksioneve të pasurive të patundshme dhe kanë ndikim negativ në sigurinë juridike. Llogaridhënia e ZKK-ve nevojitet të zhvillohet përmes programeve të trajnimit.

9. Roli praktik i organeve komunale në njërën anë dhe proceseve inkonsistente administrative nga ana tjetër janë problematike në lidhje me procedurën e zbatimit të të drejtave të pronësisë. Përveç kësaj, noterët e rinj janë ende duke u përpjekur që të gjejnë rolin e tyre adekuat në kuadër të transaksioneve të pasurive të patundshme dhe përballen me probleme për shkak të praktikave të ndryshme në komuna. Kjo ndikon negativisht në efikasitetin e transaksioneve dhe krijon kosto shtesë për individët në procesin e transferimit të të drejtave të pronësisë. Kur bëhet transferimi i pronës në procedurat e trashëgimisë, e cila nuk është gjithmonë e thjeshtë, mund të renditet si shembull, sidomos kur zhvillohen procedurat e pakontestueshme të trashëgimisë para noterëve - të cilat janë të rregulluara me Ligjin për noterinë.

10. Republika e Kosovës - ngjashëm me vendet e tjera në tranzicion - po përballet me problemin i cli nga njëra anë shihet si mbirregullim, ndërsa në të njëjtën kohë ekzistojnë shumë boshllëqe në mes të ligjeve ekzistuese dhe asaj se si çështjet e pasurive të patundshme trajtohen në praktikë (qoftë nga individët, qoftë nga organet gjyqësore apo administrative). Po ashtu është e vërtetë se shumë ligje duhet të zbatohen ose të plotësohen me të ashtuquajturat akte nënligjore të cilat në të shumtën e rasteve nuk e përmbushin qëllimin e synuar. Në këtë drejtim, të drejtat e pronësisë joformale, të cilat janë të bazuara pjesërisht në traditën ligjore para kohës së regjimit komunist dhe në legjislacionin nga periudha socialiste, si dhe të ri-okupimit të paligjshëm të pronave të bëra në vitet e nëntëdhjetë si rezultat i veprimtarive të luftës pengojnë zhvillimin e tregut të pasurive të patundshme. Për të kapërcyer reflektimin negativ të këtyre çështjeve rekomandohet një harmonizim i legjislacionit ekzistues. Kjo nuk është vetëm detyrë e ligjvënësit, por çështje edhe e

pg. 8


ndikimit kulturor i cili mund të ndërmerret për një afat më të gjatë përmes fushatave informative të drejtuara nga shoqëria civile, si dhe nga organet administrative.

11. Korniza ligjore në lidhje me të drejtat gjinore dhe të pronës, në shikim të parë siguron një sistem të përshtatshëm për barazinë gjinore. Ligji për familjen dhe ligji për barazi gjinore nga viti 2004 së bashku me ligjin për pronësinë dhe të drejtave tjera sendore ende kanë boshllëqe në lidhje me martesat joformale ose të paregjistruara të cilat gjithashtu në kushte të caktuara mund të shpijnë edhe në situata problematike në procedurat e trashëgimisë, ku gratë janë të përjashtuara nga trashëgimia e pronës. Angazhimi ekonomik i grave është çështje e veçantë e cila është e ndikuar nga traditat në vend edhe mund të përmirësohet nëse ndryshohen ligjet përkatëse në këtë fushë. Barrierat si pronësia joformale e të drejtave të pronësisë së grave duhet të hiqen duke i inkurajuar gratë për t’i regjistruar të drejtat e tyre pronësore.

12. Rregullimi ekzistues për të drejtat e pronës bazohet në një masë të caktuar në konceptin e sistemit të mëparshëm politik dhe ligjor. Ligji mbi pronën dhe të drejtat tjera sendore nga viti 2009 së bashku me ligjin për themelimin e regjistrit të të drejtave të pronës (dhe amendamenteve) paraqet një pikë referuese. Megjithatë, legjislacioni në fushën e kaluar, pas pavarësisë së Kosovës është shumë i ndarë dhe bën klasifikimin e të drejtave të pronësisë si në të kaluarën, pra, ende është e bazuar në legjislacionin e posaçëm në varësi të llojit ose formës së pronësisë. Megjithatë kjo nuk do të na japë përgjigje në pyetjen kryesore nëse ka nevojë që të vazhdohet me dallimin mes pronës private dhe publike. Për shkak të një dispozite të qartë të ligjit për pronësinë dhe të drejtat e tjera sendore (neni. 1 par. 5) ky ligj nuk zbatohet për të drejtat e pronës publike. Në këtë kontekst duhet theksuar se legjislacioni për pronën publike është i fragmentuar dhe dallon të mirat e përgjithshme nga të mirat publike dhe të mirave me interes të veçantë. Lidhje e zakonshme në mesin e këtyre formave të pronës publike është fakti se janë trajtuar si pjesë e së drejtës administrative. Dallimi në mes të drejtave të pronës private dhe publike është e lidhur drejtpërdrejt me çështjen e privatizimit të pronës publike. Nuk është as detyrë e as qëllim i këtij raporti që të jepet përgjigje në këtë çështje. Vëmendje e veçantë do t'i kushtohet rasteve kur lloje të ndërmarrjeve ish-socialiste (NSH-ve) janë privatizuar dhe pastaj kanë falimentuar. Në shumë raste, pasuria e paluajtshme e mbajtur ende nga këto kompani janë të regjistruara në emër të NSH-ve jo-ekzistuese. Parku Kombëtar "Sharri", mund të shërbejë si shembull për marrëdhëniet e paqarta pronësore për shkak se vendi i parkut kombëtar ishte nën

pg. 9


menaxhimin e Qeverisë së Kosovës dhe ekzistojnë ende të dhënat kadastrale që tregojnë se pronësia e ndërmarrjes shoqërore në fjalë, tashmë e shpërbërë, ende është e regjistruar në kadastër me emrin të saj. Kjo mund të krijojë vështirësi ligjore për Drejtorinë e parkut kombëtar, e ngarkuar për menaxhimin e zonës, gjatë kryerjes së ndonjë aktiviteti apo zbatimit të çfarëdo aktiviteti turistik apo ekonomik.

13. Prandaj, saktësia e të dhënave kadastrale duhet të jetë njëra nga prioritetet e zyrave kadastrale gjatë punës së tyre. Këto prioritete mund të ndihmohen në praktikë me masa përkatëse legjislative.

14. Transformimi i ish-pronës shoqërore ka qenë fillimisht i iniciuar gjatë periudhës së administrimit të UNMIK-ut duke u pasuar nga Pakoja e Ahtisaarit në vitin 2007. Hapat e ardhshëm kyç në këtë aspekt janë marrë me miratimin e ligjit për pronësinë dhe të drejtat e tjera sendore. Derisa ligji përpiqet që t’i adresojë çështjen e titullarit që rrjedh nga koncepti socialist, kjo nuk e zgjidh problemin, e as që jep reagim të kënaqshëm. Zbatimi i kësaj çështjeje në regjistrin përkatës ka filluar me ndërtimin e institucionit të ri të zyrës së kadastrës së Kosovës. Në periudhën e administrimit të UNMIK-ut nuk është bërë përpjekje për të gjetur një zgjidhje përfundimtare për transformimin e të drejtave të pronës shoqërore. Me dhënien e qirasë 99 vjeçare është shpresuar që kjo çështje do të zgjidhte problemin e tërheqjes së investimeve. Kjo nga ana tjetër ka krijuar probleme të mëdha të cilat ende presin për t'u zgjidhur. E ashtuquajtura "Marigona Residence", mund të shërbejë si shembull dhe tregon se legjislacioni i ardhshëm duhet të përfshijë një zgjidhje përgjatë margjinave të një lloji të qirasë.

15. Parimi themelor i ligjit romak "superficies solo cedit" i cili ishte shfuqizuar gjatë regjimit komunist pritet që të ri-futet zyrtarisht me ligj. Me ri-themelimin e këtij parimi ligjvënësi mund të bëjë një hap të madh drejt krijimit të një rregullimi transparent të të drejtave pronësore. Kjo çështje duhet të shihet në kontekstin e të drejtave të sigurisë të cilat janë të parapara me ligj. Një rregullim modern i të drejtave të sigurisë është një nga kërkesat themelore për sektorin financiar në mënyrë që të rriten mundësitë për të financuar investimet përmes hipotekës të bazuara në hua dhe kredi.

pg. 10


16. Një koordinimi i shtuar ndërmjet gjithë aktorëve brenda sektorit të të drejtave pronësore është një çështje shtesë në përmirësimin e sigurisë juridike në transaksionet e pasurive të patundshme. Sistemi hipotekar ashtu siç është rregulluar në ligjin për pronësinë dhe të drejtat tjera sendore është duke pasuar traditën ligjore të vendit. Megjithatë, kjo bëhet problematike, sepse regjistrimi i hipotekave në praktikë është humbje kohe. Përveç kësaj, ekzistojnë qasje të ndryshme se si duhen trajtuar procedurat në zyrat komunale kadastrale. "Marigona Residence" është shembull i ndikimit negativ të konceptit të qirasë e cila është zbatuar nga administrimi i UNMIK-ut. Komuna kompetente ka mohuar që të transferojë të drejtat individuale me qira pas ndarjes së tërë zonës në parcela individuale veçanta. Në këtë rast Agjencia kadastrale ka lëshuar një opinion në formë të rekomandimit, sipas të cilit, gjithë pronarët e mëparshëm të asaj prone tillë janë shënuar si pronarë të mëparshëm në certifikatat poseduese në kadastër, pavarësisht nëse prona është privatizuar ose nëse të drejtat e qirasë janë transferuar tek blerësi i ri/ pronari tjetër. Regjistrimi i tillë i pronarëve të mëparshëm në listat poseduese mund të shpie në mundësinë që në të ardhmen të parashtrohen ankesa dhe mund të rezultojë me vështirësi në regjistrimin e saktë të hipotekave të tokës dhe të shtëpive të ndërtuara në një pronë me qira 99 vjeçare, pronë e pronarëve të tanishëm. Është e paqartë se kush do të konsiderohet të jetë titullari i pronësisë pas kalimit të 99 viteve të qirasë. Përveç kësaj çështjeje praktike e efikasitetit të ligjit ekzistues për të drejtat e pronësisë dhe të drejtat tjera sendore duhet të rishikohen për të siguruar një mënyrë më fleksibile të trajtimit hipotekar sikur siguri si për kreditorët ashtu dhe për debitorët. Vlerësim i atypëratyshëm i kësaj çështjeje duhet të merret parasysh sa i përket rritjes së numrit të transaksioneve të financuar nga kreditë të sigurta hipotekare të cilat mund të kenë efekt pozitiv në tregun financiar dhe në kreditë me kamatë si pasojë e zvogëlimit të rreziqeve për kreditorët. Më tej, siguria në ligj është me rëndësi në rastet kur zhvillohet procedurë zbatimi. Përmbaruesit e angazhuar kohët e fundit ende nuk janë duke vepruar në mënyrë efikase siç parashihet me ligj.

17. Koncepti i bashkëpronësisë dhe sidomos të ashtuquajturit pronësi banesore është një shembull tjetër që tregon se legjislacioni i ri dhe lloji ish-socialist i pronësisë banesore nuk përputhen mes tyre dhe shkaktojnë vështirësi në praktikë. Dallimet konceptuale rrjedhin nga e kaluara edhe pse formulimi në ligjin ekzistues mbi të drejtat pronësore dhe të drejtat e tjera sendore si dhe në ligjin e mëparshëm ka mbetur i njëjtë, përmbajtja e tij ndryshon rrënjësisht. Koncepti i pronësisë banesore nuk do të thotë më pronësi e ndarë e një banese dhe përdorim të përbashkët i pjesëve të përbashkëta të një blloku banesash siç ishte rasti në kohën e socializmit. Në ditët e sotme,

pg. 11


shprehja pronësi banesore do të thotë bashkëpronësi e pasurisë së përgjithshme të patundshme ose bllok i banesave i cili manifestohet nga pjesa e pronarit të një banese mbi pronën e përgjithshme. Përveç kësaj, ligji për të drejtat e pronësisë dhe të drejtat tjera sendore nuk përcakton qartë dallimin mes pronësisë së përbashkët dhe bashkë-pronësisë dhe terminologjia e tij nuk përputhet plotësisht me ligjin për marrëdhënie detyrimore dhe këto dallime janë duke shkaktuar probleme në praktikë.

18. Përvetësimi i titullarit është çështje konceptuale që gjithashtu ndikon në sigurinë në ligj. Teoria ligjore bën dallimin nëse pronësia është përvetësuar me ligj, me veprim ligjor ose me vendim gjyqësor (apo vendim të ndonjë organi administrativ). Këto tri lloje përvetësimesh janë pranuar në teori dhe kanë qenë pjesë e teorisë ligjore në të kaluarën në Kosovë. Ligji për pronësinë dhe të drejtat tjera sendore rregullon transferimin e titullit që bazohet në detyrim kontraktual. Ky ligj nuk jep përgjigje se si të bëhet transferimi i pronësisë në raste tjera nga ato që rrjedhin nga transaksioni ligjor. Legjislacioni ekzistues nuk e rregullon këtë çështje. Në teori përvetësimi i pronësisë kërkon një titullar (titulus) dhe një mjet (modus) nëse bazohet në transaksion ligjor (detyrimi kontraktual). Përvetësimi i një titulli me ligj nuk kërkon domosdoshmërish intabulimin (regjistrimin) e titullit për shkak se parashikohet nga vetë ligji. Nga pikëpamja teorike, regjistrimi do të thotë se nuk ka efekt konstituiv si në rastin e transaksionit juridik. Praktika ligjore në Kosovë ka zhvilluar viteve të fundit një pikëpamje tjetër për këtë çështje. Ky duket të jetë kuptimi i përgjithshëm në Kosovë, që blerja e pasurive të paluajtshme kërkon gjithmonë intabulimin e titullit në kadastër pavarësisht bazës ligjore të përvetësimit. Kjo qasje ndjekë arsyetimin se çdo lloj përvetësimi domosdoshmërish ka nevojë për modus, dmth. regjistrim për shkak të natyrës së tij konstituive. Në këtë mënyrë është ndryshuar tërësisht dallimi i natyrës deklarative dhe konstituive i regjistrimit i cili është i mirë njohur edhe në teorinë juridike në gjithë Evropën. Nga ligjvënësi rekomandohet që ta bëjnë një sqarim të kësaj çështjeje ashtu që të ofrojë siguri ligjore.

19. Një lloj sui generis i së drejtës së qirasë e cila ishte parashikuar për banesa në mënyrë që tu mundësojë punëtorëve hapësirë të mjaftueshme për jetesë, ishte i ashtuquajturi "stanarsko pravo". Ky lloj socialist i së drejtës për shfrytëzimin e banesës ende nuk është shfuqizuar zyrtarisht, edhe pse legjislacioni ekzistues nuk e njeh më. Por të drejtat ekzistuese ende janë të pranishme. Është i nevojshëm një akt legjislativ me qëllim të shfuqizimit të këtij instituti.

pg. 12


20. Me të drejtat e parablerjes ose të drejtën e refuzimit të parë nënkuptojmë obligimin e një shitësi për të ofruar një pasuri të paluajtshme për shitje blerësit/ve të caktuar para se tu ofrohet palëve të treta. Këto të drejta janë të rregulluara në ligjin për pronësinë dhe të drejtave të tjera sendore si dhe në ligjin mbi marrëdhëniet detyrimore. Kjo e drejtë jepet si për pronarët e përbashkët ashtu dhe për fqinjët. Në rast të njësive të ndërtimit nuk është shumë e qartë se cili nga fqinjët ka prioritet. Është njëjtë edhe me njësitë bujqësore ku nuk është paraparë se cili fqinj ka të drejtë për ta ushtruar këtë të drejtë, dhe cilat janë kriteret e zgjedhshmërisë për të marrë prioritetin e parë me rastin e blerjes. Për shkak se që të dy ligjet rregullojnë këtë institut në mënyra të ndryshme, atëherë rekomandohet një vendim definitiv dhe harmonizim i plotë.

pg. 13


I. Shkurtesat

Agjencia Agjencia kosovare për krahasim dhe verifikim të pronësKCDP Kodi civil dhe të drejtat pronësore cf. KrahasimKEDNJ Konventa evropiane për të drejtat e njeriuGjEDNj Gjykata evropiane për të drejtat e njeriutp.sh. për shembullBE Bashkësia Evropiane ZBE Zyra e BE-së në Kosovë RFJ Republika Federale e JugosllavisëGIZ Deutsche Gesellschaft für Internationales Zusammenarbeit GmbHGIZ IS GIZ International ServicesRDPP Regjistri i së drejtës për pronën e paluajtshme AKK Agjencia Kadastrale e Kosovës KGJK Këshilli Gjyqësor i KosovësAKP Agjencia Kosovare të Pronës KKPK Komisioni për kërkesa pronësore të KosovësAKM Agjencia Kosovare e Mirëbesimit RRGK Rrjeti i grave të Kosovës LTRDPP Ligji për themelimin e regjistrit të së drejtës për pronën e paluajtshme LMD Ligji për marrëdhëniet detyruese LPDTS Ligji për pronësinë dhe të drejtat e tjera sendoreZKK Zyra komunale e kadastrës MMPH Ministria e mjedisit dhe planifikimit hapësinor MD Ministria e drejtësisë MM Memorandum mirëkuptimi PZHK Plani zhvillimor i komunës

pg. 14


OJQ Organizata jo-qeveritare nr. numërG.Z. Gazeta Zyrtare ZK Zyra e kryeministrit OSBE Organizata për siguri dhe bashkëpunim në Evropë (Misioni në Kosovë)AKP Agjencia Kosovare e Privatizimit par. paragrafiPDP Programi për të drejtën e pronësisë (USAID)R.K. Republika e Kosovës MSA Marrëveshja e Stabilizim Asociimit KSAK Krahina socialiste autonome e Kosovës RSFJ Republika socialiste federative e Jugosllavisë NSH Ndërmarrja Shoqërore EASH Ekspert afat-shkurtër Strategjia Strategjia nacionale për të drejtat pronësore TR Termat e referencës UNMIK Administrata e përkohshme e Kombeve të Bashkuara në Kosovë USAID Agjencia e Shteteve të Bashkuara të Amerikës për zhvillim ndërkombëtar Deklarata e Vienës Deklarata e Vienës për vendbanimet joformale në Evropën juglindore

pg. 15


II. Korniza e përgjithshme

1. Të drejtat e pronësisë dhe ekonomia e tregut

Rëndësia e pasurisë së paluajtshme në ekonominë e tregut është shumë e madhe. Nuk ka ekonomi tregu pa të drejtat e pronësisë. Fuqizimi i të drejtës së pronësisë ka efekt të drejtpërdrejtë në forcimin e ekonomisë së tregut. Pra, prona është motori i tij.

Transferueshmëria e pronës nga shitësi tek blerësi është ajo që krijon vlera dhe siguron qarkullimin e kapitalit i cili është bazë për ekonominë e tregut. Për këto arsye dhe ndikimit të madh të pronës në ekonomi, asaj i kushtohet shumë vëmendje dhe thellësisht rregullohet me ligje.

Transparenca është çelësi për transferueshmëri ose të ashtuquajturin “ndërrim” të pronës. Palët në transaksion të pronës duhet të kenë të gjitha informatat e mundshme në mënyrë që të bëjnë transaksion të sigurt. Kjo bëhët për faktin se prona është në mesin e "mallrave" më të shtrenjtë. Qasja në informacion të saktë siguron një treg dinamik të pronës ku palët janë të informuar siç duhet dhe me kohë dhe është mirë të mos humbin kohë dhe para duke u përpjekur që të kenë më shumë siguri për blerjen.

Shteti duhet të garantojë të drejtën e pronës përmes saktësisë dhe disponueshmërisë së të dhënave nëpërmjet efikasitetit në koordinim të organeve administrative dhe gjykatave ashtu që të ofroj siguri ligjore për të gjitha transaksionet. Dështimi i shtetit për të mbështetur dhe për të garantuar të drejtën e pronës mund të shpie në konflikte sociale e madje edhe në konflikte të armatosura ndërmjet palëve.

Aspekti njerëzor i të drejtës së pronës, siç është sanksionuar në Konventën Evropiane për të Drejtat e Njeriut (KEDNJ), ka për qëllim që të përcaktojë se çdo person ka të drejtë të ketë dhe në mënyrë paqësore ta gëzojë pronën e tij. Kjo nënkupton një vlerë kyçe për demokracinë, dhe që është gjithashtu e cekur edhe në Marrëveshjen e Liberalizimit të Vizave të Republikës së Kosovës me BE dhe Marrëveshjen e Stabilizim Asociimit (MSA) midis Bashkimit Evropian (BE) dhe Republikës së Kosovës.

pg. 16


2. Koherenca dhe transparenca e rregullimit të të drejtave pronësore

Ekziston nevojë urgjente për një skemë koherente të pronësisë dhe të drejtave të tjera në kuadër të sistemit aktual legjislativ, si dhe një shfuqizim i qartë i legjislacionit të vjetër. Kjo mund të jetë edhe çështje prioritare në këtë fushë. Sasia e kohës dhe përpjekja e bërë nga ekipi hulumtues në identifikimin e ligjeve potencialisht të zbatueshme, duke filluar nga ligjet e vjetra jugosllave ishte e konsiderueshme. Disa legjislacione i kanë shfuqizuar pjesërisht ligjet e mëparshme, dhe është bërë në kryesisht shkel e shko dhe në mënyrë të pakapshme.

Termat e referencës nga aneksi i projektit radhitë disa shembuj të metodave të padëshirueshme për shfuqizimin e ligjeve të mëparshme. Shembulli i theksuar në Termat e referencës (TR) tregon se një shfuqizim implicit i ligjeve të mëparshme mundet të ketë ndonjëherë edhe efekt pozitiv. Në këtë kontekst, ligji për pronësinë dhe të drejtat sendore përfshijnë dispozitat e njëjta ligjore si ligji mbi hipotekat i vitit 2002 dhe Rregullorja e UNMIK-ut 2001/5 mbi pengun. Megjithatë, ligji për pronësinë dhe të drejtat sendore nuk ndryshon ose shfuqizon këto ligje paraprake në mënyrë specifike. Kjo mund, dhe sjell mundësi për konfuzion dhe pasiguri.

Gjithashtu ekzistojnë pasiguri edhe në fusha të tjera dhe kjo është gjë e padëshirueshme. Për shkak se nocioni i marrëveshjes verbale për transferimin e pronës është ende i përhapur, për shembull, gjykatave nganjëherë u është kërkuar që të anulojnë kontratat me shkrim të shitjes së pronës së paluajtshme, pasi që është pretenduar se ka pasur marrëveshje të mëparshme gojore mes të shitësit dhe një pale të tretë. Është sugjeruar se duhet të futet një klauzolë në çdo kontratë të shitjes ku deklarohet se çdo marrëveshje verbale e mëparshme në lidhje me pronën në fjalë, automatikisht do të jetë pa vlerë ligjore.1

Ligji për marrëdhëniet detyrimore (LMD) dhe ligji për pronësinë dhe të drejtave të tjera sendore (LPDS) në shumë aspekte përkojnë njëra me tjetrën. Kjo shpesh krijon mospërputhje ligjore. Shembujt përkatës përfshihen si në vijim:

a. "E drejta e vetëmbrojtjes" rregullohet me nenin 20 të LPDS-së dhe nenin 143 LMD-së. Në të dy ligjet, ky institut ligjor i referohet situatave ku përgjegjësia për dëmet e shkaktuara palës së tretë është përjashtuar për palën që ka shkaktuar dëme të tilla. Megjithatë, të dy ligjet rregullojnë të

1Problemi vlen edhe për pasurinë e luajtshme siç janë automjetet. Qendra e regjistrimit të automjeteve mund të regjistrojë automjetin e lënë peng dhe të bëjë vërejtje tek aseti i lënë peng nën "shënime të rëndësishme" në dokumentin e regjistrimit të automjetit.

pg. 17


drejtën e vetëmbrojtjes në mënyra paksa më të ndryshme. Bile, kjo do të jetë e përshtatshme në qoftë se kjo çështje do të ishte adresuar vetëm nga LMD-ja.

b. E drejta e "parablerjes", në rastin e kontratës së shitjes rregullohet me të dy ligjet (gjegjësisht, nenet 510-516 LMD-së dhe nenet 44-50 LPDS-së). Këto dispozita nuk janë domosdoshmërisht në kundërshtim njëra-tjetrën (derisa LMO-ja i referohet një të drejte të parablerjes, sipas kushteve të përgjithshme, LPDS vetëm e rregullon një të drejtë të tillë në lidhje me pronën e paluajtshme); megjithatë, disa dispozita përsëriten (shih p.sh. neni 516 par. 1 LMD dhe neni 44 par. 2 LPDS mbi parablerjen juridike) ose njëkohësisht rregullojnë aspektet kontraktuale të parablerjes (shih p.sh. nenet 44.2, 45 dhe 50). Përveç kësaj, LMD-ja në mënyrë specifike i referohet dy dispozitave të LPDS-së (nenet 45 par. 1 dhe 50), i cili kontribuon në rritjen e hutisë dhe pasigurisë juridike. Në mënyrë që të shmanget mundësia e përkimit dhe ndonjë konflikti të mundshëm, para-blerja më së mirë duhet të rregullohet me ligjin e detyrimeve, jo vetëm për shkak se parablerja kontraktuale është forma më e zakonshme e parablerjes, por edhe për arsye se parablerja si e tillë gjithmonë nënkupton detyrim për palët (p.sh. shitësi dhe blerësi), madje edhe prej nga e ka prejardhjen titulli i saj nga ligji. (Problemi i vetëm është harmonizimi, e jo nëse se parablerja duhet të rregullohet me dy ligje ose jo).

c. Nenet 1000 deri 1008 të LMD-së parashikojnë normat që zbatohen për pronësi të përbashkët; megjithatë, versioni anglisht i LMD-së në mënyrë jo të drejtë përdorë fjalën "community (komunitet)" në vend të "communion (përbashkët)". Pronësia e përbashkët (në latinisht, "Communio") është kur disa persona janë bashkë-pronarë të pronës ose bashkë- mbajtës të së drejtës së vërtetë të gëzimit të aseteve. Pronësia e përbashkët pra mund të jetë ose një të drejtë e pronësisë (bashkëpronësi), ose një e drejtë tjetër e mbajtur e përbashkët sendore. Bashkë-pronësia mbi një ndërtesë është zakonisht e referuar si "condominium (godinë)". Rregullat e përmendura më sipër duhet të rishikohen për të siguruar se nuk ekziston ndonjë përkim apo mospajtim me dispozitat e LPDS-së, dhe në veçanti ato që i referohen "bashkëpronësisë" dmth bashkë-pronësisë së pandarë (e njohur edhe si bashkë-pronësisë pro indiviso) (nenet 51-56; shih gjithashtu nenin 43), "pronësia e përbashkët", dmth bashkë-pronësia pro diviso e pasurisë së luajtshme (neni 77;... shih gjithashtu neni 43) dhe "pronësia e një njësie të ndërtesës" (neni 57) Këtu duket se LPDS-ja tashmë ka rregulluar forma të ndryshme të pronësisë së përbashkët para miratimit të LMD-së, me fokus të qartë në pronën e paluajtshme

pg. 18


dhe të luajtshme. Me qëllim të parandalimit të dyfishimit dhe paqëndrueshmërisë, rregullimi i të drejtave të pronësisë së përbashkët, duke përfshirë bashkë-pronësinë dhe godinën, duhet të sigurohet nga një grup i vetëm i dispozitave, ndoshta të përfshihen në ligjin mbi pronën. Më tutje, neni 43 i LPDS-së parashikon se: "Dispozitat e këtij ligji lidhur me pronësinë në një paluajtshmëri janë të zbatueshme edhe për bashkëpronësinë dhe pronësinë e përbashkët në një paluajtshmëri." Shprehja "pronësia e përbashkët" nuk shfaqet diku tjetër në kontekstin e LPDS-së. Është e diskutueshme nëse koncepti i pronësisë së përbashkët korrespondon me atë të pronësisë shoqërore që mbizotëronte në ish-Jugosllavi. Pronësia e përbashkët dhe funksionimi i mjeteve të prodhimit ishin alfa dhe omega e ideologjisë socialiste. Megjithatë, koncepti i "pronësisë së përbashkët" duhet të definohet dhe / ose të sqarohet në kuadër të Kodit Civil.

d. Nenet 133 deri 171 të LPDS-së rregullojnë "pengun" (nenet 136 dhe 137 i LPDS-së në mënyrë specifike trajtojnë "marrëveshjen e pengut"). Sidoqoftë, LMD-ja gjithashtu rregullon aspekte të caktuara të kolateralit mbi pasurinë e luajtshme. Këto përfshijnë "pengun" (shih nenet 228, 230, 276, 283, 319, 326, 331, 347, 349, 421, 433, 975, 977, 1024 dhe 1053 të LMD-së) dhe "barrën" (shih nenet 643, 693 , 694, 750, 777, 800, 826, 867 dhe 874 të LMD). Përveç kësaj, nuk është e qartë se cili është dallimi në mes pengut dhe barrës. Në shumë aspekte, barra (e cila vjen kryesisht nga tradita e përbashkët e ligjit) përngjan me "të drejtën e mbajtjes" (shih nenet 267, 268, 270 dhe 742). Një vlerësim i thellë i dispozitave që ndërlidhen me garancitë sendore mbi sendet e luajtshme është e nevojshme ashtu që të vlerësohet nëse ka vend për riorganizimin dhe unifikimin e kornizës ligjore dhe gjuhës përkatëse ligjore.2

Komponenti i projektit për ligjin për pronën ka hasur në mospërputhje edhe në zbatimin e ligjit nr. 2003/13 - Ligji mbi themelimin e regjistrit për të drejtat e pronës së paluajtshme (në tekstin e mëtejmë si LTRDPP) dhe udhëzimin administrativ për zbatimin e ligjit kryesor.

Seksioni 7.2 i ligjit nr. 2003/13 mbi LTRDPP thotë se "shënimet në LTRDPP gëzojnë prezumimin e saktësisë, vërtetësisë dhe ligjshmërisë deri dhe nëse korrigjohen me anë të procedurave të përcaktuara nga ky ligj. Të dhënat e futura në regjistër duhet të bëhen të qasshme për publikun e gjerë."

Seksioni 7.2 i ligjit duhet të ndryshohet dhe të sqarohet, sa i përket kuptimit të ligjit, kur i referohet pjesës " Të dhënat e futura në regjistër të bëhen të arritshme për publikun e gjerë";

2Marrë nga "Analizat fillestare të çështjeve kryesore që ndikojnë në ligjin e detyrimeve dhe kontratave si dhe zbatimin e tij praktik" Komponenti B, Aktiviteti B.1

pg. 19


a. A është regjistri i arritshëm nga të gjithë individët, ose vetëm nga ata që deklarojnë të kenë interes ligjor?

b. Qasje formale (prima facie) ose materiale (duke marrë një kopje të hyrjes në regjistër)?

Ligji nr. 2003/13 për ndryshime dhe shtojca në ligjin nr. 2003/05 LTRDPP, në veçanti neni 3.3 i LTRDPP-së detyron çdo Zyrë Kadastrale Komunale (ZKK) që të mbajë një tabelë për shpallje publike, ku duhet të postohen njoftimet e kërkesave për regjistrim. Tabela e shpalljeve duhet të jetë e vendosur në një vend të sigurt dhe të arritshëm dhe të dukshëm për publikun gjatë orarit zyrtar të punës të paktën pesë (5) ditë pune para nxjerrjes së vendimit që e autorizon regjistrimin.

Neni 21.2 i LTRDPP-së i vendimit administrativ për zbatimin e ligjit për regjistrin e të drejtave pronësore kufizon qasjen e publikut në emër të pronarëve të një njësie apo disa njësive të pronës, me përjashtim të kërkesës së pronarit të pronës (kundrejt pagesës), nga Gjykatat apo në bazë të ndonjë procedure tjetër të autorizuar me ligj.

Neni 21.3 i LTRDPP-së thekson se Agjencia Kadastrale e Kosovës (AKK), kur teknikisht është e mundur mund të japë qasje publike në regjistrin e të drejtave pronësore. Neni 21.3 i LTRDPP-së i udhëzimit bie në kundërshtim me nenin 7.2 e ligjit mbi regjistrin e të drejtave pronësore të paluajtshme. Neni 21.2 i LTRDPP-së shpie në jo-transparencë e cila mund të jetë pengesë për investitorët e mundshme vendas dhe të huaj dhe krijon pasiguri në transaksionet pronësore. Kjo është një dispozitë kundër-produktive që e kufizon kryesisht natyrën publike të të dhënave kadastrale

3. Vështrim historik i pronës dhe ndikimi i së drejtës zakonore

Duke marrë parasysh zhvillimet politike në Kosovë, e drejta zakonore ka pasur ndikim të madh në fushën e ligjit të pronës, dhe kjo ka ndikuar në të drejtat e pronësisë. Të drejtat zakonore të tokës nuk janë të njohura vetvetiu (per se) në ligjet formale të tokës në Kosovë. Kjo praktikë është demonstruar më së shpeshti në gjykatë, ku ato kanë njohur pronësinë e pronës bazuar në posedimin e pandarë ose në dëshmi.

Pronësia e pronave dhe të drejtat pronësore në Kosovë datojnë që nga koha e Perandorisë Osmane. Në vitin 1929 Ligji i tapive u miratua nga Perandoria Osmane, ku edhe Kosova si territor është konsideruar të jetë pjesë e saj. Në vitin 1931 është ndryshuar sistemi i tapive. Sipas këtij sistemi, pronësia e pronës

pg. 20


është ndërtuar mbi një sistem të certifikatave të ndarjes të quajtur "tapi". "Tapia" ka identifikuar pronarin dhe vendbanimin, dhe ka dhënë një përshkrim të parcelës, kufijtë dhe emrat e pronarëve të parcelave fqinje. "Tapia" ishte dokument publik, nuk ka karakter absolut, sepse është krijuar bindje kontestuese se individit të cilit i është dhënë "tapia" është pronar i pronës së paluajtshme. Prandaj, individi i cili merrte "tapinë" ishte pronar, nëse nuk dëshmohej ndryshe më vonë.

Pasi që ky rajon ishte nën pushtimin e Perandorisë Osmane (i përkiste vilajetit të Kosovës– gjegjësisht rajonit të Republikës së Kosovës), çështjet ligjore të pronësisë në lidhje me pronat e paluajtshme janë rregulluar përmes ligjeve të ndikuara nga legjislacioni dhe procedurat administrative osmane. Gjatë periudhës osmane nuk ka pasur matje të tokave, dhe kadastrat përbënin një përzierje të dhënash për popullsinë dhe pagesa taksash. Pronësia e pronës ishte regjistruar sipas sistemit të "tapive" (certifikatave të ndarjes së tokave).

Shumë elemente të sistemit të "tapive" më vonë janë futur në ligjet dhe rregulloret e Mbretërisë së Serbisë (pasueses së Perandorisë osmane) e më vonë edhe në ato të Mbretërisë së Jugosllavisë. Pas Luftës së parë botërore dhe krijimit të Mbretërisë së Serbisë, Kroacisë dhe Sllovenisë në vitin 1918, ka ekzistuar një makineri për kolonizimin e Kosovës nga ana e kolonëve serbo-malazez. Ky proces ka filluar në vitin 1919 dhe ka përfunduar në fillim të Luftës së dytë botërore në vitin 1941. Matjet e para kadastrale, në bashkëpunim me forcat e policisë dhe ekspertëve të gjeodezisë, ka filluar në vitin 1923 dhe ka përfunduar në vitin 1937. Ato kishin autoritetin ligjor pas përgatitjes finale të dokumenteve kadastrale.

Sidoqoftë, për shkak se popullata vendase shqiptare kryesisht ishte margjinalizuar në aspektet sociale dhe ekonomike, ata nuk e konsideronin të rëndësishme që të kenë dokumente të pronësisë (tapia) për pronat e tyre të paluajtshme. Arsye tjetër ishte se në të shumtën e rasteve nuk kërkonin "tapinë" ishte tatimi i lartë në pronë. Prandaj, pas përfundimit të matjeve kadastrale, tokat e pronarëve shqiptarë, të trashëguar brez pas brezi, por pa "tapi" të vlefshme, ishte regjistruar si tokë shtetërore për qëllime bujqësore dhe u viheshin në dispozicion ministrive të ndryshme për kolonizim. Për këtë arsye, shumë pronarë shqiptarë ishin të privuar nga pronësia dhe të drejtat pronësore. Ky proces ka kontribuar në rënie të pjellorisë së tokës dhe rritje të varfërisë së shqiptarëve si dhe migrim i madh i popullsisë, kryesisht për në Turqi, mes viteve 1927 dhe 1941. Ky lloj i ristrukturimit të popullsisë ishte marrë si shkas për një qëllim të caktuar të regjimit të asaj kohe. Pas Luftës së dytë botërore, valët e revolucionit

pg. 21


politik dhe ristrukturimi ekonomik dhe social i dha një shtytje të fortë të nacionalizimit dhe konfiskimit të tokave që mbaheshin nga familjet të identifikuara me regjimin e mëparshëm.

Për shkak të ngjarjeve të tilla politike popullsia shqiptare zbatonte zakonet e vjetra, siç ishte "Kanuni i Lekë Dukagjinit". Zbatimi i "Kanunit të Lekë Dukagjinit" shpinte në atë që meshkujt në përgjithësi ishin trashëgimtarë të pronës. Ndikimi i tij ka lënë gjurmë, veçanërisht në zonat rurale, ku edhe pse ligji për familjen i trajton njësoj gratë dhe burrat, është praktikë që gratë të heqin dorë nga e drejta e tyre për trashëgim. Mos-regjistrimi i shkurorëzimeve është gjithashtu problem i cili mund të rezultojë në humbjen e trashëgimisë së pronës.

Sipas traditës, popullsia shqiptare ka kaluar pronësinë e pronës nga një brez tek tjetri sipas fjalës së dhënë. Kjo ka shkaktuar probleme në regjistrimin e tokës dhe të të drejtave të pronësisë, për shkak se disa nga pronat janë regjistruar si pronë shoqërore, derisa të tjerat i përkisnin personave të vdekur dhe kjo ka shkaktuar probleme në mesin e gjeneratave të ndryshme që tani janë duke jetuar, të cilët pretendojnë të jenë trashëgimtarë.

Një pikë tjetër reference në Republikën e Kosovës në lidhje me të drejtat e pronësisë ishte shpallja e autonomisë më 23 mars 1989. Kjo bëri që të ketë transaksione pronësore joformale, edhe pse ishte e ndaluar me ligj transferimi i pronës mes nacionaliteteve.

Nenet: 32a-32c të Ligjit për transferimin e pronës së paluajtshme, sipas Gazetës Zyrtare (GZ) të Krahinës Socialiste Autonome të Kosovës (KSAK) 45/1981 dhe 29/1986, parashohin që "transferimi i pasurive të paluajtshme nga qytetarët dhe personat civilë juridikë të cilët kanë të drejtën e pronës është e ndaluar, nëse transferimi i pasurive të patundshme është në mes të qytetarëve të nacionaliteteve të ndryshme nga territori i Krahinës Socialiste Autonome të Kosovës." Si pasojë, asnjë transaksion prone nuk ishte lejuar, nëse kishte shkaktuar ndryshime në përbërjen etnike të popullsisë ose ka nxitur anëtarët e një bashkësie të caktuar për ta braktisur territorin.

Këto transferta joformale as nuk janë vërtetuar nga gjykata e as nuk janë regjistruar në kadastër. Përveç kësaj, është bërë shkatërrimi i dokumenteve, largimi i planeve kadastrale dhe regjistrave nga Kosova dhe zhvendosja e tyre në Serbi në fund të konfliktit të armatosur/ luftës në qershor të vitit 1999.

Pas vendosjes së administratës ndërkombëtare civile në Kosovë dhe revokimi pasues i ligjeve diskriminuese të pronës në vitin 1999, blerësit (zakonisht shqiptarë të Kosovës që blinin nga serbët e Kosovës) ka bërë që të paraqiten padi nëpër gjykatat në Kosovë që zyrtarisht të vendosin pronësinë

pg. 22


dhe kërkesën për lejimin e regjistrimit të pronësisë në kadastër. Shumë nga këto kontrata padyshim që janë të vërteta. Megjithatë, shumë individë duket se kanë ditur ta keqpërdorin situatën dhe të pretendojnë pronësinë mbi pronën e paluajtshme që i ka takuar pronarit tjetër të tokës që ka munguar. Përveç se nuk janë kërkuar të bëhen kontrata me shkrim gjatë transaksionit të pronës dhe të pasojnë procedurat e doktrinës së parashkrimit pozitiv, raporti vë në dukje gjithashtu edhe problemet procedurale që ndodhin në rastet pronësore në bazë të monitorimit të gjykatave. Këto mangësi përfshijnë vendimet e pabazuara dhe dështimin për të paraqitur prova dhe për të ndjekur metodat e sakta para emërimit të përfaqësuesve të përkohshëm për të përfaqësuar palët në mungesë.

4. Korniza ligjore

Sa i përket ligjeve formale, ka pasur miratim të vazhdueshëm të ligjeve, disa prej të cilëve ende janë tërësisht ose pjesërisht të zbatueshëm.

4.1. Ligjet e aplikueshme prej vitit 1946 deri 23 mars 1989

1) Ligji mbi regjistrimin e pronave sendore në pronësi shoqërore- patundshmëria në pronësi shoqërore do të regjistrohet në regjistrin publik, i cili regjistron mbajtësin e së drejtës për ta shfrytëzuar, përveç pronave të patundshme për përdorim publik dhe përdorimit të drejtave të mbajtura nga personat social-juridik ndaj pronave të patundshme (e drejta për shfrytëzim). Një ndryshim në mbajtësin e të drejtave për shfrytëzim të pronës së patundshme në pronësi shoqërore duhet të regjistrohet në regjistrin publik në të cilin janë të regjistruara prona sendore dhe të drejtat ndaj tyre. Pronat e patundshme, sipas këtij ligji, janë të definuara si toka dhe ndërtesa (GZ KSAK 37/1971).

2) Ligji mbi marrëdhëniet detyrimore - nganjëherë referuar si "Ligji mbi detyrimet". Nenet 1107 par. 2 dhe 1108 të këtij ligji shfuqizojnë "Ligji mbi përdorimin e përgjithshëm të tregtisë" (GZ RPFJ 15/1954) dhe në "Ligjin për jo-zbatueshmërinë për shkak të kalimit të kohës" (GZ Republika Socialiste Federative e Jugosllavisë (RSFJ) 40/1953 dhe 57 / 1954). cf. G.Z. RFJ 31 / 1993. Me hyrjen në fuqi të Ligjit mbi marrëdhëniet detyrimore, ligjit nr. 04/L-77, ky ligj ka pushuar së zbatuari, me përjashtim të dispozitave të kreut XXXI (nenet 1035-1046), kreut XXXII (nenet 1047-1051), kreut XXXIII (nenet 1052-1060), kreut XXXIV (nenet 1061-1064), kreut XXXV (nenet 1065-1068), kreut XXXVI (nenet 1069-1071), kreut XXXVII (nenet 1072-1082), kreut XXXVIII (nenet

pg. 23


1083-1087) dhe kreut XXXIX (neni 1088), të cilët do të vazhdojnë së zbatuari sipas nevojës deri sa të nxjerrën rregulloret përkatëse. G. Z. RSFJ-së 29/1978

3) Ligji mbi marrëdhëniet themelore pronësore – ndryshuar dhe plotësuar me G.Z. RSFJ-së 36/1990. Ky ligj është zëvendësuar me Ligjin nr.03 / L-154 për pronësinë dhe të drejtat tjera sendore. G. Z. RSFJ 06/19808

4) Ligji mbi tokën ndërtimore - ndryshuar dhe plotësuar me GZ KSAK 42/1986, Ligji mbi ndërtimin me nr. 04/L-110, neni 38 përcakton "Me hyrjen në fuqi të këtij ligji, ligji për ndërtim nr. 2004/15 dhe rregullores së UNMIK-ut për shpalljen e ligjit për ndërtim nr. 2004/37, së bashku me dispozitat e tjera ligjore të ligjeve të tjera që kundërshtojnë këtë ligj, do të shfuqizohen". G.Z. KSAK 14/1980

5) Ligji për bashkëpronësinë e banesës. G. Z. KSAK 43/1980

6) Ligji mbi marrëdhëniet banesore - neni 37 i këtij ligji shfuqizon "Ligjin mbi marrëdhëniet banesore" (G.Z. KSAK 26/1973), me ndryshime. Ky ligj është ndryshuar në G.Z. KSAK me ligjet 29/86 dhe 42/86. G.Z. KSAK 11/1983

7) Ligji mbi tokën bujqësore - neni 83 i këtij ligji shfuqizon "Ligjin për tokën bujqësore" (G.Z. KSAK 53/1975). Ky ligj u shfuqizua nga Ligji i Kuvendit i Kosovës nr. 02/L-26, por disa dispozita mbeten në fuqi. Agjencia Kadastrale e Kosovës ende mban disa të dhëna kadastrale në bazë të këtij ligji. G. Z. KSAK 21/1984

4.2. Ligjet dhe rregulloret gjatë periudhës së UNMIK-ut 10 qershor 1999 -15 qershor 2008

1) Rregullorja mbi autoritetin e administratës së përkohshme në Kosovë, UNMIK GZ 1999/1

2) Rregullorja për shfuqizimin e legjislacionit diskriminues lidhur me çështjet banesore dhe të drejtat mbi pronën, UNMIK GZ 1999/10

pg. 24


3) Rregullorja mbi themelimin e drejtorisë për çështje pronësore dhe banesore dhe komisioni për kërkesa pronësore dhe banesore, UNMIK GZ 1999/23

4) Rregullorja për kërkesat banesore pronësore dhe rregullat e procedurës dhe të provave të drejtorisë për çështje pronësore dhe banesore dhe komisioni për kërkesa pronësore dhe banesore, UNMIK OG 2000/60

5) Rregullorja mbi ligjin në fuqi në Kosovë, UNMIK GZ 1999/24

6) Ligji për pyjet në Kosovë, UNMIK GZ 2003/06

7) Ligji mbi rrugët në Kosovë, UNMIK GZ. 2003/24

8) Rregullorja mbi minierat dhe mineralet, UNMIK GZ 2005/3

9) Rregullorja mbi themelimin e komisionit të pavarur për miniera dhe minerale, UNMIK GZ 2005/2

10) Ligji për kalimin e pasurisë tokësore aktualisht nën autoritetin administrativ të Agjencisë Kosovare të Mirëbesimit te administratat komunale për qëllime të përfitimit publik, Rregullorja nr. 2006/5

11) Rregullorja mbi zgjidhjen e kërkesave lidhur me pronën e paluajtshme private, duke përfshirë pronën bujqësore dhe atë komerciale, UNMIK GZ 2006/1

12) Rregullorja mbi zgjidhjen e kërkesave lidhur me pronën e paluajtshme private, duke përfshirë pronën bujqësore dhe atë komerciale, UNMIK GZ 2006/50

4.3. Ligjet prej 15 qershorit 2008 deri më tani

1) Ligji për ndryshimin e Rregullores së UNMIK-ut 2006/50, GZRK. ligji nr. 03/L-0792) Ligji mbi procedurën administrative, ligji nr. 02/L-28

pg. 25


3) Ligji mbi token bujqësore, ligji nr. 02/L-264) Urdhëresa administrative mbi ndryshimin e Ligjit për shfrytëzimin e tokës bujqësore, UA nr.

41/20065) Urdhëresa administrative për rregullimin e tokës, UA nr.35/20066) Udhëzimi administrativ për ndryshimin dhe plotësimin e udhëzimit administrativ nr. 41/2006 për

ndryshimin e destinimit të tokës bujqësore, UA nr. 10/20107) Udhëzimi administrativ për ndryshimin dhe plotësimin e udhëzimit administrativ nr. 10/2010 për

ndryshimin e destinimit të tokës bujqësore, UA nr. 01/20118) Ligji për trashëgiminë kulturore, ligji nr. 02/L-889) Ligji mbi arbitrazhin, G.Z. e Kosovës ligji nr. 02/L-7510) Ligji për vetëqeverisjen lokale, G.Z.R.K. ligji nr. 03/L-04011) Urdhëresa administrative për përdorimin dhe menaxhimin e objekteve publike komunale, UA nr.

05/200512) Ligji për kufijtë administrativë të komunave, G.Z.R.K 03/L-04113) Ligji mbi ndryshimet në ligjin për kufijtë administrativ komunal, G.Z.R.K ligji nr. 03/L-0914) Ligji për zonat e veçanta të mbrojtura, G.Z.R.K. ligji 03 / L-039,15) Ligji mbi kompetencat, përzgjedhjen e lëndëve dhe caktimin e lëndëve të gjyqtarëve dhe

prokurorëve të EULEX-it në Kosovë, G.Z. R.K ligji nr. 03/L-05316) Ligji për shoqëritë tregtare, ligji nr. 02/L-12317) Ligji për hekurudhat në Republikën e Kosovës, G.Z. R.K ligji nr. 03/L-07618) Ligji për ndërmarrjet publike, G.Z. R.K ligji nr. 03 / L-08719) Ligji për ndryshimin dhe plotësimin e Ligjit për ndërmarrjet publike, G.Z.R.K ligji nr.04/L-11120) Ligji mbi procedurën kontestimore, G.Z.R.K. ligji nr. 03 / L-00621) Udhëzimi administrativ për procedurën e ndihmës ndërkombëtare ligjore në çështjet penale dhe

civile, UA nr. 2009/1-0922) Ligji për ndryshimin dhe plotësimin e ligjit për procedurën kontestimore, G.Z.R.K ligji nr. 04/L-

11823) Ligji për ndërmjetësim, G.Z.R.K. ligji nr. 03/L-05724) Ligji për noterinë, G.Z.R.K. ligji nr. 03 / L-1025) Ligji për ndryshimin e ligjit për noterinë, G.Z.R.K. ligji nr. 04/L-0026) Ligji për procedurën jokontestimore, G.Z.R.K. ligji nr. 03 / L-00727) Ligji për shpronësimin e pronës së paluajtshme, G.Z.R.K ligji nr. 03 / L-139

pg. 26


28) Ligji për ndryshimin dhe plotësimin e ligjit për shpronësimin e pronës së paluajtshme, G.Z.R.K ligji nr. 03 / L-205

29) Ligji për administrimin e sekuestruar ose të konfiskuar të aseteve, G.Z.R.K ligji nr. 03/L-14130) Ligji për pronësinë dhe të drejtave të tjera sendore, G.Z.R.K ligji nr. 03/ L-15431) Ligji për financimin e programeve të veçanta të banimit, G.Z.R.K ligji nr. 03 / L-16432) Ligji për mbrojtjen e natyrës, G.Z.R.K. ligji nr. 03/L-23333) Ligji mbi gjykatat, G.Z.R.K. ligji nr. 03/L-19934) Ligji për ndryshimin dhe plotësimin e ligjit për gjykatat, G.Z.R.K ligji nr. 04 / L-17135) Ligji për tatimin mbi pronën e paluajtshme, G.Z.R.K. ligji nr. 03/L-20436) Ligji për ndryshimin dhe plotësimin e ligjit për taksat mbi pasurinë e paluajtshme, G.Z.R.K ligji nr.

04/L-10037) Ligji mbi konfliktet administrative, G.Z.R.K. ligji nr. 03/L-20238) Ligji për bashkëpunim ndërkomunal, G.Z.R.K. ligji nr. 04/01039) Rregullorja për nxitjen e bashkëpunimit ndër-komunal, Rregullorja nr. 09/201340) Ligji për kadastër, G.Z.R.K. ligji nr. 04/L-0141) Udhëzimi administrativ mbi zbatimin e ligjit për kadastër, UA nr. 02/201342) Ligji për Agjencinë Kosovare të Privatizimit, G.Z.R.K. ligji nr. 04/L-13443) Ligji për partneritetin publiko-privat, G.Z.R.K. ligji nr. 04/L-04544) Ligji për shitjen e banesave në të cilat ekziston e drejta banesore, G.Z.R.K ligji nr. 04/L-06145) Ligji për ndryshimin dhe plotësimin e Ligjit për shitjen e banesës, për të cilën ekziston e drejta

banesore, G.Z.R.K ligji nr. 04 / L-24746) Ligji për rregullimin e tokës, G.Z.R.K. ligji nr. 04/L-04047) Ligji për fshatin Hoçë e Madhe, G.Z.R.K. ligji nr. 04/L-06248) Udhëzimi administrativ për themelimin, përzgjedhjen, përgjegjësitë dhe funksionimin e Këshillit

të Hoçës së Madhe, UA nr. 11/201449) Ligji për qendrën historike të Prizrenit, G.Z.R.K. ligji nr. 04/L-06650) Ligji mbi marrëdhëniet e detyrimeve, G.Z.R.K. ligji nr. 04/L-07751) Ligji për ndërtim, G.Z.R.K. ligji nr. 04/L-11052) Ligji për regjistrimin e pengut në regjistrin e pasurive të luajtshme, G.Z.R.K ligji nr. 04/ L-13653) Ligji për dhënien në shfrytëzim dhe këmbimin e pronës së paluajtshme të komunës, G.Z.R.K ligji

nr. 04/L-144

pg. 27


54) Udhëzimi administrativ për zbatimin e ligjit për dhënien në shfrytëzim dhe këmbimin e pronës së paluajtshme të komunës, UA nr. 2012/02

55) Rregullorja për përcaktimin e procedurave për dhënien në shfrytëzim dhe këmbimin e pronës së paluajtshme të komunës, rregullorja nr. 23/2013

56) Ligji për parkun kombëtar “Sharri”, G.Z.R.K. ligji nr. 04/L-08757) Ligji për parkun kombëtar “Bjeshkët e Nemuna”, G.Z.R.K. ligji nr. 04/L-08658) Ligji për procedurën përmbarimore, G.Z.R.K. ligji nr. 04/L-13959) Ligji për shtrirjen e kompetencave për konfiskimin e pasurisë së fituar nga veprat penale, G.Z.R.K

ligji nr.04 / L-14060) Ligji për zonat ekonomike, G.Z.R.K. ligji nr. 04/L-15961) Ligji për kompleksin e banesave, G.Z.R.K. ligji Nr. 04/L-13462) Ligji për planifikimin hapësinor, G.Z.R.K. ligji nr. 04 / L-17463) Udhëzimi administrativ për përgjegjësitë e autoriteteve të planifikimit hapësinor, si dhe parimet

dhe procedurat për pjesëmarrjen publike në planifikimin hapësinor, G.Z.R.K UA nr. 05/201464) Ligji për fshatin Zymi i Hasit, G.Z.R.K. ligji nr. 04/L-19665) Ligji për investimet e huaja, G.Z.R.K. ligji nr. 04/L-22066) Ligji për trajtimin e ndërtimeve pa leje, G.Z.R.K ligji nr.04 / L-188

5. Ligji për familjen – ligji nr.2004/32, i datës 20 janar 2006

Ligji për familjen i Kosovës merret me pronën e përbashkët, që do të thotë pasuria e fituar gjatë martesës mes bashkëshortëve në disa nene. Nenet përkatëse në lidhje me pronën janë: neni. 47, Prona e përbashkët, neni 49, Administrimi i pasurisë së përbashkët, neni 50, Pasuria e Paluajtshme, neni 274, Pasuria e paluajtshme

6. Pakoja e Ahtisaarit - Propozimi gjithëpërfshirës për zgjidhjen e statusit të Kosovës 2007

Neni 2 përmend të drejtën e pronës në përgjithësi, si e drejtë e njeriut dhe liri themelore. Neni 4 përcakton të drejtën e refugjatëve dhe personave të zhvendosur për ta kërkuar pronën (përmendur gjithashtu në Aneksin 1, neni 1, pika 1.5).

Neni 7 sanksionon të drejtën e pronës së Kishës Ortodokse Serbe si dhe në Aneksin V të nenit 1.

pg. 28


Neni 8, (8.3), përcakton se prona e paluajtshme dhe e luajtshme e Republikës Federative të Jugosllavisë apo e Republikës së Serbisë që gjendet brenda territorit të Kosovës në momentin e kësaj marrëveshjeje do t’i kalojë Kosovës.

Aneksi III, neni 5 ka të bëjë me regjistrimin dhe mbajtjen e shënimeve kadastrale si pjesë e procesit të decentralizimit.

Aneksi VII mbi pronën dhe arkivin, rregullon në nenin 1 Ndërmarrjet publike në nenin 2 ndërmarrjet shoqërore. Neni 3-5 i referohet AKM-së, AKP-së dhe Dhomës së Posaçme. Neni 6 mbi dëmshpërblimit parasheh se Kosova do të i adresojë çështjet e dëmshpërblimit, ndërsa neni 7 parasheh kthimin e të dhënave të regjistrimit.

Në këtë kontekst, nga Republika e Kosovës pritet që të nxjerrë ligje dhe politika për të rikthyer pronën ish-pronarëve, por madhësia dhe shtrirja e kthimit dhe kompensimit do të duhej të hartohej brenda kornizës logjike e cila do të merr parasysh buxhetin e Kosovës.

Baza e të dhënave për informatat që një pjesë e tokës është kthyer apo kompensuar me mallra, duhet të mbahet në një sistem kompatibil me atë të AKK-së, në mënyrë që informacioni të transferohet lehtësisht në AKK me të gjitha të dhënat e duhura, pra, cila pjesë e tokës kujt i është dhënë. Kjo është gjithashtu e nevojshme për ta paraqitur atë copë toke në sistemin e hartës.

7. Kushtetuta e Republikës së Kosovës e vitit 2008

E drejta e pronës është e drejtë e njeriut e mbrojtur me Kushtetutë të Republikës së Kosovës. Nenet e mëposhtme të Kushtetutës së Republikës së Kosovës janë relevante me të drejtat e pronësisë:

Neni 7 mbi vlerat e përgjithshme, të drejtat e njeriut, ekonomisë së tregut dhe barazisë gjinore.

Neni 22 mbi zbatimin e drejtpërdrejtë të Deklaratës universale për të drejtat e njeriut, KEDNJ-së dhe marrëveshjeve tjera ndërkombëtare.

Neni 46 mbi mbrojtjen e pronës, garancia e shtetit për kompensimin e pronarëve për tokën që u merret me shpronësim.

Neni 53 të drejtat e njeriut në Kosovë duhet të përcaktohen në kontekstin e interpretimit të së drejtave të njeriut të Gjykatës evropiane për të drejtat e njeriut (GjEDNj).

pg. 29


Neni 119 rregullon parimet e përgjithshme të ekonomisë së tregut dhe të konkurrencës. Ai përmend për herë të parë pronën private dhe publike dhe trajtimin e barabartë të investitorëve vendas dhe të huaj.

Neni 121 parashikon që personat fizikë të huaj dhe organizatat e huaja mund të fitojnë të drejtën e pronësisë mbi pronën e paluajtshme në pajtim me kushtet e arsyeshme që mund të përcaktohen me ligj ose me marrëveshje ndërkombëtare. Ata gjithashtu mund të fitojnë të drejta për koncesion dhe të drejta të tjera për të shfrytëzuar dhe/ose eksploatuar resurset në pronësi publike. Ai gjithashtu përmend se llojet e pasurisë do të përcaktohen me ligj të veçantë.

Neni 122 merret me shfrytëzimin e pronës dhe burimeve të tjera natyrore si uji dhe ajri.

Që nga hyrja në fuqi e Kushtetutës nenet e mëposhtme përkatëse për rregullimin e të drejtave pronësore u shfuqizuan: neni 159 mbi privatizimin e ndërmarrjeve dhe pronës shoqërore dhe neni 160 i cili përcakton që ndërmarrjet publike kalojnë në pronësi shtetërore dhe i nënshtrohen privatizimit, koncesionit ose dhënies me qira.

8. Konventa evropiane për të drejtat e njeriut

Në mënyrë që KEDNJ dhe GjEDNj të jenë të zbatueshme në Kosovë, Kosova duhet të jetë anëtare e Këshillit të Evropës. Edhe pse për momentin Kosova aspiron të jetë anëtare e Këshillit të Evropës, Kushtetuta e Kosovës në mënyrë eksplicite njeh juridiksionin e KEDNJ-së. Nenet e mëposhtme të KEDNJ janë ato që më së shumti lidhen drejtpërdrejt me të drejtat pronësore.

a. Neni 1 Protokolli 1: Mbrojtja e pronës: Çdo person fizik ose juridik ka të drejtën e gëzimit paqësor të pasurisë e tij. Askush nuk mund të privohet nga prona e tij, përveçse për arsye të interesit publik dhe në kushtet e parashikuara nga ligji dhe nga parimet e përgjithshme ë së drejtës ndërkombëtare. Megjithatë, dispozitat e mëparshme në asnjë mënyrë nuk do të cenojnë të drejtën e Shteteve për të zbatuar ligje të tilla, që ato i çmojnë si të nevojshme për të rregulluar përdorimin e pasurive në përputhje me interesin e përgjithshëm ose për të siguruar pagimin e taksave ose të kontributeve të tjera, ose të gjobave tjera.

b. Neni 6: E drejta për gjykim të drejtë: 1. Në përcaktimin e të drejtave dhe detyrimeve qytetare ose të çdo akuze penale kundër tij, çdokush ka të drejtë për proces të drejtë dhe publik brenda një afati të arsyeshëm nga një gjykatë e pavarur dhe e paanshme e caktuar

pg. 30


me ligj. Vendimi duhet të jepet publikisht, por shtypi dhe publiku mund të përjashtohen nga i gjithi ose një pjesë e gjykimit, në interes të moralit, rendit publik ose sigurisë kombëtare në një shoqëri demokratike, ku kërkohet të mbrohen interesat e të miturve ose e jetës private nga palët, ose në masën e domosdoshme në opinionin e gjykatës në rrethana të jashtëzakonshme ku publiciteti do të paragjykonte interesat e drejtësisë. 2. Çdo person i akuzuar për vepër penale prezumohet i pafajshëm deri sa të vërtetohet fajësia në bazë të ligjit. 3. Çdo i akuzuar për vepër penale gëzon këto të drejta minimale: (a) të informohet menjëherë, në një gjuhë të kuptueshme për të dhe në detaje, për natyrën dhe shkakun e akuzës kundër tij; (b) të ketë kohë të duhur dhe lehtësitë për përgatitjen e mbrojtjes së tij adekuate; (c) të mbrohet vetë ose të ndihmohet nga një mbrojtës ligjor i zgjedhur prej tij ose, në qoftë se ai nuk ka mjete të mjaftueshme për të paguar për ndihmë ligjore, që do të jepet falas kur interesat e drejtësisë e kërkojnë; (d) të shqyrtohen ose të janë ekzaminuar dëshmitarët kundër tij dhe për të marrë praninë dhe marrjen në pyetje të dëshmitarëve në emër të tij nën të njëjtat kushte me dëshmitarët e akuzës; (e) të ndihmohet falas nga një përkthyes në qoftë se nuk kupton ose nuk flet gjuhën e përdorur në gjyq.

c. Neni 46: Lidhja e forcës dhe ekzekutimi i vendimeve: 1. Palët e Larta Kontraktuese marrin përsipër të respektojnë vendimin e formës së prerë të Gjykatës në çdo çështje ku ato janë palë. 2. Vendimi përfundimtar i Gjykatës i transmetohet Komitetit të Ministrave, i cili mbikëqyr zbatimin e tij. 3. Nëse Komiteti i Ministrave është i mendimit se mbikëqyrja e ekzekutimit të një vendimi të formës së prerë pengohet nga një problem i interpretimit të vendimit, ai mund t'ia referojë çështjen Gjykatës për një vendim për çështjen e interpretimit. Një vendim i tillë kërkon një shumicë prej dy të tretave të përfaqësuesve që kanë të drejtë të marrin pjesë në komision. 4. Nëse Komiteti i Ministrave është i mendimit se një Palë e Lartë Kontraktuese refuzon të respektojë një vendim të formës së prerë në një çështje ku ajo është palë, ajo mundet, pastaj t’i lëshoj një vërejtje formale asaj Pale dhe me vendim të miratuar me shumicën e votave prej dy të tretat e përfaqësuesve që marrin pjesë në komision, i referojnë Gjykatës çështjen nëse Pala e ka përmbushur detyrimin e saj në bazë të paragrafit 1. 5. Nëse Gjykata gjen një shkelje të paragrafit 1, ajo ia referon çështjen Komitetit të Ministrave për shqyrtimin e masave që do të merren. Nëse Gjykata nuk gjen asnjë shkelje të paragrafit 1, ajo ia referon çështjen Komitetit të Ministrave, i cili mbyll shqyrtimin e çështjes.

pg. 31


9. Marrëveshja e Stabilizim Asociimit e Kosovës me Bashkimin Evropian

Në janar të vitit 2012, Komisioni Evropian ka nisur dialogun për liberalizimin e vizave me Kosovën. Në qershor të vitit 2012, Komisioni ka dorëzuar udhërrëfyesin për viza qeverisë së Kosovës. E drejta e pronës është e garantuar të jetë si një nga të drejtat themelore që lidhen me lirinë e lëvizjes. Në tetor të viti 2012, Komisioni Evropian ka përgatitur një studim fizibiliteti për propozimin e Marrëveshjes së Stabilizim Asociimit (MSA) në Parlamentin e BE-së. Në përputhje me MSA-në, Republika e Kosovës duhet të përmbushë prioritetet e saja afatshkurtra në sundimin e ligjit, reformën e administratës publike, mbrojtjen e pakicave dhe kapaciteteve komerciale. Në prioritetet afatgjata, të drejtat e pronës janë përmendur në mënyrë eksplicite si të një "rëndësie të madhe", derisa ato afatshkurta mund të vendosen lehtë nën sundimin e ligjit dhe strategjive kundër korrupsionit. Drafti zyrtar i MSA-së nuk është ende në dispozicion për publikun.

10. Zbatueshmëria e ligjeve

Në kontekstin vendor, ligjet që adresojnë çështjet e pronës rrjedhin nga periudha të ndryshme të historisë së Kosovës, prej konfiskimeve nga periudha komuniste, liberalizmit ekonomik të viteve 1980-ta dhe diskriminimit etnik të viteve 1990-ta, deri te rregulloret e shpallura nga Misioni i administratës së përkohshme të kombeve të bashkuara në Kosovë (UNMIK), dhe legjislacionit të miratuar pas 17 shkurt 2008. Ligjet e pronës janë të shpërndara nëpër disa tekste ligjore, rregullojnë aspekte të ndryshme të të drejtave të pronësisë, dhe shpesh i referohen institucioneve të cilat nuk ekzistojnë më.3

Legjislacioni në lidhje me të drejtat e pronësisë sipas sistemit të mëparshëm ligjor jugosllav u hartua me qëllim të kufizimit të pronësisë private të tokës, në favor të pronës shoqërore. Në ish-Jugosllavi e gjithë prona shtetërore u shndërrua në "pronë shoqërore". Në vitin 1946 ka filluar nacionalizimi dhe shndërrimi i kompanive private në kompanitë shtetërore.

Siç edhe u tha, gjendja aktuale e legjislacionit është duke penguar të tashmen dhe të ardhmen ekonomike të vendit, pasi që lypset të bëhet transformimi në një ekonomi tregu që do të thotë privatizimi i pronës shoqërore. Megjithatë, transformimi nuk ka paraparë kthimin e pronës së nacionalizuar me një ligj të veçantë. Për shkak të qasjes së fragmentuar përgjatë viteve, zbatueshmëria e ligjeve shpesh është e ndryshme dhe jo-koherente.

3OSBE, Mbrojtja me gjyq e pronës së paluajtshme në Kosovë, 2009.Raporti i OSBE-së nga marsi 2009, “Mbrojtja me gjyq e pronës së paluajtshme në Kosovë”

pg. 32


Në rastet kur ligjet që rregullojnë të drejtat e pronësisë dhe - marrëdhëniet juridike nuk ofrojnë përgjigje adekuate për çështjen e zgjidhjes së problemit të konfliktit ndërmjet ligjeve, qasja teorike funksionon me parimet themelore të ligjit si lex posteriori dhe lex specialis. Në këtë drejtim, legjislacioni i ardhshëm duhet ta adresojë këtë çështje, pasi që dikush mund ta parashikojë mundësinë e dy ose më shumë ligjeve të mundshme për tu zbatuar për të njëjtin rast.

III. Prona publike, private dhe shoqërore

Do të mund të zhvillohej debat nëse koncepti i pronës duhet të jetë absolut në kuptimin që të gjitha palët të jenë në të njëjtën pozitë, apo nëse duhet që njëra të dallojë ndaj tjerave. Disa vende në Evropë e bëjnë këtë dallim të qartë. Në një fazë të mëvonshme një vendim do të duhej të merrej sa i përket përkufizimit të pronës dhe se si prona mund të transferohej p.sh. nga prona publike në pronë private. Aktualisht një projektligj është në shqyrtim e sipër dhe kjo gjithashtu mund të ndikojë në punën tonë të ardhshme.

Ligji mbi pronën nuk bën asnjë dallim në aspektin e llojeve të pronës në këtë kontekst, por përkundrazi ligji mbi regjistrin e pronës së paluajtshme e bën këtë. Sipas nenit 2 të ndryshuar par. 2.2 thuhet se të drejtat në pronën e paluajtshme përfshijnë:

a) pronësinë; b) hipotekat; c) servitutin; dhe d) të drejtat e shfrytëzimit të pronës komunale publike, shoqërore dhe shtetërore.

1. Prona private

Fokusimi në ligjin për pronësinë, ligjin për kadastër dhe ligjin mbi regjistrin e të drejtave mbi pronën e paluajtshme:

Neni 24 Parimet e të dhënave publike: Qasja në të dhënat e Agjencisë dhe ZKK duhet të bëhet në pajtim me dispozitat e Ligjit për qasje në dokumente publike nr. 03/L-215.

Neni 25 Certifikatat dhe të dhënat e tjera: Çdo person ka të drejtë për të marrë një ekstrakt ose kopje të të dhënave të regjistruara në kadastër me pagesën e një tarife të caktuar në përputhje me legjislacionin në fuqi të propozuar nga AKK-ja.

pg. 33


Neni 26 Të dhënat për përdorimin zyrtar: Qeveria dhe institucionet vendore do të marrin të dhënat nga kadastra, sipas mënyrës së përcaktuar me legjislacionin në fuqi të propozuar nga AKK-ja.

Në praktikë nuk është e mundur qasja në të dhënat për pronën e palës së tretë, edhe pse këto duhet të jenë në dispozicion pas kërkesës dhe pagesës së tarifës.

2. Aspektet procedurale të kadastrës dhe gjykatave.

Është e diskutueshme nëse të dhënat në regjistrat kadastrale janë të sakta, varësisht se si përkufizohet saktësia. Me teknikat moderne, të dhënat mund të jenë të sakta deri në 3 cm tolerancë gabimi, por të dhënave në kadastër u mungon përditësimi. Shënimet kadastrale mund të jenë në emër të personave të vdekur të cilët kanë lënë shumë trashëgimtarë, që madje kanë as titullar të regjistruar. Informacioni për personat e vdekur nuk është transferuar institucionalisht nga zyrat e gjendjes civile në zyrat kadastrale madje as edhe në komunën e njëjtë. Të dhëna tjera të rëndësishme të cilat shpesh mungojnë janë edhe adresat, por ekziston një sistem adresash të rrugëve të sapo emëruara në Kosovë, i cili është aktualisht në fazën e shënimit të rrugëve.

Në lidhje me gjykimin e drejtë sipas kuptimit të nenit 6 të KEDNJ-së, procedurat kadastrale të regjistrimit kërkojnë nga ZKK-ja që të bëjë ndryshimet në pronësinë publike. Qytetarët mund të ankohen në regjistrimin e tillë brenda 15 ditëve nga data e publikimit. Në procesin e riorganizimit të kadastrit (ose regjistrimit sistematik) ka seanca publike dhe njoftime para matjeve përfundimtare dhe regjistrimit të pronës, regjistrim i cili mund të ankimohet në gjykatë.

ZKK-të kryejnë regjistrimin në kohën e duhur. Koha që gjykatës i nevojitet për të përfunduar një proces mund të jetë e gjatë dhe mund të shpie në ngritje akuzash për vonesë dhe gjykim të padrejtë. Veçanërisht ndodh kështu, duke pasur parasysh natyrën e të drejtave të pronësisë, të cilat mund të transferohen tek palët e treta, dhe për këtë arsye të shkaktojë humbje ekonomike paditësit i cili mund të pres me vite për të gëzuar qetësisht pronën e tij ose të saj.

Nën premisat e një gjykimi të drejtë është gjithashtu e rëndësishme të theksohet se në rastet kur palët mungojnë (zakonisht personat e zhvendosur), këto palë mund të përfaqësohen nga ndonjë avokat i caktuar nga Shoqata e avokatëve për të përfaqësuar të drejtat e palës në mungesë. Avokati, gjithashtu paguhet nga paditësi dhe kjo përbën një konflikt interesi për avokatin, ashtu që parimet e një gjykimi të drejtë janë të paragjykuara.

pg. 34


Qasje të lirë në të dhënat kadastrale dhe të regjistrit civil të të dhënave si dhe adresat për klientët dhe autoritetet publike nuk janë të parapara me ligj. Siç edhe u përmend, ligji për kadastër nuk parasheh qasje të lirë në të dhëna, madje as edhe për autoritetet publike. Të dhënat duhet të blihen, por edhe në këtë rast nuk janë të qasshme nga të gjithë. Klientët e interesuar nuk mund të shfrytëzojnë të dhënat edhe me pagesë dhe e njëjta vlen edhe për noterët, avokatët dhe përmbaruesit.

3. Prona publike

Prona e komunave, aktet e brendshme të komunave mund të pengojnë regjistrimin e pronës në kadastër.

Prona komunale dhe aktet nënligjore të brendshme që ndikojnë në pronësinë e pronës

Komuna është njësi themelore e vetëqeverisjes në Kosovë. Pasuria e paluajtshme e komunës është pasuria e paluajtshme e regjistruar në emër të komunës në Regjistrin e të drejtave mbi pronën e paluajtshme. Ky lloj i pasurisë është publike. Ligji për administrimin e pronës publike është i paqartë dhe duhet të ndryshohet dhe të plotësohet.

Ligji që rregullon çështjet e pronësisë komunale është Ligji për dhënien në shfrytëzim dhe këmbimin e pronës së paluajtshme të komunës. Qëllimi i këtij ligji është që të rregullojë mënyrën e ndarjes së pronës së paluajtshme komunale për shfrytëzim, këmbim të pronës komunale në mes të komunës dhe personave fizikë dhe juridikë si dhe shkëmbimin me institucionet qendrore dhe Agjencinë Kosovare të Privatizimit (AKP).

Copëzimi dhe ndarja e parcelave të tokës në njësi më të vogla është rezultat i trashëgimisë. Ajo mund të konsiderohet si çështje e cila duhet të trajtohet nga palët relevante të interesuara. Është kështu sepse komunat (për shembull komuna e Prishtinës) nuk lejojnë kërkesën e pronarëve të pronave private për të regjistruar parcela më të vogla se 500 metra katrorë. Megjithatë, ndarja e parcelës së tokës është e mundur në kuadër të procedurës së trashëgimisë. Pastaj, është ofruar një përshkrim i detajuar i pjesëve të cilat u takojnë trashëgimtarëve të parcelës së tokës. Kjo është e një rëndësie të veçantë sidomos për zonat urbane.

Përveç kësaj ekziston edhe një plan për Ministrinë e bujqësisë për të hartuar një ligj që ndalon ndarjen e mëtejshme të tokave bujqësore. Duhet të merren parasysh edhe alternativat e bazuara në treg për

pg. 35


konsolidimin e parcelave të tokës. Nga njëra anë kjo mund të rrisë mundësinë e amvisërive bujqësore për të përfituar nga sipërfaqja më e madhe e tokës bujqësore.

Prona e paluajtshme komunale mund të ndahet për shfrytëzim ose të ipet me qira deri në dhjetë vjet. Është e mundur që afati të vazhdohet.

Ndarja e pronës së paluajtshme komunale është e mundur në bazë të dispozitave të ligjit nr. 04/ L-144 për dhënien në shfrytëzim dhe këmbimin e pronës së paluajtshme të komunës, neni 8, par. 6.1.

Komuna është përgjegjëse për shpalljen publike të ndarjes së pronës së paluajtshme komunale. Njoftimi me shkrim publikohet në ueb faqen e komunës, hapësirat publike dhe mediet lokale elektronike dhe të shkruara. Njoftimi duhet të identifikojë titullarin e pronësisë, vendndodhjen dhe përshkrimin, kohëzgjatjen e shfrytëzimit, ndonjë kusht ose kufizim mbi të drejtat për shfrytëzimin, përdorimin e lejuar të tokës, formën e konkurrencës, çmimin fillestar, kërkesat për të marrë pjesë në konkurs, duke përfshirë procedurat për regjistrimin e ofertuesve, kohën e ankandit dhe vendin si dhe hapjen e ofertave.

Dispozitat janë të rrepta, me qëllim të përmbushjes së parimit të transparencës, i cili është parimi kryesor i këtij ligji. Parimi i transparencës kërkon që çdo vendim i komunës në lidhje me ndarjen e pronës së paluajtshme komunale të jetë i transmetuar tek qytetarët e komunës së caktuar.

Qytetarëve po ashtu u është dhënë edhe një afat prej 30 ditëve nga shpallja në lidhje me ndarjen e pronës së paluajtshme, ashtu që qytetarët mund të parashtrojë ankesë kundër asaj ndarjeje.

4. Prona shoqërore

Cilat janë pasojat ligjore dhe ndikimi i neneve të hequra 159 dhe 160 të Kushtetutës për pronën shoqërore? Neni 121 par. 1 i Kushtetutës së Republikës së Kosovës thekson se "Llojet e pronës duhet të përcaktohen me ligj:" Ky nen i Kushtetutës përcakton qartë se llojet e pronës janë ose do të jenë të rregulluara me ligje të veçanta.

Ligji nr.03/L-087 për ndërmarrjet publike paraqet një kornizë ligjore që rregullon ushtrimin e të drejtave pronësore në ndërmarrjet publike.

pg. 36


Agjencia Kosovare e Privatizimit është e mandatuar me ligjin nr. 04/L-034 për të administruar shitjen, transferimin dhe/ose likuidimin e ndërmarrjeve shoqërore dhe aseteve të përcaktuara sipas ligjit aktual.

Ndërmarrjet në pronësi shoqërore/prona nuk është konsideruar si lloj i pasurisë në kushtetutë pasi që kjo është çështje kohe derisa ky lloj i pronës do të transformohet në pronë private. Si pasojë ajo nuk parashikohet të ekzistojë për kohë të gjatë.

5. Statusi i pronës shoqërore të privatizuar

Privatizimi gjithashtu ngre çështje emocionale nga e kaluara: konfiskimet, nacionalizimet si dhe krijimi i pronës shoqërore dhe transformimet e mëvonshme të bizneseve. Kur prona shoqërore është privatizuar, mund të ketë edhe kërkesa pronësore nga individët apo pasardhësit e tyre të cilët e kishin pronën private në pronësi para konfiskimit ose pas transformimit të saj. Situata në Kosovë është komplikuar më tej për shkak se shumë shënime të pronave janë zhdukur si pasojë e konfliktit të vitit 1999.4

Sipas Ligjit për privatizim të miratuar nga Kuvendi i Kosovës Rregullorja e UNMIK-ut 2003/13, mbi transformimin e së drejtës së përdorimit të pasurisë së paluajtshme në pronësi shoqërore të ndryshuar me Rregulloren e UNMIK-ut nr 2004/45 dhe zbatuar nga Urdhëresa Administrative nr. 2005 / 12 janë ende në fuqi.

Legjislacioni i UNMIK-ut 5 parasheh që çdo e drejtë e përdorimit të pronës (p.sh. tokës dhe ndërtesave të klasifikuara si "pronat e paluajtshme në pronësi shoqërore"), të regjistruara në emër të një NSH-je e cila është transferuar në degë të NSH-së, si pjesë e riorganizimit ose që është përfshirë në likuidim të NSH-së, do të transformohet në pronë e dhënë me qira pas transferimit ose likuidimit. Qiraja e tillë ligjore do të ketë të drejtën për posedim, shfrytëzim, tjetërsim dhe garanci të pronës palëve të treta (gjithmonë duke qenë objekt i qirasë)6.Qiraja 99-vjeçare është krijuar për privatizimet dhe likuidimet.7

4 Privatizimi në Kosovë, raporti i OSBE-së, maj 2008.5Rregullorja eUNMIK-ut Nr. 2003/13, nenet 2–9, ndryshuar nga Rregullorja e UNMIK-ut Nr. 2004/45, neni 2, dhe zbatuar nga Urdhëresa Administrative Nr. 2005/12, nenet 2 dhe 3.6Rregullorja e UNMIK-ut Nr.2003/13 (2003).7Rregullorja e UNMIK-ut Nr.2003/13 (2003).

pg. 37


Transferet dhe garancitë duhet të bëhen me shkrim dhe duhet të jenë të regjistruara, sikurse transformimi i një të drejte në pronën e marrë me qira.8

Një pronë e marrë me qira nuk do të ndikohet nga asnjë ndryshim në pronësinë të pronës përfundi dhe mund të shpronësohet vetëm nën të njëjtat kushte dhe me procedura të parashikuara për shpronësimin e pronësisë së pasurisë së paluajtshme.9

Neni 2 i LTRDPP-së thekson se neni 2.1 për të drejtat e pronës së paluajtshme, siç rregullohet me ligjin në fuqi, që kanë të bëjnë me tokën, ndërtesat dhe banesat (tani e tutje "prona e paluajtshme") do të regjistrohen në regjistër.Neni 2.2 të drejtat e pronave të paluajtshme përfshijnë: a) pronësinë, b) hipotekat c) servitutet; dhe d) të drejtat e shfrytëzimit të pronave shoqërore dhe pronave shtetërore.

Neni 2 i LTRDPP-së bazë, par. 2.2 pika d) ndryshohet dhe riformulohet si vijon:d) të drejtat e përdorimit të pronës komunale, publike, shoqërore dhe shtetërore2. Nenit 2 i ligjit bazë, par. 2.2, pas pikës d) i shtohet një pikë e ree) Si vijon: ngarkesat dhe akuzat pronësore.

Neni 3 i ligjit bazë, par. 3.7 ndryshohet dhe riformulohet si vijon:Të drejtat në pronën e paluajtshme, siç parashikohet në nenin 2 të ligjit duhet të regjistrohen në bazë të: a) vendimit të plotfuqishëm të gjykatës; b) vendimit të organit të administratës shtetërore; c) kontratës për kalimin e të drejtave të pronës së paluajtshme të vërtetuara nga organi kompetent; d) vendimit ose kontratës për privatizimin e lëshuar nga Agjencia Kosovare e Privatizimit; d) vendimit të komisionit për riorganizimin e kadastrit; f) vendimit të komisionit për rregullimin e tokave; dhe g) dokumenteve tjera të cilat parashikojnë regjistrimin e të drejtave pronësore për shkak të ligjeve të veçanta.Prandaj, ekziston debat i hapur nëse e drejta e qirasë 99 vjeçare mund të transformohet në pronësi pas skadimit të periudhës 99 vjeçare.

8Rregullorja e UNMIK-ut Nr.2003/13 (2003).9Rregullorja e UNMIK-ut Nr. 2003/13 (2003).Agjencia e Mirëbesimit ka zhvilluar një praktikë ku ajo i ofron blerësit nga privatizimi apo likuidimi dokumentacionin me të cilin blerësi mund ta regjistroj në kadastër pronën e marrë me qira.

pg. 38


IV. Institutet ligjore

1. Mbrojtja e pronës

1.1 Niveli kushtetues

Neni 22 i Kushtetutës së Republikës së Kosovës parashikon një zbatueshmëri të drejtpërdrejtë të marrëveshjeve dhe instrumenteve ndërkombëtare, duke përfshirë Konventën evropiane për mbrojtjen e të drejtave dhe lirive themelore të njeriut dhe protokollet e saj. Kjo do të thotë se protokolli 1 neni 1 është drejtpërdrejt i zbatueshëm në Kosovë dhe në rastin e konfliktit, ka përparësi mbi dispozitat e ligjeve dhe akteve të tjera të institucioneve publike.Përveç kësaj, neni 46 i Kushtetutës thekson se e drejta e pronës është e garantuar, askush nuk duhet të privohet arbitrarisht nga pasuria. Republika e Kosovës ose autoriteti publik i Republikës së Kosovës mund të bëj shpronësimin e pronës nëse ky shpronësim është i autorizuar me ligj dhe kjo është e nevojshme ose e përshtatshme për arritjen e një qëllimi publik apo promovimin e interesit publik, dhe pasohet me sigurimin e kompensimit të menjëhershëm dhe adekuat të personit ose personave prona e të cilëve ka qenë e shpronësuar.

Neni 122 i Kushtetutës par. 1 parashikon se "Populli i Republikës së Kosovës, në përputhje me kushtet e arsyeshme që mund të vendosen me ligj, të gëzojë resurset natyrore të Republikës së Kosovës, por ata nuk mund të shkelin obligimet që dalin nga marrëveshjet ndërkombëtare për bashkëpunimin ekonomik. Burimet natyrore, si ujërat, hapësira ajrore, pasuritë minerare dhe burimet e tjera natyrore, duke përfshirë tokën, florën dhe faunën, pjesët e tjera të natyrës, pasurisë së paluajtshme dhe mallra të tjera me rëndësi të veçantë kulturore, historike, ekonomike dhe ekologjike, të cilat janë të përcaktuara me ligj që të jenë në interes të veçantë për Republikën e Kosovës, do të gëzojnë mbrojtje të veçantë në përputhje me ligjin.

1.2 Niveli legjislativ

Të gjitha mosmarrëveshjet pronësore civile (që nuk kanë të bëjnë me konfliktin e viteve 1998/1999), do të sillen për një zgjidhje gjyqësore para gjykatave themelore të Kosovës. Të gjitha vendimet gjyqësore i nënshtrohen ankimimit. Gjykata e shkallës së dytë është Gjykata e apelit e cila ndodhet në Prishtinë (gjykata e shkallës së dytë). Gjykata e shkallës së tretë është Gjykata

pg. 39


supreme e Kosovës (Gjykata e shkallës së tretë).Ligji për gjykatat nr. 03/L-199 rregullon organizimin, funksionimin dhe juridiksionin e gjykatave në Republikën e Kosovës.Agjencia Kosovare e Pronës (AKP) është e mandatuar me Rregulloren e UNMIK-ut 2006/10, e ndryshuar me Rregulloren e UNMIK-ut 2006/50 e cila është ndryshuar më vonë nga Kuvendi i Kosovës me ligjin nr. 03/L-079 që të pranojë, regjistrojë dhe përmes Komisionit për kërkesa pronësore të Kosovës (KKPK) të bëj zgjidhjen e kërkesave që rrjedhin nga konflikti i armatosur që ka ndodhur në mes të 27 shkurtit 1998 dhe 20 qershorit 1999 në lidhje me pronën e paluajtshme private, përfshirë pronën bujqësore dhe komerciale. Vendimet e marra nga KKPK-ja kanë të drejtën për ankesë vetëm në Gjykatën supreme të Kosovës.Ligjet e tjera që mbrojnë pronën janë ligji për pronësinë dhe të drejtave të tjera sendore, ligji për hipotekat, ligji mbi pengun dhe të tjerët.

2. Të drejtat e njeriut dhe të drejtat e komuniteteve

Republika e Kosovës ka miratuar një kushtetutë dhe legjislacion mjaft të avancuar për mbrojtjen e të drejtave të njeriut dhe të drejtave të komuniteteve. Standardet më të mira të të drejtave të njeriut si dhe konventat dhe marrëveshjet ndërkombëtare janë drejtpërdrejt të zbatueshme në Republikën e Kosovës, dhe ato mbizotërojnë legjislacionin e brendshëm.

Kapitulli I (Parimet themelore) dhe Kapitulli II (Të drejtat dhe liritë themelore) të Kushtetutës ofrojnë garanci për mbrojtjen e të drejtave të njeriut të të gjithë qytetarëve të Kosovës pa asnjë diskriminim, ndërsa kapitulli III "Të drejtat e komuniteteve dhe pjesëtarëve të tyre" parashikon të drejta për anëtarët e komuniteteve dhe përgjegjësitë e shtetit për të garantuar të drejtat e tilla.

Këshilli i Sigurimit i Kombeve të Bashkuara miratoi Rezolutën 1244 për Kosovën më 10 qershor 1999, Rezoluta kishte qëllim "Vendosmërinë për ta zgjidhur situatën e rëndë humanitare në Kosovë, Republikën Federale të Jugosllavisë, të siguroj kthimin e sigurt dhe të lirë të të gjithë refugjatëve dhe personave të zhvendosur në shtëpitë e tyre ... "dhe" Ri-konfirmuar të drejtën e të gjithë refugjatëve dhe personave të zhvendosur për t'u kthyer në shtëpitë e tyre në siguri. "

Agjencia Kosovare e Pronës është themeluar si agjenci e pavarur që rrjedh nga Rregullorja e UNMIK-ut 2006/10 mbi zgjidhjen e kërkesave lidhur me pronën e paluajtshme private, duke përfshirë pronën bujqësore dhe komerciale. Rregullorja e UNMIK-ut 2006/10 është ndryshuar me Rregulloren e UNMIK-

pg. 40


ut 2006/50 me të njëjtin emër e cila i ka dhënë agjencisë mandat të qartë dhe ndarje të roleve mes tri organeve të saj kryesore, përkatësisht Sekretariatit Ekzekutiv, Komisionit për Kërkesa Pronësore të Kosovës dhe Bordit Mbikëqyrës. Pas mos-vazhdimit të Rregullores së UNMIK-ut 2006/50 e cila ka pushuar të ketë fuqi ligjore më 31 dhjetor 2008, Agjencia është duke vepruar sipas ligjit nr. 03/L-079 të Kuvendit të Kosovës duke ndryshuar Rregulloren e UNMIK-ut 2006/50, e cila ishte ndryshuar nga Kuvendi i Kosovës, ligji nr. 04/L-155.

AKP-ja ka mandatin të pranojë, regjistrojë dhe përmes KKPK-së të zgjidh kërkesat të parashtruara si pasojë e konfliktit të armatosur mes 27 shkurtit 1998 dhe 20 qershorit 1999 në lidhje me pronën e paluajtshme private, përfshirë pronën bujqësore dhe komerciale. Vendimet e marra nga KKPK-ja kanë të drejtë për ankesë vetëm në Gjykatën Supreme të Kosovës.

Çdo person fizik apo juridik mund të paraqesë kërkesë në AKP, ku kjo kërkesë vendoset në njërën nga kategoritë e mëposhtme:

1) Ata ishin pronarë të pronës së paluajtshme private, përfshirë pronën bujqësore, banesore dhe komerciale dhe tani ata nuk janë në gjendje të ushtrojnë të drejtën e pronës; ose

2) Ata ishin posedues të ligjshëm / përdorues ose bartës të së drejtës së banimit të pronës së paluajtshme private, duke përfshirë pronën bujqësore, banesore dhe komerciale dhe tani ata nuk janë në gjendje të ushtrojnë të drejtën e pronës.

Që nga dhjetori 2014 KKPK janë gjykuar të gjitha 42,749 kërkesat, nga të cilat shumica janë parashtruar nga pjesëtarët e komuniteteve të cilët janë zhvendosur kryesisht në Serbi dhe Mal të Zi, dhe të cilët nuk ishin në gjendje të ushtrojnë të drejtat e tyre pronësore mbi pronën e kërkuar, si rezultat i konfliktit të viteve 1998/1999.10

Sipas një raporti të OSBE-së të publikuar në shkurt të vitit 201511, në mes të viteve 2008 dhe 2013, AKP-ja ka referuar një total prej 326 rastesh uzurpimi të paligjshëm të pronave nën administrim e saj në prokurorinë publike. OSBE-ja ka monitoruar këto raste, dhe ka konstatuar se mbi 95 për qind e pronës së përfshirë ishte në pronësi nga pjesëtarët e komunitetit serb të Kosovës.

10Informatcion i marr nga ueb faqja zyrtare e AKP-së.11Shqyrtimi i rasteve të paligjshme ri-uzurpuese në Kosovë, të publikuara nga OSBE-ja më 19 shkurt 2015.

pg. 41


Në të gjitha këto raste, AKP-ja ka kryer dëbime në përputhje me mandatin e saj me ndihmën e Policisë së Kosovës. Këto dëbime nuk kishin sukses për shkak se pronat prapë ishin uzurpuar. AKP-ja me kapacitetin e saj si administrator i pronave në fjalë, i është drejtuar sistemit të drejtësisë penale për të adresuar ri-uzurpimin.

Deri në tetor 2014 vendime përfundimtare ishin lëshuar për vetëm 42 për qind (137 raste) të këtyre rasteve. Mesatarisht ka dy vjet dhe tre muaj nga koha kur Policia e Kosovës ka dorëzuar rastin në zyrën e prokurorit për vendim përfundimtar. Duhet theksuar se kohëzgjatja e proceseve varet në masë të madhe nga regjioni.

3. Zhvillimet e reja që lidhen me Agjencinë Kosovare të Pronës

Sipas marrëveshjes së 19 prillit 2013 ndërmjet Kosovës dhe Serbisë, është kërkuar të themelohet një agjenci e re e pavarur për të adresuar çështjet e shënimeve kadastrale që do të kthehen nga Serbia. Do të merren parasysh të gjitha mospërputhjet në shënimet kadastrale. Megjithatë, palët nuk mund të paraqesin kërkesa derisa procedura për këto raste do të iniciohet vetëm sipas detyrës zyrtare. Një komision do të bëjë krahasimin dhe do të vendosë për mospërputhjet në shënimet kadastrale ashtu që të ndryshohen shënimet kadastrale sipas nevojës. Palët mund të ankohen ndaj vendimit para Gjykatës së Lartë e përbërë nga dy gjyqtarë ndërkombëtarë dhe një gjyqtar vendor. Në këtë kontekst do të kontrollohen 12 milionë faqe të shënimeve kadastrale. Agjencia do të jetë vazhdim i AKP-së, dhe do të punojë ngjashëm me AKP-në.Sipas projektligjit për Agjencisë kosovare për krahasim dhe verifikim të pronës (Agjencia), e cila i është dorëzuar nga Zyra e Kryeministrit tek Kuvendi i Kosovës, Agjencia do të jetë e karakterit të përkohshëm. Krahasimi do të kryhet në mënyrë elektronike duke i lidhur të dy bazat e të dhënave. Komisioni për Kërkesa Pronësore i Kosovës do të mbetet në pozitë që të aktivizohet kur paraqitet nevoja për t'u marrë me rastet e mbetura, ndërsa çështjet teknike për zbatimin e ligjit do të rregullohen përmes udhëzimeve administrative. Projektligji kishte leximin e parë në Kuvendin e Kosovës më 7 prill 2015.

4. Të drejtat parablerjes

Të drejtat e parablerjes ose e drejta e refuzimit të parë nënkuptojnë detyrat e një shitësi për të ofruar objektin e paluajtshëm për shitje tek blerësi/it i/e caktuar para se ajo të i ofrohet dikujt tjetër. Këto të drejta janë dhënë ose me ligj ose me kontratë. Sipas ligjit e drejta është e rregulluar në Ligjin për pronësinë dhe të drejtave të tjera sendore, kapitulli IV E drejta e parablerjes, nenet 44-50, si koncept

pg. 42


ligjor. Neni 52 i ligjit të njëjtë parashikon të drejtat e parablerjes së bashkëpronarëve, që kanë përparësi në të drejtën për të blerë. Neni 68 rregullon të drejtat e parablerjes së fqinjëve në transferimin e pronësisë në një njësi ndërtimi.

Në rastin e njësive të ndërtimit, ajo nuk është shumë e qartë se cili nga fqinjët ka përparësi në blerje. Kjo është e njëjtë me njësitë bujqësore, ku parablerja është thelbësore për rregullimin e tokës bujqësore për ta bërë atë më fitimprurëse. Këtu nuk është paraparë se cili prej fqinjëve mund ta ushtrojë një drejtë të tillë, dhe cilat janë kriteret e fitimit të së drejtës për të fituar prioritetin e parë në blerje,

Ligji për marrëdhëniet detyruese gjithashtu e ka rregulluar këtë institut ligjor dhe se të dy ligjet - ligji për pronësinë dhe të drejtat e tjera sendore, si dhe ligji për marrëdhëniet detyruese duhet harmonizuar në mënyrë që të shmanget pasiguria në ligj, sepse ato e rregullojnë ndryshe çështjen.

5. Parashkrimi i të drejtave pronësore

Kushtet për kthimin e posedimit në pronësi mbeten për tu sqaruar dhe të vihen në përputhje me standardet evropiane. Neni 40 i ligjit për pronësinë rregullon përvetësimin me parashkrim. Një zotërues në pronësi fiton pronësinë e pronës së paluajtshme, pas 20 viteve të posedimit të pandërprerë dhe pas dhjetë vjetësh në qoftë se poseduesi është i regjistruar në regjistrin e të drejtave të paluajtshme dhe nuk është parashtruar asnjë kundërshtim nga palët e treta gjatë kësaj periudhe.

Ligji nuk parashikon shprehjen e posedimit kundërthënës (adverse possession) të parregullt, që është pjesë e shumicës së ligjeve evropiane në këtë drejtim. Ky pozicion mund në fakt të bie në kundërshtim me dispozitat e nenit 1 protokolli 1 të KEDNj-së

6. E drejta fqinjësore

Ligji për pronësinë dhe të drejtave të tjera sendore në mënyrë të qartë përcakton të drejtën fqinjësore në nenin 44. Formulimi i këtij neni është i qartë dhe nuk krijon ndonjë paqartësi nga pikëpamja teorike. Versioni i mëparshëm i ligjit ka përfshirë elemente subjektive të cilat janë hequr nga ligji i ri. Dispozitat që rregullojnë të drejtën fqinjësore duket të jenë të sakta dhe të qarta.

pg. 43


Megjithatë, në bazë të informatave të grumbulluara, ekziston një numër i madh i rasteve të pashqyrtuara që kanë të bëjnë me pronën dhe të drejtën fqinjësore. Në këtë aspekt, theks i veçantë duhet t'i kushtohet ligjit për ndërmjetësim, si dhe mundësinë e arbitrazhit si sugjerim alternativ nga gjykata, në mënyrë që të shtohen përpjekjet për t'u marrë me çështjet e të drejtës fqinjësore në një proces ekstra-gjyqësor. Ky sugjerim duhet tu jepet palëve para fillimit të procedimit në gjykatë.

7. E drejta për gjykim të drejtë

Neni 6 (1) i KEDNJ-së parashikon se, në përcaktimin "të drejtave dhe detyrimeve civile, çdokush ka të drejtë për një seancë të drejtë dhe publike brenda një afati të arsyeshëm nga një gjykatë e pavarur dhe e paanshme e caktuar me ligj." Seanca e drejtë dhe publike përfshinë të drejtën për një gjykim të arsyeshëm. Si rezultat i shumë kontesteve pronësore gjatë viteve të 1990-ta dhe gjatë regjimit 10 vjeçar diskriminues kanë ndodhur shumë transfere joformale të pronës. Pas vitit 1999, kur komuniteti serb është zhvendosur, individë të caktuar abuzuan të drejtën duke pretenduar pronësinë mbi pronën e paluajtshme që i përkiste pronarit në mungesë të tokës. Përveç mungesës së kontratave të shkruara gjatë transaksioneve pronësore dhe mos-ndjekja e procedurat e doktrinës së parashkrimit fitues, vendimet e gjykatave janë poashtu të paqarta dhe nuk arsyetojnë mirë ose në mënyrë të plotë atë se si të drejtat e pronësisë janë fituar në rastin e paditësit i cili pretendon të drejtat e pronësisë. Aspekt tjetër për tu theksuar është se gjykatat shpesh kanë dështuar plotësisht në marrjen në konsideratë të provave në lidhje me pronësinë e pronës. Përveç kësaj, emërimi i përfaqësuesve ligjorë ishte formal, pa ndonjë mbrojte reale të të drejtave të individit në mungesë. Kjo çoi në konfirmimin e të drejtave të pronësisë me bazë të paqartë ligjore, pasi vendimet e gjykatave ishin dobët të arsyetuara. Ekipi i projektit të pronës ka grumbulluar vendime që vërtetojnë raste të atilla.

8. Posedimi i pronës

Neni 103 i ligjit për pronësinë dhe të drejtat tjera sendore rregullon posedimin e pronës. Por në versionin zyrtar në gjuhën angleze, ai gabimisht i referohet vetëm pasurisë së luajtshme, ndërsa në versionin origjinal në gjuhën shqipe përfshihen të dyja: pasuria e luajtshme dhe e paluajtshme.

pg. 44


9. Përvetësimi i pronës

9.1 Akti ligjor

Ligji për pronësinë dhe të drejtat tjera sendore lejon përvetësimin e pasurisë vetëm përmes transferit ligjor. Neni 36.1 i ligjit për pronësinë parasheh që për përvetësimin përfundimtar të pronës, nevojitet edhe transferimi ligjor edhe regjistrimi në regjistrin e të drejtave mbi pronën. Është e këshillueshme që në të ardhmen ligji i ri apo ndryshim i këtij ligji të përfshijë çështje të tilla si trashëgimia, transfertat ligjore në gjykatë e poashtu edhe transaksionet e tjera të vlefshme, si mënyrat tjera të përvetësimit.

9.2 Transaksionet ligjore

Neni 36.2 i ligjit për pronën merret me përvetësimin e pronave përmes kontratës.

9.3 Vendimi i gjykatës ose i organit administrativ

Ligji mbi pronën nuk parasheh përvetësimin e pronës me anë të vendimit të gjykatave ose organeve tjera administrative. Sidoqoftë, njëri nga amendamentet në LTRDPP-së, përkatësisht ligji nr. 04/L-009 i vitit 2011 rregullon në nenin 4 se llojet e të drejtave të cilat mund të jenë regjistruar në RDPP mund të rrjedhin nga (citimi i nenit 4 të ligjit, duke ndryshuar nenin 3.7 të ligjit ekzistues):

a) vendimi i formës së prerë; b) vendimi i organit administrativ shtetëror; c) kontrata për transferimin e të drejtave të pronës së paluajtshme të vërtetuar nga organi kompetent; d) vendimi ose kontrata për privatizimin lëshuar nga Agjencia Kosovare e Privatizimit; e) vendimi i Komisionit për riorganizimin e kadastrës; f) vendimi i Komisionit për rregullimin e tokave; dhe g) dokumentet tjera që kërkohen me ligje të veçanta për regjistrimin e të drejtave pronësore.

Noterët nuk janë përmendur në këtë kontekst dhe është e këshillueshme që të adresohet edhe përfshirja e tyre.

Posedimi kundërthënës/parashkrimi

Ky lloj i përvetësimit të pronës është paraparë me nenin 40 të ligjit për pronësinë dhe të drejtave të tjera sendore. "Në mirëbesim", një person bëhet pronar i një prone të caktuar, pasi e posedon atë për 20 vjet rresht. Por brenda kësaj norme nuk është specifikuar nëse ka pasur apo jo ndonjë kërkesë të ligjshme gjatë këtyre 20 viteve.

pg. 45


Sipas nenit 40.2 i ligjit për pronësinë dhe të drejtat e tjera sendore, një person mund bëhet pronar i një prone të paluajtshme, nëse personi e ka pasur në posedim për 10 vjet dhe ka qenë i regjistruar në kadastër si posedues i kësaj prone me kusht që gjatë kësaj periudhe nuk janë parashtruar kërkesa legjitime në lidhje me pronën.

Neni 41 i ligjit për pronësinë dhe marrëveshje të tjera të të drejtave sendore merret me përvetësimin e pronës me parashkrim. Nëse poseduesi e ka mbajtur pronën në posedim për 20 vjet rresht dhe është regjistruar si pronar me kusht që nuk janë parashtruar kërkesa të ligjshme në lidhje me pronën e poseduesit, fiton pasurinë me parashkrim të përvetësimit.

10. Parimet e ligjit të pronësisë

Parimi i absolutizmit: Të drejtat e pronësisë janë të drejta absolute (erga omnes) dhe mund të kufizohen vetëm për interes të përgjithshëm dhe sipas asaj që për të pronari të marr kompensimin adekuat.

Parimi "numerus clausus": Ky koncept buron nga ligji romak dhe kufizon numrin e llojeve të të drejtave të pronësisë.

Parimi i publicitetit: Regjistrat e të drejtave të pronës do të jenë të hapur për publikun e gjerë. Ky parim gjithashtu përfshin publicitet pozitiv dhe negativ që nënkupton se të drejtat të cilat nuk janë të regjistruara nuk janë të vlefshme.

Parimi i specialitetit: të drejtat e pronësisë përbëhen në gjërat e përcaktuara individualisht. Prandaj, e drejta e pronësisë ekziston për secilën pronë veç e veç (e luajtshme, të paluajtshme).

Parimi i posedimit kundërthënës: Ky parim ligjor i mundëson poseduesit të një pjese të tokës të marrë pronësinë në qoftë se poseduesi mund të dëshmojë posedimin e pandërprerë dhe ekskluziv të tokës, pas një periudhe të caktuar kohe.

Parimi i "superficies solo cedit": Ky parim rrjedh nga një institut juridik i së drejtës romake, që do të thotë se çdo gjë që është e bashkangjitur në tokë (pasuria e luajtshme, e paluajtshme), i takon pronarit të tokës.

Parimi "kush vjen i pari shërbehet i pari": Pronari i parë / poseduesi i pasurisë ka të drejtë para pretenduesve tjerë.

Parimet themelore të ligjit të pronës janë të përfshira në kornizën ligjore të Kosovës lidhur me të drejtat e pronësisë, me përjashtim të parimit të “superficies solo cedit”.

pg. 46


11. Çështja e parimit “superficies solo cedit”

Parimi "superficies solo cedit" është i përfshirë në LPDS, në veçanti në nenet 37, 38, 39 LPDS i cili përcakton se transferimi i pronësisë së një prone të paluajtshme përfshin transferimin e sipërfaqes mbi pronën e paluajtshme dhe sipërfaqen nën syprinën fillestare. Transferimi i pronësisë së pronës së paluajtshme përfshinë gjithashtu transferimin e aseteve të luajtshme që janë pesë përbërëse të saj. Me transferimin e një prone të paluajtshme, prezumohet se pajisjet janë përvetësuar në të njëjtën kohë. Megjithatë këto nene vështirë zbatohen në praktikë, për shkak të sistemit ekzistues dualist në të kaluarën dhe të cilat Republika e Kosovës i ka trashëguar.

Në sistemin juridik jugosllav legjislacioni që kishte të bëjë me të drejtat e pronësisë ishte hartuar me qëllim të kufizimit të pronësisë private të tokës. Ligjet kanë lejuar që qytetarët në zonat urbane të kenë struktura/ objekte (p.sh. ndërtesa apo shtëpi), por u është dhënë vetëm e drejta e shfrytëzimit të tokës përfundi. Ky koncept u përforcua nga një politikë ashtu që të drejtat për shfrytëzimin e tokës ishin të lidhura me strukturën/ ndërtesën, dhe u është dhënë vetëm për aq kohë sa ka ekzistuar e drejta mbi objektit.

Ligji për tokën ndërtimore i vitit 1980, më vonë i ndryshuar në vitin 1986, i ka autorizuar komunat që të nxjerrin vendime që përcaktojnë kufijtë e "tokës ndërtimore"12. Sipas këtij ligji, toka ndërtimore është përcaktuar si tokë tashmë e ndërtuar urbane, tokë në kufirin e një plani të përgjithshëm urbanistik i planifikuar për zgjerimin e qytetit dhe tokë në rajonet e tjera e planifikuar për ndërtimin e komplekseve të banimit dhe komplekse tjera.13

Si pasojë, çdo tokë ndërtimore që më parë ishin në pronësi private, e kompanive private si dhe toka komunale dhe publike është regjistruar në regjistrat kadastrale me shkurtesën P.SH. për të treguar klasifikimin e saj si tokë në pronësi shoqërore.

Pas konfliktit, legjislacioni lidhur me të drejtat pronësore në Kosovë ka shkuar më larg se koncepti i pronës shoqërore. Legjislacionit i ri mbi të drejtat pronësore funksionon vetëm për dy lloje të pronësisë: pronën private dhe publike.

Megjithatë nuk ka pasur ndonjë përditësim i ligjit mbi tokën ndërtimore, pas vitit 1986, a as nuk është shfuqizuar. Ligji si i tillë ende është i zbatueshëm.12 Cf. neni 513Neni 6 në ligjin e ndryshuar "Ligji mbi tokën ndërtimore”

pg. 47


Ekzistojnë përpjekje për ta rregulluar këtë çështje duke përdorur nenin 271 i LPDS14, por kjo nuk paraqet zgjidhjen më e mirë për këtë çështje.

Në mënyrë që të rregullohet kjo çështje duhet të miratohet një ligj i veçantë. Kjo do tu japë individëve që mbajnë të drejtën e shfrytëzuesit të përhershëm të tokës (ku objekti/ struktura është ndërtuar ose për banim dhe/ ose për biznes) dhe mundësinë që të fitojnë pronësinë me kushte të volitshme të ngjashme me të drejtën zotërimit të ligjit për shitjen e banesave.

12. Letrat me vlerë në ligj

Hipotekat janë themeluar në pajtim me ligjin për pronësinë dhe të drejtat tjera sendore, ligji nr. 03/L-154. Kjo do të thotë krijimi me marrëveshje ose me ligj i një interesi në pronën e paluajtshme. Prandaj, kreditori hipotekues (hipotekuesi) ka të drejtë të iniciojë procedurat përmbyllëse për pasurinë e tillë të paluajtshme me qëllim të përmbushjes së një detyrimi mjaft të identifikueshëm që sigurohet me hipotekë dhe ka rënë për shkak të saj.

Neni 192 i Ligjit për procedurën përmbarimore lejon veprimet e zbatimit kundër pronës së paluajtshme të cilat do të zbatohen nëpërmjet shënimit të zbatimit në regjistrin publik, si dhe përcaktimin e vlerës së pasurisë së patundshme, shitjen e pasurisë së patundshme dhe në fund pagesën e zbatimit të drejtë të kreditorit me paratë e gjeneruara përmes shitjes.

Ligji për hipoteka ka mungesa në rregullim, si në rastet kur pronësia mbi tokën është e paluajtshme dhe pronari i pronës dhe pronari i tokës janë persona të ndryshëm.

Kontrata mbi hipotekën është titull ekzekutiv, në bazë të nenit 22, pika 1.7 e Ligjit për procedurën përmbarimore nën premisën se hipoteka e tillë është vërtetuar nga organi kompetent dhe regjistruar në regjistrin publik në përputhje me ligjin.

14 Neni 271 LPDS:1. E drejta ndërtimore është e drejtë e pronësisë në një ndërtese mbi ose nën sipërfaqen e një prone të paluajtshme.2. E drejta e ndërtimit e ngarkuar në kohën e krijimit të pronës së paluajtshme mbi të cilën ekziston ndërtesa apo asaj që do të ndërtohet.3. Një ndërtesë e ndërtuar në bazë të së drejtës ndërtimore që është pjesë përbërëse e të drejtës ndërtimore.4. E drejta ndërtimore mund të mos kufizohet në një pjesë të ndërtesës, të tilla si një nivel apo kat.5. E dejta ndërtimore mund të tjetërsohet ose të trashëgohet.

pg. 48


13. Pengu

Aktualisht pengu regjistrohet në Bankën Qendrore të Kosovës dhe në Agjencinë e regjistrimit të biznesit në Kosovë - Sektori për regjistrimin e pengut. Megjithatë, pasuria e luajtshme e regjistruar si peng nuk përmban ndonjë shënim se prona e tillë është peng (p.sh. libreza e automjetit). Ekziston edhe mungesë e dokumentacionit për makineri (ekzistojnë vetëm dokumentet doganore nëse makineria është e importuar)

14. Servitutet

Servitutet personale dhe sendore janë të rregulluara mirë me ligjin për pronësinë dhe të drejtat sendore. E vetmja ndërhyrje që rekomandohet mund të jetë një klasifikimi më i rregullt të këtyre të drejtave në ligj.

15. E drejta ndërtimore

Ligji për ndërtim nr. 04 / L-110 përcakton dispozitat që rregullojnë lëshimin e lejes së ndërtimit, në përputhje me kërkesat e lejes së ndërtimit dhe lëshimin e certifikatës së vendbanimit brenda territorit të Republikës së Kosovës.

Ligji kryesisht përcakton kriteret teknike për marrjen e lejes së ndërtimit.

Neni 20 i Ligjit për ndërtim ka të bëj me aplikimin e lejes së ndërtimit. Par. 3.1 i ligjit thekson se "një kopje e planit dhe certifikata e pronësisë së aplikuesit vërtetuar nga organet kompetente" janë të nevojshme.

16. Përjashtimet nga parimi i “superficies solo cedit”

Neni i mësipërm thekson se vetëm pronari i ngastrës mund të aplikojë për leje ndërtimi.

Në praktikë pronari/ët i/e tokës lidhin kontratë për ndërtimin e përbashkët me një investues, zakonisht me një kompani ndërtimore që kryen ndërtimin e objekteve banesore dhe komerciale.

Në përgjithësi pronari/ët i/e ngastrës aplikon/ojnë tek autoriteti kompetent i komunës, në kuadër të së cilës gjendet prona ashtu që të marrin leje ndërtimi. Investuesi është i detyruar ta përcjellë deri përfundimin teknik të projektit.

pg. 49


Prona transferohet në emër të blerësit të atij momenti ku të gjitha këstet e pagesës rregullohen me investuesin.

17. Njësitë ndërtimore

Ligji për kadastrin gjithashtu rregullon edhe atë se si një njësi ndërtimore (kjo përfshinë edhe banesat) duhet regjistruar. Ligji për pronësinë dhe ligji për RDPP nuk e rregullojnë këtë çështje më tutje.

18. Vendbanimet joformale

Deklarata e Vjenës për vendbanimet joformale në Evropën juglindore (Deklarata e Vjenës), e nënshkruar në Prishtinë më 17 mars 2005, thekson se vendbanimet joformale janë "kryesisht të karakterizuara nga zotërimi joformal apo i pasigurt i tokës, qasje joadekuate në shërbimet themelore, si të infrastrukturës sociale dhe fizike ashtu edhe financave të banimit.”

Ministria e mjedisit dhe planifikimit hapësinor (MMPH) jep udhëzime për planifikim hapësinor të vendbanimeve joformale, në vitin 2005, ku thuhet se "vendbanimet joformale janë vendbanime të njerëzve të cilat nuk u mundësojnë banorëve të gëzojnë të drejtën e tyre për një standard të përshtatshëm jetese, veçanërisht banim të duhur.”

Në ligjin nr. 04/L-174 për planifikimin hapësinor, vendbanimet joformale janë identifikuar si: "Vendbanimet ku banorët nuk i gëzojnë të drejtat e tyre për një standard të përshtatshëm të jetesës apo të strehimit dhe nuk kanë një zotërim ligjor të pronës apo, qasje adekuate në shërbime publike dhe qeverisje, dhe që jetojnë në një mjedis me rrezik të lartë.” Një përkufizim i vendbanimeve joformale në Kosovë është i rregulluar edhe me ligjin për planifikim hapësinor, ndërsa dokumentet politike që zbatohen në Kosovë ofrojnë variacione të lehta të këtij përkufizimi. Në përgjithësi, elementet kryesore mund të përmblidhen si më poshtë:

1. Mungesa e zotërimit të sigurt të pronës;

2. Gëzimi i pamjaftueshëm i shërbimeve themelore, infrastrukturës dhe standardeve humanitare;

3. Pjesëmarrje jo e duhur në qeverisje.

Sipas raportit të OSBE-së për "Vlerësimin e reagimeve komunale ndaj vendbanimeve joformale në Kosovë", i kryer në 19 komuna, në total janë identifikuar 95 vendbanime joformale në tërë Kosovën.

pg. 50


Është e qartë se një nga kriteret që përcakton vendbanimet joformale është mungesa e pronësisë ligjore të pronës. Ekzistojnë numër i rasteve ku pronarët e tokës nuk mund të dëshmojnë pronësinë e tokës për shkak se nuk posedojnë certifikatë të pronësisë, ose nuk i kanë përditësuar të dhënat në regjistrin kadastral të pronës së trashëguar, ose nuk i kanë përditësuar në regjistrin e kadastrës për pronën e blerë. Përveç kësaj, ka raste kur banorët kanë uzurpuar pronën komunale dhe shoqërore, pa fituar të drejtën për shfrytëzimin e pronës nga kuvendi komunal. Në disa instanca këto raste janë shkaktuar nga autoritetet komunale të cilat nuk iu kanë përgjigjur me kohë kërkesave të banorëve. Në vende tjera këto raste rezultojnë nga vonesat e gjykatave të cilat janë përgjegjëse për shqyrtimin e rasteve të trashëgimisë.

Qëllimi është për të arritur një zbatim të drejtë dhe të ligjshëm dhe interpretimin e ligjeve pronësore nga gjykatat, duke përfshirë ligjin për detyrimet. Përveç kësaj është e nevojshme që të njihen procedimet e trashëgimisë dhe të bëhet përditësimi i regjistrit kadastral në bazë të prezantimit të dokumenteve nga trashëgimtarët në procedurën trashëgimore.

19. Bashkëpronësia etazhore

Në literaturën juridike bashkë-pronësia dhe pronësia e përbashkët përfaqësojnë dy format e pronësisë së pronës. Ka dallime midis këtyre formave të pronësisë në lidhje me përcaktimin e pjesëve ideale. Në praktikë dilemat në dallimin e këtyre formave të pronësisë ekzistojnë. Ligji për familjen dhe ligji për pronësinë dhe të drejtave të tjera reale nuk kanë dhënë një dallim të qartë të këtyre dy llojeve të pronësisë, i cili thellon dilemat në lidhje me dallimin e këtyre llojeve të pronësisë.

Neni 51 i LPDS, në versionin e gjuhës shqipe, i referohet "bashkëpronësisë" e cila është përkthyer si " co-ownership" në gjuhën angleze, sidoqoftë, në përkthim zyrtar të ligjit është përkthyer jo si duhet, "pronësi e përbashkët".

Neni 77 i të njëjtit ligj në versionin e gjuhës shqipe, i referohet "pronësisë së përbashkët" vetëm për pasurinë e luajtshme e cila në gjuhën angleze është përkthyer si "joint ownership". Megjithatë, në përkthimin zyrtar të ligjit është përkthyer jo si duhet, "pronësia e përbashkët".

"Pronësia e përbashkët" në nenin 77 të LPDS definohet kështu: "Nëse disa persona kanë të drejtë pronësie mbi një send në atë mënyrë që pjesët e tyre nuk janë të caktuara, atëherë ata janë pronarë të përbashkët".

pg. 51


Neni 57 i LPDS "pronësisë së njësisë banesore", par. 2 i versionit në gjuhën shqipe i referohet "pronësisë së përbashkët", ndërsa në versionin në gjuhën angleze është përkthyer si "joint ownership".

1. Pronësia e një pjese të ndarë të një ndërtese (njësi banesore) është pronësia e ndarë e një banese, një zyre, ose një garazhi së bashku me një pjesë të pronësisë së përbashkët të pasurisë së paluajtshme, në të cilën gjendet njësia banesore.

2. Pronësia e përbashkët ekziston për pronën e paluajtshme mbi të cilën është ngritur ndërtesa, si dhe të gjitha pjesët përkatëse, instalimet dhe pajisjet përveç nëse është pronësi e ndarë dhe/ ose në pronësi të një pale të tretë. Ekziston nevoja për të bërë dallimin në mes shprehjeve të ndryshme të bashkëpronësisë, pronësisë së përbashkët, pasurisë së përbashkët, dhe pronësisë së pandarë të pasurisë së paluajtshme. Në ligjin për familjen, prona e përbashkët është definuar si:

Neni 47. Pasuria e përbashkët: (1) pasuria e përbashkët e bashkëshortëve është pasuria e fituar me punë gjatë martesës si dhe të hyrat që rrjedhin nga pasuria e tillë.

Neni 58: (1) Pasuria e fituar përmes punës së përbashkët të burrit dhe gruas në marrëdhëniet jashtëmartesore (partnerit pa bashkëjetesë) konsiderohet pasuri e tyre e përbashkët.

(2) Pasuria e fituar gjatë bashkësisë faktike (bashkësisë jashtëmartesore) dhe e cila pasuri i nënshtrohet ndarjes ose pjesëtimit konsiderohet pasuri e përbashkët. Dispozitat e këtij ligji lidhur me ndarjen e pasurisë së përbashkët të bashkëshortëve të një martese ligjërisht të regjistruar zbatohen në mënyrë analoge për marrëdhëniet pronësore të personave në bashkësi faktike (bashkësi jashtëmartesore).

Pozita bëhet edhe më e komplikuar kur bëhet fjalë për pronën e poseduar mes bashkëshortëve. Kjo është referuar si pronë e përbashkët në nenin 26.1. i ligjit për trashëgimi dhe si pronë të përbashkët në të njëjtin nen 26.2. i ligjit për trashëgimi - ligji nr. 2004/26.

26.1. Ligji për trashëgimi: Bashkëshorti i trashëgimlënësit ka të drejtë të kërkojë pjesën që i takon në pasurinë e përbashkët të fituar me punë nga bashkëshortët gjatë martesës .

26.2. Ligji për trashëgimi: Nëse trashëgimlënësi dhe bashkëshorti i tij kanë pasur pasuri të përbashkët sipas regjimit të tyre të pasurisë bashkëshortore, vetëm pjesa që i takon trashëgimlënësit pas ndarjes së pasurisë së përbashkët bëhet objekt i trashëgimisë.

pg. 52


Në LPDS, neni 77 par. 5 thekson se: Dispozitat për bashkëpronësinë do të zbatohen, për pronësinë e përbashkët përveç nëse me ligj parashihet ndryshe.

Në shtjellimin e mëtutjeshëm të çështjes, neni 57 i LPDS fut shprehjen e "pronësisë në një pjesë të një ndërtese", pa e përkufizuar më tej.

Është parashtruar se një shprehje e unifikuar dhe më e qartë duhet të miratohet dhe të harmonizohet për të iu shmangur problemeve të interpretimit.

20. Parimi i prioritetit mbi pronësinë e pronës

Parimi i "prior tempore potior iure" është i zbatueshëm edhe në regjistrimin e pronës në Kosovë. Transferimi i pronës është i sanksionuar në ligjin për pronësinë dhe të drejtave të tjera sendore. Është e diskutueshme nëse të njëjtat sanksione zbatohen si për të transferimet e pronës private ashtu edhe publike. Duhet të theksohet më qartë në ligj se cili model do të mbizotërojë në Kosovë, "ex traditio" ose ndonjë metodë tjetër transferimi. Ligji për pronësinë duket se ndjek modelin gjerman. Vetëm pasuria e cila është e regjistruar në RDPP mund të transferohet nëpërmjet transaksioneve noteriale.

Siç u përmend më lart, korniza ligjore në fuqi në Kosovë, jo që kërkon vetëm titullar, në mënyrë që të tjetërsohet prona tek blerësi, por prona duhet të regjistrohet në RDPP, edhe pse person posedon titull konstituiv si ai nga vendim final i gjykatës ose të një natyre deklarative të titullit sipas ligjit.

21. Rregullimi ligjor për të huajt për blerjen e tokës dhe pronës tjetër të paluajtshme

Ligji për investimet e huaja - ligji nr.02/ L-33 – u lejon personave ose entiteteve të huaja që të investojnë në Kosovë pa kurrfarë diskriminimi. Mënyra se si është shkruar ligji specifikon që personat e huaj –si entitete individuale si ligjore, mund të blejnë prona në formë investimi. Kjo nuk i lejon individit të huaj që ta blejë pronën. Kushtetuta nuk specifikon se nevojitet kërkesa për shtetësi ose vendbanimi për përvetësimin e pronës dhe për këtë arsye, praktikuesit lokalë besojnë se përmes interpretimit të këtij neni të ligjit për investime të huaja, jo-rezidentët e Kosovës kanë të drejtë që ta blejnë pronën e paluajtshme.

pg. 53


V. Problemet në zbatimin e ligjeve të identifikuar nga praktika gjyqësore

Gjatë veprimtarisë së parë të projektit, komponenti i ligjit të pronës ka hartuar 20 vendime drejtuese në lidhje me pronën. Të gjeturat janë si në vijim:

Konfirmimi i të drejtave të pronësisë në bazë të marrëveshjeve me gojë dhe / ose transaksionet joformale pa bazë ligjore, në kundërshtim me praktikën gjyqësore, mosekzekutimi i vendimeve gjyqësore, vendimet kundërshtuese në lidhje me çështjen e njëjtë, kompetencat konfliktuoze në mes të Agjencisë Kosovare të Privatizimit dhe Autoritetit Pyjor të Kosovës për tokat pyjore, si dhe aktet nënligjore të nxjerra nga komunat nuk janë në përputhje me ligjin kryesor. Ka gjithashtu një numër të vendimeve të dorëzuara në mungesë të të paditurve. Këto raste mund të paraqesin shkelje të nenit 6 të KEDNJ-së dhe dispozitën përkatëse në Kushtetutën e Kosovës.

1. Sukcesioni i Kosovës nga Serbia

Propozimi gjithëpërfshirës për zgjidhjen e statusit të Kosovës në pjesën e borxhit të jashtëm parasheh se Republika e Kosovës do të marrë pjesën e vet të borxhit të jashtëm të Republikës së Serbisë. Pjesa e Kosovës do të përcaktohet përmes negociatave në mes Republikës së Kosovës dhe Republikës së Serbisë, duke marrë parasysh parimet e përdorura për ndarjen e borxhit të jashtëm me rastin e sukcesionit të Republikës Socialiste Federative të Jugosllavisë. I njëjti parim do të përdoret edhe për sukcesionin e Republikës së Kosovës nga Serbia qoftë në lidhje me pronën e Republikës së Kosovës apo Republikës së Serbisë, të vendosura në territorin e njëra-tjetrës. Një marrëveshje e tillë nga ana e Kosovës duhet të jetë në përputhje me Kushtetutën e Republikës së Kosovës dhe Ligjit për Agjencinë Kosovare të Privatizimit. Parimi i reciprocitetit do të jetë parimi bazë që do të zbatohet në rastin e sukcesionit, sa i përket pronës. I njëjti parim do të zbatohet edhe me ish-republikat tjera jugosllave.

Neni 5 i Ligjit për Agjencinë Kosovare të Privatizimit thotë se "shtrirja e autoritetit administrativ të Agjencisë nën nenin 5 par. 1.1 do të bëhet në të gjitha pronat në pronësi apo posedim të një ndërmarrjeje, duke përfshirë pronën e cila gjendet jashtë Kosovës me kusht, megjithatë, që - pavarësisht detyrimeve të saj të përcaktuara në nenin 2 par. 1 - në lidhje me pasurinë e tillë që gjendet jashtë Kosovës, nga Agjencia kërkohet vetëm për të ushtruar autoritetin e saj mbi pronën e tillë në masën që Agjencia e konsideron ushtrimin e tillë të arsyeshëm, duke marrë parasysh vlerën e llogarisë dhe qasjen e këtyre pronave dhe limiteve të burimeve administrative të Agjencisë të referuara në nenin

pg. 54


7.1. Në marrjen e vendimeve për çështje të tilla, Agjencia do të marrë parasysh të gjitha politikat përkatëse të cilat mund të miratohen nga Qeveria ose Kuvendi i Kosovës. "

Aktualisht Agjencia Kosovare e Privatizimit nuk e ushtron autoritetin e saj mbi pronën e ndërmarrjeve shoqërore jashtë Kosovës.

2. Përvetësimi i të drejtave të pronësisë

2.1. Akti ligjor

Ligji për pronësinë dhe të drejtat tjera sendore parashikon përvetësimin vetëm përmes transferimit ligjor. Neni 36.1 i ligjit për pronësinë parasheh që për përvetësimin përfundimtar të pronës është i domosdoshëm transferimi ligjor përveç regjistrimit në regjistrin e të drejtave të pronës. Rekomandohet që ndonjë ligj/amendament i ri potencial të përfshijë transferet me trashëgimi, vendimet ligjore nga gjykatat dhe transaksionet e tjera si mënyra të mundshme të përvetësimit.

2.2. Transaksionet Ligjore

Përvetësimi i pasurisë me kontratë është parashikuar edhe me nenin 36.2 të ligjit për pronën. Një marrëveshje kontraktuale nënshkruhet dhe vuloset nga noteri publik ose gjykata, në varësi të asaj se kur është lidhur marrëveshja kontraktuale.

2.3. Vendimi i organit administrativ ose gjykatës

Ligji për pronën nuk parasheh përvetësimin e pronës përmes vendimit të gjykatës apo të ndonjë organi tjetër administrativ. Sidoqoftë, neni 4 i njërit prej amendamenteve të LTRDPP - ligji nr. 04/L-009 i vitit 2011 - parasheh llojet të drejtave të cilat mund të jenë të regjistruara në RDPP që mund të rrjedhin nga (cituar nenin 4, duke ndryshuar nenin 3.7 të ligjit ekzistues):

a) vendimi përfundimtar gjyqësor; b) vendimi i organit të administratës shtetërore; c) kontrata për transferimin e të drejtave të pronës së paluajtshme të vërtetuara nga organi kompetent; d) vendimi ose kontrata për privatizimin e pronës së paluajtshme lëshuar nga Agjencia Kosovare e Privatizimit; e) vendimi i Komisionit për riorganizimin e kadastrit; f) vendimi i Komisionit për rregullimin e tokave; dhe g). dokumentet tjera që kërkohen nga ligje të veçanta që parashikojnë regjistrimin e të drejtave pronësore:

pg. 55


Zgjidhja më ideale do të ishte për ligjin që të përcaktoj në mënyrë specifike edhe listën e të gjitha mjeteve juridike të transferimit të cilat kërkojnë regjistrimin ad validitatem. Kodi Civil italian në nenin e tij 2643 është model shumë i mirë.

pg. 56


VI. Konkluzionet dhe rekomandimet

1. Konkluzionet

a) Sa i përket legjislacionit civil (fjala vjen kodi civil mbi pronën) mbi pronën:

1) Ligji mbi pronën dhe të drejtat sendore përfshinë dispozitat e njëjta ligjore si ligji i vitit 2002 për hipotekat dhe rregullorja e UNMIK-ut 2001/5 mbi pengun. Megjithatë LPDS nuk i ndryshon në mënyrë specifike ose shfuqizon këto ligje paraprake. Kjo mund, dhe do të sjell konfuzion dhe pasiguri.

2) Definim i pamjaftueshëm dhe dallim i llojeve të pronësisë në LPDS (bashkëpronësia, pronësia e përbashkët), etj.

3) Pozita jo e qartë ligjore në lidhje me atë kur regjistrimi i pronës është i detyrueshëm ose në rastin e kundërt. Praktikë e kontradiktore gjyqësore në gjykatat e rregullta sa i përket bazës ligjore për vërtetimin e të drejtave të pronësisë apo elementeve valide të transaksioneve të pronës.

4) Ligji për marrëdhëniet detyrimore dhe LPDS nuk janë koherentë dhe janë të mbivendosura në shumë aspekte. Kjo shpesh shpie në mospërputhje ligjore.

b) Sa i përket legjislacionit publik (fjala vjen e drejta administrative etj.) mbi pronën:

1) Definim i pamjaftueshëm për atë që konsiderohet pronë publike.2) Transformimi i pronë shoqërore në pronë private dhe/ose publike ende nuk ka përfunduar.3) Saktësia e të dhënave kadastrale është në pikëpyetje, kthimi i të dhënave origjinale deri në

qershor të vitit 1999, të zhvendosura në Serbi, ende presin që të kthehen në Kosovë.4) Legjislacioni është i paqartë nëse personi i huaj mund të blejë dhe transferojë në emrin e tij

pasuri të paluajtshme në Kosovë në cilësinë e personit fizik.5) Ligji mbi tokën për ndërtim ende nuk është ndryshuar apo shfuqizuar, toka për ndërtim në zonat

urbane ende konsiderohet si "pronë shoqërore". 6) Të dhënat kadastrale nuk janë të qasshme për publikun (për persona privatë dhe autoritete

publike)

pg. 57


7) Disa ligje të vjetra jugosllave ende janë të zbatueshme, që krijojnë konfuzion.

3. Rekomandimet

a) Sa i përket të drejtës civile (fjala vjen kodi civil mbi pronën) mbi pronën:

1) Ligji për të drejtat e pronës dhe të drejtave sendore do të ndryshojë në mënyrë specifike ose të shfuqizojë ligjin për hipotekat dhe Rregulloren e UNMIK-ut 2001/5 për pengun për të shmangur konfuzionin dhe paqartësinë.

2) Ligji për pronën dhe të drejtat sendore duhet të ndryshohet dhe të bëhet dallim i qartë mes të llojeve të pronësisë.

3) Ligji për marrëdhëniet detyruese dhe ligji për pronën dhe të drejtave të tjera sendore duhet të rishikohen nga pikëpamja e përputhshmërisë.

4) Zgjidhja ideale në lidhje me nevojën për regjistrimin e transferimeve të paluajtshme do të jetë për ligjin që të përcaktoj në mënyrë specifike dhe të radhis të gjitha mjetet ligjore të transferimit të cilat kërkojnë regjistrimin ad validatem. Përveç kësaj, gjykatat këshillohen që të zbatojnë një qasje të pajtueshme në rastet kur gjykojnë konteste civile që kanë të bëjnë me pronën. Gjykatat e Apelit kanë detyrim për të siguruar pajtueshmëri në këtë drejtim.

b) Sa i përket legjislacionit publik (fjala vjen e drejta administrative, etj) për pronën:

1) Duhet të miratohet një ligj i ri për të përcaktuar qartë konceptin e pronës publike.2) Prona shoqërore e cila pret të privatizohet, duhet të privatizohet sa më shpejt që të jetë e

praktikueshme.3) Të dhënat origjinale kadastrale të zhvendosura në Serbi duhet të kthehen të gjitha në Kosovë,

dhe të kalojnë nëpër procesin e krahasimit dhe verifikimit. (Projektligji i ri për Agjencinë verifikuese dhe krahasuese i Kosovës është miratuar në Kuvendin e Kosovës në fillim të muajit Shkurt 2015).

4) Ligji duhet të ndryshohet, në mënyrë që tu jepet e drejtë personave të huaj fizikë për të përvetësuar pronën e paluajtshme në Kosovë pa kurrfarë diskriminimi.

5) Ligjit për tokën për ndërtim duhet t’i kushtohet vëmendje e posaçme. Ai ose të shfuqizohet dhe të zëvendësohet ose të ndryshohet rrënjësisht përgjatë vijave të lartpërmendura.

pg. 58


6) Të dhënat kadastrale duhet të bëhen të qasshme për publikun. Ligji mbi regjistrimin e të drejtave të pronës së paluajtshme, duhet ta sigurojë këtë mundësi.

7) Ligjet e vjetra jugosllave duhet të shfuqizohen në mënyrë specifike nga ligjet e reja të miratuara ashtu që të shmanget konfuzioni.

8) Meqë supozohet se dispozitat thelbësore do të përfshihen në ligjet e ndryshuara ose në ligjet e veçanta në këtë fushë, do të jetë e nevojshme që ligjet e tilla të mbështeten me masat e duhura procedurale.

pg. 59


Bibliografia

Organizata për Siguri dhe Bashkëpunim në Evropë - Misioni në Kosovë, Vlerësimi i ofrimit të strehimit social nga komunat në Kosovë (2013).

Koordinatori i të drejtave të pronës: Detyrat dhe përgjegjësitë (Vendimi i qeverisë nr. 11/78, 12.06.2012)

Këshilli i Evropës - Drejtoria e Përgjithshme e të Drejtave të Njeriut dhe Çështjeve Ligjore, Praktika ligjore e Gjykatës Evropiane të të Drejtave të Njeriut: përmbledhje e vendimeve të përzgjedhura dhe vendimeve për rikthimin e pronës/ kompensimin, (2011)

GIZ: Analiza e legjislacionit pronës në Kosovë (2013).

Hassine Khaled, Rregullimi i të drejtave të pronës në Kosovë dhe vende tjera (2010).

Haxhi Gashi, Konflikti ligjor lidhur me privatizimin e ndërmarrjeve shoqërore: Ndryshimet në Ligjin për Dhomën e Posaçme të Gjykatës Supreme, Ligji për AKP-në dhe ligjet e tjera relevante (2011),

http://www.institutigap.org/documents/39959_PAK.pdf.

Kosovë: Propozimi për Organizimin dhe Organogramin e Zyrës së Koordinatorit të të Drejtave të Pronës dhe konfigurimi i Agjencisë së ardhshme të Qeverisë për Përcaktimin dhe Mbrojtjen e të Drejtave të Pronës Tetor 2013. (Zyra e Koordinatorit të të Drejtave të Pronës).

Ligji nr. 03/L-154 për pronën dhe të drejtat tjera sendore: Kosovë 25/6/2009.

Lazim Salihu, Harmonizimi i të drejtave të pronës në Republikën e Kosovës (Analizë), Prishtinë, mars 2015.

Morina Iset, Zhvillimi i ligjit për pasuritë e paluajtshme në Kosovë (2007).

Muscat Azzopardi, Godwin, Praktika të zgjedhura gjyqësore nga Dhoma e Posaçme e Gjykatës Supreme të Kosovës 2003-2008 (2008).

pg. 60

http://www.institutigap.org/documents/39959_PAK.pdf


Muscat Azzopardi, Godwin, Privatizimi dhe marrëdhëniet pronësore në Kosovë (2010),

http: //www.ma-advocates.com/privatization-and-property-relations-in-kosovo/.

Muscat Azzopardi, Godwin, Të drejtat e pronës së paluajtshme në Kosovë, shtator 2014 (uebfaqja Muscat Azzopardi and Associates).

Organizata për siguri dhe bashkëpunim në Evropë - Misioni në Kosovë, shqyrtimi i rasteve të ri-uzurpimit të paligjshëm në Kosovë (2015).

Organizata për siguri dhe bashkëpunim në Evropë - Misioni në Kosovë, Mbrojtja me gjyq e pronësisë së pasurisë së paluajtshme në Kosovë (2009).

Organizata për siguri dhe bashkëpunim në Evropë - Misioni në Kosovë, Vlerësimi i reagimeve komunale ndaj vendbanimeve joformale në Kosovë (2011).

Perritt Jr, Henry H., Zgjidhja e pretendimeve kur shpërbëhen vendet: Sfida e Kosovës (2005),

http://scholarship.kentlaw.iit.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=1488&context=fac_schol.

Edward Tawil- Qendra Ndërkombëtare për Drejtësi Tranzicionale, Të Drejtat e Pronës në Kosovë: Një trashëgimi e bezdisshme e një shoqërie në tranzicion (2009),

https://www.ictj.org/sites/default/files/ICTJ-FormerYugoslavia-Kosovo-Legacy-2004-English.pdf.

Muscat Azzopardi, Godwin, Ndërmarrjet shoqërore në Kosovë: Shqyrtimet pas-konfliktuoze (2014),

http://www.ma-advocates.com/socially-owned-enterprises-in-kosovo-post-conflict-considerations/.

Qeveria e Kosovës, Strategjia në adresimin e çështjeve të të drejtave të pronës së komuniteteve në Kosovë: 2014-2016.

Agjencia e Shteteve të Bashkuara për zhvillim ndërkombëtar, Një vlerësim i të drejtave të pronës në Kosovë (2004).

Agjencia e Shteteve të Bashkuara për zhvillim ndërkombëtar - Programi i të drejtave të pronës, gjinisë, pronës dhe mundësive ekonomike në Kosovë (2015).

pg. 61

Documents

Përmbledhje ekzekutive · Web viewStandardet më të mira të të drejtave të njeriut si dhe konventat dhe marrëveshjet ndërkombëtare janë drejtpërdrejt të zbatueshme në