179
1 gospodarka Perspektywy rozwoju kluczowych sektorów województwa warmińsko-mazurskiego Raport z badań www.invest.warmia.mazury.pl Projekt wspólfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Warmia i Mazury na lata 2007 – 2013 fot. Tomasz Raczyński

Perspektywy rozwoju kluczowych sektorów województwa warmińsko-mazurskiego Raport z badań

Embed Size (px)

DESCRIPTION

Na zlecenie Urzędu Marszałkowskiego Województwa Warmińsko-Mazurskiego firma Garski Multimedia wydała raport prezentujący sytuację społeczno-gospodarczą w regionie. Raport wydaliśmy w wersji pełnej i skróconej oraz w tłumaczeniu na trzy języki: angielski, rosyjski, niemiecki.

Citation preview

Page 1: Perspektywy rozwoju kluczowych sektorów województwa warmińsko-mazurskiego Raport z badań

1

gospodarka

Perspektywy rozwoju kluczowych sektorów województwa warmińsko-mazurskiegoRaport z badań

www.invest.warmia.mazury.pl

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Warmia i Mazury na lata 2007 – 2013

fot.

Tom

asz

Racz

yńsk

i

Page 2: Perspektywy rozwoju kluczowych sektorów województwa warmińsko-mazurskiego Raport z badań
Page 3: Perspektywy rozwoju kluczowych sektorów województwa warmińsko-mazurskiego Raport z badań

OpracOwanie:

Urszula Tomczyk

dr hab. Małgorzata Juchniewicz, prof. UWM

Dariusz Śledź

Tadeusz Toczyński

Justyna Byczkowska-Ślęzak

KierOwniK prOjeKtu:

dr Dariusz Śledź

Projekt dofinansowany ze środków Europejskiego Funduszu

Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu

Operacyjnego Warmia i Mazury na lata 2007 -2013.

Page 4: Perspektywy rozwoju kluczowych sektorów województwa warmińsko-mazurskiego Raport z badań

Spis Treści:wprOwaDZenie .........................................................................................................................51. MetODOLOGia BaDania ......................................................................................................6 1.1. Koncepcja badania ................................................................................................................................ 6 1.2. Cel i zakres badania .............................................................................................................................. 6 1.3. Techniki gromadzenia danych .........................................................................................................10 1.3.1. Analiza PEST ......................................................................................................................................10 1.3.2. Ankieta ekspercka ..........................................................................................................................10 1.3.3. Wywiad częściowo ustrukturyzowany (SSI) .............................................................................11 1.3.4. Syntetyczny wskaźnik sektorów kluczowych (SWSK) i wysokiej szansy (SWWS) ..........11 1.3.5. Zogniskowane wywiady grupowe (FGI) ....................................................................................14 1.3.6. Indywidualne wywiady pogłębione (IDI) .................................................................................14 1.3.7. Wywiady telefoniczne wspomagane komputerowo (CATI)/ankieta on-line ....................14 1.3.8. Analiza SWOT ..................................................................................................................................14 1.3.9. Panele ekspertów ..........................................................................................................................15

2. anaLiZa peSt .....................................................................................................................16 2.1. Wstęp......................................................................................................................................................16 2.2. Warunki naturalne i ocena zasobów naturalnych ........................................................................16 2.3. Uwarunkowania demograficzne .......................................................................................................20 2.4. Społeczne aspekty rozwoju...............................................................................................................27 2.5. Ekonomiczne uwarunkowania sytuacji gospodarczej .................................................................37 2.6. Uwarunkowania technologiczne i infrastrukturalne rozwoju ...................................................43 2.7. Podsumowanie .....................................................................................................................................48

3. iDentYFiKacja SeKtOrÓw KLucZOwYcH i wYSOKiej SZanSY ........................................51

4. SeKtOrY KLucZOwe i wYSOKiej SZanSY ..........................................................................64 4.1. Sektor rolniczy: upraw roślin i hodowli zwierząt .........................................................................64 4.2. Sektor produkcji artykułów spożywczych ......................................................................................68 4.3. Sektor drzewno-meblarski ................................................................................................................75 4.4. Sektor produkcji wyrobów z gumy ..................................................................................................82 4.5. Sektor produkcji maszyn i urządzeń ...............................................................................................85 4.6. Sektor budowlany ...............................................................................................................................89 4.7. Sektor handlu i napraw pojazdów samochodowych ...................................................................95 4.8. Sektor turystyczny ............................................................................................................................ 100 4.9. Perspektywy i prognozy rozwoju sektorów kluczowych ......................................................... 106

5. SeKtOrY wYSOKiej SZanSY .............................................................................................121 5.1. Sektor rybactwa ................................................................................................................................ 121 5.2. Sektor energetyczno-ciepłowniczy .............................................................................................. 122 5.3. Sektor usług ICT ................................................................................................................................ 124 5.4. Sektor usług doradztwa dla biznesu ............................................................................................ 126 5.5. Sektor usług medycznych i opieki społecznej dla osób zależnych ...................................... 127 5.6. Perspektywy i prognozy rozwoju sektorów wysokiej szansy ................................................. 128

Page 5: Perspektywy rozwoju kluczowych sektorów województwa warmińsko-mazurskiego Raport z badań

6. NAJWIĘKSZE FIRMY WOJEWÓDZTWA WARMIŃSKO-MAZURSKIEGO FUNKCJONUJĄCE W SEKTORACH KLUCZOWYCH I WYSOKIEJ SZANSY ................................132

7. pODSuMOwanie i wniOSKi..............................................................................................137

8. SŁOWNIK POJĘĆ ................................................................................................................140

9. BiBLiOGraFia ...................................................................................................................158

10. SpiS taBeL i rYSunKÓw .................................................................................................159

11. NARZĘDZIA BADAWCZE ..................................................................................................161 6.1. Karta oceny branży – ankieta ekspercka ..................................................................................... 161 6.2. Kwestionariusz wywiadu częściowo-ustrukturyzowanego (SSI) ........................................... 162 6.3. Scenariusz zogniskowanych wywiadów grupowych (FGI) ...................................................... 164 6.4. Scenariusz indywidualnych wywiadów pogłębionych (IDI) ................................................... 166 6.5. Kwestionariusz wywiadów telefonicznych wspomaganych komputerowo (CATI) ............ 168 6.6. Scenariusz panelu ekspertów ........................................................................................................ 172

Page 6: Perspektywy rozwoju kluczowych sektorów województwa warmińsko-mazurskiego Raport z badań
Page 7: Perspektywy rozwoju kluczowych sektorów województwa warmińsko-mazurskiego Raport z badań

5

wprowadzenie

R ozwój gospodarki województwa, w tym tych sektorów, które mają najbardziej sprzyjające warunki prowadzenia działalności, zale-ży nie tylko od czynników wewnętrznych, ale i globalnych warunków funkcjonowania rynków. Proces integracji europejskiej, znacz-

ne otwarcie gospodarek i postępująca globalizacja, sprawiają, iż Polska w coraz większym stopniu uzależniona jest od koniunktury ze-wnętrznej. Kryzys na światowych rynkach finansowych nie jest bez znaczenia dla gospodarki kraju, więc również dla województwa war-mińsko-mazurskiego. Perspektywy rozwoju kluczowych sektorów Warmii i Mazur określić więc można jedynie w powiązaniu z analizą sy-tuacji zewnętrznej. Dopiero później możliwe jest identyfikowanie i podejmowanie działań w celu jak najlepszego wykorzystania istnie-jących zasobów, a w rezultacie zwiększania konkurencyjności i rozwoju województwa.

Pozytywne efekty działań nakierowanych na rozwój województwa powinny być widoczne nie tylko w sferze gospodarczej, ale i społecz-nej. Bez tego nie można mówić o rozwoju, a jedynie o wzroście wartości poszczególnych wskaźników ekonomicznych. Ważne jest więc takie inwestowanie w sektory kluczowe, które przyniesie wymierne efekty dla mieszkańców województwa – da miejsca pracy a także za-pewni odpowiednią jakość infrastruktury społecznej (w tym opieki zdrowotnej, pomocy społecznej, edukacji, rekreacji i kultury) i tech-nicznej. Z drugiej strony pamiętać należy, iż istniejące zasoby gospodarcze i społeczne, jakość i zaangażowanie kapitału ludzkiego deter-minują zakres i tempo realizacji działalności inwestycyjnej, a w rezultacie rozwoju obszaru. Raport jest efektem realizacji zadań badaw-czych prowadzonych przez Instytut Badań i Analiz Grupa OSB na zlecenie Urzędu Marszałkowskiego Województwa Warmińsko-Mazur-skiego. Badania w zakresie perspektyw rozwojowych sektorów kluczowych i wysokiej szansy prowadzone są w ramach projektu dofi-nansowanego ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego pn. „Spójny system obsługi inwestora na Warmii i Mazurach - profesjonalne oddziaływanie promocji gospodarczej.

Clem badania zaprezentowanego w Raporcie była identyfikacja sektorów kluczowych i wysokiej szansy w gospodarce województwa warmińsko-mazurskiego. Ponadto przeprowadzona została szczegółowa analiza uwarunkowań funkcjonowania w poszczególnych sektorach oraz czynników budujących ich atrakcyjność. Wskazane zostały również główne determinanty oraz bariery rozwoju tych sektorów.

Badanie przeprowadzono zgodnie z założeniami określonymi w Szczegółowym Opisie Przedmiotu Zamówienia, Specyfikacji Istotnych Warunków Zamówienia oraz procedurami zaproponowanymi w Ofercie realizacji analizy sektorowej. Opracowanie stanowić będzie na-rzędzie pomocnicze w podejmowaniu decyzji strategicznych i operacyjnych dla przedsiębiorstw, potencjalnych inwestorów, instytucji działających na rzecz rozwoju gospodarczego regionu warmińsko-mazurskiego oraz władz regionalnych.

Page 8: Perspektywy rozwoju kluczowych sektorów województwa warmińsko-mazurskiego Raport z badań

6

Realizacja projektu badawczego oparta została na podstawo-wych zasadach metodologii badań społecznych i ekonomicz-

nych. Podstawowymi założeniami było przeprowadzenie badania w sposób umożliwiający realizację celów, określonych przez Za-mawiającego.

1.1. Koncepcja badaniaPodstawowe założenia modelu badawczego analizy sektorowej powstały w oparciu o podstawy metodologii badań społeczno-gospodarczych, ekonometrii oraz założenia klasycznych metod analizy sektorów i konkurentów Michaela E. Portera.

Opracowany model stanowi w niniejszym projekcie badawczym narzędzie pomiaru, niezbędne do identyfikacji sektorów kluczo-wych oraz sektorów wysokiej szansy w gospodarce województwa warmińsko-mazurskiego. Przeprowadzona została również oce-na w zakresie atrakcyjności inwestycyjnej kluczowych sektorów, a także prognoza kierunków ich rozwoju.

Sektory kluczoweGłównymi obszarami analizy sektorów kluczowych jest charakte-rystyka różnych aspektów ich działalności oraz analiza ich atrakcyj-ności inwestycyjnej. Ponadto, na podstawie zebranego materiału przeprowadzona została analiza strategiczna sektorów oraz opra-cowane zostały perspektywy i prognozy ich rozwoju.Szczegółowe analizy, objęły strukturalną analizę sektorów, czynni-ki analizy konkurentów oraz podstawy strategii konkurencyjności. Głównym założeniem analiz jest odniesienie się do 5 sił konkuren-cyjności Portera:1. wejście2. groźba substytucji3. siła przetargowa nabywców4. siła przetargowa dostawców5. rywalizacja obecnych konkurentów

Wymienione siły wyznaczają poziom natężenia konkurencji w sek-torze. Siły, które mają największy wpływ na sytuację sektora na ryn-ku wyznaczają kierunki działania strategicznego. Podkreślić w tym miejscu należy, iż konkurencję sektora stanowią nie tylko firmy do-starczające ten sam rodzaj produktu/usługi, lecz również odbior-cy i nabywcy. Jest to szczególnie istotne z perspektywy przyjęcia w badaniu kryteriów klasyfikacji sektorów.

Zgodnie ze stanowiskiem Portera oraz innych przedstawicieli nauk ekonomicznych, obszar działania dziedziny nie jest równo-znaczny z definicją sektora. Określając granice definicji sektora na-leży wziąć pod uwagę, iż naturalnym i pożądanym zjawiskiem jest konkurowanie również w grupach sektorów pokrewnych.

Przeprowadzenie analizy strukturalnej sektorów, rozumianych w pierwszym etapie badania jako dziedzin działalności (PKD 2007) pozwoliło na operacyjne zdefiniowanie branż kluczowych w regionie. Analiza strukturalna objęła, opisaną wyżej, analizę 5 sił konkurencyjności. Sektory kluczowe zidentyfikowane zostały na podstawie procedur badawczych opartych na analizie ekono-metrycznej danych ze statystyki publicznej, analizie desk research

1. Metodologia Badaniadanych statystycznych, dokumentów programowych i innych źródeł a także w oparciu o wiedzę ekspertów z zakresu gospo-darki i ekonomii. Następnie, na podstawie materiału zebranego w badaniach terenowych określone zostały grupy strategiczne, a w dalszej kolejności opracowane granice ich definicji i uwarun-kowań ich działalności w regionie. Kolejnym celem analizy struktu-ralnej była charakterystyka poszczególnych sektorów, analiza ich atrakcyjności inwestycyjnej oraz określenie perspektyw i prognoz rozwoju sektorów kluczowych.

Sektory wysokiej szansyIdentyfikacja sektorów wysokiej szansy podlegała podobnej procedurze, jaka została zaplanowana do identyfikacji sekto-rów kluczowych. W oparciu o syntetyczny miernik, zbudowany z cech diagnostycznych tworzących kapitały sektorów wytypo-wane zostały sektory wysokiej szansy. Wyliczenia opierają się również na zbiorze danych statystyki publicznej oraz ocenie ekspertów. Odmienny natomiast był schemat klasyfikowania sektorów do grupy wysokiej szansy. W tej typologii istotne zna-czenie mają perspektywy rozwoju, którego funkcja wybranych cech charakteryzuje się liniowym trendem wzrostu (w okre-sie od 2005 r.) oraz niewielkimi wahaniami w czasie. Ponadto, istotnym jest, aby w badaniu ankietą ekspercką zauważalny był wzrost rangi ocen przewidywanych szans wdrożeniowych w odniesieniu do oceny stanu bieżącego. W badaniu zastoso-wano zasady weryfikacji wyników przez grupę ekspertów za-proszonych do badania.

Celem analizy sektorów wysokiej szansy było przedstawienie uwa-runkowań ich działania w województwie warmińsko-mazurskim oraz wskazanie perspektyw i prognozy rozwoju. W celu uzyskania jak najbardziej wiarygodnych wyników zaplanowana została trian-gulacja metodologiczna, polegająca na wykorzystaniu w toku ba-dań różnych metod, technik oraz źródeł pozyskiwania informacji. Z uwagi na to, iż procesy gospodarcze i zależności pomiędzy nimi są bardzo złożone, zastosowano różne metody i techniki badaw-cze. Pojedyncze procedury badawcze obejmują nie tylko wybrane aspekty problematyki, ale również zjawiska irrelewantne, z tego też względu zastosowano badania terenowe o charakterze reak-tywnym, jak również metody niereaktywne, obejmujące badania źródeł zastanych: statystyki publicznej, strategii rozwoju, publika-cji oraz opracowań naukowych.

1.2. Cel i  zakres badaniaGłówny cel badaniaCelem realizacji przedmiotu zamówienia było przygotowanie opracowania pn. „Perspektywy rozwoju kluczowych sektorów województwa warmińsko-mazurskiego”. Opracowanie ma cha-rakter analityczny, obejmując zakresem identyfikację obecnego poziomu rozwoju oraz perspektywy rozwojowych sektorów klu-czowych oraz sektorów wysokiej szansy, posiadających silny po-tencjał rozwojowy w województwie warmińsko-mazurskim. Efek-tem prowadzonych analiz jest identyfikacja kluczowych sektorów gospodarki województwa warmińsko-mazurskiego i sektorów mających największe szanse rozwojowe oraz szczegółowa analiza ich atrakcyjności. Wskazane zostały i poddane analizie główne de-

Page 9: Perspektywy rozwoju kluczowych sektorów województwa warmińsko-mazurskiego Raport z badań

7

TABELA 1. POWIĄZANIE METOD, TECHNIK I NARZĘDZI BADAWCZYCH Z ZaKreSeM prOBLeMatYKi BaDania i anaLiZ

L.p. Zakres badania Zakres szczegółowyMetody, techniki badawcze, które pozwolą uzyskać odpo-wiedź na dane pytanie

Identyfikacja i charakterystyka sektorów kluczowych, identyfikacja sektorów wysokiej szansy

1.

Dobór cech diagnostycznych na podstawie: statystyki publicznej opracowania naukowe oraz wyniki badań, dane z rejestrów WUP Olsztyn, dokumenty programowe i strate-giczne województwa warmińsko-mazurskiego.

Cechy będące zmiennymi dla sektorów wg sekcji PKD w zakresie: relacji wyników finansowych, inwestycji, innowacji, kapitału ludzkiego.

Analiza PEST

2.Ocena sektorów wg sekcji PKD 2007 w regionie

Znaczenie ekonomiczne, społeczne i z perspektywy środowiska naturalnego.

Ankieta eksperckaSyntetyczny wskaźnik SWPR, SWWSPotencjalne szanse rozwoju naukowo-badawczego oraz technologii.

Perspektywy implementacji nowoczesnych rozwiązań, procesów i produktów.

3.Wypracowanie modelu klasyfikacji sektorów kluczowych i sektorów wysokiej szansy

Współczynnik zmienności - redukcja cech o dużej zdolności dyskryminacyjnej.

Ankieta eksperckawskaźnik SWPR, SWWSWywiady FGI

Standaryzacja - przekształcenie wartości zmiennych różnicujących badaną populację do postaci porównywalnej.

Test niezależności cech diagnostycznych Persona.

Wyliczenie wskaźnika syntetycznego dla cząstkowych kapitałów pozycji sektora w gospodarce oraz sektorów wysokiej szansy metodą Perkala.

4.Charakterystyka sektorów kluczo-wych

Profil ekonomiczny.

Analiza PESTWywiady SSIWywiady FGI

Charakterystyka produktów poszczególnych sektorów.

Największe firmy w sektorach kluczowych.

Kierunki i intensywność eksportu i importu.

Dostępność siły roboczej z uwzględnieniem specyficznych kwalifikacji.

Inne specyficzne zasoby.

Analiza atrakcyjności inwestycyjnej wg sektorów i czynników atrakcyjności sektora – sektory kluczowe

5.Strukturalne wyznaczniki natężenia konkurencji sektora

Bariery wejścia: ekonomia skali, zróżnicowanie wyrobów, potrzeby kapitałowe, dostęp do kanałów dystrybucji, gorsza sytuacja kosztowa, doświadczenie i skala działalności, polityka państwa.

Wywiady IDI Wywiady CATI

Rywalizacja pomiędzy konkurentami: cenowa, wojna reklamowa, wprowadzanie nowych wyrobów, zwiększenie zakresu obsługi klienta, gwarancji.

Bariery wyjścia: ekonomiczne (zasoby o wysokim stopniu specjalizacji), stałe koszty (przeniesienie pracowników, utrzymanie produkcji), współzależności o charakterze strategicznym (zdolność działania na rynku, dostęp do rynków kapitałowych, wspólne urządzenia), emocjonalne (identyfikacja z dziedziną działalności, lojalność wobec pracow-ników, obawa o własną karierę, duma), restrykcje państwowe i społeczne (zniechęcanie do wyjścia w trosce o zachowanie miejsc pracy).

6. Siła przetargowa nabywców

Uwarunkowania: relacja koncentracji lub poziomu zakupu do wielkości sprzedaży, udział wyrobów sprzedawanych w kosztach nabywcy, zróżnicowanie wyrobów na rynku, wielkość zysku (firma jako nabywca), stopień integracji nabywców, jakość produktów, dostępność do pełnej informacji o produkcie.

Wywiady IDIWywiady CATI

7. Siła przetargowa dostawców

Uwarunkowania: relacja koncentracji sektora i dostawców, współzawodnictwo z innymi wyrobami substytucyjnymi, znaczenie sektora jako klienta dla dostawców, możliwość przechowywania nakładu lub tworzenia zapasu, zróżnicowanie wyrobów albo koszty, integracja grupy dostawców.

Wywiady IDIWywiady CATI

8. Grupy strategiczne w sektorach kluczowych

Wyróżniki grup strategicznych:- produkty o zbliżonym poziomie jakości, nowoczesności i techniki,- wykorzystanie podobnych kanałów dystrybucji,- porównywalny poziom cen,- odbiorcami są podobne grupy klientów,- odbiorcami są podobne grupy klientów,- usługi, serwis posprzedażny jest podobny,- zbliżone metody i techniki kampanii reklamowych.

Ankieta eksperckaWywiady IDIWywiady CATI

Page 10: Perspektywy rozwoju kluczowych sektorów województwa warmińsko-mazurskiego Raport z badań

8

9. Strategie konkurencji

Kosztowa:

– efektywność skali, oparta na inwestycjach w urządzenia,

- obniżanie kosztów w oparciu o doświadczenie, kontrolę kosztów bezpośrednich i

ogólnych, pomijanie klientów o marginalnym znaczeniu, minimalizowanie lub całko-

wity brak udziału w kosztach nakładów poniesionych na B+R, obsługę posprzedażną

lub reklamę.

Ankieta eksperckaWywiady IDIWywiady CATI

Zróżnicowanie:

- wyróżnienie produktu na rynku lecz nie kosztowe,

- lojalność klientów,

- często rezygnacja z masowości sprzedaży,

- ponoszenie nakładów na B+R, reklamę i promocję,

- duże znaczenie jakości materiałów służących do wyrobu produktów.

Koncentracja – zajęcie niszy rynkowej:

- grup nabywców,

- geograficznej (terytorium),

- produktowej.

10. Ryzyko wg strategii konkurencji

Kosztowa:

- opóźnienie technologiczne,

- dezaktualizacja zasobów niematerialnych,

- duża szansa wejścia konkurencji na danych obszar,

- niski prestiż znaków firmowych firmy,

- niski poziom zmian w produkcie i niedostosowanie do zmiennych oczekiwań

nabywców,

- inflacja kosztów,

- ograniczona możliwość utrzymania dystansu cenowego do produktu konkurencji,

- niski stopień zróżnicowania produktu na rynku.: Wywiady IDIWywiady CATI

Zróżnicowanie:

- utrata nabywców na rzecz tańszych produktów substytucyjnych,

- zmniejszenie zapotrzebowania nabywców na przedmiot zróżnicowania produktu,

- naśladownictwo konkurencji.

Koncentracja:

- zwiększenie zróżnicowania kosztów między konkurencją działającą na szeroką skalę

a podmiotami skoncentrowanymi,

- zmniejszanie się różnic produktu w odniesieniu do konkurencji,

- wejście konkurencji w podsegmenty danego rynku.

11. Innowacyjność podmiotów

Innowacyjność wg obszarów:

- produktów,

- procesów,

- rozwiązań marketingowych,

- rozwiązań organizacyjnych.

Analiza PESTWywiady SSIAnkieta eksperckaWywiady IDIWywiady CATI

12. Zagrożenie substytutami produktów

Zagrożenia substytutami związane z:

- koncentracją na innych rodzajach wyrobów,

- grupami odbiorców (zróżnicowani, jednorodni),

- jakością produktu.

Wywiady IDIWywiady CATI

13.Zagrożenie konkurencją, potencjalnie wchodzącą na rynek

Analiza potencjalnych konkurentów:

- możliwość powstania fuzji i wzmocnienia istniejących konkurentów,

- wykupywanie istniejących firm,

- ograniczenie rynku (produkt, cena, jakość i terytorium),

- synergizm firm uczestniczących w danym sektorze,

- klienci lub dostawcy mogą zintegrować się.

Ankieta eksperckaWywiady IDIWywiady CATI

14. Niestabilność sektora

Uwarunkowania prawdopodobieństwa wojny konkurencyjnej:

- istotna przepływu informacji na danym rynku,

- wykorzystanie większych zasobów i możliwości do wymuszenia wyniku korzystne-

go dla firmy,

- bariery wejścia lub wyjścia,

- zmiana wielkości popytu.

Ankieta eksperckaWywiady IDIWywiady CATI

15.Analiza atrakcyjności inwestycyjnej sektorów kluczowych

Kryteria atrakcyjności sektora:

- wielkość,

- wzrost rynku,

- różnorodność rynku,

- struktura konkurencji,

- znaczenie technologiczne,

- względy społeczne,

- względy środowiskowe,

- aspekty prawne,

- czynniki ludzkie.

Analiza PESTWywiady SSIAnkieta eksperckaWywiady FGIWywiady IDIWywiady CATI

Page 11: Perspektywy rozwoju kluczowych sektorów województwa warmińsko-mazurskiego Raport z badań

9

terminanty oraz bariery rozwoju tych sektorów. Cele szczegółowe badania:1. Ocena uwarunkowań rozwoju gospodarki województwa war-

mińsko-mazurskiego (analiza PEST).2. Określenie kluczowych sektorów województwa warmińsko-

mazurskiego (identyfikacja sektorów dominujących, cha-rakterystyka poszczególnych sektorów, profil ekonomiczny, charakterystyka produktów poszczególnych sektorów, naj-większe firmy działające w poszczególnych sektorach, kierunki

i intensywności eksportu i importu, dostępność siły roboczej z uwzględnieniem specyficznych kwalifikacji, dostępność in-nych specyficznych zasobów).

3. Ocena atrakcyjności inwestycyjnej sektorów kluczowych (w podziale na poszczególne sektory i czynniki atrakcyjno-ści sektora), obejmująca m.in. takie czynniki jak: konkurencja wewnątrz sektora, bariery wejścia/wyjścia, siła przetargowa nabywców, siła przetargowa dostawców, grupy strategiczne i ich strategie konkurencji, poziom innowacyjności podmio-

16.Analiza strategiczna sektorów kluczowych

Mocne strony Analiza PESTWywiady SSIAnkieta eksperckaWywiady FGIWywiady IDIAnaliza SWOTPanel ekspertów

Słabe strony

Szanse rozwoju

Zagrożenia w rozwoju

Perspektywy i prognozy rozwoju sektorów kluczowych w regionie

17. Perspektywy i prognozy rozwoju

Budowa scenariuszy w oparciu o podstawowe procesy ewolucyjne:

- długofalowe zmiany w tempie rozwoju,

- zmiany w obsługiwanych segmentach nabywców,

- zmniejszanie niepewności,

- rozprzestrzenianie się wiedzy chronionej,

- zmiana skali (rozprzestrzenianie się, kurczenie),

- zmiany w kosztach nakładów i kursach walut,

- innowacje procesowe,

- innowacje produktowe,

- innowacje organizacyjne,

- innowacje marketingowe,

- zmiana polityki państwa,

- bariery wejścia i wyjścia.

Analiza PESTWywiady SSIAnkieta eksperckaWywiady FGIPanel ekspertów

Definiowanie, identyfikacja i charakterystyka sektorów wysokiej szansy

18. Definicja sektorów wysokiej szansy

Sektory o wysokim potencjale rozwojowym:- znaczenie ekonomiczne, społeczne i z perspektywy środowiska naturalnego,- potencjalne szanse wykorzystania B+R oraz technologii,- perspektywy implementacji nowoczesnych rozwiązań, procesów i produktów.

Analiza PESTWywiady SSI

19.Identyfikacja sektorów o wysokim potencjale rozwojowym:

Pkt.: 1,2,3,4 tabeliAnaliza PESTAnkieta ekspercka, Syntetyczny wskaźnik SWPR, SWWS

20.Charakterystyka sektorów wysokiej szansy

Profil ekonomicznyAnaliza PESTWywiady SSIAnkieta eksperckaWywiady FGIWywiady IDIWywiady CATI

Charakterystyka struktury lokalnego rynku:- charakterystyka produktów,- największe firmy lokalnego rynku,- kierunki i intensywność eksportu i importu,- dostępność siły roboczej z uwzględnieniem specyficznych kwalifikacji,- dostępność innych specyficznych zasobów.

21.Wyróżniki przewag konkurencyjnych w sektorach wysokiej szansy

Uwarunkowania przewag konkurencyjnych:- kapitału wynikowego,- kapitału strukturalnego,- kapitału ludzkiego

Analiza PESTWywiady IDIWywiady CATI

22.Analiza strategiczna sektorów kluczowych

Mocne strony Analiza PESTWywiady SSIAnkieta eksperckaWywiady IDIAnaliza SWOT

Słabe strony

Szanse rozwoju

Zagrożenia w rozwoju

Perspektywy i prognozy rozwoju sektorów wysokiej szansy

23. Perspektywy i prognozy w rozwoju

Budowa scenariuszy w oparciu o podstawowe procesy ewolucyjne:- długofalowe zmiany w tempie rozwoju,- zmiany w obsługiwanych segmentach nabywców,- zmniejszanie niepewności,- rozprzestrzenianie się wiedzy chronionej,- zmiana skali (rozprzestrzenianie się, kurczenie),- zmiany w kosztach nakładów i kursach walut,- innowacje procesowe,- innowacje produktowe,- innowacje organizacyjne,- innowacje marketingowe,- zmiana polityki państwa,- bariery wejścia i wyjścia,

Analiza PESTWywiady SSIAnkieta eksperckaWywiady FGIPanel ekspertów

Źródło: Opracowanie własne na podstawie studium literatury:

Page 12: Perspektywy rozwoju kluczowych sektorów województwa warmińsko-mazurskiego Raport z badań

10

tów działających w sektorach kluczowych, zagrożenie ze strony substytutów, zagrożenie ze strony podmiotów potencjalnie wchodzących do sektora. Analiza atrakcyjności inwestycyjnej sektorów kluczowych zawiera syntezę (dla poszczególnych sektorów) w postaci identyfikacji czynników dynamizujących sektor, głównych sił napędowych zmian w sektorze oraz oceny siły ich wpływu na sytuację w sektorze.

4. Określenie silnych i słabych stron sektorów kluczowych oraz szans i zagrożeń ich rozwoju (analiza SWOT).

5. Określenie perspektyw i prognoz rozwoju sektorów kluczowych.6. Określenie sektorów wysokiej szansy w województwie warmiń-

sko-mazurskim (definicja sektorów wysokiej szansy, tj. sektorów o wysokim potencjale rozwojowym, identyfikacja sektorów o wysokim potencjale rozwojowym, charakterystyka poszcze-gólnych sektorów z uwzględnieniem m.in.: profilu ekonomicz-nego, charakterystyki struktury rynku lokalnego (w tym charakte-rystyka produktów poszczególnych sektorów oraz największych firm działających w poszczególnych sektorach), kierunków i intensywności eksportu i importu, dostępność siły roboczej z uwzględnieniem specyficznych kwalifikacji, dostępność innych specyficznych zasobów oraz przewag konkurencyjnych istot-nych dla rozwoju sektorów wysokiej szansy, zlokalizowanych na obszarze województwa warmińsko-mazurskiego).

7. Określenie silnych i słabych stron sektorów wysokiej szansy oraz szans i zagrożeń ich rozwoju (analiza SWOT).

8. Określenie perspektyw i prognoz rozwoju sektorów wysokiej szansy.

Przeprowadzona analiza atrakcyjności inwestycyjnej sektorów kluczowych oraz sektorów wysokiej szansy województwa war-mińsko-mazurskiego stanowi analizę syntetyczną (dla poszcze-gólnych sektorów) w postaci identyfikacji czynników dynamizu-jących sektor, głównych sił napędowych zmian w sektorze oraz oceny siły ich wpływu na sytuację w sektorze.

1.3. Techniki gromadzenia danych1.3.1. analiza peStAnaliza PEST stanowi technikę badania materiałów wtórnych, jednakże z uwagi na odrębność jej procedur została potraktowa-na jako odrębna technika badania. Pierwszym etapem realizacji analizy PEST było uwypuklenie kluczowych czynników poszcze-gólnych segmentów gospodarki w województwie warmińsko-mazurskim. Czynniki zewnętrzne, stanowiące potencjał otoczenia pogrupowane zostały wg poniższych obszarów tematycznych:1. Warunki naturalne i ocena zasobów naturalnych.2. Uwarunkowania demograficzne i społeczne.3. Ekonomiczne uwarunkowania sytuacji gospodarczej.4. Uwarunkowania technologiczne i infrastrukturalne rozwoju.

Perspektywa czasowa analizy danych obejmuje okres od 2005 r. Przyjęcie tego okresu warunkowane jest zmianami w klasyfikacji działalności gospodarczej PKD. Obecnie obowiązująca klasyfikacja PKD 2007 w sposób istotny zmieniła strukturę podmiotową go-spodarki narodowej, utrudniając porównanie danych z wcześniej obowiązującą klasyfikacją PKD 2004. Do chwili obecnej GUS do-konuje przeliczenia posiadanych zbiorów, jednakże nie wszystkie cechy charakteryzujące podmioty gospodarki narodowej zostały dostosowane do obowiązujących kryteriów ich podziału.

Celem kolejnego etapu analizy PEST było określenie wpływu po-szczególnych czynników otoczenia zewnętrznego na sektory klu-czowe i sektory wysokiej szansy w gospodarce regionu. Opraco-wany został zestaw czynników wg ich oddziaływania. Rezultatem końcowym omawianego etapu było wyselekcjonowanie tych czyn-ników, które wpływają w sposób istotny na poszczególne sektory, jak również tych, które będą miały istotne znaczenie w przyszłości.

Ostatni – trzeci etap skierowany został na wskazanie skutków zi-dentyfikowanych czynników na rozwój gospodarki województwa warmińsko-mazurskiego.

1.3.2. Ankieta eksperckaTechnika ankiety eksperckiej przeprowadzona została w spo-sób zbliżony w ogólnych założeniach do metody Delhi. Z uwagi na bardzo krótki czas realizacji projektu technika ta polegała na jednokrotnym przesłaniu ekspertom ankiety, w której dokonana została ocena sektorów województwa warmińsko-mazurskiego. Kolejnym etapem, mającym na celu wypracowanie wspólnego stanowiska ekspertów na temat sektorów kluczowych oraz sek-torów wysokiej szansy było przeprowadzenie zogniskowanych wywiadów grupowych (FGI).

Do badania wśród ekspertów zaproszone zostały 64 osoby. Z uwa-gi na realizację badania w okresie urlopowym, liczna grupa zapro-szonych z uwagi na plany wyjazdowe lub nadmiar obowiązków związanych z zastępowaniem nieobecnych współpracowników odmówiła wzięcia udziału w badaniu. Ankieta ekspercka zrealizo-wana została wśród siedemnastu osób, reprezentujących:•  Warmińsko-Mazurski Ośrodek Badań Regionalnych Urzędu Sta-

tystycznego,•  Uniwersytet Warmińsko-Mazurski Wydział Nauk Ekonomicznych,•  Katedrę Agrobiznesu i Ekonomii Środowiska Uniwersytetu War-

mińsko-Mazurskiego Wydział Nauk Ekonomicznych,•  Warmińsko-Mazurską Agencję Rozwoju Regionalnego w Olsztynie,•  Warmińsko-Mazurską Rada Federację Stowarzyszeń Naukowo

Technicznych NOT w Olsztynie,Fundację Wspierania Przedsię-biorczości Regionalnej,

•  Suwalską Specjalną Podstrefę Ekonomiczną S.A.,•  Departament Rozwoju Obszarów Wiejskich i Rolnictwa Urzędu

Marszałkowskiego Województwa Warmińsko-Mazurskiego,•  Mazurskie Centrum Kongresowo-Wypoczynkowe „Zamek - Ryn”

Sp. z o.o.

Ankieta ekspercka stanowiła procedurę badawczą, która pozwoli-ła w oparciu o wiedzę i doświadczenie ekspertów wyłonić sektory kluczowe oraz sektory wysokiej szansy w gospodarce wojewódz-twa warmińsko-mazurskiego.

Dobór próby miał charakter celowy. Do badania zostali zaproszeni eksperci, posiadający wiedzę merytoryczną oraz doświadczenie zawodowe. Uczestnicy są specjalistami branżowymi reprezentu-jącymi sektory:•  rolniczy,•  przemysł i budownictwo,•  usługi.

Ankiety, po wypełnieniu przez ekspertów, przekazane zostały do analizy, a ich wstępnie opracowane wyniki poddane zostały

Page 13: Perspektywy rozwoju kluczowych sektorów województwa warmińsko-mazurskiego Raport z badań

11

fot.

Tom

asz

Racz

yńsk

i

dyskusji w toku zogniskowanych wywiadów grupowych (FGI). Ponadto, w oparciu o uzyskane dane, utworzona została macierz wyników, włączona do badanych cech miernika syntetycznego sektorów kluczowych (SWSK) oraz syntetycznego wskaźnika sek-torów wysokiej szansy (SWWS).

Narzędziem badawczym była karta oceny branży każdego sektora wg sekcji PKD 2007 (w formie kwestionariusza ankiety). Do każdej karty załączony został schemat klasyfikacji działalności PKD 2007. Karta oceny branży zbudowana została z trzech części:1. Metryczka – dane ankietowanego2. Karta oceny w obszarach:•  znaczenia dla kształtowania sytuacji społecznej, ekonomicznej

i środowiska naturalnego,•  rozwoju naukowo-badawczego oraz technologii,•  szans wdrożeniowych3. Uzasadnienia oceny poszczególnych obszarów.Struktura kwestionariusza została zaplanowana w sposób umoż-liwiający identyfikację dwóch grup sektorów: kluczowych i wyso-kiej szansy.

1.3.3. Wywiad częściowo ustrukturyzowany (SSI)Zastosowanie wywiadów częściowo ustrukturyzowanych po-zwoliło zebrać dane o charakterze pogłębionym oraz ilościowym, umożliwiające analizę jakościową i określenie skali uwarunkowań działania poszczególnych sektorów w województwie warmińsko-mazurskim. Zastosowanie wywiadu o charakterze ilościowym z elementami jakościowego ujęcia zagadnień pozwoliło na zebra-nie wysokiej jakości danych na temat atrakcyjności inwestycyjnej sektorów w regionie. Wywiady częściowo ustrukturyzowane prze-prowadzone zostały z przedstawicielami jednostek samorządu terytorialnego. Dobór próby miał charakter celowy. Do udziału w badaniu zaproszeni zostali przedstawiciele wszystkich powia-towych jednostek samorządu terytorialnego. Wszyscy starostowie wyrazili zgodę na udział w badaniu i osobiście udzielili wywiadu lub wytypowali osoby upoważnione, z którymi przeprowadzone zostały rozmowy (N=21).

1.3.4. Syntetyczny wskaźnik sektorów kluczo-wych (SWSK) i  wysokiej szansy (SWWS)1 Syntetyczny wskaźnik sektorów kluczowych (SWSK) oraz synte-tyczny wskaźnik sektorów wysokiej szansy (SWWS) w wojewódz-twie warmińsko-mazurskim zbudowany został w oparciu o grupę 3 głównych determinant pozycji sektora na rynku: kapitał wyniko-wy, kapitał ludzki i kapitał strukturalny.

Wprowadzenie do badania modelu klasyfikacji w oparciu o synte-tyczny miernik zoptymalizowało obiektywność oceny czynników budujących pozycję sektorów na regionalnym rynku. Jednocze-śnie, wprowadzenie do modelu danych uzyskanych w ramach badań danych zastanych oraz wśród ekspertów pozwoliło na połączenie systematycznie gromadzonych mierników statystycz-nych z wiedzą i doświadczeniem osób zaangażowanych w proces rozwoju gospodarki.

Model doboru cech diagnostycznychCzynniki tworzące strukturalne uwarunkowania sektorów w go-spodarce regionu zostały zidentyfikowane w oparciu o procedury weryfikacji danych pochodzących ze źródeł wtórnych oraz pier-wotnych. Źródłami pierwotnymi były wyniki zgromadzone w trak-cie realizacji ankiety eksperckiej, natomiast wtórne pochodziły ze statystyki GUS. Charakteryzują one działalność przedsiębiorstw wg sekcji PKD 2007:•  A - rolnictwo, łowiectwo, leśnictwo•  B - górnictwo i wydobywanie•  C - przetwórstwo przemysłowe•  D -wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, parę

wodną, gorącą wodę i powietrze do układów klimatyzacyjnych•  E - dostawa wody; gospodarowanie ściekami i odpadami oraz

działalność związana z rekultywacją•  F - budownictwo•  G - handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdów samocho-

dowych, włączając motocykle•  H - transport i gospodarka magazynowa•  I - działalność związana z zakwaterowaniem i usługami gastro-

1 Skonstruowany model syntetycznego wskaźnika sektorów kluczowych i wysokiej szansy w województwie warmińsko-mazurskim, opracowany został w oparciu o studia literatury

przedmiotu (Z. Brodziński, 2011; M.J. Stankiewicz (red.), 2006; M.W. Staniewski, 2008; S. Galata 2004; K. Wierzbicki, 1999; A. Sopińska, 2010; T. Dudycz, 2005; G. Kobyłko, 2006).

Page 14: Perspektywy rozwoju kluczowych sektorów województwa warmińsko-mazurskiego Raport z badań

12

nomicznymi•  J - informacja i komunikacja•  K - działalność finansowa i ubezpieczeniowa•  L - działalność związana z obsługą rynku nieruchomości•  M -działalność profesjonalna, naukowa i techniczna•  N - działalność w zakresie usług administrowania i działalność

wspierająca•  P - edukacja•  Q - opieka zdrowotna i pomoc społeczna•  R - działalność związana z kulturą, rozrywką i rekreacją•  S - pozostała działalność usługowa

Procedura konstruowania syntetycznego wskaźnika sektorów klu-czowych (SWSK) oraz syntetycznego wskaźnika sektorów wyso-kiej szansy (SWWS) podzielona została na 2 etapy:

Etap IW pierwszym etapie budowy miernika syntetycznego, w opar-ciu o zbiory danych ze statystyki publicznej wyselekcjonowane zostały cechy, które zostały pogrupowane w 3 kategorie kapitału sektorów (tab. 2):•  kapitał wynikowy,•  kapitał strukturalny,•  kapitał ludzki.

TABELA 2. LISTA CECH ZE STATYSTYKI PUBLICZNEJ WG KAPITAŁU CZĄSTKOWEGO MierniKa SYntetYcZneGO. Cecha

kapitał ludzki

Osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą

Przeciętne wynagrodzenia brutto

Przeciętne zatrudnienie wg sektorów ekonomicznych i PKD 2007 (osoba)

Pracujący wg wymiaru czasu pracy - pełny

Pracujący wg wymiaru czasu pracy - niepełny

kapitał strukturalny

Liczba przedsiębiorstw

Współczynnik przyjęć w %

Współczynnik zwolnień w %

Wartość brutto środków trwałych w przedsiębiorstwach (ceny bieżące ewidencyjne) w mln zł

Wartość nakładów inwestycyjnych w gospodarce narodowej wg sekcji PKD 2007 - sektor prywatny

Wartość nakładów inwestycyjnych w gospodarce narodowej wg sekcji PKD 2007 - sektor publiczny

Nakłady wewnętrzne faktycznie poniesione na innowacje wg sekcji PKD 2007

Podmioty z kapitałem zagranicznym (spółki prawa handlowego)

kapitał wynikowy

Koszty związane z zatrudnieniem

Wartość dodana brutto ( PKB ceny bieżące)

Przychody z całokształtu działalności

Koszty uzyskania przychodów z całokształtu działalności

Zysk brutto

Strata brutto

Obowiązkowe obciążenia wyniku finansowego brutto

Obowiązkowe obciążenia wyniku finansowego brutto - podatek dochodowy

Z wynikiem finansowym netto dodatnim zysk

Z wynikiem finansowym netto ujemnym strata lub zerowym

Wskaźnik rentowności obrotu brutto

Wskaźnik rentowności obrotu netto

Wskaźnik płynności finansowej - I stopnia

Wskaźnik płynności finansowej - II stopnia

Wskaźnik płynności finansowej - III stopnia

Zobowiązania długoterminowe

Zobowiązania krótkoterminowe

Koszty uzyskania przychodów z całokształtu działalności

Koszt własny sprzedanych produktów

Wartość sprzedanych towarów i materiałów

Koszt własny sprzedanych produktów

Przychody z całokształtu działalności

Przychody ze sprzedaży produktów i materiałów razem

Przychody ze sprzedaży produktów i materiałów na eksport

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS.

Page 15: Perspektywy rozwoju kluczowych sektorów województwa warmińsko-mazurskiego Raport z badań

13

Rezultatem realizacji etapu I było skonstruowanie matrycy wstęp-nych cech diagnostycznych.

Etap IIUtworzona, jako rezultat realizacji etapu I matryca danych, sta-nowiących wstępną listę cech diagnostycznych poddana została procesowi weryfikacji przy zastosowaniu testów metodami eko-nometrycznymi, a mianowicie:•  statystycznego doboru cech diagnostycznych,•  standaryzacji wartości cech diagnostycznych.

Statystyczny dobór cech diagnostycznychPierwszym założeniem było przyjęcie zasady, że tylko te cechy, których wartość różnicuje w sposób statystycznie istotny poszcze-gólne sektory wg sekcji PKD pozwalają określić ich pozycję oraz szanse rozwoju na regionalnym rynku. Zgodnie z tą zasadą prze-prowadzona została redukcja cech o dużej zdolności dyskrymina-cyjnej. Określenie stopnia dywersyfikacji przeprowadzono przy zastosowaniu testu współczynnika zmienności (Vi). Na podstawie przyjętej wartości krytycznej współczynnika zmienności (Vi≤0,15) odrzucono cechy, których wartość nie różnicuje badanej popu-lacji, czyli kształtowała się na zbliżonym poziomie we wszystkich sektorach wg sekcji PKD.

Standaryzacja wartości cech diagnostycznychNastępnie, z uwagi na to, iż wybrane cechy diagnostyczne wyra-żone w różnych jednostkach obliczeniowych nie pozwalają na po-równanie, przeprowadzono standaryzację ich wartości wg wzoru:

gdzie:tij – wartość zestandaryzowana cechy j dla branży i,xij – wartość cechy j w branży i,xj – średnia arytmetyczne cechy j,Sj – odchylenie standardowe cechy j,m – liczba zmiennych,n – liczba obiektów.

Standaryzacja wartości cech polegała na przekształceniu wartości zmiennych różnicujących badaną populację do postaci porówny-walnej. Przeprowadzenie standaryzacji jest niezbędne do przygo-towania danych do analizy porównawczej i interpretacji wpływu cech na zaklasyfikowanie sektorów do kluczowych oraz wysokiej szansy. Ponadto, zestandaryzowane cechy pozwalają ujednolicić charakter zmiennych do stymulant i destymulant. Wartości stan-daryzowane destymulant wyliczone zostały wg wzoru:

gdzie:tij – wartość zestandaryzowana cechy j dla branży i,xij – wartość cechy j w branży i,xj – średnia arytmetyczne cechy j,Sj – odchylenie standardowe cechy j,

m – liczba zmiennych,n – liczba obiektów.

Macierz współczynników korelacjiKolejnym etapem było utworzenie macierzy korelacji zestanda-ryzowanych wartości cech, których współczynnik zmienności w sektorach wyniósł Vi>0,15. Ostateczny zbiór cech został dobra-ny tak, aby były one słabo skorelowane pomiędzy sobą a jedno-cześnie silnie z pozostałymi cechami.

Ideą przeprowadzenia testu Persona było poszukiwanie zależno-ści istotnych statystycznie pomiędzy badanymi zmiennymi. Moż-liwe było wnioskowanie i określenie, jakie czynniki determinują sytuację i miejsce w strukturze gospodarki regionu.

Obliczenie wskaźnika syntetycznego i ocena pozycji sektora w gospodarceTechniką wyliczenia wskaźnika syntetycznego dla cząstkowych kapitałów sektorów kluczowych i sektorów wysokiej szansy była metoda Perkala wg wzoru:

gdzie:Pi – wskaźnik pozycji sektora w strukturze gospodarki regionu,tij – wartość zestandaryzowana cechy dla sekcji PKD,m – liczba cech wchodzących w skład wskaźnika syntetycznego,j – numer cechy w i-tej branży.

Ocena poziomu wskaźników syntetycznych pozycji rynkowej sek-torów kluczowych w gospodarce oraz sektorów wysokiej szansy rozwojowej województwa warmińsko-mazurskiego została prze-prowadzona metodą sum standaryzowanych (Pi) odrębnie dla

poszczególnych kapitałów cząstkowych: wynikowego, struktural-nego i ludzkiego. Następnie obliczona została średnia arytmetycz-na, której wartość określa poziom syntetycznego wskaźnika. Kla-syfikację sektorów kluczowych przeprowadzono w oparciu o dy-chotomiczną typologię, tworzącą dwie grupy:•  sektory o kluczowym znaczeniu w gospodarce regionu [Wi≥W-

p+Sw],

xij - xj tij = Sj

xij - xj

tij = Sj )

)

-

KW KL KS SWSK

SYNTETYCZNY WSKAŹNIK SEKTORÓWKLUCZOWYCH (SWSK):

+ + =

KW KL KS SWWS

SYNTETYCZNY WSKAŹNIK SEKTORÓW WYSOKIEJ SZANSY (SWWS)

+ + =

1 m 1 m xij - xj Pi = tij = j=1 m m

j=1 Sj

Page 16: Perspektywy rozwoju kluczowych sektorów województwa warmińsko-mazurskiego Raport z badań

14

•  pozostałe sektory [Wi≤<Wp+Sw],gdzie: Wp – wartość przeciętna, Sw – odchylenie standardowe.Klasyfikacja sektorów wysokiej szansy przeprowadzona została w oparciu o dychotomiczną typologię, tworzącą dwie grupy:•  sektory wysokiej szansy w gospodarce regionu [(Wi є sektory

kluczowe) oraz wykazuje tendencje wzrostu wartości kapitału wynikowego i szansy wdrożeniowej w okresie od 2005 roku],

•  pozostałe sektory.

1.3.5. Zogniskowane wywiady grupowe (FGI)Kluczowym zamierzeniem realizacji wywiadów FGI było poddanie dyskusji i ocenie wyników realizacji ankiety eksperckiej, danych uzy-skanych w badaniu wśród przedstawicieli jednostek samorządu te-rytorialnego, wyników syntetycznego wskaźnika sektorów kluczo-wych i wysokiej szansy oraz materiału zgromadzonego w trakcie analizy PEST. Badanie miało charakter panelowy. Uczestnikom an-kiety eksperckiej przedstawione zostały wstępne wyniki z badania, które zostały omówione oraz poddane ocenie i weryfikacji.

Dobór próby miał charakter celowy. Do badania zostali zaprosze-ni uczestnicy ankiety eksperckiej a także przedstawiciele przedsię-biorców, reprezentujący: usługi turystyczne, doradztwa i konsul-tungu oraz handel i budownictwo. Zrealizowane zostały 3 spo-tkania grupowe, w których udział wzięło dwadzieścia osób. Rezul-tatem spotkań było wyłonienie sektorów kluczowych i wysokiej szansy w gospodarce województwa warmińsko-mazurskiego.

1.3.6. Indywidualne wywiady pogłębione (IDI)Celem realizacji wywiadów IDI było zebranie danych jakościo-wych i pogłębionych na temat czynników i uwarunkowań kształ-tujących pozycję w strukturze gospodarki oraz szanse rozwojowe sektorów kluczowych oraz sektorów wysokiej szansy w gospodar-ce regionu. Dobór próby miał charakter celowy. Do badania zostali zaproszeni:•  przedstawiciele sektorów kluczowych (N=8), •  przedstawiciele sektorów wysokiej szansy (N=6).

Dobór próby pozwolił przeprowadzić wywiady z osobami, których wiedza i doświadczenie zawodowe wniosły do badania informa-cje pozwalające poznać oraz pogłębić posiadaną wiedzę na temat uwarunkowań prowadzenia działalności w sektorach kluczowych oraz wysokiej szansy.

1.3.7. Wywiady telefoniczne wspomagane kom-puterowo (CATI) / ankieta on-lineCelem realizacji badania było zebranie danych ilościowych, które pozwalają szczegółowo scharakteryzować uwarunkowania, deter-minanty i znaczenie pozycji sektorów kluczowych oraz sektorów wysokiej szansy w województwie warmińsko-mazurskim. Badanie przeprowadzono z zastosowaniem techniki wywiadu te-lefonicznego wspomaganego komputerowo (CATI) oraz, w zależ-ności od preferowanej przez respondentów techniki udziału w ba-daniu, przy użyciu ankiety internetowej on-line. Badaną popula-cję stanowiły:•  podmioty gospodarki narodowej, zaliczone na podstawie pro-

cesu identyfikacji sektorów kluczowych do sektorów kluczo-wych (SWSK),

•  podmioty gospodarki narodowej działające w kategorii sekto-rów wysokiej szansy województwa warmińsko-mazurskiego,

zidentyfikowane na podstawie procesu identyfikacji.Dobór próby do badania ilościowego sektorów kluczowych i wy-sokiej szansy miał charakter reprezentatywny, który został zapew-niony dzięki obliczeniu dokładnej liczebności reprezentatywnej próby losowej wg frakcji sektor. Przy wyliczaniu minimalnej wiel-kości próby przyjęty został współczynnik ufności na poziomie 0,9 i maksymalny błąd szacunku frakcji 5%.

W grupach sektorów, w których wielkość próby była niższa niż N=30, liczba wywiadów została zwiększona. W sektorach: rybac-kim, produkcji tworzyw sztucznych oraz energetyczno-ciepłow-nicznym z uwagi na nieliczną populację, wysoki stopień nieaktu-alności bazy REGON oraz brak możliwości uzupełnienia danych teleadresowych nie została zgromadzona dostateczna liczba wywiadów, aby przeprowadzić analizę statystyczną. Minimalna próba, jaką można przyjąć do analizy małych populacji na ak-ceptowalnym poziomie wynosi N=30. Wyniki przedstawione dla wskazanych sektorów mają charakter studium przypadku.

Z uwagi na to, iż każdy z sektorów uznany został za sektor wy-sokiej szansy, losowanie próby w ramach poszczególnych frakcji przeprowadzone zostało w oparciu o wielkości określone dla całej populacji.

TABELA 3. WIELKOŚĆ PRÓBY DO BADANIA CATI WŚRÓD PRZEDSTAWICIELI PRZEDSIĘ-BIORSTW REPREZENTUJĄCYCH SEKTORY KLUCZOWE I  WYSOKIEJ SZANSY.

Sektor Po p u l a -cja Próba

Sektor rolniczy: upraw roślin i hodowli zwierząt 3 402 54

Sektor rybactwa 97 12

Sektor produkcji artykułów spożywczych 775 43

Sektor drzewno-meblarski 2 614 69

Sektor produkcji wyrobów z gumy i tworzyw sztucznych

28 12

Sektor produkcji maszyn i urządzeń 192 40

Sektor energetyczno-ciepłowniczy 191 15

Sektor budowlany 13 860 181

Sektor handlu i napraw pojazdów samocho-dowych

27 786 263

Sektor usług ICT 1 274 32

Sektor usług doradztwa dla biznesu 694 40

Sektor usług medycznych oraz pomocy spo-łecznej dla osób zależnych

7 348 109

Sektor turystyczny 5 931 90

64 192 960

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS.

Podstawę wyliczenia wielkości próby stanowiły dane o podmio-tach gospodarki narodowej zarejestrowanych w REGON.

1.3.8. analiza SwOtCelem analizy SWOT była rozszerzona analiza mocnych punktów i słabych stron oraz szans i zagrożeń w rozwoju sektorów. Prze-

Page 17: Perspektywy rozwoju kluczowych sektorów województwa warmińsko-mazurskiego Raport z badań

15

prowadzona została w oparciu o wyniki analiz danych wtórnych oraz pierwotnych, uzyskanych w toku jakościowych i ilościowych badań terenowych. Wyniki analizy SWOT pozwoliły wyznaczyć opcje strategicznego działania w zakresie wspierania sektorów kluczowych dla rozwoju województwa warmińsko-mazurskiego oraz tych, które uznane zostały za sektory wysokiej szansy. Okre-ślono również kierunki działania wzmacniające mocne strony, wykorzystując szanse i jednocześnie likwidujące/minimalizujące słabe strony.

Badaniu poddano z jednej strony „zasoby” i „narzędzia” działania sektorów kluczowych oraz wysokiej szansy, z drugiej zaś wpływ otoczenia. W efekcie takiego postępowania analiza pomogła wskazać szanse rozwojowe sektorów kluczowych i sektorów wy-sokiej szansy, w oparciu o kluczowe zasoby jak również określić zagrożenia na jakie narażony jest ten proces. Jej wyniki posłużyły do oceny głównych uwarunkowań wpływających na rozwój go-spodarki regionu oraz do opracowania końcowych rekomendacji, dających podstawy do podjęcia działań likwidujących zdiagnozo-wane słabe strony i minimalizujących zagrożenia.

1.3.9. Panele ekspertówSpotkania panelowe zostały utworzone w końcowym etapie re-alizacji projektu badawczego, na etapie opracowania wstępnego raportu końcowego z badań. Celem głównym realizacji paneli dyskusyjnych było przedstawienie grupie ekspertów wyników badań oraz wstępnych wniosków. W ramach 3 paneli tematycz-nych udział wzięło szesnastu ekspertów. Na podstawie zebranego materiału określone zostały perspektywy rozwoju oraz omówione zostały podstawowe zagadnienia służące budowie scenariuszy rozwoju kluczowych sektorów oraz sektorów wysokiej szansy w regionie województwa warmińsko-mazurskiego.

Dobór próby miał charakter celowy. Do 3 spotkań panelowych zo-stały powołane osoby posiadające wiedzę merytoryczną oraz do-świadczenie zawodowe w zakresie rozwoju gospodarki wojewódz-twa warmińsko-mazurskiego. Uczestnicy spotkań reprezentowali: •  jednostki samorządu terytorialnego,•  organizacje pozarządowe,•  instytucje badawczo-rozwojowe,•  przedsiębiorców największych firm zaliczonych do sektorów

kluczowych i wysokiej,•  sferę nauki.

Celem głównym było opracowanie przez grupę specjalistów podstawowych uwarunkowań rozwoju sektorów kluczowych i wysokiej szansy, będących podstawą budowy scenariuszy roz-woju sektorów kluczowych oraz sektorów wysokiej szansy w wo-jewództwie warmińsko-mazurskim. Zgromadzony materiał z ba-dań jakościowych i ilościowych poddany został ocenie i analizie krytycznej.

Page 18: Perspektywy rozwoju kluczowych sektorów województwa warmińsko-mazurskiego Raport z badań

16

2.1. Wstęp

Analiza sytuacji społeczno-gospodarczej województwa po-zwoliła na zidentyfikowanie czynników kreujących stan i kie-

runki zmian rozwoju poszczególnych sektorów w regionie. Okre-ślone zostały też czynniki wewnętrzne i zewnętrzne wpływające na strukturę podmiotową sektorów kluczowych oraz wysokiej szansy w gospodarce województwa warmińsko-mazurskiego, po-grupowane według następujących grup tematycznych:1. warunki naturalne i ocena zasobów naturalnych,2. uwarunkowania demograficzne,3. połeczne aspekty rozwoju,4. ekonomiczne uwarunkowania sytuacji gospodarczej,5. uwarunkowania technologiczne i infrastrukturalne rozwoju.

Zebrany w toku badania materiał stanowił również punkt wyjścia do konstrukcji syntetycznego wskaźnika sektorów kluczowych (SWSK) oraz syntetycznego wskaźnika sektorów wysokiej szansy (SWWS), które były przedmiotem zainteresowania w dalszych czę-ściach realizowanego projektu.

2.2. Warunki naturalne i  ocena zasobów naturalnychPodział terytorialnyWojewództwo warmińsko-mazurskie usytuowane jest w pół-nocno-wschodniej części kraju. Składa się z historycznych krain Warmii, Mazur i Powiśla. Od południa graniczy z województwem mazowieckim, od zachodu z województwami: kujawsko-pomor-skim i pomorskim, od wschodu z województwem podlaskim, od północy zaś z Obwodem Kaliningradzkim Federacji Rosyjskiej, sta-nowiąc jednocześnie zewnętrzną granicę Polski oraz Unii Europej-

skiej. Położenie województwa w Europie Środkowej na osi wschó-d-zachód, w regionie Bałtyku (połączenie przez Zalew Wiślany) oraz bezpośrednim sąsiedztwie z Obwodem Kaliningradzkim sprawia, że województwo jest ważnym obszarem w europejskich powiązaniach komunikacyjnych2. Jednak infrastruktura komuni-kacyjna województwa nie pozwala na pełne wykorzystanie tego położenia jako czynnika rozwoju, wpływając niekorzystnie na dostępność komunikacyjną i atrakcyjność inwestycyjną regionu. Priorytetowym zagadnieniem w tym zakresie wydaje się być po-prawa dostępności komunikacyjnej i międzynarodowej regionu, a przede wszystkim rozbudowa infrastruktury drogowej.

Łączna długość granic województwa warmińsko-mazurskiego w 2010 r. wynosiła 980 km. Rozkład linii granicznej z poszczegól-nymi sąsiadami kształtował się następująco:•  208 km (21,2%) stanowiła granica z Obwodem Kaliningradzkim

Federacji Rosyjskiej,•  196 km (20,0%) z województwem pomorskim,•  133 km (13,6%) z województwem kujawsko-pomorskim,•  218 km (22,2%) z województwem mazowieckim,•  225 km (23,0%) z województwem podlaskim.

Na terenie województwa znajduje się 8 międzynarodowych przejść granicznych, tj. 4 drogowe (Bezledy, Gołdap, Gronowo, Grzechotki), 2 kolejowe (Braniewo, Skandawa) i 2 morskie (Elbląg, Frombork).

Ogólna powierzchnia województwa warmińsko-mazurskiego w 2010 r. wynosiła 24173 km2, co stanowiło 7,7% powierzchni kraju i pod tym względem uplasowało je na czwartym miejscu

RYSUNEK 3. PODZIAŁ ADMINISTRACYJNY WOJEWÓDZTWA WARMIŃSKO-MAZURSKIEGO

Źródło: Opracowanie własne.

OLSZTYN

Szczytno

Ostróda

Iława

Nidzica

Działdowo

NoweMiasto Lubawskie

Lidzbark Warmiński

Braniewo

Elbląg

Bartoszyce

Kętrzyn Węgorzewo

Gołdap

Olecko

Ełk

Pisz

Mrągowo

Giżycko

2. analiza peSt

2 Polska – rozwój regionów – prezentacja regionów – województwo warmińsko-mazurskie. Urząd Marszałkowski Województwa Warmińsko-Mazurskiego. Olsztyn 2008 r., s. 200.

Page 19: Perspektywy rozwoju kluczowych sektorów województwa warmińsko-mazurskiego Raport z badań

17

w Polsce. W podziale administracyjnym na jednostki terytorial-ne, zgodnie z wymogami statystyki regionalnej Unii Europejskiej, w województwie wydzielono:•  3 podregiony: elbląski, ełcki oraz olsztyński;•  19 powiatów: bartoszycki, braniewski, działdowski, elbląski, ełc-

ki, giżycki, gołdapski, iławski, kętrzyński, lidzbarski, mrągowski, nidzicki, nowomiejski, olecki, olsztyński, ostródzki, piski, szczy-cieński oraz węgorzewski;

•  2 miasta na prawach powiatu: Elbląg i Olsztyn;•  116 gmin, w tym: 16 gmin miejskich, 33 gminy miejsko-wiejskie

oraz 67 gmin wiejskich.

Podregion elbląski położony jest w zachodniej części wojewódz-twa i zajmuje 31,0% jego powierzchni. Obejmuje on powiaty: bra-niewski, działdowski, elbląski, iławski, nowomiejski, ostródzki oraz powiat m. Elbląg.

Obszar podregionu ełckiego obejmuje powierzchnię 6347 km2, co stanowi 26,3% powierzchni województwa. Położony on jest we wschodniej części województwa warmińsko-mazurskiego, a w jego skład wchodzą powiaty: ełcki, giżycki, gołdapski, olecki, piski i węgorzewski.

Ostatni z podregionów, położony w centralnej części analizowa-nego obszaru, podregion olsztyński jest powierzchniowo najwięk-szym podregionem w województwie (42,7%). Swym zasięgiem obejmuje on powiaty: bartoszycki, kętrzyński, lidzbarski, mrągow-ski, nidzicki, olsztyński, szczycieński oraz powiat m. Olsztyn.

Funkcjonujące na terenie województwa powiaty charakteryzują się znacznym zróżnicowaniem powierzchniowym. Wśród ogółu powiatów, najmniejsze obszarowo są miasta na prawach powiatu, których łączna powierzchnia stanowi zaledwie 0,7% powierzchni województwa. Natomiast największy obszar zajmuje powiat olsz-tyński, który zajmuje 11,7% województwa.

Dla zrównoważonego rozwoju regionu niezwykle istotne znacze-nie ma sieć i rozmieszczenie miast. Sieć osadnicza województwa warmińsko-mazurskiego z centralnie położonym ośrodkiem re-gionalnym Olsztynem i dwoma dużymi ośrodkami – Elblągiem na zachodzie i Ełkiem na wschodzie oraz równomiernie rozmieszczo-nymi miastami powiatowymi uzupełnionymi siecią małych ośrod-ków pozwala na prawidłowe zarządzanie obszarem i sprawną ob-sługę ludności3. Sieć ta wykazuje cechy trwałości, a rysujące się tendencje społeczno-gospodarcze i prognozy demograficzne nie przewidują znaczących zmian w tym obszarze4. Miasta woje-wództwa mają istotne znaczenie dla otaczających je układów lo-kalnych i dysponują w większości wysokimi walorami turystycz-nymi. Wymagają one jednak wsparcia rozwoju infrastruktury ko-munalnej, przedsiębiorczości oraz rewitalizacji, zwłaszcza terenów powojskowych i poprzemysłowych.5

W województwie warmińsko-mazurskim w 2010 r. funkcjonowało 49 miast i 3903 miejscowości wiejskie. Na jedno miasto przypa-dały tutaj średnio 493 km2 powierzchni województwa (w Polsce – 346 km2). Ludność miejska województwa skoncentrowana jest w 3 największych ośrodkach – Olsztynie, Elblągu i Ełku, z tego tyl-ko w 2 miastach – Olsztynie i Elblągu – liczba ludności przekracza 100 tys. mieszkańców. Olsztyn, będący stolicą województwa, jest

największym ośrodkiem miejskim na północno-wschodnim ob-szarze Polski pomiędzy Gdańskiem a Białymstokiem. Miasta wo-jewództwa warmińsko-mazurskiego cechuje znaczna rozpiętość wielkości, z przewagą miast małych i najmniejszych. W strukturze miast pod względem liczby mieszkańców prawie 78% ogólnej ich liczby stanowią miasta o liczbie ludności do 20 tys. W wojewódz-twie brak jest miast o liczbie ludności powyżej 200 tys., podczas gdy w kraju stanowią one 1,9%.

Struktura użytkowania gruntów w województwie warmińsko-ma-zurskim w 2010 r. rozkładała się następująco:•  użytki rolne stanowiły 54,7% powierzchni województwa (w Pol-

sce – 60,3%),•  grunty leśne oraz zadrzewione i zakrzewione – 32,4% (w Polsce

– 30,6%),•  grunty pod wodami – 5,7% (w Polsce – 2,1%),•  grunty zabudowane i zurbanizowane – 3,6% (w Polsce – 5,0%),•  pozostałe grunty (tj. użytki ekologiczne, nieużytki oraz tereny

różne) – 3,5% (w Polsce – 2,0%).

Warunki klimatyczno-gleboweWojewództwo warmińsko-mazurskie to jeden z najatrakcyjniej-szych obszarów Polski, zarówno pod względem krajobrazowym, jak i turystycznym. Walorami środowiska naturalnego tego ob-szaru są: zróżnicowane ukształtowanie powierzchni, różnorodna budowa geologiczna, obfitość wód powierzchniowych, duże kompleksy leśne, bogata fauna i flora z unikalnymi w skali euro-pejskiej gatunkami roślin i zwierząt oraz liczne obszary chronio-nej przyrody. Tereny te należą do jednych z ostatnich w Europie obszarów o dominującym udziale naturalnych cech przyrodni-czych, krajobrazowych i kulturowych. Wyjątkowe walory środowi-ska przyrodniczego Warmii i Mazur sprawiły, że tereny te znalazły się w granicach funkcjonalnego obszaru „Zielone Płuca Polski”. Ponadto znaczna część terenów województwa warmińsko-ma-zurskiego objęta został siecią NATURA 2000. Zgodnie z Rozpo-rządzeniem Ministra Środowiska z dnia 21 lipca 2004 r. w sprawie Obszarów Specjalnej Ochrony Ptaków Natura 2000 (Dz. U. Nr 229, poz. 2313 z późn. zm.) na terenie województwa do sieci NATURA 2000 w 2009 r. zakwalifikowanych zostało 16 obszarów specjalnej ochrony ptaków (OSO) o powierzchni 574,1 tys. ha oraz 44 specjal-ne obszary ochrony siedlisk (SOO) o powierzchni 258,2 tys. ha, co stanowiło łącznie 34,4% powierzchni województwa warmińsko-mazurskiego (w Polsce – 29,8%).

Ukształtowanie terenu województwa jest typowe dla obszarów młodoglacjalnych z urozmaiconą rzeźbą terenu i dużą różnorod-nością form morfologicznych (w tym występowaniem dużej licz-by jezior). Na obszarze województwa wyróżnić można trzy zasad-nicze krainy (prowincje) fizycznogeograficzne o równoleżnikowej rozciągłości: •  Pobrzeże Bałtyckie na północnym-zachodzie, gdzie przeważają

obszary równinne o zwięzłych urodzajnych glebach i niskiej lesi-stości urozmaicone krainami o dynamicznej rzeźbie;

•  Pojezierze Bałtyckie w pasie środkowym, zajmujące największą część powierzchni województwa, wyniesione w stosunku do przyległych od północy i południa prowincji, charakteryzujące się dużą liczbą jezior, pagórkowatą i falistą rzeźbą terenu oraz mozaikowatością krajobrazów;

•  Niziny i Wysoczyzny Staroglacjalne na fragmentach południo-

3 Regionalny Program Operacyjny Warmia i Mazury na lata 2007-2013. Dokument przyjęty przez Zarząd Województwa Warmińsko-Mazurskiego w dniu 14 listopada 2007 r. Olsztyn 2007 r., s. 32.

4 Tamże, s. 8.

5 Tamże, s. 9.

Page 20: Perspektywy rozwoju kluczowych sektorów województwa warmińsko-mazurskiego Raport z badań

18

wej części o mało urozmaiconej rzeźbie terenu, braku jezior i glebach na ogół niskiej i średniej urodzajności6.

Na terenie województwa warmińsko-mazurskiego panują spe-cyficzne warunki klimatyczne, determinowane występowaniem licznych zbiorników wodnych. Województwo należy do najzim-niejszych obszarów w Polsce, gdzie obserwuje się stałe ściera-nie się mas powietrza atlantyckiego i kontynentalnego. Klimat za-chodniej części województwa jest kształtowany wpływami Bał-tyku, natomiast we wschodniej występuje wyraźne oddziaływa-nie kontynentalne. Wpływa to na zróżnicowanie średnich tempe-ratur i długości okresu wegetacji, który na wschodzie wojewódz-twa jest o ok. 10 dni krótszy niż na zachodzie. Krótszy niż w innych częściach kraju okres wegetacji i wypasu zwierząt rzutuje w du-żej mierze na efekty ekonomiczne gospodarowania. Średnia rocz-na temperatura w województwie należy do najniższych w Polsce i jest zróżnicowana terytorialnie. Przeciętne roczne opady na te-renie województwa wahają się od 540 mm w rejonie Rynu i Sę-popola do prawie 700 mm w okolicach Elbląga i Górowa Iławec-kiego. Jednocześnie w ostatnich latach jest obserwowany wzrost liczby dni, kiedy napływa powietrze podzwrotnikowe, stąd też po-jawiają się zimy zarówno mroźne i słoneczne, jak również ciepłe i deszczowe, a lata suche i gorące następują przemiennie z chłod-nymi i wilgotnymi7.

Gleby Warmii i Mazur są mocno zróżnicowane. Od zwięzłych i zlewnych czarnych ziem w rejonie Kętrzyna oraz gleb brunat-

nych na nizinie sępopolskiej i mad w okolicach Elbląga do lek-kich piaszczystych na południu województwa. Duża zmienność gleb i urozmaicona rzeźba terenu szczególnie w środkowym pa-sie województwa znacząco obniżają wartość rolniczą gleb8. Po-nadto stawiają przed rolnictwem województwa wymóg wysokie-go poziomu uzbrojenia technicznego powodując, że jednostko-we koszty produkcji rolniczej są wyższe, a dochodowość mniejsza niż w innych regionach kraju.

Rozpatrywanie poszczególnych czynników środowiska osobno nie pozwala na dokonywanie porównań zdolności produkcyj-nej poszczególnych regionów czy jednostek administracyjnych. Z tego względu istnieje potrzeba syntetycznego wyrażenia oceny przyrodniczych warunków produkcji rolnej przy pomocy umow-nie przyjętej bonitacji punktowej. Przy określaniu wskaźnika boni-tacji uwzględnia się: jakość i przydatność rolniczą gleb, agroklimat, rzeźbę terenu i warunki wodne. Ogólny wskaźnik jakości rolniczej przestrzeni produkcyjnej dla województwa warmińsko-mazur-skiego wynosi 66,0 pkt. (10 miejsce w kraju) przy wartościach średnich dla Polski na poziomie 66,6 pkt. Wskaźnik ten wykazuje duże zróżnicowanie powiatowe, wartości niższe od przeciętnej wojewódzkiej osiąga on w 12 powiatach, tj: działdowskim, ełckim, giżyckim, gołdapskim, m. Olsztyn, mrągowskim, nidzickim, nowo-miejskim, oleckim, olsztyńskim, piskim i szczycieńskim.

Zasoby naturalne regionu są bardzo skromne. Kopaliny o znacze-niu gospodarczym, występujące na obszarze województwa zale-gają głównie w przypowierzchniowej warstwie osadów czwar-torzędowych. Udokumentowane złoża surowców naturalnych w województwie są nieregularne, środkowa i południowa część regionu bogatsza jest w złoża kopalin budowlanych, natomiast północna obfituje w złoża kopalin wykorzystywanych leczniczo. Wśród bogactw naturalnych o charakterze kopalnym, występu-jących na terenie województwa warmińsko-mazurskiego można wymienić: torf, glinę, wapno łąkowe, kredę jeziorną oraz kruszy-wo naturalne, piaski kwarcowe i surowce ilaste. Zasobność tych surowców nie jest jednak na tyle wielka by uzasadniała eksploata-cję na większa skalę9.

Grunty pod wodamiTereny województwa warmińsko-mazurskiego należą do najza-sobniejszych w wody powierzchniowe obszarów w kraju. Sieć wód powierzchniowych województwa składa się z licznych je-zior, oczek wodnych, rzek, kanałów oraz części Zalewu Wiślanego. Udział gruntów pod wodami w ogólnej powierzchni wojewódz-twa w 2010 r. był ponad dwukrotnie wyższy niż średnia dla kraju. Łączna powierzchnia gruntów Warmii i Mazur pod wodami wyno-siła 138,6 tys. ha, z tego 17,5 tys. ha stanowiły grunty pod woda-mi morskimi wewnętrznymi (22,0% ogółu gruntów pod wodami morskimi wewnętrznymi w kraju), 117,5 tys. ha grunty pod woda-mi powierzchniowymi płynącymi (23,3% ogółu gruntów pod wo-dami powierzchniowymi płynącymi w kraju) oraz 3,6 tys. ha grun-ty pod wodami powierzchniowymi stojącymi (5,8% ogółu grun-tów pod wodami powierzchniowymi stojącymi w kraju). Wody powierzchniowe województwa należą do czterech zlewni: Wisły, Pregoły, Niemna oraz rzek Przymorza. Sieć rzeczna województwa jest dobrze rozwinięta, lecz rozdrobniona. W większości składa się ona z krótkich rzek o niewielkich dorzeczach. Największe zasoby wody mają rzeki: Łyna, Drwęca, Pisa i Pasłęka10. Na terenie woje-

fot.

Woj

ciec

h W

ójci

k/fo

tow

ojci

k.pl

6 Program ochrony środowiska województwa warmińsko-mazurskiego na lata 2007-2010 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2011-2014. Urząd Marszałkowski Województwa War-

mińsko-Mazurskiego. Olsztyn 2007 r., s. 10. 7 Strategia Zintegrowanego Rozwoju Gmin Północnego Obszaru Wielkich Jezior Mazurskich, s. 22.

8 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Województwa Warmińsko-Mazurskiego do roku 2020. Olsztyn 2005 r., s. 20.

9 Strategia Zintegrowanego Rozwoju Gmin …, op. cit., s. 24. 10 Program ochrony środowiska …, op. cit., s. 47.

Page 21: Perspektywy rozwoju kluczowych sektorów województwa warmińsko-mazurskiego Raport z badań

19

wództwa położonych jest ok. 2600 jezior, w tym największe jeziora w Polsce – Śniardwy (113,4 km2) i Mamry11 (102,8 km2).

Dzięki temu, że na terenie województwa warmińsko-mazurskiego znajduje się tak wiele stosunkowo dużych zbiorników wodnych, można uczynić z tego zasobu jedną z sił rozwojowych regionu. Może to sprzyjać powstaniu nowych miejsc pracy w sektorze obsługującym ruch turystyczny (szczególnie w małych przedsię-biorstw gastronomicznych, pensjonatach czy gospodarstwach agroturystycznych). Należy jednak zauważyć, że znaczną część województwa, zajmują obszary popegeerowskie, na których to zamieszkująca je ludność cechuje się biernością zawodową i pre-zentuje postawy roszczeniowe. Połączenie walorów przyrodni-czych z uaktywnieniem społeczności lokalnych może przyczynić się do rozwoju lokalnego rynku pracy, szczególnie na obszarach wiejskich.

LeśnictwoJedną z ważniejszych atrakcji przyrodniczych a także turystycz-nych województwa warmińsko-mazurskiego są tereny leśne. Po-wierzchnia gruntów leśnych w województwie na koniec 2010 r. wynosiła 761,4 tys. ha, w tym 740,8 tys. ha zajmowały lasy. W po-równaniu do 2005 r. powierzchnia gruntów leśnych zwiększy-ła się o 15,8 tys. ha (o 2,1%). W granicach województwa znajdo-wało się 8,1% lasów Polski (4 miejsce w kraju za województwami: zachodniopomorskim – 8,9%, mazowieckim – 8,8% i wielkopol-skim – 8,4%). Lesistość w warmińsko-mazurskim wyniosła 30,6% (w Polsce – 29,2%), co uplasowało województwo na 6 miejscu w kraju.

Rozmieszczenie lasów w regionie jest nierównomierne. Najwięk-sze kompleksy leśne to Puszcza Borecka, Lasy Iławskie, Lasy Na-piwodzko-Romuckie, Puszcza Piska i Lasy Taborskie12. Najwyższy wskaźnik lesistości występuje na terenach powiatów: szczycień-skiego (49,5%) i piskiego (48,6%). Ponadto w powiatach: nidzic-kim (38,6%), olsztyńskim (37,7%), gołdapskim (31,8%) i mrągow-skim (31,5%) wskaźnik lesistości utrzymuje się na poziomie wyż-szym od średniej w województwie.

W województwie, podobnie jak w kraju, skład gatunkowy drzewo-stanów leśnych z punktu widzenia różnorodności biologicznej jest mało zróżnicowany. W strukturze gatunkowej drzew w 2010 r. do-minowały sosny i brzozy, które zajmowały ponad 60% powierzch-ni lasów13. Największy odsetek w drzewostanie leśnym stanowiły drzewa w wieku 40-60 lat. Struktura wiekowa drzewostanów jest więc niezbyt korzystna.

Odnowienia i zalesienia gruntów (bez dolesień luk w drzewo-stanach i wprowadzania II piętra) objęły w 2010 r. powierzchnię 4375,0 ha (o 2154,8 ha mniej niż w 2005 r., tj. o 33,0%). Zalesienia gruntów nieleśnych przeprowadzono na 1136,1 ha, tj. o 49,7% po-wierzchni mniejszej niż w 2005 r.

W 2010 r. pozyskano 3437,0 tys. m3 drewna (bez pozyskania drew-na z zadrzewień). W porównaniu do 2005 r. pozyskano go wię-cej o 371,6 tys. m3 (o 12,1%). 96,3% pozyskanego drewna stano-wiła grubizna. Pod względem pozyskania grubizny ogółem, wo-jewództwo warmińsko-mazurskie uplasowało się na 2 miejscu w Polsce, a w przypadku grubizny liściastej na 1 miejscu. W prze-

liczeniu na 100 ha powierzchni lasów pozyskano 446,7 m3 grubi-zny (w Polsce – 368,0 m3).

TABELA 4. GOSPODARKA LEŚNA W  WOJE-WÓDZTWIE WARMIŃSKO-MAZURSKIM. STAN W  DNIU 31 XII 2010WY-SZCZE-GÓLNIE-NIE

2005 2007 2009

2010

ogółem 2005=100

Po-wierzchnia gruntów leśnych w ha

745 607,5 751 838,7 756 034,6 761 394,1 102,1

w tym lasy 725 271,0 731 006,9 735 366,4 740 765,5 102,1

grunty leśne publiczne

708 382,9 711 171,9 711 984,5 711 967,1 100,5

grunty leśne prywatne

37 224,6 40 666,8 44 050,1 49 427,0 132,8

Odno-wienia i zalesienia w ha

6529,8 7200,5 4924,3 4375,0 67,0

Zalesienia gruntów nieleśnych w ha

2257,3 3267,6 1176 1136,1 50,3

Lesistość w %

30,0 30,2 30,4 30,6 -

Pozyskanie drewna ogółem w m3

3 065 423 4 008 338 3 313 764 3 437 027 112,1

w tym

grubizna ogółem

2 953 055 3 899 737 3 190 335 3 308 653 112,0

grubizna liściasta

905 941 984 424 1 032 032 1 023 375 113,0

grubizna iglasta

2 047 112 2 915 313 2 158 299 2 285 280 111,6

Pozyskanie drewna (grubizny) na 100 ha po-wierzchni lasów w m3

407,2 533,5 433,8 446,7 -

lasy pu-bliczne

422,8 556,0 456,3 472,3 -

lasy pry-watne

117,5 151,0 80,8 88,2 -

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS.

Obszary przyrody prawnie chronionejPrawie połowa województwa warmińsko-mazurskiego (46,6%) to powierzchnia o szczególnych walorach przyrodniczych - prawnie chroniona (w Polsce – 32,4%). Tylko dwa województwa, tj. świę-tokrzyskie (64,5%) i małopolskie (52,0%) posiadały większy udział powierzchni obszarów prawnie chronionych. W porównaniu do 2005 r. na terenie Warmii i Mazur powierzchnia ta uległa zwiększe-niu o 7,4 tys. ha (o 0,7%). W granicach województwa znajdowało się 11,1% obszarów prawnie chronionych Polski, tym samym plasując województwo na 1 miejscu w kraju. Także na 1 mieszkańca woje-

11 System wodny jeziora Mamry: Mamry, Święcajty, Kirsajty, Dargin, Dobskie, Kisajno.

12 Program ochrony środowiska …, op. cit., s. 16.

13 Leśnictwo. Urząd Statystyczny w Olsztynie. Olsztyn 2011 r.

Page 22: Perspektywy rozwoju kluczowych sektorów województwa warmińsko-mazurskiego Raport z badań

20

wództwa przypadała największa w kraju powierzchnia obszarów prawnie chronionych. W 2010 r. na 1 mieszkańca przypadało 7890,4 m2 i było to prawie trzykrotnie więcej niż średnio w kraju (2655,3 m2). W porównaniu do 2005 r. powierzchnia ta wzrosła o 59,0 m2.

Największy udział obszarów o szczególnych walorach przyrodni-czych prawnie chronionych w 2010 r. wystąpił w powiecie goł-dapskim, w którym stanowiły one 78,5% jego obszaru i znacznie przekroczyły średnią dla województwa. Ponadto dużym udziałem obszarów prawnie chronionych charakteryzowały się powiaty: gi-życki (66,6%), węgorzewski (65,3%) i mrągowski (60,5%). Najniższy udział tych obszarów wystąpił w powiatach: m. Olsztyn (5,7%), braniewskim (21,4%), kętrzyńskim (21,8%), lidzbarskim (24,2%) i bartoszyckim (27,8%). Na uwagę zasługuje fakt, iż w powiecie m. Elbląg obszary o szczególnych walorach przyrodniczych stanowi-ły 44,8% jego powierzchni.

W województwie występują wszystkie formy ochrony przewidzia-ne ustawą o ochronie przyrody, oprócz najwyższej rangą czyli par-ku narodowego. Według stanu na 31.12.2009 r. w województwie istniało:•  107 rezerwatów przyrody o łącznej powierzchni 30,8 tys. ha,

co stanowiło 1,3% powierzchni województwa (Polska – 0,5%) i uplasowało Warmię i Mazury na 1 miejscu w kraju;

•  8 parków krajobrazowych (Mazurski Park Krajobrazowy, Park Kra-jobrazowy Pojezierza Iławskiego, Park Krajobrazowy Wzgórz Dy-lewskich, Park Krajobrazowy Puszczy Rominckiej, Park Krajobra-zowy Wysoczyzny Elbląskiej, Welski Park Krajobrazowy, Brodnicki Park Krajobrazowy, Górznieńsko-Lidzbarski Park Krajobrazowy) zajmujących łącznie powierzchnię 144,9 tys. ha (razem z rezer-watami i pozostałymi formami ochrony przyrody w parkach kra-jobrazowych), tj. 6,0% województwa (Polska – 8,3%);

•  66 obszarów chronionego krajobrazu o powierzchni 951,9 ha (łącznie z rezerwatami i pozostałymi formami ochrony przyrody na obszarach chronionego krajobrazu) stanowiących 39,4% wo-jewództwa (Polska – 22,6%);

•  1 stanowisko dokumentacyjne o powierzchni 2,0 ha;•  291 użytków ekologicznych o powierzchni 4,5 tys. ha (0,2% po-

wierzchni województwa, Polska – 0,2%);•  17 zespołów przyrodniczo-krajobrazowych o powierzchni 20,9

tys. ha (0,9% powierzchni województwa, Polska – 0,3%);•  2556 pomników przyrody.

Przyrodnicza charakterystyka województwa warmińsko-ma-zurskiego uwzględniająca tylko trzy wskaźniki, tj.: powierzchnię zbiorników wodnych, stopień lesistości oraz powierzchnię ob-szarów prawnie chronionych jest charakterystyką niepełną. Uka-zanie potencjału tkwiącego w walorach naturalnych regionu i jak może być on zaktywizowany jest jednak niezbędne, jeżeli chce się w pełni wykorzystać szanse na tworzenie nowych miejsc pracy wynikających z tych uwarunkowań. Tym bardziej, że w świado-mości mieszkańców innych województw oraz nierzadko innych krajów, województwo warmińsko-mazurskie jest postrzegane jako region o nieskażonej przyrodzie. Stwarza to szanse do rozwo-ju turystyki, rolnictwa oraz przemysłu czystych technologii a tym samym sprzyja tworzeniu nowych miejsc pracy w tych sektorach.

2.3. Uwarunkowania demograficzneStan i struktura ludnościJednym z podstawowych, a zarazem jednym z najważniejszych uwarunkowań rozwoju danego obszaru jest stan ludności i jego zmiany. Procesy demograficzne mają bowiem bardzo istotny wpływ na gospodarkę i zjawiska społeczne zachodzące na danym terenie. Z punktu widzenia podaży zasobów pracy to właśnie sy-tuacja ludnościowa danego regionu, a dokładniej wielkość i struk-tura populacji ludności, a zwłaszcza dynamika jej zmian kreują sytuację na lokalnym rynku pracy. Ponadto rozmieszczenie ludno-ści, jej struktura, zmiany i zachowania oraz migracje, w znacznym stopniu pomagają w opracowywaniu prognoz i planowaniu roz-woju gospodarki danego regionu. Dzięki takim badaniom moż-na przewidywać lub nawet kształtować rozwój zarówno oświaty i kierunków kształcenia zawodowego, jak i rozwój budownictwa

taBeLa 5. OBSZarY prZYrODY prawnie cHrOniOnej w wOjewÓDZtwie WARMIŃSKO-MAZURSKIM. STAN W DNIU 31 XII 2010

WYSZCZEGÓLNIENIE 2005 2007 20092010

ogółem 2005=100

Powierzchnia obszarów przyrody prawnie chronionej w ha 1 118 802,0 1 118 968,0 1 123 370,5 1 126 155,3 100,7

parki narodowe - - - - -

rezerwaty przyrody 29 817,3 30 013,3 30 764,3 31 229,4 104,7

parki krajobrazowe 140 089,0 139 399,0 139 399,0 139 399,0 99,5

w tym rezerwaty i pozostałe formy ochrony przyrody w parkach krajobrazowych

5336,4 5532,4 5532,4 5532,4 103,7

obszary chronionego krajobrazu 925 562,7 925 532,7 927 770,8 929 281,8 100,4

w tym rezerwaty i pozostałe formy ochrony przyrody na obsza-rach chronionego krajobrazu

24 000,5 24 034,5 24 118,9 24 .118,9 100,5

stanowiska dokumentacyjne 2,0 2,0 2,0 2,0 100,0

użytki ekologiczne 3047,9 3077,9 4491,3 4855,0 159,3

zespoły przyrodniczo-krajobrazowe 20 283,1 20 943,1 20 943,1 21388,1 105,4

Powierzchnia obszarów prawnie chronionych w ogólnej powierzchni województwa w %

46,2 46,3 46,5 46,6 -

Powierzchnia obszarów prawnie chronionych przypadająca na 1 mieszkańca w m2

7831,5 7846,0 7871,6 7890,4 -

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS.

Page 23: Perspektywy rozwoju kluczowych sektorów województwa warmińsko-mazurskiego Raport z badań

21

mieszkaniowego oraz rozwój i modernizację różnych gałęzi prze-mysłu. Wnikliwe analizy przestrzennych zależności między tymi zagadnieniami są bardzo istotne w działaniach na rzecz koncen-tracji inwestycji i wzrostu gospodarczego.

Według stanu na 31 XII 2010 r. województwo warmińsko-mazur-skie zamieszkiwało ponad 1,4 mln osób, co stanowiło 3,7% lud-ności Polski (12 miejsce w kraju). W latach 2005, 2007, 2009 i 2010 populacja ludności na tym terenie utrzymywała się na zbliżonym poziomie. Według prognoz demograficznych Głównego Urzędu Statystycznego do 2035 r. liczba ludności województwa będzie stopniowo malała. Szacuje się, że do tego czasu, w porównaniu do 2010 r., liczba ludności zmniejszy się o 8,3% i w 2035 r. wyniesie 1,3 mln osób. Bezpośrednią przyczyną tego zjawiska, obserwowaną już od kilku lat, jest malejący z roku na rok przyrost naturalny spo-wodowany przewagą liczebną zgonów nad urodzeniami. Dodat-kowym czynnikiem obniżającym dynamikę liczebności populacji jest ujemne saldo migracji, które w znaczny sposób pomniejsza wielkość zasobów pracy, a także potencjał rozrodczy ludności.

Ludność województwa warmińsko-mazurskiego jest stosunko-wo młoda. W 2010 r. przeciętny mężczyzna miał 34,7 lat (Polska – 36,2), a kobieta 38,5 (Polska – 40,0). Długość życia ludności re-gionu stopniowo wydłuża się. Kobiety na tym terenie żyją średnio o 9 lat dłużej niż mężczyźni, a długość ich życia wynosi 80,4 lata. Należy jednak podkreślić, że w porównaniu do 2005 r. zanotowa-no wzrost przeciętnego trwania życia zarówno mężczyzn (o 1,3 roku), jak i kobiet (o 1,0 rok).

Województwo warmińsko-mazurskie jest najsłabiej zaludnionym regionem w Polsce, średni wskaźnik zaludnienia w 2010 r. wyno-sił 59 osób na km2 (Polska – 122) i od 2005 r. utrzymuje się on na identycznym poziomie. Na niską wartość tego wskaźnika ma wpływ małe zaludnienie obszarów wiejskich, gdzie na 1 km2

w 2010 r. przypadały zaledwie 24 osoby (Polska – 51) i obok woje-wództwa podlaskiego była to najniższa wartość w kraju.

W miastach województwa warmińsko-mazurskiego w 2010 r. mieszkało 852,7 tys. osób, co przełożyło się na wartość wskaźnika urbanizacji demograficznej, który wyniósł 59,7% (Polska – 60,9%) i uplasował województwo na 10 miejscu w kraju. W świetle przy-toczonych danych województwo warmińsko-mazurskie jawi się jako region słabo demograficznie zurbanizowany.

Warto tutaj także zwrócić uwagę na relacje liczbowe pomiędzy zbiorowością mężczyzn i kobiet, warunkują one bowiem przyszłe procesy demograficzne, a także odgrywają ważną rolę w spo-łeczno-gospodarczym rozwoju regionu. Dobrym miernikiem opisującym relację liczby mężczyzn do liczby kobiet jest wskaź-nik feminizacji. W strukturze ludności województwa warmińsko-mazurskiego przeważają kobiety, których udział w 2010 r. wynosił 51,3% (Polska – 51,7%). Przełożyło się to na wartość wskaźnika fe-minizacji. W 2010 r., identycznie jak w pozostałych latach, na 100 mężczyzn przypadało 105 kobiet (Polska – 107). We wszystkich powiatach województwa populacja kobiet przewyższała liczebnie populację mężczyzn. W 2 powiatach, tj. m. Olsztyn (115) i m. Elbląg (109) wartość tego wskaźnika przekroczyła średnią wojewódzką. Biorąc pod uwagę fakt, że kobiety żyją dłużej, należy spodziewać się, że tendencja taka będzie utrzymywała się również w najbliż-szych latach.

Rozmieszczenie ludności w województwie warmińsko-mazur-skim jest zróżnicowane terytorialnie. Największy odsetek popula-cji Warmii i Mazur mieszka w powiatach: m. Olsztyn i m. Elbląg. Łącznie na tym terenie mieszkało 21,2% ludności województwa. Poza powiatami miejskimi, największa liczba ludności wystąpiła w powiatach olsztyńskim i ostródzkim, w każdym z tych powia-tów liczba ludności przekroczyła 100 tys. i łącznie stanowiła 15,6%

TABELA 6. WYBRANE CECHY DEMOGRAFICZNE W WOJEWÓDZTWIE WARMIŃSKO-MAZURSKIM. STAN W DNIU 31 XII 2010

WYSZCZEGÓLNIENIE 2005 2007 20092010

ogółem 2005=100

Ludność według płci 1 428 601 1 426 155 1 427 118 1 427 241 99,9

mężczyźni 697 318 695 039 695 542 695 631 99,8

kobiety 731 283 731 116 731 576 731 610 100,0

Kobiety na 100 mężczyzn 105 105 105 105 -

Ludność według miejsca zamieszkania

miasto 857 850 855 183 854 339 852 651 99,4

wieś 570 751 570 972 572 779 574 590 100,7

Wskaźnik urbanizacji demograficznej 60,0 60,0 59,9 59,7 -

Wskaźnik ruralizacji demograficznej 40,0 40,0 40,1 40,3 -

Ludność na 1 km2 59 59 59 59 -

Mediana wieku

mężczyźni 33,1 33,7 35,9 34,7 -

kobiety 36,9 37,5 39,8 38,5 -

Przeciętne dalsze trwanie życia

mężczyźni 70,0 70,0 70,7 71,3 -

kobiety 79,4 79,7 79,8 80,4 -

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS.

Page 24: Perspektywy rozwoju kluczowych sektorów województwa warmińsko-mazurskiego Raport z badań

22

ogółu ludności województwa. Najmniej osób mieszkało w powia-tach: węgorzewskim (1,6%), gołdapskim (1,9%), nidzickim (2,3%) oraz oleckim (2,4%). Wskaźnik gęstości zaludnienia jest znacznie zróżnicowany przestrzennie. Jego wielkość, poza powiatami miej-skimi, wahała się od 32 osób na km2 w powiecie piskim do 78 osób na km2 w powiecie ełckim.

Ludność według biologicznych grup wiekuKolejnym ważnym podziałem populacji jest struktura ludności według grup wieku. Wyodrębniając określone grupy wiekowe można kierować się właściwościami biologicznymi danej popula-cji i stosować podział ludności według biologicznych grup wieku, bądź też cechami ekonomicznymi i stosować podział ludności według ekonomicznych grup wieku. W przypadku pierwszego podziału wyodrębnia się następujące grupy: 0-14 lat, 15-64 lata oraz 65 lat i więcej. Podział ten pozwala określić, jaki odsetek ogółu ludności stanowią dzieci, jaki ludność dorosła, a jaki ludzie starzy, i w konsekwencji wskazać stopień zaawansowania demograficz-nej starości ludności danego kraju lub regionu.

W badanym okresie w województwie warmińsko-mazurskim doko-nywały się stopniowe przeobrażenia w strukturze ludności według biologicznych grup wieku. Przede wszystkim obserwuje się spadek liczby dzieci w wieku 0-14 lat. W analizowanych latach zbiorowość dzieci zmniejszyła się o 23,2 tys., a jej udział w ogólnej liczbie ludności zmniejszył się z 17,7% w 2005 r. do 16,1% w 2010 r. (Polska – 15,1%). W kolejnej grupie ludności, tj. w wieku 15-64 lata, nastąpił wzrost liczby ludności z 1010,7 tys. do 1029,3 tys. Natomiast udział tej grupy wzrósł z 70,7% w 2005 r. do 72,1% w 2010 r. (Polska – 71,4%). Zjawi-sko takie obserwowane jest powszechnie w całym kraju. Liczebność populacji ostatniej grupy, czyli w wieku 65 lat i więcej, zwiększyła się z 165,2 tys. do 168,3 tys. tj. o 1,9%, natomiast jej udział wzrósł z 11,6% do 11,8% (Polska – 13,6%). Zmiany te spowodowane są ogólnie ob-serwowanym spadkiem urodzeń, jak również wydłużaniem się prze-ciętnego trwania życia ludności. Występujący wzrost liczby ludności w wieku 65 lat i więcej oraz stałe zwiększanie się jej udziału świadczą o nasilaniu się procesu starzenia demograficznego ludności.

Ludność według ekonomicznych grup wiekuKolejnym ważnym podziałem ludności jest struktura populacji według ekonomicznych grup wieku – w wieku przedprodukcyj-nym (0-17 lat), produkcyjnym (mężczyźni – 18-64 lata; kobiety 18-59 lat) i poprodukcyjnym (mężczyźni – 65 lat i więcej; kobiety 60 lat i więcej). Zmiany w strukturze ludności dokonujące się według takiego ujęcia są ściśle związane z wnioskami dla procesów poda-żowych rynku pracy.

W województwie warmińsko-mazurskim w 2010 r. odsetek ludno-ści w wieku przedprodukcyjnym wynosił 20,0% (Polska – 18,7%), w wieku produkcyjnym – 65,2% (Polska – 64,4%), a w wieku popro-dukcyjnym – 14,8% (Polska – 16,9%). W porównaniu do 2005 r. na-stąpił stopniowy wzrost udziału ludności w wieku produkcyjnym i poprodukcyjnym, przy jednoczesnym zmniejszaniu się udziału ludności w wieku przedprodukcyjnym. Spadek udziału ludności w ostatniej z omawianych grup wyniósł 2,5 pp., co jest związane z coraz mniejszą liczbą urodzeń oraz stopniowym wchodzeniem w wiek pełnoletności roczników urodzonych w latach 90-tych.Ważnym czynnikiem determinującym rozwój społeczno-gospo-darczy obszarów jest udział ludności w wieku produkcyjnym.

Zjawiska demograficzne najsilniej oddziałują na gospodarkę wła-śnie przez liczbę i strukturę ludności w tym wieku. Zbiorowość ta określa wielkość potencjalnych zasobów pracy, te zaś z kolei – roz-miary zatrudnienia. Tak więc ludność w wieku produkcyjnym jest istotnym elementem siły produkcyjnej społeczeństwa. Udział tej grupy w województwie warmińsko-mazurskim w analizowanych latach wzrósł z 64,1% w 2005 r. do 65,2% w 2010 r. Natomiast od-setek ludności w wieku poprodukcyjnym zwiększył się o 1,4 pp.

Analiza ekonomicznych grup wieku ludności wskazuje na istotne różnice pomiędzy płciami. Na podkreślenie zasługuje duży udział kobiet w wieku poprodukcyjnym. Związane jest to ze znacz-nie dłuższym przeciętnym trwaniem życia kobiet. Udział kobiet w ogólnej liczbie ludności w wieku poprodukcyjnym w 2010 r. w województwie był ponad dwukrotnie większy niż mężczyzn i wynosił 70,7% (Polska – 69,7%). Tendencja taka utrzymuje się już od wielu lat.

TABELA 7. LUDNOŚĆ WOJEWÓDZTWA WARMIŃSKO-MAZURSKIEGO WEDŁUG EKONOMICZNYCH GRUP WIEKU I  PŁCI. STAN W  DNIU 31 XII 2010WY-SZCZE-GÓLNIE-NIE

2005 2007 2009

2010

ogółem 2005=100

Ludność ogółem

1 428 601 1 426 155 1 427 118 1 427 241 99,9

wiek przedpro-dukcyjny

322 093 304 286 291 183 285 743 88,7

mężczyźni 164 942 155 804 149 268 146 529 88,8

kobiety 157 151 148 482 141 915 139 214 88,6

wiek pro-dukcyjny

915 235 924 185 929 899 930 282 101,6

mężczyźni 470 953 477 249 484 437 487 133 103,4

kobiety 444 282 446 936 445 462 443 149 99,7

wiek poproduk-cyjny

191 273 197 684 206 036 211 216 110,4

mężczyźni 61 423 61 986 61 837 61 969 100,9

kobiety 129 850 135 698 144 199 149 247 114,9

Ludność w wieku niepro-dukcyj-nym na 100 osób w wieku produkcyj-nym

56,1 54,3 53,5 53,4 -

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS.

Ze społeczno-ekonomicznego, a także demograficznego punktu widzenia istotna jest relacja ludności w wieku nieprodukcyjnym (przed- i poprodukcyjnym) do ludności w wieku produkcyjnym. Miernik ten informuje o stopniu ekonomicznego obciążenia lud-ności w wieku produkcyjnym ludnością pozostałą. Na każde 100 osób w wieku produkcyjnym w 2010 r. przypadały 53,4 osoby w wieku nieprodukcyjnym (Polska – 55,2). W porównaniu do 2005 r. wielkość wskaźnika obciążenia demograficznego obniżyła się,

Page 25: Perspektywy rozwoju kluczowych sektorów województwa warmińsko-mazurskiego Raport z badań

23

na co wpływ miał wzrost liczby ludności w wieku produkcyjnym i spadek liczby ludności w wieku przedprodukcyjnym.

Ruch naturalny ludnościLiczba urodzeń jest wielkością zależną od wielu czynników, które można podzielić na dwie grupy:•  czynniki demograficzne m.in. liczba i struktura kobiet w wieku

rozrodczym oraz liczba zawieranych małżeństw;•  czynniki pozademograficzne tj. ekonomiczne, socjologiczne,

psychologiczne, prawno-administracyjne itp.

W 2010 r. w województwie warmińsko-mazurskim urodziło się 15,8 tys. dzieci, tj. o 6,7% więcej niż w 2005 r. Dane GUS za lata 2003-2010 wskazują, że rok 2003 był rokiem najniższych w powo-jennej historii liczby urodzeń, a począwszy od 2004 r. obserwo-wany jest powolny ich wzrost. Spadek liczby urodzeń w ostatnich latach był spowodowany przede wszystkim zmniejszeniem się liczby zawieranych małżeństw, wzrostem wieku osób wstępują-cych w związek małżeński oraz opóźnianiem czasu przychodzenia na świat pierwszego dziecka. Z kolei na wzrost liczby urodzeń od 2004 r. wpływ miało wejście w wiek rozrodczy roczników wyżu demograficznego.

Na 1000 ludności w 2010 r. przypadało 11,0 urodzeń żywych (Pol-ska – 10,8), podczas gdy w 2005 r. było to 10,3. We wszystkich ana-lizowanych latach wśród ogółu urodzeń w województwie prze-ważali chłopcy. Rozpatrując przestrzenne natężenie liczby uro-dzeń zaobserwowano, że w 2010 r. najwięcej dzieci urodziło się w Olsztynie i otaczającym go powiecie olsztyńskim.

Jednym z czynników kształtujących liczbę urodzeń jest stan i struk-tura kobiet będących w wieku rozrodczym, tj. w wieku 15-49 lat. W 2010 r. w województwie warmińsko-mazurskim w wieku rozrod-czym była co druga kobieta. Jednak liczba kobiet w wieku najwięk-szej płodności w porównaniu do 2005 r. zmniejszyła się o 5,0%.

TABELA 8. RUCH NATURALNY LUDNOŚCI WO-JEWÓDZTWA WARMIŃSKO-MAZURSKIEGOWY-SZCZE-GÓLNIE-NIE

2005 2007 2009

2010

ogółem 2005=100

Urodzenia żywe

14 776 15 616 16 538 15 771 106,7

mężczyźni 7628 8073 8593 8096 106,1

kobiety 7148 7543 7945 7675 107,4

Zgony ogółem

12 421 12 920 13 187 12 942 104,2

mężczyźni 6999 7317 7241 7088 101,3

kobiety 5422 5603 5946 5854 108,0

Zgony nie-mowląt

94 84 83 75 79,8

mężczyźni 55 43 47 44 80,0

kobiety 39 41 36 31 79,5

Przyrost naturalny

2355 2696 3351 2829 120,1

mężczyźni 629 756 1352 1008 160,3

kobiety 1726 1940 1999 1821 105,5

Urodzenia żywe na 1000 ludności

10,3 10,9 11,6 11,0 -

Zgony ogółem na 1000 ludności

8,7 9,0 9,2 9,0 -

Zgony niemowląt na 1000 urodzeń żywych

6,4 5,4 5,0 4,8 -

Przyrost naturalny na 1000 ludności

1,6 1,9 2,3 2,0 -

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS.

Page 26: Perspektywy rozwoju kluczowych sektorów województwa warmińsko-mazurskiego Raport z badań

24

Kolejnym ważnym czynnikiem wpływającym na przyszłe proce-sy demograficzne jest liczba zgonów na danym terenie. W 2010 r. w województwie warmińsko-mazurskim zmarło 12,9 tys. osób, tj. o 4,2% więcej w porównaniu do 2005 r. Wzrost liczby zgonów w dużej mierze jest związany ze wzrostem liczebnym populacji osób w wieku powyżej 65 lat. Wskaźnik liczby zgonów na 1000 ludności wynosił 9,0 (Polska – 9,9) wobec 8,7 w 2005 r. Jego war-tość wzrosła również w większości powiatów.

Powszechnie obserwowanym zjawiskiem są częstsze zgony męż-czyzn niż kobiet. Wskaźnikiem syntetycznym, najlepiej oddającym przemiany umieralności według płci jest długość przeciętnego dalszego trwania życia, wiadomo bowiem, że mężczyźni żyją krócej niż kobiety. Nadumieralność mężczyzn uzasadniana jest m.in. różnicami biologicznymi, większym obciążeniem pracą czy też niehigienicznym trybem życia. To sprawia, że najważniejsze przyczyny zgonów oddziałują na mężczyzn ze znacznie większym natężeniem niż na kobiety. Odsetek zgonów mężczyzn w woje-wództwie warmińsko-mazurskim we wszystkich analizowanych latach przekraczał 50%.

Od wielu już lat najważniejszymi przyczynami zgonów są tzw. cho-roby cywilizacyjne, do których zalicza się choroby układu krążenia oraz nowotwory. Udział pierwszej z omawianych grup wśród ogó-łu zgonów w województwie warmińsko-mazurskim jest najwięk-szy i w 2009 r. wynosił 41,6% (Polska – 46,2%), a drugiej 26,5% (Pol-ska – 25,0%). W porównaniu do 2005 r. liczba zgonów wywoła-nych chorobami układu krążenia wzrosła o 13,3%, a spowodowa-nych nowotworami o 6,4%. W 2010 r. wskaźnik umieralności nie-mowląt na 1000 urodzeń żywych kształtował się na poziomie 4,8 (Polska – 5,0) i był niższy w porównaniu do 2005 r. Przyrost natu-ralny w województwie w 2010 r. wyniósł 2,8 tys. osób i był wyższy w porównaniu do 2005 r. o 0,5 tys. osób. W przeliczeniu na 1000 ludności, jego wartość w 2010 r. kształtowała się na poziomie 2,0 (Polska – 0,9), a w 2005 r. – 1,6.

Analizując liczbę urodzeń i zgonów nie można zapomnieć o waż-nym współczynniku, jakim jest współczynnik dynamiki demograficz-nej. Wyraża on stosunek liczby urodzeń żywych, zarejestrowanych w badanym okresie (najczęściej roku) na danym terytorium do liczby zgonów w tym samym czasie. W odróżnieniu od przyrostu natural-nego, który wskazuje tylko różnicę między liczbą urodzeń a zgonów, wskaźnik ten odzwierciedla wzajemne proporcje między tymi dwo-ma zjawiskami. Gdy roczna liczba urodzeń nie kompensuje rocznej liczby zgonów, oznacza to, że liczba ludności maleje, gdy równowa-ży – liczba ludności nie ulega zmianie, natomiast gdy liczba urodzeń nie tylko kompensuje liczbę zgonów, lecz także daje nadwyżkę uro-dzeń, oznacza to, że liczba ludności wzrasta. W 2010 r. współczynnik ten w województwie warmińsko-mazurskim kształtował się na po-ziomie 1,219 (Polska – 1,092), co oznacza, że liczba ludności w woje-wództwie stopniowo wzrasta. Wartość tego wskaźnika w 2010 r. była wyższa w porównaniu do 2005 r., kiedy to wynosiła 1,190.

Do kolejnych współczynników, które w sposób syntetyczny cha-rakteryzują procesy demograficzne zalicza się współczynnik dziet-ności i współczynnik reprodukcji brutto. Współczynnik dzietności pozwala ocenić stopień zastępowalności pokoleń i uzyskać odpo-wiedź na pytanie, czy żyjące współcześnie generacje zostaną za-stąpione przez przyszłe pokolenia. Najkorzystniejszą sytuację de-

mograficzną określa współczynnik dzietności kształtujący się na poziomie 2,1-2,15. Wskaźnik dzietności na tym poziomie ozna-cza więc sytuację, w której każde 100 kobiet w całym okresie swo-jej płodności urodziłoby przeciętnie 210-215 dzieci, zapewniając tym samym odtworzenie populacji14. W 2010 r. współczynnik ten w województwie warmińsko-mazurskim wyniósł 1,406 (Polska – 1,382). Wynika z tego, że obecnie odległość, która dzieli woje-wództwo od prostej zastępowalności pokoleń, jest dość duża i nie jest w stanie do niej powrócić przez najbliższe lata. Według pro-gnoz jeżeli przez dłuższy czas przeciętny współczynnik dzietności utrzyma się na poziomie zbliżonym do 1,24, to każda kolejna ge-neracja będzie o 40% mniej liczna od generacji swoich rodziców.

Współczynnik reprodukcji brutto stanowi modyfikację współ-czynnika dzietności. Różnica polega na tym, że jest on obliczany jedynie w linii żeńskiej. Współczynnik reprodukcji brutto określa średnią liczbę żywo urodzonych dzieci płci żeńskiej przypadają-cą na jedną kobietę będącą w wieku rozrodczym. Współczynnik reprodukcji brutto w 2010 r. w województwie warmińsko-mazur-skim kształtował się na poziomie 0,684 (Polska – 0,665). Dla zacho-wania zastępowalności prostej konieczne jest, aby każda kobieta pozostawiła po sobie przynajmniej jedną córkę, która w przyszło-ści podejmie rolę matki. Tymczasem poziom współczynnika wska-zuje, że w obecnej sytuacji województwa pokolenie dzieci zastąpi w przyszłości jedynie w 68% liczebność swoich rodziców.

Do kolejnych cech charakteryzujących ruch naturalny ludności i wpły-wających na trendy podstawowych procesów demograficznych za-licza się małżeństwa i rozwody. Liczba zawieranych małżeństw jest zależna zarówno od struktury wieku ludności, jak i uwarunkowań społeczno-gospodarczych. Na częstość zawierania małżeństw mogą mieć wpływ czynniki pozademograficzne, do których zaliczamy m.in. utrudniające usamodzielnianie się młodych ludzi związane z kłopo-tami z uzyskaniem mieszkania oraz ze znalezieniem odpowiedniej, zgodnej z kwalifikacjami oraz preferencjami pracy.

W 2010 r. w województwie warmińsko-mazurskim zawarto 8,4 tys. małżeństw, to jest o 7,2% więcej niż w 2005 r. Współczynnik ob-razujący liczbę nowo zawartych związków małżeńskich na 1000 ludności w 2010 r. wynosił 5,9 (Polska – 6,0), a w poszczególnych powiatach wahał się od 5,3 w powiecie olsztyńskim do 6,6 w po-wiatach nidzickim i piskim. W strukturze zawieranych na Warmii i Mazurach małżeństw przeważały związki wyznaniowe, ich odse-tek w 2005 r. wynosił 68,6%, a w kolejnych latach zmniejszał się na rzecz związków cywilnych i w 2010 r. wyniósł 63,8%. Podobna ten-dencja miała miejsce w Polsce, jednakże spadek udziału związków wyznaniowych był wolniejszy.

Zauważalną tendencją (zarówno w województwie, jak i w kra-ju) jest przesuwanie w czasie decyzji o zawarciu małżeństwa. Po-zytywnym zjawiskiem jest znaczny spadek natężenia liczby mał-żeństw osób najmłodszych (do 19 roku życia). W 2010 r. najwięcej nowożeńców miało 25-29 lat (w 2005 r. dominowali 20-24-latko-wie). Zanotowano także wzrost liczby małżonków 30-34 letnich. Z kolei w grupach wiekowych powyżej 45 roku życia intensyw-ność zawierania związków małżeńskich uległa zmniejszeniu15.

Obok małżeństw decydujący wpływ w zakresie rozrodczości lud-ności mają rozwody. Zjawisko rozwodów stanowi istotny problem

14 Ludność, ruch naturalny i migracje w województwie warmińsko-mazurskim w 2010 r. Urząd Statystyczny w Olsztynie, Olsztyn 2011 r., s. 19.

15 Tamże, s. 19.

Page 27: Perspektywy rozwoju kluczowych sektorów województwa warmińsko-mazurskiego Raport z badań

25

fot.

Tom

asz

Racz

yńsk

i

w sensie demograficznym, jako czynnik zmniejszający reproduk-cję ludności i jednocześnie jako jeden z ważniejszych problemów społecznych. W 2010 r. w województwie warmińsko-mazurskim prawomocnie orzeczono 2,9 tys. rozwodów i było to o 5,2% mniej w stosunku do 2005 r. Współczynnik rozwodów, wyrażony liczbą rozwodów w przeliczeniu na 1000 ludności, w 2010 r. wynosił 2,0 (Polska – 1,6) i obok województw dolnośląskiego i zachodniopo-morskiego był najwyższy w kraju. Natomiast na 1000 zawartych małżeństw średnio przypadało 346,4 rozwody (Polska – 268,5). Pod tym względem województwo warmińsko-mazurskie uplasowało się na 3 miejscu w kraju, za województwami: dolnośląskim i zachod-niopomorskim. W ostatnich trzech latach przyrost tego wskaźnika na terenie Warmii i Mazur był większy niż w innych regionach kraju.

Analiza liczby rozwodów według wieku wykazała, że wczesny wiek zawierania małżeństwa nie sprzyja ich trwałości, bowiem największy udział wśród rozwodzących się miały osoby, które za-warły związek małżeński w wieku 20-24 lat16.

MigracjeStruktury demograficzne i społeczne oraz stosunki ludnościowe ulegają dość zasadniczym zmianom w następstwie ruchu migracyj-nego ludności. Charakterystyczną cechą migracji jest bowiem bez-pośredniość i szybkość oddziaływania na składy strukturalne i roz-mieszczenie przestrzenne ludności, czego nie można powiedzieć o urodzeniach i zgonach, które mają biologiczne uwarunkowania, a jednocześnie są mniejsze w swych rozmiarach ilościowych17.

W miarę pełna obserwacja zjawiska migracji ludności, zarówno we-wnętrznych, jak i zagranicznych, jest bardzo utrudniona (wręcz nie-możliwa) ponieważ oficjalna statystyka jest w stanie uchwycić tylko zarejestrowane formalnie przemieszczenia ludności wewnątrz kraju i za granicą. Można zatem sądzić, że te statystycznie uchwytne mi-gracje ludności są tylko niewielką częścią rzeczywistych przemiesz-czeń migracyjnych ludności Polski. Dlatego też, analizując dane dotyczące migracji można wskazać tylko na pewne kierunki prze-mieszczeń ludności. Nie można natomiast na podstawie takich reje-strowanych migracji ocenić ilościowej skali badanego zjawiska.

TABELA 9. RUCH MIGRACYJNY LUDNOŚCI NA POBYT STAŁY W  WOJEWÓDZTWIE WARMIŃ-SKO-MAZURSKIM (LICZBA OSÓB)WY-SZCZE-GÓLNIE-NIE

2005 2007 2009

2010

ogółem 2005=100

Migracje wewnętrzne na pobyt stały

napływ 17 055 20 417 15 491 16 772 98,3

odpływ 19 316 23 158 18 205 19 493 100,9

saldo -2261 -2741 -2714 -2721 -

na 1000 ludności

-1,6 -1,9 -1,9 -1,9 -

Migracje zagraniczne na pobyt stały

imigracja 293 621 674 755 257,7

emigracja 1130 1672 744 740 65,5

saldo -837 -1051 -70 15 -

na 1000 ludności

-0,6 -0,7 0,0 0,0 -

Saldo migracji wewnętrz-nych i zagra-nicznych na pobyt stały

-3098 -3792 -2784 -2706 -

na 1000 ludności

-2,2 -2,7 -1,9 -1,9 -

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS.

W województwie warmińsko-mazurskim we wszystkich analizo-wanych latach notowano ujemne saldo migracji stałej, tzn. że licz-ba wymeldowań z pobytu stałego przewyższała liczbę nowych za-meldowań. Przewagę odpływu ludności nad napływem rejestro-wano zarówno w ruchu międzywojewódzkim, jak i zagranicznym. W 2010 r. ogólne saldo migracji w województwie warmińsko-ma-zurskim przyjęło wartość ujemną i wyniosło -2706 osób. Ujem-ną wartość osiągnęło także saldo migracji wewnętrznych (-2721). O intensywności ruchu wędrówkowego ludności mówi saldo mi-

16 Tamże, s. 21.

17 Prognoza liczby ludności na lata 2008-2035 opracowana przez Główny Urząd Statystyczny. Warszawa 2008 r., s. 70.

Page 28: Perspektywy rozwoju kluczowych sektorów województwa warmińsko-mazurskiego Raport z badań

26

gracji stałej liczone na 1000 mieszkańców, które kształtowało się na poziomie od -2,2 w 2005 r. do -1,9 w 2010 r.

Zjawisko migracji na Warmii i Mazurach jest przestrzennie zróżni-cowane. W większość powiatów w 2010 r. odnotowano ujemne saldo migracji na pobyt stały. Przyrostem liczby ludności (w wy-niku migracji) wyróżniały się jedynie powiaty położone w sąsiedz-twie Olsztyna – powiat olsztyński i Elbląga – powiat elbląski a tak-że powiat ełcki.

Ruch migracyjny w obrębie województwa nie powoduje zmian w liczbie mieszkańców regionu, ale decyduje o przestrzennym rozmieszczeniu ludności na jego terenie. Z kolei ruch wędrówko-wy międzywojewódzki obejmuje przemieszczenia ludności z wo-jewództwa do innych województw i odwrotnie. Mieszkańcy War-mii i Mazur najczęściej migrowali do województw sąsiednich, tj.: kujawsko-pomorskiego, mazowieckiego, pomorskiego i podla-skiego. Ludność napływająca na Warmię i Mazury również pocho-dziła głównie z tych województw18.

Rozmiary imigracji rejestrowanej (na pobyt stały) w województwie warmińsko-mazurskim w analizowanych latach były mniejsze niż rozmiary emigracji, o czym świadczy ujemne saldo migracji zagra-nicznych. W 2010 r., po raz pierwszy, napływ ludności z zagranicy był większy niż odpływ za granicę (o 15 osób). Liczba mieszkań-ców opuszczających województwo, w celu osiedlenia się na stałe za granicą, zmieniała się w kolejnych latach. Po wstąpieniu Polski do Unii Europejskiej zjawisko emigracji wzrosło, tak więc na po-czątku omawianego okresu liczba emigrantów wzrosła z 1,1 tys. w 2005 r. do 1,7 tys. w 2007 r. Po 2007 r. liczba wyjazdów za granicę z kraju, z roku na rok zmniejszała się. W tym samym czasie liczba osób przybywających z zagranicy do województwa warmińsko-mazurskiego (imigracja) wzrastała od 0,3 tys. w 2005 r. do 0,8 tys. w 2010 r. W latach 2009-2010 rozmiary emigracji i imigracji kształ-towały się na zbliżonym poziomie.

Podsumowując należy zauważyć, że zmiany w strukturze ludności kształ-towane są przez trzy czynniki: liczbę urodzeń, liczbę zgonów i liczebność

migrantów. Ten ostatni czynnik może powodować zarówno starzenie się, jak i odmładzanie społeczeństwa w zależności od tego, w jakim wieku jest migrująca ludność. W migracjach jednak częściej uczestniczy ludność młodsza, dlatego też migracje wpływają na odmłodzenie się społeczeństw tych terenów, na które przybywają migranci i starzenie się ludności obszarów, z których migranci odchodzą. W przypadku zgo-nów, to ich wpływ na odmładzanie czy też starzenie ludności sprowadza się do problemu, w jakich grupach wieku następuje spadek poziomu umieralności, a przy życiu pozostaje więcej osób. Głównym czynnikiem powodującym zmiany w strukturze ludności są urodzenia, gdyż dzięki wysokiej częstości urodzeń szybko rośnie liczba dzieci i zwiększa się ich udział procentowy w ogólnej liczbie ludności i odwrotnie. Spadek pozio-mu urodzeń zmniejsza natomiast liczbę dzieci, a tym samym powiększa względny udział populacji w starszym wieku.

Prognozy demograficznePrognozy liczby ludności zarówno dla Polski, jak i województwa warmińsko-mazurskiego nie są optymistyczne. Populacja woje-wództwa warmińsko-mazurskiego na przestrzeni lat 2010-2035 zmniejszy się o 117,8 tys. osób, przy czym w strukturze według płci zmiany te będą stosunkowo niewielkie. Spowodowane to będzie spadkiem liczby urodzeń oraz wzrostem liczby zgonów. Z przepro-wadzonych prognoz wynika, że liczba urodzeń w latach 2010-2035 w województwie zmniejszy się o 35,0% (Polska – 34,1%), a licz-ba zgonów wzrośnie o 23,5% (Polska – 19,1%). Na 1000 ludności w 2035 r. będzie przypadało 7,8 urodzeń (Polska – 7,6) i 12,2 zgo-nów (Polska – 12,5). Na spadek liczby urodzeń podstawowy wpływ nadal będzie miało przekształcanie wzorca płodności według wie-ku, polegające na przesuwaniu wieku największego natężenia uro-dzeń do starszych grup, co oznacza odkładanie urodzeń w czasie. Z uwagi na fakt, że rodzą i będą rodzić kobiety w coraz późniejszym wieku, nie można oczekiwać pełnej „rekompensaty” urodzeń odło-żonych w czasie przez roczniki z ostatniego wyżu demograficzne-go. Na zmianę podejścia młodych osób do posiadania dzieci oraz łączenia kształcenia, pracy zawodowej z tworzeniem rodziny oraz prokreacją wpływ może mieć rozwój gospodarczy, poprawa sytu-acji materialnej rodzin, rozwój usług społecznych oraz korzystna, dobrze przemyślana polityka rodzinna19.

TABELA 10. PROGNOZA LICZBY LUDNOŚCI WOJEWÓDZTWA WARMIŃSKO-MAZURSKIEGO DO 2035 r.

WYSZCZEGÓLNIENIE 2010 2015 2020 2025 20302035

ogółem 2010=100

Ludność ogółem w tys. 1427,2 1413,3 1400,6 1379,7 1348,0 1309,4 91,7

mężczyźni 695,6 687,1 680,6 670,2 654,4 635,9 91,4

kobiety 731,6 726,1 720,0 709,5 693,5 673,5 92,1

miasta 852,7 842,2 835,1 824,2 806,9 785,6 92,1

wieś 574,6 571,1 565,5 555,5 541,0 523,8 91,2

Liczba kobiet w wieku 15-49 lat 358,5 338,6 322,4 307,5 289,8 263,8 73,6

Urodzenia żywe ogółem 15 771 16 091 14 325 12 194 10 679 10 254 65,0

na 1000 ludności 11,0 11,4 10,2 8,8 7,9 7,8 -

Zgony ogółem 12 942 14 302 14 715 14 988 15 386 15 981 123,5

na 1000 ludności 9,0 10,1 10,5 10,9 11,4 12,2 -

Przyrost naturalny ogółem 2829 1789 -390 -2794 -4707 -5727 -

na 1000 ludności 2,0 1,3 -0,3 -2,0 -3,5 -4,4 -

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS.

18 Prognoza liczby ludności na lata 2008-2035 opracowana przez Główny Urząd Statystyczny. Warszawa 2008 r., s. 70.

19 Tamże, s. 41.

Page 29: Perspektywy rozwoju kluczowych sektorów województwa warmińsko-mazurskiego Raport z badań

27

W kolejnych latach długość przeciętnego trwanie życia mężczyzn i kobiet w województwie nadal będzie wzrastać, nastąpi więc dal-sze pogłębianie się procesu starzenia się ludności20. Tym bardziej, że według prognoz demograficznych dalej będzie pogłębiać się spadek liczby ludności w wieku do 14 lat, a wzrastać udział lud-ności w grupie powyżej 65 roku życia. Udział pierwszej z omawia-nych grup zmniejszy się o 25,8%, a udział ludności w wieku po-produkcyjnym wzrośnie o 78,4%. Wpływ na to będzie mieć upo-wszechnienie się pro-zdrowotnego stylu życia, zmiany struktury wykształcenia ludności, zwiększenie dostępności usług medycz-nych i opiekuńczych oraz podnoszenie jakości tych usług.

Pod względem demograficznym okres ten będzie mniej wymaga-jący dla gospodarki, gdyż presja na tworzenie nowych miejsc pra-cy z tytułu przyrostu podaży siły roboczej będzie znacznie mniej-sza. W wyniku powyższych procesów demograficznych nastąpi również zmiana w strukturze ludności według ekonomicznych grup wieku. W 2010 r. udział osób w wieku przedprodukcyjnym w województwie wynosił 20,0%, a w 2035 r. będzie wynosił 16,3% (Polska – 15,6%). Zmniejszy się także udział ludności w wieku pro-dukcyjnym z 65,2% w 2010 r. do 57,5% w 2035 r. (Polska – 57,6%). Natomiast zwiększy się odsetek ludności w wieku poprodukcyj-nym. Jej udział w populacji wzrośnie z 14,8% w 2010 r. do 26,3% w 2035 r. (Polska – 26,7%) Zmiany te będą miały negatywny wpływ na wartość współczynnika obciążenia demograficznego, który w 2035 r. wyniesie 74,0 (Polska – 73,6), podczas gdy w 2010 r. wynosił 53,4.

Zmiany w liczbie i strukturze wieku ludności będą miały istotny wpływ na wielkość zasobów pracy w perspektywie najbliższych 20-25 lat. Te prawidłowości mogą zmienić jedynie nowe trendy w za-kresie migracji wewnętrznych i zagranicznych. Jednak jak wskazują prognozy na lata 2010-2035 saldo migracji w województwie war-mińsko-mazurskim będzie przyjmowało nadal wartości ujemne.

2.4. Społeczne aspekty rozwojuZ punktu widzenia społeczeństwa rozwój kluczowych sektorów województwa oznaczać powinien poprawę sytuacji na rynku pra-cy, edukowanie w kierunkach, które są potrzebne na tym rynku, a także stworzenie sprzyjających warunków do życia w regionie. Jednocześnie zakres dostępności infrastruktury społecznej i jej ce-chy jakościowe są jednym z elementów warunkujących możliwo-ści rozwoju regionów, pośrednio również prowadzenia działalno-ści gospodarczej i aktywności społeczno-ekonomicznej ludności. Wyposażenie w infrastrukturę społeczną – w przedszkola i szkoły różnych szczebli edukacji, mieszkania, obiekty ochrony zdrowia i pomocy społecznej z jednej strony świadczy o poziomie rozwoju, z drugiej zaś stymuluje ten rozwój. Może być elementem „przycią-gającym” inwestorów do regionu, zachęcającym do osiedlenia się przez nowych mieszkańców, a także wyznacznikiem jakości życia.

Rynek pracyDziałające w województwie przedsiębiorstwa postrzegane są jako strategiczny partner rynku pracy – głównie ze względu na możli-wości tworzenia nowych miejsc pracy, co przy istniejącym pozio-mie bezrobocia nie pozostaje bez znaczenia. Praca jest również tym aspektem aktywności społeczeństwa, który najsilniej wpływa

na zmiany jakości życia oraz możliwości przekształceń gospodarki w pożądanym kierunku.

Dostępne informacje o liczbie osób pracujących pochodzą z róż-nych źródeł, co w pewnym stopniu utrudnia analizę rynku pracy. Najpełniejsze dane uzyskać można z narodowych spisów po-wszechnych. Ponieważ są one przeprowadzane na ogół co dzie-sięć lat, istnieje potrzeba wykorzystania w analizie rynku pracy bieżącej sprawozdawczości, mimo że nie obejmuje ona wszyst-kich kategorii pracujących i uwzględnia różne grupowania we-wnątrz populacji.

Badaniem, które całościowo obejmuje podaż pracy na poziomie wojewódzkim jest Badanie Aktywności Ekonomicznej Ludno-ści (BAEL), przeprowadzane kwartalnie przez Główny Urząd Sta-tystyczny. Pozwala ono między innymi na określenie liczby osób zdolnych do wykonywania zajęć zarobkowych (aktywnych zawo-dowo), a także tych, którzy nie pracowali, nie mieli pracy i jej nie poszukiwali (biernych zawodowo). Ważne jest, iż aktywni zawodo-wo to grupa osób reprezentujących realne zasoby pracy, bowiem do tej kategorii zaliczane są osoby, które albo pracowały w mo-mencie badania (lub miały pracę) albo tej pracy aktywnie poszuki-wały i były gotowe ją podjąć zaraz po znalezieniu21.

W województwie warmińsko-mazurskim w 2010 r. aktywnych było 627 tys. osób – o ok. 3,3% więcej niż 2005 r. Nie tylko zwięk-sza się liczba ludności w wieku 15 lat i więcej, ale również udział osób aktywnych zawodowo. Współczynnik aktywności zawodo-wej mieszkańców Warmii i Mazur w 2010 r. wyniósł 53,5% i od 2005 r. wzrósł – zarówno w przypadku mężczyzn, jak i kobiet. Mężczyźni wykazywali się jednak większą aktywnością zawodową (współczynnik równy 61,7%). Współczynnik aktywności mieszkań-ców miast przewyższał ten zanotowany dla zamieszkujących wsie. Ponieważ podstawową siłą rynku pracy są osoby w wieku produk-cyjnym, niezwykle ważny staje się stopień ich aktywności na ryn-ku pracy. Współczynnik aktywności zawodowej w 2010 r. wyniósł 68,1% (dla mężczyzn 72,6%, a dla kobiet 63,1%).

Wskaźnik zatrudnienia całej populacji województwa od 2005 r. sta-le rośnie i w 2010 r. osiągnął poziom 48,3%. Tak samo jak w przy-padku współczynnika aktywności, wyższą wartość przyjął dla mężczyzn i mieszkańców miast. Najwyższy wskaźnik zatrudnienia zanotowano dla mężczyzn w wieku 30-39 lat (83,5%). Wskaźnik za-trudnienia dla osób w wieku produkcyjnym wyniósł 61,5% (66,3% dla mężczyzn i 56,2% dla kobiet). Warmińsko-mazurskie charakte-ryzowało się jednym z niższych wskaźników zatrudnienia w kraju (czternasta lokata, przed śląskim i zachodniopomorskim).

Osoby pozostające poza siłą roboczą zakwalifikowane zostały do grupy biernych zawodowo. W 2010 r. takich osób było w woje-wództwie 546 tys. i stanowiły one 45,6% ludności obszaru. Ich od-setek w ostatnich latach zmniejsza się. Połowę nieaktywnych na rynku pracy stanowiły osoby z wykształceniem gimnazjalnym, podstawowym i niższym.

Analiza sprawozdawczości statystycznej wskazuje, iż w 2009 r. w gospodarce narodowej pracowało na Warmii i Mazurach 412,0

20 Tamże, s. 53.

21 Reprezentacyjnym badaniem BAEL objęte są osoby w wieku 15 lat i więcej, będące członkami wylosowanych gospodarstw domowych. BAEL jest jedynym badaniem, które pozwala na sze-

roką charakterystykę demograficzno-społeczną populacji pracujących, bezrobotnych i biernych zawodowo. Sprawozdawczość bieżąca GUS z zakresu rynku pracy obejmuje natomiast serię ba-

dań prowadzonych poprzez przedsiębiorstwa i jednostki sfery budżetowej oraz badanie bezrobocia rejestrowanego, obejmujące sprawozdawczość Powiatowych Urzędów Pracy.

Page 30: Perspektywy rozwoju kluczowych sektorów województwa warmińsko-mazurskiego Raport z badań

28

tys. osób, w tym 54,1% w sektorze usługowym, 29,6% – w przemy-słowym i 16,2% – w rolniczym. Od początku analizowanego okre-su zanotowano wzrost liczby pracujących o 3,8%. W porównaniu z 2005 r. zauważyć można nieznaczne zmiany sektorowej struktu-ry zatrudnienia – zmniejszenie się udziału pracujących w rolnic-twie na rzecz usług.

TABELA 11. AKTYWNOŚĆ EKONOMICZNA LUDNOŚCI WEDŁUG BAEL (PRZECIĘTNA W ROKU)WY-SZCZE-GÓLNIE-NIE

2005 2007 2009

2010

ogółem 2005=100

Ludność w wieku 15 lat i więcej w tys.

1175,9 1187,3 1195,1 1197,7 101,9

mężczyźni 567,8 572,7 576,5 577,7 101,7

kobiety 608,0 614,5 618,6 620,0 102,0

Aktywni zawodo-wo w tys.

607,0 602,0 615,0 627,0 103,3

mężczyźni 333,0 330,0 342,0 349,0 104,8

kobiety 274,0 272,0 273,0 278,0 101,5

Bierni za-wodowo w tys.

553,0 568,0 558,0 546,0 98,7

mężczyźni 218,0 226,0 221,0 217,0 99,5

kobiety 336,0 342,0 337,0 329,0 97,9

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS.

Sekcjami, w których w 2009 r. pracowała największa liczba osób było przetwórstwo przemysłowe (C), rolnictwo, leśnictwo, łowiec-two i rybactwo (A) oraz handel; naprawa pojazdów samochodo-wych (G). W porównaniu z 2005 r. znaczący przyrost liczby pra-cujących zanotowano w sekcjach: administrowanie i działalność wspierająca (N), budownictwo (F) oraz informacja i komunikacja (J), natomiast spadek w sekcjach: działalność profesjonalna, na-ukowa i techniczna (M), transport i gospodarka magazynowa (H) oraz przetwórstwo przemysłowe (C).

Podmioty sektora publicznego skupiały w województwie 27,1% pracu-jących. W sektorze prywatnym znalazło się 72,9% posiadających pracę. Przeciętne zatrudnienie w warmińsko-mazurskim w 2009 r. (bez podmiotów gospodarczych o liczbie pracujących do 9 osób i bez zatrudnionych poza granicami kraju) wyniosło 272,4 tys. etatów. Przetwórstwo przemysłowe skupiło 75,5 tys. zatrudnionych, edu-kacja 37,4 tys., a handel; naprawa pojazdów samochodowych 35,4 tys. osób.

Przyrostowi liczby pracujących do 2008 r. towarzyszył w warmiń-sko-mazurskim spadek stopy bezrobocia, w ostatnich dwóch la-tach zanotowano jednak wyższy poziom wskaźnika niż w 2008 r. Podobna tendencja zmian miała miejsce w kraju, z tą różnicą, iż w 2010 r. w województwie zanotowano niższy poziom bezrobo-cia niż przed rokiem, a w Polsce wyższy. Stopa bezrobocia reje-strowanego na Warmii i Mazurach w 2010 r. wyniosła 20,0% (przy średniej krajowej równej 12,3%) i była najwyższa w Polsce.

W województwie warmińsko-mazurskim problem bezrobocia na rynku pracy jest poważnym zjawiskiem społecznym oraz ekono-micznym. W 2010 r. pracy nie miało 105,9 tys. osób (w tym 53,0% to kobiety). Od początku badanego okresu liczba bezrobotnych spadła o 29,8% i był to podobny spadek dla obu płci.

taBeLa 12. BeZrOBOtni ZarejeStrOwani WEDŁUG PŁCI I  TYPU (LICZBA OSÓB)WY-SZCZE-GÓLNIE-NIE

2005 2007 2009

2010

ogółem 2005=100

Ogółem 150 910 98 995 109 181 105 942 70,2

mężczyźni 70 510 40 600 52 847 49 814 70,6

kobiety 80 400 58 395 56 334 56 128 69,8

Zamiesz-kali na wsi

75 577 51 416 53 860 52 272 69,2

mężczyźni 35 581 20 561 25 639 24 125 67,8

kobiety 39 996 30 855 28 221 28 147 70,4

Bez prawa do zasiłku

123 004 79 893 82 755 84 233 68,5

mężczyźni 53 607 30 373 37 949 38 520 71,9

kobiety 69 397 49 520 44 806 45 713 65,9

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS.

Na wsi zamieszkiwało 49,3% bezrobotnych i zauważyć można nie-znaczne zmniejszanie się bezrobocia na wsi – odsetek osób nie posiadających pracy zamieszkujących tereny wiejskie był nieco niższy niż w 2005 r. Niepokojąco wysoki jest odsetek osób po-zostających bez prawa do zasiłku. W 2010 r. wyniósł 79,5%. Było to nieco mniej niż na początku analizowanego okresu, jednakże w ostatnich latach zaobserwować można jego przyrost. W porów-naniu z 2005 r. wzrósł odsetek bezrobotnych poprzednio pracują-cych (o 3,2 pp.).

Na rynku pracy w województwie warmińsko-mazurskim zauważyć można dość duży udział bezrobotnych młodych, do 24 roku życia (21,7%). Dominującą grupę bezrobotnych w 2010 r. stanowiły osoby w wieku 25-34 lata (28,6%). Kobiety stanowiły 57,8% tej grupy wie-kowej. Bezrobotni pozostawali bez pracy dość krótko – w ok. 72% przypadków poniżej roku (poniżej 3 miesięcy – 35,6%, 3-6 miesięcy – 18,3%, 6-12 miesięcy – 18,0%). Osoby zarejestrowane w powiato-wych urzędach pracy, które nie znalazły zatrudnienia ponad 2 lata, stanowiły 11,5%. Ważnym czynnikiem eliminującym osoby z rynku pracy był staż pracy – najczęściej pracy nie miały osoby, które nigdy nie pracowały bądź te, które przepracowały do 5 lat.

Rynek pracy w województwie warmińsko-mazurskim w 2010 r. najmniej korzystny był dla osób z wykształceniem gimnazjal-nym i niższym oraz zasadniczym zawodowym. Grupy te stanowiły łącznie ponad 60% całej populacji bezrobotnych. W porównaniu z 2005 r. udział obu grup w liczbie osób pozostających bez pracy zmniejszył się, co jest pozytywnym zjawiskiem. Zaobserwowano natomiast wyższy odsetek bezrobotnych z wykształceniem wyż-szym i średnim ogólnokształcącym.

Analiza bezrobotnych według wykształcenia i płci wskazuje na trudną sytuację kobiet na rynku pracy – lepsze wykształcenie nie

Page 31: Perspektywy rozwoju kluczowych sektorów województwa warmińsko-mazurskiego Raport z badań

29

uchroniło ich przed bezrobociem. Przyczyną tego może być fakt, iż w warunkach niskiego popytu na pracę kobiety mają nierówne szanse w dostępie do pracy. Nie jest to jedynie specyfika Warmii i Mazur – zjawisko takie ma miejsce w całym kraju. Podobnie jak w Polsce, w województwie w coraz większej skali występuje też zjawisko bezrobocia wśród osób z wykształceniem wyższym. Jego przyczyny leżą zarówno po stronie popytowej (wynika to z ma-łych zdolności gospodarki do tworzenia miejsc pracy dla specjali-stów), jak i podażowej (skłonności do podnoszenia poziomu wy-kształcenia, których wynikiem jest zwiększenie podaży kadr wy-soko wyspecjalizowanych, jednak w wielu wypadkach nie w tych kierunkach, które są pożądane przez rynek).

taBeLa 13. BeZrOBOtni ZarejeStrOwa-NI WEDŁUG POZIOMU WYKSZTAŁCENIA I  PŁCI (LICZBA OSÓB)WY-SZCZE-GÓLNIE-NIE

2005 2007 2009

2010

ogółem 2005=100

Ogółem 150 910 98 995 109 181 105 942 70,2

Wyższe 5697 4680 7304 7788 136,7

Policealne, średnie zawodowe

29 451 19 334 21 137 20 386 69,2

Średnie ogólno-kształcące

10 931 8476 11 145 11 299 103,4

Zasad-nicze zawodowe

47 558 28 415 31 710 30 326 63,8

Gimnazjal-ne i niższe

57 273 38 090 37 885 36 143 63,1

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS.

W Regionalnym Planie Działań na rzecz Zatrudnienia Wojewódz-twa Warmińsko-Mazurskiego co roku określa się podstawowe priorytety i cele, których wykonanie ma przyczynić się do popra-wy polityki rynku pracy, a w rezultacie i sytuacji na rynku pracy22. W planie na 2011 rok określono trzy główne priorytety polityki rynku pracy: wzrost aktywności zawodowej i edukacyjnej miesz-kańców województwa warmińsko-mazurskiego, efektywny rynek pracy oraz doskonalenie aktywnej polityki rynku pracy. Realizacji priorytetów towarzyszyć ma wykonanie trzech strategicznych ce-lów związanych z polityką rynku pracy23:1. utrzymanie poziomu bezrobocia na prognozowanym pozio-

mie ok. 109,0-119,5 tys. osób,2. zmniejszenie wskaźnika procentowego udziału: młodzieży do

25 roku życia w ogólnej liczbie bezrobotnych poniżej 22,5%, a osób w wieku powyżej 45/50 lat poniżej 21,5%,

3. osiągnięcie wskaźnika efektywności programów rynku pracy finansowanych z Funduszu Pracy oraz Europejskiego Funduszu Społecznego na poziomie wyższym niż 40%.

Jakość regionalnego rynku pracy i jego możliwości przyciągania nowych pracowników zależą również od warunków pracy zapew-nionych im przez pracodawców. Warunki pracy rozumiane są tu jako zespół czynników występujących w środowisku pracy, wyni-kających z procesu pracy oraz czynników związanych z wykony-waniem pracy. Na środowisko pracy składają się czynniki fizyczne

(m.in. oświetlenie, hałas, mikroklimat), chemiczne (np. substancje chemiczne) oraz biologiczne (np. bakterie) występujące na obsza-rze miejsca pracy (w hali fabrycznej, na stanowisku pracy), jak i na obszarze otaczającym zakład pracy.

Czynniki obniżające jakość pracy badane są w trzech głównych grupach: szkodliwe czynniki środowiska pracy (występujące w procesie pracy, których stężenie lub natężenie przekracza obowiązujące normy), czynniki związane z uciążliwością pracy (czynności robocze wykonywane np. w wymuszonej pozycji cia-ła, w warunkach ciężkiego wysiłku fizycznego lub w warunkach szczególnej uciążliwości) i czynniki związane z obsługą maszyn szczególnie niebezpiecznych.

Badania zatrudnienia w warunkach zagrożenia dotyczą podmio-tów, w których pracuje 10 i więcej osób. W województwie war-mińsko-mazurskim w 2010 r. w takich podmiotach w warunkach zagrożenia zatrudnionych było ok. 12,9 tys. osób, w tym na zagro-żenia związane ze środowiskiem pracy narażonych było 7,9 tys. osób, na zagrożenia związane z uciążliwością pracy 2,4 tys. osób, a na zagrożenia związane z czynnikami mechanicznymi 2,7 tys. osób.

Kolejnym czynnikiem oddziałującym negatywnie na jakość wa-runków pracy są wypadki przy pracy. Badania dotyczące wypad-ków przy pracy przeprowadzane są przez statystykę publiczną we wszystkich podmiotach gospodarczych, za pomocą statystycznej karty wypadku. Na ich podstawie wiadomo, iż 2009 r. wydarzy-ło się na Warmii i Mazurach 3414 wypadków przy pracy, w tym 2332 wypadkom ulegli mężczyźni. W porównaniu z 2005 r. liczba osób poszkodowanych w wypadkach zmniejszyła się, w więk-szym stopniu w przypadku mężczyzn. Na 1000 osób pracujących w 2009 r. wypadkom uległo 9 osób (w 2005 r. – 11). Zmniejszył się także wskaźnik liczby poszkodowanych w wypadkach śmier-telnych na 100 tys. pracujących – z 4,5 do 3,3.

W 2010 r. stwierdzono w województwie 82 choroby zawodowe, w tym głównie choroby zakaźne lub pasożytnicze albo ich na-stępstwa i pylice płuc.

W kontekście możliwości poprawy sytuacji społeczno-gospodar-czej województwa niezwykle ważny jest również taki aspekt rynku pracy, jak stopień wykorzystania istniejących miejsc pracy (który wskazuje na poziom niedopasowania popytu i podaży na pracę). Z badania popytu na pracę przeprowadzanego przez GUS wynika, iż w 2010 r. w województwie warmińsko-mazurskim utworzono 17,9 tys. nowych miejsc pracy. Na koniec roku zanotowano 1,9 tys. wolnych miejsc pracy. Wskaźnik wykorzystania wolnych miejsc pracy (przeciętny roczny) wyniósł 0,57, przy średniej krajowej rów-nej 0,63.

Ceną za wykonywaną przez zatrudnionych pracę jest wynagro-dzenie. Mechanizm rynkowy reguluje je między innymi w zależ-ności od dostępności produktu – tu od dostępności pracy. Jeżeli określony region charakteryzuje się dużym bezrobociem, wyna-grodzenie oferowane przez podmioty będzie niższe. W przypad-ku, gdy podaż pracy jest ograniczona – tzn. notowany jest brak odpowiednich specjalistów w danych dziedzinach lub mało jest osób chętnych do pracy, płacone wynagrodzenie będzie wyższe.

22 Regionalny Plan Działań na rzecz Zatrudnienia na 2011 rok w Województwie Warmińsko-Mazurskim. Olsztyn 2011 r., s. 22.

23 Tamże, s. 21.

Page 32: Perspektywy rozwoju kluczowych sektorów województwa warmińsko-mazurskiego Raport z badań

30

Przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto24 w województwie w 2010 r. wyniosło 2879,97 zł i było o 776 zł wyższe niż w 2005 r. Wysokość wynagrodzenia plasowała województwo na 15 miejscu w Polsce (przed podkarpackim). Poziom przeciętnych wynagro-dzeń wypłacanych w wybranych sekcjach PKD daje dodatkowo obraz sytuacji ekonomiczno-finansowej przedsiębiorstw (im wyż-sze firma osiąga zyski, tym wyższe wynagrodzenia może wypłacać zatrudnionym pracownikom – za wyjątkiem płac w sferze budże-towej, gdzie są one kształtowane na podstawie ustawodawstwa). Odnotowano, iż w 2009 r. na Warmii i Mazurach dużo wyższe wy-nagrodzenie od średniego w województwie wypłacano pracow-nikom zatrudnionym w podmiotach sekcji: działalność finansowa i ubezpieczeniowa, administracja publiczna i obrona narodowa, górnictwo i wydobywanie oraz wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną. Najniższe płace otrzymywali zatrudnieni w podmiotach zajmujących się administrowaniem i działalnością wspierającą oraz handlem i naprawą pojazdów samochodowych.

Przeciętne płace w sektorze publicznym wyniosły 3183,19 zł i były o 761 zł wyższe niż w sektorze prywatnym. Można zaryzykować stwierdzenie, że poziom wynagrodzeń w sektorze publicznym, który znacznie przewyższał poziom płac w sektorze prywatnym, może stanowić czynnik niesprzyjający rozwojowi gospodarczemu

województwa. Fakt ten może znacząco wpływać na niechęć mło-dych ludzi do podejmowania działalności gospodarczej na wła-sny rachunek bądź poszukiwania możliwości zatrudnienia w sek-torze prywatnym.

Pozapłacowym źródłem dochodów ludności są emerytury i renty. Przeciętna miesięczna emerytura brutto z pozarolniczego syste-mu ubezpieczeń społecznych w województwie wyniosła w 2010 r. 1428,63 zł (renta z tytułu niezdolności do pracy 1139,00 zł, a renta rodzinna 1294,63 zł). Przeciętne przychody pozapłacowe rolników indywidualnych wynosiły 955,05 zł. Średnio przychody z pozarol-niczego systemu ubezpieczeń społecznych były wyższe o 415 zł od tych z 2005 r., a rolników indywidualnych – o 199 zł (przy wzro-ście wynagrodzeń o 776 zł w tym samym czasie).

EdukacjaDostęp do infrastruktury edukacyjnej i jej jakość, zwłaszcza na wyższych poziomach kształcenia, wpływa zarówno na tempo zmian, jak i kształt przyszłego rynku pracy. Potrzeba inwestowania w wiedzę i w jakość kapitału ludzkiego podkreślana jest w każ-dym dokumencie dotyczącym rozwoju kraju, a tworzenie warun-ków dla wzrostu konkurencyjności gospodarki opartej na wiedzy uznawane jest za główny cel strategiczny dokonywanych zmian.

System edukacji w Polsce, po reformie ustroju szkolnego za-początkowanej 1 IX 1999 r., obejmuje: przedszkola, szkoły pod-stawowe, gimnazja, szkoły ponadgimnazjalne (specjalne szkoły przysposabiające do pracy, zasadnicze szkoły zawodowe, licea ogólnokształcące, licea profilowane, technika i szkoły artystycz-ne), uzupełniające licea ogólnokształcące i technika uzupełniające (dla absolwentów zasadniczych szkół zawodowych, dające moż-liwość uzyskania wykształcenia średniego oraz uzyskania świa-dectwa dojrzałości i kontynuacji nauki w szkołach policealnych i wyższych), szkoły policealne (dla absolwentów, którzy uzyskali średnie wykształcenie) oraz szkoły wyższe (dla absolwentów szkół średnich, którzy uzyskali świadectwo dojrzałości). Do roku szkol-nego 2004/2005, a w przypadku techników do roku szkolnego 2005/2006, działały również szkoły ponadpodstawowe (dla ab-solwentów 8-letniej szkoły podstawowej) dla młodzieży oraz ich oddziały będące obecnie w strukturze szkół ponadgimnazjalnych. Do zakończenia cyklu kształcenia działają nadal szkoły ponadpod-stawowe dla dorosłych.

W województwie warmińsko-mazurskim, podobnie jak w innych regionach w Polsce, w następstwie reformy edukacji nastąpiła de-centralizacja systemu kształcenia. Zadania w zakresie oświaty i wy-chowania podzielone są pomiędzy samorządy gminne i samo-rząd powiatowy. W gestii gmin leży całość zagadnień związanych z utrzymaniem szkół podstawowych i gimnazjów (oprócz specjal-nych), natomiast powiat w ramach zadań własnych odpowiada za szkolnictwo ponadgimnazjalne oraz podstawowe i gimnazjal-ne specjalne. Początkiem drogi edukacyjnej dzieci jest wychowanie przedszkol-ne. W 2010 r. funkcjonowały na Warmii i Mazurach 262 przedszko-la i 395 oddziałów przedszkolnych przy szkołach podstawowych. W porównaniu z 2005 r. liczba placówek nieznacznie wzrosła, na-tomiast liczba uczęszczających do nich dzieci zwiększyła się aż o 21,7%. Mniej dzieci chodziło natomiast do szkół podstawowych i gimnazjów.

24 Dane nie obejmują podmiotów gospodarczych o liczbie pracujących do 9 osób.

Page 33: Perspektywy rozwoju kluczowych sektorów województwa warmińsko-mazurskiego Raport z badań

31

W 2010 r. naukę prowadzono w 548 szkołach podstawowych (od 2005 r. ubyło 25), do których chodziło ok. 87,3 tys. uczniów (o 18,6% mniej niż w 2005 r.). Od 2005 r. utworzono 16 nowych gimnazjów i w 2010 r. do 282 placówek uczęszczało ok. 51,4 tys. uczniów (o 22,6% mniej niż na początku badanego okresu).

TABELA 14. PRZEDSZKOLA I  SZKOLNICTWO OBOWIĄZKOWEWY-SZCZE-GÓLNIE-NIE

2005 2007 2009

2010

ogółem 2005=100

Przed-szkola

231 228 247 262 113,4

liczba miejsc

22 020 22 244 24 857 27 043 122,8

liczba dzieci

21 208 22 901 25 399 26 784 126,3

Oddziały przed-szkolne przy szkołach podstawo-wych

423 408 390 395 93,4

liczba dzieci

8502 7930 8539 9379 110,3

Szkoły podstawo-we

573 558 551 548 95,6

liczba uczniów

107 259 96 791 89 821 87 302 81,4

liczba absolwen-tów

20 615 18 826 16 657 15 918 77,2

Gimnazja dla dzieci i młodzie-ży

266 270 281 282 106,0

liczba uczniów

66 350 60 179 54 146 51 379 77,4

liczba absolwen-tów

21 569 20 743 18 538 17 438 80,8

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS.

Zauważalnym zjawiskiem jest też to, że istniejące szkoły podsta-wowe i gimnazja są coraz mniejsze. W 2010 r. na szkołę podstawo-wą przypadało 159 uczniów (podczas gdy 2005 r. – 187), a na gim-nazjum 182 (w 2005 r. – 249 osób).

Zainteresowanie nauką w szkołach ponadgimnazjalnych (mie-rzone liczbą osób do nich uczęszczających) na Warmii i Mazurach spadło i to we wszystkich typach szkół. Wynikać to może przede wszystkim z dużo mniejszej liczby ludności w wieku edukacyjnym na poszczególnych etapach kształcenia.

W roku szkolnym 2009/2010 funkcjonowało: 101 zasadniczych szkół zawodowych, 121 średnich szkół zawodowych i 29 artystycz-nych, 86 liceów ogólnokształcących oraz 13 szkół policealnych i pomaturalnych. Do szkół zasadniczych zawodowych uczęszcza-ło ok. 10,4 tys. uczniów (nieznacznie mniej niż w 2005 r.). Średnie szkoły zawodowe i artystyczne (ze specjalnymi) skupiały łącznie 25,2 tys. uczniów. Od 2005 r. liczba uczęszczających do średnich

szkół zawodowych spadła o 25,2%, a artystycznych o 9,9%. W po-równaniu początkiem badanego okresu było aż o 113 średnich szkół zawodowych mniej, artystycznych o 12 więcej.

taBeLa 15. SZKOLnictwO na pOZiOMacH WYżSZYCH NIż PODSTAWOWEWY-SZCZE-GÓLNIE-NIE

2005 2007 2009

2010

ogółem 2005=100

Szkoły zasadnicze zawodo-we dla młodzieży

98 102 105 101 103,1

liczba uczniów

10 425 11 031 11 025 10 378 99,5

liczba absolwen-tów

3145 3124 3250 3617 115,0

Szkoły średnie zawodowe i artystycz-ne dla młodzieży

251 201 158 150 59,8

liczba uczniów

33 292 29 167 25 990 25 202 75,7

liczba absolwen-tów

10 251 7387 6021 5412 52,8

szkoły średnie zawodowe

234 179 132 121 51,7

liczba uczniów

31 308 27 664 24 392 23 415 74,8

liczba absolwen-tów

9945 7160 5838 5210 52,4

szkoły ar-tystyczne

17 22 26 29 170,6

liczba uczniów

1984 1503 1598 1787 90,1

liczba absolwen-tów

306 227 183 202 66,0

Licea ogólno-kształcące

104 84 84 86 82,7

liczba uczniów

27 171 25 420 23787 23 034 84,8

liczba absolwen-tów

9038 8407 7834 7732 85,5

Szkoły policealne

38 21 11 13 34,2

liczba uczniów

3017 831 1216 1278 42,4

liczba absolwen-tów

1071 635 430 424 39,6

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS.

Do liceów ogólnokształcących uczęszczało 23,0 tys. młodzieży – o 4,1 tys. osób mniej niż w 2005 r. Szkoły policealne w roku szkol-nym 2009/2010 prowadziły naukę dla 1,3 tys. młodych uczniów (o 1,7 tys. mniej niż na początek badanego okresu).

Page 34: Perspektywy rozwoju kluczowych sektorów województwa warmińsko-mazurskiego Raport z badań

32

Miarą powszechności nauczania są wyrażane procentowo współ-czynniki skolaryzacji. Współczynnik skolaryzacji brutto jest to rela-cja liczby osób uczących się (stan na początku roku szkolnego) na danym poziomie kształcenia (niezależnie od wieku) do liczby lud-ności (stan w dniu 31 XII) w grupie wieku określonej jako odpo-wiadająca temu poziomowi nauczania. Współczynnik skolaryzacji netto jest to relacja liczby osób (w danej grupie wieku) uczących się (stan na początku roku szkolnego) na danym poziomie kształ-cenia do liczby ludności (stan w dniu 31 XII) w grupie wieku okre-ślonej jako odpowiadająca temu poziomowi nauczania.

Współczynnik brutto liczony dla szkół podstawowych w 2010 r. wyniósł województwie 98,65% i był niższy niż w 2005 r. Współ-czynnik dla gimnazjów był również niższy i osiągnął wartość 101,54%. Dla zasadniczych szkół zawodowych wyniósł 17,33% (więcej niż przed laty), dla średnich szkół zawodowych i ogólnoza-wodowych – 42,86% (spadł), a policealnych – 17,65 (wzrósł). Wartości współczynników wskazują na większą powszechność nauczania w zasadniczych szkołach zawodowych i policealnych w badanym okresie. Zmniejszyła się natomiast powszechność na-uczania na pozostałych poziomach nauczania w szkołach ponad-gimnazjalnych.

Na jakość edukacji, oprócz dostępności szkół, składa się również stopień ich informatyzacji. W województwie w 2010 r. szkoły (pod-stawowe, gimnazja i ponadgimnazjalne łącznie) posiadały 26,5 tys. komputerów, z których 91,5% podłączonych było do Interne-tu. Komputery przeznaczone do użytku uczniów posiadało 95,9% szkół podstawowych, 84,7% gimnazjów oraz 74,2% liceów ogól-nokształcących, 64,0% liceów profilowanych, 63,5% techników, 41,7% szkół policealnych oraz 40,0% zasadniczych szkół zawodo-wych. W porównaniu z 2005 r. stopień komputeryzacji wszystkich typów szkół znacząco wzrósł.

Szkolnictwo wyższeW gospodarce opartej na wiedzy, do której zmierza Polska, pod-stawowe znaczenie ma jakość kształcenia na poziomie wyższym oraz dostęp do tego kształcenia. Zadania edukacyjne na poziomie wyższym w 2010 r. w województwie warmińsko-mazurskim reali-zowały takie szkoły wyższe, jak: Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie, Olsztyńska Wyższa Szkoła Informatyki i Zarządzania

im. prof. Tadeusza Kotarbińskiego, Wyższa Szkoła Informatyki i Eko-nomii Towarzystwa Wiedzy Powszechnej w Olsztynie, Wszechnica Mazurska w Olecku, Olsztyńska Szkoła Wyższa im. Józefa Rusiec-kiego, Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Elblągu, Prywatna Wyższa Szkoła Zawodowa w Giżycku, Elbląska Uczelnia Humani-styczno-Ekonomiczna, Wszechnica Warmińska w Lidzbarku War-mińskim oraz Wyższa Szkoła Policji w Szczytnie.

W województwie funkcjonują również wydziały zamiejscowe czy filie uczelni wyższych, mających swoje siedziby w innych wo-jewództwach. Są to m.in.: Szkoła Wyższa im. Pawła Włodkowi-ca w Płocku – Filia w Iławie oraz Wyższa Szkoła Finansów i Zarzą-dzania w Białymstoku – Filia w Ełku, Szkoła Wyższa im. Bogdana Jańskiego w Warszawie – Wydział Zamiejscowy w Elblągu, Wyż-sza Szkoła Gospodarki w Bydgoszczy – Zamiejscowy Ośrodek Dy-daktyczny w Ełku, Gdańska Wyższa Szkoła Administracji – Zamiej-scowa Podstawowa Jednostka Organizacyjna w Olsztynie, Akade-mia Humanistyczno-Ekonomiczna w Łodzi – Zamiejscowy Ośro-dek Dydaktyczny w Lidzbarku Warmińskim.

Do szkół wyższych25 w województwie uczęszczało w 2010 r. (wg stanu na 30 XI) ok. 50,0 tys. osób (w tym 60,5% to kobiety). W po-równaniu z 2005 r. ubyło 18,7% chętnych do nauki na poziomie wyższym. Szkoły publiczne skupiały 69,5% studentów. Zarówno w województwie, jak i w Polsce zauważalna jest tendencja stale malejącej liczby studentów przypadającej na 10 tys. mieszkańców.

W 2010 r. studenci publicznych szkół wyższych Warmii i Mazur mieli do wyboru 18 kierunków nauczania. Największym zaintere-sowaniem cieszyły się ekonomia i administracja, kierunki społecz-ne oraz pedagogiczne (na początku okresu objętego badaniem najchętniej studiowano ekonomię i administrację, kierunki peda-gogiczne i humanistyczne). Na uczelniach niepaństwowych zano-towano najwięcej studentów na kierunkach pedagogicznych oraz ekonomii i administracji (podobnie jak w 2005 r.). Jak widać zarów-no na uczelniach publicznych, jak i prywatnych zainteresowaniem studentów cieszyły się podobne kierunki.

Struktura kształcenia na wybranych kierunkach w badanym okre-sie uległa znacznym zmianom – zanotowano wzrost odsetka stu-dentów kierunków społecznych, architektury budownictwa i bio-

25 Dane nie obejmują szkoły resortu MSWiA, czyli Wyższej Szkoły Policji w Szczytnie; włączono informacje o ośrodkach zamiejscowych i filiach.

fot.

Tom

asz

Racz

yńsk

i

Page 35: Perspektywy rozwoju kluczowych sektorów województwa warmińsko-mazurskiego Raport z badań

33

logicznych w szkołach publicznych oraz pedagogicznych i me-dycznych w szkołach niepublicznych. Wystąpił natomiast spadek udziału osób studiujących na kierunkach: ekonomia i administra-cja, ochrona środowiska i inżynieryjno-technicznych (szkoły pu-bliczne) oraz informatycznych, humanistycznych, ekonomii i ad-ministracji (szkoły niepubliczne).

Gospodarka mieszkaniowaJednym z wyznaczników warunków i jakości życia może być liczba i dostępność infrastruktury mieszkaniowej. W województwie war-mińsko-mazurskim w zasobach mieszkaniowych dostępnych było 478,7 tys. mieszkań o przeciętnej powierzchni użytkowej ok. 65,9 m2. Od 2005 r. przybyło 20,8 tys. mieszkań.

Mieszkania zróżnicowane były pod względem wyposażenia w podstawowe instalacje sanitarno-techniczne. Z 478,7 tys. miesz-kań w województwie 96,6% posiadało podłączenie do wodocią-gu, jednakże ustępu spłukiwanego nie posiadało 10,1% mieszkań, a łazienki – 11,6%. Brak centralnego ogrzewania i gazu sieciowego w wielu wypadkach mógł wynikać z wykorzystania innych źródeł ciepła. Między miastami i terenami wiejskimi widoczna była różni-ca w wyposażeniu w instalacje techniczno-sanitarne. W miastach w wodociąg wyposażonych było 99,8% mieszkań (na wsi 90,6%). Łazienkę posiadało 95,0% mieszkań miejskich i tylko 76,3% wiej-skich. Z centralnego ogrzewania korzystano w 88,6% mieszkań w miastach – na wsi w 61,8%.

Jedną z form pomocy rodzinom znajdującym się w trudnej sytuacji materialnej i życiowej, realizowaną przez gminę, są dodatki miesz-kaniowe. Wysokość wypłaconych dodatków mieszkaniowych była różna dla poszczególnych rodzajów zasobów mieszkaniowych. Naj-wyższe przyznawano użytkownikom mieszkań Towarzystwa Bu-downictwa Społecznego (173,69 zł) i gminnych (164,36 zł), a najniż-sze – mieszkańcom budownictwa prywatnego (113,09 zł). Tempo przyrostu zasobów mieszkaniowych można określić między inny-mi na podstawie analizy rzeczowych wyników budownictwa – liczby mieszkań oddanych do użytkowania.

taBeLa 16. ZaSOBY MieSZKaniOweWYSZCZE-GÓLNIENIE

2005 20072009

ogółem 2005=100

Ogółem 457 870 467 179 478 680 104,5

w miastach 294 990 302 154 310 084 105,1

na wsi 162 880 165 025 168 596 103,5

Powierzchnia użytkowa mieszkań w m2

29 712 806 30 497 594 31 563 506 106,2

Przeciętna powierzchnia użytkowa 1 mieszkania w m2

64,9 65,3 65,9 101,5

Przeciętna powierzchnia użytkowa mieszkania na 1 osobę w m2

20,8 21,4 22,1 106,3

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS.

TABELA 17. MIESZKANIA ODDANE DO UżYT-KOwaniaWY-SZCZE-GÓLNIE-NIE

2005 2007 2009

2010

ogółem 2005=100

Ogółem 4451 5833 4853 4757 106,9

spółdziel-cze

461 781 564 158 34,3

zakładowe 35 117 100 92 262,9

komu-nalne

317 71 210 155 48,9

społeczne czynszowe

184 175 212 24 13,0

przezna-czone na sprzedaż lub wy-najem

657 2054 1273 1801 274,1

indywidu-alne

2797 2635 2494 2527 90,3

Po-wierzchnia użytkowa mieszkań w m2

417 332 490 333 461 606 457 426 109,6

Przeciętna po-wierzchnia użytkowa 1 mieszka-nia w m2

93,8 84,1 95,1 96,2 102,6

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS.

W 2010 w województwie oddano do użytkowania 4757 miesz-kań o przeciętnej powierzchni użytkowej 96,2 m2. Było to o 306 mieszkań więcej niż w 2005 r., jednakże mniej niż w roku poprzed-nim. Zauważyć można natomiast wzrost przeciętnej powierzchni mieszkania w badanym okresie.

Najwięcej mieszkań przekazali inwestorzy indywidualni (ponad połowę), a następnie osoby przeznaczające obiekty mieszkanio-we na sprzedaż lub wynajem oraz spółdzielnie mieszkaniowe. W strukturze oddawanych do użytkowania mieszkań według ro-dzajów własności w porównaniu z 2005 r. zauważyć można znacz-ny przyrost budownictwa przeznaczonego na sprzedaż bądź wynajem, a spadek – społecznego czynszowego, spółdzielczego oraz w mniejszym stopniu – indywidualnego.

Województwo warmińsko-mazurskie charakteryzowało się raczej średnią liczbą zasobów mieszkaniowych na 1000 mieszkańców (dziewiąta lokata w kraju) i były to obiekty o stosunkowo mniej-szej powierzchni użytkowej. Przeciętna powierzchnia użytkowa mieszkania wyniosła 96,2 m2, co ulokowało województwo na piętnastym miejscu w kraju (przed dolnośląskim). Liczba mieszkań oddanych do użytkowania na 1000 zawartych małżeństw plaso-wała się niżej niż przeciętna w kraju, co świadczyć może o mniej-szym tempie rozwoju budownictwa mieszkaniowego w woje-wództwie, bądź mniejszych możliwościach zakupu mieszkań.

Ochrona zdrowia i opieka społecznaPodobnie jak w przypadku edukacji, zadania z zakresu ochrony

Page 36: Perspektywy rozwoju kluczowych sektorów województwa warmińsko-mazurskiego Raport z badań

34

zdrowia znajdują się zarówno w gestii gmin (opieka podstawo-wa), jak i powiatów (opieka ponadpodstawowa – szpitalna i spe-cjalistyczna). Poszczególne gminy realizują swoje zadania poprzez Samodzielne Niepubliczne Zakłady Opieki Zdrowotnej, których koszty działalności są finansowane przez Narodowy Fundusz Zdrowia. Ambulatoryjne usługi medyczne wykonywane są głów-nie przez niepubliczne zakłady opieki zdrowotnej, indywidualne lub specjalistyczne praktyki lekarskie oraz poradnie przyszpitalne.W warmińsko-mazurskim w 2010 r. w ramach ambulatoryjnej opieki zdrowotnej funkcjonowało 710 zakładów opieki zdrowot-nej, w tym 638 niepublicznych i 72 publiczne.

taBeLa 18. pODStawOwe eLeMentY OcHrOnY ZDrOwiaWY-SZCZE-GÓLNIE-NIE

2005 2007 2009

2010

ogółem 2005=100

Szpitale (bez oddziałów i filii)

38 34 37 - -

publiczne 25 25 26 - -

niepu-bliczne

13 9 11 - -

Łóżka w szpi-talach i filiach

6034 5873 6056 - -

Leczeni w szpita-lach

261 195 258 514 249 707 - -

Liczba ludności na łóżko w szpi-talach ogólnych

237 243 236 - -

Zakłady opieki zdrowot-nej

427 470 689 710 166,3

publiczne 68 63 76 72 105,9

niepu-bliczne

359 407 613 638 177,7

Porady ogólnodo-stępne

4 790 430 5 756 967 5 820 536 5 797 659 121,0

Apteki i punkty apteczne

343 351 353 366 106,7

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS.

Prowadzono ponadto 420 praktyk lekarskich (w tym 61 na wsiach). W ramach podstawowej opieki zdrowotnej udzielono 5797,7 tys. porad ogólnodostępnych. Opieka ponadpodstawowa w 2009 r. prowadzona była przez 37 szpitali, dysponujących 6056 łóżkami. Ponadto mieszkańcy województwa skorzystać mogli z 366 aptek i punktów aptecznych oraz 18 żłobków i oddziałów żłobkowych. W porównaniu do 2005 r. zwiększyła się dostępność aptek (wy-rażona liczbą ludności przypadającą na 1 aptekę), na podobnym poziomie utrzymała się dostępność miejsc w szpitalach (liczona liczbą osób przypadającą na 1 łóżko). Mieszkańcy Warmii i Mazur w 2009 r. najczęściej chorowali na grypę, a także szczepieni byli na

wściekliznę, zanotowano też wiele przypadków zachorowania na szkarlatynę i salmonellozy. W porównaniu z 2005 r. w największym stopniu wzrosła zachorowalność na grypę.

Zgodnie z ustawą o Państwowym Ratownictwie Medycznym z dn. 8 września 2006 r., od 1 stycznia 2007 r. kompetencje, zakres dzia-łania, zasady tworzenia, organizacji i funkcjonowania, jak i finanso-wania systemu ratownictwa medycznego przypisane zostały wo-jewodzie. Jednostkami systemu ratownictwa medycznego w war-mińsko-mazurskim w 2010 r. było 71 zespołów wyjazdowych ra-townictwa medycznego, 10 izb przyjęć, 9 szpitalnych oddziałów ratunkowych i 1 lotnicze pogotowie ratunkowe. W ramach ratow-nictwa medycznego udzielono pomocy 110,7 tys. osób, w tym 10,0 tys. to dzieci i młodzież do 18 roku życia. Jednostki systemu ratownictwa medycznego interweniowały w 180,0 tys. przypad-ków.

Prace związane z pomocą społeczną kierowane są do osób i ro-dzin potrzebujących, w celu wzmocnienia i odzyskania zdolności do funkcjonowania w społeczeństwie. W 2010 r. realizowane były za pośrednictwem 67 placówek pomocy społecznej. W domach i zakładach pomocy społecznej przebywało 4416 osób (przyrost o 12,4% w porównaniu z 2005 r.). W ramach pomocy społecznej opiekę nad dziećmi i młodzieżą pozbawioną całkowicie lub czę-ściowo opieki ze strony rodziny naturalnej sprawowało 12 pla-cówek socjalizacyjnych i 11 rodzinnych oraz 2021 rodzin zastęp-czych. W 2009 r. na 10 tys. ludności świadczenia pomocy społecz-nej otrzymywało 927 osób.

KulturaInfrastrukturę kultury w województwie warmińsko-mazurskim w 2010 r. tworzyło 21 kin stałych, 27 muzeów (łącznie z oddzia-łami), 5 teatrów i instytucji muzycznych, 13 obiektów działalności wystawienniczej oraz 316 bibliotek i ich filii.

Placówki biblioteczne, dysponujące 5094,5 tys. woluminów ksią-żek, zanotowały 4222,0 tys. wypożyczeń księgozbioru na ze-wnątrz. Od 2005 r. zauważono spadek liczby bibliotek, zmniejsze-nie się księgozbioru, a także zmniejszenie zainteresowania tą for-mą uczestnictwa w kulturze – liczba czytelników i wypożyczeń z roku na rok spadała. Na 1 placówkę biblioteczną w 2010 r. przy-padało 3244 mieszkańców, podczas gdy w 2005 r. – 2898, czyli na początku badanego okresu dostępność bibliotek była większa.Najbardziej znaczący wzrost zainteresowania odbiorców kultury dotyczył kin – od początku badanego okresu liczba kin co prawda spadła (związane jest to głównie z tym, że nowopowstające kom-pleksy kinowe są większe), ale seanse obejrzało aż o 161,0% osób więcej. Stopień zainteresowania działalnością kin, wyrażony liczbą widzów na 1000 mieszkańców w województwie, był o jedną trze-cią niższy niż w Polsce.

Więcej zwiedzających niż na początku badanego okresu zanoto-wano też w obiektach działalności wystawienniczej (o 244%). Wy-stawy obejrzało w 2010 r. 218,4 tys. osób (w 2005 r. – 63,4 tys.). Zauważalny był także nieznacznie większy popyt na koncerty i sztuki wystawiane w teatrach i instytucjach muzycznych (zano-towano o 2,3% uczestników więcej). Muzea odwiedziło 540,5 tys. osób (o 24,0% więcej niż w 2005 r.). W jednostkach tych odbyły się 3683 imprezy oświatowe (niewiele więcej niż przed laty).

Page 37: Perspektywy rozwoju kluczowych sektorów województwa warmińsko-mazurskiego Raport z badań

35

taBeLa 19. inStYtucje KuLturY I  ICH WYKORZYSTANIEWY-SZCZE-GÓLNIE-NIE

2005 2007 2009

2010

ogółem 2005=100

Biblioteki i filie

348 333 319 316 90,8

księgo-zbiór

5 477 241 5 402 065 5 213 243 5 094 514 93,0

czytelnicy w ciągu roku

274 301 245 777 231 736 229 071 83,5

wypo-życzenia księgo-zbioru na zewnątrz

4 987 425 4 419 504 4 243 042 4 222 044 84,7

Kina stałe 28 23 23 21 75,0

miejsca na widowni

8296 6397 7586 7258 87,5

seanse 11 214 16 064 31 858 34 669 309,2

widzowie 359 668 640 583 948 077 938 625 261,0

Muzea 23 23 25 27 117,4

zwiedza-jący

435 954 468 328 469 287 540 454 124,0

imprezy oświatowe w muze-ach

3671 4622 3586 3683 100,3

Teatry i instytucje muzyczne

4 4 4 5 125,0

miejsca na widowni w stałej sali

1744 1771 1838 1828 104,8

przedsta-wienia i koncerty (wg siedziby)

2015 2061 2179 2182 108,3

widzowie\słucha-cze (wg siedziby)

286 857 281 527 287 432 293 548 102,3

Obiekty działalno-ści wysta-wienniczej

5 8 14 13 260,0

wystawy 77 132 169 116 150,6

zwiedza-jący

63 389 309 873 254 126 218 391 344,5

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS.

Od 2005 r. wzrosła liczba domów i ośrodków kultury, klubów i świetlic (o 13 placówek) i w 2009 r. było ich 146. Wzrosła również liczba organizowanych imprez, lecz zainteresowanie nimi spadło. Mniej członków zrzeszały zespoły artystyczne, wzrosła natomiast liczba klubów (kół) zainteresowań (do 449; o 14,0%), prowadzo-nych w analizowanych instytucjach, zanotowano też przyrost licz-by osób do nich uczęszczających (o 12,3%).

Turystyka, sport, rekreacjaPołożenie Warmii i Mazur przy północnej granicy kraju, wśród la-sów, jezior i terenów bogatych przyrodniczo, a także dostęp do kultury i sztuki oraz odbywające się koncerty i imprezy rekreacyj-no-sportowe tworzą dogodny klimat do utrwalania i rozwoju funkcji turystycznych województwa. Warunkiem rozwoju jest jed-nak stałe powiększanie i modernizowanie dostępnej infrastruktury – zarówno obiektów zbiorowego, jak i indywidualnego zakwate-rowania.

W 2010 r., według danych GUS, w województwie funkcjonowało 387 obiektów noclegowych zbiorowego zakwaterowania, w tym 234 miały możliwość obsługi turystów przez cały rok. Wśród obiektów wyróżnić można 95 hoteli, 4 motele, 26 pensjonatów, 43 inne obiekty hotelowe, 2 domy wycieczkowe, 4 schroniska mło-dzieżowe, 17 szkolnych schronisk młodzieżowych, hostel, dom pracy twórczej, 55 ośrodków wczasowych, 7 – kolonijnych, 26 – szkoleniowo-wypoczynkowych, 31 zespołów ogólnodostępnych domków turystycznych, 13 kempingów, 20 pól biwakowych, 2 zakłady uzdrowiskowe i 40 innych obiektów.

Obiekty te dysponowały 37,7 tys. miejsc noclegowych, które wynajmowało przez cały rok 898,8 tys. odwiedzających (w tym jedynie 16,1% to obcokrajowcy). W porównaniu z 2005 r. zainte-resowanie regionem, wyrażone liczbą turystów korzystających z noclegów, wzrosło o 18,6%. W tym czasie liczba obiektów noc-legowych wzrosła o 34 jednostki, natomiast liczba miejsc nocle-gowych – o 314.

Gęstość sieci turystycznej, mierzona liczbą miejsc noclegowych na 1000 ludności, w badanym okresie w województwie była nie-malże dwukrotnie wyższa niż w Polsce. O ile jednak w kraju za-notowano minimalny wzrost wskaźnika, w województwie od 2008 r. widoczny jest nieznaczny jego spadek. W Polsce od 2008 r. zauważalne jest minimalne skrócenie długości pobytu turystów w obiektach noclegowych, w województwie utrzymuje się na po-dobnym poziomie. W 2010 r. liczba noclegów udzielonych jedne-mu korzystającemu wyniosła 2,7. Turyści zagraniczni spędzili śred-nio 2,5 dnia.

Stopień wykorzystania miejsc noclegowych, stanowiący swoisty wskaźnik wykorzystania infrastruktury turystycznej był w 2010 r. niższy niż średni dla Polski i wyniósł 28,24% (w kraju 34,27%). Naj-lepiej wykorzystane były zakłady uzdrowiskowe (wskaźnik wyniósł aż 71,81%), ośrodki wczasowe (33,61%) i kolonijne (33,52%).

W obiektach noclegowych zbiorowego zakwaterowania przeby-wało 144,7 tys. cudzoziemców. Turyści przyjeżdżali głównie z Nie-miec (58,2%), Rosji (11,7%), Litwy (4,9%), Francji (2,7%), Estonii (2,2%) czy Włoch (1,6%). W porównaniu z 2005 r. w województwie nocowało znacznie więcej osób z Litwy, Estonii, Finlandii i Łotwy, przyrost zanotowano też w przypadku mieszkańców Włoch, Irlan-dii, Kanady i Grecji. Przyjeżdżających z pozostałych krajów było mniej (Niemców aż o 72,2 tys., Rosjan o 3,5 tys. a mieszkańców USA o 2,6 tys.).

Informacja o obiektach zbiorowego zakwaterowania nie przyno-si wyczerpujących danych na temat możliwości przyjmowania tu-rystów w województwie, bowiem wiadomo, iż na Warmii i Mazu-

Page 38: Perspektywy rozwoju kluczowych sektorów województwa warmińsko-mazurskiego Raport z badań

36

rach funkcjonuje również szereg kwater agroturystycznych i po-koi gościnnych. Niestety różne źródła wskazują odmienną liczbę tych obiektów.

taBeLa 20. OBieKtY ZBiOrOweGO ZaKwa-terOwaniaWY-SZCZE-GÓLNIE-NIE

2005 2007 2009

2010

ogółem 2005=100

Obiekty 353 371 390 387 109,6

w tym ca-łoroczne

186 198 215 234 125,8

Miejsca noclego-we

37 408 38 231 38 366 37 722 100,8

w tym ca-łoroczne

18 297 19 101 19 508 19 213 105,0

Korzy-stający z obiektów

758 021 869 005 850 165 898 771 118,6

w tym turyści za-graniczni

219 186 180 856 149 429 144 700 66,0

Udzielone noclegi

2 014 893 2 407 709 2 372 186 2 407 502 119,5

w tym turystom zagranicz-nym

503 384 457 944 380 775 361 077 71,7

Długość pobytu

2,7 2,8 2,8 2,7 -

w tym turystów zagranicz-nych

2,3 2,5 2,5 2,5 -

Miejsca nocle-gowe na 1000 ludności

26,19 26,80 26,87 26,42 -

Stopień wyko-rzystania miejsc noclego-wych w %

30,09 31,26 29,59 28,24 -

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS.

Według badania przeprowadzonego ostatnio w 2007 r. przez In-stytut Turystyki w województwie przygotowanych było 869 kwa-ter agroturystycznych (w tym 597, które miały możliwość przyj-mowania turystów przez cały rok), dysponujących 8164 miejsca-mi noclegowymi. W prywatnych domach turyści mogli skorzystać z 6129 miejsc noclegowych w 649 pokojach gościnnych26.

Główny Urząd Statystyczny w 2010 r., na podstawie informacji przekazanych przez urzędy miast i gmin, stworzył wstępną kar-totekę do badania obiektów indywidualnego zakwaterowania posiadających 10 i więcej miejsc noclegowych. Zarejestrowana w końcu 2010 r. baza obiektów noclegowych indywidualnego za-kwaterowania liczyła 487 podmiotów – 271 kwater agroturystycz-nych, dysponujących 608 miejscami oraz 216 pokoi gościnnych, posiadających 479 miejsc noclegowych. Z obiektów tych skorzy-

stało w ciągu roku 11,6 tys. turystów. Średnia długość pobytu wy-niosła 3,5 dnia, czyli prawie o dzień więcej niż w obiektach zbioro-wego zakwaterowania27.

Działalność rekreacyjna i sportowa w województwie w 2010 r. realizowana była przez 545 klubów sportowych, zrzeszających 34,8 tys. członków. Ćwiczyło w nich 33,7 tys. osób (jedynie 27,2% to kobiety). Trzy czwarte ćwiczących w klubach stanowiły dzieci i młodzież w wieku do 18 roku życia.

Dla zwolenników jazdy rowerowej przygotowanych było 909,4 km ścieżek rowerowych. Miłośnicy sportów zimowych skorzystać mogli z 1,6 km narciarskich tras zjazdowych i 2,5 km narciarskich tras biegowych.

Bezpieczeństwo publicznePrzygraniczne położenie województwa warmińsko-mazurskiego na północno-wschodniej granicy z Federacją Rosyjską (Obwodem Kaliningradzkim), szeroki margines ubóstwa, wysoka przestęp-czość oraz bezrobocie, to niektóre z czynników determinujących poziom bezpieczeństwa społeczności regionu. W momencie przystąpienia Polski do Unii Europejskiej, północna granica regio-nu stała się zewnętrzną granicą UE. Polska jest dość atrakcyjnym krajem tranzytowym bądź docelowym dla nielegalnych emigran-tów, przemytu czy innych form przestępczości transgranicznej. Niekontrolowany przerzut ludzi stanowi poważne zagrożenie, co wiąże się z tym, że szlakami tymi mogą następować przerzuty narkotyków, broni, towarów bezakcyzowych, a także pojawiają się zagrożenia związane z międzynarodowym terroryzmem.

Granicę Polski z Federacją Rosyjską ochrania Warmińsko-Mazurski Oddział Straży Granicznej (WMOSG). Ustawowe zadania związa-ne z ochroną granicy oddział realizuje siłami i środkami 5 placó-wek Straży Granicznej (w Braniewie, Bezledach, Barcianach, Goł-dapi i Grzechotkach). Straż Graniczna realizuje zadania w oparciu o czteropoziomowy system zintegrowanego zarządzania granicą państwową, którego filary stanowią: działania wewnątrz kraju, za-rządzanie granicą, współpraca ze służbami granicznymi państw sąsiednich oraz współpraca z placówkami dyplomatycznymi i konsularnymi oraz oficerami łącznikowymi.

W ramach działań wewnątrz kraju Warmińsko-Mazurski Oddział Straży Granicznej współpracuje z: Policją, Służbą Celną, Inspekcją Transportu Drogowego, Agencją Bezpieczeństwa Wewnętrzne-go, Centralnym Biurem Śledczym, Żandarmerią Wojskową, Urzę-dem Wojewódzkim, Służbą Ochrony Kolei. Współpraca na szcze-blu międzynarodowym jest oparta w głównej mierze na koopera-cji ze służbami granicznymi Federacji Rosyjskiej, opartej na umo-wie między Rządem Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej a Rzą-dem Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich o stosunkach prawnych na polsko-radzieckiej granicy państwowej oraz współ-pracy i wzajemnej pomocy w sprawach granicznych, podpisanej w Moskwie dnia 15 lutego 1961 r.

Przedmiotem współpracy jest: wymiana bieżących informacji o sytuacji na ochranianym odcinku, wyjaśnianie zdarzeń granicz-nych, w tym zabezpieczania śladów tych zdarzeń, uzgadnianie przedsięwzięć w zakresie administracji granicy państwowej oraz wymiana informacji statystycznych o ruchu granicznym, zawró-

26 Obiekty prywatnej bazy noclegowej, Instytut Turystyki w Warszawie: www.intur.com.pl/baza.htm.

27 Turystyka w województwie warmińsko-mazurskim w 2010 r. Urząd Statystyczny w Olsztynie, Olsztyn 31.05.2011 r., s. 7. www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/olsz/ASSETS_sygnalna_tury-

styka_2010.pdf

Page 39: Perspektywy rozwoju kluczowych sektorów województwa warmińsko-mazurskiego Raport z badań

37

ceniach osób, ilości ujawnionego przemytu, itp. Ponadto WMOSG współpracuje z Oficerami Łącznikowymi Straży Granicznej przy Ambasadach RP, z przedstawicielami urzędów konsularnych i sze-ściu punktów kontaktowych oraz Europejską Agencją Zarządza-nia Współpracą Operacyjną na Zewnętrznych Granicach Państw Członkowskich UE (FRONTEX)28.

TABELA 21. PRZESTĘPSTWA STWIERDZO-NE W  ZAKOŃCZONYCH POSTĘPOWANIACH prZYGOtOwawcZYcHWY-SZCZE-GÓLNIE-NIE

2005 2007 2009

2010

ogółem 2005=100

Prze-stępstwa stwier-dzone

50 234 44 876 38 841 37 666 75,0

o cha-rakterze kryminal-nym

- 27 183 25 482 26 275 -

o cha-rakterze gospodar-czym

- 7516 4943 3799 -

drogowe 9177 7968 6575 5894 64,2

inne - 2209 1841 1698 -

W tym

Przeciwko życiu i zdrowiu

1718 1573 1506 1415 82,4

w tym

zabójstwo 41 27 40 25 61,0

uszczer-bek na zdrowiu

831 746 694 767 92,3

udział w bójce lub pobiciu

784 722 618 536 68,4

Przeciwko wolności, wolności sumienia i wyznania

- 1677 1291 1247 -

Przeciwko wolności seksualnej i obyczaj-ności

250 257 207 246 98,4

Przeciwko rodzinie i opiece

1739 1671 1805 1503 86,4

Przeciwko mieniu

24 701 20 053 19 794 20 114 81,4

w tym

kradzież rzeczy

9280 7221 6528 7152 77,1

kradzież z włama-niem

7023 4760 4633 5163 73,5

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych KW Policji w Olsztynie.

Społeczne poczucie zagrożenia, a przede wszystkim zaniepoko-jenie społeczeństwa wzrostem przestępczości jest podstawą do podejmowania przez policję wzmożonych działań o charakterze profilaktycznym, zmierzających do likwidacji źródeł zjawisk pato-logicznych, poprawy bezpieczeństwa ruchu drogowego i intensy-fikacji działań wychowawczych w szkołach i placówkach oświato-wych, poprzez organizację różnego rodzaju programów.

W 2010 r. na terenie województwa warmińsko-mazurskiego od-notowano łącznie 37,7 tys. przestępstw stwierdzonych, tj. o jedną czwartą mniej niż w 2005 r. Najwięcej przestępstw miało charak-ter kryminalny. W porównaniu z latami poprzednimi, zanotowano duży spadek liczby przestępstw gospodarczych i drogowych. Po-nad połowa czynów dokonana była przeciwko mieniu (odsetek tych przestępstw w porównaniu z 2005 r. wzrósł).

Skuteczność działań policji może być pośrednio mierzona poprzez analizę wskaźnika wykrywalności sprawców przestępstw. W 2010 r. wskaźnik ten wyniósł 71,6% i był nieco wyższy niż w 2005 r. Naj-wyższy poziom wskaźnika zanotowano w przypadku wykrywalności przestępstw drogowych (99,4%), a najniższy – tych o charakterze kry-minalnym (61,1%). Wykrywalność sprawców przestępstw przeciwko rodzinie i opiece wyniosła 100,0%, przeciwko wolności, wolności sumienia i wyznania – 95,5%, przeciwko wolności seksualnej i oby-czajności – 91,5%, przeciwko życiu i zdrowiu – 89,1%, podczas gdy przeciwko mieniu jedynie 52,0% (kradzież rzeczy – 41,2%, a kradzież z włamaniem – 42,9%). W porównaniu z 2005 r. w największym stop-niu wzrosła wykrywalność sprawców przestępstw przeciwko mieniu.

2.5. Ekonomiczne uwarunkowania sytuacji gospodarczejMakroekonomiczne wyznaczniki sytuacji gospodarczej wo-jewództwaZakres informacji, które mogą posłużyć do analizy czynników wpływających na zmiany w gospodarce, tzn. na jej rozwój, cha-rakter i strukturę, jest bardzo szeroki. Wyniki badań społecznych i ekonomicznych ujmują zarówno syntetyczne wskaźniki w ra-mach szacunków rachunków narodowych, jak i dane dotyczące wielkości oraz dynamiki działalności przemysłowej, budowlanej, rolniczej i leśnej, wielu dziedzin usług, infrastruktury społecznej i komunalnej, wyników finansowych podmiotów, działalności in-westycyjnej i innowacyjnej, badawczej itp.

Końcowy rezultat działalności wszystkich podmiotów gospodar-ki narodowej obrazuje produkt krajowy brutto (PKB). W 2008 r. jego wartość dla województwa warmińsko-mazurskiego wynio-sła 35394 mln zł i była większa niż w 2005 r. o 25,7%. Wartość PKB per capita wyniosła 24814 zł, co stanowiło jedynie 74,2% wielkości tego wskaźnika dla Polski. Wysokość PKB na 1 mieszkańca uplaso-wała województwo na trzynastym miejscu w kraju, przed podkar-packim, lubelskim i podlaskim.

Rosnący wskaźnik PKB przypadający na 1 mieszkańca potwierdza systematyczny rozwój gospodarki województwa, jednakże rozwój ten jest wolniejszy niż w Polsce. Nowowytworzona wartość doda-na brutto w 2008 r. wynosiła 30983 mln zł i wzrosła w porównaniu z 2005 r. o 24,9%. Największą wartość dodaną generowały usługi tj.: handel i naprawy; hotele i restauracje; transport, gospodarka magazynowa i łączność.

28 www.wm.strazgraniczna.pl

Page 40: Perspektywy rozwoju kluczowych sektorów województwa warmińsko-mazurskiego Raport z badań

38

TABELA 22. PRODUKT KRAJOWY BRUTTO I  WARTOŚĆ DODANA BRUTTOWYSZCZEGÓL-NIENIE 2005 2007

2008

ogółem 2005=100

Produkt kra-jowy brutto w mln zł

28 153 32 756 35 394 125,7

na 1 mieszkań-

ca w zł19 709 22 961 24 814 125,9

na 1 mieszkań-

ca, Polska=10076,5 74,4 74,2 -

Wartość do-

dana brutto

w mln zł (wg

PKD 2004)

24 804 28 656 30 983 124,9

rolnictwo, ło-

wiectwo i le-

śnictwo; ry-

bactwo

2115 2238 2045 96,7

przemysł 5449 6612 6864 126,0

w tym prze-

twórstwo prze-

mysłowe

- 5985 6123 -

budownictwo 1321 1876 2332 176,5

handel i napra-

wy; hotele i re-

stauracje; trans-

port, gospo-

darka maga-

zynowa i łącz-

ność

6178 6876 7645 123,7

pośrednictwo

finansowe, ob-

sługa nierucho-

mości i firm

4043 4530 4980 123,2

pozostała dzia-

łalność usłu-

gowa

5698 6523 7118 124,9

Wartość dodana brutto według sektorów instytucjonalnych w mln zł

sektor przedsię-

biorstw9640 11566 12650 131,2

sektor instytucji

rządowych i sa-

morządowych

4810 5368 5866 122,0

sektor gospo-

darstw domo-

wych

9365 10 484 11 133 118,9

Wartość doda-

na brutto na

1 pracujące-

go w zł

61 440 67 676 70 393 114,6

rolnictwo, ło-

wiectwo i le-

śnictwo; ry-

bactwo

30 501 32 162 29 359 96,3

przemysł 57 294 64 391 66 072 115,3

w tym prze-

twórstwo prze-

mysłowe

56 115 63 199 63 855 113,8

budownictwo 71 563 80 580 86 243 120,5

usługi ogółem 72 098 78 682 82 405 114,3

usługi rynkowe 82 022 89 358 92 867 113,2

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS.

taBeLa 23. racHunKi reGiOnaLneWYSZCZE-GÓLNIENIE

2005 20072008

ogółem 2005=100

Produkcja globalna w mln zł

54 913 66 537 72 953 132,9

Zużycie pośrednie w mln

30 109 37 881 41 970 139,4

Koszty zwią-zane z za-trudnieniem w mln zł

10 055 11 572 13 194 131,2

Nadwyżka operacyjna brutto w mln zł

14 732 17 155 17 865 121,3

Dochody pierwotne brutto w sektorze gospodarstw domowych w mln zł

20 255 22 883 24 818 122,5

na 1 miesz-kańca w zł

14 179 16 040 17 399 122,7

na 1 mieszkańca, Polska=100

81,3 79,5 79,6 -

Dochody do dyspozycji brutto w sektorze gospodarstw domowych w mln zł

20 943 23 374 25 270 120,7

na 1 miesz-kańca w zł

14 661 16 385 17 716 120,8

na 1 mieszkańca, Polska=100

85,4 84,1 84,1 -

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS.

Do tworzenia wartości dodanej brutto przyczynił się w najwięk-szym stopniu sektor przedsiębiorstw, następnie sektor gospo-darstw domowych oraz instytucji rządowych i samorządowych. Podobna sytuacja miała miejsce od początku badanego okresu.Wydajność pracy, mierzona wielkością wartości dodanej brutto przypadającej na jednego pracującego w 2008 r. wyniosła 70393 zł i również zanotowano jej wzrost. Najwyższą wydajność zano-towano w usługach rynkowych i w budownictwie, a najniższą – w sektorze rolniczym. W porównaniu z 2005 r. znaczącym przyro-stem wydajności pracy wykazało się budownictwo, natomiast wy-dajność pracy w rolnictwie zmniejszyła się.

Od 2005 r. zauważyć można znaczące wzrostowe zmiany w wiel-kościach charakteryzujących stan rachunków regionalnych w wo-jewództwie, m. in. produkcji globalnej (o 32,9%), stanowiącej przy-chody rachunku produkcji, obejmującego transakcje związa-ne z działalnością produkcyjną oraz wzrost zużycia pośredniego (o 39,4%), czyli rozchodów rachunku produkcji. Wolniej niż produk-cja globalna rosły koszty związane z zatrudnieniem i nominalne do-chody w sektorze gospodarstw domowych. Dochody pierwotne brutto wzrosły o 22,5%, natomiast dochody do dyspozycji o 20,7%.

Page 41: Perspektywy rozwoju kluczowych sektorów województwa warmińsko-mazurskiego Raport z badań

39

W porównaniu z 2005 r. wzrosła wartość sprzedaży detalicz-nej (o 4,2%) i hurtowej (o 6,9%). W strukturze sprzedaży deta-licznej przeważała w 2009 r. sprzedaż towarów nieżywnościo-wych, stanowiąca ponad trzy czwarte jej wartości. Sprzedaż hurtowa przewyższała detaliczną jedynie o 2,1%. W jej struk-turze również dominowała sprzedaż towarów nieżywnościo-wych (74,3%).

Wartość produkcji sprzedanej przemysłu w 2009 r. wyniosła 20321,7 mln zł i była o 28,1% wyższa niż w 2005 r. Produkcja sprze-dana przemysłu na 1 mieszkańca była równa 14234 zł, co uloko-wało województwo na trzynastym miejscu w Polsce (przed podla-skim, podkarpackim i lubelskim). Również tą samą lokatę otrzyma-ło województwo ze względu na wartość sprzedaży produkcji bu-dowlano-montażowej na 1 mieszkańca, równej 2725 zł. Wyznacz-nikiem tempa i zmian gospodarczych może być po części dyna-mika wskaźników cen towarów i usług konsumpcyjnych. W 2010 r. stopa inflacji w województwie wyniosła 3,1% i była wyższa od kra-jowej. W porównaniu z 2005 r. ceny w województwie, jak i w całej Polsce, rosły szybciej.

Możliwości dofinansowywania działań w regionie mogą być okre-ślone poprzez analizę wielkości dochodów, a zwłaszcza wydatków budżetów jednostek samorządu terytorialnego. W 2010 r. budże-ty gmin w województwie otrzymały na realizację swoich zadań 3329,0 mln zł (o 56,8% więcej niż na początku badanego okresu), budżety powiatów 1209,5 mln zł (o 62,8% więcej), miast na pra-wach powiatu – 1153,0 mln zł (o 46,0% więcej), a budżet woje-wództwa 520,4 mln zł (co przewyższało kwotę z 2005 r. o 125,0%).

Wydatki budżetów na 1 mieszkańca najwyższe były w 2010 r. w przypadku budżetów miast na prawach powiatów (4341 zł) – kwotowo one też wzrosły w największym stopniu. Najniższe były wydatki budżetu województwa przypadające na 1 mieszkańca.

TABELA 24. SPRZEDAż DETALICZNA I  HURTOWAWYSZCZE-GÓLNIENIE 2005 2007

2009

ogółem 2005=100

Sprzedaż detaliczna ogółem w tys. zł

4 988 951,9 5 594 300,4 5 198 752,0 104,2

żywność i napoje bez-alkoholowe

1 376 685,7 1 583 090,5 1 026 742,9 74,6

napoje alko-holowe

291 388,4 261 440,6 227 856,5 78,2

towary nieżywno-ściowe

3 320 877,8 3 749 769,3 3 944 152,6 118,8

na 1 miesz-kańca w zł

7920 8635 8211 103,7

Sprzedaż hurtowa ogółem w tys. zł (wg PKD 2007)

4 963 832,9 6 304 081,5 5 306 168,0 106,9

żywność 674 276,6 954 249,9 1 050 035,8 155,7

napoje alko-holowe

996 072,6 1 675 304,4 312 379,5 31,4

towary nieżywno-ściowe

3 293 483,7 3 674 527,2 3 943 752,7 119,7

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS.

Na podstawie charakterystyki powyższych wskaźników: PKB, war-tości dodanej brutto, rachunku produkcji czy produkcji sprzeda-nej przemysłu zauważalny jest stały wzrost wyników działalności w województwie, jednakże na tle Polski wzrost ten nie jest aż tak imponujący. Dysproporcje w porównaniu do kraju pogłębiają się, ponieważ dynamika zmian w Polsce jest większa. Przedsiębior-stwa w województwie mają stosunkowo trudniejsze makroeko-nomiczne podstawy funkcjonowania, dlatego też należy na nie

TABELA 25. BUDżETY JEDNOSTEK SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO

WYSZCZEGÓLNIENIE 2005 2007 20092010

ogółem 2005=100

Dochody budżetów gmin w zł 2 122 542 694 2 644 397 453 2 963 566 845 3 329 021 863 156,8

na 1 mieszkańca 1883 2351 2635 2960 157,2

Wydatki budżetów gmin w zł 2 911 847 496 3 559 940 332 4 367 931 132 5 123 180 543 175,9

na 1 mieszkańca 2038 2495 3059 3589 176,1

Dochody budżetów powiatów w zł 742 990 867 864 098 364 1 093 463 310 1 209 501 081 162,8

na 1 mieszkańca 659 768 972 1075 163,2

Wydatki budżetów powiatów w zł 765 253 018 8 56 862 115 1 139 137 070 1 258 629 352 164,5

na 1 mieszkańca 679 762 1013 1119 164,8

Dochody budżetów miast na prawach powiatów w zł 789 721 652 994 972 496 1 067 955 558 1 152 954 878 146,0

na 1 mieszkańca 2622 3295 3527 3806 145,2

Wydatki budżetów miast na prawach powiatów w zł 791 244 117 949 217 893 1 155 728 257 1 314 791 668 166,2

na 1 mieszkańca 2627 3143 3817 4341 165,2

Dochody budżetu województwa w zł 231 258 762 435 838 769 785 243 024 520 383 012 225,0

na 1 mieszkańca 162 306 550 231 142,9

Wydatki budżetu województwa w zł 291 069 608 440 382 704 811 125 580 541 412 170 186,0

na 1 mieszkańca 204 309 568 481 236,3

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS.

Page 42: Perspektywy rozwoju kluczowych sektorów województwa warmińsko-mazurskiego Raport z badań

40

zwrócić szczególną uwagę w zmieniającej się obecnie sytuacji na rynkach finansowych ogólnoświatowej gospodarki.

Stan i struktura podmiotowa gospodarkiLokalizacja województwa warmińsko-mazurskiego w jednym z najczystszych ekologicznie regionów Polski, wśród dużych kompleksów leśnych i jezior, stanowiło podstawowy atut na rzecz rozwoju na tym terenie produkcji zdrowej żywności, przemysłu drzewnego, proekologicznej gospodarki leśnej oraz (agro)turysty-ki. Istotne znaczenie dla regionu ma także produkcja opon, ma-szyn i urządzeń do obróbki plastycznej metali, tarcicy iglastej oraz liściastej. Ponadto położenie województwa przy granicy z Obwo-dem Kaliningradzkim powinno sprzyjać podejmowaniu różnych inicjatyw gospodarczych.

Uznawany przez władze za wizytówkę regionu jest przemysł drzewny, głównie meblarski. Województwo warmińsko-mazur-skie posiada bowiem niezwykle dogodne warunki do funkcjono-wania przedsiębiorstw z branży drzewnej, tj. odpowiedni klimat, bazę surowców własnych oraz sąsiedztwo województw z dużymi kompleksami leśnymi pozwalające na współpracę producentów i kooperantów, ponadto rozwiniętą infrastrukturę techniczną oraz kilkudziesięcioletnie tradycje. Terytorialnie największe skupiska firm przemysłu meblarskiego koncentrują się w powiatach: iław-skim, działdowskim, piskim, elbląskim i olsztyńskim29.

W województwie duże znaczenie posiada również produkcja ar-tykułów żywnościowych i napojów. W skali kraju region dominu-je w produkcji mięsa drobiowego (przede wszystkim indyczego), wołowego i wieprzowego, wędlin, masła oraz piwa. W wojewódz-twie produkowane są także soki owocowe i warzywne, mrożonki, kasze, mąki, przetwory mleczne, rybne oraz miód30.

Według stanu na 31 XII 2010 r. w województwie warmińsko-ma-zurskim do rejestru REGON wpisanych było 119,0 tys. podmiotów gospodarki narodowej, co stanowiło 3,0% ogółu podmiotów go-spodarczych w Polsce. W porównaniu do 2005 r. tempo wzrostu liczby podmiotów gospodarczych wyniosło 8,1% i ukształtowało się na poziomie średniej krajowej.

Spośród ogółu podmiotów gospodarczych funkcjonujących w województwie w 2010 r. ponad 95% należało do sektora pry-watnego (Polska – 96,9%). W sektorze publicznym, do którego za-licza się m.in. jednostki funkcjonujące w obrębie administracji pu-blicznej, edukacji oraz ochrony zdrowia, działało 4,6% jednostek (Polska – 3,1%). Biorąc pod uwagę dynamikę rozwoju obu sekto-rów odnotowano, iż w porównaniu do 2005 r. nastąpił spadek licz-by podmiotów w sektorze publicznym (o 17,5%), a wzrost liczby podmiotów w sektorze prywatnym (o 9,8%). Rozpatrując konku-rencyjność województwa pod względem nasycenia przedsiębior-czością, można zauważyć, że plasuje się ono dopiero na 13 miej-scu w kraju. Średnio na 1000 mieszkańców przypadały na tym te-renie 83 podmioty, podczas gdy w Polsce 102. Można więc stwier-dzić, że województwo warmińsko-mazurskie jest i nadal będzie pozostawało regionem słabo rozwiniętym pod względem przed-siębiorczości i w najbliższych latach nie wyrówna różnicy w sto-sunku do średniej krajowej w tym zakresie.

taBeLa 26. pODMiOtY GOSpODarKi narO-DOwej wpiSane DO rejeStru reGOn W  WOJEWÓDZTWIE WARMIŃSKO-MAZURSKIM. STAN W DNIU 31 XII 2010WY-SZCZE-GÓLNIE-NIE

2005 2007 2009

2010

ogółem 2005=100

Podmioty ogółem

110 087 113 058 114 821 119 028 108,1

na 1000 ludności

77 79 80 83 -

według sektorów własności

sektor publiczny

6684 6605 5459 5514 82,5

sektor prywatny

103 403 106 453 109 362 113 514 109,8

według wybranych form prawnych

przedsię-biorstwa państwo-we

25 17 5 4 16,0

osoby fizyczne prowa-dzące działalność gospodar-czą

82 447 83 747 84 617 87 743 106,4

spółki han-dlowe

5080 5427 5749 6043 119,0

w tym spółki handlowe z udziałem kapitału zagranicz-nego

851 908 939 945 111,0

spółki cywilne

6872 6822 6491 6532 95,1

spółdziel-nie

735 733 695 695 94,6

fundacje 174 202 231 263 151,1

stowarzy-szenia i or-ganizacje społeczne

3060 3481 3864 4072 133,1

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS.

Przestrzenne rozmieszczenie podmiotów gospodarczych w wo-jewództwie warmińsko-mazurskim jest nierównomierne. Główne skupiska podmiotów znajdują się w miastach na prawach powia-tu. Łącznie w Olsztynie i Elblągu w 2010 r. zlokalizowanych było prawie 30% ogółu podmiotów województwa. W powiatach tych odnotowano także największe zagęszczenie podmiotów na 1000 ludności. W powiecie m. Olsztyn wynosiło ono 125 firm, a w po-wiecie m. Elbląg – 101. Natomiast wśród powiatów ziemskich udział podmiotów funkcjonujących na ich terenie wahał się od 1,4% w powiecie węgorzewskim do 8,1% w powiecie olsztyńskim. Z kolei najwyższe wartości wskaźnika przedsiębiorczości na 1000 ludności zanotowano w powiatach: mrągowskim (93) i giżyckim (92), co w głównej mierze wynika z rozwiniętych funkcji turysty-ki na tych obszarach.

29 Polska – rozwój regionów – prezentacja regionów – województwo warmińsko-mazurskie. Urząd Marszałkowski Województwa Warmińsko-Mazurskiego. Olsztyn 2008 r., s. 206.

30 Tamże, s. 206.

Page 43: Perspektywy rozwoju kluczowych sektorów województwa warmińsko-mazurskiego Raport z badań

41

Przeprowadzona analiza struktury podmiotów wpisanych do re-jestru REGON według liczby pracujących wskazuje na domina-cję podmiotów o liczbie pracujących do 9 osób, które w 2010 r. stanowiły ponad 94% ogółu jednostek funkcjonujących na tere-nie województwa (Polska – 95,0%). Ich liczba w porównaniu do 2005 r. wzrosła o 8,2%. Większość z nich zajmowała się handlem i naprawami, obsługą nieruchomości i firm oraz budownictwem. Podmioty o liczbie pracujących od 10 do 49 osób stanowiły 4,6% (Polska – 4,1%), a główną domeną ich działalności była edukacja oraz handel i naprawy. Udział podmiotów o liczbie pracujących od 50 do 249 osób wynosił 0,9% (Polska – 0,8%), a podmiotów o licz-bie pracujących powyżej 250 osób 0,1% (Polska – 0,1%). Podmio-ty te zajmowały się przede wszystkim działalnością przemysłową i edukacją.

Analizując podmioty gospodarki narodowej wpisane do rejestru REGON według wybranych form prawnych wzięto pod uwagę 7 najważniejszych grup. W 2010 r. w strukturze podmiotów gospo-darczych funkcjonujących na terenie województwa warmińsko-mazurskiego najliczniejszą grupę reprezentowały osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą, które stanowiły 73,7% (spa-dek o 1,2 pp. w porównaniu do 2005 r.), w następnej kolejności znalazły się:•  spółki cywilne − 5,5% (spadek o 0,8 pp.),•  spółki handlowe − 5,1% (wzrost o 0,5 pp.), •  stowarzyszenia i organizacje społeczne − 3,4% (wzrost o 0,6 pp.), •  spółdzielnie − 0,6% (spadek o 0,1 pp.),•  fundacje − 0,2% (ich udział w obu latach pozostawał na iden-

tycznym poziomie).

Biorąc pod uwagę zmiany liczby podmiotów według wybranych form prawnych w 2010 r. w porównaniu do 2005 r. zanotowano wzrost liczby fundacji (o 51,1%), stowarzyszeń i organizacji spo-łecznych (o 33,1%), spółek handlowych (o 19,0%) oraz osób fizycz-nych prowadzących działalność gospodarczą (o 6,4%). Zmalała natomiast liczba przedsiębiorstw państwowych (o 84,0%), spół-dzielni (o 5,4%) oraz spółek cywilnych (o 4,9%).

Pozytywnym zjawiskiem, z punktu widzenia rozwoju gospodarcze-go danego regionu, obserwowanym na terenie województwa war-mińsko-mazurskiego jest wzrost liczby spółek handlowych, które posiadają formę organizacyjno-prawną najbardziej dostosowaną do prowadzenia działalności na większą skalę, a wskaźnik nasycenia tymi spółkami na 10 tys. mieszkańców odzwierciedla poziom stabilności gospodarczej danego regionu. W 2010 r. w województwie warmiń-sko-mazurskim na 10 tys. ludności przypadały 42 spółki handlowe (Polska – 79) i było to o 7 więcej niż w 2005 r. Obszarami o największej wartości tego wskaźnika były miasta na prawach powiatu, a ponadto powiaty: mrągowski (44) i olsztyński (39). Najmniejszą wartość osią-gnął on w powiatach: kętrzyńskim (17) i piskim (18).

Z kolei poziom nasycenia obszaru spółkami prawa handlowego z udziałem kapitału zagranicznego świadczy o korzystnym lub niekorzystnym klimacie dla inwestorów i warunkach inwesto-wania. Spółki z kapitałem zagranicznym spełniają bowiem rolę modernizacyjną dla gospodarki. Według stanu na 31.12.2010 r. na terenie województwa warmińsko-mazurskiego funkcjonowa-ło 945 takich spółek, co w przeliczeniu na 10 tys. mieszkańców dało 7 jednostek (Polska – 18). W porównaniu do 2005 r. ich liczba

wzrosła o 11,0%. Spółki z udziałem kapitału zagranicznego w 2010 r. funkcjonowały we wszystkich powiatach województwa, a naj-więcej na terenie powiatu m. Olsztyn, gdzie ich liczba stanowiła 25,7% ogółu tych spółek w województwie.

Analizując strukturę podmiotów gospodarki narodowej według rodzajów działalności zaobserwowano, że w 2010 r. w woje-wództwie warmińsko-mazurskim najwięcej jednostek prowadziło działalność usługową, tj. 89,3 tys., co stanowiło 75,0% wszystkich podmiotów gospodarczych na tym terenie (Polska – 76,0%). Tak duży udział podmiotów zajmujących się działalnością usługową jest cechą charakterystyczną dla całego kraju, bowiem sektor ten uznawany jest za główną sferę współczesnej gospodarki.

Udział podmiotów zajmujących się przemysłem i budownictwem wyniósł 20,6% (Polska – 21,7%). Województwo warmińsko-mazur-skie zaliczane jest do regionów słabo uprzemysłowionych, co jest zjawiskiem niekorzystnym bowiem firmy zajmujące się działalno-ścią produkcyjną zatrudniają średnio znacznie więcej osób niż fir-my w innych sektorach. Praktyka gospodarcza ponadto wskazu-je, że jedno miejsce w sferze produkcji uruchamia kolejne miejsca pracy w handlu i usługach.

Ponieważ rolnictwo na obszarze objętym diagnozą ma tak duże znaczenie, szansy rozwoju tego sektora należy upatrywać w bran-ży przetwórstwa produktów rolnych, jak również w gałęziach zaj-mujących się przetwórstwem kopalin naturalnych występujących na tym terenie. W 2010 r. rolnictwem, leśnictwem, łowiectwem i rybactwem zajmowało się 4,4% ogółu podmiotów w wojewódz-twie warmińsko-mazurskim (Polska – 2,4%).

Biorąc pod uwagę liczbę podmiotów według wybranych sekcji Pol-skiej Klasyfikacji Działalności (PKD 2007) należy stwierdzić, że ponad 50% jednostek funkcjonujących na omawianym terenie w 2010 r. należało do czterech sekcji: handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdów samochodowych, włączając motocykle (29,1 tys.), bu-downictwo (14,1 tys.), działalność związana z obsługą rynku nieru-chomości (10,0 tys.) oraz przetwórstwo przemysłowe (9,8 tys.).

Dane statystyczne obrazujące dynamikę powstawania i zamy-kania już istniejących firm często są uznawane, oprócz dynami-ki wzrostu PKB, jako główne informacje o kondycji gospodar-ki kraju. Jest to bardzo dobry wskaźnik, uwzględnia bowiem nie tylko twarde czynniki wzrostu gospodarczego, ale także te niemierzalne, związane z nastrojami inwestorów i ich przewi-dywaniami, co do możliwości prowadzenia przedsiębiorstwa. Wskaźnik dynamiki liczby nowych podmiotów zarejestrowa-nych w kolejnych latach traktuje się często jako swego rodza-ju „barometr” charakteryzujący stan koniunktury gospodar-czej. Szybkie tempo wzrostu liczby zarejestrowanych nowych podmiotów świadczy więc o poprawie koniunktury gospodar-czej, a spadek liczby nowo utworzonych jednostek o pogorsze-niu ogólnego klimatu rozwoju przedsiębiorczości31. Statysty-ka ostatnich lat potwierdza te zależności. W przypadku woje-wództwa warmińsko-mazurskiego wymiar tego zjawiska jest jednak nadal zbyt mały. W 2010 r. na terenie województwa do rejestru REGON wpisano 13,7 tys. nowych podmiotów, co dało 10 jednostek nowo zarejestrowanych na 1000 ludności (Polska – 11). Wśród ogółu podmiotów nowo zarejestrowanych do-

31 Raport o stanie sektora małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce w latach 2006-2007. Opracowanie przygotowane przez Polską Agencję Rozwoju Przedsiębiorczości. Warszawa

2007 r., s. 19.

Page 44: Perspektywy rozwoju kluczowych sektorów województwa warmińsko-mazurskiego Raport z badań

42

minującą grupę stanowiły osoby fizyczne prowadzące działal-ność usługową. Tak jak co roku do rejestru wpisują się kolejne podmioty, tak i co roku z rejestru wyrejestrowywane są kolejne jednostki. W 2010 r. z rejestru REGON wyrejestrowano w woje-wództwie warmińsko-mazurskim 9,4 tys. firm i było to o 10,2% więcej w porównaniu do 2005 r. Na 1000 osób wynosiło to 7 jednostek (Polska – 6).

Porównując liczbę jednostek zarejestrowanych do wyrejestrowa-nych w analizowanych latach należy zauważyć, że w okresie tym więcej jednostek rejestrowało się do rejestru REGON niż wypisy-wało. Warto tutaj jednak podkreślić, że w poszczególnych latach z rejestru REGON wykreślane są często również te podmioty, które swoją działalność zakończyły dużo wcześniej. W latach 2005, 2007, 2009 i 2010 na omawianym terenie łącznie zarejestrowano 46,8 tys. podmiotów, podczas gdy wyrejestrowano 40,0 tys.

W 2010 r. do rejestru REGON najwięcej podmiotów zarejestrowało się w powiecie m. Olsztyn, tj. 16,2% ogółu podmiotów wpisanych do rejestru w województwie. Jednocześnie w powiecie tym wy-rejestrowało się najwięcej jednostek, tj. 14,3%. Natomiast wśród powiatów ziemskich najwięcej firm zarejestrowało się w po-wiatach: olsztyńskim (8,6%), ostródzkim (7,0%) i iławskim (6,8%), a wyrejestrowało w powiatach: ełckim (9,0%), ostródzkim (7,5%) i olsztyńskim (7,4%). W sześciu powiatach, tj. iławskim, m. Elbląg, m. Olsztyn, mrągowskim, oleckim oraz olsztyńskim, liczba nowo zarejestrowanych podmiotów na 1000 mieszkańców utrzymy-wała się na poziomie średniej wojewódzkiej lub ją przekroczyła. Wśród powiatów ziemskich na pierwszym miejscu pod względem wielkości omawianego wskaźnika znalazł się powiat mrągowski z 11 nowo zarejestrowanymi podmiotami na 1000 mieszkańców. Natomiast w powiatach: braniewskim (7), elbląskim (7) oraz szczy-cieńskim (7) przedsiębiorczość mieszkańców była mniej intensyw-na niż w innych częściach województwa.

Generalnie należy zauważyć, że pomimo obserwowanego w ostatnich latach wzrostu różnego rodzaju ulg i zachęt inwesty-cyjnych skala rozwoju przedsiębiorczości w województwie war-mińsko-mazurskim jest ciągle zbyt mała i dlatego tempo rozwoju gospodarczego Warmii i Mazur jest niezadowalające. Wpływ na to ma głównie kształtowany przez lata charakter rolniczy woje-wództwa. Warto tutaj jednak podkreślić, iż podmioty stopniowo dostosowują swój profil i rozmiary do potrzeb dyktowanych przez gospodarkę rynkową.

Członkostwo Polski w Unii Europejskiej stwarza dodatkowe możli-wości rozwoju tego regionu. Po pierwsze, daje to sposobność do skorzystania z licznych funduszy pomocowych. Po drugie, poło-żenie regionu na wschodniej granicy UE daje regionowi szanse na wspieranie dodatkowymi środkami pomocowymi. Racjonalne wykorzystanie tych środków może pozytywnie wpłynąć na dal-szy wszechstronny rozwój województwa, a tym samym na wzrost atrakcyjności konkurencyjnej i inwestycyjnej.

InwestycjeDystans dzielący Polskę pod względem efektywności i stopnia rozwoju przedsiębiorczości od innych państw Unii Europejskiej jest znaczny. Warunkiem szybkiego rozwoju gospodarczego jest zwiększenie konkurencyjności gospodarki polskiej w stosunku do

europejskiej m.in. przez podjęcie przedsięwzięć inwestycyjnych zapewniających szybki rozwój nowoczesnych gałęzi przemysłu, będących nośnikami postępu technicznego. Regiony ubiegające się o pozyskanie inwestycji konkurują więc między sobą, oferu-jąc inwestorom różnego rodzaju zachęty oraz podejmując działa-nia mające na celu zwiększenie atrakcyjności inwestycyjnej, która w Polsce jest bardzo zróżnicowana regionalnie. Dany obszar jest postrzegany jako przyjazny inwestorom, jeżeli oferuje komplek-sową pomoc nie tylko przy zakładaniu firmy, lecz również w trak-cie jej funkcjonowania32. Województwo warmińsko-mazurskie jest regionem otwartym na krajowych i zagranicznych inwesto-rów. W celu przyspieszenia rozwoju gospodarczego regionu wła-dze lokalne stosują system wsparcia i ulg inwestycyjnych, co sta-nowi dużą zachętę dla inwestorów. Władze lokalne oferują przed-siębiorcom atrakcyjne tereny inwestycyjne (m.in. na terenie woje-wództwa funkcjonują dwie Specjalne Strefy Ekonomiczne, tj. War-mińsko-Mazurska Specjalna Strefa Ekonomiczna oraz Suwalska Specjalna Strefa Ekonomiczna), pomoc publiczną oraz proinwe-stycyjną politykę. Przedsiębiorcy działający na terenie wojewódz-twa mogą także liczyć na wsparcie związane z tworzeniem no-wych miejsc pracy ze strony urzędów pracy oraz mogą ubiegać się o wsparcie w ramach funduszy strukturalnych33.

Skala inwestycji podmiotów zależy w dużej mierze od wielko-ści dochodów osiąganych przez przedsiębiorstwa, ponieważ przeważająca część nakładów inwestycyjnych przedsiębiorstw finansowana jest ze środków własnych. Wartość nakładów inwestycyjnych w gospodarce narodowej w województwie warmińsko-mazurskim w 2009 r. wyniosła 5854,5 mln zł i było to zaledwie 2,7% ogółu nakładów inwestycyjnych w Polsce. Warmia i Mazury należą więc do grupy województw o najniż-szym poziomie nakładów inwestycyjnych w kraju. Niższe war-tości nakładów wystąpiły jedynie w województwach: opolskim (2,0%), podlaskim (2,0%) i lubuskim (2,1%). W porównaniu do 2005 r. poziom nakładów inwestycyjnych w województwie wzrósł o 49,9%. Rozpatrując ich wielkość według sektorów wła-sności zanotowano, iż udział nakładów w sektorze publicznym i prywatnym utrzymywał się na zbliżonym poziomie. Wartość nakładów w sektorze publicznym stanowiła 47,4% ogółu po-niesionych nakładów inwestycyjnych w województwie war-mińsko-mazurskim (Polska – 40,4%), podczas gdy w sektorze prywatnym – 52,6% (Polska – 59,6%).

W 2009 r. w województwie warmińsko-mazurskim ponad 65% na-kładów inwestycyjnych w gospodarce narodowej koncentrowało się w 6 sekcjach PKD, a mianowicie w sekcjach: górnictwo i wydo-bywanie (B), przetwórstwo przemysłowe (C), wytwarzanie i zaopa-trywanie w energię elektryczną, gaz, parę wodną, gorącą wodę i powietrze do układów klimatyzacyjnych (D), dostawa wody; go-spodarowanie ściekami i odpadami oraz działalność związana z rekultywacją (E), transport i gospodarka magazynowa (H) oraz działalność związana z obsługą rynku nieruchomości (L). Nakłady inwestycyjne poniesione w sekcjach B, C, D i E stanowiły łącznie 32,3% ogółu nakładów poniesionych w województwie (Polska – 33,0%), w sekcji H – 19,1% (Polska – 17,2%), a w sekcji L – 14,2% (Polska – 13,0%).

Nakłady inwestycyjne w przedsiębiorstwach (zatrudniających po-wyżej 9 osób) w województwie w 2009 r. wyniosły łącznie 2544,8

32 W. Lizińska, J. Nazarczuk. 2007: Działania władz lokalnych gmin województwa warmińsko-mazurskiego w aspekcie przyciągania inwestorów zewnętrznych. Stowarzyszenie eko-

nomistów rolnictwa i agrobiznesu. Roczniki Naukowe, tom X, zeszyt 3, s: 148-153.

33 Szczegółowe informacje dotyczące ulg inwestycyjnych oraz wsparcia działalności gospodarczej przedstawione zostały w publikacjach: Możliwości prowadzenia działalności

gospodarczej w województwie warmińsko-mazurskim” oraz „Ilgi i zwolnienia dla inwestorów w województwie warmińsko-mazurskim w podziale na gminy i specjalne strefy ekono-

miczne”, www.invest.warmia.mazury.pl/publikacje.

Page 45: Perspektywy rozwoju kluczowych sektorów województwa warmińsko-mazurskiego Raport z badań

43

mln zł, co stanowiło 2,1% łącznej wielkości tych nakładów w Pol-sce. Spośród ogółu nakładów inwestycyjnych ponad 66% ponie-sionych zostało w przemyśle i budownictwie (Polska – 57,9%). Udział nakładów według pozostałych rodzajów prowadzonej działalności kształtował się następująco:•  handel; naprawa pojazdów samochodowych; transport i gospo-

darka magazynowa; zakwaterowanie i gastronomia; informacja i komunikacja – 17,7% (Polska – 26,7%),

•  pozostałe usługi – 8,0% (Polska – 8,6%),•  działalność finansowa i ubezpieczeniowa; obsługa rynku nieru-

chomości – 6,0% (Polska – 6,1%),•  rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo – 2,1% (Polska –

0,7%).

Wysokości nakładów inwestycyjnych w przeliczeniu na 1 miesz-kańca w województwie warmińsko-mazurskim wynosiła 1782 zł i tym samym uplasowała województwo na 13 miejscu w kraju (Polska – 3122 zł). W 2009 r. najwięcej nakładów inwestycyjnych poniesionych zostało w powiecie m. Olsztyn (23,0% ogółu nakła-dów w województwie) oraz w powiecie bartoszyckim (15,7%).

2.6. Uwarunkowania technologiczne i  infrastrukturalne rozwojuKolejnym miernikiem, istotnym z punktu widzenia rozwoju go-spodarczego danego regionu, jest poziom rozwoju infrastruktury technicznej. Związane jest to przede wszystkim z zapewnieniem możliwości swobodnego przemieszczania się ludności, zaopa-trzenia mieszkańców w wodę, gaz oraz kanalizację. Infrastruktura ta umożliwia bowiem poprawne funkcjonowanie wielu dziedzin życia.

Sieć wodociągowaJednym z podstawowych elementów infrastruktury technicz-nej, wyznaczającym standard zamieszkania na danym terenie, jest dostępność wody bieżącej z sieci wodociągowej. Łącz-na długość rozdzielczej sieci wodociągowej w województwie warmińsko-mazurskim w 2010 r. wynosiła 13951,7 km i w po-równaniu do 2005 r. wzrosła o 1821,5 km (o 15,0%). Sieć wodo-ciągowa przebiegająca przez województwo stanowiła zaled-wie 5,1% ogółu jej długości w Polsce. Na 100 km2 powierzchni województwa przypadało 57,7 km sieci wodociągowej (Polska – 87,3). Sieć wodociągowa przebiegająca przez tereny wiej-skie była ponad pięciokrotnie dłuższa niż w miastach. Z sie-ci tej w 2009 r. na terenie Warmii i Mazur korzystało 1266,4 tys. osób, co stanowiło 88,7% ogółu ludności województwa (Pol-ska – 87,2%). Pod względem gęstości sieci wodociągowej wo-jewództwo plasowało się na 14 miejscu w Polsce, a pod wzglę-dem odsetka ludności z niej korzystającej na 10. Na wsi jedynie 75,7% osób korzystało z wodociągów (Polska – 74,7%), pod-czas gdy w mieście było to 97,5% (Polska – 95,2%). W stosunku do 2005 r. dostępność ludności do sieci wodociągowej wzro-sła zarówno w mieście, jak i na wsi. Zużycie wody w gospodar-stwach domowych na 1 mieszkańca w analizowanym okre-sie wzrosło, na co wpływ miał przede wszystkim wzrost zuży-cia wody na wsi.

W układzie terytorialnym największe zagęszczenie sieci wodo-ciągowej w 2010 r. wystąpiło w powiatach: m. Olsztyn (279,2

km/100km2), m. Elbląg (265,6 km/100km2) i nowomiejskim (134,7 km/100km2). Natomiast najwięcej ludności miało dostęp do sieci wodociągowej w powiatach: m. Elbląg (98,8%), m. Olsztyn (95,7%), iławskim (92,7%), kętrzyńskim (91,7%) oraz ostródzkim (91,3%).

Sieć kanalizacyjnaWzrost zwodociągowania danego terenu oprócz korzyści, nie-sie również pewne negatywne konsekwencje. Najczęstszą, choć rzadko dostrzeganą, jest gwałtowne zwiększenie zużycia wody, a tym samym wzrost wytwarzania ścieków. Rozwiązaniem proble-mów, które w związku z tym mogą się pojawić, jest budowa sie-ci kanalizacyjnej. Jednakże budowa sieci kanalizacyjnej jest przed-sięwzięciem znacznie droższym niż budowa wodociągów, aczkol-wiek stan skanalizowania danego obszaru oraz stopień oczyszcza-nia ścieków wpływa na standard życia mieszkańców oraz wskazu-je na stan środowiska naturalnego. Uwarunkowania te wyznacza-ją pozycję i rangę regionu, jako miejsca korzystnego do zamiesz-kania, inwestycji lub wypoczynku.

Poziom skanalizowania województwa warmińsko-mazurskiego w 2010 r. w przeciwieństwie do poziomu zwodociągowania był bardzo niski. Na 100 km2 powierzchni przypadało tu jedynie 19,8 km sieci kanalizacyjnej, co uplasowało województwo warmińsko-

fot.

Tom

asz

Racz

yńsk

i

Page 46: Perspektywy rozwoju kluczowych sektorów województwa warmińsko-mazurskiego Raport z badań

44

mazurskie na 13 miejscu w Polsce (Polska – 34,4). Łączna długość sieci kanalizacyjnej na koniec 2010 r. wynosiła 4794,6 km, co sta-nowiło 34,4% długości sieci wodociągowej. Z sieci kanalizacyjnej w 2009 r. korzystało 937,4 tys. osób i było to 65,7% ogółu miesz-kańców województwa (Polska – 61,5%). Pod tym względem re-gion uplasował się na 5 miejscu w kraju. W stosunku do 2005 r. za-notowano wzrost zarówno długości sieci kanalizacyjnej (o 19,3%), jak i odsetka korzystającej z niej ludności (o 1,3 pp.).

TABELA 27. SIEĆ WODOCIĄGOWA ROZDZIEL-CZA W  WOJEWÓDZTWIE WARMIŃSKO-MA-ZURSKIM. STAN W  DNIU 31 XII 2010WY-SZCZE-GÓLNIE-NIE

2005 2007 2009

2010

ogółem 2005=100

Sieć wodo-ciągowa rozdzielcza w km

12 130,2 12 893,3 13 508,7 13 951,7 115,0

na 100 km2

50,1 53,3 55,9 57,7 -

Ludność korzysta-jąca z sieci wodo-ciągowej ogółem

1 255 308 1 259 069 1 266 353 x 100,9

Woda do-starczona gospodar-stwom do-mowym w dam3

44 399,2 44 077,4 44 172,9 44 834,5 101,0

Zużycie wody w gospo-darstwach domo-wych na 1 mieszkań-ca w m3

31,1 30,9 30,9 31,4 -

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS.

Stan skanalizowania miast regionu jest znacznie lepszy niż ob-szarów wiejskich. Problemem gmin wiejskich jest bowiem brak środków finansowych na modernizację wysoko kapitałochłon-nych sieci kanalizacyjnych. Pomimo tego, gminy rozbudowywa-ły w ostatnich latach sieć kanalizacyjną dążąc do rozwiązania pro-blemu zrzutów nieczystości ciekłych do rzek, jezior czy lasów i wy-eliminowania zanieczyszczenia wód podziemnych i powierzch-niowych. Świadczy o tym fakt, że od 2005 r. na obszarach wiejskich długość sieci kanalizacyjnej wzrosła o prawie 33%. Pomimo wzro-stu długości sieci kanalizacyjnej na obszarach wiejskich, średnia jej gęstość nadal była bardzo niska i wynosiła 11,5 km/100km2 (Pol-ska – 19,1) i była ponad 30 razy mniejsza od gęstości sieci kanali-zacyjnych w mieście. Natomiast wskaźnik udziału osób korzystają-cych z sieci wodociągowej wynosił 25,8% (Polska – 23,5%) i był po-nad trzykrotnie niższy niż w mieście.

Analizując przestrzenne rozmieszczenie sieci kanalizacyjnej w województwie odnotowano, że jej największe zagęszczenie, poza miastami na prawach powiatu, wystąpiło w powiatach:

ostródzkim (29,1 km/100 km2), iławskim (27,2 km/100 km2), działdowskim (24,2 km/100 km2), olsztyńskim (24,0 km/100 km2) i giżyckim (23,4 km/100 km2). Natomiast największy od-setek ludności korzystał z niej w powiatach: ełckim (72,0%) i gi-życkim (71,3%).

TABELA 28. SIEĆ KANALIZACYJNA ROZDZIEL-CZA W  WOJEWÓDZTWIE WARMIŃSKO-MA-ZURSKIM. STAN W  DNIU 31 XII 2010WY-

SZCZE-

GÓLNIE-

NIE

2005 2007 2009

2010

ogółem 2005=100

Sieć kana-

lizacyjna

rozdzielcza

w km

4017,9 4229,3 4540,0 4794,6 119,3

na 100

km216,6 17,5 18,8 19,8 -

Ludność

korzysta-

jąca z sieci

kanali-

zacyjnej

ogółem

919 517 927 268 937 390 x 101,9

Ścieki

odpro-

wadzane

w dam3

48 138,8 46 927,4 46 512,1 x 96,6

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS.

Sieć gazowaW stosunku do średniej krajowej województwo warmińsko-ma-zurskie odznacza się niskim poziomem gazyfikacji. W regionie tym w 2009 r. gęstość sieci gazowej wynosiła 7,3 km na 100 km2 (Pol-ska – 35,9), a udział ludności korzystającej z sieci gazowej wynosił 44,0% (Polska – 52,6%). W 2009 r. zużyto łącznie 86469,7 tys. m3 gazu, głównie na ogrzewanie mieszkań (61,0% ogółu zużytego gazu), co w przeliczeniu na 1 mieszkańca dało 60,6 m3 (Polska – 101,5 m3) Na wsi gęstość sieci gazowej wynosiła 1,9 km na 100 km2, (Polska – 21,0) podczas gdy w mieście – 219,5 km na 100 km2 (Polska – 239,5). Z kolei udział ludności korzystającej z sieci gazowej na obszarach wiejskich był ponad 20-krotnie mniejszy niż w mieście, w wyniku czego zużycie gazu było ponad 15-krot-nie mniejsze. Ważnym czynnikiem utrudniającym rozwój gazow-nictwa na wsi są wysokie i stale rosnące ceny jednostkowe gazu. Sytuację tę pogarsza stale rosnący poziom ubóstwa zwłaszcza na terenach przygranicznych, oraz obowiązujące kryterium opłacal-ności realizacji nowych sieci.

W analizowanych latach wzrosła długość sieci gazowej (o 6,4%), zmalał natomiast odsetek ludności korzystającej z niej (o 0,8 pp.). Porównując województwo warmińsko-mazurskie do Polski, moż-na zauważyć, że pod względem gęstości sieci gazowej uplasowa-ło się ono na 15 miejscu w kraju, natomiast pod względem jej do-stępności dla ludności na 11.

Dostęp do sieci gazowej w wielu powiatach województwa war-mińsko-mazurskiego jest bardzo ograniczony. W 2009 r., w 6 po-wiatach, tj.: braniewskim, ełckim, gołdapskim, nowomiejskim,

Page 47: Perspektywy rozwoju kluczowych sektorów województwa warmińsko-mazurskiego Raport z badań

45

oleckim i piskim nie było sieci gazowej. Spośród pozostałych po-wiatów największą gęstością sieci gazowej charakteryzowały się powiaty: m. Olsztyn (327,6 km/100 km2) oraz m. Elbląg (238,5 km/100 km2). Natomiast dostępność ludności do sieci gazowej wahała się od 1,6% w powiecie elbląskim do 91,4% w powiecie m. Elbląg.

TABELA 29. SIEĆ GAZOWA ROZDZIELCZA W  WOJEWÓDZTWIE WARMIŃSKO-MAZUR-SKIM. STAN W  DNIU 31 XII 2010WYSZCZE-GÓLNIENIE 2005 2007

2009

ogółem 2005=100

Sieć gazowa rozdzielcza w km

1653,2 1761,3 1759,0 106,4

na 100 km2 6,8 7,3 7,3 -

Odbiorcy gazu

181 319 160 470 177 066 97,7

Ludność korzysta-jąca z sieci gazowej

639 619 630 306 628 200 98,2

Zużycie gazu w gospodar-stwach do-mowych na 1 mieszkańca w m3

67 63,1 60,6 -

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS.

Infrastruktura ciepłownicza

TABELA 30. CIEPŁOWNICTWO W  WOJEWÓDZ-TWIE WARMIŃSKO-MAZURSKIM. STAN W  DNIU 31 XII 2010WYSZCZE-GÓLNIENIE 2005 2007

2009

ogółem 2005=100

Sprzedaż energii ciepl-nej w ciągu roku w GJ

7 998 263,4 7 065 154,9 6 813 249,4 85,2

budynki mieszkalne

7 158 583,2 6 277 832,5 5 947 832,0 83,1

urzędy i instytucje

839 680,2 787 322,4 865 417,4 103,1

Długość sieci cieplnej przesyłowej w km

502,9 514,7 526,4 104,7

Liczba kotłowni

589 565 714 121,2

Kubatura budynków ogrzewanych centralnie w dm3

58 429,8 58 067,0 65 579,8 112,2

w tym budynki mieszkalne ogółem

40 291,7 39 180,0 44 006,3 109,2

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS.

Na koniec grudnia 2009 r. łączna długość sieci ciepłowniczej prze-syłowej w województwie warmińsko-mazurskim wynosiła 526,4

km, co stanowiło zaledwie 3,4% ogólnej długości sieci przesyło-wej w Polsce i ulokowało województwo na 12 miejscu w kraju. We-dług danych statystycznych w 2009 r. sprzedano 6,8 mln GJ ener-gii cieplnej, z tego aż 87,3% do budynków mieszkalnych (Polska – 85,4%), a pozostałe 12,7% do urzędów i instytucji (Polska – 14,6%). Łączna kubatura budynków ogrzewanych centralnie wynosiła 65,6 tys. dam3, z czego największy udział posiadały budynki mieszkalne (67,1% ogółu ogrzewanych budynków; Polska – 63,5%). W porów-naniu do 2005 r. wzrosła długość sieci cieplnej (o 4,7%), jak i kubatu-ra budynków ogrzewanych centralnie (o 12,2%), zmalała natomiast sprzedaż energii cieplnej w ciągu roku (o 14,8%). Wzrosła także licz-ba kotłowni z 589 w 2005 r. do 714 w 2009 r.

Główną barierę rozwoju ciepłownictwa opartego o centralne źró-dło ciepła jest fakt, że stanowi ono obecnie najdroższy nośnik energii, ze względu na największe straty przesyłu, duże koszty co-rocznych remontów ciepłowni i przestarzałych wymiennikowni oraz praktyki monopolistyczne w ustalaniu opłat dla odbiorców.

Drogi publiczneW dużej mierze o atrakcyjności danego terenu, jako miejsca lokowa-nia przedsięwzięć gospodarczych, decyduje gęstość dróg. Spraw-nie funkcjonujący system transportowy aktywizuje gospodarkę, na-tomiast poważne zaniedbania w tej dziedzinie istotnie ogranicza-ją możliwość jej dalszego rozwoju. Warto zasygnalizować tutaj fakt, że gęstość dróg, podobnie jak innych elementów infrastruktury sie-ciowej, często jest ograniczona możliwościami zagospodarowa-nia obszaru, w tym warunkami przyrodniczymi. Uwarunkowania te mają ogromny wpływ na stopień koncentracji podmiotów gospo-darczych na danym terenie, bowiem im lepiej skomunikowana jest dana jednostka podziału terytorialnego, tym liczba podmiotów go-spodarczych funkcjonujących na tym terenie wzrasta.

Województwo warmińsko-mazurskie, z uwagi na swoje położe-nie jest ważnym obszarem w europejskich powiązaniach komuni-kacyjnych. Jednak układ korytarzy transportowych przebiega po obrzeżach województwa lub poza jego obszarem. Jest ono więc położone peryferyjnie w stosunku do europejskich i krajowych centrów aktywności, a w skali europejskiej należy do grupy regio-nów o najsłabszej dostępności komunikacyjnej i niskim potencja-le wynikającym z posiadanej infrastruktury komunikacyjnej (we-dług raportów ESPON)34. Szansą na poprawę tego stanu jest pla-nowany przebieg przez teren województwa, a konkretnie przez Ełk, drogi ekspresowej S61 (tzw. trasy Via Baltica). Trasa Via Baltica pełni rolę najważniejszego połączenia drogowego pomiędzy kra-jami bałtyckimi wiodącego z Finlandii poprzez Litwę, Łotwę i Esto-nię do Warszawy. Przez obszar Warmii i Mazur przebiegają nastę-pujące korytarze transportowe (TEN-T):1. Korytarz VI Gdańsk – Katowice – Żilina, w którym znajdują się:•  droga ekspresowa S7 Gdańsk – Olsztynek – Warszawa – Kraków

– Budapeszt;•  linia kolejowa magistralna Gdynia – Iława – Warszawa – Zebrzy-

dowice – Żilina.2. Korytarz IA Ryga – Kaliningrad – Elbląg – Gdańsk, który jest od-gałęzieniem korytarza I. W korytarzu IA znajdują się:•  droga ekspresowa S 22 Elbląg – Grzechotki (Kaliningrad);•  linia kolejowa I-rzędna Malbork – Braniewo (Kaliningrad-Ryga);•  trasa wodna śródlądowa (Berlin) Bydgoszcz – Elbląg (Kalinin-

grad).

34 Regionalny Program Operacyjny Warmia i Mazury na lata 2007-2013. Dokument przyjęty przez Zarząd Województwa Warmińsko-Mazurskiego w dniu 14 listopada 2007 r. Olsz-

tyn 2007 r., s. 29.

Page 48: Perspektywy rozwoju kluczowych sektorów województwa warmińsko-mazurskiego Raport z badań

46

W bezpośrednim sąsiedztwie województwa znajdują się:1. Korytarz I Helsinki – Ryga – Kowno – Warszawa (Via Baltica), w którym przebiegają :•  droga ekspresowa S8 Warszawa – Białystok – Helsinki;•  linia kolejowa magistralna Warszawa – Białystok – Trakiszki (Ryga

– Tallin – Helsinki).2. Korytarz VI Gdańsk – Katowice – Żilina, w którym znajduje się projektowana autostrada A-1 Gdańsk-Żilina.Powiązania międzynarodowe stanowią również:•  międzynarodowy port lotniczy w Szymanach k. Szczytna,•  międzynarodowy port morski w Elblągu,•  międzynarodowe przejścia graniczne (drogowe w Bezledach,

Gołdapi, Gronowie i Grzechotkach, kolejowe w Braniewie i Skan-dawie, morskie w Elblągu i Fromborku, lotnicze w Szymanach)35.

Wobec braku autostrad i dróg ekspresowych, drogi krajowe mają największe znaczenie dla transportu międzynarodowego i krajo-wego wiążąc województwo z krajowym i europejskim systemem komunikacyjnym. Do najważniejszych dróg krajowych przebiega-jących przez teren województwa należą:•  Nr 7 relacji Gdańsk – Olsztynek – Nidzica – Warszawa aż do gra-

nicy ze Słowacją w Chyżnem;•  Nr 16 relacji Olsztynek – Olsztyn – Ełk do przejścia granicznego

z Litwą w Ogrodnikach;•  Nr 51 Olsztynek – Olsztyn – Bartoszyce – do granicy z Obwodem

Kaliningradzkim Federacji Rosyjskiej w Bezledach;•  Nr 65 od granicy państwa z Federacją Rosyjską przez Gołdap –

Olecko – Ełk – Białystok – do granicy z Białorusią.

Łączna długość dróg przebiegających przez teren województwa warmińsko-mazurskiego w 2010 r. wynosiła 22569,0 km, co stano-wiło 5,6% ogółu dróg publicznych w Polsce. W ogólnej długości dróg publicznych w województwie warmińsko-mazurskim, dro-gi o nawierzchni twardej stanowiły 56,0% (Polska – 67,4%). Więk-szość dróg twardych posiadało nawierzchnię ulepszoną. Gęstość dróg publicznych twardych w 2010 r. wynosiła 52,3 km na 100 km2 i była wyraźnie niższa od średniej krajowej (87,6), bowiem uplasowała województwo warmińsko-mazurskie na ostatnim

miejscu w Polsce. Natomiast gęstość dróg o nawierzchni ulepszo-nej wynosiła 48,5 km na 100 km2 (Polska – 79,9) i również upla sowała województwo warmińsko-mazurskie na ostatnim miejscu w kraju. W badanym okresie w województwie zanotowano wzrost gęstości zarówno dróg o nawierzchni twardej, jak i ulepszonej.

Struktura dróg publicznych o nawierzchni twardej w wojewódz-twie warmińsko-mazurskim kształtowała się następująco:•  drogi krajowe stanowiły 10,5% (Polska – 6,8%),•  drogi wojewódzkie − 15,1% (Polska – 10,4%), •  drogi powiatowe − 55,2% (Polska – 41,8%), •  drogi gminne − 19,2% (Polska – 41,0%).

Przełożyło się to na wartość wskaźnika gęstości dróg, bowiem naj-większe ich zagęszczenie wystąpiło w przypadku dróg powiato-wych, gdzie na 100 km2 przypadało 28,8 km. Nasycenie pozosta-łych dróg wynosiło odpowiednio: krajowych – 5,5 km na 100 km2, wojewódzkich – 7,9 km, a gminnych – 9,3 km.

Problem sieci drogowej województwa warmińsko-mazurskiego jest zły stan techniczny dróg, brak obwodnic miejscowości i duża liczba obiektów nienormatywnych (mostów, wiaduktów) w cią-gach dróg. Ponadto drogi Warmii i Mazur są w większości kręte i wąskie, z drzewami w skrajni, bez utwardzonych poboczy, ze zde-wastowaną nawierzchnią36.

Stan bezpieczeństwa na drogach jest konsekwencją złego sta-nu nawierzchni dróg oraz dynamicznego rozwoju motoryzacji. W województwie warmińsko-mazurskim w 2010 r. miało miej-sce 1,7 tys. wypadków drogowych (4,4% ogółu wypadków dro-gowych w kraju). Co prawda zanotowano spadek liczby wypad-ków (w porównaniu z 2005 r. o 10,9%), ale nadal wskaźnik zabi-tych w wypadkach drogowych na 100 tys. mieszkańców był wy-soki i wynosił 11,8 (Polska – 10,2). W województwie nastąpił nato-miast wyraźny spadek liczby ofiar śmiertelnych z 279 w 2005 r. do 168 w 2010 r. Miejscami koncentracji wypadków są odcinki naj-ważniejszych dróg regionu, zwykle o największym natężeniu ru-chu, gdzie krzyżują się główne trasy komunikacyjne.

35 Tamże, s. 29.

36 Tamże, s. 30.

fot.

Woj

ciec

h W

ójci

k/fo

tow

ojci

k.pl

Page 49: Perspektywy rozwoju kluczowych sektorów województwa warmińsko-mazurskiego Raport z badań

47

TABELA 31. DROGI PUBLICZNE W  WOJE-WÓDZTWIE WARMIŃSKO-MAZURSKIM. STAN W  DNIU 31 XII 2010WYSZCZE-GÓLNIENIE 2005 2007

2009

ogółem 2005=100

Długość dróg publicznych w km

21 649,7 21 646,4 21 328,3 22 569,0

Długość dróg publicznych o nawierzch-ni twardej w km

12 352,3 12 331,0 12 447,3 12 644,0

krajowe 1323,7 1324,3 1326,3 1327,2

wojewódzkie 1913,5 1911,6 1912,3 1911,8

powiatowe 7122,5 7021,3 6964,8 6979,8

gminne 1992,6 2073,8 2243,9 2425,2

Długość dróg publicznych o nawierzch-ni twardej ulepszonej w km

11 488,6 11 503,7 11 645,9 11 730,8

krajowe 1323,7 1324,3 1326,3 1327,2

wojewódzkie 1911,6 1909,6 1910,8 1910,3

powiatowe 6587,0 6514,0 6504,2 6531,4

gminne 1666,3 1755,8 1904,6 1961,9

Długość dróg ekspreso-wych w km

2,6 5,6 57,7 57,0

miejskie 2,6 5,6 9,7 9,0

zamiejskie - - 48,0 48,0

Drogi o twardej nawierzchni w km

na 100 km2 51,1 51,0 51,4 52,3

na 10 tys. ludności

86,5 86,5 87,2 88,6

Drogi o twardej nawierzchni ulepszonej w km

na 100 km2 47,5 47,6 48,1 48,5

na 10 tys. ludności

80,4 80,7 81,6 82,2

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS.

Komunikacja kolejowaWojewództwo warmińsko-mazurskie należy do regionów słabo wyposażonych w infrastrukturę transportu kolejowego. W 2010 r. przez obszar województwa przebiegało 1207 km linii kolejo-wych, co stanowiło 6,0% ogólnej długości linii kolejowych w kraju. Wskaźnik gęstości linii kolejowych ogółem w województwie wy-nosił 5,0 km/100 km2 (Polska – 6,5). Tak słaba gęstość sieci kolejo-wej ulokowała województwo na 13 miejscu w Polsce. W stosunku do 2005 r. nastąpił niewielki wzrost długości linii o 0,5%.

Wszystkie linie kolejowe w województwie są to linie kolejowe nor-malnotorowe. Linie zelektryfikowane stanowiły 40,5%, podczas gdy w kraju 58,9%. Zły stan techniczny obiektów inżynierskich, długoletnie zaległości w naprawach głównych podtorza, brak nowoczesnych urządzeń sterowania ruchem, brak zabezpieczeń na przejazdach kolejowych w poziomie szyn, wpływa na jakość świadczonych usług przewozowych i bezpieczeństwo w przewo-zach pasażerów. Pociągi kursują z niską prędkością, co wydłuża czas podróży i przewozu towarów. Najgorsza sytuacja odnosi się do połączeń komunikacyjnych wschodniej części województwa z Olsztynem. Funkcjonujące linie kolejowe między Ełkiem i Olszty-nem nie są zelektryfikowane i w złym stanie technicznym, a czas przejazdu na tych liniach jest bardzo niekonkurencyjny w stosun-ku do transportu drogowego37.

Komunikacja wodnaOgólna długość dróg wodnych śródlądowych w województwie warmińsko-mazurskim wynosi 352 km. Do najważniejszych dróg śródlądowych województwa zalicza się: Kanał Elbląski, jezioro Je-ziorak oraz Miłomłyn – Szeląg, rzekę Pisę oraz szlak Wielkich Jezior Mazurskich. Wewnętrzne drogi morskie województwa znajdujące się na Zalewie Wiślanym posiadają połączenie z Morzem Bałtyckim oraz portami morskimi nad Zatoką Gdańską – Gdańskiem i Gdynią.

Węzeł dróg wodnych morskich i śródlądowych stanowi Elbląg po-siadający dobrą infrastrukturę portową. Ruch statków na Zalewie odbywa się wyznaczonymi torami wodnymi. Główny tor wodny prowadzi przez środek Zalewu z Elbląga do granicy z Rosją, a od niego prowadzą odgałęzienia do portów i przystani. Tory wodne wymagają jednak pogłębienia. Dotyczy to zarówno toru główne-go jak i torów doprowadzających statki do portów i przystani.

37 Tamże, s. 34.

fot.

Tom

asz

Racz

yńsk

i

Page 50: Perspektywy rozwoju kluczowych sektorów województwa warmińsko-mazurskiego Raport z badań

48

W części Zalewu należącej do województwa warmińsko-mazur-skiego znajdują się 3 porty: Tolkmicko, Frombork, Nowa Pasłęka, 2 przystanie: Suchacz, Kamienica Elbląska oraz 4 porty rybackie: Su-chacz, Tolkmicko, Frombork, Nowa Pasłęka38.

Komunikacja lotniczaObszar województwa jest w znacznym stopniu wyłączony z do-stępu do krajowej infrastruktury lotniczej. Przy jednocześnie słabej sieci drogowej, zwłaszcza dróg szybkiego ruchu, obszar ten powi-nien stać się rejonem lokalizacji regionalnych portów lotniczych. Układ takich portów lotniczych z połączeniami realizowanymi samolotami o oferowanej liczbie pasażerów 30-50 osób mógłby przyczynić się do skomunikowania województwa z resztą kraju i Europą.

Na terenie województwa zlokalizowany jest port lotniczy dru-gorzędny – regionalny port w Szymanach k/Szczytna, obecnie nieczynny, oraz lotniska lokalne w Olsztynie – Dajtkach, Kętrzynie i Elblągu. Coraz większego znaczenia nabierają również lokalne lotniska w Olsztynie i Kętrzynie. Także w Elblągu (mimo małej skali ruchu) notuje się wzrost liczby operacji lotniczych.

Lotniska nie są wyposażone w urządzenia umożliwiające lądowa-nie samolotów w trudnych warunkach atmosferycznych. Ponadto ich stan i rodzaj nawierzchni jest w dużej mierze niezadowalający, niedostosowany do pełnej obsługi ruchu lotniczego39.

Infrastruktura granicznaPółnocna granica województwa warmińsko-mazurskiego jest jed-nocześnie granicą Polski z Obwodem Kaliningradzkim. W 2009 r. przejścia graniczne w województwie warmińsko-mazurskim prze-kroczyło 1263,6 tys. osób, zarówno obywateli Polski jak i cudzo-ziemców, co stanowiło 4,6% ogółu osób w granicznym ruchu oso-bowym w Polsce. Liczba osób przekraczających granicę na tym terenie w porównaniu do 2005 r. spadła o 67,5%.

Na przejściach granicznych obserwowany był wzmożony ruch samochodów osobowych, ciężarowych i autobusów. Łącznie w 2009 r. w województwie warmińsko-mazurskim przejścia gra-niczne przekroczyło 558,0 tys. samochodów osobowych, co sta-nowiło 7,7% ogółu samochodów osobowych przekraczających granice Polski. Liczba samochodów osobowych przekraczających granicę państwa zmalała na wszystkich przejściach granicznych: w Bezledach o 65,9%, Gronowie o 57,5% i Gołdapi o 52,3%.

Liczba samochodów ciężarowych przekraczających granice w wo-jewództwie w 2009 r. wynosiła 97,0 tys. Stanowiło to 7,2% ogółu sa-mochodów ciężarowych przekraczających polską granicę. W ruchu samochodów ciężarowych największe znaczenie posiada przejście w Bezledach obsługujące 72,8% ogółu pojazdów ciężarowych prze-kraczających granicę z Obwodem Kaliningradzkim.

Przejścia graniczne w województwie warmińsko-mazurskim w 2009 r. przekroczyło 17,7 tys. autokarów, co stanowiło 16,4% autokarów przekraczających polską granicę. Najwięcej odprawia-nych było na przejściu w Gołdapi. Natężenie ruchu autokarów na przejściach granicznych w województwie warmińsko-mazurskim zmniejszyło się o ponad 60% w porównaniu do 2005 r.

2.7. PodsumowanieDokonana analiza sytuacji społeczno-gospodarczej województwa warmińsko-mazurskiego potwierdziła, iż rozwój sektorów kluczo-wych, czy sektorów wysokiej szansy, a w związku z tym i rozwój całej gospodarki obszaru uzależniony jest od szeregu czynników, które wpływają na stan i kierunki zachodzących zmian.

1. Warunki naturalne i ocena zasobów naturalnych•  na terenie warmińsko-mazurskiego panują specyficzne wa-

runki klimatyczne, determinowane występowaniem licznych zbiorników wodnych. Województwo należy do najzimniejszych obszarów w Polsce, gdzie obserwuje się stałe ścieranie się mas powietrza atlantyckiego i kontynentalnego. Wpływa to na zróż-nicowanie średnich temperatur i długości okresu wegetacji, któ-ry na wschodzie województwa jest o ok. 10 dni krótszy niż na zachodzie. Krótszy niż w innych częściach kraju okres wegetacji i wypasu zwierząt rzutuje w dużej mierze na efekty ekonomicz-ne gospodarowania;

•  gleby są mocno zróżnicowane – od zwięzłych i zlewnych czar-nych ziem w rejonie Kętrzyna oraz gleb brunatnych na nizinie sępopolskiej i mad w okolicach Elbląga do lekkich piaszczystych na południu województwa. Duża zmienność gleb i urozmaico-na rzeźba terenu szczególnie w środkowym pasie województwa znacząco obniżają wartość rolniczą gleb;

•  zasoby naturalne regionu są bardzo skromne. Kopaliny o zna-czeniu gospodarczym, występujące na obszarze województwa zalegają głównie w przypowierzchniowej warstwie osadów czwartorzędowych;

•  dzięki temu, że na terenie województwa znajduje się tak wie-le stosunkowo dużych zbiorników wodnych, można uczynić z tego zasobu jedną z sił „napędowych” regionu, co może sprzy-jać powstaniu nowych miejsc pracy w sektorze obsługującym ruch turystyczny (szczególnie w małych przedsiębiorstw gastro-nomicznych, pensjonatach czy gospodarstwach agroturystycz-nych);

•  prawie połowa województwa to powierzchnia o szczególnych walorach przyrodniczych prawnie chroniona;

•  w świadomości mieszkańców innych województw oraz nierzad-ko innych krajów, warmińsko-mazurskie jest postrzegane jako region o nieskażonej przyrodzie, co stwarza szanse do rozwoju turystyki, rolnictwa oraz przemysłu czystych technologii, a co za tym idzie sprzyja tworzeniu nowych miejsc pracy.

2. Uwarunkowania demograficzne•  obserwuje się malejący z roku na rok przyrost naturalny spowo-

dowany przewagą liczebną zgonów nad urodzeniami. Dodatko-wym czynnikiem obniżającym dynamikę liczebności populacji jest ujemne saldo migracji, które w znaczny sposób pomniejsza wielkość zasobów pracy, a także potencjał rozrodczy ludności;

•  w województwie dokonują się stopniowe przeobrażenia w strukturze ludności według biologicznych grup wieku. Przede wszystkim obserwuje się spadek liczby dzieci w wieku 0-14 lat. Nastąpił z kolei wzrost liczby ludności w wieku 15-64 lata, zjawisko takie obserwowane jest powszechnie w całym kraju. Liczebność populacji ostatniej grupy, czyli w wieku 65 lat i wię-cej, zwiększyła się. Zmiany te spowodowane są ogólnie obser-wowanym spadkiem urodzeń, jak również wydłużaniem się przeciętnego trwania życia ludności. Występujący wzrost liczby ludności w wieku 65 lat i więcej oraz stałe zwiększanie się jej

38 Tamże, s. 34.

39 Tamże, s. 35.

Page 51: Perspektywy rozwoju kluczowych sektorów województwa warmińsko-mazurskiego Raport z badań

49

udziału świadczą o nasilaniu się procesu starzenia demograficz-nego ludności;

•  w porównaniu do 2005 r. nastąpił stopniowy wzrost udziału ludności w wieku produkcyjnym i poprodukcyjnym, przy jed-noczesnym zmniejszaniu się udziału ludności w wieku przed-produkcyjnym. Spadek udziału ludności w ostatniej z omawia-nych grup jest związany z coraz mniejszą liczbą urodzeń oraz stopniowym wchodzeniem w wiek pełnoletności roczników urodzonych w latach 90-tych;

•  w województwie we wszystkich analizowanych latach noto-wano ujemne saldo migracji stałej, tzn. że liczba wymeldowań z pobytu stałego przewyższała liczbę nowych zameldowań. Przewagę odpływu ludności nad napływem rejestrowano za-równo w ruchu międzywojewódzkim, jak i zagranicznym. Roz-miary imigracji rejestrowanej (na pobyt stały) w województwie warmińsko-mazurskim w analizowanych latach były mniejsze niż rozmiary emigracji, o czym świadczy ujemne saldo migracji zagranicznych;

•  prognozy liczby ludności zarówno dla Polski, jak i wojewódz-twa nie są optymistyczne. Populacja warmińsko-mazurskiego na przestrzeni lat 2010-2035 zmniejszy się. Zachodzące zmiany w liczbie i strukturze wieku ludności będą miały istotny wpływ na wielkość zasobów pracy w perspektywie najbliższych 20-25 lat. Te prawidłowości mogą zmienić jedynie nowe trendy w za-kresie migracji wewnętrznych i zagranicznych. Jednak jak wska-zują prognozy na lata 2010-2035 saldo migracji w wojewódz-twie będzie przyjmowało nadal wartości ujemne.

3. Społeczne aspekty rozwoju•  nie tylko zwiększa się liczba ludności w wieku 15 lat i więcej, ale

również rośnie udział osób aktywnych zawodowo. Współczyn-nik aktywności zawodowej wzrasta – zarówno w przypadku mężczyzn, jak i kobiet (mężczyźni wykazywali się jednak więk-szą aktywnością zawodową). Dodatkowo mieszkańcy miast przeważnie są bardziej aktywni zawodowo od zamieszkujących wsie. Wskaźnik zatrudnienia również wzrósł, ale w porównaniu z innymi województwami przyjął niską wielkość;

•  zauważyć można nieznaczne zmiany sektorowej struktury za-trudnienia – zmniejszenie się udziału pracujących w rolnictwie na rzecz usług;

•  w województwie warmińsko-mazurskim problem bezrobocia na rynku pracy jest cały czas poważnym zjawiskiem społecznym oraz ekonomicznym – stopa bezrobocia przyjmuje najwyższe wartości w kraju, rośnie odsetek bezrobotnych z wykształce-niem wyższym i średnim ogólnokształcącym. Ponieważ w re-gionie jest wysokie bezrobocie, a w związku z tym podaż pracy jest łatwo dostępna dla zakładów pracy, wypłacane wynagro-dzenie jest jednym z najniższych w Polsce. Dodatkowo poziom wynagrodzeń w sektorze publicznym, który znacznie przewyż-szał poziom płac w sektorze prywatnym, może stanowić czyn-nik niesprzyjający rozwojowi gospodarczemu województwa. Fakt ten może znacząco wpływać na niechęć młodych ludzi do podejmowania działalności gospodarczej na własny rachunek bądź zatrudnienia w sektorze prywatnym;

•  zainteresowanie nauką w szkołach ponadgimnazjalnych (mie-rzone liczbą osób do nich uczęszczających) na Warmii i Mazu-rach zmniejszyło się i to we wszystkich typach szkół. Wynikać to może przede wszystkim z dużo mniejszej liczby ludności w wieku edukacyjnym na poszczególnych etapach kształcenia;

•  zarówno w województwie, jak i w Polsce zauważalna jest ten-dencja stale malejącej liczby studentów szkół wyższych (mierzo-nej na 10 tys. mieszkańców);

•  mieszkania oddawane do użytkowania są coraz większe. W ich strukturze zauważyć można znaczny przyrost budownictwa przeznaczonego na sprzedaż bądź wynajem, a spadek – spo-łecznego czynszowego, spółdzielczego oraz w mniejszym stop-niu – indywidualnego;

•  zauważono zmniejszenie liczby bibliotek, księgozbioru, a także zainteresowania tą formą uczestnictwa w kulturze, wzrosła na-tomiast liczba widzów w kinach, nawet jeśli kin jest coraz mniej (związane jest to głównie z tym, że nowopowstające kompleksy kinowe są większe);

•  gęstość sieci turystycznej, mierzona liczbą miejsc noclegowych na 1000 ludności, w badanym okresie w województwie była prawie dwukrotnie wyższa niż w Polsce. O ile jednak w kraju zanotowano minimalny wzrost wskaźnika, w województwie od 2008 r. widoczny jest nieznaczny jego spadek;

•  województwo jest coraz bezpieczniejsze – odnotowuje się co-raz mniej przestępstw, powoli wzrasta wskaźnik wykrywalności sprawców przestępstw, a co ważne w największym stopniu wzrosła wykrywalność sprawców przestępstw przeciwko mie-niu. Mimo to wskaźnik dotyczący przestępstw przeciwko mieniu wyniósł jedynie 52.0%.

4. Ekonomiczne uwarunkowania sytuacji gospodarczej•  rosnący wskaźnik PKB przypadający na 1 mieszkańca potwier-

dza systematyczny rozwój gospodarki województwa, jednakże rozwój ten jest wolniejszy niż w Polsce. Wartość PKB per capita stanowiło jedynie 74,2% wielkości tego wskaźnika dla kraju;

•  w badanym okresie zanotowano także wzrost wydajności pracy, przy czym znaczącym jej przyrostem wykazało się budownic-two, natomiast wydajność pracy w rolnictwie zmniejszyła się;

•  koszty związane z zatrudnieniem i nominalne dochody w sek-torze gospodarstw domowych rosły wolniej niż produkcja glo-balna;

•  wysokość produkcji sprzedanej przemysłu na 1 mieszkańca, a także sprzedaży produkcji budowlano-montażowej na 1 miesz-kańca, ulokowała województwo zaledwie na trzynastym miej-scu w Polsce;

•  na podstawie charakterystyki wskaźników, tj.: PKB, wartości do-danej brutto, rachunku produkcji czy produkcji sprzedanej prze-mysłu zauważalny jest stały wzrost wyników działalności w wo-jewództwie, jednak na tle Polski wzrost ten jest relatywnie niski. Dysproporcje w porównaniu do kraju pogłębiają się, ponieważ dynamika zmian w Polsce jest większa. Przedsiębiorstwa w wo-jewództwie mają stosunkowo trudniejsze makroekonomiczne podstawy funkcjonowania, dlatego też należy na nie zwrócić szczególną uwagę w zmieniającej się obecnie sytuacji na ryn-kach finansowych ogólnoświatowej gospodarki;

•  analiza wydatków jednostek samorządu terytorialnego wskazu-je na stałe zwiększanie się możliwości finansowania przedsię-wzięć podejmowanych przez władze samorządowe i lokalne. Jest to bez wątpienia jeden z kluczowych czynników mogący pełnić rolę aktywnego bodźca w generowaniu rozwoju lokal-nego;

•  lokalizacja województwa w jednym z najczystszych ekologicz-nie regionów Polski, wśród dużych kompleksów leśnych i jezior,

Page 52: Perspektywy rozwoju kluczowych sektorów województwa warmińsko-mazurskiego Raport z badań

50

stanowi podstawowy atut na rzecz rozwoju na tym terenie pro-dukcji zdrowej żywności, przemysłu drzewnego, proekologicz-nej gospodarki leśnej oraz (agro)turystyki. Istotne znaczenie dla regionu ma także produkcja opon, maszyn i urządzeń do obrób-ki plastycznej metali, tarcicy iglastej oraz liściastej. Ponadto poło-żenie województwa przy granicy z Obwodem Kaliningradzkim powinno sprzyjać podejmowaniu różnych inicjatyw gospodar-czych;

•  województwo posiada niezwykle dogodne warunki do funk-cjonowania przedsiębiorstw z branży drzewnej, tj. odpowiedni klimat, bazę surowców własnych oraz sąsiedztwo województw z dużymi kompleksami leśnymi pozwalające na współpracę producentów i kooperantów, ponadto rozwiniętą infrastrukturę techniczną oraz kilkudziesięcioletnie tradycje.

•  duże znaczenie odgrywa również produkcja artykułów żywno-ściowych i napojów. W skali kraju region dominuje w produkcji mięsa drobiowego (przede wszystkim indyczego), wołowego i wieprzowego, wędlin, masła oraz piwa. Produkowane są także soki owocowe i warzywne, mrożonki, kasze, mąki, przetwory mleczne, rybne oraz miód;

•  rozpatrując konkurencyjność województwa pod względem nasycenia przedsiębiorczością, można zauważyć, że plasuje się ono dopiero na 13 miejscu w kraju. Pomimo obserwowanego w ostatnich latach wzrostu różnego rodzaju ulg i zachęt inwe-stycyjnych skala rozwoju przedsiębiorczości w województwie jest ciągle zbyt mała i dlatego tempo rozwoju gospodarczego Warmii i Mazur jest niezadowalające. Wpływ na to ma głównie kształtowany przez lata charakter rolniczy województwa. War-to tutaj jednak podkreślić, iż podmioty stopniowo dostosowują swój profil i rozmiary do potrzeb dyktowanych przez gospodar-kę rynkową;

•  przestrzenne rozmieszczenie podmiotów gospodarczych jest nierównomierne. Główne skupiska podmiotów znajdują się w miastach na prawach powiatu;

•  Warmia i Mazury należą do grupy województw o najniższym poziomie nakładów inwestycyjnych w kraju.

5. Uwarunkowania technologiczne i infrastruktu-ralne rozwoju•  pod względem gęstości sieci wodociągowej województwo pla-

sowało się na 14 miejscu w Polsce, a pod względem odsetka ludności z niej korzystającej na 10. Poziom skanalizowania jest bardzo niski. W stosunku do średniej krajowej województwo od-znacza się niskim poziomem gazyfikacji;

•  stan skanalizowania miast regionu jest znacznie lepszy niż ob-szarów wiejskich. Problemem gmin wiejskich jest bowiem brak środków finansowych na modernizację wysoko kapitałochłon-nych sieci kanalizacyjnych. Pomimo tego, gminy rozbudowy-wały w ostatnich latach sieć kanalizacyjną dążąc do rozwiąza-nia problemu zrzutów nieczystości ciekłych do rzek, jezior czy lasów i wyeliminowania zanieczyszczenia wód podziemnych i powierzchniowych;

•  województwo, z uwagi na swoje położenie jest ważnym obsza-rem w europejskich powiązaniach komunikacyjnych. Układ ko-rytarzy transportowych przebiega jednak po obrzeżach woje-wództwa lub poza jego obszarem. Jest ono więc położone pe-ryferyjnie w stosunku do europejskich i krajowych centrów ak-tywności, a w skali europejskiej należy do grupy regionów o na-

słabszej dostępności komunikacyjnej i niskim potencjale wyni-kającym z posiadanej infrastruktury komunikacyjnej. Szansą na poprawę tego stanu jest planowany przebieg przez teren wo-jewództwa, a konkretnie przez Ełk, drogi ekspresowej S61 (tzw. trasy Via Baltica);

•  problemem sieci drogowej jest zły stan techniczny dróg, brak obwodnic miejscowości i duża liczba obiektów nienormatyw-nych (mostów, wiaduktów) w ciągach dróg. Ponadto drogi War-mii i Mazur są w większości kręte i wąskie, z drzewami w skrajni, bez utwardzonych poboczy, ze zdewastowaną nawierzchnią;

•  zły stan techniczny infrastruktury kolejowej, długoletnie zaległo-ści w naprawach głównych podtorza, brak nowoczesnych urzą-dzeń sterowania ruchem, brak zabezpieczeń na przejazdach kolejowych w poziomie szyn, wpływa na jakość świadczonych usług przewozowych i bezpieczeństwo w przewozach pasaże-rów. Pociągi kursują rzadko (zwłaszcza regionalne) i z niską pręd-kością, co wydłuża czas podróży i przewozu towarów;

•  ruch statków na Zalewie Wiślanym odbywa się wyznaczonymi torami wodnymi. Główny tor wodny prowadzi przez środek Zalewu z Elbląga do granicy z Rosją, a od niego prowadzą od-gałęzienia do portów i przystani. Tory wodne wymagają jednak pogłębienia. Dotyczy to zarówno toru głównego, jak i torów do-prowadzających statki do portów i przystani;

•  obszar województwa jest w znacznym stopniu wyłączony z dostępu do krajowej infrastruktury lotniczej. Przy jednocześnie słabej sieci drogowej, zwłaszcza dróg szybkiego ruchu, obszar ten powinien stać się rejonem lokalizacji regionalnych portów lotniczych. Układ takich portów lotniczych z połączeniami re-alizowanymi samolotami o oferowanej liczbie pasażerów 30-50 osób mógłby przyczynić się do skomunikowania województwa z resztą kraju i Europą. Na terenie województwa zlokalizowany jest port lotniczy drugorzędny – regionalny port w Szymanach k/Szczytna oraz 3 lotniska lokalne.

•  Zaprezentowana analiza wskazuje na główne obszary pro-blemowe – zasadniczo związane są one z niższym niż krajo-wy poziomem rozwoju gospodarczego, uwidaczniającym się zwłaszcza w newralgicznych obszarach życia gospodarczego. Ocena perspektyw rozwojowych województwa nie jest jednak jednoznaczna. Z uzyskanych danych wynika, że przy zacho-waniu obecnych tendencji w pewnych obszarach zagrożenia nadal będą narastać, można jednakże wskazać również te sfe-ry, w których oczekiwana jest poprawa sytuacji. W wielu przy-padkach obserwowane zjawiska są pochodną występujących światowych trendów, trudno jest im zapobiegać, można jedynie prowadzić działania neutralizujące, z punktu widzenia oddziały-wania tych czynników na rozwój gospodarczy.

Page 53: Perspektywy rozwoju kluczowych sektorów województwa warmińsko-mazurskiego Raport z badań

51

A naliza perspektyw rozwoju sektorów kluczowych i wysokiej szansy województwa warmińsko-mazurskiego podzielona

została na dwa etapy badawcze. Etap pierwszy stanowił proces zintegrowanych czynności badawczych, których celem była iden-tyfikacja sektorów kluczowych i wysokiej szansy w gospodarce re-gionu. Rezultatami kolejnego, drugiego etapu badania było okre-ślenie strukturalnych wyznaczników konkurencyjności badanych sektorów oraz skonstruowanie scenariuszy rozwoju do roku 2020.

Osiągnięcie rezultatów projektu w dużym stopniu zależało od wyników prac prowadzonych w pierwszym etapie badania. Fun-damentalnym założeniem, przyjętym w procedurze identyfikacji sektorów kluczowych i wysokiej szansy było zastosowanie trian-gulacji metodologicznej. Pragmatyzm tego założenia polegał na uzyskaniu informacji o znaczeniu i pozycji sektorów w gospodar-ce regionu z wielu źródeł, w oparciu o odmienne techniki i narzę-dzia badawcze, a także opinie grup ekspertów reprezentujących różnorodną przedmiotowo kategorię wiedzy. Wyniki poszczegól-nych etapów identyfikacji sektorów kluczowych i wysokiej szansy zaprezentowane zostały w poniższych podrozdziałach.

Przyjęte w badaniu procedury identyfikacji obejmowały wieloaspek-towe ujęcie badanego zjawiska. Do badania zaproszono przedstawi-cieli jednostek samorządu terytorialnego, ekspertów reprezentują-cych różne zakresy wiedzy społeczno-ekonomicznej oraz w szerokim zakresie przeprowadzona została analiza materiałów zastanych.

Proces identyfikacji rozpoczął etap gromadzenia danych ze statysty-ki publicznej GUS, informacji zawartych w dokumentach strategicz-nych i programowych województwa warmińsko-mazurskiego oraz kraju. Zgromadzony materiał stanowił podstawę opracowania wyni-ków analizy PEST oraz obliczenia syntetycznego wskaźnika poziomu rozwoju wszystkich sekcji działalności podmiotów gospodarki naro-dowej województwa warmińsko-mazurskiego zgodnie z klasyfikacją PKD 2007. Dane charakteryzujące podmioty gospodarki narodowej województwa warmińsko-mazurskiego pochodziły z zasobów staty-

styki regionalnej, banku danych lokalnych oraz w niezbędnym do ba-dania zakresie zostały przeliczone przez Urząd Statystyczny w Olszty-nie wg obowiązującej obecnie klasyfikacji PKD 2007.

Z kolei w przypadku badań terenowych, zebrany materiał pozwo-lił określić branże, które w sposób znaczący wpływają na rozwój gospodarczy powiatów w regionie. Objęcie badaniem przedsta-wicieli powiatowych jednostek samorządu terytorialnego wyni-kało z realizacji przez nie zadań określonych w Ustawie z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym. Przywołana ustawa nakłada na powiaty obowiązek wykonywania zadań publicznych m.in. w zakresie: edukacji, rolnictwa, leśnictwa oraz rybactwa śród-lądowego, przeciwdziałania bezrobociu oraz aktywizacji lokalne-go rynku pracy a także promocji powiatu40. Realizacja tych zadań obliguje do prowadzenia systematycznych analiz sytuacji społecz-no-gospodarczej przez samorządy powiatowe, których wiedza o charakterze syntetycznym stanowiła cenny zbiór danych w pro-cesie identyfikacji sektorów kluczowych i wysokiej szansy w woje-wództwie warmińsko-mazurskim.

Odmienny charakter miały natomiast badania przeprowadzone techniką ankiety eksperckiej. Zaproszeni do badania eksperci, zróżnicowani z uwagi na wiedzę wynikającą z pełnionych ról za-wodowych, zapewnili szerokie spektrum informacji na temat oce-ny wytypowanych przez siebie sektorów kluczowych i wysokiej szansy w województwie warmińsko-mazurskim.

Końcowym etapem identyfikacji sektorów kluczowych i wysokiej szansy były spotkania z ekspertami w ramach zogniskowanych wywiadów grupowych (FGI). Spotkania poświęcone zostały anali-zie i ocenie materiału zebranego w opisanych powyżej badaniach. Rezultatem trzech spotkań z ekspertami było wytypowanie sekto-rów kluczowych i wysokiej szansy w województwie warmińsko-mazurskim. Poniżej przedstawione zostały wyniki poszczególnych etapów badań. Opis analizy PEST zaprezentowany został w odręb-nym rozdziale (rozdz. 2).

3. Identyfikacja sektorów kluczowych i wysokiej szansy

Syntetyczny wskaźniksektorów kluczowych

i wysokiej szansy

Analiza PEST(badanie materiałów zastanych)

Ankieta ekspercka(zebranie opinii ekspertów)

WYWIADY FGIspotkanie z ekspertami

Identy�kacja sektorów kluczowychi wysokiej szansy w województwie

warmińsko-mazurskim

RYSUNEK 3. SCHEMAT POWIĄZAŃ POMIĘDZY TECHNIKAMI W PROCESIE IDENTYFIKACJI SEKTORÓW KLUCZOWYCH I WYSOKIEJ SZANSY

Źródło: Opracowanie własne.

Wywiady SSI(wywiady z reprezentacjami samorządów powiatowych)

40 Ustawa z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym Rozdział 2 Art. 4 Zakres działania i zadania powiatu.

Page 54: Perspektywy rozwoju kluczowych sektorów województwa warmińsko-mazurskiego Raport z badań

52

Kluczowe i rozwojowe sektory województwa wg opinii ekspertówBardzo ważnym etapem procesu identyfikacji sektorów kluczo-wych i wysokiej szansy województwa warmińsko-mazurskiego była realizacja ankiety eksperckiej. Zebrany materiał pozwolił nie tylko utworzyć katalog sektorów kluczowych i wysokiej szansy, lecz również zweryfikować przyjęte w założeniach projektu defi-nicje operacyjne.

Ideą badania było pozostawienie ekspertom pełnej swobody w wyborze poziomu, na którym wskazywali sektory kluczowe i wysokiej szansy. W wypełnionych ankietach wskazywali branże działalności od poziomu sekcji PKD do podklasy, zgodnie ze Sche-matem klasyfikacji PKD 200741 stanowiącym załącznik do Roz-porządzenia Rady Ministrów z dnia 24 grudnia 2007 r. w sprawie Polskiej Klasyfikacji Działalności (PKD). Pozostawienie autonomii wyboru wskazywanego poziomu agregacji działalności podmio-tów gospodarki narodowej, w granicach określonych we wspo-mnianym schemacie PKD, pozwoliło zgromadzić dane zgodne z zakresem wiedzy i opiniami ekspertów. Eksperci mieli możliwość wskazania dowolnej liczby sektorów kluczowych oraz wysokiej szansy. Z uwagi na liczebność uczestników ankiety eksperckiej (n=17), przedstawione poniżej wyniki uwzględniają odsetek wskazań przypadający na wyróżniony sektor w odniesieniu do 100% wyróżnionych sektorów.

Jak wynika z badań, najczęściej wskazywaną przez ekspertów (36,25%) kluczową sekcją PKD w województwie warmińsko-ma-zurskim jest przetwórstwo przemysłowe. Mniejszą, jednakże zna-czącą rangę nadali uczestnicy badania sekcji rolnictwa, leśnictwa, łowiectwa i rybactwa (21,25%) oraz działalności związanej z za-kwaterowaniem i usługami gastronomicznymi (17,50%). Doko-nany wybór sekcji związanych z rolnictwem i turystyką wynika w głównej mierze ze znaczącej roli potencjału i zasobów natural-nych w rozwoju regionu.

Kolejne wyróżnione w badaniu kluczowe dziedziny działalności obejmowały: budownictwo (8,75%) oraz handel hurtowy i de-taliczny, naprawę pojazdów samochodowych (7,50%). Ponadto, uczestnicy badania przyznali rangę sektora kluczowego admini-stracji publicznej (3,5%).

Najmniej licznie eksperci za kluczowe działalności w regionie uznali transport i gospodarkę magazynową (1,25%), działalność profesjonalną, naukową i techniczną (po 1,2% wskazań) oraz edu-kację (1,25%).

Sektor budownictwa, handlu czy też transportu, wnoszą do za-sobów gospodarki regionu aktywa finansowe w postaci udzia-łu w tworzeniu PKB lub wartości dodanej brutto. W przypadku administracji publicznej jest to sektor, który w istocie znacząco wpływa na rozwój gospodarczy, jednakże przede wszystkim jako czynnik sprawczy konkurencyjności gospodarki przez np. inwe-stycje publiczne42 oraz inne zasoby lokalnych jednostek samo-rządowych. Z uwagi na przywołaną, znaczącą rolę administracji w kształtowaniu poziomu rozwoju gospodarczego, zagadnienie objęcia badaniem tej sekcji zostało poddane dyskusji na etapie uzgodnień ekspertów w toku zogniskowanych wywiadów gru-powych (FGI).

Typowane przez ekspertów branże określały różne poziomy agre-gacji działalności wg schematu klasyfikacji PKD 2007. Możliwe było zatem bardzo szczegółowe przeprowadzenie analizy sekto-rów kluczowych i dokładne zagregowanie branż w zdefiniowa-nych sektorach kluczowych. Jak już zostało wskazane, największe znaczenie w kształtowaniu poziomu rozwoju społeczno-gospo-darczego regionu przypisane zostało sekcji przetwórstwa przemy-słowego, które obejmuję działalność związaną z przetwórstwem rolno-spożywczym, produkcję wyrobów z drewna, metalu oraz produkcję maszyn, urządzeń i in. Najczęściej w opinii ekspertów kluczowymi sektorami przetwórstwa przemysłowego są dziedzi-ny związane z produkcją wyrobów z drewna oraz mebli (13,75%), a także z produkcją żywności (6,5%). Z kolei w sekcji rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo oraz rybactwo największe zasoby regionu tworzą jednostki prowadzące działalność upraw roślin i upraw połączonych z hodowlą zwierząt (6,25%) oraz chów i hodowla zwierząt (5,00%).

W działalności związanej z zakwaterowaniem i usługami gastro-nomicznymi dominujące znaczenie zostało przypisane działalno-ści związanej z zakwaterowaniem (13,75%). Podmioty oferujące wyżywienie, uzyskały znacznie niższą rangę (3,75% wskazań).

W przypadku budownictwa, zgodnie z opinią ekspertów, za klu-czowe w rozwoju regionu uznać należy roboty budowlane zwią-zane ze wznoszeniem wszystkich kategorii budynków, budynków mieszkalnych i niemieszkalnych, prace związane z budową dróg i autostrad (po 1,25%) oraz cały zakres działalności budowlanej (5,00%). Z uwagi na znaczenie w budowaniu konkurencyjności gospodarki regionu w sekcji handel detaliczny i hurtowy oraz na-prawy pojazdów samochodowych jednakową rangę (1,25%) uzy-skały: sprzedaż maszyn i urządzeń rolniczych oraz dodatkowego wyposażenia, a także działalność związana ze sprzedażą hurtową zboża, nieprzetworzonego tytoniu, nasion i pasz dla zwierząt.

Analizując znaczenie poszczególnych branż w rozwoju woje-wództwa warmińsko-mazurskiego, eksperci najczęściej wskazy-wali jako kluczowe branże: produkcję mebli (6,25%) i usługi krót-kotrwałego zakwaterowania w turystycznych obiektach noclego-wych (6,25%).

Kolejnym zadaniem uczestników ankiety eksperckiej, istotnym z uwagi na weryfikację definicji sektora kluczowego było uzasad-nienie wyboru sekcji lub klasy. Zgodnie z opiniami ekspertów sek-tory kluczowe charakteryzują się wysokim potencjałem rozwojo-wym, znaczącym udziałem w strukturze podmiotowej gospodarki oraz istotnie wpływają na rynek pracy – są znaczącym pracodaw-cą. Ponadto, posiadają wysoki udział w wartości sprzedaży towa-rów i usług, „przyciągają” inwestycje oraz wyróżniają się innowa-cyjnością. Inne zasoby, które pozwalają zaklasyfikować wytypowa-ne branże do kluczowych sektorów regionu związane są z niema-terialnymi aktywami: wykształceniem zasobów ludzkich, tradycją oraz zdolnością promowania walorów regionu, którymi niewątpli-wie są krajobraz, atrakcyjne ukształtowanie terenu oraz potencjał rozwojowy dla rolnictwa.

41 http://www.stat.gov.pl/klasyfikacje/pkd_07/pdf/2_PKD-2007-schemat_2.pdf

42 Gawlikowska-Hueckel K., Potencjał rozwojowy polskich województw w latach 1995-2005, [w:] Lokalizacja przemysłu a konkurencyjność polskich regionów (kontekście integracji

europejskiej), red. A. Zielińska-Głębocka, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 2008, s.46.

Page 55: Perspektywy rozwoju kluczowych sektorów województwa warmińsko-mazurskiego Raport z badań

53

TABELA 32. DZIAŁY, GRUPY, KLASY I PODKLA-SY ZaKLaSYFiKOwane prZeZ eKSpertÓw DO GrupY SeKtOrÓw KLucZOwYcH wOje-WÓDZTWA WARMIŃSKO-MAZURSKIEGO.Działy, grupy, klasy i podklasy wg sekcji PKD [%]

C - PRZETWÓRSTWO PRZEMYSŁOWE 36,25

Produkcja artykułów spożywczych 5,00

Produkcja komputerów, wyrobów elektronicznych i optycznych 1,25

Produkcja łodzi wycieczkowych i sportowych 2,50

Produkcja mebli 6,25

Produkcja metalowych wyrobów gotowych, z wyłączeniem maszyn i urządzeń

1,25

Produkcja opon i dętek z gumy; bieżnikowanie i regenerowanie opon z gumy

2,50

Produkcja podstawowych substancji farmaceutycznych oraz leków i pozostałych wyrobów farmaceutycznych

1,25

Produkcja pozostałych mebli 2,50

Produkcja przędzy bawełnianej 1,25

Produkcja wyrobów tartacznych 3,75

Produkcja wyrobów z drewna oraz korka, z wyłączeniem mebli 3,75

Produkcja wyrobów z pozostałych mineralnych surowców niemeta-licznych

1,25

Przemysł drzewny i meblarki 2,50

Przetwarzanie i konserwowanie mięsa z drobiu 1,25

A - ROLNICTWO, LEŚNICTWO, ŁOWIECTWO I RYBACTWO 21,25

Chów i hodowla zwierząt 5,00

Gospodarka leśna i pozostała działalność leśna, z wyłączeniem pozy-skiwania produktów leśnych

2,50

Pozyskiwanie drewna 3,75

Łowiectwo i pozyskiwanie zwierząt łownych, włączając działalność usługową

1,25

Uprawa zbóż 1,25

Uprawa zbóż, roślin strączkowych i roślin oleistych na nasiona, z wyłączeniem ryżu

1,25

Uprawy i hodowla 2,50

Uprawy rolne inne niż wieloletnie 2,50

Uprawy rolne połączone z chowem i hodowlą zwierząt 1,25

I - DZIAŁALNOŚĆ ZWIĄZANA Z ZAKWATEROWANIEM I USŁUGAMI GASTRONOMICZNYMI

17,50

Hotele i podobne obiekty zakwaterowania 3,75

Hotele i restauracje 3,75

Obiekty noclegowe turystyczne i miejsca krótkotrwałego zakwatero-wania

6,25

Restauracje i pozostałe placówki gastronomiczne 1,25

Zakwaterowanie i gastronomia 2,50

F - BUDOWNICTWO 8,75

Roboty budowlane związane ze wznoszeniem budynków 1,25

Roboty budowlane związane ze wznoszeniem budynków mieszkal-nych i niemieszkalnych

1,25

Roboty związane z budową dróg i autostrad 1,25

Budownictwo - ogółem 5,00

G - HANDEL HURTOWY I DETALICZNY; NAPRAWA POJAZDÓW SAMOCHODOWYCH, WŁĄCZAJĄC MOTOCYKLE

7,50

Sprzedaż hurtowa maszyn i urządzeń rolniczych oraz dodatkowego wyposażenia

1,25

Sprzedaż hurtowa zboża, nieprzetworzonego tytoniu, nasion i pasz dla zwierząt

1,25

Handel hurtowy i detaliczny 1,25

Sprzedaż hurtowa maszyn i urządzeń rolniczych oraz dodatkowego wyposażenia

1,25

Sprzedaż hurtowa zboża, nieprzetworzonego tytoniu, nasion i pasz dla zwierząt

1,25

Handel hurtowy i detaliczny 1,25

O - ADMINISTRACJA PUBLICZNA I OBRONA NARODOWA; OBO-WIĄZKOWE ZABEZPIECZENIA SPOŁECZNE

3,75

Obrona narodowa 1,25

Administracja 1,25

Kierowanie podstawowymi rodzajami działalności gospodarczej 1,25

H - TRANSPORT I GOSPODARKA MAGAZYNOWA 2,50

Transport drogowy towarów 1,25

Transport lotniczy 1,25

M - DZIAŁALNOŚĆ PROFESJONALNA, NAUKOWA I TECHNICZNA 1,25

Działalność w zakresie architektury i inżynierii; badania i analizy techniczne

1,25

P - EDUKACJA 1,25

Edukacja - ogółem 1,25

Źródło: Badania własne.

W opinii ekspertów strukturę sektorów wysokiej szansy w dużym stopniu budują grupy podmiotów, uznane za kluczowe w roz-woju województwa warmińsko-mazurskiego. Znacznie częściej, niż kategorii sektorów kluczowych, duży potencjał rozwojowy i przewidywany jego wzrost przypisywany był przedsiębiorstwom z sektora przetwórstwa przemysłowego (42,62%). Innym pod-miotom zaklasyfikowanym do zbioru kluczowych działalności świadczącym usługi związane z zakwaterowaniem i gastronomią, prowadzącym działalność rolniczą oraz budowlaną nadana zosta-ła ranga sektorów wysokiej szansy, jednak w tym rankingu wska-zywane one były przez ekspertów w znacznie mniejszym stopniu (odpowiednio: 9,84%, 8,20%, 4,92%).

Istotne znaczenie, z uwagi na liczbę wskazań ekspertów uzyska-ły takie sektory jak: opieka zdrowotna, pomoc społeczna (9,84%), energetyka (8,20%), usługi w zakresie administrowania (6,56%) oraz działalność profesjonalna, naukowa i techniczna (3,28%). Zgodnie z przeprowadzoną przez uczestników badania klasyfika-cją, nie zostały one zaliczone do sektorów, które obecnie w spo-sób kluczowy kreują wartość poziomu rozwoju gospodarczego w regionie. Potencjał ekonomiczno-społeczny, którym dysponu-ją, uznany został jednak za perspektywiczny z uwagi na zdolność podniesienia pozycji konkurencyjnej oraz przewidywany wpływ na system gospodarczy województwa w niedalekiej przyszłości.

Podłożem przewidywanego rozwoju wyłonionych branż gospo-darki województwa warmińsko-mazurskiego jest zdaniem eks-pertów nie w pełni wykorzystywany potencjał, przewidywany wzrost znaczenia w strukturze eksportu i popytu oraz powiązanie działalności z zasobami naturalnymi regionu, jego rolniczo-tury-stycznym charakterem oraz tradycją.

Przedstawiony powyżej katalog sektorów kluczowych i wysokiej szansy uzyskany w oparciu o realizację ankiety eksperckiej stano-

Page 56: Perspektywy rozwoju kluczowych sektorów województwa warmińsko-mazurskiego Raport z badań

54

wił jedną z faz etapu identyfikacji sektorów kluczowych i wysokiej szansy. Weryfikacja i syntetyczna analiza przeprowadzona zosta-ła w oparciu o zestawienie rezultatów kolejnych faz identyfikacji: analizy PEST, badania wśród przedstawicieli jednostek samorządu terytorialnego oraz ekonometrycznej analizy danych pochodzą-cych ze statystyki publicznej GUS.

TABELA 33. DZIAŁY, GRUPY, KLASY I PODKLASY

ZaKLaSYFiKOwane prZeZ eKSpertÓw DO

GrupY SeKtOrÓw wYSOKiej SZanSY wOje-

WÓDZTWA WARMIŃSKO-MAZURSKIEGO.Działy, grupy, klasy i podklasy wg sekcji PKD [%]

C - PRZETWÓRSTWO PRZEMYSŁOWE 42,62

Produkcja artykułów spożywczych 3,28

Produkcja chemikaliów i wyrobów chemicznych 1,64

Produkcja łodzi wycieczkowych i sportowych 1,64

Produkcja maszyn dla rolnictwa i leśnictwa 1,64

Produkcja mebli biurowych i sklepowych 3,28

Produkcja napojów bezalkoholowych; produkcja wód mineralnych i

pozostałych wód butelkowanych1,64

Produkcja olejów i pozostałych tłuszczów płynnych 3,28

Produkcja opon i dętek z gumy; bieżnikowanie i regenerowanie opon

z gumy4,92

Produkcja piwa 1,64

Produkcja pozostałych artykułów spożywczych 1,64

Produkcja pozostałych wyrobów stolarskich i ciesielskich dla budow-

nictwa4,92

Produkcja sprzętu sportowego 1,64

Produkcja statków i łodzi 4,92

Produkcja wyrobów tytoniowych 1,64

Przetwórstwo mleka i wyrób serów 4,92

I - DZIAŁALNOŚĆ ZWIĄZANA Z ZAKWATEROWANIEM I USŁUGAMI

GASTRONOMICZNYMI9,84

Hotele i podobne obiekty zakwaterowania 3,28

Pola kempingowe (włączając pola dla pojazdów kempingowych) i

pola namiotowe1,64

Przygotowywanie i dostarczanie żywności dla odbiorców zewnętrz-

nych (katering)1,64

Restauracje i pozostałe placówki gastronomiczne 3,28

Q - OPIEKA ZDROWOTNA I POMOC SPOŁECZNA 9,84

Opieka zdrowotna 4,92

Pomoc społeczna z zakwaterowaniem dla osób w podeszłym wieku i

osób niepełnosprawnych3,28

Pozostała działalność w zakresie opieki zdrowotnej 1,64

D - WYTWARZANIE I ZAOPATRYWANIE W ENERGIĘ ELEKTRYCZNĄ,

GAZ, PARĘ WODNĄ, GORĄCĄ WODĘ I POWIETRZE DO UKŁADÓW

KLIMATYZACYJNYCH

8,20

Wytwarzanie energii elektrycznej 8,20

A - ROLNICTWO, LEŚNICTWO, ŁOWIECTWO I RYBACTWO 8,20

Chów i hodowla bydła mlecznego 3,28

Pozyskiwanie dziko rosnących produktów leśnych, z wyłączeniem

drewna1,64

Rybołówstwo w wodach śródlądowych 1,64

Uprawa zbóż, roślin strączkowych i roślin oleistych na nasiona, z

wyłączeniem ryżu1,64

N - DZIAŁALNOŚĆ W ZAKRESIE USŁUG ADMINISTROWANIA I

DZIAŁALNOŚĆ WSPIERAJĄCA6,56

Działalność agencji pracy tymczasowej 3,28

Działalność organizatorów turystyki 3,28

Działalność rachunkowo-księgowa; doradztwo podatkowe 1,64

Działalność agencji pracy tymczasowej 1,64

F - BUDOWNICTWO 4,92

Roboty związane z budową obiektów inżynierii lądowej i wodnej 1,64

Roboty związane z budową obiektów inżynierii wodnej 1,64

Roboty związane z budową pozostałych obiektów inżynierii lądowej

i wodnej1,64

M - DZIAŁALNOŚĆ PROFESJONALNA, NAUKOWA I TECHNICZNA 3,28

Badania naukowe i prace rozwojowe w dziedzinie biotechnologii 1,64

Działalność rachunkowo-księgowa; doradztwo podatkowe 1,64

H - TRANSPORT I GOSPODARKA MAGAZYNOWA 3,28

Magazynowanie i przechowywanie towarów 1,64

Transport lotniczy pasażerski 1,64

N - DZIAŁALNOŚĆ W ZAKRESIE USŁUG ADMINISTROWANIA I DZIAŁALNOŚĆ WSPIERAJĄCA 1,64

Działalność agencji pracy tymczasowej 1,64

Działalność agencji pracy tymczasowej 1,64

Działalność organizatorów turystyki 3,28

B - GÓRNICTWO I WYDOBYWANIE 1,64

Wydobywanie żwiru i piasku; wydobywanie gliny i kaolinu 1,64

P - EDUKACJA 1,64

Edukacja - ogółem 1,64

Źródło: Badania własne.

Przedstawiony powyżej katalog sektorów kluczowych i wysokiej szansy uzyskany w oparciu o realizację ankiety eksperckiej stano-wił jedną z faz etapu identyfikacji sektorów kluczowych i wysokiej szansy. Weryfikacja i syntetyczna analiza przeprowadzona zosta-ła w oparciu o zestawienie rezultatów kolejnych faz identyfikacji: analizy PEST, badania wśród przedstawicieli jednostek samorządu terytorialnego oraz ekonometrycznej analizy danych pochodzą-cych ze statystyki publicznej GUS.

Kluczowe i rozwojowe sektory województwa wg opinii przedstawicieli jednostek samorządu terytorialnego (wywia-dy SSI)

Ideą realizacji kolejnej fazy identyfikacji sektorów kluczowych i wysokiej szansy w województwie warmińsko-mazurskim było poznanie tych branż, które w opinii przedstawicieli powiatowych samorządów budują poziom konkurencyjności gospodarki w po-wiatach oraz określenie, które posiadają potencjał rozwojowy, po-zwalający w przyszłości kreować poziom rozwoju gospodarczego.Badanie przeprowadzone zostało wśród przedstawicieli wszyst-kich jednostek samorządów powiatowych (n=21) w wojewódz-twie warmińsko-mazurskim. Z uwagi na pełny charakter próby, wyniki mają charakter reprezentatywny.

Przeprowadzenie badania na poziomie powiatu umożliwiło ocenę lokalnego rozwoju z perspektywy różnorodności celów i zadań reali-

Page 57: Perspektywy rozwoju kluczowych sektorów województwa warmińsko-mazurskiego Raport z badań

55

zowanych przez samorządy powiatowe. Zebrany materiał, definiują-cy kierunki rozwoju lokalnego obejmował zatem ocenę z perspekty-wy człowieka i jego relacji z otoczeniem społeczno-gospodarczym43.

Wyniki identyfikacji sektorów kluczowych, uzyskane w badaniu re-prezentantów powiatów województwa warmińsko-mazurskiego w dużym stopniu korespondują z opiniami wyrażonymi przez eks-pertów. Jak wynika z badań, największy wpływ na konkurencyj-ność regionu mają przedsiębiorstwa przemysłowe (55,0% wska-zań), jednakże największe znaczenie przypisane zostało branży drzewnej i meblarskiej (po 12,9%). Kapitał gospodarki kreowany jest również przez przedsiębiorstwa przetwórstwa spożywczego (4,8%) oraz przemysł metalowy (4,8%).

Jako kolejna w rankingu, wskazana przez ekspertów branża, istot-na w rozwoju lokalnym województwa, była działalność rolnicza (16,4%). Najistotniejszy wpływ na konkurencyjną pozycję rolnic-twa w strukturze społeczno-gospodarczej ma działalność zwią-zana z hodowlą zwierząt (8,2%) oraz uprawami zbóż (6,6,%).Duże znaczenie rolnictwa w województwie warmińsko-mazurskim związane jest z naturalnymi walorami regionu oraz bogatą trady-cją związaną z dziedzictwem kulturowym wsi.

Podobnie jak rolnictwo, podłoże rozwoju turystyki w wojewódz-twie stanowią walory środowiska naturalnego oraz bioróżnorod-ność fauny i flory. Czynniki te warunkowały ocenę znaczenia w rozwoju lokalnym tego sektora. Przedsiębiorstwa świadczące usługi zakwaterowania i gastronomii znalazły się na czwartym miejscu (8,0%) w rankingu kluczowych sektorów gospodarki.

Nieznacznie mniejszą wagę wpływu na sytuację gospodarczą przypisano przedsiębiorstwom z sektora budownictwa (12,9%), których działalność obejmuje wznoszenie budynków mieszkal-nych i niemieszkalnych (11,3%) oraz usługi remontowe (1,6%).

Pozostałe branże wskazywane w stosunkowo niewielkim stopniu obejmowały działalność transportową i gospodarkę magazynową (3,2%), pozostałą działalność usługową (3,2%), handel (1,6%) oraz edukację (1,6%).

Wybierane przez przedstawicieli samorządów kluczowe branże zwią-zane są głównie z zasobami naturalnymi, jakimi dysponuje region. Konkurencyjność gospodarki budują na uprawie roślin i hodowli zwierząt, przetwórstwie drzewnym i meblarstwie a także turystyce. Kierunek obecnego rozwoju zgodny jest z celami wyznaczonymi w Strategii Rozwoju Społeczno – Gospodarczego Województwa War-mińsko – Mazurskiego do roku 2020, która zakłada podejmowanie działań wpierających rozwój firm na obszarach wiejskich, w tym go-spodarstwa rolne i rozwijający się sektor turystyczny44.

Determinanty wyboru kluczowych branż w powiatach związane były głównie z ich oddziaływaniem na rynek pracy. Najczęściej, przedstawiciele powiatów wybierali branże będące znaczącym źródłem zatrudnienia (94,7%). Determinantami wyboru był tak-że innowacyjny (26,3%) i unikatowy w skali kraju/regionu charak-ter (21,1%) wytypowanych działalności. W stosunkowo wysokim stopniu wybór kluczowej branży warunkowany był pobudzaniem inwestycji lokalnych (10,5%) oraz aktywności eksportowej, wpły-wającej na promocję powiatu/regionu (10,5%).

TABELA 34. KLUCZOWE BRANżE WG OPINII prZeDStawicieLi pOwiatOwYcH jeDnO-STEK SAMORZĄDÓW TERYTORIALNYCH.Branże kluczowe [%]

C - Przetwórstwo przemysłowe – 55,0%

Przemysł drzewny 12,9

Przetwórstwo spożywcze 4,8

Produkcja mebli 12,9

Przemysł metalowy 4,8

Budowa jachtów 3,2

Przemysł włókienniczy 3,2

Produkcja maszyn i urządzeń 1,6

Mleczarstwo 1,6

Opakowania szklane 1,6

Przemysł chemiczny 1,6

Produkcja elektryczna/oświetlenie 3,2

Elektrotechniczne 1,6

A - Rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo – 16,4%

Uprawy i hodowla 1,6

Uprawa zbóż 6,6

Hodowla zwierząt 8,2

F – Budownictwo – 12,9%

Budowa budynków mieszkalnych i niemieszkalnych 8,1

Usługi remontowe 1,6

Budownictwo mieszkaniowe 3,2

I – Działalność związana z zakwaterowaniem i usługami gastro-nomicznymi – 8,0%

Domy weselne, bary, restauracje 1,6

Hotele, pensjonaty 3,2

Usługi turystyczne – zakwaterowanie i gastronomia 3,2

H – Transport i gospodarka magazynowa – 3,2%

Przewóz towarów 1,6

Transport zagraniczny 1,6

G - Handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdów samochodo-wych, włączając motocykle – 1,6%

Handel - ogółem 1,6

S – pozostała działalność usługowa – 3,2%

Fryzjerstwo 1,6

Stolarstwo 1,6

P – Edukacja – 1,6%

Uczelnie wyższe 1,6

Źródło: Badania własne.

W opinii niemal wszystkich przedstawicieli jednostek samorzą-du terytorialnego czynnikiem decydującym o znaczeniu bran-ży w gospodarce jest stopień jej oddziaływania na rynek pracy. W istocie, zagadnienie to jest jednym z ważniejszych problemów, z jakim mierzy się gospodarka województwa warmińsko-mazur-skiego, szczególnie, iż liczba zarejestrowanych bezrobotnych na koniec sierpnia 2011 r. wzrosła w porównaniu do analogicznego miesiąca roku poprzedniego o 1,6%. Ponadto, w województwie warmińsko-mazurskim utrzymuje się najwyższa stopa bezrobocia w kraju (18,5%), pomimo, iż przeciętne zatrudnienie było wyższe o

43 Piontek B, Koncepcja rozwoju zrównoważonego i trwałego Polski, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2002, s.55.

44 Strategia Rozwoju Społeczno – Gospodarczego Województwa Warmińsko – Mazurskiego do roku 2020, Zarząd Województwa Warmińsko – Mazurskiego, Olsztyn, 2005, s.32.

Page 58: Perspektywy rozwoju kluczowych sektorów województwa warmińsko-mazurskiego Raport z badań

56

4,3% niż w analogicznym okresie roku ubiegłego45. Przyznana ran-ga innowacji i rozwoju w oparciu o endogeniczne zasoby regio-nu, wskazuje z jednej strony na dostrzeganie potrzeby wprowa-dzania nowych idei, jako aktywności przekształcania istniejących aktywów materialnych i niematerialnych gospodarki w nowocze-sne46 oraz z drugiej strony uznania zasady zróżnicowania narzę-dzi i instrumentów konkurowania regionów, zgodnie z ich spe-cyficznym potencjałem i warunkami rozwoju np. bazą produkcyj-ną47 lub turystyczną.

TABELA 35. CECHY KLUCZOWYCH BRANż WG Opinii prZeDStawicieLi pOwiatOwYcH JEDNOSTEK SAMORZĄDÓW TERYTORIAL-nYcH.Wyszczególnienie [%]

Są znaczącym pracodawcą w powiecie 94,7

Są innowacyjne 26,3

Są unikatowe w skali kraju/regionu 21,1

Inne 15,8

Wpływają na inwestycje lokalne np. na rozbudowę dróg, parkingów 10,5

Wpływają na promocje regionu/powiatu poprzez eksport 10,5

Pozytywnie wpływają na środowisko naturalne 5,3

Wpływają na atrakcyjność inwestycyjną terenów, tzn. przyciągają innych przedsiębiorców

5,3

Posiadają kapitał zagraniczny 5,3

Źródło: Badania własne.

Możliwości podniesienia poziomu konkurencyjności kluczowych branż, w opinii badanych, związane są z koniecznością obniżenia kosztów prowadzenia działalności (36,8%), zmianą polityki pań-stwa w zakresie transferu finansowego (26,3%) oraz wsparciem popytu poprzez wejście na rynek firm oferujących produkty kom-plementarne (26,3%).

Wymienione czynniki w sposób istotny poprawiłyby zdolno-ści konkurencyjne przedsiębiorstw tworzących sektory kluczo-we. Znacznie cenniejsze narzędzia stanowić mogłaby aktyw-ność innowacyjna przedsiębiorstw w zakresie kreowania i wdra-żania zmian np. organizacyjnych, technologicznych lub marketin-gowych, pozwalając dostosować się do zmian globalnej gospo-darki, w tym również oczekiwań nabywców48. Ponadto, przedsię-biorstwa tworzyłyby, w zależności od specyfiki działalności, uwa-runkowania szans podniesienia poziomu rozwoju, które nielicz-nie wskazane zostały przez uczestników badania: przekwalifiko-wanie potencjału pracowniczego (5,3%), szerszy dostęp do ryn-ków zewnętrznych (5,3%), współpraca z innymi przedsiębiorstwa-mi (5,3%) oraz szersza współpraca międzynarodowa i międzyre-gionalna (5,3%).

Zagrożenia w rozwoju wskazanych kluczowych branż, dostrzega-ne przez uczestników badania związane są głównie z kryzysem na rynkach światowych, który istotnie wpływa na wzrost kosztów prowadzenia działalności (47,4%). Jako czynniki zagrażające klu-czowym branżom wskazane zostały również problemy z utrzyma-

niem udziału w rynku (31,6%), wynikające ze stosowanych przez konkurencję narzędzi osiągnięcia przewagi dzięki strategii ofero-wania na rynku produktów po niższej cenie49. Z kolei nasycenie produktu na rynku (15,8%), jako jeden z problemów z jakimi zmie-rzają się przedsiębiorcy w omawianych sektorach świadczy o nie-dostosowaniu poziomu popytu i podaży na rynku.

taBeLa 36. SZanSe rOZwOju KLucZOwYcH BRANż WG OPINII PRZEDSTAWICIELI POWIA-TOWYCH JEDNOSTEK SAMORZĄDÓW TERY-tOriaLnYcH.Szanse rozwoju kluczowych branż w powiecie [%]

Inne 47,4

Obniżka kosztów 36,8

Zmiana polityki państwa związana z większymi transferami finansowy-mi

26,3

Wzrost popytu poprzez pojawienie się produktów komplementarnych 26,3

Rozbudowa infrastruktury 10,5

Inwestycje/wzbogacenie oferty inwestycyjnej miasta 10,5

Bliskie położenie przejścia granicznego 5,3

Przekwalifikowanie potencjału pracowniczego 5,3

Szerszy dostęp do rynków zewnętrznych 5,3

Strefa ekonomiczna 5,3

Współpraca pomiędzy przedsiębiorstwami 5,3

Szersza współpraca międzynarodowa i regionalna 5,3

Wzrost umiejętności pozyskiwania inwestorów zewnętrznych 5,3

Źródło: Badania własne.

Kolejną negatywną kwestią w rozwoju kluczowych branż, wska-zaną przez przedstawicieli powiatów jest zmiana polityki państwa związana z mniejszymi transferami finansowymi (10,5%).

TABELA 37. ZAGROżENIA DLA ROZWOJU KLUCZOWYCH BRANż WG OPINII PRZEDSTA-wicieLi pOwiatOwYcH jeDnOSteK SaMO-RZĄDÓW TERYTORIALNYCH.Zagrożenia dla kluczowych branż [%]

Wzrost kosztów 47,4

Tańsza konkurencja zewnętrzna 31,6

Nasycenie rynku 15,8

Zmiana polityki państwa związana z mniejszymi transferami finanso-wymi

10,5

Emigracja młodych ludzi, brak kadry 5,3

Polityka zagraniczna z krajami sąsiadującymi na wschodzie kraju 5,3

Polityka zagraniczna 5,3

Sezonowość 5,3

Słaba infrastruktura 5,3

Przepisy strefy uzdrowiskowej 5,3

Nie przekształcenie przedsiębiorstwa w prywatne 5,3

Wzrost konkurencyjności rynków zewnętrznych 5,3

Źródło: Badania własne.

45 Komunikat o sytuacji społeczno-gospodarczej województwa warmińsko-mazurskiego nr 8, Urząd Statystyczny w Olsztynie, sierpień 2011.

46 Szalkiewicz W.K., Skonieczek A., Dynamiczny wskaźnik innowacyjności. Metoda badania innowacyjności, Olsztyńska Wyższa Szkoła Informatyki i Zarządzania im. Prof. Tadeusza Kotarbińskiego,

Olsztyn 2009, s.17.

47 Gawlikowska-Hueckel K.,Potencjał rozwojowy polskich województw w latach 1995-2005, [w:] Lokalizacja przemysłu a konkurencyjność polskich regionów (kontekście integracji europejskiej), red.

A. Zielińska-Głębocka, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 2008, s. 44-45..

48 Sudolska A., Zasoby wiedzy jako strategiczny czynnik międzynarodowej konkurencyjności przedsiębiorstwa, [w:] Zarządzanie wiedzą jako kluczowy czynnik międzynarodowej konkurencyjności

przedsiębiorstwa, red. M.J. Stankiewicz, Towarzystwo Naukowe Organizacji i Kierownictwa Stowarzyszenie Wyższej Użyteczności „Dom Organizatora”, Toruń 2006, s. 112-113.

49 Flak O., Głód G., Konkurencyjność przedsiębiorstwa. Cz.1 Pojęcia, definicje, modele, Akademia Ekonomiczna Katowice 2009, s. 70-71.

Page 59: Perspektywy rozwoju kluczowych sektorów województwa warmińsko-mazurskiego Raport z badań

57

Najwyżej ocenione zasoby przewidywanego wzrostu poziomu rozwoju lokalnego posiadają, zdaniem badanych, usługi zwią-zane z turystyką (30,0%). Również stosunkowo wysoki potencjał, warunkujący wzrost konkurencyjności przypisany został sekcji przetwórstwa przemysłowego (22,5%). Ponad połowa przedsta-wicieli powiatów wskazujących przetwórstwo nie potrafiła wska-zać, które z działów/grup przejawiają szczególne przesłanki szansy rozwoju. Natomiast, pozostała grupa w równym stopniu wskazała potencjał przewidywanego wzrostu poziomu rozwoju przetwór-stwa rolno-spożywczego oraz przetwórstwa kamienia.

Również działalność rolnicza, która uzyskała status sektora klu-czowego, została uznana jednocześnie za sektor wysokiej szansy. Uczestnicy wywiadów wyrazili opinie, iż każda z działalności rol-nych posiada istotny potencjał przewidywanego rozwoju.

Usługi nie zostały wyróżnione jako sektor kluczowy. W opinii przedstawicieli samorządów powiatowych w dużym stopniu przewidywać można ich rozwój, w szczególności związany z opie-ką zdrowotną i pomocą społeczną (12,5%) oraz energetyką (5,0%). Opinie te są zgodne z celami operacyjnymi priorytetu: Otwarte społeczeństwo - Strategii Rozwoju Społeczno – Gospodarczego Województwa Warmińsko – Mazurskiego do roku 2020:

TABELA 38. BRANżE WYSOKIEJ SZANSY WG Opinii prZeDStawicieLi pOwiatOwYcH jeD-NOSTEK SAMORZĄDÓW TERYTORIALNYCH.Branże wysokiej szansy [%]

I - zakwaterowanie i gastronomia - 30,0%

usługi turystyczne ogółem 30,0

C - przetwórstwo przemysłowe – 22,5%

przemysł - ogółem 12,5

przetwórstwo kamienia 5,0

przetwórstwo rolno-spożywcze 5,0

Q – Opieka zdrowotna i pomoc społeczna - 12,5%

usługi - ogółem 5,0

usługi zdrowotne atrakcyjne dla klientów zagranicznych 7,5

A – Rolnictwo – 10,0%

rolnictwo - ogółem 10,0

D - wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną – 5,0%

energetyka alternatywna 5,0

F – budownictwo – 5,0%

budownictwo ogółem 5,0

H – transport - 5,0%

transport ogółem 5,0

M - działalność profesjonalna, naukowa i techniczna - 5,0%

komercjalizacja wiedzy 5,0

R - kultura, rozrywka, rekreacja - 5,0%

działalność placówek kultury, rozrywki i rekreacji 5,0

Źródło: Badania własne.

9.2.4 WYSOKI POZIOM ZABEZPIECZENIA I DOSTĘPNOŚCI USŁUG MEDYCZNYCH, w którym samorząd planując kierunek rozwoju re-gionu przewiduje wzrost w strukturze społeczeństwa osób w pode-szłym wieku oraz konieczność zabezpieczenia medycznego również

dla sektora turystycznego, uzdrowisk oraz potencjalnych inwestorów;9.2.9 POPRAWA JAKOŚCI I OCHRONA ŚRODOWISKA - w zrów-noważonym rozwoju regionu szczególne znaczenie należy przy-pisać zmianom w zakresie wykorzystania odnawialnych źródeł energii oraz preferowanie ogrzewania przyjaznego środowisku50.

Źródłem potencjału rozwojowego branż wysokiej szansy jest głównie forma własności. Własność prywatna wyróżniona na pod-stawie opinii uczestników badania (84,2%) uznana została za fun-damentalny czynnik warunkujący perspektywę rozwoju sektorów wysokiej szansy. Ponadto, istotny potencjał perspektyw wzrostu poziomu konkurencyjności tworzą zasoby niematerialne przed-siębiorstw w postaci kreowania relacji z klientami, w tym również posiadanie specjalnych grup klientów (15,8%).

Pozostałe wymienione przez uczestników badania cechy: wysoki poziom eksportu (10,5%), dostęp do siły roboczej o specjalnych kwalifikacjach (10,5%) oraz wysoka innowacyjność (10,5%), jakimi charakteryzują się branże wysokiej szansy pozostają wzajemnie w relacji przyczynowo-skutkowej. Zasoby ludzkie, posiadające odpowiednie – specjalne kwalifikacje stanowić mogą cenne pod-łoże powodzenia procesu wdrażania innowacji. Innowacyjność jest natomiast warunkiem koniecznym uczestnictwa i sukcesu na globalnym rynku. Jakość zasobów ludzkich przedsiębiorstw w układzie tych zależności jest jednym z kluczowych czynników wa-runkujących szansę rozwoju. Wynika to głównie ze zróżnicowania nakładów i efektów, jakie związane są z inwestycjami w zasoby ludzkie i np. innowacyjne środki trwałe. Proces zmiany wartości zasobów ludzkich jest trzykrotnie wyższy niż w przypadku inwe-stycji i często jego rezultaty widoczne są w układzie międzypoko-leniowym, w perspektywie 15-20 lat51. Rezultaty z kolei znajdują odzwierciedlenie w sukcesie firmy, wyrażonym m.in. w poziomie osiąganych zysków. Zdaniem 10,5% przedstawicieli samorządów powiatowych firmy wysokiej szansy, powinny osiągać wysokie zy-ski z prowadzonej działalności.

TABELA 39. CECHY BRANż WYSOKIEJ SZANSY w Opinii prZeDStawicieLi pOwiatOwYcH JEDNOSTEK SAMORZĄDÓW TERYTORIALNYCH.Wyszczególnienie [%]

Własność prywatna 84,2

Specjalne grupy klientów 15,8

Wysoki poziom eksportu 10,5

Dostęp do siły roboczej o specjalnych kwalifikacjach 10,5

Wysoka innowacyjność 10,5

Wysokie zyski 10,5

Brak konkurencji lub niewielka liczba konkurentów 5,3

Wysokie nakłady na B+R 5,3

Źródło: Badania własne.

Opinie przedstawicieli samorządów na temat determinantów, które stymulowałyby efektywnie rozwój branż wysokiej szansy wskazują na trzy kategorie czynników. Pierwsza związana jest z polityką pieniężną: dostępnością do subwencji i dotacji (73,7%) oraz kursami walut i polityką fiskalną (5,3%). Kolejna powiązana jest ze sprzyjającymi uwarunkowaniami polityczno prawnymi (36,8%). Z kolei trzecia kategoria czynników obejmuje zdolność

50 Strategia Rozwoju Społeczno – Gospodarczego Województwa Warmińsko – Mazurskiego do roku 2020, Zarząd Województwa Warmińsko – Mazurskiego, Olsztyn, 2005, s.47,52.

51 Meredyk K., Naturalna stopa wzrostu innowacyjności, [w:] Innowacje w rozwoju gospodarki i przedsiębiorstw: siły motoryczne i bariery, red. E. Okoń-Horodyńska i A. Zachorowska-Ma-

zurkiewicz, Instytut Wiedzy i Innowacji, Warszawa 2007, s. 29-30.

Page 60: Perspektywy rozwoju kluczowych sektorów województwa warmińsko-mazurskiego Raport z badań

58

pozyskania niematerialnych zasobów w postaci wiedzy B+R (15,8%) oraz dostępność do wiedzy chronionej (10,5%) w postaci patentów i wzorów użytkowych.

TABELA 40. SZANSE ROZWOJU BRANż WY-SOKiej SZanSY wG Opinii prZeDStawicieLi POWIATOWYCH JEDNOSTEK SAMORZĄDÓW terYtOriaLnYcH.Szanse rozwoju branż wysokiej szansy [%]

Subwencje i dotacje 73,7

Inne 47,4

Sprzyjająca polityka zagraniczna 36,8

Dostępność do wiedzy B+R 15,8

Dostępność do wiedzy chronionej 10,5

Korzystne kursy walut i polityka fiskalna 5,3

Źródło: Badania własne.

Największym zagrożeniem rozwoju branż wysokiej szansy, w opinii przedstawicieli powiatów jest łatwość wejścia konkurencji na rynek (31,6%) oraz wysokie nakłady wprowadzania innowacji (31,6%). Ponadto, wysokie ryzyko działalności w tych sektorach związane jest w dużym stopniu z brakiem stabilności polityki mię-dzynarodowej (21,1%). Również dostępność zasobów ludzkich, posiadających odpowiednie kwalifikacje jest czynnikiem decydu-jącym o poziomie i kierunku rozwoju (15,8%).

TABELA 41. ZAGROżENIA DLA ROZWOJU BRANż WYSOKIEJ SZANSY WG OPINII PRZED-StawicieLi pOwiatOwYcH jeDnOSteK Sa-MORZĄDÓW TERYTORIALNYCH.Zagrożenia dla rozwoju branż wysokiej szansy [%]

Inne 42,1

Łatwość wejścia na rynek konkurentów 31,6

Wysokie nakłady na innowacyjność 31,6

Niestabilna polityka międzynarodowa 21,1

Brak dostępu do siły roboczej o specjalnych kwalifikacjach 15,8

Klient z grupy elitarnej / brak możliwości rozwoju rynku 5,3

Źródło: Badania własne.

Przedstawione w niniejszym podrozdziale wyniki pozwoliły określić, ja-kie dziedziny działalności/branże z perspektywy realizacji zadań przez powiatowe jednostki samorządu terytorialnego oraz planowanych działań określonych w dokumentach strategicznych, charakteryzują się kluczowym wpływem na kształtowanie sytuacji społeczno-gospo-darczej regionu a w jakich dostrzegane są wysokie szanse rozwoju.

Kluczowe i rozwojowe sektory województwa wg syntetycz-nego wskaźnika poziomu rozwoju sektorów. Zgodnie z założeniami, przedstawionymi w metodyce badań, w ni-niejszym rozdziale przedstawione zostały wyniki pomiaru rozwoju sektorów przedsiębiorstw województwa warmińsko-mazurskiego.

W oparciu o zasoby statystyki publicznej Urzędu Statystycznego w Olsztynie oraz Banku Danych Lokalnych52, wybranych zostało 25 cech, które pogrupowane zostały w 3 kategorie kapitału przed-

siębiorstw: ludzki, strukturalny oraz wynikowy. Kapitał wynikowy zbudowany został z dwóch kapitałów cząstkowych: kapitału fi-nansowego i relacji ekonomicznych.

Zgromadzony zbiór cech stanowił podstawę określenia poziomu rozwoju sektora przedsiębiorstw w podziale na sekcje PKD 2007 w trzech punktach czasowych: 2005 r., 2007 r., 2009 r.

Podstawowym założeniem budowy modelu pomiaru poziomu rozwoju było uzyskanie danych na temat znaczenia poszczegól-nych branż w kształtowaniu sytuacji społeczno-gospodarczej w roku 2005, 2007 i 2009. Ocenie poddane zostały zasoby ludzkie, strukturalne oraz wynikowe przedsiębiorstw.

Zasoby ludzkie ocenione zostały na podstawie wartości przecięt-nego zatrudnienia, efektywności i wydajności pracy, wskaźnika za-trudnienia oraz przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia. Kapitał strukturalny zdefiniowany został poprzez wyróżnienie znaczenia w kreowaniu poziomu rozwoju: wartości brutto środków trwałych oraz wskaźników dynamiki zatrudnienia (współczynnik przyjęć, współ-czynnik zwolnień). Strukturę kapitału wynikowego utworzył kapitał finansowy obejmujący wskaźniki wysokości kosztów, przychodów oraz wartości sprzedanych towarów i materiałów oraz kapitał relacji ekonomicznych desygnowany przez wskaźniki płynności finansowej, rentowności przedsiębiorstw oraz wskaźniki wyniku: strata i zysk.

Zbiór danych poddany został następnie procedurom dwuetapowe-go doboru wskaźników diagnostycznych53. W wyniku pierwszego etapu przeprowadzona została redukcja poprzez wyłonienie wskaź-ników o dużej zdolności dyskryminacyjnej, pomiędzy którymi nie zachodzi istotne powiązanie. W oparciu o krytyczną wartość współ-czynnika zmienności (opis zamieszczony został w części poświęconej metodyce badań), ze zbioru odrzucony został wskaźnik: wynik finan-sowy netto dodatni zysk (x17). W zbiorze pozostały 24 wskaźniki.

Następnie, wyróżnione zostały destymulanty, czyli te wskaźniki któ-rych wysokie wartości obniżają zdolność budowania potencjału konkurencyjnego przedsiębiorstw. Dwie zmienne: współczynnik zwolnień (x7) oraz przedsiębiorstwa z wynikiem finansowym netto ujemnym strata lub zerowym uznane zostały za destymulanty (x18).

Kolejnym etapem było przeprowadzenie standaryzacji badanych parametrów54. W wyniku standaryzacji, normalizującej odmienne przestrzenie i zakresy zmian wskaźników diagnostycznych moż-liwe było przeprowadzenie analizy porównawczej wartości po-szczególnych elementów zbioru.

Następnie, określony został poziom rozwoju sekcji w oparciu o budowę syntetycznego wskaźnika i zastosowanie metody sum standaryzowanych (Wi) Perkala55. Uzyskane wyniki poddane zo-stały ocenie wg typologii sześciu grup rozwoju sektora56 (tab. 43).

Wynikiem budowy syntetycznego wskaźnika było skonstruowanie ran-kingu sekcji wg poziomu rozwoju jaki osiągnęły w roku 2005, 2007 i 2009. Wysokim poziomem rozwoju charakteryzowały się, we wskaza-nych okresach: przetwórstwo przemysłowe, handel hurtowy i deta-liczny; naprawa pojazdów samochodowych i motocykli, informacja i komunikacja oraz obsługa rynku nieruchomości. Jedynie w przypadku przedsiębiorstw działających w zakresie informacji i komunikacji w roku

52 www.stat.gov.pl

53 Strzała K., Przechlewski T., Ekonometria inaczej, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 2006, s.107-108.

54 Nowak E., Metody taksonomiczne w klasyfikacji obiektów społeczno-gospodarczych, PWE, Warszawa 1990, s.38.

55 Tamże, s.90.

56 Strzała K., Przechlewski T., Ekonometria inaczej, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 2006, s. 116-117.

Page 61: Perspektywy rozwoju kluczowych sektorów województwa warmińsko-mazurskiego Raport z badań

59

2005 i 2007 osiągnęły one wysoki poziom rozwoju, natomiast w 2009 r. nastąpił spadek wartości aktywów, zaliczając je do klasy przedsię-biorstw o niskim poziomie rozwoju. Należy jednak podkreślić, iż spadek wartości w dużym stopniu związany jest z nowymi zasadami klasyfika-cji przedsiębiorstw PKD 2007. Wartość sprzedawanych towarów i ma-teriałów we wskazanych grupach podmiotów od 2005 zwiększyła się: w podmiotach obsługi rynku nieruchomości o 61,18%, przetwórstwie przemysłowym o 30,41%, natomiast w handlu i naprawach o 5,52%.

TABELA 42. ZBIÓR CECH CHARAKTERYZUJĄ-cYcH pODMiOtY GOSpODarKi narODOwej WOJEWÓDZTWA WARMIŃSKO-MAZURSKIEGO OBJĘTE BADANIEM.L.p. ce-chy Cecha

Kapitał ludzki

x1 Przeciętne zatrudnienie

x2Efektywność zasobów pracy: przychody z całokształtu działalności/przeciętne zatrudnienie

x3Wydajność pracy: koszty z całokształtu działalności/ przeciętną liczbę zatrudnionych

x4Wskaźnik zatrudnienia sektora: udział przeciętnego zatrudnienia w populacji ludności w wieku produkcyjnym

x5Przeciętne miesięczne wynagrodzenia brutto w gospodarce narodo-wej wg PKD 2007

Kapitał strukturalny

x6 Współczynnik przyjęć

x7 Współczynnik zwolnień - destymulanta

x8 Wartość brutto środków trwałych w przedsiębiorstwach (ceny bie-żące ewidencyjne)

Kapitał finansowy

Kapi

tał w

ynik

owy

x9 Koszty uzyskania przychodów z całokształtu działalności

x10 Obowiązkowe obciążenia wyniku finansowego brutto

x11 Obowiązkowe obciążenia wyniku finansowego brutto - poda-tek dochodowy

x12 Koszt własny sprzedanych produktów

x13 Wartość sprzedanych towarów i materiałów

x14 Przychody z całokształtu działalności

x15 Przychody netto ze sprzedaży produktów, towarów i materia-łów razem

x16 Przychody netto ze sprzedaży produktów, towarów i materia-łów na eksport

Kapitał relacji ekonomicznych

x17 Z wynikiem finansowym netto dodatnim zysk

x18 Z wynikiem finansowym netto ujemnym strata lub zerowym - destymulanta

x19 Wskaźnik rentowności obrotu brutto

x20 Wskaźnik rentowności obrotu netto

x21 Wskaźnik płynności finansowej - I stopnia

x22 Wskaźnik płynności finansowej - II stopnia

x23 Wskaźnik płynności finansowej - III stopnia

x24 Zysk brutto

x25 Strata brutto - destymulanta

Źródło: Opracowanie własne, na podstawie danych GUS.

Istotne znaczenie w kształtowaniu poziomu rozwoju sektora przed-siębiorstw w regionie ma również działalność związana z budow-nictwem. Wielkość wskaźnika syntetycznego w 2005 r. i 2007 r. za-klasyfikowała tą grupę do kategorii przedsiębiorstw o względnie

wysokim poziomie rozwoju. Jednakże sukcesywny wzrost zasobów ludzkich, strukturalnych i wynikowych w omawianym okresie po-zwolił osiągnąć wysoki poziom rozwoju. Zaznaczyć jednocześnie należy, iż wzrostowi poziomu rozwoju towarzyszyło, we wskaza-nych okresach, zwiększenie wartości sprzedanych towarów i mate-riałów (wzrost o 41,69%) wskazując na duże i rosnące znaczenie tej sekcji w gospodarce województwa warmińsko-mazurskiego.

Kolejną sekcją, której poziom rozwoju kreuje znacząco aktywa gospodarki województwa warmińsko-mazurskiego jest edukacja. W roku 2005 wartość zasobów kapitału ludzkiego, strukturalnego oraz wynikowego pozwoliła zaklasyfikować podmioty działające w tej sekcji do kategorii przedsiębiorstw o wysokim wskaźniku rozwoju. W kolejnych latach: 2007 i 2009 następował systematycz-ny spadek (o 67,29%), który uplasował edukację w kategorii sekcji o względnie wysokim poziomie rozwoju. Spadek poziomu rozwo-ju podmiotów edukacji spowodowany był obniżeniem wartości zasobów strukturalnych oraz wartości wyników finansowych.

TABELA 43. ZBIÓR CECH OBJĘTYCH BADA-NIEM CHARAKTERYZUJĄCYCH PODMIOTY GOSpODarKi narODOwej wOjewÓDZtwa WARMIŃSKO-MAZURSKIEGO.

Poziomy klasyfikacji Miara wyznaczenia poziomu rozwo-ju sekcji

wysoki poziom rozwoju Wi ≥ W+Sw

względnie wysoki poziom rozwoju W+0,5*Sw ≤ Wi <W+Sw

średni poziom rozwoju W ≤ Wi < W+(0,5*Sw)

stagnacja rozwoju W- 0,5*Sw ≤ Wi < W

opóźnienie w rozwoju W-Sw ≤ Wi < W-0,5*Sw

niski poziom rozwoju Wi ≤ W-Sw

Źródło: Opracowanie własne, na podstawie: Strzała i Przechlewski 2006, s. 116-117.gdzie: Wi – wskaźnik syntetyczny kapitału intelektualnego przedsiębiorstw,W – wartość przeciętna,Sw – odchylenie standardowe.

Wartość wskaźnika syntetycznego pozostałych sekcji działalności przedsiębiorstw zaklasyfikowały je do klasy podmiotów o niskim poziomie rozwoju.

W przypadku podmiotów świadczących usługi w zakresie zakwate-rowania i gastronomii (sekcja I), pomimo niższych wartości zasobów ludzkich w roku 2009 w odniesieniu do roku 2005, nastąpił wzrost wartości kapitału strukturalnego wynikowego i wartości sprzeda-nych towarów i materiałów. Wielkość wskaźnika syntetycznego roz-woju tej sekcji wzrosła również od roku 2005, jednak zmiana ta nie spowodowała przejścia do wyższej klasy poziomu rozwoju.

Z kolei w sektorze rolnictwa od 2005 r. wartość zasobów ludzkich kreuje wyższej wartości aktywa. Kapitał strukturalny i wynikowy, pomimo spadku w roku 2007, uzyskał w 2009 także wyższą wiel-kość niż w roku 2005. Wzrostowi wielkości poszczególnych kapita-łów w rolnictwie towarzyszy od 2005 większa zdolność sprzedaży towarów i materiałów. Pomimo, iż wielkość poszczególnych ka-pitałów, na tle innych sekcji działalności osiągnęła niski poziom, widoczny jest wzrost konkurencyjności tych podmiotów.

Przedstawione wyniki, opracowane na podstawie danych statystyki publicznej GUS, umożliwiły przeprowadzenie obserwacji w opar-

Page 62: Perspektywy rozwoju kluczowych sektorów województwa warmińsko-mazurskiego Raport z badań

60

TABELA 44. CZYNNIKI WARUNKUJĄCE POZIOM ROZWOJU SEKCJI DZIAŁALNOŚCI WG KLASYFIKACJI PKD 2007 W LATACH 2005, 2007 I 2009 W PODZIALE NA KLASĘ ROZWOJU PRZEDSIĘBIORSTW.

Sekcja Rok KL KS KF KRE KW SWRS Wartość sprzedanych towarów i materiałów

Klasa poziomu rozwoju

C 2005 1,74922 -0,00709 1,84300 -0,02027 0,91137 2,65350 16389,52 wysoki

2007 1,79249 -0,05803 1,11347 -0,20918 0,45215 2,18660 25573,67 wysoki

2009 1,87171 -0,00433 1,68997 -0,37326 0,65835 2,52573 23554,56 wysoki

G 2005 1,08115 -0,14672 1,35526 -0,21076 0,57225 1,50667 184407,21 wysoki

2007 1,12549 -0,23337 1,59044 -0,15871 0,71586 1,60799 236961,42 wysoki

2009 0,93098 -0,07459 1,16037 -0,68940 0,23548 1,09186 195187,27 wysoki

J 2005 0,19383 0,37056 0,39931 1,11926 0,75928 1,32367 2153,85 wysoki

2007 0,00406 0,25054 -0,27557 1,02323 0,37383 0,62844 1815,38 wysoki

2009 -0,10494 -0,14550 -0,49427 0,63608 0,07091 -0,17954 430,77 niski

L 2005 0,14081 0,91743 0,24898 -0,20994 0,01952 1,07776 928,79 wysoki

2007 0,07947 0,99463 0,57359 0,38648 0,48003 1,55413 1041,37 wysoki

2009 0,20233 0,95581 0,60683 0,59624 0,60154 1,75968 2392,34 wysoki

P 2005 0,13140 -0,07650 -0,79826 1,55663 0,37919 0,43408 0,00 wysoki

2007 0,11205 -0,14770 -0,80770 1,18268 0,18749 0,15184 0,00 względnie wysoki

2009 0,21139 -0,13163 -0,85574 0,98025 0,06225 0,14202 0,00 względnie wysoki

E 2005 -0,16154 0,20371 0,03985 0,22306 0,13145 0,17362 394,34 względnie wysoki

2007 -0,18600 0,20892 0,16295 -0,10713 0,02791 0,05083 394,34 średni

2009 -0,04053 0,33651 0,09225 -0,60029 -0,25402 0,04195 765,48 średni

F 2005 0,00867 -0,06611 0,38169 0,06752 0,22461 0,16717 3889,03 względnie wysoki

2007 0,09238 -0,06820 0,81942 0,12058 0,47000 0,49418 5502,36 wysoki

2009 0,16334 -0,14025 1,15929 0,49090 0,82509 0,84818 6669,73 wysoki

I 2005 -0,45267 0,00092 -0,22237 -0,23940 -0,23089 -0,68264 5962,16 niski

2007 -0,41721 -0,04157 -0,15822 -0,32300 -0,24061 -0,69939 7796,67 niski

2009 -0,49589 0,11745 -0,18375 -0,09459 -0,13917 -0,51761 7395,38 niski

Q 2005 -0,36693 -0,03011 -0,75112 0,07354 -0,33879 -0,73583 142,13 niski

2007 -0,29108 -0,07867 -0,76410 -0,44421 -0,60416 -0,97391 142,13 niski

2009 -0,20121 -0,08255 -0,79342 0,07942 -0,35700 -0,64077 29,41 niski

A 2005 -0,15639 -0,17235 -0,48982 -0,49577 -0,49279 -0,82153 1725,99 niski

2007 -0,10058 -0,12625 -0,38307 0,17775 -0,10266 -0,32949 2808,39 niski

2009 -0,06774 -0,24966 -0,43804 -0,11308 -0,27556 -0,59297 3890,78 niski

M 2005 -0,42294 -0,33908 -0,39083 0,20362 -0,09361 -0,85562 3309,05 niski

2007 -0,38926 -0,17057 -0,19444 0,24493 0,02524 -0,53458 1207,08 niski

2009 -0,39596 -0,07081 -0,35489 0,20822 -0,07333 -0,54011 1685,74 niski

H 2005 -0,29353 -0,05313 -0,36443 -0,99020 -0,67731 -1,02397 5272,73 niski

2007 -0,33736 -0,14961 -0,39964 -0,92399 -0,66181 -1,14878 3481,82 niski

2009 -0,44623 -0,00480 -0,41657 -0,93766 -0,67712 -1,12815 4472,73 niski

N 2005 -0,77404 -0,26586 -0,55621 -0,12222 -0,33922 -1,37911 721,53 niski

2007 -0,77211 -0,22191 -0,56903 -0,18367 -0,37635 -1,37037 473,51 niski

2009 -0,79355 -0,00719 -0,40328 0,34447 -0,02940 -0,83014 6268,32 niski

S 2005 -0,67704 -0,33566 -0,69504 -0,57027 -0,63266 -1,64536 5104,31 niski

2007 -0,71234 -0,15823 -0,70809 -0,48038 -0,59423 -1,46480 6613,40 niski

2009 -0,83368 -0,49846 -0,76876 -0,52727 -0,64801 -1,98015 5459,39 niski

Legenda: KL – kapitał ludzki, KS – kapitał strukturalny, KF – kapitał finansowy, KRE – kapitał relacji ekonomicznych, KW – kapitał wynikowy, SWRS – syntetyczny wskaźnik rozwoju sektora;A - rolnictwo, łowiectwo, leśnictwo, C - przetwórstwo przemysłowe, E - dostawa wody; gospodarowanie ściekami i odpadami oraz działalność związana z rekultywacją, F budownictwo, G - handel hurtowy i detaliczny, naprawa pojazdów samochodowych, włączając motocykle, H - transport i gospodarka magazynowa, I - działalność związa-na z zakwaterowaniem i usługami gastronomicznymi, J - informacja i komunikacja, L - działalność związana z obsługą rynku nieruchomości, M - działalność profesjonalna, naukowa i techniczna, N - działalność w zakresie usług administrowania i działalność wspierająca, P - edukacja, Q - opieka zdrowotna i pomoc społeczna, S - pozostała działalność usługowa.Źródło: Opracowanie własne, na podstawie danych GUS.

Page 63: Perspektywy rozwoju kluczowych sektorów województwa warmińsko-mazurskiego Raport z badań

61

ciu o zestaw systematycznie gromadzonych zmiennych, których pomiar przeprowadzany jest w oparciu o zgodne z metodologią procedury badawcze. Zaletą uwzględnienia w procesie identyfikacji sektorów kluczowych i wysokiej szansy tej kategorii źródła danych jest wysoka wiarygodność wypracowanych wyników.

Syntetyczny wskaźnik rozwoju sektora, zgodnie z przyjętym zało-żeniem odpowiada wskaźnikowi syntetycznemu sektorów kluczo-wych i wskaźnikowi wysokiej szansy. Za kluczowe uznane zostały sekcje, które osiągnęły w roku 2009 wysoki poziom rozwoju. Z kolei do grupy sektorów wysokiej szansy zaklasyfikowane zostały sekcje, których poziom rozwoju od 2005 wykazał tendencje wzrostu.

Sektory kluczowe i wysokiej szansy województwa warmiń-sko-mazurskiego wg opinii ekspertów (FGI)Materiał zgromadzony w trakcie realizacji badań przeprowadzo-nych wśród ekspertów, przedstawicieli jednostek samorządu te-rytorialnego oraz skonstruowany syntetyczny wskaźnik poziomu rozwoju sekcji poddany został weryfikacji oraz procesowi synte-tycznego uogólnienia. W oparciu o celowy dobór próby do badania zostali zaproszeni uczestnicy ankiety eksperckiej a także przedstawi-ciele przedsiębiorców, reprezentujący: usługi turystyczne, doradz-twa i konsultingu oraz handel i budownictwo. Zrealizowane zostały 3 spotkania grupowe, w których udział wzięło dwadzieścia osób. Zaproszeni eksperci reprezentowali zróżnicowane zasoby wiedzy: z zakresu statystyki publicznej, sferę nauk ekonomicznych (ekono-mikę przedsiębiorstw, agrobiznes i ekonomię środowiska), rozwój regionalny, prowadzenie działalności. W oparciu o wyróżniki zna-czenia sektora w gospodarce regionu, opracowane na podstawie opisanych powyżej wyników badań uczestnicy dyskusji wytypowali sektory kluczowe oraz wysokiej szansy w województwie warmiń-sko-mazurskim. Podstawą utworzenia listy sektorów kluczowych i wysokiej szansy była burza mózgów, w trakcie której eksperci uza-sadniając swoje wypowiedzi uzgodnili wspólne stanowisko.

TABELA 45. DZIAŁY, GRUPY I KLASY DZIAŁAL-NOŚCI GOSPODARCZEJ WYTYPOWANE PRZEZ eKSpertÓw jaKO KLucZOwe i wYSOKiej SZANSY BRANżE W WOJEWÓDZTWIE WAR-MIŃSKO-MAZURSKIM WG SEKCJI PKD 2007. Wyszczególnienie Dział Grupa Klasa

A - ROLNICTWO, LEŚNICTWO, ŁOWIECTWO I RYBACTWO

UPRAWY ROLNE, CHÓW I HODOWLA ZWIERZĄT, ŁOWIECTWO, WŁĄCZAJĄC DZIAŁALNOŚĆ USŁUGOWĄ

.01

Uprawy rolne inne niż wieloletnie 01.1

Uprawa zbóż, roślin strączkowych i roślin ole-istych na nasiona, z wyłączeniem ryżu 01.11

Chów i hodowla zwierząt 01.4

RYBACTWO

Rybołówstwo .03 03.1

C - PRZETWÓRSTWO PRZEMYSŁOWE

PRODUKCJA ARTYKUŁÓW SPOŻYWCZYCH 10

Przetwarzanie i konserwowanie mięsa oraz produkcja wyrobów z mięsa 10.1

Przetwarzanie i konserwowanie owoców i warzyw 10.3

Produkcja olejów i tłuszczów pochodzenia roślin-nego i zwierzęcego 10.4

Wytwarzanie wyrobów mleczarskich 10.5

Wytwarzanie produktów przemiału zbóż, skrobi i wyrobów skrobiowych 10.6

Produkcja wyrobów piekarskich i mącznych 10.7

Produkcja pozostałych artykułów spożywczych 10.8

PRODUKCJA WYROBÓW Z DREWNA ORAZ KORKA, Z WYŁĄCZENIEM MEBLI; PRODUKCJA WY-ROBÓW ZE SŁOMY I MATERIAŁÓW UŻYWANYCH DO WYPLATANIA

16

Produkcja wyrobów tartacznych 16.1

Produkcja wyrobów z drewna, korka, słomy i materiałów używanych do wyplatania 16.2

PRODUKCJA WYROBÓW Z GUMY I TWORZYW SZTUCZNYCH 22

Produkcja wyrobów z gumy (Produkcja opon i dę-tek z gumy; bieżnikowanie i regenerowanie opon z gumy, Produkcja pozostałych wyrobów z gumy)

22.1

PRODUKCJA MASZYN I URZĄDZEŃ, GDZIE INDZIEJ NIESKLASYFIKOWANA 28

Produkcja maszyn ogólnego przeznaczenia 28.1

Produkcja pozostałych maszyn ogólnego prze-znaczenia 28.2

Produkcja maszyn dla rolnictwa i leśnictwa 28.3

Produkcja maszyn i narzędzi mechanicznych 28.4

Produkcja pozostałych maszyn specjalnego przeznaczenia 28.9

PRODUKCJA MEBLI 31 31.0

D - WYTWARZANIE I ZAOPATRYWANIE W ENERGIĘ ELEKTRYCZNĄ, GAZ, PARĘ WODNĄ, GORĄCĄ WODĘ I POWIETRZE DO UKŁADÓW KLIMATYZA-CYJNYCH

WYTWARZANIE I ZAOPATRYWANIE W ENERGIĘ ELEKTRYCZNĄ, GAZ, PARĘ WODNĄ, GORĄCĄ WODĘ I POWIETRZE DO UKŁADÓW KLIMATYZA-CYJNYCH

35

Wytwarzanie, przesyłanie, dystrybucja i handel energią elektryczną 35.1

Wytwarzanie paliw gazowych; dystrybucja i han-del paliwami gazowymi w systemie sieciowym 35.2

Wytwarzanie i zaopatrywanie w parę wodną, gorącą wodę i powietrze do układów klimatyza-cyjnych

35.3

F - BUDOWNICTWO

ROBOTY BUDOWLANE ZWIĄZANE ZE WZNOSZE-NIEM BUDYNKÓW 41

Realizacja projektów budowlanych związanych ze wznoszeniem budynków 41.1

Roboty budowlane związane ze wznoszeniem budynków mieszkalnych i niemieszkalnych 41.2

ROBOTY ZWIĄZANE Z BUDOWĄ OBIEKTÓW INŻYNIERII LĄDOWEJ I WODNEJ 42

Roboty związane z budową dróg kołowych i szynowych 42.1

Roboty związane z budową rurociągów, linii telekomunikacyjnych i elektroenergetycznych 42.2

Roboty związane z budową pozostałych obiek-tów inżynierii lądowej i wodnej 42.9

ROBOTY BUDOWLANE SPECJALISTYCZNE 43

Rozbiórka i przygotowanie terenu pod budowę 43.1

Wykonywanie instalacji elektrycznych, wodno-ka-nalizacyjnych i pozostałych instalacji budowla-nych

43.2

Wykonywanie robót budowlanych wykończe-niowych 43.3

Pozostałe specjalistyczne roboty budowlane 43.9

Page 64: Perspektywy rozwoju kluczowych sektorów województwa warmińsko-mazurskiego Raport z badań

62

G - HANDEL HURTOWY I DETALICZNY; NAPRAWA POJAZDÓW SAMOCHODOWYCH, WŁĄCZAJĄC MOTOCYKLE

HANDEL HURTOWY I DETALICZNY POJAZDAMI SAMOCHODOWYMI; NAPRAWA POJAZDÓW SAMOCHODOWYCH

45

Sprzedaż hurtowa i detaliczna pojazdów samo-chodowych, z wyłączeniem motocykli 45.1

Konserwacja i naprawa pojazdów samochodo-wych, z wyłączeniem motocykli 45.2

Sprzedaż hurtowa i detaliczna części i akcesoriów do pojazdów samochodowych, z wyłączeniem motocykli

45.3

Sprzedaż hurtowa i detaliczna motocykli, ich naprawa i konserwacja oraz sprzedaż hurtowa i detaliczna części i akcesoriów do nich

45.4

HANDEL HURTOWY, Z WYŁĄCZENIEM HANDLU POJAZDAMI SAMOCHODOWYMI 46

Sprzedaż hurtowa realizowana na zlecenie 46.1

Sprzedaż hurtowa płodów rolnych i żywych zwierząt 46.2

Sprzedaż hurtowa żywności, napojów i wyrobów tytoniowych 46.3

Sprzedaż hurtowa artykułów użytku domowego 46.4

Sprzedaż hurtowa narzędzi technologii informa-cyjnej i komunikacyjnej 46.5

Sprzedaż hurtowa maszyn, urządzeń i dodatko-wego wyposażenia 46.6

Pozostała wyspecjalizowana sprzedaż hurtowa 46.7

Sprzedaż hurtowa niewyspecjalizowana 46.9

HANDEL DETALICZNY, Z WYŁĄCZENIEM HANDLU DETALICZNEGO POJAZDAMI SAMOCHODOWYMI 47

Sprzedaż detaliczna prowadzona w niewyspecja-lizowanych sklepach 47.1

Sprzedaż detaliczna żywności, napojów i wyro-bów tytoniowych prowadzona w wyspecjalizo-wanych sklepach

47.2

Sprzedaż detaliczna paliw do pojazdów silniko-wych na stacjach paliw 47.3

Sprzedaż detaliczna narzędzi technologii informacyjnej i komunikacyjnej prowadzona w wyspecjalizowanych sklepach

47.4

Sprzedaż detaliczna artykułów użytku domowego prowadzona w wyspecjalizowanych sklepach 47.5

Sprzedaż detaliczna wyrobów związanych z kulturą i rekreacją prowadzona w wyspecjalizo-wanych sklepach

47.6

Sprzedaż detaliczna pozostałych wyrobów pro-wadzona w wyspecjalizowanych sklepach 47.7

Sprzedaż detaliczna prowadzona na straganach i targowiskach 47.8

Sprzedaż detaliczna prowadzona poza siecią sklepową, straganami i targowiskami 47.9

I - DZIAŁALNOŚĆ ZWIĄZANA Z ZAKWATERO-WANIEM I USŁUGAMI GASTRONOMICZNYMI

ZAKWATEROWANIE 55

Hotele i podobne obiekty zakwaterowania 55.1

Obiekty noclegowe turystyczne i miejsca krótko-trwałego zakwaterowania 55.2

Pola kempingowe (włączając pola dla pojazdów kempingowych) i pola namiotowe 55.3

Pozostałe zakwaterowanie 55.9

DZIAŁALNOŚĆ USŁUGOWA ZWIĄZANA Z WYŻY-WIENIEM 56

Restauracje i pozostałe placówki gastronomiczne 56.1

Przygotowywanie żywności dla odbiorców ze-wnętrznych (katering) i pozostała gastronomiczna działalność usługowa

56.2

Przygotowywanie i podawanie napojów 56.3

J - INFORMACJA I KOMUNIKACJA

DZIAŁALNOŚĆ WYDAWNICZA 58

Działalność wydawnicza w zakresie oprogramo-wania 58.2

TELEKOMUNIKACJA 61

Działalność w zakresie telekomunikacji bez-przewodowej, z wyłączeniem telekomunikacji satelitarnej

61.2

Działalność w zakresie telekomunikacji satelitarnej 61.3

Działalność w zakresie pozostałej telekomunikacji 61.9

DZIAŁALNOŚĆ ZWIĄZANA Z OPROGRAMOWA-NIEM I DORADZTWEM W ZAKRESIE INFORMATYKI ORAZ DZIALALNOŚĆ POWIĄZANA

62 62.0

DZIAŁALNOŚĆ USŁUGOWA W ZAKRESIE INFOR-MACJI 63

Przetwarzanie danych; zarządzanie stronami internetowymi (hosting) i podobna działalność; działalność portali internetowych

63.1

Pozostała działalność usługowa w zakresie informacji 63.9

M - DZIAŁALNOŚĆ PROFESJONALNA, NAUKO-WA I TECHNICZNA

DZIAŁALNOŚĆ FIRM CENTRALNYCH (HEAD OFFICES); DORADZTWO ZWIĄZANE Z ZARZĄ-DZANIEM

70

Działalność firm centralnych (head offices) i hol-dingów, z wyłączeniem holdingów finansowych 70.1

Doradztwo związane z zarządzaniem 70.2

N - DZIAŁALNOŚĆ W ZAKRESIE USŁUG ADMI-NISTROWANIA I DZIAŁALNOŚĆ WSPIERAJĄCA

DZIAŁALNOŚĆ ORGANIZATORÓW TURYSTYKI, POŚREDNIKÓW I AGENTÓW TURYSTYCZNYCH ORAZ POZOSTAŁA DZIAŁALNOŚĆ USŁUGOWA W ZAKRE-SIE REZERWACJI I DZIAŁALNOŚCI Z NIĄ ZWIĄZANE

79

Działalność agentów i pośredników turystycznych oraz organizatorów turystyki 79.1

Pozostała działalność usługowa w zakresie rezer-wacji i działalności z nią związane 79.9

Q - OPIEKA ZDROWOTNA I POMOC SPOŁECZ-NA

OPIEKA ZDROWOTNA 86

Praktyka lekarska 86.2

Pozostała działalność w zakresie opieki zdro-wotnej 86.9

POMOC SPOŁECZNA Z ZAKWATEROWANIEM 87

Pomoc społeczna z zakwaterowaniem dla osób w podeszłym wieku i osób niepełnosprawnych 87.3

Pozostała pomoc społeczna z zakwaterowaniem 87.9

POMOC SPOŁECZNA BEZ ZAKWATEROWANIA 88

Pomoc społeczna bez zakwaterowania dla osób w podeszłym wieku i osób niepełnosprawnych 88.1

Pozostała pomoc społeczna bez zakwaterowania 88.9

R - DZIAŁALNOŚĆ ZWIĄZANA Z KULTURĄ, ROZRYWKĄ I REKREACJĄ

DZIAŁALNOŚĆ TWÓRCZA ZWIĄZANA Z KULTURĄ I ROZRYWKĄ 90 90.0

DZIAŁALNOŚĆ BIBLIOTEK, ARCHIWÓW, MUZEÓW ORAZ POZOSTAŁA DZIAŁALNOŚĆ ZWIĄZANA Z KULTURĄ

91 91.0

DZIAŁALNOŚĆ SPORTOWA, ROZRYWKOWA I REKREACYJNA 93

Działalność związana ze sportem 93.1

Działalność rozrywkowa i rekreacyjna 93.2

Źródło: Opracowanie własne, na podstawie danych GUS.

Page 65: Perspektywy rozwoju kluczowych sektorów województwa warmińsko-mazurskiego Raport z badań

63

Przesłanką wyznaczenia granic sektorów w procesie grupowania dzia-łów i grup przedsiębiorstw było zidentyfikowanie wspólnych obsza-rów działania. Powiązaniami i zależnościami pomiędzy różnymi sek-cjami PKD charakteryzowały się głównie przedsiębiorstwa związane z turystyką oraz przetwórstwem drewna i produkcją wyrobów z drewna:

taBeLa 46. StruKtura SeKtOrÓw OBej-MUJĄCYCH DZIAŁALNOŚCI Z RÓżNYCH SEKCJI PKD 2007 WG DZIAŁU DZIAŁALNOŚCI. Sektor Sekcja PKD Dziedzina działalności

Turystyka oraz działal-ność związana z kulturą, rozrywką i rekreacją

I

zakwaterowanie

działalność usługowa związana z wyżywieniem

N

działalność organizatorów turystyki, pośredników i agentów turystycz-

nych oraz pozostała działalność usługowa w zakresie rezerwacji i

działalności z nią związane

R

działalność twórcza związana z kulturą i rozrywką

działalność bibliotek, archiwów, muzeów oraz pozostała działalność

związana z kulturą

działalność sportowa rozrywkowa i rekreacyjna

Produkcja wyrobów z drewna oraz mebli

C

produkcja wyrobów z drewna oraz korka, z wyłączeniem mebli; produk-cja wyrobów ze słomy i materiałów

używanych do wyplatania,

C produkcja mebli

C produkcja wyrobów tartacznych

Źródło: Opracowanie własne, na podstawie danych GUS.

taBeLa 47. SeKtOrY KLucZOwe I  WYSOKIEJ SZANSY WOJEWÓDZTWA WAR-MIŃSKO-MAZURSKIEGOSekcja PKD SEKTORY: Kluczowe Wysokiej

szansy

A

SEKTOR ROLNICZY: UPRAW RO-ŚLIN I HODOWLI ZWIERZĄT

√ √

SEKTOR RYBACTWA √

C

SEKTOR PRODUKCJI ARTYKUŁÓW SPOŻYWCZYCH

√ √

SEKTOR DRZEWNO-MEBLARSKI √ √

SEKTOR PRODUKCJI WYROBÓW Z GUMY

√ √

SEKTOR PRODUKCJI MASZYN I URZĄDZEŃ

√ √

D SEKTOR ENERGETYCZNO-WODNY √

F SEKTOR BUDOWLANY √ √

GSEKTOR HANDLU I NAPRAW PO-JAZDÓW SAMOCHODOWYCH

√ √

J SEKTOR USŁUG ICT √

MSEKTOR USŁUG DORADZTWA DLA BIZNESU

QSEKTOR USŁUG MEDYCZNYCH ORAZ POMOCY SPOŁECZNEJ DLA OSÓB ZALEŻNYCH

I; R; N SEKTOR TURYSTYCZNY √ √

Źródło: Opracowanie własne.

Zgodnie, z opinią ekspertów tworzące „pakiet” usług dziedziny zostały połączone, wyznaczając granicę sektorów. Wytypowane w ramach spotkań FGI dziedziny utworzyły 13 sektorów, z których 8 zostało zaklasyfikowanych do sektorów kluczowych w rozwoju województwa warmińsko-mazurskiego, a wszystkie 13 uznanych zostało za sektory wysokiej szansy. Za kluczowe sektory uznane zostały te dziedziny działalności, które charakteryzują się dużym udziałem w kształtowaniu sytuacji społeczno-gospodarczej, nato-miast grupę sektorów wysokiej sznasy utworzyły dziedziny, któ-rych posiadany potencjał wskazuje na realną szansę wzrostu ich znaczenia w rozwoju.

Page 66: Perspektywy rozwoju kluczowych sektorów województwa warmińsko-mazurskiego Raport z badań

64

P o przeprowadzonym procesie identyfikacji sektorów kluczo-wych i wysokiej szansy rozpoczęła się realizacja etapu drugie-

go. W tej części procesu badawczego przeprowadzony został po-miar zmiennych charakteryzujących strukturalne uwarunkowania konkurencyjności sektorów. Następnie, w oparciu o panele eks-pertów zebrane zostały dane jakościowe na temat czynników wa-runkujących rozwój sektorów oraz ich perspektyw rozwojowych.

W procesie identyfikacji (rozdz. 3), w województwie warmińsko-mazurskim wyłonionych zostało osiem sektorów kluczowych dla rozwoju gospodarki oraz 13, które mają duże szanse wzrostu zna-czenia w rozwoju społeczno-gospodarczym regionu.

Wszystkie wyróżnione sektory kluczowe zostały zaklasyfikowane również do sektorów wysokiej szansy. Z uwagi na to, iż proble-matyka badania sektorów wysokiej szansy zawiera się w całości w zakresie zagadnień sektorów kluczowych poniżej przedstawio-ny opis łączy analizę dla tych dwóch kategorii sektorów.

4.1. Sektor rolniczy: upraw roślin i  hodowli zwierzątSektor rolniczy w województwie warmińsko-mazurskim warun-kowany jest tradycją oraz szczególnym udziałem w promocji re-gionu. Rynek rolnictwa znacząco wpływa na sytuację społeczną regionu. W 2009 r. zajmował on znaczącą pozycję w strukturze pracujących kraju (15,9%), co oznacza, iż sektor ten istotnie kształ-tował poziom życia jako główne źródło utrzymania znaczącej czę-ści mieszkańców. Pomimo, iż przeciętne zatrudnienie w sektorze rolnictwa w województwie warmińsko-mazurskim w latach 2005-2009 zmniejszyło się (spadek o 2,37%), w okresie tym nastąpił wyraźny wzrost wartości sprzedaży towarów i materiałów przy-padający na 1 osobę przeciętnie zatrudnioną (wzrost o 55,64%). Dynamika zmiany tych wartości wskazuje nie tylko na kluczowe znaczenie rolnictwa, lecz również na wzrost znaczenia sektora w gospodarce regionu.

Sektor rolniczy upraw roślin i hodowli zwierząt, w niniejszym ba-daniu utworzyły działy, wyłonione w procesie identyfikacji sek-torów kluczowych: uprawy rolne inne niż wieloletnie oraz chów i hodowla zwierząt.

Przedstawiciele sektora rolniczego: upraw roślin i hodowli zwie-rząt, uczestniczący w badaniu reprezentowali najczęściej podmio-ty prywatne (96,3%). Ponad połowa z nich prowadziła działalność o charakterze produkcyjnym (55,6%), a mniejszym stopniu rów-nież handlową (11,1%), usługową (7,4%) oraz usługowo-produk-cyjną (7,4%). Wśród uczestników wywiadów dominowali repre-zentanci podmiotów zatrudniających do 9 osób (51,9%) oraz od 10 do 49 pracowników (44,4%).

ProduktProduktem badanych podmiotów sektora rolniczego była upra-wa zbóż oraz hodowla drobiu, bydła i trzody chlewnej. Konku-rencyjność dóbr wytworzonych w wyniku pracy tych jednostek związana była głównie z wysoką jakością (85,2%) i jednocze-śnie niską ceną sprzedaży (59,3%). W opinii badanych (59,3%) relacja ceny do jakości jest bardzo korzystna pozwalając w ten sposób wyróżnić produkt spośród innych oferowanych przez konkurencję. Pomimo wysokiej jakości i konkurencyjnej ceny wyróżnienie oferowanych plonów pracy (8,0%) oraz budowa-nie rozpoznawalnej marki (7,4%) buduje pozycję niewielkiej grupy gospodarstw.

Jakość i cena produktów warmińsko-mazurskich gospodarstw rol-nych, stanowią główne źródło budowania konkurencyjnej pozycji. Jak wynika z badań, zasięg rynku zbytu niemal połowy podmio-tów obejmuje całą Polskę (48,1%). Pozostała grupa przedstawicieli rolnictwa konkurencyjną pozycję buduje głównie na terenie re-gionu (22,2%) oraz na rynku lokalnym (18,5%). Z kolei, deklaracje na temat ponadkrajowego zasięgu sprzedaży produktu (11,1%) wskazują, iż w niewielkim stopniu jest on konkurencyjny na glo-balnych rynkach.

Cechą charakterystyczną produktu jest również proces wszystkich prowadzonych działań, począwszy od pierwszego pomysłu do momentu jego sprzedaży. Jest on również rezultatem współpracy z dostawcami oraz konsekwencją rywalizacji z konkurencją.

Struktura zasięgu geograficznego dostawców oraz konkurentów podmiotów sektora rolniczego wskazuje na największe znaczenie

4. Sektory kluczowe i wysokiej szansy

RYSUNEK 2. SCHEMAT POWIĄZAŃ POMIĘDZY TECHNIKAMI W PROCESIE IDENTYFIKACJI SEKTORÓW KLUCZOWYCH I WYSOKIEJ SZANSY

Źródło: Opracowanie własne.

Panele ekspertów(spotkania z ekspertami)

Wywiady CATI(badanie wśród przedstawicielisektorów kluczowych i wysokiejszansy)

Analiza SWOT(mocne i słabe strony, szansei zagrożenia rozwoju)

Page 67: Perspektywy rozwoju kluczowych sektorów województwa warmińsko-mazurskiego Raport z badań

65

rynku krajowego (dostawcy: 42,3%, konkurenci: 40,7%) oraz regio-nalnego (dostawcy: 34,6%, konkurenci: 37,0%).

Zasoby ludzkieJakość zasobów pracy stanowi jeden z bardzo cennych zasobów konkurencyjności przedsiębiorstw. Jego wartość kształtuje struk-tura zatrudnienia wg formy zawieranej umowy o pracę, wykształ-cenie oraz aktywność proedukacyjna.

Dominującą formą zatrudnienia pracowników w badanych pod-miotach jest umowa o pracę. Największy odsetek pracodawców zawiera je głównie na czas nieokreślony (59,3%) oraz określony (29,6%). Wysoki odsetek zawieranych umów o pracę wskazuje na niski stopień popularności elastycznych form zatrudnienia. Nie-liczna grupa badanych architekturę zatrudnienia buduje w opar-ciu o umowę o dzieło (3,7%) oraz angaż sezonowy (3,7%). Niewąt-pliwie związane jest to z „rodzinnym” charakterem gospodarstw rolnych na Warmii i Mazurach oraz znaczącym udziałem w struk-turze pracujących i znacznie niższym w strukturze zatrudnionych.

Najczęściej pracodawcy (42,3%) zatrudniają osoby z wykształce-niem średnim ogólnokształcącym i technicznym. Pozostałe pod-mioty (38,4%) potencjał ludzki kreują w oparciu o osoby legitymu-jące się świadectwem ukończenia szkół: zasadniczej zawodowej, gimnazjalnej, podstawowej i bez wykształcenia. Nieliczni respon-denci zadeklarowali, iż zatrudniają głównie osoby z wykształce-niem wyższym (7,7%).

Niskiemu poziomowi pracowników z wykształceniem wyższym oraz wysokiemu ze średnim i niższym w podmiotach sektora upraw i hodowli zwierząt odpowiadają kwalifikacje związane z wykonywaniem podstawowych prac rolnych. Ponad połowa uczestników badania zadeklarowała, iż zatrudnieni posiadają kwalifikacje i umiejętności w zakresie obsługi maszyn i urządzeń (55,0%), wózków widłowych (5,0%) oraz prawo jazdy różnej ka-tegorii (20,0%). Badane gospodarstwa gromadzą również zasoby wiedzy technicznej inne niż te, które związane są bezpośrednio z pracami rolnymi. Zatrudnieni pracownicy posiadają również kwalifikacje spawacza (25,0%) oraz specjalistyczne uprawnienia budowlane (5,0%).

W przypadku tylko co 4 pracodawcy zasoby tworzą osoby posia-dające wykształcenie biologiczne i co 10 ekonomiczne.

W większości pracodawcy nie mają problemów (70,4%) z tworze-niem zasobów kadrowych o odpowiednich kwalifikacjach. Nato-miast pozostałe podmioty rekrutując pracowników napotykają na trudności związane z wymaganiami płacowymi kandydatów (7,4%), z zatrudnieniem osób o odpowiednich kwalifikacjach oraz umiejętnościach (11,1%) i doświadczeniu zawodowym (7,4%).

Ponad połowa podmiotów rolniczych (53,8%) zatrudnia pracow-ników, którzy uczestniczą w kształceniu ustawicznym. Aktywność edukacyjna najczęściej finansowana jest przez pracodawców (46,2%), natomiast w znacznie mniejszym stopniu przez pracowni-ków (3,8%) lub z funduszy strukturalnych Unii Europejskiej (3,8%).W przeważającej grupie badanych gospodarstw (69,2%) w okre-sie ostatniego roku nie nastąpiły zmiany poziomu zatrudnienia. Wśród pozostałych znacznie więcej podmiotów zwiększyło za-

trudnienie (19,2%) niż je zmniejszyło (11,5%). Dynamika zmian za-trudnienia wśród badanych podmiotów wskazuje jednak, iż róż-nica pomiędzy liczbą nowych etatów a zlikwidowanych wykazała tendencje spadkowe o 1,8%.

Jak wynika z badań zasoby pracy sektora rolniczego charakte-ryzują się głównie średnim i niższym wykształceniem, wysokim stopniem umiejętności obsługi maszyn i urządzeń. Jest to rynek charakteryzujący się stosunkowo wysokim stopniem stabilności pracy. Umowy o pracę zawierane są głównie na czas nieokreślony i w większości podmiotów zatrudnienie utrzymuje stały poziom.

Inne specyficzne zasobyJakość zasobów ludzkich, jako jeden z aktywów niematerialnych przedsiębiorstw w dużym stopniu warunkuje stopień rozwoju i efektywność wykorzystania kapitału materialnego oraz wyni-ków finansowych. W przypadku sektora rolniczego specyficznym zasobem w działalności są także środki trwałe (100%): maszyny, urządzenia, budynki oraz środki transportu, które w większości są łatwo dostępne na rynku (81,5%). Duże znaczenie respondenci przypisali również wartości gromadzonych informacji i surowców (po 81,5%). Najczęściej gromadzone są informacje na temat ak-tualności cen (40,9%), statystyk (31,8) oraz komunikatów (13,6%) charakteryzujących sytuację w sektorze. Zbierane informacje mają charakter raczej powszechny i w opinii przeważającej grupy bada-nych są łatwo dostępne (81,0%). Z kolei do specyficznych surow-ców zaliczone zostały produkty żywnościowe (40,9%) oraz pasze (27,3%) o łatwej dostępności (89,5%).

Specyficznym zasobem wiedzy, tworzącym aktywa niematerialne podmiotów sektora rolniczego są głównie bazy klientów (70,4%) oraz kontrahentów (25,9%). Ponadto, potencjał rozwojowy bu-dowany jest w oparciu o informacje z zakresu nowoczesnych rozwiązań organizacyjnych (14,8%). Z kolei w niewielkim stopniu konkurencyjność badanych podmiotów budowana jest w opar-ciu o zasoby wiedzy na temat nowoczesnych rozwiązań tech-nologicznych i marketingowych (po 7,4%) oraz posiadane wzory użytkowe (3,7%). Blisko co 4 podmiot nie kreuje zasobów specja-listycznej wiedzy.

Specjalistyczne zasoby kadrowe posiada tylko co 3 badane go-spodarstwo (33,3%). Ponadto połowa z tej grupy badanych w tej kategorii wyróżniła specjalistyczne wykształcenie (55,6%), pozo-stali respondenci wskazali, iż obsługa maszyn i urządzeń tworzy charakterystyczny zasób organizacji. Deklaracje na temat dostęp-ności podzieliły badanych na dwie istotne grupy. Pierwsza, nieco liczniejsza, w której respondenci ocenili dostępność jako łatwą (55,6%) oraz druga, która doświadczyła problemu z dostępnością do specyficznych zasobów (44,4%).

InnowacyjnośćAktywność innowacyjna w sektorze rolniczym dzieli badanych na dwie niemal równorzędne grupy. Pierwszą stanowią podmioty, które nie wprowadziły w okresie ostatnich dwóch lat zmian o cha-rakterze innowacyjnym (48,1%). W grupie pozostałych podmio-tów, najczęściej wprowadzane były innowacje produktowe: do-skonalenia produktu (25,9%) oraz wprowadzenia z powodzeniem na rynek nowego (14,8%). W mniejszym stopniu podnoszona była jakość zasobów technicznych podmiotów rolniczych przez zakup

Page 68: Perspektywy rozwoju kluczowych sektorów województwa warmińsko-mazurskiego Raport z badań

66

lub modernizację posiadanych maszyn i urządzeń (7,4%). Innowa-cje procesowe w postaci wprowadzenia (3,7%) lub udoskonalenia (3,7%) z powodzeniem nowego procesu produkcyjnego wpro-wadzane były przez bardzo niewiele podmiotów. Incydentalny charakter miała także aktywność w ramach innowacji marketin-gowych (3,7%).

Opinie respondentów, reprezentujących podmioty w których in-nowacje zostały wprowadzone wskazują, iż wynikały one z chęci podniesienia jakości produktu (78,6%), możliwości rozszerze-nia oferty (57,1%) oraz chęci umocnienia pozycji firmy na rynku (35,7%).

Jak wynika z badań aktywność innowacyjna jest narzędziem bu-dowania konkurencyjnej pozycji blisko połowy podmiotów sekto-ra rolniczego. Źródłem posiadanych zasobów wiedzy i informacji, stanowiących cenny kapitał rozwojowy najczęściej jest Internet a także czasopisma i publikacje naukowe oraz techniczne (po 66,67%). W mniejszym, jednak znaczącym zakresie, respondenci uczestniczą w konferencjach i targach (18,5%) oraz tworzą własne zaplecze naukowo-badawcze (14,8%).

Pomimo niskiego stopnia innowacyjności, kategoria oraz stopień wykorzystania źródeł wiedzy, wskazują na duży potencjał aktyw-ności innowacyjnej podmiotów sektora rolniczego w przyszłości.

Natężenie konkurencji w sektorzeKluczowe wyznaczniki oceny natężenia konkurencji związane są głównie z instrumentami rywalizacji oraz barierami wejścia i wyj-ścia. Konkurencyjna pozycja na rynku w sektorze rolniczym budo-wana jest głównie w oparciu o atrakcyjną relację jakości produktu do ceny. Najważniejszymi czynnikami pozwalającymi zdobyć lub podnieść pozycję na rynku, w opinii przedstawicieli sektora rolni-czego są: sprawne zarządzanie (37,0%) oraz wprowadzane syste-my jakości (29,6%). Z kolei realizacja tych działań wymaga wpro-wadzenia zasad organizacji pracy (22,2%), które odpowiadać będą specyfice i potrzebom organizacji.

Rynek sektora rolniczego, w opinii większości badanych charakte-ryzuje się dużą liczbą konkurentów (duża: 51,9%, mała: 40,7%%), wysokim tempem wzrostu popytu w branży (wysokie: 51,9%, niskie: 25,9%) oraz wysokimi kosztami stałymi (wysokie: 81,5%, niskie: 14,8%). Charakter zróżnicowania produktu na rynku (brak: 48,4%, duże: 44,4%) wskazuje, iż niemal połowa podmiotów kon-kurencyjność opiera na unikatowości, druga natomiast zmuszo-na jest poszukiwać innych narzędzi budowania pozycji na rynku. Dużej liczbie konkurentów i dynamicznemu wzrostowi popytu to-warzyszy w sektorze rolnictwa istotne znaczenie strategii działania (duże: 88,9%, małe: 3,7%).

Duże natężenie konkurencji występuje w zakresie wyróżnienia produktów przez ich wysoką jakość. Jak wynika z deklaracji naj-większej grupy badanych, oferowane produkty posiadają wyższą jakość niż oferują konkurencyjne firmy (66,7%).

W przypadku podmiotów rolniczych pozostałe płaszczyzny rywa-lizacji: wizerunek, marka, warunki płatności, częstotliwość wpro-wadzania nowych produktów, obsługa klienta oraz jakość usług posprzedażnych nie stanowią źródła przewagi konkurencyjnej

i nie różnicują ich oferty na rynku. Zdecydowana większość ba-danych wartość wymienionych czynników oceniła jako taki sam, jakim dysponuje konkurencja.

Bariery wejścia i wyjściaBariery wejścia i wyjścia w dużym stopniu powiązane są z siłą i kierunkami natężenia konkurencji oraz specyficznymi zasobami sektora rolniczego. Znacząco duża liczba konkurentów, wysoka jakość oferowanych produktów oraz konieczność poniesienia na-kładów na środki trwałe tworzą uwarunkowania wejścia na rynek oraz wyjścia z niego.

W opinii niemal wszystkich badanych, w wysokim stopniu na konkurencyjną pozycję podmiotów rolniczych wpływają: zasoby w postaci dostępu do nowoczesnych technologii (96,3%) oraz efekt doświadczenia (92,6%). Ponadto, bardzo wysoką barierę rozpoczęcia działalności w tym sektorze tworzy konieczność po-siadania dużych nakładów kapitału (85,2%) a przede wszystkim kapitału początkowego (88,9%). Wysoka ranga przyznana została również specjalizacji zasobów (81,5%), które są charakterystyczne dla całego sektora. Zasoby te tworzą specjalistyczne maszyny, urządzenia oraz nieruchomości. W przypadku podmiotów wcho-dzących na rynek czynniki te, z uwagi na konieczność poniesienia wysokich nakładów na wyspecjalizowane środki trwałe stanowić mogą istotną barierę uniemożliwiającą wejście lub zdobycie kon-kurencyjnej pozycji na rynku. Podobnie w przypadku zakończenia lub zmiany działalności, wysokie nakłady poniesione na techno-logie i środki trwałe, a także posiadane wysoko wyspecjalizowane środki trwałe istotnie utrudniają sprzedaż posiadanych zasobów lub też zmianę charakteru działalności.

W stosunkowo mniejszym stopniu, zdobycie lub też podniesienie konkurencyjnej pozycji na rynku warunkowane jest przez korzyści wynikające z zasięgu sprzedaży produktu (wysokie: 66,7%, brak: 25,9%). Na sukces ekonomiczny w sektorze wpływa natomiast re-latywnie znaczny stopień zróżnicowania produktu (wysoki: 48,1%, brak wpływu: 40,7%) oraz koszt zmiany dostawcy (wysoki: 48,1%, brak wpływu: 48,1%). W przypadku działalności rolniczej zasięg działania, koszt zmiany dostawcy oraz zróżnicowanie produktu nie stanowią silnej bariery, w sposób szczególny ograniczającej wejście lub wyjście z rynku.

Wejście lub podniesienie konkurencyjności podmiotów w sekto-rze rolniczym w niskim stopniu związane są z identyfikacją mar-ki i lojalnością nabywców (63,0%), dostępnością zaopatrzenia (77,8%) oraz barierami administracyjno-prawnymi, społecznymi i politycznymi. Uwarunkowania te, z uwagi na niską rangę nadaną przez badanych nie stanowią także przeszkody wyjścia z rynku.

Relacje z nabywcami i dostawcami – siła przetargowaAnaliza zależności produktów sektora rolniczego upraw i hodowli zwierząt z odbiorcami wykazała, iż decydujący wpływ na charak-ter tych relacji mają dwa czynniki. Najistotniejszym czynnikiem, w opinii przedstawicieli sektora jest znaczenie produktu dla na-bywcy (88,9%) oraz liczba ważnych odbiorców (85,2%). Ponad połowa przedstawicieli badanych podmiotów (51,9%) oferując produkt bierze pod uwagę poziom dochodów klientów.Zagrożenie produktami substytucyjnymi w sektorze rolniczym nie stanowi przeszkody w tworzeniu relacji z nabywcami i nie wpły-

Page 69: Perspektywy rozwoju kluczowych sektorów województwa warmińsko-mazurskiego Raport z badań

67

wa na wysokość cen w przypadku ponad połowy firm (51,9%), lub też wpływa w małych stopniu (3,7%), jednak w grupie pozostałych ma duże znaczenie (44,4%). Poziom poczucia zagrożenia substy-tutami znajduje odzwierciedlenie w odczuwalnej groźbie wpływu nabywców na wysokość ceny. Większa grupa badanych nie oba-wia się presji ingerowania przez klientów na wysokość cen swoich produktów (55,6%). Natomiast wśród pozostałych badanych takie odczucia pojawiły się (duże: 29,6%, małe: 14,8%).

Koszt zmiany dostawcy na relacje z odbiorcami produktów sek-tora rolniczego w niewielkim stopniu wpływa na jego cenę. Naj-liczniej badani nie obawiają się podniesienia cen z uwagi na zmia-nę dostawców (48,1%) lub też taka sytuacja ma niewielki wpływ (18,5%) na omawianą sytuację.

W przypadku konieczności podniesienia cen oferowanych dóbr z uwagi na połączenie się firm oferujących taki sam produkt licz-niejszą grupę stanowili również respondenci, dla których czynnik ten nie ma znaczenia (40,7%) lub jego ranga jest niewielka (18,5%).Największy wpływ na poziom ceny oferowanych produktów ma lojalność oraz liczba ważnych nabywców. Nie bez znaczenia jest również osiągany przez nich dochód. Jak wynika z badań, klienci charakteryzują się przede wszystkim oczekiwaniami wysokiej ja-kości produktu (63,0%), są zorganizowani w grupy dokonujące ra-zem zakupów (55,6%), są pośrednikami w sprzedaży ostatecznym odbiorcom (37,0%) oraz są lojalni, gdyż w ich przypadku zmiana dostawcy wiązałaby się z koniecznością poniesienia dużych nakła-dów finansowych (37,0%).

W relacjach z dostawcami najistotniejsze znaczenie ma liczba znaczących nabywców (88,5%). Im większa liczba nabywców tym zapotrzebowanie na produkt dostawcy jest większe i są oni wów-czas bardziej skłonni oferować preferencyjne ceny i negocjować ich wysokość. Duże znaczenie w tworzeniu relacji z dostawcami ma również wpływ dostaw na jakość produktu (76,9%). Jakość otrzymanych towarów oraz terminowość dostaw jest w działal-ności rolniczej bardzo ważna i może mieć wpływ na wysokość ceny określonej przez dostawcę. Nie tylko jakość, lecz również zróżnicowanie oferty wpływa na relację z dostawcami, ich wybór oraz cenę towarów. Duże znaczenie tego czynnika zadeklarowała liczna grupa badanych (46,2%), jednak w przypadku pozostałych podmiotów zróżnicowanie oferty nie ma znaczenia (42,3%) lub jest niewielkie (11,5%).

Również relatywny wpływ na relację z dostawcami ma dostęp-ność na rynku produktów substytucyjnych. Ich obecność wpły-wa na ponad połowę podmiotów w niewielkim stopniu (3,8%) lub pozostaje bez znaczenia (50,0%). Z kolei na pozostałe go-spodarstwa oddziałuje w sposób znaczący (46,2%). Dostępność substytutów powoduje, iż w przedsiębiorstwach poszukuje się dostawcy, którego oferta pozwoli konkurować na rynku w opar-ciu o cenę. W przypadku sektora rolniczego, liczniejsza jest grupa podmiotów, które nie są zmuszone uzależniać wyboru dostawcy od dostępności substytutów na rynku, co potwierdza wysoki po-ziom deklaracji o wysokiej jakości produktu (82,5%).

Duża siła przetargowa nabywców sektora rolniczego, wynikająca z ich częściowego zintegrowania, zorganizowania w grupy doko-nujące zakupów także w nieznaczny sposób wpływa na relacje

z dostawcami (w niskim: 19,2%, nie ma znaczenia: 53,8%). Pozo-stali respondenci (26,9%) zadeklarowali, iż integracja odbiorców w dużym stopniu wpływa na charakter zależności i negocjowania warunków z dostawcami.

Główni dostawcy podmiotów sektora rolniczego, zgodnie z ana-lizą przedstawionych uwarunkowań, nie posiadają wysokiej siły przetargowej. Ponadto, jak wynika z badań dostawcy sektora rolniczego są w znaczącym stopniu hurtownikami (44,4%) - jest ich wielu i możliwy jest wybór warunków zakupu (37,0%). Wybór dostawcy jest jednak ważnym nakładem w działalności podmiotu (29,6%) ale nie stwarza realnego zagrożenia integracją.

Uwarunkowania i strategie konkurencji w sektorzeBudowanie konkurencyjnej pozycji na rynku przez podmioty sek-tora rolniczego opiera się na taktyce wykorzystującej instrumenty różnych strategii. Najczęściej stosowana jest strategia kosztowa inwestowania w maszyny i urządzenia (59,3%). Mniej licznie ba-dani zadeklarowali, iż pozycję umacniają przez zyskanie nowych nabywców, czyli strategię niszy grup odbiorców (51,9%). Kolejną strategią, stosowaną przez badane podmioty jest strategia wyróż-nienia produktu na rynku (48,1%).

W przypadku innych narzędzi strategii kosztowej wykorzystywa-nych w celu budowania konkurencyjnej pozycji, badane pod-mioty gromadzą wiedzę na temat zmian i dynamiki rynku (33,3%) oraz monitorują ponoszone koszty bezpośrednie i ogólne (25,9%). W niewielkim stopniu oszczędności szukają przez pomijanie na-bywcy o charakterze marginalnym (7,4%), co wskazuje, iż poten-cjał popytu wykorzystywany jest w możliwie szerokim zakresie.

W znacznie mniejszym stopniu, wykorzystywana jest strategia ni-szy rynkowej. Najczęściej, jak już wskazane zostało powyżej, niszę stanowią odbiorcy produktu. Kolejnym narzędziem konkurowania jest wejście na nowy rynek lub objęcie sprzedażą nowego teryto-rium (14,8%). Najmniej licznie, jako strategia działania, wyróżnione zostało wprowadzenie nowego produktu (3,7%). W przypadku rolnictwa, z uwagi na jego charakter i wysoki stopień specjalizacji maszyn i urządzeń, zmiany takie występować mogą bardzo nie-licznie.

Zróżnicowanie, jako strategia nie buduje pozycji firmy na rynku, co wynika z charakteru i przeznaczenia wytwarzanych dóbr. Oprócz lojalności, badane podmioty konkurują w niewielkim stopniu zróżnicowaniem produktu przez marketing, promocje i unikato-wość (3,7%) oraz wysoką jakością stosowanych materiałów służą-cych do wyrobu produktów (3,7%).

Stosowanie strategii budowania konkurencyjnej pozycji na rynku w praktyce oznacza rywalizację o dostęp do rynków zbytu oraz zmagania z niestabilnością gospodarki. Za najważniejszą barierę w rozwoju, respondenci uznali niestabilną sytuację gospodarczą i wzrost poziomu inflacji (44,4%). Kolejną negatywną kwestią jest zagrożenie wejścia na rynek konkurencji, zmniejszający się poziom popytu na produkt oraz naśladownictwo konkurencji (po 11,1%).

Deklaracje uczestników wywiadów na temat działań, jakie podej-mowane są w firmach, aby uzyskać korzystny (dodatni) wynik fi-nansowy, korespondują w wysokim stopniu ze stosowanymi przez

Page 70: Perspektywy rozwoju kluczowych sektorów województwa warmińsko-mazurskiego Raport z badań

68

te podmioty strategiami. Najczęściej podmioty sektora rolniczego korzystny wynik finansowy wypracowują przez zwiększenie po-ziomu sprzedaży (59,3%) oraz ograniczenie kosztów prowadzenia działalności (22,2%). Cena sprzedaży jest jednak znacznie częściej zwiększana (11,1%) niż zmniejszana (7,4%).

Atrakcyjność inwestycyjnaAtrakcyjność inwestycyjna sektora rolniczego uprawy zbóż i ho-dowli zwierząt związana jest przede wszystkim z zapotrzebowa-niem na produkty, które zaspokajają podstawowe potrzeby lud-ności związane z wyżywieniem. Dobra wytwarzane przez sektor rolniczy województwa poziom popytu tworzą w związku z tym w oparciu o rynek krajowy (40,7%), natomiast w niewielkim stop-niu atrakcyjne są na rynku zagranicznym (7,4%).

Duży potencjał rozwojowy w sektorze, tworzy zdaniem respon-dentów również możliwość zdobycia środków strukturalnych z Unii Europejskiej na dofinansowanie działalności (37,0%). Inne uwarunkowania sprzyjające ponoszeniu nakładów inwestycyj-nych związane są z wysoką dostępnością do niezbędnych spe-cyficznych zasobów pracowniczych (22,2%), surowców, materia-łów lub półfabrykatów (22,2%), a także infrastruktury technicznej (18,5%). Z kolei w niskim stopniu sprzyjający klimat inwestycyjny tworzą przepisy prawne (11,1%), ogólna sytuacja gospodarcza w kraju (7,4%), oraz konkurencja krajowa i zagraniczna (3,7%). Uwarunkowania atrakcyjności inwestycyjnej znajdują odzwiercie-dlenie w poziomie działań eksportowych oraz imporcie. Przewa-żająca grupa badanych zadeklarowała, iż nie eksportuje wytwarza-nych produktów (81,5%). Odbiorcami podmiotów prowadzących sprzedaż zagraniczną (18,5%) są głównie klienci z Holandii, Nie-miec, Szwajcarii, Ukrainy, Włoch, Hiszpanii, Szwecji i Francji.

Import w sektorze rolniczym, podobnie jak eksport, nie stanowi podstaw kreowania uwarunkowań atrakcyjności inwestycyjnej. Nieliczne podmioty (11,1%), jak wynika z badań korzystają z oferty firm zagranicznych. Głównie dostawcami są przedstawiciele firm działających na terenie Unii Europejskiej: Danii i Holandii.

Grupy strategiczneW sektorze rolniczym podmioty konkurując na rynku wykorzystu-ją głównie dwie strategie działania: cenę i jakość. Zróżnicowanie, z uwagi na jednorodność charakteru produktu rolniczego i brak możliwości modyfikacji jego charakteru, nie znajduje podatnego podłoża w tym sektorze do wyróżnienia strategicznych grup.Bardzo zbliżone relacje wynikowe uwarunkowań konkurencyjno-ści zachodzą pomiędzy grupami konkurującymi ceną oraz jako-ścią:•  Wykształcenie pracowników - dominuje wykształcenie średnie

ogólnokształcące i zasadnicze zawodowe. •  Specyficzne zasoby - maszyny i urządzenia oraz surowce zwią-

zane z produkcją rolną.•  Zasoby wiedzy chronionej - tworzą bazy klientów i nowoczesne

rozwiązania technologiczne.•  Cechy dostawców - najczęściej są hurtownikami, jest ich wielu,

lecz koszt zmiany dostawcy jest wysoki.•  Cechy odbiorców - stanowią stałą grupę odbiorców oczekują-

cych produktów/usługi wysokiej jakości oraz jest ich wielu lub są zorganizowani w grupy dokonujące razem zakupów.

•  Natężenie konkurencji - rozszerzanie rynku i ograniczanie rynku

innym przedsiębiorstwom (produkt, cena, jakość i terytorium).•  Narzędzia uzyskania dodatniego wyniku firmy - ograniczenie

wielkość kosztów prowadzonej działalności.•  Atrakcyjność inwestycyjna sektora – krajowy popyt na produk-

ty/usługi.

Uwarunkowania rozwoju sektora rolniczego uprawy zbóż i ho-dowli zwierząt związane są z zaspokajaniem podstawowych po-trzeb życiowych ludności.

SZANSE ROZWOJOWE SEKTORA - SWOTMocne strony Słabe strony

•  walory związane ze środowiskiem

naturalnym regionu,

•  wysoki popyt na produkty na rynku

krajowym,

•  wysoka jakoś produktu,

•  wysoka stabilność zatrudnienia,

•  brak problemów z zatrudnieniem od-

powiedniej kadry,

•  duży dostęp do surowców, technolo-

gii oraz maszyn i urządzeń,

•  duża dostępność do produktów do-

stawców – jest ich wielu,

•  brak zagrożenia pojawieniem się sub-

stytutów,

•  równomierne rozmieszczenie sieci

miast,

•  stosunkowo niskie koszty pracy,

•  doświadczenie producentów na

rynku.

•  niski popyt na produkty na rynkach

zagranicznych,

•  niski poziom zasobów wiedzy na te-

mat nowoczesnych rozwiązań tech-

nologicznych, organizacyjnych oraz

marketingowych,

•  wysokie znaczenie nakładów kapita-

łu finansowego, również początko-

wego,

•  odbiorcy są zorganizowani w grupę

wspólnie dokonującą zakupów,

•  niski poziom eksportu i importu,

•  wysoki poziom wykorzystania ceno-

wej strategii konkurowania,

•  niski poziom innowacyjności,

•  zaniedbania systemów melioracyj-

nych i przeciwpowodziowych,

•  efektywność działania podnoszona

głównie w oparciu o zwiększenie

sprzedaży.

Szanse rozwoju Zagrożenia

•  działania samorządów wspierające

rolnictwo,

•  szeroki dostęp do środków struktural-

nych i in. dofinansowań,

•  rozwój rolnictwa ekologicznego i

przetwórstwa rolno-spożywczego,

•  budowa gminnych biogazowi,

•  zwiększenie świadomości ludzi w za-

kresie spożycia

•  brak aktywności samorządów wspie-

rającej rolnictwo,

•  ograniczony lub brak dostępu do

środków strukturalnych i in. dofinan-

sowań.

4.2. Sektor produkcji artykułów spożywczychProdukcja artykułów spożywczych, z uwagi na rolniczy charakter województwa warmińsko-mazurskiego stanowi jedną z kluczo-wych gałęzi gospodarki. Przetwórstwo spożywcze, zgodnie z Pol-ską Klasyfikacją Działalności, zaliczane jest do przetwórstwa prze-mysłowego, które charakteryzuje się w regionie dynamiką wzrostu poziomu rozwoju. Wartość sprzedanych towarów i materiałów w przemyśle wzrosła od 2005 r. blisko o 30,5%. W omawianym okresie nastąpił również wzrost poziomu: przeciętnego zatrud-nienia (1,4%), wynagrodzeń (23,%) oraz wartości brutto środków trwałych (37,46%).

Sektor produkcji artykułów spożywczych, utworzyły w badaniu działy, wyłonione w procesie identyfikacji sektorów kluczowych i wysokiej szansy:•  przetwarzanie i konserwowanie mięsa oraz produkcja wyrobów

z mięsa,

Page 71: Perspektywy rozwoju kluczowych sektorów województwa warmińsko-mazurskiego Raport z badań

69

•  przetwarzanie i konserwowanie owoców i warzyw,•  produkcja olejów i tłuszczów pochodzenia roślinnego i zwierzę-

cego,•  wytwarzanie wyrobów mleczarskich,•  wytwarzanie produktów przemiału zbóż, skrobi i wyrobów skro-

biowych,•  produkcja wyrobów piekarskich i mącznych,•  produkcja pozostałych artykułów spożywczych.

Wszyscy przedstawiciele sektora produkcji artykułów spożyw-czych, uczestniczący w badaniu reprezentowali prywatną for-mę własności, najczęściej były to spółki z o.o. (37,2%) oraz spółki handlowe i osoby fizyczne prowadzące działalność (po 11,1%). Najmniej licznie reprezentowane były spółki cywilne (9,3%) oraz spółdzielnie (2,3%). Podstawowa aktywność gospodarcza, pro-wadzona przez przedsiębiorstwa objęte badaniem obejmowała przede wszystkim działalność produkcyjną (39,5%), produkcyj-no-handlowo-usługową (27,9%) oraz produkcyjno-usługową (25,6%). Wśród uczestników wywiadów dominowali reprezen-tanci podmiotów małych, zatrudniających od 10 do 49 pracowni-ków (41,9%) oraz firm mikro zatrudniający od 0 do 9 osób (27,9%) i średnich zatrudniający od 50 do 249 osób (25,6%). W badaniu nielicznie uczestniczyli przedstawiciele dużych przedsiębiorstw, w których zatrudnienie wynosi 250-999 osób (4,7%).

ProduktProduktem badanych podmiotów sektora produkcji spożywczej była produkcja różnego rodzaju wyrobów mącznych i cukierni-czych, przetworów z mleka i mięsa np. wędlin oraz innych artyku-łów spożywczych.

Jak wynika z deklaracji badanych, konkurencyjność dóbr wytwo-rzonych przez omawiane przedsiębiorstwa związana była przede wszystkim z wysoką jakością (76,7%). Poziom atrakcyjności rela-cji ceny do jakości oraz niska cena sprzedaży (po 48,4%) również w dużym stopniu charakteryzował wyroby badanych przed-siębiorstw. Wysokiej jakości i konkurencyjnej cenie towarzyszy w mniejszym stopniu wyróżnienie oferowanych wyrobów znaną marką (25,6%), unikatowością (9,3%) oraz szczególną kategorią wyróżnienia z uwagi na tradycję oraz walory zdrowotne (zdrowa żywność) - 7,0%.

Jakość a następnie cena wyrobów przedsiębiorstw produkujących artykuły spożywcze, stanowią główne źródło budowania konku-rencyjnej pozycji. Jak wynika z badań, zasięg rynku zbytu najlicz-niejszej grupy firm jest ponadkrajowy (32,6%). Granicę sprzedaży wyrobów pozostałych przedsiębiorców wyznaczał rynek lokalny (27,9%), krajowy (25,6%) oraz regionalny (14,0%).

Cechą charakterystyczną produktu jest również proces szeregu działań, począwszy od pierwszego pomysłu do momentu jego sprzedaży. Jest on także rezultatem współpracy z dostawcami oraz konsekwencją rywalizacji z konkurencją. Struktura zasięgu geograficznego dostawców oraz konkurentów podmiotów sekto-ra produkcji artykułów spożywczych wskazuje na największe zna-czenie rynku krajowego (dostawcy: 38,1%, konkurenci: 44,2%) oraz lokalnego (dostawcy: 26,2%, konkurenci: 23,3%). W niskim stopniu firmy zagraniczne, przez współpracę z firmami produkcji żyw-ności w województwie wyznaczają natężenie i uwarunkowania

konkurencyjności sektora (dostawcy: 11,9%, konkurenci: 14,0%). Struktura zasięgu geograficznego nabywców, którzy głównie są odbiorcami zagranicznymi wskazuje na wysoką aktywność przed-siębiorstw produkujących artykuły spożywcze na rynkach global-nych. Z kolei wysoki poziom współpracy z dostawcami krajowymi i lokalnymi świadczy o wysokim stopniu wykorzystania rodzimych zasobów i potencjału rozwojowego, co z kolei pozytywnie wpły-wa na rozwój innych gałęzi gospodarki w regionie i Polsce. Pozy-tywnym zjawiskiem jest również kategoria geograficznego natę-żenia konkurencji w sektorze. Producenci artykułów spożywczych rywalizują głównie z konkurencją krajową i lokalną, w mniejszym stopniu uwarunkowania przewag na rynku kształtowane są przez firmy zewnętrzne (ponadkrajowa).

Największą rynkową wartością produktu sektora produkcji artyku-łów spożywczych jest przede wszystkim jakość oferty i atrakcyjna cena. Konkurencyjna cenowo i wysokiej jakości oferta znajduje wielu nabywców na rynku zagranicznym. Niezbędne do produkcji zasoby dostarczane są przez polskich kontrahentów, incydental-nie natomiast przez firmy zagraniczne. Ponadto, uwarunkowania przewag konkurencyjności przedsiębiorstw wyznaczane są przez polskie podmioty o krajowym zasięgu działania.

Zasoby ludzkieJakość zasobów pracy stanowi jeden z bardzo cennych zasobów konkurencyjności przedsiębiorstw. Jego wartość kształtuje struk-tura zatrudnienia wg formy zawieranej umowy o pracę, wykształ-cenie oraz aktywność proedukacyjna.

Dominującą formą zatrudnienia pracowników w sektorze spo-żywczym jest umowa o pracę. Pracodawcy uczestniczący w bada-niu zawierają ją najczęściej w formie angażu na czas nieokreślony (62,8%) oraz określony (32,6%). Różnica poziomu pomiędzy stoso-wanymi formami zatrudnienia oraz brak deklaracji wykorzystania elastycznych form zatrudnienia świadczą o wysokiej potrzebie pracodawcy utrzymania stabilności zatrudnienia oraz o dużym znaczeniu doświadczenia i umiejętności.

Znaczenie doświadczenia i umiejętności pracowników potwier-dziły deklaracje dotyczące struktury dominującego wykształcenia pracowników zatrudnionych w badanych przedsiębiorstwach. Najczęściej pracodawcy zatrudniają osoby z wykształceniem śred-nim ogólnokształcącym/technicznym (61,0%) oraz zasadniczym zawodowym (29,37%). Nielicznie pracodawcy zatrudniają osoby z wykształceniem podstawowym (4,88%) oraz wyższym (2,4%).

Dominujące wśród pracowników wykształcenie średnie ogól-nokształcące/techniczne oraz zasadnicze zawodowe nie tworzą zasobów specyficznych kwalifikacji w sektorze. Jak wynika z de-klaracji najliczniejszej grupy uczestników badania, realizacja zadań zawodowych nie wymaga wysokiej specjalizacji zatrudnionych osób, lecz przede wszystkim umiejętności i doświadczenia. Prze-ważająca grupa badanych pracodawców, z uwagi na niski stopień specjalizacji miejsc pracy nie napotyka na problemy w procesie rekrutacji pracowników (79,1%).

Ponad połowa pracodawców zatrudnia pracowników uczestni-czących w ustawicznym kształceniu (65,9%). Aktywność eduka-cyjna najczęściej finansowana jest przez pracodawców (56,1%),

Page 72: Perspektywy rozwoju kluczowych sektorów województwa warmińsko-mazurskiego Raport z badań

70

w mniejszym stopniu z funduszy strukturalnych Unii Europejskiej (7,3%) oraz ze środków własnych pracowników (2,4%). Bierność w aktywności edukacyjnej stanowiła głównie rezultat niedostrze-gania takich potrzeb przez pracodawców oraz braku informacji o możliwości uczestnictwa w szkoleniach (39,0%).

W przeważającej grupie badanych przedsiębiorstw, w okre-sie ostatniego roku nie nastąpiły zmiany poziomu zatrudnienia (68,3%). Wśród pozostałych znacznie większa liczba podmiotów zmniejszyła zatrudnienie (17,1%) niż je zwiększyła (12,2%). Dyna-mika zmian zatrudnienia w sektorze wskazuje, iż różnica pomię-dzy liczbą nowych etatów a zlikwidowanych wykazała tendencje spadkowe o 18,0%.

Zasoby pracy sektora spożywczego charakteryzują się, jak wynika z badań, głównie wykształceniem średnim ogólnokształcącym/technicznym oraz zasadniczym zawodowym. Niematerialne za-soby pracy tworzą pracownicy, których najwyższą wartością są umiejętności i doświadczenie zawodowe. Jak wynika z deklaracji respondentów, umowy o pracę zawierane są głównie na czas nie-określony jednakże pomimo utrzymania w większości podmiotów poziomu zatrudnienia, w grupie pozostałych nastąpiły tendencje spadkowe.

Inne specyficzne zasobySpecyficznymi zasobami, w opinii badanych, w przedsiębiorstw produkujących artykuły spożywcze są głównie środki trwałe (95,3%): maszyny i urządzenia specjalistyczne, budynki, linie tech-nologiczne oraz środki transportu, które w większości są łatwo do-stępne na rynku (100%). Surowce do wyrobu produktów w sekto-rze produkcji spożywczej: mięso i in. półprodukty, uznane zostały przez przedsiębiorców za surowiec specyficzny (53,3%) a zarazem łatwo dostępny (87,0%). Specyficzny kapitał tworzony jest również przez gromadzone informacje (34,9%). Źródłem pozyskiwania wiedzy są głównie: cenniki (33,3%), komunikaty (20,0), reklamy, ogłoszenia i gazetki informacyjne (po 13,3%) oraz statystyki (6,7%) i inne źródła mające charakter powszechny i ogólnodostępny.

Specyficznym zasobem wiedzy, tworzącym aktywa niematerialne podmiotów sektora produkcji artykułów spożywczych w woje-wództwie, są najczęściej bazy klientów (53,5%) oraz kontrahentów (20,9%). Ponadto, z uwagi na produkcyjny charakter działalności, potencjał rozwojowy budowany jest w oparciu o informacje z za-kresu nowoczesnych rozwiązań technologicznych (16,3%). Niski poziom wśród badanych przedsiębiorstw osiągnął wskaźnik de-klarowanego wykorzystania w działalności patentów (2,3%) oraz nowoczesnych rozwiązań organizacyjnych.

Wysoki poziom wykorzystania w działalności środków trwałych, w tym automatyzacja procesu produkcji, wymaga wysokich na-kładów kapitału początkowego. Ponadto, produkcja artykułów spożywczych opiera się głównie na przetwórstwie produktów rolnych, których zakup wymaga wysokich rezerw gotówki (18,6%).Specyficzne zasoby w sektorze produkcji artykułów spożywczych tworzą głównie maszyny i urządzenia oraz technologie i surow-ce w postaci płodów rolnych oraz innych półproduktów żyw-nościowych. Ich dostępność na rynku respondenci ocenili jako dużą. Zasoby wiedzy kreowane są przede wszystkim w oparciu o bazy klientów i kontrahentów, w mniejszym stopniu przez wy-

korzystanie patentów oraz nowoczesnych rozwiązań organizacyj-nych. Z kolei źródłem kreowania zasobów wiedzy w przedsiębior-stwach są przede wszystkim bazy klientów i kontrahentów oraz nowoczesne rozwiązania w technologii produkcji.

InnowacyjnośćAktywność innowacyjna, kreująca zarówno zasoby materialne jak i niematerialne, tworzy wysoki potencjał w postaci specyficz-nych zasobów. W sektorze produkcji artykułów spożywczych in-nowacje wprowadzane były przez blisko połowę przedsiębiorstw (48,8%). Najczęściej wprowadzane były innowacje produktowe (46,5%) oraz procesowe (20,9%), natomiast w niewielkim stopniu organizacyjne (4,7%) i marketingowe (7,0%). W pozostałych przed-siębiorstwa zmiany o charakterze innowacyjnym nie były wpro-wadzane (51,2%).

Innowacje produktowe obejmowały wprowadzenie na rynek z po-wodzeniem nowego produktu (9,3%) oraz udoskonalenia już ofe-rowanego (37,2%). Nowoczesne rozwiązania procesowe najczęściej polegały na udoskonaleniu procesu produkcyjnego i usługowego (11,6%), wprowadzeniu z powodzeniem nowego procesu (7,0%) oraz udoskonaleniu metody dostawy lub procesu logistycznego (2,3%). Nowatorstwo w marketingu tworzyła aktywność w zakresie zmiany koncepcji/strategii marketingowej firmy (4,7%) oraz prowa-dzenie badań rynkowych/marketingowych w celu wprowadzenia nowego produktu (2,3%). Z kolei, najmniej licznie zmiany organiza-cyjne opierały się na wdrożeniu lub modyfikacji strategii przedsię-biorstwa oraz struktur organizacyjnych (po 2,3%).

fot.

Tom

asz

Racz

yńsk

i

Page 73: Perspektywy rozwoju kluczowych sektorów województwa warmińsko-mazurskiego Raport z badań

71

Głównym powodem wprowadzania innowacyjnych zmian w sek-torze produkcji artykułów spożywczych było podniesienie jakości oferowanych produktów (61,9%). Wprowadzając zmiany przed-siębiorcy również dostrzegali szansę umocnienia pozycji firmy na rynku oraz rozszerzenia oferty (po 47,6%). W przypadku ponad co 5 respondenta, oczekiwania rezultatów dotyczyły możliwości do-tarcia z ofertą do szerszej grupy specyficznych odbiorców (23,8%).Źródłem posiadanych zasobów wiedzy i informacji sprzyjających innowacyjności przedsiębiorstw, są najczęściej czasopisma i pu-blikacje naukowe/techniczne/handlowe (39,5%), udział w konfe-rencjach, targach i wystawach branżowych (37,2%) a także własne zaplecze naukowo-badawcze (34,9%).

Działania innowacyjne w sektorze produkcji artykułów spożyw-czych, jak wynika z badań, prowadzone są przez blisko połowę przedsiębiorstw. Z uwagi na produkcyjny charakter sektora, udo-skonalenia dotyczą głównie produktów i procesów produkcyj-nych. Aktywność w kreowaniu zasobów wiedzy innowacyjnej wyróżnia przedsiębiorstwa z uwagi na posiadane własne zaplecze naukowo-badawcze.

Natężenie konkurencji w sektorzeKonkurencyjna pozycja na rynku w sektorze produkcji artykułów spożywczych budowana jest głównie w oparciu o systemy jakości (53,5%), organizację pracy (23,3%) oraz zarządzanie procesami (11,6%).

Rynek sektora spożywczego, w opinii większości badanych cha-rakteryzuje się dużą liczbą konkurentów (81,4% wskazań), niskim tempem wzrostu popytu w branży (46,5% odpowiedzi) oraz wy-sokimi kosztami stałymi (83,7% wskazań). Charakter zróżnicowania produktu na rynku (brak: 32,%, średnie: 30,2%, duże: 25,6,1%) kla-syfikuje podmioty na te, których produkty mają charakter unika-towy oraz firmy oferujące jeden z wielu w tej kategorii wyrobów. Obecność konkurencji, wysokie tempo wzrostu oraz zróżnicowa-nie produktów na rynku powodują, iż przyjęcie strategii działania firmy nabiera znaczenia czynnika sprawczego rozwoju (69,8%).

Kluczową płaszczyzną konkurowania przedsiębiorstw w sekto-rze produkcji artykułów spożywczych jest jakość (62,8%). Pozosta-łe płaszczyzny rywalizacji: cena (74,4%), wizerunek (69,8%), mar-ka (72,1%), warunki płatności (90,7%), częstotliwość wprowadza-nia nowych produktów (86,0%), terminowość dostaw w stosun-ku do konkurencji (86,0%), reklama i promocja sprzedaży (69,5%), dogodna dla klientów sieć dystrybucji (90,7%), obsługa klienta (69,8%) oraz jakość usług posprzedażnych (74,4%), w opinii naj-liczniejszej grupy badanych nie stanowią źródła przewagi kon-kurencyjnej. Spowodowane jest to tym, że poziom ich wielkości w sektorze nie różnicuje oferty przedsiębiorstw na rynku. Zdecy-dowana większość badanych potencjał własnych zasobów kon-kurencyjności wg wymienionych czynników oceniła jako taki sam, jakim dysponuje konkurencja.

Rywalizacja pomiędzy konkurentami w sektorze produkcji arty-kułów spożywczych przebiega w największym stopniu na płasz-czyźnie wyróżnienia wyrobów przez jakość. Produkt na rynku jest natomiast względnie zróżnicowany z uwagi na unikatowość. Wy-sokie tempo wzrostu popytu na produkty spożywcze i duża liczba firm oferujących tego rodzaju produkty świadczy o umiarkowa-nym natężeniu konkurencji w omawianym sektorze.

Bariery wejścia i wyjściaBariery wejścia i wyjścia w dużym stopniu powiązane są z siłą i kierunkami natężenia konkurencji oraz charakterem zasobów i produktów sektora produkcji artykułów spożywczych. Znacząco duża liczba konkurentów, wysoka jakość produktów oraz wysoka finansowa wartość środków trwałych i technologii tworzą bardzo wysokie bariery wejścia na rynek jak również i wyjścia z niego. Nie osłabia ich nawet wysokie tempo wzrostu popytu zapotrzebowa-nia na wytwarzane produkty.

Najczęściej w opinii reprezentantów sektora, zdobycie konkuren-cyjnej pozycji na rynku związane jest w wysokim stopniu z efek-tem doświadczenia (95,2%) i posiadania wyspecjalizowanych zasobów (76,7%). Zasoby te mają charakter sprawczy kreowania poziomu konkurencyjności i rozwoju w sektorze. Bardzo istotne, w opinii badanych jest posiadanie kapitału (65,1%), w tym przede wszystkim kapitału początkowego (69,8%). Poza finansowymi in-strumentami konkurowania wysokie korzyści wynikają z zasięgu działania (69,8%), dostępu do kanałów dystrybucji (65,1%), rozpo-znawalności marki (58,1%) oraz taktyki przyjętej przez konkuren-cję (58,1%). Wysokie znaczenie w działalności firmy ma również koszt zmiany dostawcy (55,8%).

W przypadku podmiotów wchodzących na rynek, niematerialne czynniki konkurencyjności, stanowią szczególnie wysoką barierę uniemożliwiającą wejście lub zdobycie konkurencyjnej pozycji. Zarówno doświadczenie, zasięg działania, dostępność kanałów dystrybucji i technologii oraz marka stanowią rezultat długotrwa-łego procesu budowania pozycji firmy. Dostępność zaopatrzenia wymaga wypracowania sieci powiązań komunikacyjnych, nato-miast dostęp i wdrożenie nowoczesnych technologii - wykreowa-nia zasobów ludzkich zdolnych je wykorzystać. Są to aktywa, któ-rych nabycie wiąże się nie tylko z kosztami, lecz również dużymi nakładami czasu. W przypadku zakończenia lub zmiany specjaliza-cji działalności, wysokie nakłady poniesione na technologie oraz doświadczenie i kapitał kliencki uwarunkowany lojalnością wobec marki, utrudniają zbycie posiadanych zasobów lub też zmianę spe-cjalizacji działalności.

Niski wpływ w sektorze produkcji artykułów spożywczych mają bariery administracyjno-prawne, społeczne i polityczne (60,5%) oraz stopień zróżnicowania produktów (52,2%) oraz dostępność zaopatrzenia. W przypadku sektora spożywczego nie stanowią zatem istotnej bariery ograniczającej wejście lub wyjście z rynku.Bariery wejścia/wyjścia w przypadku sektora produkcji artykułów spożywczych związane są z wieloma czynnikami natury material-nej i niematerialnej. Tworzone są głównie poprzez wysokie nakła-dy kapitału niezbędne do nabycia technologii, maszyn, urządzeń i budynków oraz wysokie znaczenie efektu doświadczenia i wy-pracowaną w czasie markę.

Relacje z nabywcami i dostawcami – siła przetargowaOdbiorcami wyrobów przedsiębiorstw produkujących artykuły spożywcze jest najczęściej stała grupa odbiorców, oczekujących wysokiej jakości produktu (53,5%). Klientów tych jest wielu lub są zorganizowani w grupy dokonujące razem zakupów (32,6%). W przypadku 18% firm, nabywcy produktów pośredniczą w sprze-daży ostatecznemu odbiorcy. Często nabywają oni wyroby po cenach hurtowych (25,6%), a część z nich jest lojalnymi klienta-

Page 74: Perspektywy rozwoju kluczowych sektorów województwa warmińsko-mazurskiego Raport z badań

72

mi, ponieważ zmiana dostawcy wiązałaby się z dużymi kosztami (14,0%). Mniej licznie przedstawiciele firm wskazywali jako odbior-ców grupy klientów rozdrobnione i niezdolne do skoordynowania swoich zakupów (11,6%) oraz mające możliwość dużego wyboru produktów i jest im wszystko jedno od kogo kupią (11,6%).

Zależności przedsiębiorstw produkujących artykuły spożywcze z odbiorcami wykazała, iż decydujący wpływ na charakter tych relacji mają dwa czynniki. Najistotniejszym czynnikiem, w opinii przedstawicieli sektora jest znaczenie dochodu nabywcy (duże: 93,0%, małe: 2,3%) oraz liczba ważnych nabywców (duże: 76,7%, małe: 20,9%). Istotne znaczenie mają również inne firmy oferujące tego rodzaju produkt (duże: 65,1%, małe: 30,2%) oraz znaczenie produktu dla odbiorcy (duże: 65,1%, małe: 30,2%). Rynek produk-cji artykułów spożywczych jest w umiarkowanym stopniu wraż-liwy na dostępność substytutów. Najczęściej fakt pojawienia się zamiennika na rynku nie wpływa istotnie na relacje z nabywcami (duże: 30,2%, małe: 44,2%).

Dostawcy przedsiębiorstw z sektora produkcji spożywczej oferują produkty o jednolitym charakterze (34,9%), a ich wybór, z uwagi na ograniczoną liczbę (27,9%), jest ważnym nakładem dla firmy (30,2%). W przypadku wielu firm dostawcy są hurtownikami (16,3%).

Relacje z dostawcami w wysokim stopniu kreowane są przez takie czynniki jak: znaczenie dostaw dla jakości produktu (duże: 72,1%, małe: 25,6%), zintegrowanie nabywców w grupy nacisku (duże: 69,8%, małe: 25,6%) oraz wpływ liczby znaczących nabywców na współpracę z dostawcami (duże: 58,1%, małe: 37,2%). Nie bez znaczenia pozostaje również ograniczenie możliwości uzyskania korzystnych warunków zakupu (duże: 58,1%, małe: 32,6%). Umiar-kowanie na relacje z dostawcami wpływa natomiast dostępność substytutów (duże: 48,8%, małe: 37,2%) oraz zróżnicowanie pro-duktu dostawcy (duże: 48,8%, małe: 44,2%).

Dostawcy towarów dla podmiotów sektora produkcji artyku-łów spożywczych posiadają wysoką siłę przetargową. Wynika to z ograniczonej liczby dostawców na rynku oraz znaczenia jako-ści dostaw dla produktu. Jakość dostaw jest bardzo ważnym ele-mentem konkurowania w produkcji żywności. Ponadto o dużych możliwościach ustanawiania warunków transakcji przez dostaw-ców świadczy umiarkowany wpływ obecności substytucyjnych produktów na rynku. Wymienione czynniki, jak wynika z badań, tworzą relacje dostawców z badanymi przedsiębiorstwami.

Uwarunkowania i strategie konkurencji w sektorzeBudowanie konkurencyjnej pozycji na rynku przez podmioty sek-tora produkcji artykułów spożywczych opiera się na taktyce wyko-rzystującej instrumenty różnych strategii. Najczęściej stosowana jest strategia kosztowa (95,3%) oraz koncentracji, czyli zajęcia ni-szy rynkowej (86,0%). Strategia wyróżnienia stosowana była przez niespełna połowę badanych (60,5%).

W przypadku narzędzi strategii kosztowej, najczęściej badane podmioty inwestowały w maszyny i urządzenia (41,9%), obniżały koszty działalności przez gromadzenie wiedzy o rynku i jego pra-wach (34,9%) oraz monitoring ponoszonych kosztów bezpośred-nich i ogólnych (14,0%). W mniejszym stopniu przedsiębiorstwa w sektorze wykorzystywały strategię koncentracji poprzez zaję-

cie niszy rynkowej. Niszę stanowili najczęściej odbiorcy produktu (48,8%). Kolejnym narzędziem konkurowania jest wejście na nowy rynek lub objęcie sprzedażą nowego terytorium (32,6%). Najmniej licznie, strategia obejmowała wprowadzenie na rynek produktu wysokiej jakości (4,7%).

Najmniej licznie stosowana była w sektorze produkcji artykułów spożywczych taktyka strategii wyróżnienia. Oprócz zdobywania lojalności klientów (39,5%), badani wyróżniają swoją ofertę przez działania marketingowe, promocję oraz jego unikatowość (7,0%), a także nakłady na badania i rozwój (B+R), reklamę oraz promocję (44,7%).

Najważniejszą barierą w rozwoju badanych przedsiębiorstw jest sytuacja gospodarki w kraju i na świecie. Wzrost kosztów działa-nia firmy w wyniku inflacji (62,8%) utrudnia w najwyższym stop-niu rozwój również w sektorze produkcji artykułów spożywczych. Kolejną negatywną kwestią jest często pojawiające się naśladow-nictwo (27,9%) oraz zagrożenie wejścia na rynek konkurencyjnych firm (16,3%). Kolejne przeszkody w rozwoju przedsiębiorstw wy-nikają z niskiego stopnia zróżnicowania produktu w odniesieniu do konkurencji.

Działania, jakie podejmowane są przez firmy działające w bada-nym sektorze, w celu uzyskania korzystnego wyniku finansowego, dostosowane są w wysokim stopniu do stosowanych strategii. Najczęściej dodatni wynik finansowy wypracowują przez zwięk-szenie poziomu sprzedaży (51,2%), ograniczenie kosztów prowa-dzenia działalności (18,6%) oraz zmniejszenie cen zbytu (11,6%). Stosowane rodzaje strategii przez przedsiębiorstwa produkcji artykułów spożywczych w dużym stopniu powiązane są ze spe-cyfiką prowadzonej działalności. Z uwagi na dużą liczbę konku-rentów, liczną grupę odbiorców będących hurtownikami oraz niski stopień zróżnicowania produktu na rynku najczęściej stoso-waną strategią była strategia obniżania kosztów przez inwestycje w maszyny i urządzenia, gromadzenie informacji o rynku oraz nadzorowanie wysokości kosztów działalności firmy. Strategia koncentracji, realizowana w następnej kolejności, opierała się na poszukiwaniu nowego terytorium dla produkowanych wyrobów, nowych grup odbiorców oraz rozszerzeniu oferty o nowy produkt wysokiej jakości.

Atrakcyjność inwestycyjnaAtrakcyjność inwestycyjna sektora produkcji artykułów spożyw-czych, jak wynika z badań, związana jest przede wszystkim z zapo-trzebowaniem na produkty na krajowym (32,6%) oraz zagranicz-nym (14,0%) rynku. W opinii respondentów, kwalifikacje pracow-ników, które jak wynika z badań nie wymagają wysokiej specjali-zacji (11,6%), sprzyjają inwestycjom w sektorze. Odpowiedni park maszynowy, uznany w badaniu za istotną barierę wejścia na ry-nek, respondenci w tej części badania uznali za czynnik podnoszą-cy walory atrakcyjności inwestycyjnej (11,6%). Jak wynika z doko-nanej przez respondentów oceny dostępności specyficznych zaso-bów przedsiębiorstwa, jest on łatwo dostępny. W świetle przedsta-wionych opinii brak istotnych barier nabycia odpowiedniego parku maszynowego stanowi jeden z istotnych atutów lokowania inwe-stycji w sektorze. Nisko ocenione zostały natomiast uwarunkowa-nia prawne np. koncesje, limity, ulgi podatkowe, dostępność surow-ców, materiałów i półfabrykatów (po 4,7%) oraz możliwości pozy-

Page 75: Perspektywy rozwoju kluczowych sektorów województwa warmińsko-mazurskiego Raport z badań

73

skania środków z Unii Europejskiej (2,3%). Uwarunkowania atrakcyj-ności inwestycyjnej znajdują odzwierciedlenie w poziomie dzia-łań eksportowych oraz imporcie. Ponad połowa badanych nie eksportuje wytwarzanych produktów (65,1%). Odbiorcami pod-miotów prowadzących sprzedaż zagraniczną (34,9%) są głównie klienci z Niemiec, Włoch, USA, Litwy, Francji oraz Anglii.

Import w sektorze produkcji artykułów spożywczych, prowadzo-ny jest na dużo niższym poziomie niż w przypadku sprzedaży zagranicznej produktów. Blisko co 5 przedsiębiorstwo (16,3%), korzysta z oferty handlowej firm zagranicznych. Dostawcami są głównie przedstawiciele firm działających na terenie Anglii, Bia-łorusi, Grecji, Hiszpanii, Litwy, Niemiec, Ukrainy, Szwajcarii i Włoch. Atrakcyjność inwestycyjna sektora produkcji artykułów spożyw-czych wynika w dużym stopniu z poziomu popytu na rynku kra-jowym oraz w mniejszym, na rynku zagranicznym. Zasięg popytu na produkty sprzyja wymianie handlowej powodując, iż znaczący odsetek przedsiębiorstw eksportuje swoje wyroby poza granice kraju. Inwestycjom nie sprzyjają jednak uwarunkowania prawne np.: koncesje, limity, ulgi podatkowe, jak również dostępność su-rowców, materiałów i półfabrykatów oraz możliwości pozyskania środków z Unii Europejskiej.

Grupy strategicznePrzedsiębiorstwa w sektorze produkcji artykułów spożywczych tworzą rynek, na którym uwarunkowania konkurencyjności two-rzone są w oparciu o wielkość firmy. Przedsiębiorstwa konkurują jednocześnie w oparciu o więcej niż jedną strategię działania. Nie-mal wszystkie z nich stosują strategię kosztową (95,3%), bardzo licznie koncentracji (86,0%) i strategię wyróżnienia (60,5%). Uwa-runkowania związane z wejściem/wyjściem, zagrożeniem substy-tutami, siłą przetargową nabywców oraz odbiorców oraz kierunek natężenia rywalizacji w sektorze różnicują jednak firmy z uwagi na ich klasę wielkości, wyrażoną liczbą zatrudnionych pracowników.

Określenie grup strategicznych w sektorze produkcji artykułów spożywczych opierało się na poszukiwaniu cech, które różnicują badanych z uwagi na posiadane zasoby, stosowaną taktykę dzia-łania lub zagrożenia, na jakie są najbardziej narażone. Analizie pod-dane zostały również opinie respondentów na temat sytuacji firmy w odniesieniu do analogicznego okresu roku poprzedniego (wrost poziomu rozwoju, bez zmian oraz spadek). Na podstawie agregacji danych wg klas wielkości zaobserwowane zostały odmienne uwa-runkowania budowania przewagi konkurencyjnej na rynku.

W oparciu o analizę danych ilościowych, w sektorze produkcji ar-tykułów spożywczych wyróżnione zostały 3 grupy strategiczne:•  Grupa (A) mikroprzedsiębiorstwa (zatrudniające do 9 pracowni-

ków),•  Grupa (B) małe przedsiębiorstwa (zatrudniające od 10 do 49 pra-

cowników),•  Grupa (C) średnie i duże przedsiębiorstwa (zatrudniające 50

i więcej pracowników).

Grupa [A] mikroprzedsiębiorstw sektora produkcji artyku-łów spożywczychGrupę A tworzą przedsiębiorstwa produkcyjno-handlowo-usłu-gowe, których produkt sprzedawany jest na rynku lokalnym. Przedstawicielami w badaniu były osoby fizyczne prowadzące

działalność gospodarczą, spółki z o. o., spółki cywilne i spółki han-dlowe.

Przedsiębiorstwa mikro w sektorze produkcji artykułów spo-żywczych działają w warunkach licznej konkurencji na lokalnym rynku. Dostawcami produktów dla tych firm są głównie lokalni kontrahenci, oferujący jednolite produkty, lecz są ważni, gdyż ich wybór jest istotnym nakładem dla firmy.

Produkt firm mikro charakteryzuje się wysoką jakością, atrakcyjną ceną i dobrą relacją ceny do jakości. W grupie tej oferowany pro-dukt nie jest silnie zagrożony pojawieniem się na rynku wyrobów substytucyjnych, gdyż odbiorcy w większości stanowią stałą gru-pę osób oczekujących produktów/usługi wysokiej jakości.

Działania, jakie stanowią największe zagrożenie ze strony kon-kurencji związane są z rozszerzeniem rynku przez konkurentów i ograniczeniem rynku innym przedsiębiorstwom (produkt, cena, jakość i terytorium).

Budowanie konkurencyjnej pozycji na rynku firm mikro opiera się w równym stopniu na działaniu w oparciu o strategię kosztową, wyróżnienia oraz niszy rynkowej. Działaniami, prowadzonymi naj-częściej przez firmy mikro w celu umocnienia pozycji na rynku jest zdobywanie nowych grup odbiorców, pozyskiwanie ich lojalności oraz obniżanie kosztów działania przedsiębiorstwa przez znajo-mość rynku i jego praw.

Kolejnym instrumentem konkurowania na rynku są specyficzne zasoby. W przypadku produkcji artykułów spożywczych w grupie firm mikro niskie jest znaczenie wyspecjalizowanych zasobów. Również wartość nakładów na działalność, jako specyficzny zasób, nie wpływa istotnie na budowanie i podnoszenie konkurencyjnej pozycji na tym rynku.

Grupa [B] małych przedsiębiorstw sektora produkcji artyku-łów spożywczychGrupę B tworzą przedsiębiorstwa produkcyjne, których produkt sprzedawany jest na rynku krajowym. Najliczniejszą grupę stano-wiły spółki handlowe oraz spółki z o.o., osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą oraz spółki cywilne.

Przedsiębiorstwa małe w sektorze produkcji artykułów spożyw-czych działają w warunkach licznej konkurencji rynku krajowe-go. Zasięg geograficzny działania dostawców produktów dla tych firm to kontrahenci działający lokalnie, regionalnie, na terenie kra-ju oraz poza jego granicami. Dostawcami produktów dla tych firm są lokalni kontrahenci, oferujący jednolite produkty. Są oni waż-nym elementem strategii działania, gdyż ich wybór jest istotnym nakładem dla firmy. W dużym stopniu są to hurtownicy, a ich licz-ba na rynku jest ograniczona. Produkt firm małych charakteryzu-je się wysoką jakością, atrakcyjną ceną i dobrą relacją ceny do ja-kości. Pomimo, iż odbiorcami jest stała grupa osób oczekujących produktów/usługi wysokiej jakości, jest ich wielu lub są zorganizo-wani w grupy dokonujące razem zakupów, odczuwalne jest w tej grupie zagrożenie produktami substytucyjnymi.

Działania, jakie stanowią największe zagrożenie ze strony kon-kurencji związane są z rozszerzaniem rynku przez konkurentów

Page 76: Perspektywy rozwoju kluczowych sektorów województwa warmińsko-mazurskiego Raport z badań

74

i ograniczaniem rynku innym przedsiębiorstwom (produkt, cena, jakość i terytorium) oraz ich łączenie się (powstanie fuzji) i wzmac-nianie istniejących konkurentów. W mniejszym stopniu, jednak odczuwane przez wiele firm zagrożenie związane jest z wykupy-waniem przez konkurencję istniejących firm.

Budowanie konkurencyjnej pozycji na rynku w firmach małych opie-ra się głównie na strategii kosztowej oraz koncentracji. W dużo mniej-szym stopniu wykorzystywane jest wyróżnienie produktu na rynku.

Działaniami, prowadzonymi najczęściej przez firmy małe w celu umocnienia pozycji na rynku jest zdobywanie nowych grup od-biorców, pozyskiwanie ich lojalności, obniżanie kosztów działania przedsiębiorstwa przez znajomość rynku i jego praw oraz wejście na nowy rynek geograficzny.

Jednym z instrumentów konkurowania na rynku są specyficz-ne zasoby. W przypadku produkcji artykułów spożywczych przez grupę firm małych znaczenie wyspecjalizowanych zasobów jest duże. Szczególnie istotne szanse sukcesu na rynku firm małych ma wartość posiadanego kapitału. Związane jest to z wyższym pozio-mem specjalizacji produkcji oraz szerszym wykorzystaniem tech-nologii produkcyjnych.

Grupa [C] średnich i dużych firm sektora produkcji artyku-łów spożywczychGrupę C tworzą przedsiębiorstwa produkcyjne, których produkt sprzedawany jest głównie na rynku ponadkrajowym. Najliczniej-szą grupę stanowiły spółki z o.o., spółki handlowe oraz osoby fi-zyczne prowadzące działalność gospodarczą. Przedsiębiorstwa średnie i duże w sektorze produkcji artykułów spożywczych dzia-łają w warunkach licznej konkurencji na rynku ponadkrajowym.

Dostawcami produktów dla tych firm są głównie lokalni kontra-henci, oferujący jednolite produkty. W dużym stopniu są to hur-townicy, a ich liczba na rynku jest ograniczona.

Produkt firm średnich i dużych charakteryzuje się wysoką jako-ścią, atrakcyjną ceną oraz marką powszechnie znaną na rynku. Pomimo, iż odbiorcami jest stała grupa klientów oczekujących produktów/usługi wysokiej jakości i są to pośrednicy w sprze-daży ostatecznym nabywcom, zagrożenie produktami substy-tucyjnymi jest odczuwalne przez działające w grupie przedsię-biorstwa.

Działania, jakie stanowią największe zagrożenie ze strony kon-kurencji związane są z rozszerzeniem rynku przez konkurentów i ograniczeniem rynku innym przedsiębiorstwom (produkt, cena, jakość i terytorium) oraz łączeniem się (powstanie fuzji) i wzmoc-nieniem istniejących konkurentów. Wykupywanie istniejących firm oraz integracja klientów lub dostawców stwarza również ry-zyko zmniejszenia poziomu konkurencyjności tych firm na rynku.Najważniejszą strategią budowania konkurencyjnej pozycji na rynku w firmach średnich i dużych jest strategia koncentracji. W dużym stopniu firmy te wykorzystują także strategię kosztową i wyróżnienia produktu. Działaniami, prowadzonymi najczęściej przez analizowane firmy w celu umocnienia pozycji na rynku jest obniżanie kosztów przez znajomość rynku i jego praw, zdobycie nowej grupy odbiorców, wejście na nowy rynek geograficzny oraz inwestycje w urządze-nia (park maszynowy).

Do instrumentów konkurowania na rynku zaliczane są specyficz-ne zasoby. W przypadku produkcji artykułów spożywczych przez grupę firm małych znaczenie wyspecjalizowanych zasobów jest

RYSUNEK 4. MAPA GRUP STRATEGICZNYCH W SEKTORZE PRODUKCJI ARTYKUŁÓW SPOŻYWCZYCH

Źródło: Opracowanie własne na podstawie wyników badań.

KLASA WIELKOŚCI FIRMY

Mikro

Spad

ekBe

z zm

ian

Wzr

ost

Małe Średnie i duże

DYN

AM

IKA

RO

ZWO

JU

GRUPAA

GRUPAB GRUPA

C

Page 77: Perspektywy rozwoju kluczowych sektorów województwa warmińsko-mazurskiego Raport z badań

75

duże. Specyficzny zasób tworzy m.in. wartość kapitału. Szczegól-ne znaczenie przypisane jest w tym wypadku z uwagi na wysoki poziom specjalizacji firm średnich i dużych oraz szerokie wykorzy-stanie technologii produkcyjnych.

SZANSE ROZWOJOWE SEKTORA - SWOTMocne strony Słabe strony

•  duży potencjał rozwojowy,

•  aktywność na rynkach ponadkrajo-

wych,

•  wysoka dostępność zasobów pracy,

•  wysoka jakość produktów,

•  stosunkowo niskie koszty pracy,

•  doświadczenie na rynku,

•  duża dostępność surowców.

•  trudności w naborze pracowników o

specyficznych kwalifikacjach,

•  opóźnienie technologiczne,

•  niski stopień aktywności innowacyj-

nej,

•  brak znaczących nakładów na B+R i

marketing,

•  niski poziom wykorzystania paten-

tów, wynalazków oraz wzorów użyt-

kowych,

•  niski poziom wdrażania innowacji

marketingowych.

Szanse rozwoju Zagrożenia

•  większy udział eksportu w działalno-

ści firm,

•  większa aktywność w zakresie działań

marketingowych,

•  wyższy poziom nakładów na B+R,

•  wykorzystanie w działalności pa-

tentów, wynalazków oraz wzorów

użytkowych,

•  większa możliwość pozyskania środ-

ków z Unii Europejskiej.

•  brak nasilenia aktywności eksporto-

wej,

•  niski poziom nakładów na B+R,

•  niski poziom aktywności promocyj-

nej, marketingowej,

•  niski poziom wykorzystania w dzia-

łalności patentów, wynalazków oraz

wzorów użytkowych

•  brak większej dostępności do środ-

ków Unii Europejskiej.

4.3. Sektor drzewno-meblarskiPrzetwórstwo drewna w województwie warmińsko-mazur-skim posiada bogate tradycje w gospodarce regionu. Jego znaczenie w dużym stopniu warunkowane jest dostępnością surowców oraz szczególnym udziałem w promocji i budowa-niu pozycji regionu w gospodarce kraju oraz na rynkach zagra-nicznych. Sektor drzewno-meblarski, utworzyły w badaniu działy, wyłonione w procesie identyfikacji sektorów kluczowych i wyso-kiej szansy: produkcja mebli, produkcja wyrobów z drewna, korka, słomy i materiałów używanych do wyplatania oraz produkcja wy-robów tartacznych.Przedstawiciele sektora drzewno-meblarskiego, wszyscy uczest-niczący w badaniu reprezentowali prywatną formę własności, najczęściej były to osoby fizyczne prowadzące działalność go-spodarczą (44,9%), spółki handlowe (29,0%) oraz spółki cywilne (14,5%). Blisko połowa z nich prowadziła działalność o charakte-rze produkcyjnym (47,8%), a w mniejszym stopniu usługowo-pro-dukcyjną (36,2%) oraz produkcyjno-handlowo-usługową (10,1%). Wśród uczestników wywiadów dominowali reprezentanci pod-miotów zatrudniających do 9 osób (39,1%) oraz zatrudniający od 10 do 49 pracowników (36,2%). Licznie reprezentowane były również przedsiębiorstwa zatrudniające: od 50 do 249 pracowni-ków (13,0%), od 250 do 999 osób (10,1%) oraz 1000 pracowników i więcej (1,4%).

ProduktProduktem badanych podmiotów sektora drzewno-meblarskiego była produkcja różnego rodzaju mebli (np. kuchennych, łazienko-

wych i biurowych), okien, drzwi oraz krzeseł. W badaniu uczest-niczyli również producenci wyrobów tartacznych oraz stelaży do mebli. Konkurencyjność dóbr wytworzonych przez omawiane przedsiębiorstwa związana była przede wszystkim z wysoką jako-ścią (72,5%). Poziom atrakcyjności relacji ceny do jakości (39,1%) oraz niska cena sprzedaży (36,2%) również w dużym stopniu cha-rakteryzował wyroby badanych przedsiębiorstw. Wysokiej jakości i konkurencyjnej cenie towarzyszy w mniejszym stopniu wyróż-nienie oferowanych wyrobów znaną marką (26,1%), unikatowo-ścią (21,7%) oraz oferowanie substytutu produktu znanej marki (10,1%).

Jak wynika z deklaracji badanych, jakość a następnie cena wyro-bów warmińsko-mazurskich przedsiębiorstw drzewnych, stano-wią główne źródło budowania konkurencyjnej pozycji. Jak wynika z badań, zasięg rynku zbytu niemal połowy firm obejmuje całą Polskę (48,1%). Liczebnie taka sama grupa firm konkurencyjną po-zycję buduje na terenie regionu i rynku lokalnego (14,5%). Z kolei, deklaracje na temat ponadkrajowego zasięgu sprzedaży produktu (27,5%) wskazują, iż blisko co 4 firma jest konkurencyjna na global-nych rynkach.

Cechą charakterystyczną produktu jest również proces wszystkich prowadzonych działań, począwszy od pierwszego pomysłu do momentu jego sprzedaży. Jest on również rezultatem współpracy z dostawcami oraz konsekwencją rywalizacji z konkurencją. Struk-tura zasięgu geograficznego dostawców oraz konkurentów pod-miotów sektora drzewno-meblarskiego wskazuje na największe znaczenie rynku krajowego (dostawcy: 60,3%, konkurenci: 39,1%) oraz ponadkrajowego (dostawcy: 19,1%, konkurenci: 30,4%). Struktura nabywców, którzy głównie są odbiorcami z całego kra-ju (43,5%), podobnie jak dostawców i konkurentów wskazuje, iż pomimo dominującego znaczenia rynku krajowego, przedsię-biorstwa w tym sektorze w dużym stopniu są konkurencyjne na rynkach zagranicznych (27,5%).

Największą rynkową wartością produktu sektora drzewno-meblar-skiego jest przede wszystkim jakość. Konkurencyjna cenowo, wyso-kiej jakości oferta znajduje nabywców głównie na rynku krajowym, jednakże posiada również znaczącą grupę zagranicznych klientów.

Zasoby ludzkieJakość zasobów pracy stanowi jeden z bardzo cennych zasobów konkurencyjności przedsiębiorstw. Jego wartość kształtuje struk-tura zatrudnienia wg formy zawieranej umowy o pracę, wykształ-cenie oraz aktywność proedukacyjna.

Dominującą formą zatrudnienia pracowników w sektorze drzew-no-meblarskim jest umowa o pracę. Pracodawcy uczestniczący w badaniu zawierają je w dwóch możliwych kategoriach: na czas nieokreślony (65,6%) oraz określony (34,4%). Różnica poziomu po-między stosowanymi formami zatrudnienia oraz brak deklaracji wykorzystania elastycznych form zatrudnienia świadczą o wyso-kiej potrzebie pracodawcy utrzymania stabilności zatrudnienia oraz o dużym znaczeniu doświadczenia i umiejętności w sektorze drzewno-meblarskim.

Znaczenie wyspecjalizowanej kadry potwierdziły wskazania doty-czące struktury wykształcenia pracowników zatrudnionych w bada-

Page 78: Perspektywy rozwoju kluczowych sektorów województwa warmińsko-mazurskiego Raport z badań

76

nych przedsiębiorstwach. Najczęściej pracodawcy zatrudniają osoby z wykształceniem zasadniczym zawodowym (60,7%) oraz średnim ogólnokształcącym (34,4%). Nielicznie zatrudniają osoby, które ukończyły edukację na poziomie gimnazjum lub niższym (4,9%).

Dominujące wśród pracowników wykształcenie zasadnicze zawo-dowe oraz średnie ogólnokształcące tworzą zasoby specyficznych kwalifikacji. Zatrudnieni w badanych firmach najczęściej posiadali kwalifikacje związane z obsługą maszyn stolarskich (45,0%) oraz różne inne uprawnienia związane z obróbką drewna (30,0%). Pracodawcy wskazywali, iż specyficzną w branży wartość tworzą posiadane przez pracowników doświadczenie (25,0%). Dostęp do specyficznych zasobów wiedzy na rynku pracy, w opinii wszyst-kich badanych jest ograniczony.

Kreowanie zasobów pracowniczych o specyficznych kwalifika-cjach zawodowych, pomimo ograniczonej dostępności na rynku, nie stanowi problemu niemal połowy pracodawców (49,2%). Na-tomiast pozostałe podmioty rekrutując pracowników napotykają na trudności związane z zatrudnieniem osób o odpowiednich kwalifikacjach zawodowych (26,2%), umiejętnościach i doświad-czeniu zawodowym (12,3%). W niewielkim stopniu wymagania płacowe kandydatów (3,1%) stanowią barierę kreowania zasobów kadrowych. Ponadto, wśród zasobów rynku pracy, czyli potencjal-nych pracowników, problemem jest brak chęci do pracy oraz brak odpowiedzialności lub nadużywanie alkoholu (7,7%).

Blisko połowa pracodawców zatrudnia pracowników uczestni-czących w ustawicznym kształceniu (47,5%). Aktywność eduka-cyjna najczęściej finansowana jest przez pracodawców (34,4%), w mniejszym stopniu z funduszy strukturalnych Unii Europejskiej (16,4%) oraz ze środków własnych pracowników (1,6%). Bierność w aktywności edukacyjnej stanowiła głównie rezultat niedostrze-gania takiej potrzeby przez pracodawców, braku środków i opła-calności kształcenia pracowników oraz braku odpowiedniej oferty szkoleniowej (52,5%).

W przeważającej grupie badanych przedsiębiorstw drzewno-me-blarskich, w okresie ostatniego roku nie nastąpiły zmiany poziomu zatrudnienia (52,5%). Wśród pozostałych znacznie więcej podmio-tów zwiększyło zatrudnienie (26,2%) niż je zmniejszyło (19,7%). Dynamika zmian zatrudnienia w sektorze wskazuje jednak, iż róż-nica pomiędzy liczbą nowych etatów a zlikwidowanych wykazała tendencje spadkowe o 13,8%.

Jak wynika z badań zasoby pracy sektora drzewno-meblarskiego charakteryzują się głównie zasadniczym zawodowym i średnim ogólnokształcącym wykształceniem, wysokim stopniem umie-jętności obsługi maszyn i urządzeń oraz doświadczeniem zawo-dowym. Z deklaracji respondentów umowy o pracę zawierane są głównie na czas nieokreślony jednakże pomimo utrzymania w większości podmiotów poziomu zatrudnienia, liczba zatrudnio-nych zmniejszyła się.

Inne specyficzne zasobyJakość zasobów ludzkich, jako jeden z aktywów niematerialnych przedsiębiorstw w dużym stopniu warunkuje stopień rozwoju i efektywność wykorzystania kapitału materialnego oraz wyników finansowych. W przypadku sektora drzewno-meblarskiego specy-

ficznym zasobem w działalności są środki trwałe (95,7%): maszyny i urządzenia specjalistyczne, służące obróbce drewna oraz budynki i środki transportu, które w większości są łatwo dostępne na rynku (95,4%). Surowce do wyrobu produktów w sektorze drzewno-me-blarskim: drewno, materiały budowlane, uznane zostały przez re-prezentantów tych podmiotów również za surowiec specyficzny (73,9%) w gospodarce i zarazem łatwo dostępny (82,4%). Specy-ficzne aktywa tworzone są również przez gromadzone informacje. Najczęściej są to dane na temat aktualnych cen (43,8%), statystyk (25,0) oraz różne inne zamieszczone na stronach internetowych (18,8%). Zbierane informacje mają charakter powszechny i w opi-nii badanych są łatwo dostępne (93,8%).

Specyficznym zasobem wiedzy, tworzącym aktywa niematerialne podmiotów sektora drzewno-meblarskiego, są najczęściej bazy klientów (24,6%) oraz kontrahentów (21,7%). Ponadto, potencjał rozwojowy budowany jest w oparciu o informacje z zakresu no-woczesnych rozwiązań technologicznych (20,3%). Z uwagi na charakter produktu, wymagający nieustannych modyfikacji oraz dynamikę postępu technologicznego sektora posiadanie zaso-bów wiedzy chronionej w sektorze drzewno-meblarskim stanowi istotny czynnik konkurencyjności przedsiębiorstw. Niski poziom wśród badanych przedsiębiorstw osiągnął wskaźnik wykorzysta-nia w działalności wzorów użytkowych (17,4%), patentów (15,9%) oraz wynalazków (8,7%). W najmniejszym stopniu konkurencyj-ność badanych podmiotów budowana jest w oparciu o zaso-by wiedzy na temat nowoczesnych rozwiązań organizacyjnych (5,8%) i marketingowych (po 4,3%).

Specyficzne zasoby w sektorze drzewnym tworzą głównie ma-szyny i urządzenia oraz surowce w postaci drewna, których do-stępność respondenci ocenili jako dużą. Zasoby wiedzy kreowane są przede wszystkim w oparciu o bazy klientów i kontrahentów, w mniejszym stopniu poprzez wykorzystanie wzorów użytko-wych, patenty oraz wynalazki. Z kolei, można określić jako incy-dentalne kreowanie zasobów przedsiębiorstw przez nowoczesne rozwiązania organizacyjne i marketingowe.

InnowacyjnośćAktywność innowacyjną w sektorze drzewno-meblarskim pro-wadzi przeważająca grupa przedsiębiorstw (63,8%). Najczęściej wprowadzane były innowacje produktowe oraz marketingowe. Nowoczesne rozwiązania w postaci wprowadzenia na rynek z powodzeniem nowego produktu (47,8%) oraz udoskonalenia już oferowanego (43,5%) charakteryzują niemal co drugą firmę drzewno-meblarską. Innowacje marketingowe tworzyła aktyw-ność w zakresie badań rynkowych/marketingowych w celu wpro-wadzenia nowego produktu (14,5%), dostosowania oferty przed-siębiorstwa do wymagań szerszej grupy klientów (14,5%) oraz poszerzenia rynków zbytu (13,0%).

Czynnikiem, w największym stopniu determinującym aktywność innowacyjną w sektorze drzewno-meblarskim była dostrzegana przez badanych przedsiębiorców możliwość rozszerzenia oferty (70,5%), zamiar umocnienia pozycji na rynku (40,9%) oraz podnie-sienie jakości oferowanych produktów (34,1%).

Źródłem posiadanych zasobów wiedzy i informacji sprzyjających innowacyjności przedsiębiorstw, są najczęściej czasopisma i pu-

Page 79: Perspektywy rozwoju kluczowych sektorów województwa warmińsko-mazurskiego Raport z badań

77

blikacje naukowe/techniczne/handlowe (72,7%), udział w konfe-rencjach, targach i wystawach branżowych (30,9%) a także infor-macje zamieszczone na stronach www (29,1%). Blisko co 4 firma drzewno-meblarska zasoby wiedzy kreuje w oparciu o własne zaplecze naukowo-badawcze (23,6%) oraz informacje uzyskane od klientów (23,6%). W niskim stopniu badane przedsiębiorstwa informacje gromadzą korzystając z oferty firm konsultingowych oraz współpracując z konkurencją (po 12,7%).

Działania innowacyjne w sektorze drzewno-meblarskim, jak wy-nika z badań, prowadzone są przez większość przedsiębiorstw. Wprowadzanym przez przedsiębiorstwa udoskonaleniom pro-duktowym i marketingowym towarzyszyła wysoka aktywność w kreowaniu wiedzy sprzyjającej zdolności innowacyjnej. Źró-dłami wiedzy przedsiębiorstw są głównie czasopisma i publika-cje naukowe/techniczne/handlowe oraz udział w konferencjach, targach lub wystawach. Internet stanowi cenne źródło informacji w przypadku tylko co 3 firmy drzewno-meblarskiej.

Natężenie konkurencji w sektorzeKonkurencyjna pozycja na rynku w sektorze drzewno-meblowym budowana jest głównie w oparciu o jakość i w mniejszym stop-niu cenę produktu. Najważniejszymi czynnikami pozwalającymi budować pozycję na rynku, w opinii przedstawicieli sektora są: systemy jakości (45,6%), sprawne zarządzanie (25,0%) oraz orga-nizacja pracy (19,1%). Niewielkie znaczenie przypisane zostało przez respondentów zarządzaniu procesami (8,0%) i komunikacji wewnętrznej (1,5%).

Rynek sektora drzewno-meblarskiego, w opinii większości bada-nych charakteryzuje się dużą liczbą konkurentów (88,4% wskazań), niskim tempem wzrostu popytu w branży (78,3% odpowiedzi) oraz wysokimi kosztami stałymi (78,3% wskazań). Charakter zróż-nicowania produktu na rynku (brak: 31,9%, duże: 39,1%) różnicuje podmioty na te, których produkty mają charakter unikatowy oraz firmy oferujące jeden z wielu w tej kategorii wyrobów. Obecność konkurencji, niskie tempo wzrostu oraz zróżnicowanie produktów na rynku powodują, iż przyjęta strategia działania firmy warunkuje w sektorze drzewno-meblarskim poziom rozwoju oraz konkuren-cyjną pozycję na rynku.

Kluczową płaszczyzną konkurowania przedsiębiorstw w sekto-rze drzewno-meblarskim jest jakość. Zgodnie z deklaracjami ba-danych przedsiębiorców, jakość jest czynnikiem odróżniającym wytwarzane przez nich wyroby (65,2%). Pozostałe płaszczyzny ry-walizacji: cena (52,2%), wizerunek (63,8%), marka (52,2%), warunki płatności (92,6%), częstotliwość wprowadzania nowych produk-tów (84,1%), terminowość dostaw w stos. do konkurencji (79,7%), reklama i promocja sprzedaży (72,5%), dogodna dla klientów sieć dystrybucji (84,1%), obsługa klienta (68,1%) oraz jakość usług po-sprzedażnych (79,7%), w opinii najliczniejszej grupy badanych nie stanowią źródła przewagi konkurencyjnej i nie budują przewagi konkurencyjnej w sektorze. Zdecydowana większość badanych wartość wymienionych czynników oceniła jako taki sam, jakim dysponuje konkurencja.

Rywalizacja pomiędzy konkurentami w sektorze drzewno-meblar-skim przebiega w największym stopniu na płaszczyźnie wyróżnie-nia wyrobów przez jakość. O sile konkurencji świadczy duża liczba

firm konkurujących na rynku przy jednoczesnym niskim tempie wzrostu popytu na produkty drzewno-meblarskie.

Bariery wejścia i wyjściaBariery wejścia i wyjścia w dużym stopniu powiązane są z siłą i kierunkami natężenia konkurencji oraz specyficznymi zasobami i produktem sektora drzewno-meblarskiego. Znacząco duża licz-ba konkurentów, wysoka jakość oferowanych produktów oraz ni-skie tempo wzrostu popytu tworzą wysokie ograniczenia wejścia na rynek.

Najczęściej w opinii reprezentantów sektora drzewno-meblar-skiego, zdobycie konkurencyjnej pozycji na rynku związane jest z efektem doświadczenia (75,4%), dostępnością zaopatrzenia (63,2%), identyfikacją marki i lojalnością nabywców (58,0%), dostę-pem do nowoczesnych technologii (55,2%) oraz zasięgiem działa-nia firmy (50,7%). Zasoby te mają charakter sprawczy kreowania poziomu konkurencyjności i rozwoju. W przypadku podmiotów wchodzących na rynek, z uwagi na ich niematerialny charakter, stanowią wysoką barierę uniemożliwiającą wejście lub zdobycie konkurencyjnej pozycji. Zarówno doświadczenie, lojalność jak i objęcie działaniem określonego terytorium stanowią rezultat długotrwałego procesu budowania aktywów niematerialnych przedsiębiorstw. Dostępność zaopatrzenia wymaga wypracowa-nia sieci powiązań komunikacyjnych, natomiast dostęp i wdroże-nie nowoczesnych technologii - wykreowania zasobów ludzkich zdolnych je wykorzystać. Są to aktywna, których nabycie wiąże się nie tylko z kosztami, lecz również dużymi nakładami czasu. W przypadku zakończenia lub zmiany specjalizacji działalności, poniesione wysokie nakłady na technologie oraz doświadczenie i kapitał kliencki uwarunkowany lojalnością wobec marki, utrud-niają zbycie posiadanych zasobów lub też zmianę specjalizacji działalności.

Relatywny wpływ na sukces ekonomiczny w sektorze drzewno-meblarskim mają bariery administracyjno-prawne, społeczne i polityczne (niskie: 44,9%, wysokie: 42,0%) oraz stopień zróżnico-wania produktów (niskie: 42,0%, wysokie: 47,8%). W przypadku sektora drzewno-meblarskiego nie stanowią bariery istotnie ogra-niczającej wejście lub wyjście z rynku.

Wejście lub podniesienie konkurencyjności podmiotów w sekto-rze drzewno-meblarskim, w opinii najliczniejszej grupy respon-dentów, jest w umiarkowanym stopniu związane z dostępem do kanałów dystrybucji (niskie: 59,4%, wysokie: 27,5%), kosztem zmian dostawców (niskie: 68,1%, wysokie: 13,0%) oraz wyspecjali-zowanymi zasobami (niskie: 52,2%, wysokie: 39,1%). Pomimo de-klaracji badanych o dużym znaczeniu posiadania strategii rozwo-ju, zależność taktyki od działań innych firm jest niska (niskie:63,8%, wysokie: 26,1%). Także nakłady kapitału (niskie:55,1%, wysokie: 30,4%) oraz wysokość kapitału początkowego (niskie: 49,3%, wy-sokie: 24,6%), z uwagi na różnorodność produktu sektora, nie sta-nowią istotnej przeszkody podjęcia aktywności w sektorze. Uwa-runkowania te, z uwagi na przewagę respondentów nadających im niską rangę, nie stanowią także przeszkody wyjścia z rynku.

Bariery wejścia/wyjścia w przypadku sektora drzewno-meblar-skiego związane są głównie z niematerialnymi aktywami przedsię-biorstw. Dominujące znaczenie ma efekt doświadczenia, dostęp-

Page 80: Perspektywy rozwoju kluczowych sektorów województwa warmińsko-mazurskiego Raport z badań

78

ność zaopatrzenia, marka i lojalność firmy. Ponadto, duży wpływ na konkurencyjność firm ma dostęp do nowoczesnych technolo-gii oraz zasięg działania firmy. Umiarkowane bariery związane są z posiadanymi zasobami kapitału finansowego, specjalistycznymi urządzeniami i maszynami oraz kanałami dystrybucji i związane z kosztem zmiany dostawcy.

Relacje z nabywcami i dostawcami – siła przetargowaOdbiorcami wyrobów sektora drzewno-meblarskiego są głów-nie klienci oczekujący produktu o wysokiej jakości (44,9%), któ-rzy z uwagi na duży koszt zmiany dostawcy tworzą lojalną grupę odbiorców (43,5%). W przypadku 24,6% firm, nabywcy pośredni-czą w sprzedaży ostatecznemu odbiorcy, nabywają wyroby po cenach hurtowych (27,5%) i nie mają możliwości kupna takiego produktu u innego dostawcy (23,2%). Mniej licznie przedstawicie-le firm wskazywali jako odbiorców grupy klientów, rozdrobnione i nie zdolne do skoordynowania swoich zakupów (17,4%) oraz mające możliwość dużego wyboru produktów i jest im wszystko jedno od kogo kupią (17,4%).

Analiza zależności sektora drzewno-meblarskiego z odbiorcami wykazała, iż decydujący wpływ na charakter tych relacji mają trzy czynniki. Najistotniejszym, w opinii przedstawicieli sektora, jest znaczenie produktu dla nabywcy (duże: 82,6%, małe: 13,0%), do-chód nabywcy (duże: 66,7%, małe: 21,7%), oraz dostępność sub-stytutów (duże: 58,0%, małe: 30,4%).

W umiarkowany sposób relacje z odbiorcami kreuje liczba znaczą-cych odbiorców (małe: 44,9%, duże: 46,4%) oraz zagrożenie ze strony innych firm (małe: 47,8%, duże: 24,6%). Wynika to głównie ze spe-cyfiki wyrobów oferowanych przez sektor drzewno-meblarski, które nie zaspokajają podstawowych potrzeb życiowych ludności, a ich zakup nie charakteryzuje się dużą częstotliwością. Z kolei, jak wyni-ka z najliczniej wskazywanych deklaracji badanych przedsiębiorstw, nabywcy nie mają znaczącego wpływu na wysokość ceny (mały: 55,1%, duży: 24,6%), jak również koszt zmiany dostawcy nie wpływa istotnie na wysokość ceny wyrobów (małe: 66,7%, duże: 15,9%).

Liczba dostawców materiałów w sektorze drzewno-meblarskim, w opinii najliczniejszej grupy badanych, jest ograniczona (55,1%). Jednakże co 3 firma zakupuje towary na dogodnych warunkach z uwagi na dostępność licznej grupy kontrahentów (30,4%). Mniej licznie, jako cechę charakterystyczną dostawcy respondenci wska-zywali wysoki koszt zmiany dostawcy (23,2%) oraz pomimo jed-norodności oferty dostawców (15,9%) jego wybór stanowi waż-ny nakład w działalności firmy (15,9%). W relacjach z dostawca-mi najistotniejsze znaczenie ma jakość dostaw (duże: 68,7%, małe: 26,9%) oraz dostępność substytutów (duże: 62,7%, małe: 29,9%). W sposób umiarkowany relacje z dostawcami w sektorze tworzą: zróżnicowanie produktu dostawcy (duże: 43,3%, małe: 43,3%) oraz ograniczenia możliwości uzyskania korzystnych warunków ze strony firm (duże: 34,3%, małe: 50,7%). Z kolei, najczęściej, jak wy-nika z badań w niskim stopniu na relacje z dostawcami oddziału-je zintegrowanie się nabywców w znaczącą grupę wpływu (duże: 28,4%, małe: 55,2%) oraz liczba znaczących nabywców (duże: 16,4%, małe: 59,7%).

Dostawcy towarów dla podmiotów sektora drzewno-meblarskie-go posiadają umiarkowanie wysoką siłę przetargową, dostęp do

oferowanych przez nich produktów na rynku jest w dużym stop-niu ograniczony, jednakże na wybór dostawcy wpływa przede wszystkim jakość dostaw i dostępność oferty substytucyjnej.

Uwarunkowania i strategie konkurencji w sektorzeBudowanie konkurencyjnej pozycji na rynku przez podmioty sek-tora drzewno-meblarskiego opiera się na taktyce wykorzystującej instrumenty różnych strategii. Najczęściej stosowana jest strategia kosztowa inwestowania w maszyny i urządzenia (52,2%). Zbliżony poziom badanych zadeklarował, iż pozycję umacnia przez pozy-skanie lojalności klientów (49,3%), czyli strategię wyróżnienia.

W przypadku innych narzędzi strategii kosztowej wykorzystywa-nych w celu budowania konkurencyjnej pozycji, badane podmio-ty obniżają koszty działalności przez gromadzenie wiedzy o rynku i jego prawach (24,6%) oraz monitoring ponoszonych kosztów bezpośrednich i ogólnych (13,%). W niewielkim stopniu oszczęd-ności szuka się przez minimalizowanie lub całkowity brak udziału w kosztach nakładów poniesionych na badania i rozwój (B+R), ob-sługę posprzedażową lub reklamę (5,8%) oraz pomijanie nabywcy o charakterze marginalnym (4,3%).

Zróżnicowanie produktu firmy, podobnie jak strategia kosztowa, stanowi ważną taktykę budowania konkurencyjnej pozycji przed-siębiorstw sektora drzewno-meblarskiego. Oprócz zdobywania lo-jalności klientów, badane podmioty podnoszą nakłady na badania i rozwój (B+R) oraz wyróżniają swoją ofertę przez marketing, pro-mocję oraz unikatowość (14,5%). Wysoka jakość stosowanych ma-teriałów służących do wyrobu produktów (10,1%) oraz rezygnacja

fot.

Tom

asz

Racz

yńsk

i

Page 81: Perspektywy rozwoju kluczowych sektorów województwa warmińsko-mazurskiego Raport z badań

79

z masowego klienta na rzecz klienta elitarnego (4,3%) stanowiła najmniej popularną wśród badanych taktykę stosowania strategii wyróżnienia.

W najmniejszym stopniu, wykorzystywana jest w analizowanym sektorze strategia niszy rynkowej. Najczęściej, jak już wskazane zostało powyżej, niszę stanowią odbiorcy produktu. Kolejnym narzędziem konkurowania jest wejście na nowy rynek lub obję-cie sprzedażą nowego terytorium (10,1%). Najmniej licznie, jako strategia działania, wyróżnione zostało wprowadzenie na rynek produktu wysokiej jakości (2,9%).

Najważniejszą barierą w rozwoju badanych przedsiębiorstw jest sytuacja gospodarki w kraju i na świecie. Wzrost kosztów działania firmy w wyniku inflacji (63,8%) utrudnia w najwyższym stopniu rozwój badanych przedsiębiorstw. Kolejną negatywną kwestią jest zagrożenie wejścia na rynek konkurencji (27,5%) i często po-jawiające się naśladownictwo (20,3%). Kolejne utrudnienia w roz-woju przedsiębiorstw sektora drzewno-meblarskiego związane są ze zdolnością wprowadzania nowoczesnych rozwiązań technolo-gicznych. Opóźnienie w rozwoju technologii zadeklarowała liczna grupa badanych (13,0%).

Działania, jakie podejmowane są w badanych firmach, aby uzy-skać korzystny (dodatni) wynik finansowy, dostosowane są w wy-sokim stopniu do stosowanych strategii. Najczęściej podmioty sektora drzewno-meblarskiego dodatni wynik finansowy wypra-cowują poprzez zwiększenie poziomu sprzedaży (42,0%), ogra-niczenie kosztów prowadzenia działalności (31,9%) oraz wyższy stopień zróżnicowania struktury asortymentu sprzedaży (29,0%). Cena sprzedaży znacznie częściej jest zmniejszana (14,5%) niż zwiększana (5,8%).

Stosowane rodzaje strategii przez przedsiębiorstwa drzewno-meblarskie w dużym stopniu powiązane są ze specyfiką pro-duktu oraz cechami odbiorców. Z uwagi na oczekiwaną przez nabywców wysoką jakość produktów oraz pojawiające się na rynku naśladownictwo i dużą dostępność substytutów naj-częściej stosowaną strategią jest strategia obniżania kosztów przez inwestycje w maszyny urządzenia, a tym samym podno-szenie jakości procesu produkcji. Strategia wyróżnienia pro-duktu realizowana jest przez pozyskanie lojalności. Najmniej popularna jest strategia koncentracji przez zajęcie niszy rynko-wej. Przedsiębiorstwa, które w oparciu o nią budują konkuren-cyjną pozycję, najczęściej koncentrują się na jakości oraz gru-pach odbiorców.

Atrakcyjność inwestycyjnaAtrakcyjność inwestycyjna sektora drzewno-meblarskiego, jak wynika z badań, związana jest przede wszystkim z zapotrzebo-waniem na produkty na krajowym (55,1%) oraz zagranicznym (21,7%) rynku. W opinii respondentów dostępność surowców nie-zbędnych do przetwórstwa i produkcji wyrobów z drewna sprzyja inwestycjom w sektorze (26,1%).

W mniejszym stopniu uwarunkowania konkurencyjności respon-denci powiązali z dostępnością wykwalifikowanej kadry (17,4%), natężeniem konkurencji krajowej i zagranicznej (19,9%) oraz zaso-bami infrastruktury technicznej (11,6%). Z kolei, wartym podkre-

ślenia jest incydentalny charakter opinii świadczących o tym, iż na atrakcyjność branży wpływa innowacyjność i ekologiczny charak-ter produktu (4,3%).

Uwarunkowania atrakcyjności inwestycyjnej znajdują odzwier-ciedlenie w poziomie działań eksportowych oraz imporcie. Po-nad połowa badanych nie eksportuje wytwarzanych produktów (59,4%). Odbiorcami podmiotów prowadzących sprzedaż zagra-niczną (40,6%) są głównie klienci z Niemiec, Anglii, Belgii, Holandii, Litwy i Skandynawii.

Import w sektorze drzewno-meblarskim, prowadzony jest na dużo niższym poziomie niż w przypadku sprzedaży zagranicznej. Nieco ponad co 5 przedsiębiorstwo (21,7%), korzysta z oferty handlowej firm zagranicznych. Dostawcami są głównie przedstawiciele firm działających na terenie Niemiec, Włoch, Anglii, Białorusi, Czech, Turcji oraz państw położonych na kontynencie afrykańskim.

Uwarunkowania atrakcyjności inwestycyjnej sektora drzewno-meblarskiego wynikają w dużym stopniu z poziomu popytu na rynku krajowym oraz w mniejszym, lecz stosunkowo wysokim, na rynku zagranicznym. Zasięg popytu na produkty sprzyja wymia-nie handlowej powodując, iż znaczący odsetek przedsiębiorstw drzewno-meblarskich eksportuje swoje wyroby poza granice kraju. Ponadto, istotnym walorem działalności w tym sektorze jest duża dostępność surowców na rynku.

Grupy strategiczneW sektorze drzewno-meblarskim przedsiębiorstwa konkurują na rynku przede wszystkim w oparciu o strategię kosztową i zróż-nicowania. Wykorzystanie narzędzi i instrumentów budowania pozycji na rynku różnicuje przedsiębiorstwa z uwagi na zasięg działania.

Określenie grup strategicznych w sektorze drzewno-meblarskim opierało się na poszukiwaniu cech, które różnicują badanych z uwagi na posiadane zasoby, stosowaną taktykę działania lub zagrożenia, na jakie są najbardziej narażone. Analizie poddane zostały również opinie respondentów na temat sytuacji firmy w odniesieniu do analogicznego okresu roku poprzedniego (wzrost poziomu rozwoju, bez zmian oraz spadek). Na podstawie agregacji danych wg zasięgu działania zaobserwowane zostały odmienne uwarunkowania budowania przewagi konkurencyjnej na rynku.

W oparciu o analizę opinii i deklaracji uczestniczących w badaniu przedstawicieli sektora drzewno-meblarskiego wyróżnione zosta-ły 4 grupy strategiczne działające na rynku lokalnym, regionalnym, krajowym i ponadkrajowym:

Grupa [A] lokalnych przedsiębiorstw sektora drzewno-me-blarskiego Grupę A tworzą przedsiębiorstwa drzewno-meblarskie, których produkt sprzedawany jest na rynku lokalnym. Najczęściej są to prywatne firmy mikro - zatrudniające do 9 pracowników, pro-wadzące działalność produkcyjno-usługową. Produkty lokalnych grup strategicznych, podobnie jak pozostałych firm na rynku charakteryzują się wysoką jakością. Poziom cen oferowanych wyrobów również nie wyróżnia produktu na rynku i nie tworzy

Page 82: Perspektywy rozwoju kluczowych sektorów województwa warmińsko-mazurskiego Raport z badań

80

przewagi konkurencyjnej. Brak zróżnicowania produktu przez wyróżnienie jego jakości oraz ten sam poziom cen powoduje, iż odbiorcy mają możliwość dużego wyboru źródła jego zakupu. Z kolei brak zróżnicowania produktu oraz lojalności odbiorców sprawia, iż pojawienie się wyrobów substytucyjnych na lokalnym rynku stanowi duże zagrożenie utraty lub obniżenia konkurencyj-ności działających na nim przedsiębiorstw lokalnych. Niski stopień lojalności klientów sprawia, iż dużego znaczenia nabiera liczba ważnych odbiorców. Działające lokalnie firmy drzewno-meblar-skie mają ograniczone możliwości wyboru dostawców, pomimo iż koszt ponoszony z uwagi na jego zmianę nie wpływa znacząco na działalność firmy.

Z uwagi na niski stopień zróżnicowania produktu oraz brak lojal-ności odbiorców, na rynku na którym działają przedsiębiorstwa z grupy A nie istnieją duże bariery wejścia kolejnych graczy. Cha-rakter dostępu do rynku lokalnego kształtuje również niskie zna-czenie dostępu do nowoczesnych technologii.

Niskie bariery wejścia na rynek drzewno-meblarski stwarzają duże zagrożenie pojawienia się nowej konkurencji i wzrostu natężenia rywalizacji w sektorze. Pojawienie się nowych przedsiębiorstw po-woduje ograniczenie rynku innym przedsiębiorstwom na płasz-czyźnie: produkt, cena, jakość i terytorium. Strategia budowania konkurencyjnej pozycji stosowana przez przedsiębiorstwa drzew-no-meblarskie opiera się przede wszystkim na wprowadzaniu sys-temów jakości. Z kolei intensyfikacja wyników finansowych nastę-puje głównie przez ograniczenie wielkości kosztów prowadzonej działalności.

Grupa [B] regionalnych przedsiębiorstw sektora drzewno-meblarskiego Grupę B tworzą przedsiębiorstwa drzewno-meblarskie, których produkt zasięgiem obejmuje rynek regionalny. Najczęściej są to prywatne firmy mikro - zatrudniające do 9 pracowników, prowa-dzące działalność produkcyjną.

Produkty lokalnych grup strategicznych, podobnie jak pozosta-łych firm na rynku, charakteryzują się wysoką jakością. Poziom cen oferowanych wyrobów również nie wyróżnia produktu na rynku i nie tworzy przewagi konkurencyjnej. Pomimo braku znaczące-go zróżnicowania produktu przez wyróżnienie jego jakości oraz ceny, odbiorcy grupy przedsiębiorstw regionalnych stanowią stałą grupę klientów oczekujących produktów/usług wysokiej jakości. Rynek ten charakteryzuje się dużą liczbą konkurentów, na którym pozyskiwanie lojalności klientów i liczba ważnych odbiorców stanowi bardzo ważny element budowania oraz podnoszenia konkurencyjności firm. Grupy odbiorców charakteryzujące się lo-jalnością zmniejszają wrażliwość przedsiębiorstw działających re-gionalnie na pojawienie się produktów substytucyjnych na rynku.

Działające regionalnie firmy drzewno-meblarskie mają ograni-czone możliwość wyboru dostawców, jednak koszt ponoszony z uwagi na jego zmianę nie wpływa znacząco na działalność firmy. Bariery wejścia na rynek regionalny tworzone są przede wszystkim przez duże natężenie konkurencji (duża liczba konkurentów) oraz konieczność zdobycia lojalności klientów, którzy oczekują wyso-kiej jakości produktu. Ograniczona liczba dostawców wymaga wypracowania sieci powiązań z kontrahentami. Dostęp do rynku

regionalnego kształtują również niewysokie znaczenie kapitału początkowego oraz dostępu do nowoczesnych technologii.

Bariery wejścia na regionalny rynek drzewno-meblarski, wynika-jące głównie z konieczności zdobycia lojalności odbiorców, wy-pracowania sieci powiązań z dostawcami stwarzają umiarkowane zagrożenie pojawienia się nowej konkurencji i wzrostu natężenia rywalizacji w sektorze. Pojawienie się nowych przedsiębiorstw po-woduje ryzyko ograniczenia liczby ważnych odbiorców.

Najistotniejszymi barierami w rozwoju tych firm jest wzrost kosz-tów prowadzenia działalności, zagrożenie wejściem na rynek firm konkurencyjnych oraz pojawienie się produktów imitatorskich. Strategia budowania konkurencyjnej pozycji w regionie stosowa-na przez przedsiębiorstwa opiera się przede wszystkim na wpro-wadzaniu systemów jakości, ograniczaniu kosztów prowadzenia działalności oraz zwiększaniu wielkości sprzedaży.

Grupa [C] krajowych przedsiębiorstw sektora drzewno-me-blarskiego Grupę C tworzą przedsiębiorstwa drzewno-meblarskie, których produkt sprzedawany jest na rynku całego kraju. Są to firmy pry-watne, które reprezentują w niemal równym stopniu klasę wielko-ści mikro (zatrudniające do 9 pracowników) oraz przedsiębiorstwa małe (zatrudniające od 10 do 49 osób) prowadzące głównie dzia-łalność produkcyjną.

Na rynku krajowym, na którym działają również firmy o zasięgu rynku zbytu lokalnym oraz regionalnym, poziom cen nie stanowi narzędzia budowania przewagi konkurencyjnej i jest wyższy od oferty konkurencji. Produkty, podobnie jak inne oferowane na rynku, charakteryzują się wysoką jakością, jednak wyróżniają się również powszechnie znaną marką oraz unikatowością. Znacze-nie zróżnicowania produktu w oparciu o markę i unikatowość jest istotnym elementem strategii budowania pozycji przedsiębiorstw. Odbiorcy tej grupy przedsiębiorstw, stanowią lojalną grupę klien-tów oczekujących produktów/usług wysokiej jakości, które wy-różniają się unikatowością i dobrą marką. Z uwagi na wysokie oczekiwania pozacenowe, wpływ odbiorców na wysokość ceny wyrobów jest nieznaczny.

Rynek charakteryzuje się dużą liczbą konkurentów, na którym pozy-skiwanie lojalności klientów i liczba ważnych odbiorców stanowią bardzo ważny element budowania oraz podnoszenia konkurencyj-ności firm. Pomimo, iż grupy odbiorców charakteryzują się lojalno-ścią, duże natężenie konkurencji na tym rynku powoduje, iż wrażli-wość przedsiębiorstw o krajowym zasięgu działania na pojawienie się produktów substytucyjnych jest wysoka. Przyczyną jest atrakcyj-ność naśladownictwa popularnej i znanej marki, często wykorzysty-wana przez inne firmy jako narzędzie budowania pozycji na rynku.

Firmy o zasięgu działania krajowym, podobnie jak inne, mają ogra-niczoną możliwość wyboru dostawców, jednak koszt ponoszony z uwagi na jego zmianę nie wpływa znacząco na działalność firmy.

Najistotniejszymi barierami w rozwoju firm oferujących wyroby na obszarze kraju jest wzrost kosztów prowadzenia działalności związa-ny z inflacją oraz zagrożenie wejściem na rynek firm konkurencyjnych oferujących produkty substytucyjne. Strategia budowania konkuren-

Page 83: Perspektywy rozwoju kluczowych sektorów województwa warmińsko-mazurskiego Raport z badań

81

cyjnej pozycji przedsiębiorstwa opiera się przede wszystkim na pozy-skiwaniu lojalności odbiorców przez wprowadzanie lub podnoszenie poziomu systemów zarządzania jakością oraz zwiększaniu zróżnico-wania struktury asortymentu w ofercie firmy. W kontekście realizacji założeń strategii konkurowania, duże znaczenie mają inwestycje w maszyny i urządzenia oraz dostęp do nowych technologii

Bariery wejścia na rynek regionalny tworzone są przede wszystkim z uwagi na silną konkurencję oferującą produkt wysokiej jakości, który dzięki pozycji marki jest rozpoznawalny przez odbiorców. Pozyskanie grupy nabywców na tym rynku utrudnia wysoki sto-pień ich lojalności oraz oczekiwany przez nich unikatowy charak-ter wyrobu. Dodatkowo zdobycie lub umocnienie pozycji na kra-jowym rynku sektora drzewno-meblarskiego wymaga wysokiego kapitału początkowego, znacznych inwestycji w maszyny i urzą-dzenia oraz dostępu do nowych technologii.

Grupa [D] ponadkrajowych przedsiębiorstw sektora drzew-no-meblarskiego Grupę D tworzą przedsiębiorstwa drzewno-meblarskie, których produkt z uwagi na zasięg sprzedaży ma charakter ponadkrajowy. Są to firmy prywatne prowadzące głównie działalność produkcyjną, w większości są to spółki handlowe, które w dużym stopniu tworzą firmy małe (zatrudniające od 10 do 49 osób) oraz duże (zatrudnia-jące od 249 do 999 pracowników). Na rynku ponadkrajowym, kon-kurencja ma charakter lokalny, regionalny, krajowy oraz globalny. Poziom cen nie stanowi narzędzia budowania przewagi konkuren-cyjnej i jest wyższy od oferty konkurencji. Produkty, podobnie jak inne oferowane na rynku charakteryzują się wysoką jakością, jednak wyróżniają się również powszechnie znaną marką oraz unikatowo-ścią. Znaczenie zróżnicowania produktu i unikatowość jest istotnym elementem strategii budowania pozycji tej grupy przedsiębiorstw.

Odbiorcami produktów wytwarzanych przez grupę tych przed-siębiorstw są hurtownicy, często pośrednicy w sprzedaży od-biorcom ostatecznym. Z uwagi na duży koszt zmiany dostawcy stanowią lojalną grupę klientów oczekujących produktów/usług unikatowych, charakteryzujących się dobrą relacją jakości do ceny. Rynek charakteryzuje się dużą liczbą konkurentów, na którym podstawą budowania oraz podnoszenia konkurencyjności firm jest tworzenie lojalnych zasobów klienckich oraz ponoszenie na-kładów na maszyny i urządzenia. Pomimo, iż grupy odbiorców charakteryzują się lojalnością, duże natężenie konkurencji na tym rynku powoduje, iż wrażliwość przedsiębiorstw o zasięgu dzia-łania ponadkrajowym na pojawienie się produktów substytucyj-nych jest wysoka. Przyczyną jest atrakcyjność naśladownictwa po-pularnej i znanej marki, często wykorzystywana przez inne firmy jako narzędzie budowania pozycji na rynku.

Firmy o ponadkrajowym zasięgu działania, podobnie jak inne mają ograniczoną możliwość wyboru dostawców, jednak koszt ponoszony z uwagi na jego zmianę nie wpływa znacząco na dzia-łalność firmy.

Najistotniejszymi barierami w rozwoju firm oferujących wyroby o zasięgu ponadkrajowym jest wzrost kosztów prowadzenia dzia-łalności związany z inflacją oraz zagrożenie wejściem na rynek firm konkurencyjnych oferujących produkty substytucyjne. Stra-tegia budowania konkurencyjnej pozycji przedsiębiorstwa opiera się przede wszystkim na pozyskiwaniu lojalności odbiorców przez wprowadzanie i podnoszenie poziomu systemów zarządzania ja-kością oraz sprawne zarządzanie i organizacja pracy. W kontekście realizacji tych założeń, duże znaczenie mają inwestycje w maszy-ny i urządzenia oraz dostęp do nowych technologii. W porówna-niu z innymi grupami przedsiębiorstw dużego znaczenia nabiera-

RYSUNEK 5. MAPA GRUP STRATEGICZNYCH W SEKTORZE DRZEWNO-MEBLARSKIM

Źródło: Opracowanie własne na podstawie wyników badań.

KLASA WIELKOŚCI FIRMY

Lokalny

Spad

ekBe

z zm

ian

Wzr

ost

Regionalny Krajowy Ponadkrajowy

DYN

AM

IKA

RO

ZWO

JU

GRUPAA

GRUPAB

GRUPAD

GRUPAC

Page 84: Perspektywy rozwoju kluczowych sektorów województwa warmińsko-mazurskiego Raport z badań

82

ją zasoby wiedzy chronionej w postaci wzorów użytkowych. Ba-riery wejścia na rynek ponadkrajowy tworzone są przede wszystkim z uwagi na silną konkurencję oferującą produkt wysokiej jakości oraz grupy nabywców, często hurtowników pośredniczących w sprze-daży odbiorcy ostatecznemu. Dodatkowo zdobycie lub umocnie-nie pozycji na ponadkrajowym rynku sektora drzewno-meblarskie-go wymaga wysokiego kapitału początkowego, znacznych inwesty-cji w maszyny i urządzenia oraz dostępu do nowych technologii.

SZANSE ROZWOJOWE SEKTORA - SWOTMocne strony Słabe strony

•  duży potencjał rozwojowy,

•  aktywność na rynkach ponadkrajo-

wych,

•  wysoka dostępność zasobów pracy,

•  wysoka jakoś produktów,

•  stosunkowo niskie koszty pracy,

•  doświadczenie na rynku,

•  duża dostępność surowców.

•  trudności w naborze pracowników o

specyficznych kwalifikacjach,

•  opóźnienie technologiczne,

•  niski stopień aktywności innowacyj-

nej,

•  brak znaczących nakładów na B+R i

marketing,

•  niskie tempo wzrostu popytu,

Szanse rozwoju Zagrożenia

•  wzrost zamożności społeczeństwa,

•  promocja sektora jako wizytówki re-

gionu,

•  wzrost sprzedaży przez Internet,

•  wzrost nakładów na B+R i marketing,

•  większe nakłady na nowoczesne

technologie,

•  możliwość pozyskania środków z

Unii Europejskiej,

•  rosnąca konkurencja

•  wzrost kosztów pracy,

•  kryzys gospodarczy i wahania walu-

towe,

•  napływ tanich substytutów,

•  wzrost cen surowców i energii,

•  niskie nakłady na B+R,

•  brak dostępu do środków z Unii Eu-

ropejskiej.

4.4. Sektor produkcji wyrobów z  gumyProdukcja wyrobów z gumy, z uwagi tradycję, doświadczenie, markę, zasięg działania oraz wpływ na promocję regionu stano-wi ważny element gospodarki województwa warmińsko-mazur-skiego. Omawiany sektor utworzył w badaniu dział wyłoniony w procesie identyfikacji sektorów kluczowych i wysokiej szansy: produkcja wyrobów z gumy (produkcja opon i dętek z gumy; bieżnikowanie i regenerowanie opon z gumy, produkcja pozosta-łych wyrobów z gumy).

Jak wynika z analizy, w bazie REGON zarejestrowanych jest w wo-jewództwie warmińsko-mazurskim 28 podmiotów zaliczanych do analizowanego działu. W badaniu udział wzięło 12 przedstawicieli badanego sektora. Pomimo, iż zrealizowana próba osiągnęła po-ziom blisko 43% badanej populacji, jej liczebność nie pozwoliła na przeprowadzenie analizy statystycznej. Z tego względu, charakte-ryzując uwarunkowania konkurencyjności sektora, dokonano go w formie studium przypadków (case study) przedsiębiorstw z sek-tora produkcji wyrobów z gumy.

Wszyscy przedstawiciele analizowanego sektora, uczestniczący w badaniu, reprezentowali prywatną formę własności. Najczęściej były to osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą oraz reprezentujące: spółki handlowe i spółki z o.o. Aktywność gospo-darcza, prowadzona przez badane przedsiębiorstwa, obejmowała działalność produkcyjno-handlowo-usługową. Uczestnikami wy-wiadów byli reprezentanci podmiotów mikro - zatrudniający od 0 do 9 osób, małych - zatrudniających od 10 do 49 pracowników oraz firm średnich zatrudniający od 50 do 249 osób.

ProduktOferta produktowa badanych podmiotów obejmowała pełen za-kres usług związanych z regeneracją i bieżnikowaniem opon oraz wytwarzanie pozostałych wyrobów z gumy. Z uwagi na odmowę wzięcia udziału w badaniach Michelin Polska S.A., oferta produk-towa sektora nie obejmuje produkcji opon.

Konkurencyjność dóbr wytworzonych przez omawiane przed-siębiorstwa związana była przede wszystkim z wysoką jakością, atrakcyjnością ceny oraz korzystną relacją ceny do jakości. Przed-siębiorstwa w tym sektorze konkurencyjną pozycję budują także w oparciu o powszechnie znaną markę produktu.

Deklaracje respondentów wskazują, iż jakość, cena oraz rozpozna-walna marka, stanowią główne źródło konkurencyjności sektora. Jak wynika z badań, zasięg rynku zbytu obejmuje głównie rynek krajowy, a następnie lokalny i w równym stopniu regionalny oraz ponadkrajo-wy. Konkurencją produktu oferowanego przez sektor produkcji wyro-bów z gumy z Warmii i Mazur są przedsiębiorstwa sprzedające swoje artykuły również głównie na rynku krajowym, a następnie lokalnym i w równym stopniu regionalnym oraz ponadkrajowym.

Struktura zasięgu geograficznego dostawców produktów do pro-dukcji wyrobów z gumy wskazuje na największe znaczenie ryn-ku krajowego, w mniejszym stopniu dostawcami są kontrahenci sprzedający swoje towary na rynku regionalnym i ponadkrajo-wym, w najmniejszym natomiast działający lokalnie.

Największą rynkową wartością produktu sektora produkcji wyro-bów z gumy jest przede wszystkim jakość oferty, atrakcyjna w sto-sunku do jakości cena oraz rozpoznawalność marki. Odbiorcami wysokiej jakości oferty są klienci krajowi, produkt znajduje jednak wielu nabywców także na rynku zagranicznym. Niezbędne do produkcji zasoby dostarczane są głównie przez polskich kontra-hentów, lecz firmy zagraniczne także stanowią znaczących part-nerów handlowych. W przypadku konkurencyjności terytorialnej produktu badanych przedsiębiorstw osiągnął on poziom odpo-wiadający poziomowi konkurencji.

Zasoby ludzkieDominującą formą zatrudnienia pracowników w sektorze produk-cji wyrobów z gumy jest umowa o pracę na czas nieokreślony oraz określony. Najczęściej pracodawcy zatrudniają osoby z wykształ-ceniem średnim ogólnokształcącym/technicznym oraz zasadni-czym zawodowym. Posiadane przez nich specyficzne kwalifikacje związane są z obsługą maszyn i urządzeń (np. stolarskich), upraw-nieniami tapicerskimi i BHP. W większości nie są one bezpośred-nio związane z produkcją wyrobów z gumy, co wskazuje na niski stopień wymagań w zakresie specjalizacji pracowników. W opinii badanych istotną wartość przedsiębiorstwa tworzą osoby posia-dające umiejętności i doświadczenie związane z pracą w bran-ży. Z uwagi na brak oczekiwań wobec specyficznych kwalifikacji kandydatów, pracodawcy nie mają problemu z zatrudnieniem odpowiedniej kadry. Problemy, pojawiające się w procesie rekru-tacji dotyczą głównie braku na rynku pracy osób o odpowiednich umiejętnościach i doświadczeniu zawodowym.

W większości badanych firm pracownicy uczestniczą w ustawicz-nym kształceniu. Udział w kursach i szkoleniach finansowany jest

Page 85: Perspektywy rozwoju kluczowych sektorów województwa warmińsko-mazurskiego Raport z badań

83

przez pracodawców oraz ze środków strukturalnych Unii Europej-skiej. W firmie, której pracownicy nie uczestniczyli w edukacji usta-wicznej, potrzeby kształcenia kadry nie były dostrzegane.

Dynamika stanu zatrudnienia w ostatnim roku wśród badanych przedsiębiorstw wskazuje, iż poziom zatrudnienia w większości przedsiębiorstw utrzymał stały poziom. W podmiotach, w którym zamiany nastąpiły pracodawcy zwiększyli liczbę zatrudnionych. Niematerialne zasoby pracy tworzą pracownicy, których najwyż-szą wartością są umiejętności i doświadczenie zawodowe.

Inne specyficzne zasobySpecyficznymi zasobami, w opinii badanych przedsiębiorstw produkujących wyroby z gumy, są głównie środki trwałe, maszy-ny i urządzenia specjalistyczne oraz maszyny krawieckie, które są łatwo dostępne na rynku. Ważny w opinii badanych, specyficzny kapitał tworzony jest również przez informacje. Źródłem groma-dzenia informacji są ogólnodostępne cenniki i Internet.

Specyficznym zasobem w postaci wiedzy chronionej są głównie bazy klientów i kontrahentów, a w mniejszym stopniu zasoby te tworzą wzory użytkowe oraz nowoczesne rozwiązania technolo-giczne.

Wysoki poziom wykorzystania w działalności środków trwałych, w tym automatyzacja procesu produkcji i wykonania usługi wy-maga posiadania w firmie wysokich nakładów kapitałowych, w tym również kapitału początkowego.

Specyficzne zasoby, jakimi dysponują badane przedsiębiorstwa to głównie środki trwałe oraz wysokie rezerwy gotówki, niezbędne do rozpoczęcia i kontynuacji procesu produkcji.

InnowacyjnośćAktywność innowacyjna, kreująca zarówno zasoby materialne jak i niematerialne, nie tworzy wysokiego potencjału omawiane-go sektora w postaci specyficznych zasobów. Wśród badanych przedsiębiorstw najliczniejszą grupę stanowiły firmy, które nie prowadziły działań innowacyjnych. W grupie pozostałych przed-siębiorstw innowacje związane były głównie z udoskonaleniem oraz wprowadzeniem nowego produktu. Mniej licznie w bada-nych przedsiębiorstwach wprowadzane były innowacje proce-sowe w zakresie unowocześnienia procesu produkcji lub jego udoskonalenia oraz podniesienia jakości dostaw lub procesów logistycznych. Natomiast w najmniejszym stopniu konkurencyj-ność w badanych firmach budowana była w oparciu o innowacje organizacyjne i marketingowe. Tendencje te są zbieżne z tenden-cjami ogólnokrajowymi. Dane GUS wskazują, że przedsiębiorstwa produkujące wyroby z gumy i tworzyw sztucznych najczęściej wprowadzają na rynek nowe lub istotnie ulepszone produkty (16,1% podmiotów innowacyjnych), w dalszej kolejności nowe lub istotnie ulepszone procesy (13,3%). Mniejszą popularnością cieszyły się w tym sektorze innowacje organizacyjne (10,3%) oraz marketingowe (7,3%)57.

Głównym powodem wprowadzania innowacyjnych zmian w ba-danych przedsiębiorstwach było podniesienie jakości oferowa-nych produktów oraz możliwość rozszerzenia oferty firmy. Po-nadto, przedsiębiorcy wprowadzając zmiany dostrzegali szansę

dotarcia do szerszej grupy odbiorców oraz umocnienia pozycji firmy na rynku.

Wśród przedsiębiorstw produkujących wyroby z gumy, którzy uczestniczyli w badaniu, ponad połowa nie wykazała w okresie ostatnich dwóch lat aktywności innowacyjnej. W pozostałych fir-mach nowatorskie rozwiązania podnosiły jakość produktu i pro-cesów produkcji.

Natężenie konkurencji w sektorzeNajwiększe znaczenie w budowaniu konkurencyjnej pozycji na rynku reprezentantów sektora produkcji wyrobów z gumy tworzą systemy sprawnego zarządzania oraz w mniejszym stopniu syste-my jakości oraz organizacja pracy.Rynek produkcji wyrobów z gumy, w opinii większości badanych charakteryzuje się dużą liczbą konkurentów oraz wysokimi koszta-mi stałymi prowadzenia działalności. Z kolei umiarkowane tempo wzrostu popytu na produkt oraz nieznaczne zróżnicowanie pro-duktów między konkurencją powodują, iż istotny wpływ na kon-kurencyjność firm ma przyjęta strategia działania.

W przypadku analizowanych firm, które jak wynika z bazy GUS stanowią niewielką populację w regionie, pomimo deklarowanej przez badanych dużej liczby konkurentów, natężenie współza-wodnictwa przyjmuje postać umiarkowanej rywalizacji.

W opinii najliczniejszej grupy badanych znaczenie obszarów kon-kurowania takich jak: wizerunek, warunki płatności, częstotliwość wprowadzania nowych produktów, terminowość dostaw w sto-sunku do konkurencji, reklama i promocja sprzedaży, dogodna dla klientów sieć dystrybucji, obsługa klienta oraz jakość usług posprzedażnych nie stanowią źródła przewagi konkurencyj-nej. Związane jest to z niskim stopniem zróżnicowania poziomu przedstawionych czynników w badanych firmach w odniesieniu do konkurencji. Jedynie w przypadku poziomu cen, jakości i marki zaobserwować można było wśród badanych znaczące rozbieżno-ści stanowisk. Odmienność opinii wskazuje, iż wśród badanych producentów wyrobów z gumy są przedstawiciele firm, którzy wyróżniają się wyższym poziomem cen, jakości i marki.

Umiarkowana rywalizacja pomiędzy konkurentami produkujący-mi wyroby z gumy, jak wynika z badań, przebiega na płaszczyź-nie wyróżnienia wyrobów przez jakość i markę. Zbliżony poziom pozostałych czynników budowania przewag konkurencyjnych świadczy o niskim natężeniu konkurencji wśród badanych przed-siębiorstw.

Bariery wejścia i wyjściaBariery wejścia i wyjścia powiązane są z siłą i kierunkami natężenia konkurencji oraz charakterem zasobów i produktów.

Taktyka działań większej liczby badanych firm w dużym stopniu zależy od działań prowadzonych przez konkurencję. Najczęściej jednak, jak wynika z deklaracji badanych, zdobycie konkuren-cyjnej pozycji na rynku związane jest z efektem doświadczenia, nakładami kapitału, w tym również początkowego, identyfika-cją marki i lojalnością klientów. Umiarkowany wpływ na rozwój przedsiębiorstw mają takie czynniki jak: zasięg działania, dostęp do kanałów dystrybucji, koszt zmiany dostawcy oraz dostępność

57 Działalność innowacyjna przedsiębiorstw w latach 2006-2009. GUS, Warszawa.

Page 86: Perspektywy rozwoju kluczowych sektorów województwa warmińsko-mazurskiego Raport z badań

84

zaopatrzenia. W niewielkim stopniu pozycja firm na rynku warun-kowana jest przez bariery prawne, stopień zróżnicowania produk-tu oraz dostęp do nowoczesnych technologii.

Pomimo niewielkiej liczby czynników warunkujących sukces, bariery wejścia na rynek są duże. Podmioty rozpoczynające dzia-łalność powinny posiadać wysokie zasoby kapitałowe. Silniejsze oddziaływanie na sukces firmy na rynku mają jednak czynniki stanowiące niematerialne aktywa przedsiębiorstw: doświadcze-nie, marka oraz lojalność klientów. W przypadku zakończenia lub zmiany specjalizacji działalności, poniesione wysokie nakłady na technologie oraz doświadczenie i kapitał kliencki uwarunkowany lojalnością wobec marki, utrudniają zbycie posiadanych zasobów lub też zmianę specjalizacji działalności.

Relacje z nabywcami i dostawcami – siła przetargowaOdbiorcami uczestniczących w badaniu przedsiębiorstw jest najczęściej stała grupa klientów, oczekujących wysokiej jakości produktu. W większym stopniu są oni rozdrobnieni i niezdolni do skoordynowania swoich zakupów, w mniejszym stanowią zor-ganizowaną grupę dokonującą wspólnie zakupu. Często mogą nabywać wyrób w cenach hurtowych. Najmniej licznie badani przedsiębiorcy zadeklarowali, iż ich nabywcy nie mają możliwości zakupu oferowanego produktu/usługi u innego dostawcy.

Zależności charakteryzujące relacje pomiędzy badanymi przedsię-biorstwami a odbiorcami ich wyrobów wskazują, iż kształtowane są w największym stopniu przez liczbę ważnych klientów, znacze-nie produktu dla odbiorcy oraz również dochód nabywcy. Podzie-lone opinie badanych nadały rangę czynnika umiarkowanego wpływu dostępności substytutów, kosztom zmiany dostawców oraz możliwości oddziaływania na cenę przez samych nabywców.Stanowisko przedsiębiorców reprezentujących sektor produkcji świadczy o niewielkiej możliwości oddziaływania nabywców na warunki umów zawieranych z producentami wyrobów gumo-wych. W opinii najliczniejszej grupy badanych, liczba dostawców produktów dla sektora produkcji wyrobów z gumy jest ograniczo-na. Są oni hurtownikami.

Za najistotniejsze czynniki wpływające na wybór dostawcy, ba-dani uznali: znaczenie dostaw dla jakości produktu oraz liczbę znaczących odbiorców. Z kolei umiarkowany wpływ na tworzone powiązania z dostawcami ma dostępność substytutów, zróżni-cowanie produktu dostawcy, ograniczenia możliwości uzyskania korzystnych warunków oraz zagrożenie integracji rozproszonych nabywców w zorganizowaną grupę nabywców produktu.Dostawcy towarów dla podmiotów z sektora produkcji wyrobów z gumy posiadają wysoką siłę przetargową. Wynika to z ograniczo-nej liczby dostawców na rynku oraz znaczenia jakości dostaw dla produktu. Świadczy o tym również brak lub niewielki wpływ sub-stytucyjnych produktów na wybór dostawcy.

Uwarunkowania i strategie konkurencji w sektorzeBudowanie konkurencyjnej pozycji na rynku przez objęte bada-niem podmioty produkujące wyroby z gumy opiera się na taktyce wykorzystującej instrumenty różnych strategii. Najczęściej stoso-wane są strategia kosztowa oraz wyróżnienia. W dużo mniejszym stopniu badani przedsiębiorcy budowali pozycję w oparciu o stra-tegię koncentracji, czyli zajęcie niszy rynkowej.

Realizacja strategii kosztowej opierała się na ponoszeniu nakła-dów inwestycyjnych na maszyny i urządzenia, zmniejszając jedno-cześnie koszt produkcji przez uzyskanie efektu skali. Oszczędności w badanych firmach opierały się także na gromadzeniu informacji o procesach zachodzących na rynku oraz prawach kierujących tymi procesami. Inną oszczędnością, wprowadzoną w badanych firmach, było ograniczenie lub zaprzestanie ponoszenia wydat-ków na badania i rozwój (B+R ), obsługę posprzedażną lub rekla-mę. W kontekście wzrostu konkurencyjności branży, zmniejszenie przez przedsiębiorstwa wydatków na działalność B+R musi budzić niepokój. W dłuższej perspektywie jest to zjawisko niekorzystne. Znaczny odsetek badanych konkurował na rynku w oparciu o stra-tegię koncentracji. Polegała ona na prowadzeniu działań marke-tingowych i promocyjnych pozwalających wyróżnić produkt na rynku. Ponosili oni również nakłady na badania i rozwój (B+R). Rezultaty tych działań wspierały w badanych firmach pozyskanie lojalności nabywców.

W najmniejszym stopniu przedsiębiorstwa produkujące wyroby z gumy wykorzystywały strategię koncentracji przez zajęcie niszy rynkowej. Najczęściej, niszę stanowili odbiorcy produktu. Kolej-nym narzędziem konkurowania było wejście na nowy rynek lub objęcie sprzedażą nowego terytorium.

Najważniejsza bariera w rozwoju badanych przedsiębiorstw, jak wynika z deklaracji respondentów, związana jest z sytuacją gospo-darki w kraju i na świecie. Wzrost kosztów działania firmy w wyniku inflacji utrudnia w najwyższym stopniu ich rozwój.

Działania, jakie podejmowane są w przez firmy działające w bada-nym sektorze, aby uzyskać korzystny wynik finansowy, dostoso-wane są w wysokim stopniu do stosowanych strategii. Najczęściej dodatni wynik finansowy wypracowują przez zwiększenie pozio-mu sprzedaży, ograniczenie kosztów prowadzenia działalności oraz większe różnicowanie struktury asortymentu sprzedaży.

Stosowane przez badane przedsiębiorstwa rodzaje strategii w du-żym stopniu powiązane są z uwarunkowaniami konkurencyjno-ści w sektorze produkcji wyrobów z gumy. Umiarkowane tempo wzrostu w branży, stosunkowo wysokie znaczenie zasięgu działa-nia firm oraz wysoka lojalność klientów i rozpoznawalność mar-ki powodują, iż badane przedsiębiorstwa podejmują aktywność na tych obszarach, które są płaszczyzną największego natężenia rywalizacji. Osiągnięcie wysokich rezultatów realizacji przyjętych strategii warunkować może sukces tych firm na rynku.

Atrakcyjność inwestycyjnaUmiarkowana rywalizacja pomiędzy konkurentami produkujący-mi wyroby z gumy, jak wynika z badań, przebiega na płaszczyź-nie wyróżnienia wyrobów przez jakość i markę. Zbliżony poziom pozostałych czynników budowania przewag konkurencyjnych świadczy o umiarkowanym natężeniu konkurencji wśród bada-nych przedsiębiorstw.

W opinii respondentów nie jest wymagana specjalizacja zaso-bów pracy i duża ich dostępność oraz zaplecze w postaci parku maszynowego co sprzyja inwestycjom w sektorze. Nisko oce-nione zostały natomiast uwarunkowania prawne np. koncesje, limity, ulgi podatkowe, dostępność surowców, materiałów i pół-

Page 87: Perspektywy rozwoju kluczowych sektorów województwa warmińsko-mazurskiego Raport z badań

85

fabrykatów oraz możliwości pozyskania środków z Unii Europej-skiej.

Prowadzenie działań eksportowych oraz importu świadczy o moż-liwościach nawiązania sieci powiązań i atrakcyjności produktów na rynkach globalnych. Jest to element, który w dużym stopniu warunkuje atrakcyjność tej dziedziny działalności. Większość ba-danych przedsiębiorców nie eksportuje swoich wyrobów na rynki zagraniczne. Przedsiębiorstwo, które taką aktywność zade-klarowało produkty swoje sprzedaje odbiorcom z Litwy i Ukrainy. Z kolei import prowadzony był przez większą liczbę podmiotów, lecz nadal znaczącą przewagę miały firmy nie sprowadzające to-warów z zagranicy. Firmy importujące produkty korzystały z oferty dostawców z Włoch, Niemiec i USA.

Atrakcyjność inwestycyjna sektora produkcji wyrobów z gumy, jak wynika z opinii badanych, związana jest przede wszystkim z zapo-trzebowaniem na produkty na rynku krajowym. Uwarunkowania atrakcyjności inwestycyjnej stanowi także konkurencja zagranicz-na. Płaszczyzny natężenia konkurencji wskazują, iż najczęściej przebiega na polu wyróżnienia wyrobów przez jakość i markę. Istnieje zatem wiele niezagospodarowanych obszarów, które sta-nowić mogą atrakcyjne terytorium dla inwestorów.

Grupy strategicznePrzedstawione opracowanie studium przypadku dla przedsię-biorstw będących reprezentantami sektora produkcji wyrobów z gumy pozwoliło określić uwarunkowania i natężenie rywaliza-cji oraz źródło przewag konkurencyjnych nielicznej grupy przed-siębiorstw. Przedstawione powyżej wyniki badań nie pozwoliły wyłonić strategicznych grup przedsiębiorstw, rywalizujących w oparciu o charakterystyczne uwarunkowania. Wszyscy badani przedsiębiorcy stanowią zatem jednolitą grupę strategiczną sek-tora produkcji wyrobów z gumy.

Grupa przedsiębiorstw sektora produkcji wyrobów z gumy – studium przypadkówPrzedstawiciele sektora produkcji wyrobów z gumy, uczestniczący w badaniu reprezentowali prywatną formę własności, najczęściej były to osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą, oraz reprezentujący spółki handlowe i spółki z o.o. Aktywność gospo-darcza, prowadzona przez badane przedsiębiorstwa obejmowała działalność produkcyjno-handlowo-usługową. Uczestnikami wy-wiadów byli reprezentanci podmiotów mikro - zatrudniający od 0 do 9 osób, małych - zatrudniających od 10 do 49 pracowników oraz firm średnich zatrudniający od 50 do 249 osób.

Największą rynkową wartością produktu jest przede wszystkim jakość oferty, atrakcyjna w stosunku do jakości cena oraz rozpo-znawalność marki na rynku. Odbiorcami wysokiej jakości oferty są klienci krajowi oraz znacznie mniej liczni nabywcy zagraniczni. Niezbędne do produkcji zasoby przedsiębiorstwa nabywają głów-nie od polskich kontrahentów. W mniejszym stopniu dostawcami są firmy zagraniczne.

Zasobami pracy, jakimi dysponują przedsiębiorstwa są głównie osoby z wykształceniem średnim ogólnokształcącym/technicz-nym oraz zasadniczym zawodowym. Najwyższą wartością zatrud-nionych pracowników są umiejętności i ich doświadczenie zawo-

dowe. W okresie ostatniego roku nie nastąpiły znaczące zmiany w poziomie zatrudnienia. Stały poziom utrzymał się w większości badanych przedsiębiorstw, natomiast w pozostałych nastąpił wzrost liczby osób zatrudnionych. Zatrudniając pracowników przedsiębiorcy nie napotykają na trudności związane z zatrudnie-niem odpowiedniej kadry. Wynika to przede wszystkim z braku wymaganego specyficznego wykształcenia i kwalifikacji.

Specyficzne zasoby, jakimi dysponują badane przedsiębiorstwa to głównie środki trwałe oraz wysokie rezerwy gotówki. Posiada-nie rezerw gotówki niezbędne jest do rozpoczęcia i kontynuacji procesu produkcji wyrobów z gumy. Kolejną grupę specyficznych aktywów przedsiębiorstw tworzą zasoby wiedzy chronionej: bazy klientów i kontrahentów, wzory użytkowe oraz nowoczesne roz-wiązania technologiczne.

Z kolei aktywność innowacyjna badanych przedsiębiorstw świad-czy o niskim poziomie wprowadzania nowoczesnych rozwiązań w przedsiębiorstwach. Przeważająca większość przedsiębiorstw nie wprowadzała innowacji. Z kolei pozostałe przedsiębiorstwa najliczniej wprowadziły innowacje produktowe, procesowe i mar-ketingowe. W najmniejszym stopniu konkurencyjność w bada-nych firmach budowana była w oparciu o nowoczesne działania organizacyjne. Przedsiębiorcy wprowadzając zmiany oczekiwali podniesienia jakości oferowanych produktów oraz rozszerzenia oferty firmy. Dostrzegali również szansę dotarcia do szerszej grupy odbiorców oraz umocnienia pozycji firmy na rynku.

Specyficzne zasoby oraz innowacyjne rozwiązania tworzą uwa-runkowania płaszczyzn rywalizacji pomiędzy przedsiębiorcami. Umiarkowane natężenie rywalizacji pomiędzy konkurentami pro-dukującymi wyroby z gumy przebiega na płaszczyźnie wyróżnie-nia wyrobów przez jakość i markę. Zbliżony poziom pozostałych czynników budowania przewag konkurencyjnych świadczy o ni-skim natężeniu konkurencji wśród badanych przedsiębiorstw.

Rozpoczęcie działalności związane jest z koniecznością poniesie-nia wysokich nakładów kapitału. Sukces firmy determinowany jest jednak w większym stopniu niematerialnymi aktywami przedsię-biorstw: doświadczeniem, marką oraz lojalnością klientów. W przy-padku zakończenia lub zmiany specjalizacji działalności, poniesione wysokie nakłady na technologie oraz doświadczenie i kapitał klienc-ki utrudniają zbycie posiadanych zasobów lub też zmianę specjali-zacji działalności z uwagi na ich niewymierną wartość.

Budowanie relacji z odbiorcami produktu zależy od liczby waż-nych klientów oraz znaczenia i wartości produktu dla odbiorcy. Nie bez znaczenia dla poziomu ceny ma również dochód na-bywcy. Pomimo rangi dochodu nabywcy na kształtowanie rela-cji sprzedawca-nabywca, dostępność substytutów nie wpływa w wysokim stopniu na cenę produktu. Również koszt zmiany do-stawców nie daje możliwości nabywcom oddziaływania na wyso-kość ceny produktu.

Dostawcy towarów, jako inna kategoria partnerów, posiadają sto-sunkowo wysoką siłę przetargową z uwagi na ograniczoną liczbę dostawców na rynku oraz duże znaczenie jakości dostaw dla pro-duktu. Świadczy o tym również brak lub niewielki wpływ substy-tucyjnych produktów na wybór dostawcy.

Page 88: Perspektywy rozwoju kluczowych sektorów województwa warmińsko-mazurskiego Raport z badań

86

Strategia rozwoju przedsiębiorstw w dużym stopniu powiązana jest z uwarunkowaniami konkurencyjności na rynku producentów gumy. Umiarkowane tempo wzrostu w branży, stosunkowo wyso-kie znaczenie zasięgu działania oraz wysokiej lojalności klientów i rozpoznawalności marki na rynku powoduje, iż przedsiębiorstwa podejmują aktywność na tych obszarach, które są płaszczyzną największego natężenia rywalizacji.

Uwarunkowania atrakcyjności inwestycyjnej sektora produkcji wyrobów z gumy, związane są przede wszystkim z zapotrzebo-waniem na produkty na rynku krajowym. Płaszczyzny natężenia konkurencji wskazują, iż najczęściej przebiega ona na polu wy-różnienia wyrobów przez jakość i markę. Istnieje zatem wiele nie-zagospodarowanych obszarów rywalizacji, które stanowić mogą atrakcyjne terytorium dla inwestorów.

SZanSe rOZwOjOwe SeKtOra – anaLiZa SwOt DLa StuDiuM prZYpaDKÓwMocne strony Słabe strony

•  aktywność na rynkach ponadkrajo-

wych,

•  popyt na rynku krajowym,

•  wysoka dostępność zasobów pracy,

•  wysoka jakość produktów,

•  innowacyjność produktowa.

•  niski stopień aktywności innowacyjnej,

•  brak znaczących nakładów na B+R,

•  ograniczona liczba dostawców,

•  konieczność posiadania wysokiego ka-

pitału, również początkowego,

•  niski stopień wykorzystania wzorów

użytkowych, wynalazków i patentów,

•  brak możliwości pozyskania środków z

Unii Europejskiej.

Szanse rozwoju Zagrożenia

•  wzrost innowacyjności,

•  wzrost nakładów na B+R,

•  dostępność do środków z funduszy

strukturalnych Unii Europejskiej.

•  brak/spadek aktywności innowacyjnej,

•  brak/spadek nakładów na B+R,

•  większe możliwości pozyskania środ-

ków z Unii Europejskiej.

4.5. Sektor produkcji maszyn i  urządzeńProdukcja maszyn i urządzeń w województwie warmińsko-ma-zurskim posiada bogate tradycje wieloletniej obecności na rynku krajowym i rynkach zagranicznych. Wyroby regionalnych produ-centów cieszą się dobrą opinią nabywców oraz posiadają wyróż-niającą się markę. Sektor produkcji maszyn i urządzeń, utworzyły w badaniu działy i grupy wg PKD 2007 wyłonione w procesie iden-tyfikacji sektorów kluczowych i wysokiej szansy:PRODUKCJA MASZYN I URZĄDZEŃ, GDZIE INDZIEJ NIESKLASYFI-KOWANA:•  Produkcja maszyn ogólnego przeznaczenia,•  Produkcja pozostałych maszyn ogólnego przeznaczenia,•  Produkcja maszyn dla rolnictwa i leśnictwa,•  Produkcja maszyn i narzędzi mechanicznych,•  Produkcja pozostałych maszyn specjalnego przeznaczenia.

Przedstawiciele sektora produkcji maszyn i urządzeń, uczest-niczący w badaniu reprezentowali prywatną formę własności (96,6%). Najczęściej były to osoby fizyczne prowadzące działal-ność gospodarczą (38,5%), spółki handlowe (35,9%), spółki z o.o. (20,5%), spółki cywilne (2,6%) oraz spółdzielnie (2,6%). Aktywność gospodarcza, prowadzona przez badane przedsiębiorstwa głów-nie obejmowała działalność produkcyjną (52,5%), produkcyjno-usługową (22,5%) oraz produkcyjno-handlowo-usługową (12,5%).

Uczestnikami wywiadów byli reprezentanci podmiotów średnich, zatrudniający od 50-249 pracowników (37,5%), mikro zatrudniają-cy od 0 do 9 osób (32,5%) oraz przedsiębiorstw małych zatrudnia-jących od 10 do 49 pracowników (30,0%).

ProduktPrzedsiębiorstwa sektora produkcji maszyn i urządzeń oferują na rynku maszyny: rolnicze, czyszczące, do obróbki drewna, przemy-słowe i pneumatyczne oraz maszyny i urządzenia dla przemysłu: rybnego, spożywczego, transportowego.

Produkowane wyroby, w opinii badanych posiadają wysoką jakość (97,5%) są konkurencyjne na rynku z uwagi na niską cenę (50,0%) i jednocześnie posiadają korzystną cenę w stosunku do jakości (45,0%). Cennym kapitałem zasobów konkurencyjności produktu badanych przedsiębiorstw jest powszechnie znana marka (27,5%) oraz unikatowy charakter (15,0%).

Nabywcami produkowanych maszyn i urządzeń są odbiorcy kra-jowi (57,5%) oraz zagraniczni (40,0%). Najmniej liczną grupę sta-nowią odbiorcy lokalni (2,5%). Oferta badanych firm konkuruje przede wszystkim z producentami krajowymi (70,0%), zagranicz-nymi (27,5%) i w najmniejszym stopniu z lokalnymi (2,5%). Nie-zbędne do produkcji surowce i materiały dostarczane są przez dostawców z rynków: krajowego (70,0%), zagranicznego (25,0%) oraz regionalnego i lokalnego (po 2,5%).

Rynkową wartość dóbr sprzedawanych w sektorze produkcji ma-szyn i urządzeń tworzy wysoka zdolność konkurowania na ryn-kach krajowym i w dużym stopniu na rynkach zagranicznych. Za-sięg sprzedaży wytwarzanych dóbr wskazuje, iż konkurencyjność badanych firm ma charakter ponadregionalny.

Zasoby ludzkieNajczęściej pracodawcy sektora produkcji maszyn i urządzeń za-trudniają pracowników w oparciu o umowę na czas nieokreślony (70,0%) oraz określony (22,5%). Pracownicy najczęściej posiadają wykształcenie średnie ogólnokształcące/techniczne (52,8%) oraz średnie zawodowe (30,6%). Liczna grupa przedsiębiorców zatrud-nia głównie osoby z wykształceniem wyższym (16,7%). Posiadane przez pracowników specyficzne kwalifikacje związane są przede wszystkim z obsługą technik i technologii produkcyjnych. Zatrud-nieni posiadają uprawnienia do obsługi maszyn i urządzeń, wóz-ków widłowych, kwalifikacje spawacza, ślusarza, elektromontera. Zasoby pracy tworzą również informatycy oraz osoby ze znajomo-ścią języków obcych.

Z uwagi na przemysłową specyfikę produkcji, pracownicy bada-nych przedsiębiorstw posiadają kwalifikacje techniczne oraz czę-sto wykształcenie reprezentujące nauki ścisłe.

Specyficznym, technicznym kwalifikacjom pracowników bada-nych firm towarzyszy wysoka aktywność proedukacyjna. Większa grupa firm zatrudnia pracowników uczestniczących w ustawicz-nym kształceniu (83,8%). Udział w kursach i szkoleniach finanso-wany jest najczęściej przez pracodawców (67,6%), ze środków strukturalnych Unii Europejskiej (10,8%) oraz ze środków własnych pracowników (5,4%). W pozostałej grupie firm (16,2%) brak aktyw-

Page 89: Perspektywy rozwoju kluczowych sektorów województwa warmińsko-mazurskiego Raport z badań

87

ności proedukacyjnej pracowników pracodawcy uzasadniali bra-kiem takich potrzeb. Wysoki odsetek przedsiębiorstw zatrudnia-jących pracowników uczestniczących w ustawicznym kształceniu wskazuje, iż praca w przedsiębiorstwach produkujących maszyny i urządzenia związana jest z posiadaniem wysokich kwalifikacji technicznych.

Liczna grupa pracodawców nie napotyka na problemy w procesie rekrutacji odpowiednio wykwalifikowanej kadry (45,0%). W przy-padku pozostałej grupy problemy z zatrudnieniem kadry związane są z brakiem na rynku pracy osób o odpowiednich kwalifikacjach zawodowych (30,0%) oraz umiejętnościach i doświadczeniu (7,5%). W czasie naboru na stanowiska pracy pojawiają się również kandy-daci, którzy mają zbyt wysokie oczekiwania płacowe (7,5%). Zatrud-nienie w badanym sektorze związane jest z obsługą maszyn i urzą-dzeń. Wymaga specjalistycznego wykształcenia oraz umiejętności i kwalifikacji zawodowych. W opinii uczestniczących w badaniu przedsiębiorców rynek pracy dysponuje ograniczonymi zasobami pracy, odpowiadającymi potrzebom produkcji maszyn i urządzeń. Deklaracje te potwierdza wysoki poziom przedsiębiorstw, których pracownicy uczestniczą w kursach i szkoleniach.

Poziom zatrudnienia blisko połowy badanych przedsiębiorstw nie zmienił się w okresie ostatniego roku (48,8%). Stan zatrudnienia liczniejszej grupy pracodawców zwiększył się (37,8%) niż zmniej-szył (10,8%).

Zasoby pracy w sektorze produkcji maszyn i urządzeń wyposa-żone są w specyficzne kwalifikacje i umiejętności zawodowe. Zatrudnieni pracownicy posiadają szeroki zakres wiedzy i umiejęt-ności technicznych, które związane są z procesem produkcji. Ry-nek pracy posiada ograniczone możliwości zaspokojenia potrzeb kadrowych pracodawców sektora produkcji maszyn i urządzeń, co z kolei wpływa na wysoki poziom przedsiębiorstw, w których pra-cownicy dostosowują swoje kwalifikacje uczestnicząc w kursach i szkoleniach. Stan zatrudnienia prawie połowy przedsiębiorstw nie zmienił się w ostatnim czasie. Pozostali pracodawcy częściej zwiększali zatrudnienie niż dokonywali redukcji etatów.

Inne specyficzne zasobyNajważniejszym specyficznym zasobem sektora produkcji ma-szyn i urządzeń są środki trwałe (95,0%) oraz surowce (45,0%). Środki trwałe tworzą specjalistyczne maszyny i urządzenia, oraz budynki i lokale, wymagające dostosowania technicznego z uwa-gi na funkcjonalność w procesie produkcji (magazyny, hale pro-dukcyjne). W opinii najliczniejszej grupy badanych są one łatwo dostępne na rynku (89,5%). Surowce wykorzystywane przez ba-dane przedsiębiorstwa to różnego rodzaju elementy do produk-cji maszyn i urządzeń, materiały metalowe oraz drewno, których dostępność na rynku nie jest ograniczona (88,2%). Jak wynika z deklaracji badanych (20,0%) działalność produkcyjna w sektorze wymaga posiadania w firmie dużych rezerw gotówki.

Wiedzę chronioną gromadzi ponad połowa badanych firm (67,5%). Specyficzny zasób przedsiębiorstw tworzą głównie bazy klientów (45,0%) oraz kontrahentów (30,0%), nowoczesne roz-wiązania technologiczne (22,5%), marketingowe (12,5%) oraz organizacyjne (10,0%). Najmniej licznie respondenci deklarowali, iż chronione zasoby wiedzy tworzą patenty i wynalazki (po 7,5%)

oraz wynalazki (5,0%). Przedstawiciele pozostałych firm (32,5%) nie zadeklarowali posiadania w firmach aktywów w postaci wie-dzy chronionej.

Wartość specyficznych zasobów: środków trwałych, surowców, informacji oraz wiedzy chronionej stanowią najważniejsze narzę-dzie budowania przewag konkurencyjnych w sektorze produkcji maszyn i urządzeń. Najważniejszym specyficznym zasobem sek-tora produkcji maszyn i urządzeń jest infrastruktura techniczna oraz nieruchomości. Nie bez znaczenia jest posiadanie wysokich rezerw gotówki, które w przypadku produkcji pozwalają utrzymać równowagę finansową i zabezpieczyć regulowanie kosztów i na-leżności firmy. Zasoby wiedzy chronionej, w największym stopniu kreują bazy klientów i kontrahentów oraz nowoczesne rozwiąza-nia technologiczne.

InnowacyjnośćAktywność innowacyjna stanowi narzędzie budowania przewagi na rynku ponad połowy (60,0%) badanych przedsiębiorstw sekto-ra produkcji maszyn i urządzeń. Najliczniej przedsiębiorcy mody-fikowali wytwarzany produkt (57,5%) oraz wprowadzali na rynek nowy (37,5%). Pozostałe kategorie innowacji: procesowe, marke-tingowe oraz organizacyjne podnosiły wartość bardzo nielicznej grupy przedsiębiorstw.

Powodem wprowadzenia innowacji w badanych firmach była chęć podniesienia jakości wytwarzanych dóbr oraz rozszerzenia oferty firmy (po 62,5%). Przedsiębiorcy, wprowadzając nowocze-sne rozwiązania dostrzegali szansę umocnienia pozycji firmy na rynku (37,5%) oraz rozszerzenia terytorium działania (16,7%).

Poziom prowadzonych działań innowacyjnych w sektorze produk-cji maszyn i urządzeń, na tle innych sektorów, wskazuje na stosun-kowo wysoką ich aktywność w zakresie wdrażania nowoczesnych zmian. Najczęściej wdrażane innowacje podnosiły jakość produktu. Najliczniej przedsiębiorstwa wprowadzały nowy lub ulepszony pro-dukt. Kierunek i skala aktywności innowacyjnej wskazuje na duże natężenie rywalizacji na płaszczyźnie jakości produkowanych ma-szyn i urządzeń. Z kolei niedoceniane jest znaczenie innowacji pro-cesowych, marketingowych i organizacyjnych.

Natężenie konkurencji w sektorzeUczestnicy badania największe znaczenie w budowaniu kon-kurencyjnej pozycji przedsiębiorstwa nadali sprawnemu zarzą-dzaniu oraz organizacji pracy (po 30%). Następnie, jako istotne w osiąganiu wysokich rezultatów firmy, uznane zostały systemy jakości (20,0%) oraz zarządzanie procesami (10,0%). Najmniejszy wpływ na budowanie konkurencyjnej pozycji firmy mają syste-my i sieci komunikacji wewnętrznej (9,5%). Wskazane rangi we-wnętrznych czynników kreujących konkurencyjną pozycję firmy na rynku wynika ze specyfiki organizacji pracy w przedsiębior-stwach produkcyjnych. Pomimo dużego powiązania pomiędzy etapami procesu produkcji, szeroki przepływ informacji pomiędzy pracownikami nie jest konieczny. Istotne są natomiast zarządzanie i systemy organizacyjne.

Jak wynika z badań, sektor produkcji maszyn i urządzeń charakte-ryzuje się bardzo wysokim natężeniem różnorodności instrumen-tów konkurowania. Funkcjonowanie na rynku produkcji maszyn

Page 90: Perspektywy rozwoju kluczowych sektorów województwa warmińsko-mazurskiego Raport z badań

88

i urządzeń związane jest z posiadaniem kapitału finansowego, szczególnie z uwagi na koszty stałe działalności (77,5%). Pomimo wysokiego tempa wzrostu popytu (52,2%) na produkowane wyro-by, liczba konkurentów na rynku jest duża (77,5%). Strategia dzia-łania badanych przedsiębiorstw jest w dużym stopniu uzależnio-na od taktyki firm konkurencyjnych (67,5%). Liczna konkurencja, zależność działania od taktyki konkurencji powoduje, iż przedsię-biorstwa przewagę na rynku budują często w oparciu o zróżnico-wanie produktów (56,4%).

Ocena poziomu narzędzi budowania przewag konkurencyjnych wskazuje, iż przedsiębiorcy najczęściej podejmują działania wy-różniające produkowane maszyny i urządzenia jakością. Jak wyni-ka z deklaracji badanych, jakość produkowanych dóbr jest wyższa niż oferuje konkurencja (52,5%). Zgodnie z przeprowadzoną przez badanych oceną, w porównaniu do konkurencji, ich przedsiębior-stwa charakteryzuje taki sam poziom: ceny (75,0%), wizerunku fir-my (57,5%), marki produktu (65,0%), warunków płatności (97,4%), częstotliwości wprowadzania nowych produktów (87,5%), termi-nowości dostaw (82,1%), reklamy i promocji sprzedaży (80,0%), dogodnej dla klientów sieci dystrybucji (95,0%), obsługi klienta (75,0%) oraz jakości usług posprzedażnych (79,5%).

Natężenie konkurencji w sektorze produkcji maszyn i urządzeń wskazuje na bardzo silną rywalizację z uwagi na jakość oferowanych na rynku produktów. Pomimo wzrastającego popytu na maszyny i urządzenia, odczucie obecności konkurencji jest wysokie a dzia-łania przedsiębiorstw są silnie uzależnione od taktyki konkurencji.

Bariery wejścia i wyjściaBariery wejścia i wyjścia w sektorze produkcji maszyn i urządzeń związane są z charakterem posiadanych przez przedsiębiorstwa zasobów. Najczęściej, jak wynika z deklaracji badanych, zdobycie konkurencyjnej pozycji na rynku związane jest z dostępem do no-wych technologii (80,0%), identyfikacją marki, lojalnością nabyw-ców (80,0%), efektem doświadczenia (77,5%) oraz stopniem zróż-nicowania produktów (70,0%). W dużym stopniu zależy od tak-tyki działań innych firm (67,5%), posiadanych nakładów kapita-łu (65,0%), wysokości kapitału początkowego (62,5%), dostępno-ści zaopatrzenia (61,5%), korzyści wynikających z zasięgu działa-nia (60,0%), dostępu do kanałów dystrybucji (57,5%) oraz wyspe-cjalizowanych zasobów (55,0%). Podzielone zdanie wyrazili bada-ni na temat wpływu na pozycję przedsiębiorstwa kosztu zmiany dostawców oraz barier administracyjno-prawnych, społecznych i politycznych.

Wejście na rynek w sektorze produkcji maszyn i urządzeń związa-ne jest przede wszystkim z rywalizacją z wieloma technicznymi, ekonomicznymi i strategicznymi wyznacznikami konkurencyjno-ści. Konkurencyjna pozycja przedsiębiorstw w największym stop-niu warunkowana jest dostępem do nowoczesnych technologii, marką, doświadczeniem oraz stopniem zróżnicowania produktu. Bardzo istotne jest również posiadanie wysokiego kapitału, w tym również początkowego oraz niezależności działania od strategii stosowanych przez konkurencję. W przypadku zakończenia lub zmiany specjalizacji działalności, poniesione wysokie nakłady na wyspecjalizowane zasoby, zdobyte doświadczenie oraz kapitał kliencki uwarunkowany lojalnością wobec marki, utrudniają zby-cie posiadanych zasobów lub też zmianę specjalizacji działalności.

Relacje z nabywcami i dostawcami – siła przetargowaOdbiorcami dóbr oferowanych przez przedsiębiorstwa sekto-ra produkcji maszyn i urządzeń są najczęściej stali klienci, którzy oczekują wysokiej jakości produktu (52,5%). Jak wynika z badań odbiorcy są lojalni, gdyż zmiana dostawcy wiąże się z wysokimi kosztami (50,0%). Bardzo często stanowią liczną lub zorganizowa-ną grupę wspólnie dokonującą zakupów (27,5%) oraz zakupującą towar po cenach hurtowych (30,0%).

Relacje z nabywca kształtują najsilniej dwa czynniki. Pierwszym jest dostępność na rynku produktów substytucyjnych (72,5%), drugim znaczenie produktu dla nabywcy (71,8%). Na warunki zawieranych umów w mniejszym stopniu wpływają również: do-chód nabywcy (62,5%) oraz liczba ważnych odbiorców (52,5%). Zróżnicowane opinie wyrazili badani przedsiębiorcy na temat kosztu zmiany dostawców, zagrożenia wpływu na wysokość ceny ze strony nabywcy oraz zagrożenia ze strony firm jako czynników przyczyniających się do określenia warunków umowy sprzedaży.

Jak wynika z opinii przedsiębiorców, możliwości oddziaływania nabywców na warunki sprzedaży są stosunkowo wysokie. Wa-runki sprzedaży znacząco kształtuje dostępność do produktów substytucyjnych oraz znaczenie produktu dla odbiorcy. Czynniki te są istotnymi determinantami siły przetargowej nabywców, tym bardziej iż na rynku funkcjonuje wiele konkurencyjnych firm a licz-ba znaczących odbiorców jest istotnym elementem budowania konkurencyjnej pozycji przedsiębiorstw w sektorze produkcji ma-szyn i urządzeń.

Dostawcami surowców i materiałów dla przedsiębiorstw produ-kujących maszyny i urządzenia są najczęściej podmioty działające w oparciu o sprzedaż hurtową (62,5%). Dostawcami licznej grupy badanych, są natomiast kontrahenci rozproszeni i jest ich na rynku wielu (12,5%). Badani wyrazili również odmienne opinie na temat liczby i dostępności dostawców oferujących surowce i materiały. W największym stopniu ich liczba jest ograniczona (55,0%), jed-nak liczna grupa przedsiębiorców zadeklarowała, iż jest ich wielu i możliwe jest negocjowanie warunków umowy (25,0%). Produkty oferowane przez dostawców często są jednolite (15,0%), a dla wie-lu przedsiębiorców koszt zmiany dostawcy jest wysoki.

Znaczącą siłę przetargową w relacji: kupujący – dostawca w sektorze produkcji maszyn i urządzeń posiadają dostawcy. Źródłem zdolności wpływu na warunki umowy jest przede wszystkim ograniczona na rynku liczba hurtowników oraz w przypadku wielu przedsiębiorstw wysoki koszt związany ze zmianą dostawcy.

Uwarunkowania i strategie konkurencji w sektorzePrzedsiębiorstwa produkcji maszyn i urządzeń budując kon-kurencyjną pozycję na rynku stosowały instrumenty strategii kosztowej, wyróżnienia oraz koncentracji. W ramach koszto-wej strategii konkurowania na rynku, przedsiębiorstwa przede wszystkim ponosiły nakłady na maszyny i urządzenia (57,5%), zwiększając wydajność procesu produkcji. Poszukiwane były również możliwości obniżenia kosztów poprzez pozyskanie i wykorzystanie wiedzy na temat rynku i obowiązujących na nim praw (50,0%) oraz kontrolę kosztów bezpośrednich i ogólnych (15,0%). Przedsiębiorcy obniżali również koszty

Page 91: Perspektywy rozwoju kluczowych sektorów województwa warmińsko-mazurskiego Raport z badań

89

szy odsetek firm produkujących maszyny i urządzenia zadeklaro-wała import surowców, materiałów z zagranicy. Firmy importują-ce produkty (40%) korzystały z oferty dostawców z Niemiec, Chin, Anglii, Danii, Francji, Holandii, Indii, Norwegii, USA i Włoch.

Atrakcyjność inwestycyjna sektora produkcji maszyn i urządzeń, jak wynika z opinii badanych, związana jest przede wszystkim z popytem na rynku krajowym i zagranicznym. Kierunek wymiany handlowej z zagranicą wskazuje, iż większa jest aktywność eks-portowa niż prowadzony import. Jest to czynnik, który w najwięk-szym stopniu sprzyja atrakcyjności inwestycyjnej sektora.

Grupy strategiczneW sektorze produkcji maszyn i urządzeń przedsiębiorstwa konku-rują na rynku przede wszystkim w oparciu o jakość wytwarzanych dóbr, doświadczenie i kapitał klientów. Bardzo zbliżone uwarun-kowania tworzenia przewag konkurencyjnych charakteryzują dominującą grupę przedsiębiorstw w sektorze. Przedstawione powyżej wyniki badań nie pozwoliły wyłonić strategicznych grup przedsiębiorstw, rywalizujących w oparciu o charakterystyczne uwarunkowania. Wszyscy badani przedsiębiorcy stanowią zatem jednolitą grupę strategiczną sektora produkcji maszyn i urządzeń.

SZanSe rOZwOjOwe SeKtOra – anaLiZa SwOt Mocne strony Słabe strony

•  aktywność na rynkach ponadkrajo-

wych,

•  popyt na rynku krajowym,

•  wysoka jakość produktu,

•  znana marka,

•  innowacyjność produktowa,

•  wysoko wykwalifikowane zasoby

pracy.

•  konieczność posiadania wysokiego

kapitału, również początkowego,

•  niski stopień wykorzystania wzorów

użytkowych, patentów i wynalazków,

•  niski stopień aktywności innowacji

marketingowych i organizacyjnych,

•  obniżanie nakładów na B+R,

•  ograniczona liczba dostawców,

•  brak możliwości pozyskania środków

z Unii Europejskiej,

•  ograniczony dostęp do wyspecjalizo-

wanych kwalifikacji na rynku pracy.

Szanse rozwoju Zagrożenia

•  wzrost innowacyjności,

•  wzrost nakładów na B+R,

•  dostępność do środków z funduszy

strukturalnych Unii Europejskiej,

•  wyższa aktywność w zakresie marke-

tingu.

•  brak/spadek aktywności innowacyj-

nej,

•  brak/spadek nakładów na B+R,

•  większe możliwości pozyskania środ-

ków z Unii Europejskiej,

•  niska aktywność w zakresie marke-

tingu.

4.6. Sektor budowlanyJedną z dynamicznie rozwijających się gałęzi gospodarki w woje-wództwie warmińsko-mazurskim jest budownictwo. Jest to sek-tor, w którym w latach 2005-2009 nastąpił wyraźny wzrost pozio-mu rozwoju. Wartość sprzedanych towarów i materiałów w sekcji w omawianym okresie zwiększyła się o 41,7%. Przeciętne zatrud-nienie w budownictwie w tym czasie zwiększyło się o 29,3%, na-tomiast przeciętne wynagrodzenie o 24,6%.

W oparciu o przeprowadzony w badaniu proces identyfikacji sekto-rów kluczowych i wysokiej szansy działalność budownictwa uznana została za kluczową i jednocześnie wysokiej szansy gałąź gospodar-ki. Sektor budowlany, utworzyły działy i grupy wg PKD 2007:

poprzez pomijanie klientów o znaczeniu marginalnym (2,5%) oraz ograniczali lub wstrzymywali wydatki na badania i roz-wój B+R (3,0%).

Wyróżnienie produktu na rynku, opierało się przede wszystkim na pozyskaniu lojalności klientów (50,0%), prowadzeniu działań mar-ketingowych, promocyjnych (15,0%) oraz ponoszeniu nakładów na B+R i wykorzystaniu w produkcji wysokiej jakości surowców i materiałów (po 7,5%).

Realizacja strategii koncentracji opierała się na rozszerzeniu gru-py odbiorców (22,5%) oraz wejściu na nowy rynek, terytorium (10,0%). Najmniej licznie wprowadzany był produkt wysokiej ja-kości (2,5%).

Największą barierą w rozwoju badanych przedsiębiorstw, w opinii respondentów jest sytuacja gospodarki w kraju i na świecie. Wzrost kosztów działania firmy w wyniku inflacji (60,0%) zadeklarowała po-nad połowa badanych firm. W wysokim stopniu odczuwalne jest zagrożenie wejścia firm konkurencyjnych na terytorium działania przedsiębiorstw (25,0%) oraz opóźnienie technologiczne (25,0%). Barierą w budowaniu konkurencyjnej pozycji przedsiębiorstw jest również pojawiające się na rynku naśladownictwo (20,0%).

Działania prowadzone w celu uzyskania korzystnego wyniku przedsiębiorstw, wskazują, iż najczęściej firmy handlowe zwięk-szają wielkość sprzedaży (53,8%), ograniczają poziom kosztów prowadzonej działalności (23,1%) oraz różnicują asortyment sprzedaży (17,9%).

Rodzaje strategii, stosowane przez badane przedsiębiorstwa w dużym stopniu powiązane są z uwarunkowaniami konku-rencyjności w sektorze. Duża liczba konkurentów na rynku, znaczenie wpływu na warunki umowy zarówno ze strony od-biorców jak i dostawców oraz pojawiające się substytuty i na-śladownictwo powoduje, iż przedsiębiorstwa w tym sektorze konkurencyjność budują najczęściej w oparciu o strategię kosztową. Najczęściej zwiększają wydajność procesu produkcji poprzez ponoszenie nakładów na maszyny i urządzenia oraz pozyskanie i wykorzystanie wiedzy na temat rynku i obowiązu-jących na nim praw.

Atrakcyjność inwestycyjnaJak wynika z badań, największym walorem prowadzenia działal-ności w sektorze produkcji maszyn i urządzeń jest popyt na rynku krajowym (40,0%) oraz zagranicznym (22,5%). Pomimo koniecz-ności posiadania wysokich nakładów kapitału, również początko-wego, respondenci uznali infrastrukturę techniczną (22,5%) oraz odpowiedni park maszynowy (20%) za jeden z czynników sprzyja-jących inwestycjom w sektorze. Jak wynika z badań środki trwałe, wykorzystywane przez przedsiębiorstwa produkujące maszyny i urządzenia są w większości łatwo dostępne na rynku. W opinii 15% badanych branża nie jest atrakcyjna inwestycyjnie.

Nieliczna grupa przedsiębiorców nie prowadzi działań eksporto-wych (37,5%). Ponad połowa (62,5%) sprzedaż prowadzi na terenie Niemiec, Ukrainy, Danii, Francji, Holandii, Norwegii, Rosji, Białorusi, Litwy, Łotwy, Australii, Azji, Belgii, Chin, Czech, Egiptu, Finlandii, Hiszpanii, Japonii, Kataru, Rumunii, Szwajcarii i USA. Z kolei mniej-

Page 92: Perspektywy rozwoju kluczowych sektorów województwa warmińsko-mazurskiego Raport z badań

90

ROBOTY BUDOWLANE ZWIĄZANE ZE WZNOSZENIEM BUDYNKÓW:•  Realizacja projektów budowlanych związanych ze wznoszeniem

budynków,•  Roboty budowlane związane ze wznoszeniem budynków

mieszkalnych i niemieszkalnych;ROBOTY ZWIĄZANE Z  BUDOWĄ OBIEKTÓW INŻYNIERII LĄ-DOWEJ I WODNEJ:•  Roboty związane z budową dróg kołowych i szynowych,•  Roboty związane z budową rurociągów, linii telekomunikacyj-

nych i elektroenergetycznych,•  Roboty związane z budową pozostałych obiektów inżynierii lą-

dowej i wodnej;

ROBOTY BUDOWLANE SPECJALISTYCZNE:•  Rozbiórka i przygotowanie terenu pod budowę,•  Wykonywanie instalacji elektrycznych, wodno-kanalizacyjnych

i pozostałych instalacji budowlanych,•  Wykonywanie robót budowlanych wykończeniowych,•  Pozostałe specjalistyczne roboty budowlane.

Przedstawiciele sektora budowlanego, uczestniczący w badaniu reprezentowali prywatną formę własności (75,1%) oraz jednost-ki publiczne (24,9%). Najczęściej były to osoby fizyczne prowa-dzące działalność gospodarczą (35,4%), spółki z o.o. (33,1%), spółki handlowe (14,4%), spółki cywilne (12,7%) oraz spółdziel-nie (3,9%). Aktywność gospodarcza, prowadzona przez badane przedsiębiorstwa obejmowała głównie działalność usługową (73,5%), usługowo-produkcyjną (11,6%) i produkcyjno-handlo-wo-usługową (6,6%). Uczestnicy reprezentowali podmioty mikro - zatrudniające od 0 do 9 osób (37,0%), przedsiębiorstwa małe - zatrudniające od 10 do 49 pracowników (po 39,8%), średnie – zatrudniające od 50 do 249 pracowników (22,1%) oraz nielicznie firmy duże (1,1%).

ProduktOferta produktowa badanych podmiotów obejmowała pełen za-kres usług związanych z usługami budowlanymi. Badane przed-siębiorstwa oferowały na rynku usługi związane z budową dróg i mostów, budową sieci telekomunikacyjnych i budową domów, w tym również z drewna oraz wykonanie elewacji oraz prace de-karskie i brukarskie. Zasięg sprzedaży produktów przedsiębiorstw budowlanych wskazuje na bardzo zróżnicowane terytorialnie grupy odbiorców. Usługa wykonywana jest na rynku lokalnym (34,3%), re-gionalnym (24,3%), krajowym (30,4%) oraz ponadkrajowym (11,0%).

Jak wynika z opinii respondentów, usługi badanych przedsię-biorstw wyróżniają się wysoką jakością (76,7%), niską ceną (57,2%) oraz korzystną relacją ceny do jakości (48,9%). Pozacenowe walory oferty budowlanej na rynku to powszechnie znana marka (15,6%) oraz unikatowość (10,6%). Niewielka liczba deklaracji o upodob-nieniu usługi do oferty przedsiębiorstw posiadających znaną mar-kę (3,9%) świadczy o wysokiej dbałości o wypracowanie indywi-dualnego wizerunku firmy.

Najsilniejszą konkurencją produktu badanych przedsiębiorstw są firmy działające na terenie całego kraju (40,4%), podmioty lokalne (24,2%), regionalne (22,5%) oraz zagraniczne (12,9%).

Struktura zasięgu geograficznego dostawców produktów i wyro-bów dla sektora budowlanego jest wysoce zróżnicowana. Kon-trahentami są najczęściej podmioty działające na terenie całego kraju (36,0%), firmy lokalne (28,6%), regionalne (23,6%) oraz po-nadkrajowe (11,8%).

Źródłem konkurencyjności usług budowlanych, w opinii respon-dentów jest przede wszystkim niska cena, jakość i jednocześnie cena atrakcyjna w stosunku do jakości. Wiele firm posiada roz-poznawalną markę, nieliczne opierają swą działalność na naśla-downictwie znanych marek. Odbiorcami konkurencyjnej ceno-wo i wysokiej jakości usług są niemal w równym stopniu klienci krajowi, lokalni, jak i regionalni. Oferta przedsiębiorstw znajduje odbiorców również poza granicami kraju. Niezbędne do wykona-nia usługi zasoby dostarczane są przez kontrahentów krajowych, lokalnych, regionalnych oraz mniej licznie zagranicznych. Najważ-niejszymi konkurentami badanych przedsiębiorstw są podmioty działające na terenie całego kraju.

Zasoby ludzkieWśród badanych przedsiębiorstw budowlanych dominującą for-mą zatrudnienia pracowników jest umowa o pracę na czas nie-określony (52,5%) oraz określony (32,6%). Najmniej licznie praco-dawcy zatrudniali pracowników na umowę zlecenie (2,2%) oraz umowę o dzieło (1,2%). Deklaracje badanych, nie wykazały duże-go wpływu sezonowości usług na zatrudnienie.

Jak wynika z deklaracji badanych, wśród pracujących dominuje najczęściej wykształcenie średnie ogólnokształcące/techniczne (47,5%), zasadnicze zawodowe (33,1%) oraz wyższe (11,3%). Nie-liczni zatrudnieni ukończyli szkołę policealną (1,9%). W przypadku grupy 6,3% firm w równym stopniu pracownicy posiadają wy-kształcenie wyższe i zawodowe oraz wyższe i podstawowe.Posiadane przez pracowników kwalifikacje związane były ze spe-cyfiką wykonywanych usług. Legitymowali się uprawnieniami:•  zbrojarza,•  obsługi wózków widłowych,•  montażu światłowodów,•  kierowania pojazdami samochodowymi - prawo jazdy różnych

kategorii,•  spawacza,•  do wywierceń,•  elektrycznymi,•  palacza,•  elektronicznymi,•  ciesielskimi,•  obsługi maszyn i urządzeń,•  uprawnieniami do kierowania ruchem drogowym.

Jak wynika z badań, ważną cechą zatrudnianych pracowników, nie związaną bezpośrednio z kwalifikacjami zawodowymi, jest duże doświadczenie zawodowe.

Wysoko wyspecjalizowanym i specyficznym kwalifikacjom oraz umiejętnościom pracowników sektora budowlanego towarzy-szyła duża aktywność w ustawicznym kształceniu. W przewa-żającej grupie badanych firm (64,4%) pracownicy uczestniczyli w ustawicznym kształceniu. Udział w kursach i szkoleniach finan-sowany był głównie przez pracodawców (64,4%), mniej licznie

Page 93: Perspektywy rozwoju kluczowych sektorów województwa warmińsko-mazurskiego Raport z badań

91

ze środków strukturalnych Unii Europejskiej (8,1%) oraz ze środ-ków własnych pracowników (1,3%). W pozostałej grupie firm (28,8%) brak aktywności w tym zakresie pracodawcy uzasadniali brakiem potrzeb, czasu, pieniędzy oraz informacji na temat ofer-ty szkoleniowej.

Pomimo dużej specjalizacji zasobów pracy niemal połowa firm nie napotyka na problemy w procesie rekrutacji odpowiednio wykwalifikowanej kadry (49,7%). Mniej licznie pracodawcy dekla-rowali brak na rynku pracy osób o odpowiednich kwalifikacjach zawodowych (13,3%) oraz posiadających niezbędne umiejętności i doświadczenie zawodowe (9,9%). Zbyt duże oczekiwania płaco-we kandydatów (1,7%) stanowiły przeszkodę w przypadku nie-wielu pracodawców.

Niemal połowa badanych przedsiębiorstw utrzymała stały poziom zatrudnienia (51,9%) na przestrzeni ostatniego roku. Stan zatrud-nienia obecnego w odniesieniu do analogicznego okresu roku poprzedniego wśród liczniejszej grupy pracodawców zwiększył się (27,5%) niż zmniejszył (14,4%).

Zasoby pracy w sektorze budowlanym to cenne niematerialne ak-tywa przedsiębiorstw. Pracownicy posiadają bardzo zróżnicowany poziom wykształcenia i wysoko wyspecjalizowane kwalifikacje zawodowe. Charakteryzują się wysokim doświadczeniem, które pracodawcy uznali za specyficzny w przedsiębiorstwach zasób. W okresie ostatniego roku nie nastąpiły znaczące zmiany w po-ziomie zatrudnienia. Stały poziom utrzymał się w większości ba-danych przedsiębiorstw. Pozostali pracodawcy znacznie częściej zatrudniali nowych pracowników niż redukowali miejsca pracy.

Inne specyficzne zasobyNajważniejszym specyficznym zasobem przedsiębiorstw sektora budowlanego (87,2%) są środki trwałe: aparatura specjalistyczna, urządzenia hydrauliczne, rusztowania, środki transportu, przycze-py samochodowe, urządzenia do produkcji i obróbki drewna oraz sprzęt biurowy. W opinii większości badanych są one łatwo do-stępne na rynku (98,1%).

W równym stopniu za specyficzne zasoby respondenci uznali su-rowce i zasoby informacji (po 37,8%). Surowce charakterystyczne dla sektora budowlanego to głównie materiały budowlane, drew-no, kable i światłowody oraz armatura hydrauliczna, które są ogól-nie dostępne na rynku. Źródłem informacji są najczęściej łatwo dostępne cenniki, reklama i ogłoszenia. Jak wynika z deklaracji nielicznej grupy badanych (2,2%) działalność ich przedsiębiorstw wymaga posiadania w firmie dużych rezerw gotówki.

Specyficzne aktywa niematerialne przedsiębiorstw w postaci wiedzy chronionej kreowane są przez blisko połowę badanych przedsiębiorstw (41,7%). Najliczniej wykorzystywane i chronione są w badanych firmach bazy klientów oraz nowoczesne rozwiąza-nia technologiczne (po 18,9%). Innymi zasobami wyróżniającymi sektor budowlany są: wynalazki (7,8%), patenty (4,4%) oraz wzory użytkowe (5,6%).

Wysoki poziom wykorzystania w działalności środków trwałych, wymaga wysokich nakładów kapitału, przede wszystkim po-czątkowego. Dostępność do specyficznych zasobów: środków

trwałych, surowców, informacji nie różnicuje szans budowania przewag konkurencyjnych w sektorze. Tworzone przez przedsię-biorstwa zasoby wiedzy chronionej: bazy klientów, nowoczesne rozwiązania technologiczne oraz wynalazki, wzory użytkowe i pa-tenty wytyczają natomiast kierunek rywalizacji w sektorze.

InnowacyjnośćPonad połowa badanych przedsiębiorstw budowlanych (52,%) nie wprowadziła nowych rozwiązań o charakterze innowacyj-nym. W przedsiębiorstwach, które aktywność taką zadeklarowa-ły (47,8%) najczęściej wprowadzane były innowacje produktowe w postaci udoskonalenia produktu lub usługi (30,0%), wprowa-dzenia na rynek nowego produktu lub usługi (16,1%) oraz modyfi-kacji przynajmniej jednego z produktów przedsiębiorstwa (1,1%).Mniej licznie wprowadzane były innowacje procesowe, które po-zwoliły udoskonalić proces wykorzystywany w firmie (13,9%) oraz z powodzeniem wdrożyć nowy proces produkcyjny lub świadcze-nia usługi (3,3%). Bardzo rzadko w przedsiębiorstwach doskonalo-ne były metody dostawy lub procesy logistyczne (4,4%).

Innowacje organizacyjne oraz marketingowe bardzo rzadko wpro-wadzane były w badanych przedsiębiorstwach. Nowoczesne zmia-ny organizacyjne przedsiębiorstw umożliwiły wdrożenie nowej lub istotnie zmienionej strategii (4,4%), natomiast marketingowe roz-wiązania wspierały proces wprowadzenia nowego produktu dzięki prowadzeniu badań rynkowych lub marketingowych (1,1%)

Kluczowym powodem, dla którego przedsiębiorcy wprowadza-li rozwiązania innowacyjne była chęć umocnienia pozycji firmy (59,3%) oraz podniesienie jakości produktu (39,5%). W opinii licz-nej grupy badanych, możliwość rozszerzenia oferty (27,9%) oraz szansa rozszerzenia zakresu terytorialnego działania wymagała wdrożenia nowoczesnych rozwiązań.

Aktywność innowacyjna w sektorze budowlanym wskazuje na występujące silne natężenie rywalizacji w zakresie jakości i zakresu oferowanych na rynku usług. Świadczą o tym wprowadzane zmia-ny w zakresie produktów i procesów. Niedostrzegane jest znacze-nie innowacji marketingowych i organizacyjnych, które wdrażane były przez nieliczną grupę przedsiębiorstw.

Natężenie konkurencji w sektorzeIstotne znaczenie w budowaniu konkurencyjnej pozycji na rynku budowlanym mają systemy jakości (39,4%), sprawne zarządzanie (32,8%) oraz organizacja pracy (11,1%). Nie bez znaczenia, w opinii badanych jest zarządzanie procesami (13,3%).

Rynek usług budowlanych, w opinii większości badanych charak-teryzuje się dużą liczbą konkurentów (82,9%), wysokimi kosztami stałymi prowadzenia działalności (62,4%) oraz wysokim stopniem zależności taktyki działania przedsiębiorstw od strategii konku-rencji (61,7%). Odmienne opinie wyrazili badani na temat tempa wzrostu popytu w sektorze (wysokie: 47,2%, niskie: 36,1%, umiar-kowane: 6,1%) oraz zróżnicowania oferty pomiędzy konkurentami (duże: 32,2%, średnie: 16,1%, brak: 51,1%).

Najważniejszym instrumentem konkurowania w sektorze budow-lanym jest jakość (68,7%). W opinii najliczniejszej grupy badanych, taki sam wśród konkurentów na rynku poziom cen (59,8%), wi-

Page 94: Perspektywy rozwoju kluczowych sektorów województwa warmińsko-mazurskiego Raport z badań

92

zerunek (59,6%), marka (66,3%), warunki płatności (91,%), często-tliwość wprowadzania nowych produktów (83,1%), terminowość dostaw w stosunku do konkurencji (86,4%), reklama i promocja sprzedaży (79,7%), dogodna dla klientów sieć dystrybucji (91,%), obsługa klienta (82,7%) oraz jakość usług posprzedażnych (88,7) nie stanowią źródła przewagi konkurencyjnej badanych przedsię-biorstw. Przeprowadzona przez respondentów ocena wymienio-nych instrumentów rywalizacji wskazuje, iż poziom tych wartości w badanych firmach w odniesieniu do konkurencji jest taki sam.

Rywalizacja pomiędzy konkurentami w sektorze budowlanym, jak wynika z badań, przebiega na płaszczyźnie jakości. Pomimo zbliżonego poziomu pozostałych czynników budowania przewag konkurencyjnych natężenie konkurencji wśród badanych przed-siębiorstw jest wysokie. Silne natężenie konkurencji tworzy duża liczba konkurentów na rynku oraz wysoka zależność taktyki dzia-łania badanych przedsiębiorstw od strategii stosowanych przez konkurencję.

Bariery wejścia i wyjściaBariery wejścia i wyjścia powiązane z siłą i kierunkami natęże-nia konkurencji oraz charakterem posiadanych przez przedsię-biorstwa zasobów i produktów tworzą w sektorze budowlanym głównie: doświadczenie (83,9%), kapitał (71,1%) oraz identyfikacja i lojalność klientów wobec marki (54,4%). Ocena poziomu posia-danej marki i zasobów kapitału, w opinii respondentów osiągnęły taką samą wartość, jaką dysponuje konkurencja. Są one również zasobami, które znacząco wpływają na zdobycie konkurencyjnej przewagi w sektorze.

Odmiennie oceniali respondenci znaczenie wpływu na działal-ność przedsiębiorstwa wyspecjalizowanych zasobów, zależność taktyki od działań innych firm, barier administracyjno-prawnych, społecznych i politycznych, korzyści wynikających z zasięgu dzia-łania, stopnia zróżnicowania produktów, kosztu zmiany dostaw-ców, dostępności zaopatrzenia, dostępu do kanałów dystrybucji, wysokości kapitału początkowego oraz dostępu do nowych tech-nologii. Ocena natężenia wpływu wymienionych czynników na działalność badanych przedsiębiorstw wskazuje, iż w umiarkowa-ny sposób czynniki te kształtują ich pozycję w sektorze.

Jak wynika z badań, wejście na rynek w sektorze budowlanym związane jest z efektem doświadczenia, lojalności klientów wo-bec dobrej marki oraz posiadaniem wysokiego kapitału. Najwięk-szą barierą w zbudowaniu konkurencyjnej pozycji na rynku jest rywalizacja z konkurencją, która oferując wysokiej jakości usłu-gę posiada grupę lojalnych klientów. W przypadku zakończenia lub zmiany specjalizacji działalności, doświadczenie oraz kapitał kliencki uwarunkowany lojalnością wobec marki, stanowiące nie-wymierną wartość finansową utrudniają zbycie posiadanych zaso-bów lub też zmianę specjalizacji działalności.

Relacje z nabywcami i dostawcami – siła przetargowaOdbiorcami badanych przedsiębiorstw budowlanych jest najczę-ściej grupa odbiorców oczekujących produktów/usługi wysokiej jakości (45,3%). Z uwagi na dużą liczbę działających na rynku firm mają oni możliwość dużego wyboru wykonawcy usługi i nie są lo-jalnymi klientami (40,9%). Jednocześnie znaczący odsetek przed-siębiorców zadeklarował, iż nabywcami produktów są klienci roz-

drobnieni i niezdolni do skoordynowania swoich zakupów (37,6%) oraz nabywcy mający możliwość dużego wyboru produktów i jest im wszystko jedno od kogo kupią (35,4%).

Na relacje z nabywcami produktu przedsiębiorstw budowlanych w największym stopniu wpływa: znaczenie produktu dla nabyw-cy (62,8%), liczba ważnych klientów (60,0%) oraz dochód (51,1%). Zróżnicowane opinie wyrazili badani przedsiębiorcy na temat wpływu dostępności produktów substytucyjnych, kosztu zmiany dostawcy, wpływu klientów na wysokość ceny oraz zagrożenia ze strony innych firm.

Jak wynika z badań siła przetargowa nabywców usług budow-lanych jest wysoka. Na rynku funkcjonuje wiele firm, natomiast tempo wzrostu popytu na usługi nie jest wysokie. Nabywcy czę-sto stanowią stałą grupę klientów oczekujących wysokiej jakości usługi. Pomimo, iż w niemal równym stopniu stanowią grupę roz-drobnionych nabywców jak też skoordynowanych mają oni dużą możliwość wyboru wykonawcy.

Dostawcami produktów dla przedsiębiorstw budowlanych są najczęściej podmioty działające w oparciu o sprzedaż hurtową (47,8%), jest ich wielu i możliwe jest negocjowanie warunków za-kupu (36,7%). Oferta produktowa dostawców charakteryzuje się wysokim stopniem jednorodności (34,4%). Wypracowane z do-stawcami relacje stanowią cenny zasób z uwagi na wysoki koszt związany z ich wyborem (32,2%). Zmiana dostawcy również po-ciąga za sobą wysokie nakłady finansowe (23,9%).

Za najistotniejszy czynnik wpływający na relacje z dostawcami, badani uznali liczbę znaczących nabywców (56,5%). Ocena do-stępności substytutów, stopnia zróżnicowania produktu dostaw-cy, ograniczenia możliwości uzyskania korzystnych warunków, integracji nabywców, znaczenia dostaw dla jakości produktu zróżnicowały badanych przedsiębiorców. Podkreślenia wymaga, iż wielu jest na rynku dostawców, którzy umożliwiają zakup pro-duktów na korzystnych warunkach, lecz w przypadku podmiotów budowlanych cecha ta nie zawsze decyduje o jego wyborze.

Dostawcy produktów dla podmiotów budowlanych nie mają dużej siły przetargowej. Jest ich wielu i oferują podobne produkty. Wybór dostawcy nie jest uzależniony znacząco od możliwości negocjo-wania korzystnych warunków zakupu, lecz od liczby znaczących odbiorców. Wypracowane z dostawcami relacje są jednak cennym zasobem firm, gdyż koszty wyboru dostawy a także jego zmiany stanowią wysoki koszt przedsiębiorstwa. Siła przetargowa dostaw-ców zagrożona jest utratą klientów, w sytuacji ich integracji.

Uwarunkowania i strategie konkurencji w sektorzeBudowanie konkurencyjnej pozycji na rynku przez przedsiębior-stwa budowlane opiera się na taktyce wykorzystującej instru-menty różnych strategii. Najczęściej badane przedsiębiorstwa stosowały instrumenty strategii kosztowej. W mniejszym stopniu koncentracji oraz wyróżnienia.

W ramach kosztowej strategii konkurowania na rynku, głównie przedsiębiorstwa inwestowały w maszyn i urządzenia (43,3%) oraz szukały oszczędności poprzez wykorzystanie wiedzy na temat rynku i obowiązujących na nim praw (30,0%) oraz kontrolę kosz-

Page 95: Perspektywy rozwoju kluczowych sektorów województwa warmińsko-mazurskiego Raport z badań

93

tów bezpośrednich i ogólnych (27,8%). Z kolei wyróżnienie pro-duktu na rynku, realizowane było poprzez pozyskanie lojalności klientów (37,2%) oraz prowadzenie działań marketingowych, pro-mocyjnych wyróżniających produkt na rynku (14,4%). Realizacja strategii koncentracji opierała się na rozszerzeniu grupy odbior-ców (54,4%) oraz objęciu działaniem nowego terytorium (23,3%).

Blisko połowa respondentów (43,3%) nie napotyka na znaczące problemy w budowaniu pozycji firmy na rynku. Największą barierą w rozwoju pozostałych przedsiębiorstw jest sytuacja gospodarki w kraju i na świecie powodująca wzrost poziomu inflacji (37,2%). Kolejne bariery w rozwoju związane były z zagrożeniem wejścia firm konkurencyjnych na terytorium działania przedsiębiorstw (17,2%), naśladownictwo konkurencji (11,1%) oraz opóźnienie technologiczne (6,7%).

Działania podejmowane przez przedsiębiorców, aby uzyskać korzystny wynik działalności najczęściej dotyczą obniżenia wiel-kości kosztów prowadzonej działalności (36,7%), zwiększają wiel-kość sprzedaży (34,4%) i zmniejszają poziom oferowanych usług (14,4%). W wielu przedsiębiorstwach poszukiwane są rozwiązania zmniejszające obciążenia podatkami (9,4%).

Rodzaje strategii, stosowane przez badane przedsiębiorstwa w dużym stopniu powiązane są z uwarunkowaniami konkurencyj-ności w sektorze budowlanym. Umiarkowane tempo wzrostu po-pytu, liczna konkurencja oraz wysokie znaczenie liczby ważnych odbiorców powodują, iż badane przedsiębiorstwa najczęściej stosują strategię kosztową. Strategia zróżnicowania i koncentracji stosowana jest znacznie rzadziej.

Atrakcyjność inwestycyjnaDuże natężenie konkurencji w sektorze budowlanym, jak wynika z badań przebiega na płaszczyźnie: cena, jakość, grupy odbiorców oraz terytorium.

Wysokie bariery wejścia na rynek, związane ze specyfiką zasobów (np. kapitał, doświadczenie i lojalność odbiorców) sprawiają, iż 13,3% badanych nie oceniła branży jako atrakcyjnej inwestycyjnie. Liczna grupa przedsiębiorców nie potrafiła wskazać czynników, które determinują przyciąganie inwestycji w sektorze (23,9%).

W opinii pozostałych uczestników badania, sektor budowlany atrakcyjność inwestycyjną zawdzięcza głównie popytowi na rynku krajowym (37,8%), zgodności oferowanych usług z koncepcjami rozwoju miast i gmin (22,2%) oraz ogólnym warunkom gospodar-czym (15,0%). Respondenci wskazując jako czynnik atrakcyjności sektora sprzyjającą sytuację gospodarczą nie uwzględniali w tej kategorii kryzysu gospodarczego, lecz sprzyjające kierunki rozwo-ju gospodarki. Dostępność rynków zbytu i zaopatrzenia, obejmu-jących zarówno rynki lokalne, regionalne jak i krajowy, pomimo licznej konkurencji ma charakter otwarty.

Kolejnym walorem sprzyjającym przyciąganiu inwestycji jest duża dostępność zasobów pracy, które charakteryzują się wysokim stopniem specjalizacji zawodowej (10,6%).

Większość przedsiębiorców nie prowadzi działań eksportowych (85,6%). Pozostałe podmioty (14,4%) sprzedaż prowadzą z kon-

trahentami z Anglii, Belgii, Białorusi, Finlandii, Francji, Hiszpanii, Holandii, Litwy, Niemiec, Rosji, Ukrainy i Włoch. Niższą aktywność współpracy z rynkami zagranicznymi wykazują przedsiębiorstwa budowlane w kierunku importu towarów (10,0%). Przeważająca grupa nie importuje produktów z zagranicy (90,0%). Firmy impor-tujące produkty korzystały z oferty dostawców z Niemiec, Austrii, Chin, Finlandii, Holandii, Danii, Rosji, Słowacji i Włoch.

Atrakcyjność inwestycyjna sektora budowlanego, jak wynika z opi-nii badanych, związana jest przede wszystkim z popytem na rynku krajowym oraz kierunkami rozwoju wyznaczonymi w strategiach przez jednostki samorządu terytorialnego. Inwestycjom sprzyja również dostępność zasobów pracy posiadających specyficzne kwalifikacje. Na rynku funkcjonuje wielu dostawców i dostępność niezbędnych do wykonania usługi materiałów i produktów jest bar-dzo duża. Odbiorcy są klientami zarówno niezorganizowanymi jak i stanowiącymi grupę zintegrowaną w zakupie usług. Ich wpływ na warunki umowy wynika przede wszystkim z osiąganego dochodu.

Grupy strategiczneW sektorze budowlanym przedsiębiorstwa konkurują na rynku przede wszystkim w oparciu o strategię kosztową. Wykorzystu-ją różne narzędzia i instrumenty budowania konkurencyjnych przewag na rynku. Określenie grup strategicznych w sektorze budowlanym opierało się na poszukiwaniu cech, które różnicują badanych z uwagi na posiadane zasoby, stosowaną taktykę dzia-łania lub zagrożenia, na jakie są najbardziej narażone. Analizie poddane zostały również opinie respondentów na temat sytuacji firmy w odniesieniu do analogicznego okresu roku poprzedniego (wzrost poziomu rozwoju, bez zmian oraz spadek). Na podstawie agregacji danych wg zasięgu działania zaobserwowane zostały odmienne uwarunkowania budowania przewagi konkurencyjnej na rynku. Cechą szczególnie różnicującą badaną populację jest zasięg działania. W oparciu o analizę opinii i deklaracji uczestniczą-cych w badaniu przedstawicieli sektora budowlanego, z uwagi na zasięg działania wyróżnione zostały 3 grupy strategiczne:•  lokalne przedsiębiorstwa sektora budowlanego•  regionalne przedsiębiorstwa sektora budowlanego,•  krajowe/ponadkrajowe przedsiębiorstwa sektora budowlanego.

Grupa [A] przedsiębiorstwa lokalne sektora budowlanegoGrupę A tworzą budowlane przedsiębiorstwa usługowe, których produkt sprzedawany jest na rynku lokalnym. Przedstawiciela-mi w badaniu były podmioty reprezentujące następujące formy prawne: osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą, spółki z o. o., spółki handlowe, spółki cywilne oraz spółdzielnie.

Specyficzne zasoby lokalnych przedsiębiorstw budowlanych kreują pracownicy posiadający najczęściej wykształcenie zasadni-cze zawodowe oraz wiedza chroniona w postaci nowoczesnych rozwiązań technologicznych. Wiedza chroniona jest gromadzona przez ponad połowę przedsiębiorstw.

Przedsiębiorstwa lokalne w sektorze budowlanym działają w wa-runkach licznej konkurencji lokalnego rynku. Najliczniejszą grupę odbiorców stanowią klienci, których działania nie są skoordyno-wane i z uwagi na licznie funkcjonujące na rynku przedsiębior-stwa budowlane mają możliwość dużego wyboru produktów i jest im wszystko jedno od kogo kupią usługę. Kolejna grupa to

Page 96: Perspektywy rozwoju kluczowych sektorów województwa warmińsko-mazurskiego Raport z badań

94

lojalni klienci oczekujący wysokiej jakości usług. Korzyści związa-ne z zasięgiem działania na lokalnym rynku są duże. Dostawcami produktów dla firm są głównie hurtownicy, oferujący jednolity produkt, jest ich wielu i możliwy jest wybór warunków zakupu.

Jak wynika z badań cechą charakterystyczną wykonywanych przez regionalne firmy usług jest wysoka jakość i atrakcyjna cena. Naj-większym zagrożeniem dla utrzymania lub podniesienia poziomu popytu jest pojawienie się usług substytucyjnych na rynku. Jest to zjawisko związane z silnym natężeniem konkurencji i w przypad-ku wielu firm zmniejszającym się poziomem zapotrzebowania na daną usługę. Stosunkowo duża dostępność do rynku w sektorze przedsiębiorstw lokalnych powoduje pojawienie się dużej możli-wości rozszerzania rynków przez firmy konkurencyjne i ogranicza-nie rynków innym przedsiębiorstwom. Jednym z ważniejszych de-terminantów otwartego charakteru rynku jest liczna konkurencja i brak lojalności znaczącej grupy odbiorców usług.

Budowanie konkurencyjnej pozycji na rynku firm lokalnych opiera się głównie na zajęciu niszy grup odbiorców. Strategia koncentracji poprzez zajęcie niszy rynkowej wspierana jest przez taktykę wyróż-nienia - zdobycie lojalności klientów dzięki działaniom marketin-gowym, promocji lub nadaniu usłudze unikatowego charakteru. Kosztowa strategia stosowana przez liczną grupę lokalnych przed-siębiorstw opiera się na obniżeniu kosztów firmy w oparciu o infor-macje na temat zachodzących na rynku procesów. Zgromadzone zasoby wiedzy umożliwiają kontrolę kosztów bezpośrednich oraz ogólnych i w rezultacie obniżanie kosztów działalności firmy.

Działaniami, prowadzonymi najczęściej przez firmy lokalne w celu umocnienia pozycji na rynku jest zdobywanie nowych grup od-biorców, pozyskiwanie ich lojalności oraz obniżanie kosztów dzia-łania przedsiębiorstwa poprzez znajomość rynku i jego praw.

Grupa [B] regionalnych przedsiębiorstw sektora budowlanegoGrupę B tworzą przedsiębiorstwa budowlane, których produkt sprzedawany jest na rynku regionalnym. Przedstawicielami w ba-daniu były podmioty reprezentujące: spółki z o. o., osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą, spółki cywilne, spółki han-dlowe oraz spółdzielnie.

Specyficzne zasoby regionalnych przedsiębiorstw budowlanych kreują pracownicy posiadający najczęściej wykształcenie średnie ogólnokształcące/techniczne oraz wiedza chroniona w postaci nowoczesnych rozwiązań technologicznych oraz baz klientów. Wiedza chroniona nie jest gromadzona przez ponad połowę przedsiębiorstw.

Przedsiębiorstwa regionalne w sektorze budowlanym działają w warunkach licznej konkurencji rynkowej. Odbiorcami produk-tu są dwie równorzędne grupy o odmiennym profilu nabywcy. Pierwszą grupę tworzy stała grupa klientów oczekujących usługi wysokiej jakości, drugą nabywcy, którzy z uwagi na szeroką do-stępność usługi przypadkowo wybierają wykonawcę. Korzyści wynikające z zasięgu działania regionalnych przedsiębiorstw bu-dowlanych są niskie.

Dostawcami produktów dla firm są głównie hurtownicy, jest ich wielu i możliwy jest wybór warunków zakupu. Pomimo, iż oferta do-

stawców jest jednolita, z uwagi na wysokie nakłady związane z wy-borem dostawców posiadają stosunkowo wysoką siłę przetargową.

Jak wynika z opinii respondentów. wykonywane usługi przez re-gionalne przedsiębiorstwa charakteryzuje wysoka jakość i atrak-cyjna relacja ceny do jakości. Najważniejszym zagrożeniem dla utrzymania lub podniesienia poziomu popytu jest pojawienie się usług substytucyjnych na rynku. Funkcjonujące licznie na ryn-ku przedsiębiorstwa w wysokim stopniu pozycję firmy budują w oparciu o wizerunek i markę, które często bywają atrakcyjnym źródłem naśladownictwa. Innym kierunkiem natężenia konku-rencji na regionalnym rynku jest pojawienie się dużej możliwo-ści rozszerzania rynków przez firmy konkurencyjne i ograniczanie rynków innym przedsiębiorstwom. Często pojawia się zagrożenie integracji firm konkurencyjnych, które wspólnie oferując zestaw usług wprowadzają z powodzeniem nowy, atrakcyjny produkt na rynku.

Budowanie konkurencyjnej pozycji na rynku firm regionalnych opiera się głównie na zajęciu niszy grup odbiorców i wyróżnieniu produktu w celu zdobycia ich lojalności. Unikatowość produktu jest najczęściej wynikiem wykonania usługi z zastosowaniem wy-sokiej jakości materiałów. Umocnienie pozycji produktu często wspierane jest przez obniżanie kosztów firmy w oparciu o groma-dzenie wiedzy o rynku, która umożliwia kontrolę kosztów bezpo-średnich oraz ogólnych i w rezultacie obniżanie kosztów działal-ności firmy.

Przedsiębiorstwa regionalne konkurencyjność produktu opierają głównie na wysokiej jakości wykonywanych usług oraz atrakcyj-nej relacji ceny do jakości. Największe zagrożenie stanowią substy-tuty, będące wynikiem naśladownictwa firm wyróżniających się na rynku oraz integracja firm oferujących wspólnie zestaw usług. Firmy tę przewagę na rynku budują stosując strategię niszy grup odbiorców, wyróżnienia produktu poprzez wysoką jakość mate-riałów wykorzystywanych do wykonania usługi.

Grupa [C] krajowych i ponadkrajowych przedsiębiorstw sektora budowlanegoGrupę C tworzą przedsiębiorstwa usługowe, których produkt sprzedawany jest na rynku krajowym i ponadkrajowym. Przedsta-wicielami w badaniu były podmioty reprezentujące (w kolejności od najliczniej reprezentowanych): spółki z o. o., osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą, spółki handlowe, spółki cy-wilne oraz spółdzielnie.

Specyficzne zasoby regionalnych przedsiębiorstw budowlanych kreują pracownicy posiadający najczęściej wykształcenie średnie ogólnokształcące/techniczne oraz wiedza chroniona w postaci baz klientów oraz nowoczesnych rozwiązań technologicznych.

Przedsiębiorstwa krajowe i ponadkrajowe w sektorze budowla-nym działają w warunkach licznej konkurencji rynkowej. Odbior-cami produktu jest stała grupa odbiorców oczekujących usługi wysokiej jakości, jest ich wielu i często są zorganizowani w sko-ordynowane grupy dokonujące zakupów. Ich siłę wpływu na warunki umowy tworzy możliwość dużego wyboru wykonawcy usługi spośród licznej konkurencji, jednakże z uwagi na oczekiwa-nia wysokiej jakości usługi tworzą stałe grupy odbiorców. Korzyści

Page 97: Perspektywy rozwoju kluczowych sektorów województwa warmińsko-mazurskiego Raport z badań

95

wynikające z zasięgu działania regionalnych przedsiębiorstw bu-dowlanych są wysokie.

Dostawcami produktów dla firm są głównie hurtownicy, jest ich wielu i możliwy jest wybór warunków zakupu. Pomimo, iż oferta do-stawców jest jednolita, z uwagi na wysokie nakłady związane z wy-borem dostawców posiadają stosunkowo wysoką siłę przetargową.

Jak wynika z opinii respondentów, wykonywane usługi przez ana-lizowane przedsiębiorstwa charakteryzuje wysoka jakość i atrak-cyjna relacja ceny do jakości oraz marka produktu, która jest po-wszechnie znana na rynku. Wizerunek firm na rynku jest wysoki. Wysokie natężenie rywalizacji zachodzi na polu terytorium po-przez rozszerzanie rynku i ograniczenie go innym przedsiębior-stwom (produkt, cena, jakość i terytorium). Konkurenci często wspólnie oferują zestaw produktów i usług. W mniejszym stop-niu, lecz pojawia się również ryzyko umocnienia pozycji konku-rencyjnych firm poprzez fuzję lub wykupywanie istniejących firm.

Przedsiębiorstwa konkurencyjność budują głównie w oparciu o inwestycje w maszyny i urządzenia, unowocześniając i zwięk-szając tym samym proces wykonania produktu/usługi. Ich dzia-łania ukierunkowane są również na zajęcie niszy grup odbiorców i terytorium. Stosują również strategię wyróżnienia produktu, aby pozyskać lojalność odbiorców.

Przedsiębiorstwa regionalne swoją konkurencyjność produktu opierają głównie na wysokiej jakości wykonywanych usług, atrak-cyjnej relacji ceny do jakości oraz powszechnie znanej marce. Firmy tę przewagę na rynku budują stosując strategię kosztową inwestowania w maszyny i urządzenia, wykorzystując wysokiej jakości materiały i ofertę kierując do szerokiej grupy odbiorców.

SZanSe rOZwOjOwe SeKtOra – anaLiZa SwOt Mocne strony Słabe strony

•  wysoka jakość usług,

•  atrakcyjna cena w stosunku do jakości,

•  wysoko wyspecjalizowane zasoby

pracy,

•  duża dostępność specyficznych za-

sobów pracy, środków trwałych oraz

surowców,

•  zgodności oferowanych usług z kon-

cepcjami rozwoju miast i gmin.

•  konieczność posiadania dużych re-

zerw gotówki,

•  wysokie nakłady kapitału, również po-

czątkowego,

•  niski poziom wykorzystania wiedzy

chronionej w postaci wzorów użytko-

wych, patentów i wynalazków,

•  niski poziom wykorzystania nowocze-

snych technologii,

•  niski poziom innowacyjności,

•  niski poziom nakładów na B+R,

•  brak możliwości pozyskania środków

z Unii Europejskiej.

Szanse rozwoju Zagrożenia

•  wzrost innowacyjności,

•  wzrost nakładów na B+R,

•  dostępność do środków z funduszy

strukturalnych Unii Europejskiej,

•  wyższa aktywność w zakresie marke-

tingu.

•  brak/spadek aktywności innowacyj-

nej,

•  brak/spadek nakładów na B+R,

•  ograniczone możliwości pozyskania

środków z Unii Europejskiej,

•  niska aktywność w zakresie marke-

tingu.

4.7. Sektor handlu i napraw pojazdów samochodowychHandel jest jedną z kluczowych gałęzi gospodarek wszystkich państw. Duże znaczenie wynika z funkcji, jaką pełni w systemie społecznym. Reguluje stosunki wymiany, pozwala zaspokoić potrzeby jednostek i organizacji oraz warunkuje poziom transferu wiedzy, kultury i zaso-bów materialnych pomiędzy społecznościami, narodami i państwami.

Sekcja G handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdów samo-chodowych, włączając motocykle jest płaszczyzną wymiany róż-

RYSUNEK 6. MAPA GRUP STRATEGICZNYCH W SEKTORZE BUDOWLANYM

Źródło: Opracowanie własne na podstawie wyników badań.

KLASA WIELKOŚCI FIRMY

Lokalny

Spad

ekBe

z zm

ian

Wzr

ost

Regionalny Krajowy/ponadkrajowy

DYN

AM

IKA

RO

ZWO

JU

GRUPAA

GRUPAB

GRUPAC

Page 98: Perspektywy rozwoju kluczowych sektorów województwa warmińsko-mazurskiego Raport z badań

96

norodnych dóbr konsumpcyjnych. Zalicza się do niej m.in. napra-wę środków transportu, która jest potężną płaszczyzną transakcji handlowych np. sprzedaży części zamiennych.

Wyniki finansowe z działalności przedsiębiorstw handlowych wykazały w latach 2005-2009 tendencje wzrostu. Wartość sprze-danych towarów i materiałów, pomimo kryzysu gospodarczego, w omawianym okresie zwiększyła się o 5,52%. Również wartość rzeczowego majątku przedsiębiorstw (wartość brutto środków trwałych) zwiększyła o 37% majątek firm. Pomimo spadku pozio-mu przeciętnego zatrudnienia o 0,3%, wzrosły wynagrodzenia pracujących o 24,7%.

Sektor handlu i napraw pojazdów samochodowych, utworzy-ły w badaniu działy i grupy wg PKD (2007) wyłonione w procesie identyfikacji sektorów kluczowych i wysokiej szansy:HANDEL HURTOWY I  DETALICZNY POJAZDAMI SAMOCHO-DOWYMI; NAPRAWA POJAZDÓW SAMOCHODOWYCH:•  Sprzedaż hurtowa i detaliczna pojazdów samochodowych, z wy-

łączeniem motocykli,•  Konserwacja i naprawa pojazdów samochodowych, z wyłącze-

niem motocykli,•  Sprzedaż hurtowa i detaliczna części i akcesoriów do pojazdów

samochodowych, z wyłączeniem motocykli,•  Sprzedaż hurtowa i detaliczna motocykli, ich naprawa i konserwa-

cja oraz sprzedaż hurtowa i detaliczna części i akcesoriów do nich;

HANDEL HURTOWY, Z WYŁĄCZENIEM HANDLU POJAZDAMI SAMOCHODOWYMI:•  Sprzedaż hurtowa realizowana na zlecenie,•  Sprzedaż hurtowa płodów rolnych i żywych zwierząt,•  Sprzedaż hurtowa żywności, napojów i wyrobów tytoniowych,•  Sprzedaż hurtowa artykułów użytku domowego,•  Sprzedaż hurtowa narzędzi technologii informacyjnej i komuni-

kacyjnej,•  Sprzedaż hurtowa maszyn, urządzeń i dodatkowego wyposażenia,•  Pozostała wyspecjalizowana sprzedaż hurtowa,•  Sprzedaż hurtowa niewyspecjalizowana;

HANDEL DETALICZNY, Z WYŁĄCZENIEM HANDLU DETALICZ-NEGO POJAZDAMI SAMOCHODOWYMI:•  Sprzedaż detaliczna prowadzona w niewyspecjalizowanych

sklepach,•  Sprzedaż detaliczna żywności, napojów i wyrobów tytoniowych

prowadzona w wyspecjalizowanych sklepach,•  Sprzedaż detaliczna paliw do pojazdów silnikowych na stacjach

paliw,•  Sprzedaż detaliczna narzędzi technologii informacyjnej i komu-

nikacyjnej prowadzona w wyspecjalizowanych sklepach,•  Sprzedaż detaliczna artykułów użytku domowego prowadzona

w wyspecjalizowanych sklepach,•  Sprzedaż detaliczna wyrobów związanych z kulturą i rekreacją

prowadzona w wyspecjalizowanych sklepach,•  Sprzedaż detaliczna pozostałych wyrobów prowadzona w wy-

specjalizowanych sklepach,•  Sprzedaż detaliczna prowadzona na straganach i targowiskach.

Przedstawiciele sektora handlu i napraw pojazdów samochodo-wych, uczestniczący w badaniu reprezentowali głównie prywatną

formę własności (96,6%). Najczęściej były to osoby fizyczne pro-wadzące działalność gospodarczą (45,2%), spółki z o.o. (24,3%), spółki handlowe (13,7%),), spółki cywilne (9,1%) oraz spółdziel-nie (7,6%). Aktywność gospodarcza, prowadzona przez badane przedsiębiorstwa to głównie działalność handlowa (52,9%), han-dlowo-usługowa (20,9%) oraz inne działalności wiążące handel z produkcją i usługami (25,5%). Uczestnikami wywiadów byli re-prezentanci podmiotów mikro - zatrudniający od 0 do 9 osób (52,7%), przedsiębiorstw małych - zatrudniających od 10 do 49 pracowników (37,0%). Udział w badaniu wzięli również przedsta-wiciele firm średnich, zatrudniających od 50 do 249 pracowników (6,9%) oraz dużych zatrudniających od 250 do 999 osób (3,4%).

ProduktProduktem sektora handlu i napraw pojazdów samochodowych (dalej zwanym handlowym) jest sprzedaż różnorodnych dóbr konsumpcyjnych: artykułów spożywczych, mebli, sprzętu AGD, prasy, artykułów chemicznych, przemysłowych, pojazdów samo-chodowych, artykułów instalacyjno-grzewczych, stolarki budow-lanej oraz wielu innych.

Badani szczególną wagę przykładają do jakości sprzedawanych dóbr (67,7%) oraz w przypadku sprzedaży artykułów spożywczych sprzedawana jest również zdrowa żywność. Charakterystyczną cechą produktów jest niska cena (71,9%), często atrakcyjna w od-niesieniu do jakości (34,2%) oraz posiadanie w ofercie handlowej produktów powszechnie znanej marki (26,6%).

Klientami badanych przedsiębiorstw są głównie odbiorcy regio-nalni (33,1%), lokalni (31,2%) oraz krajowi (21,3%). Wysoki odse-tek firm handlowych posiada również nabywców zagranicznych (14,4%). Natężenie konkurencji oferty handlowej oraz jej dostaw-cy obejmują obszar w dużym stopniu odpowiadający strukturze odbiorców. Badane firmy konkurują ze sprzedawcami regionalny-mi (32,3%), krajowymi i lokalnymi (26,6%) oraz ponadkrajowymi (14,4%). Sprzedawane dobra pochodzą z rynków: regionalnego (32,4%), lokalnego (25,6%), krajowego (25,2%) oraz ponadkrajo-wego (16,8%).

Jak wynika z badań, rynkową wartość dóbr sprzedawanych w sek-torze handlowym tworzy zdolność konkurowania na rynkach lokal-nych, regionalnych, krajowych i w dużym stopniu zagranicznych.

Zasoby ludzkieDominującą formą zatrudnienia pracowników w sektorze handlo-wym jest umowa o pracę na czas nieokreślony (61,2%) oraz określony (29,3%). Stosunkowo rzadko stosowane są umowy cywilno-prawne w oparciu o umowy zlecenia (0,4%) i umowy o dzieło (0,8%). Naj-częściej pracodawcy zatrudniają osoby z wykształceniem średnim ogólnokształcącym/technicznym (71,0%), wyższym (13,7%) oraz za-sadniczym zawodowym (11,6%). Posiadane przez nich specyficzne kwalifikacje związane są z wieloma aspektami prowadzenia działalno-ści handlowej. Pracownicy wyposażeni są w: kwalifikacje techniczne, znajomość języków obcych, wykształcenie ekonomiczne, informa-tyczne, farmaceutyczne i mechaniczne, uprawnienia obsługi maszyn i urządzeń – w tym wózków widłowych oraz kierowania pojazdami samochodowymi. Z uwagi na różnorodną specyfikę sprzedawa-nych dóbr, pracownicy sektora handlowego posiadają wykształcenie i kwalifikacje reprezentujące wiele dziedzin nauki i wiedzy.

Page 99: Perspektywy rozwoju kluczowych sektorów województwa warmińsko-mazurskiego Raport z badań

97

Wysokiej różnorodności i specyficznym kwalifikacjom pracow-ników badanych firm handlowych towarzyszy wysoka aktyw-ność proedukacyjna. Ponad połowa firm zatrudnia pracowników uczestniczących w ustawicznym kształceniu (56,4%). Udział w kur-sach i szkoleniach finansowany jest najczęściej przez pracodaw-ców (48,5%), ze środków strukturalnych Unii Europejskiej (9,1%) oraz ze środków własnych pracowników (1,7%). W pozostałej gru-pie firm (43,6%) brak aktywności pracodawcy uzasadniali brakiem takich potrzeb.

Ponad połowa pracodawców nie napotyka na problemy w proce-sie rekrutacji odpowiednio wykwalifikowanej kadry (54,4%). W przy-padku pozostałej grupy problemy z zatrudnieniem kadry związane są z brakiem na rynku pracy osób o odpowiednich kwalifikacjach zawodowych (12,5%) oraz posiadających niezbędne umiejętności i doświadczenie zawodowe (6,1%). Praca w handlu często związa-na jest z obrotem towarami, których sprzedaż wymaga wysokiego i specjalistycznego wykształcenia oraz kwalifikacji, które nie zawsze są łatwo dostępne na rynku. Świadczą o tym deklaracje pracodaw-ców na temat problemów na jakie napotykają w procesie rekru-tacji oraz ich opinie o ograniczonym dostępie do zasobów pracy posiadających specyficzne kwalifikacje (25,0%). Najczęściej jednak pracodawcy dostępność zasobów pracy o niezbędnych w firmach kwalifikacjach oceniają jako łatwo dostępną (75,0%).

Dynamika stanu zatrudnienia w przedsiębiorstwach handlowych wskazuje, iż poziom zatrudnienia w większości przedsiębiorstw pozostał nie zmieniony (70,5%). W odniesieniu do analogicznego okresu roku poprzedniego wśród liczniejszej grupy pracodawców zwiększył się poziom zatrudnienia (15,8%) niż zmniejszył (13,7%). Porównanie stanu zatrudnienia z okresem analogicznym do roku poprzedniego jest szczególnie istotne w tych rodzajach działalno-ści, które wrażliwe są na popyt sezonowy. W przypadku wielu firm handlowych, z uwagi na turystyczny charakter regionu nie jest możliwe określenie rzeczywistych zmian stanu zatrudnienia.

Zasoby pracy w sektorze handlowym wyposażone są w różnorod-ne kwalifikacje i umiejętności zawodowe. Specyfika działalności handlowej dzieli przedsiębiorstwa na dwie kategorie. Liczniejszą, która zatrudnia pracowników o dużej dostępności wymaganego wykształcenia i kwalifikacji zawodowych oraz mniej liczną, czyli sprzedawców wysoko wyspecjalizowanych produktów, którzy napotykają na bariery w rekrutacji niezbędnych zasobów pracy. W okresie ostatniego roku, w większości firm nie nastąpiły znaczą-ce zmiany w poziomie zatrudnienia. Pozostali pracodawcy czę-ściej zwiększali liczbę etatów.

Inne specyficzne zasobyNajważniejszym specyficznym zasobem przedsiębiorstw w sekto-rze handlowym są środki trwałe (68,8%) tworzące infrastrukturę handlową: maszyny i urządzenia specjalistyczne, środki transportu oraz budynki i lokale, które w opinii najliczniejszej grupy badanych są łatwo dostępne na rynku (92,1%). Innym specyficznym zaso-bem gromadzonym przez badane przedsiębiorstwa są zasoby informacyjne (24,7%). Źródłem gromadzenia informacji są najczę-ściej łatwo dostępne (98,5%) cenniki, reklama i ogłoszenia oraz informacje zamieszczone na stronach www. Jak wynika z deklara-cji licznej grupy badanych (22,1%) działalność w handlu wymaga posiadania w firmie dużych rezerw gotówki.

Wiedzę chronioną gromadzi ponad połowa badanych firm han-dlowych (59,7%). Specyficzny zasób przedsiębiorstw handlowych tworzą głównie bazy klientów (55,1%), nowoczesne rozwiązania technologiczne (17,9%) oraz marketingowe (15,2%). W grupie pozostałych firm (40,2%) nie wyróżnia się wśród aktywów wiedzy chronionej.

Najważniejszym specyficznym zasobem sektora handlowego jest infrastruktura techniczna oraz nieruchomości. Nie bez znaczenia jest posiadanie wysokich rezerw gotówki, które w przypadku ob-rotu dobrami pozwalają na zakup asortymentu sprzedaży oraz zabezpieczają koszty stałe w cyklicznych wahaniach poziomu popytu. Chronione zasoby wiedzy, charakterystyczne w sektorze handlowym to głównie bazy klientów. Tworzone są przez ponad połowę przedsiębiorstw. Posiadane przez badane przedsiębior-stwa specyficzne zasoby stanowią najważniejsze narzędzie budo-wania przewag konkurencyjnych.

InnowacyjnośćAktywność innowacyjna kreuje jakość rozwoju nielicznej grupy przedsiębiorstw (38,8%). Najczęściej, podmioty handlowe nie wprowadzały innowacyjnych rozwiązań (61,2%). Pozostałe fir-my handlowe najczęściej wprowadzały innowacje produktowe (48,3%), które pozwoliły z powodzeniem wprowadzić do oferty nowy produkt (20,2%) lub udoskonalić już sprzedawany (27,4%).Aktywność w pozostałych kategoriach innowacyjności osiągnęła bardzo niski poziom. Unowocześnienia procesowe (4,6%) polega-ły na udoskonaleniu procesu sprzedaży oraz procesów logistycz-nych firm w zakresie metod dostaw produktu. W takim samym stopniu wdrażane były innowacje marketingowe (4,6%), które polegały na prowadzeniu badań rynkowych i marketingowych w celu wprowadzenia nowego produktu, poszerzenia rynków zbytu oraz dostosowania produktu/usługi do szerszej grupy klien-tów. Najmniej licznie przedsiębiorstwa unowocześniały systemy organizacyjne (2,3%). Prowadzone działania w tym zakresie po-zwoliły wdrożyć nową lub istotnie zmienioną strategię działania oraz nowe lub istotnie zmienione struktury organizacyjne.

Powodem wprowadzenia innowacji w badanych firmach była chęć rozszerzenia oferty (50,0%), podniesienia jej jakości (41,2%) oraz umocnienia pozycji firmy na rynku (20,6%).

Poziom prowadzonych działań innowacyjnych, na tle innych sek-torów, wskazuje na niską aktywność przedsiębiorstw sektora han-dlowego w zakresie wdrażania nowoczesnych zmian. Najliczniej wprowadzane zmiany w zakresie nowych lub ulepszonych pro-duktów wskazują na występujące natężenie rywalizacji na płasz-czyźnie zwiększenia poziomu popytu na rynku. Niedoceniane na-tomiast jest znaczenie innowacji procesowych, marketingowych i organizacyjnych. Firmy handlowe w większości będąc pośred-nikami pomiędzy producentem i odbiorcami ostatecznymi nie kreują jakości towarów, lecz jedynie mogą podnosić poziom ja-kości sprzedaży.

Natężenie konkurencji w sektorzeNajwiększe znaczenie w budowaniu konkurencyjnej pozycji w ba-danych firmach handlowych tworzą: jakość organizacji pracy (36,1%), stosowane systemy jakości (24,3%), sprawne zarządzanie (15,6%) oraz zarządzanie procesami (13,3%). Najmniejsze znacze-

Page 100: Perspektywy rozwoju kluczowych sektorów województwa warmińsko-mazurskiego Raport z badań

98

nie nadane zostało przez respondentów komunikacji wewnętrz-nej (9,5%).

Rynek handlu charakteryzuje się wysokim ujednoliceniem pozio-mu instrumentów konkurowania. W opinii większości badanych, firmy dysponują takim samym poziomem ceny w stosunku do konkurencji (62,3%), jakości (59,6%), wizerunku firmy (79,6%), mar-ki (77,6%), warunków płatności (95,0%), częstotliwości wprowa-dzania nowych produktów (93,4%), terminowości dostaw (88,8%), dogodnej dla klientów sieci dystrybucji (95,4%), reklamy i promo-cji sprzedaży (75,6%), obsługi klienta (70,9%) oraz zakresu i jakości usług posprzedażnych (94,2%).

Brak zróżnicowania poziomu narzędzi budowania przewag kon-kurencyjnych wśród badanych przedsiębiorstw wskazuje, iż w sektorze tym natężenie konkurencji tworzy wysokie możliwości wejścia na rynek.

Bariery wejścia i wyjściaBariery wejścia i wyjścia w sektorze handlowym związane są głów-nie z charakterem posiadanych przez przedsiębiorstwa zasobów. Najczęściej jednak, jak wynika z deklaracji badanych, zdobycie konkurencyjnej pozycji na rynku handlowym związane jest z efek-tem doświadczenia (76,0%), wysokością kapitału początkowego (67,9%) oraz nakładami kapitału (55,0%). W niskim stopniu ograni-czenia wejścia na rynek związane są z posiadaniem wyspecjalizo-wanych zasobów (54,0%) oraz barierami prawnymi i administra-cyjnymi (51,0%).

Wejście na rynek w sektorze handlu związane jest przede wszyst-kim z rywalizacją z firmami posiadającymi doświadczenie, czyli grupę lojalnych nabywców oraz wypracowane relacje z dostaw-cami. Bardzo istotne jest również posiadanie wysokiego kapitału, w tym również początkowego. Zakończenie działalności handlo-wej utrudniają głównie nakłady poniesione na zakup wyposaże-nia, asortymentu sprzedaży oraz rezultaty efektu doświadczenia: kapitał klientów i dostawców. Nie są to jednak silne bariery.

Relacje z nabywcami i dostawcami – siła przetargowaOdbiorcami oferty badanych przedsiębiorstw są zorganizowane grupy wspólnie kupujące towar (52,3%), klienci kupujący po cenach hurtowych (39,9%)%) oraz grupa stałych klientów, dla których koszt zmiany sprzedawcy związany jest z dużymi kosztami (34,0%). Rów-nież są to klienci rozdrobnieni, niezdolni do skoordynowania swo-ich zakupów (40,8%) oraz odbiorcy którzy mają możliwość dużego wyboru produktów i jest im wszystko jedno od kogo kupią (23,7%). Bardzo zróżnicowany kapitał klientów sektora handlowego tworzą dwie grupy odbiorców. Pierwszą tworzą odbiorcy detaliczni, z kolei drugą - hurtowi. Na relacje z nabywcami produktu przedsiębiorstw handlowych w największym stopniu wpływa dochód nabywcy (72,5%) oraz liczba ważnych odbiorców (50,8%).

Zróżnicowane opinie wyrazili badani przedsiębiorcy na temat wpływu dostępności produktów substytucyjnych, kosztu zmiany dostawców, wpływu na wysokość ceny ze strony nabywcy, zagro-żenia ze strony firm oraz znaczenie produktu dla nabywcy.

Jak wynika z opinii przedsiębiorców handlowych, możliwości od-działywania nabywców na warunki sprzedaży są niewielkie. Cenę

sprzedaży w wysokim stopniu kształtuje poziom zamożności kon-sumentów oraz liczba ważnych odbiorców. Relacje z klientami kreuje jeden z najważniejszych czynników przetargowych: koszt zmiany sprzedawcy, który znacznie częściej charakteryzuje od-biorców niż brak znaczenia wyboru sprzedawcy. Relacja ta wska-zuje na niską siłę przetargową.

Dostawcami towarów i materiałów dla przedsiębiorstw handlo-wych są najczęściej podmioty działające w oparciu o sprzedaż hurtową (44,9%). Badani wyrazili odmienne opinie na temat liczby dostawców oferujących na rynku towary i materiały. W niemal ta-kim samym stopniu jest ona ograniczona (31,9%) jak również jest ich wielu i możliwe jest negocjowanie warunków umowy (30,0%). Czynniki, które najsilniej kreują relacje z dostawcami dotyczą wy-sokiego kosztu zmiany dostawcy, które są wysokie (25,1%), wy-sokiego nakładu firmy związanego z wyborem dostawcy (23,2%) oraz realna groźba integracji dostawców (9,5%).

Siła przetargowa w relacji: przedsiębiorstwo handlowe – dostaw-ca wskazuje na dominujące znaczenie dostawców. Wynika to z nakładów i kosztów, jakie firmy ponoszą tworząc sieć dostaw towarów i materiałów oraz braku ich dostępności, zadeklarowanej przez znaczący odsetek badanych.

Uwarunkowania i strategie konkurencji w sektorzeBudowanie konkurencyjnej pozycji na rynku przedsiębiorstwa handlowe opierają na taktyce wykorzystującej instrumenty róż-nych strategii. Najczęściej stosowały one instrumenty strategii

fot.

Tom

asz

Racz

yńsk

i

Page 101: Perspektywy rozwoju kluczowych sektorów województwa warmińsko-mazurskiego Raport z badań

99

wyróżnienia, w niewiele mniejszym stopniu koncentracji oraz kosztowej.

Wyróżnienie produktu na rynku realizowane było przede wszystkim poprzez pozyskanie lojalności klientów (52,9%), wprowadzenie wy-sokiej jakości stosowanych towarów (13,3%), prowadzenie działań marketingowych, promocyjnych (32,6%), wykorzystanie wysokiej jakości materiałów i produktów (28,1%), ponoszenie nakładów na B+R (11,0%). W najmniejszym stopniu przedsiębiorstwa rezygno-wały z masowego klienta na rzecz klienta elitarnego (4,2%).

Realizacja strategii koncentracji opierała się na rozszerzeniu grupy odbiorców (49,0%), wejściu na nowe terytorium (37,6%) oraz roz-szerzeniu oferty przedsiębiorstwa o produkt wysokiej jakości (1,9%).

W ramach kosztowej strategii konkurowania na rynku, głównie przedsiębiorstwa szukały oszczędności poprzez wykorzystanie wiedzy na temat rynku i obowiązujących na nim praw (27,0%), kontrolę kosztów bezpośrednich i ogólnych (24,7%) oraz inwesto-wanie w maszyny i urządzenia (19,8%). Wprowadzane były ograni-czenia lub zaprzestano ponoszenia wydatków na badania i rozwój B+R (3,0%) oraz w ramach obniżenia kosztów pomijani byli klienci o znaczeniu marginalnym (3,4%).

Największą barierą w rozwoju badanych przedsiębiorstw, w opinii badanych jest sytuacja gospodarki w kraju i na świecie. Wzrost kosz-tów działania firmy w wyniku inflacji (53,6%) zadeklarowała ponad połowa badanych firm. W wysokim stopniu odczuwalne jest zagro-żenie pojawieniem się na rynku produktów substytucyjnych do tych, które sprzedają badane firmy (23,6%). Deklarowane poczucie zagrożenia związane było z ryzykiem wejścia firm konkurencyjnych na terytorium działania przedsiębiorstw (29,3%) oraz w podseg-menty danego rynku (13,7%). Barierą w budowaniu konkurencyjnej pozycji na rynku jest również opóźnienie technologiczne (15,2%) oraz niski stopień zróżnicowania produktu na rynku (12,5%).

Działania prowadzone w celu uzyskania korzystnego wyniku przedsiębiorstw wskazują, iż najczęściej firmy handlowe zwiększa-ją wielkość sprzedaży (41,4%), zmniejszają ceny towarów (12,9%) oraz ograniczają koszty prowadzenia działalności (23,2%). Waż-nym instrumentem umocnienia i podniesienia rezultatów działal-ności firmy jest większe różnicowanie asortymentu oferty (14,8%). Rodzaje strategii, stosowane przez badane przedsiębiorstwa w dużym stopniu powiązane są z uwarunkowaniami konkuren-cyjności w sektorze handlowym. Zagrożenie produktami substy-tucyjnymi powoduje, iż często stosują strategie koncentracji oraz wyróżnienia, czyli objęcie działaniem rynku, na którym uzyskają lojalność stałej grupy klientów. Strategia kosztowa opiera się na poszerzaniu wiedzy o rynku i prawach na nim obowiązujących.

Atrakcyjność inwestycyjnaNatężenie rywalizacji w sektorze handlowym sprzyja pojawianiu się na rynku nowych firm. Jak wynika z badań rywalizacja opiera się na zgromadzeniu zasobów będących efektem doświadczenia: kapitału nabywców i dostawców.

Jak wynika z opinii przedstawicieli sektora handlowego, najwięk-szym walorem prowadzenia działalności w handlu jest popyt na rynku krajowym (38,0%). Wysoko oceniona dostępność zasobów

pracy, posiadających niezbędne kwalifikacje również sprzyja atrakcyjności inwestowania w sektorze. Z kolei z uwagi na wyso-kie powiązania handlu z innymi dziedzinami działalności gospo-darczej, które objęte są działaniami operacyjnymi samorządów, również koncepcje rozwoju miast i gmin (19,0%) respondenci uznali za wyznacznik atrakcyjności sektora handlowego. Mniej licznie za walor inwestycyjny badani uznali możliwość zdobycia środków z Unii Europejskiej (10,3%) oraz konkurencję krajową i zagraniczną (11,0%). W opinii blisko 1/5 badanych branża nie jest atrakcyjna inwestycyjnie.

Większość przedsiębiorców nie prowadzi działań eksportowych (82,1%). Nieliczna grupa (17,9%) sprzedaż prowadzi na terenie Rosji, Litwy, Niemiec, Ukrainy, Szwecji, Czech, Anglii, Danii, Estonii, Francji, Holandii, Hiszpanii, Łotwy, Skandynawii, Włoch i na obszarze róż-nych innych krajów Unii Europejskiej. Taką samą aktywność wymia-ny z rynkami zagranicznymi wykazują firmy handlowe w kierunku importu (17,9%). Firmy importujące produkty korzystały z oferty dostawców z Niemiec, Holandii, Belgii, Chin, Francji, Litwy, Włoch, Danii, Grecji, Hiszpanii, Kazachstanu, Łotwy, Szwecji, Ukrainy, Wiel-kiej Brytanii, Anglii oraz innych krajów Unii Europejskiej.

Atrakcyjność inwestycyjna sektora handlowego, jak wynika z opi-nii badanych, związana jest przede wszystkim z popytem na rynku krajowym, względnie niskimi barierami wejścia oraz kierunkami rozwoju wyznaczonymi przez jednostki samorządu terytorialne-go w strategiach. Rozwój sektora handlowego pozostaje w ścisłej zależności z rozwojem innych dziedzin gospodarki. Jego atrakcyj-ność należy rozpatrywać jako zależność wielu czynników, np. do-chód ludności oraz kierunki rozwoju wyznaczone przez samorzą-dy. Niemniej jednak, z uwagi na to, iż dzięki firmom handlowym zaspokajane są potrzeby społeczeństwa, od tych podstawowych do wyższego rzędu, sektor ten posiada dużą zdolność przyciąga-nia inwestycji.

SZanSe rOZwOjOwe SeKtOra – anaLiZa SwOt Mocne strony Słabe strony

•  popyt na rynku krajowym,

•  popyt na rynku zagranicznym,

•  zgodność oferowanych usług z kon-

cepcjami rozwoju miast i gmin,

•  istotne powiązania z innymi dziedzi-

nami gospodarki.

•  konieczność posiadania dużych re-

zerw gotówki,

•  wysokie nakłady kapitału, również po-

czątkowego,

•  brak możliwości pozyskania środków

z Unii Europejskiej,

•  wysokie ujednolicenie instrumentów

konkurowania,

•  bariery administracyjne i prawne,

•  ścisła zależność od rozwoju innych

dziedzin gospodarki,

•  duża zależność popytu od dochodów

nabywców.

Szanse rozwoju Zagrożenia

•  dostępność do środków z funduszy

strukturalnych Unii Europejskiej,

•  wyższa aktywność w zakresie marke-

tingu,

•  rozwój innych sektorów gospodarki,

•  zminimalizowanie barier administra-

cyjnych i prawnych,

•  -wzrost zamożności nabywców.

•  ograniczone możliwości pozyskania

środków z Unii Europejskiej,

•  niska aktywność w zakresie marke-

tingu,

•  kryzys gospodarczy,

•  spadek zamożności nabywców,

•  brak działań minimalizujących bariery

administracyjne i prawne.

Page 102: Perspektywy rozwoju kluczowych sektorów województwa warmińsko-mazurskiego Raport z badań

100

Grupy strategiczneW sektorze handlu i napraw pojazdów samochodowych przed-siębiorstwa konkurują na rynku przede wszystkim w oparciu o doświadczenie i kapitał klientów. Bardzo zbliżone uwarun-kowania tworzenia przewag konkurencyjnych charakteryzu-ją dominującą grupę przedsiębiorstw handlowych. Niemal wszystkie firmy konkurują jednocześnie w oparciu o narzędzia strategii koncentracji, wyróżnienia oraz kosztowej. Cechy do-stawców wskazują na zbliżone uwarunkowania i kierunek siły przetargowej. W przypadku grup odbiorców niemal wszystkie firmy dysponują zbliżoną strukturą kapitału klienckiego a tym samym uwarunkowaniami i siłą przetargową w relacji sprze-dawca-konsument. Cechy te nie różnicują badanej populacji również z uwagi na zagregowanie wyników badania wśród przedstawicieli sektora handlu wg zasięgu działania lub klasy wielkości. Z uwagi na brak zróżnicowania strategicznego dzia-łania wśród przedsiębiorstw handlowych uznane zostały za jednorodną grupę.

4.8. Sektor turystycznyTurystyka w województwie warmińsko-mazurskim to obszar dzia-łania wielu dziedzin gospodarki przy czym głównymi, związanymi z ruchem turystycznym, są hotele, pola kempingowe, bary oraz restauracje. Wymienione działalności nie tworzą jednak całego „pakietu” usług związanych z wypoczynkiem. Ważne jest również działanie placówek kulturalnych oraz organizatorów turystyki.

Wyniki finansowe z działalności przedsiębiorstw tworzących jedną sekcję działalności PKD (2007) Zakwaterowanie i gastronomia, ofe-rujących podstawowe usługi turystyczne, wykazały w latach 2005-2009 tendencje wzrostu. Wartość sprzedanych towarów i materia-łów w sekcji w omawianym okresie zwiększyła się o 19,4%. Również wartość rzeczowego majątku przedsiębiorstw (wartość brutto środ-ków trwałych) zwiększyła o 45,8% majątek firm.

Znaczenie turystyki w gospodarce województwa to nie tylko wartości wyników finansowych tworzone przez podmioty bez-pośrednio obsługujące ruch turystyczny, lecz również wzmożona aktywność gospodarcza handlu, usług medycznych i wielu innych gałęzi gospodarki. Nie bez znaczenia jest społeczny aspekt rozwo-ju turystyki w regionie i jej wpływu na rynek pracy i poziom życia ludności. W latach 2005-2009 przeciętne zatrudnienie w sekcji zakwaterowanie i gastronomia wzrosło o 11,8%, natomiast wyna-grodzenia pracujących o 24,8%.

Sektor turystyczny utworzyły w badaniu działy i grupy wg PKD 2007 wyłonione w procesie identyfikacji sektorów kluczowych i wysokiej szansy:ZAKWATEROWANIE:•  Hotele i podobne obiekty zakwaterowania,•  Obiekty noclegowe turystyczne i miejsca krótkotrwałego za-

kwaterowania,•  Pola kempingowe (włączając pola dla pojazdów kempingo-

wych) i pola namiotowe,•  Pozostałe zakwaterowanie;

DZIAŁALNOŚĆ USŁUGOWA ZWIĄZANA Z WYŻYWIENIEM:•  Restauracje i pozostałe placówki gastronomiczne,•  Przygotowywanie żywności dla odbiorców zewnętrznych (kate-

ring) i pozostała gastronomiczna działalność usługowa,•  Przygotowywanie i podawanie napojów;

DZIAŁALNOŚĆ ORGANIZATORÓW TURYSTYKI, POŚRED-NIKÓW I AGENTÓW TURYSTYCZNYCH ORAZ POZOSTAŁA DZIAŁALNOŚĆ USŁUGOWA W ZAKRESIE REZERWACJI I DZIA-ŁALNOŚCI Z NIĄ ZWIĄZANE:•  Działalność agentów i pośredników turystycznych oraz organi-

zatorów turystyki,•  Pozostała działalność usługowa w zakresie rezerwacji i działalno-

ści z nią związane;

DZIAŁALNOŚĆ TWÓRCZA ZWIĄZANA Z KULTURĄ I ROZRYWKĄ;DZIAŁALNOŚĆ BIBLIOTEK, ARCHIWÓW, MUZEÓW ORAZ POZO-STAŁA DZIAŁALNOŚĆ ZWIĄZANA Z KULTURĄ;DZIAŁALNOŚĆ SPORTOWA, ROZRYWKOWA I REKREACYJNA:•  Działalność związana ze sportem,•  Działalność rozrywkowa i rekreacyjna.

Przedstawiciele sektora turystycznego uczestniczący w bada-niu reprezentowali prywatną formę własności (67,4%), fundacje i stowarzyszenia (20,2%) oraz jednostki publiczne (12,4%). Najczę-ściej były to osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą (41,4%), stowarzyszenia i organizacje społeczne (26,7%), spółki z o.o. (15,6%), spółki cywilne (8,9%) oraz spółdzielnie (3,3%). Aktyw-ność gospodarcza, prowadzona przez badane przedsiębiorstwa to głównie działalność usługowa (69,7%), handlowo-usługowa (12,4%) oraz produkcyjno-handlowo-usługowa (7,9%). Uczestni-kami wywiadów byli reprezentanci podmiotów mikro - zatrudnia-jący od 0 do 9 osób oraz przedsiębiorstw małych - zatrudniających od 10 do 49 pracowników (po 48,3%). Nielicznie udział w badaniu wzięli przedstawiciele firm średnich (3,4%).

ProduktOferta produktowa badanych podmiotów obejmowała pełen zakres usług związanych z noclegami, wyżywieniem, rozrywką i kulturą.

Jak wynika z deklaracji badanych, konkurencyjność dóbr wytwo-rzonych przez omawiane przedsiębiorstwa związana była przede wszystkim z wysoką jakością (67,8%), korzystną relacją ceny do ja-kości (45,6%), atrakcyjnością ceny (37,8%) oraz powszechnie zna-ną na rynku marką (35,6%). Liczna grupa przedsiębiorstw w tym sektorze konkurencyjną pozycję buduje także w oparciu o unika-towy charakter produktu na rynku (22,2%).

Z uwagi na turystyczny charakter regionu, najsilniejszą konkurencją produktu badanych przedsiębiorstw są firmy działające na terenie województwa warmińsko-mazurskiego, w tym podmioty lokalne (30,7%). W najmniejszym stopniu konkurencję stanowią firmy z in-nych województw na terenie kraju (14,8%) oraz zagraniczne (6,8%).

Struktura zasięgu geograficznego dostawców produktów i wyro-bów dla sektora turystycznego wskazuje na wysoki stopień wy-korzystania zasobów województwa. Kontrahentami najczęściej są podmioty lokalne (45,1%) i regionalne (31,7%). Mniej licznie badane przedsiębiorstwa korzystają z oferty dostawców z innych województw na terenie kraju i nielicznie z dostaw zagranicznych. W opinii badanych, największą rynkową wartością produktu sek-

Page 103: Perspektywy rozwoju kluczowych sektorów województwa warmińsko-mazurskiego Raport z badań

101

tora turystycznego jest przede wszystkim jakość, atrakcyjna cena oraz rozpoznawalna marka. Głównymi odbiorcami wysokiej jako-ści oferty są klienci krajowi. Dużą popularnością usługi turystycz-ne cieszą się wśród lokalnej społeczności oraz turystów zagranicz-nych. Niezbędne w działalności zasoby dostarczane są głównie przez lokalnych i regionalnych kontrahentów. Wysoki stopień wykorzystania zasobów województwa warmińsko-mazurskiego w działalności sektora turystycznego wpływa na pobudzenie i wy-niki finansowe wielu innych dziedzin działalności. Najważniejszy-mi konkurentami produktu badanych przedsiębiorstw są podmio-ty działające na terenie województwa.

Zasoby ludzkieWartość zasobów ludzkich kształtuje struktura zatrudnienia wg formy zawieranej umowy o pracę, wykształcenia oraz aktywności proedukacyjnej.

Dominującą formą zatrudnienia pracowników w sektorze tury-stycznym jest umowa o pracę na czas nieokreślony (41,1%) oraz określony (36,7%). Z uwagi na cykliczne natężenie popytu na usłu-gi turystyczne, pracownicy zatrudniani są sezonowo (10,0%). Naj-częściej pracodawcy zatrudniają osoby z wykształceniem średnim ogólnokształcącym/technicznym (52,9%) oraz wyższym (35,3%). Posiadane przez nich specyficzne kwalifikacje związane są z ob-sługą ruchu turystycznego i wymagają wysokich kompetencji zawodowych. Oprócz wykształcenia, najczęściej kierunkowego, pracownicy wyposażeni są w umiejętności i uprawnienia posłu-giwania się językami obcymi, prowadzenia nauki jazdy, obsługi nagłośnienia i naświetlenia, lotnicze, obsługi kas fiskalnych, obsłu-gi komputera i urządzeń biurowych oraz kosmetologiczne Specy-ficzne w sektorze turystycznym kwalifikacje tworzą również umie-jętności nabywane w procesie kształcenia w zawodach: barman, kelner, szef kuchni, cukiernik oraz operator sprzętu wodnego. Z uwagi na specyfikę działalności sektora turystycznego, zasady komunikacji interpersonalnej oraz instytucjonalnej mają bardzo duże znaczenie. Pracodawcy, jako charakterystyczną cechę, nie związaną bezpośrednio z kwalifikacjami zawodowymi zatrudnia-nych pracowników wskazywali szczególne predyspozycje osobo-wościowe pracowników.

Wysokiej jakości i specyficznym kwalifikacjom oraz umiejętno-ściom pracowników sektora turystycznego towarzyszy duża ak-tywność proedukacyjna. W większości badanych firm pracownicy uczestniczą w ustawicznym kształceniu. Udział w kursach i szkole-niach finansowany jest przez pracodawców (36,1%), ze środków strukturalnych Unii Europejskiej (28,9%) oraz ze środków własnych pracowników (13,3%). W pozostałej grupie firm (31,3%) brak ak-tywności pracodawcy uzasadniali nieopłacalnością kształcenia pracowników oraz brakiem potrzeb i środków finansowych.

Pomimo dużej specjalizacji zasobów pracy ponad połowa firm nie napotyka na problemy w procesie rekrutacji odpowiednio wykwalifikowanej kadry (56,7%). Nieliczni pracodawcy (15,6%) zadeklarowali, iż na rynku pracy brak jest osób o odpowiednich kwalifikacjach zawodowych (15,6%) oraz posiadających niezbęd-ne umiejętności i doświadczenie zawodowe (6,7%).

Dynamika stanu zatrudnienia w przedsiębiorstwach turystycz-nych wskazuje, iż zatrudnienie w większości przedsiębiorstw

utrzymało się na stałym poziomie (72,9%). Stan zatrudnienia obec-nego w odniesieniu do analogicznego okresu roku poprzedniego liczniejszej grupy pracodawców zwiększył się (11,8%) niż zmniej-szył (2,4%). Jak wynika z badań zasoby pracy w sektorze turystycz-nym to cenne niematerialne zasoby przedsiębiorstw. Pracownicy posiadają wysoki poziom wykształcenia i kwalifikacji zawodowych oraz charakteryzują się wysokimi predyspozycjami osobowościo-wymi do pracy w turystyce. W okresie ostatniego roku nie nastąpi-ły znaczące zmiany w poziomie zatrudnienia. Stały poziom utrzy-mał się w większości badanych przedsiębiorstw. Pozostali praco-dawcy znacznie częściej zatrudniali nowych pracowników niż re-dukowali miejsca pracy.

Inne specyficzne zasobyNajważniejszym specyficznym zasobem przedsiębiorstw w sek-torze turystycznym są środki trwałe tworzące infrastrukturę tu-rystyczną: budynki i lokale, środki transportu oraz wyposażenie, które w opinii najliczniejszej grupy badanych są łatwo dostępne na rynku (77,6%). W przypadku mniejszej grupy przedsiębiorców (22,4%) ich dostępność jest ograniczona. Innym specyficznym za-sobem gromadzonym przez badane przedsiębiorstwa są zasoby informacyjne (42,2%). Źródłem gromadzenia informacji są najczę-ściej łatwo dostępne (86,1%) ogólnodostępne statystyki, cenniki, reklama i ogłoszenia oraz komunikaty. Z kolei surowcami, które re-spondenci uznali za charakterystyczne dla ich działalności są arty-kuły spożywcze oraz pasze. W opinii niemal wszystkich badanych są one ogólnie dostępne (94,4%) na rynku. Jak wynika z deklaracji nielicznej grupy badanych (2,2%) działalność ich przedsiębiorstw wymaga posiadania w firmie dużych rezerw gotówki.

Wiedza chroniona tworząca aktywa niematerialne gromadzona jest przez niemal połowę badanych przedsiębiorstw turystycz-nych (49,4%). Ten specyficzny zasób tworzą głównie bazy klien-tów (36,0%) oraz nowoczesne rozwiązania marketingowe (9,0%). W grupie pozostałych firm nie wyróżnia się wśród aktywów wie-dzy chronionej.

Wysoki poziom wykorzystania w działalności środków trwałych, wymaga wysokich nakładów kapitału, przede wszystkim począt-kowego. Pomimo dużej dostępności surowców oraz szerokiego dostępu do informacji, specyficzne zasoby w sektorze turystyki tworzą jeden z czynników warunkujących kierunek i natężenie konkurencji. Tworzone przez niemal połowę przedsiębiorstw za-soby wiedzy chronionej: bazy klientów oraz nowoczesne rozwią-zania marketingowe stanowią w sektorze turystycznym ważne narzędzie budowania przewag konkurencyjnych.

InnowacyjnośćAktywność innowacyjną, kreującą zarówno zasoby materialne jak i niematerialne przedsiębiorstw prowadziła ponad połowa bada-nych przedsiębiorstw (55,1%) ale jednocześnie niemal połowa nie wykazała w okresie ostatnich dwóch lat aktywności innowacyjnej (44,9%).

Wprowadzane innowacje związane były głównie z unowocze-śnieniem produktu. Najczęściej przedsiębiorstwa wprowadza-ły nowy produkt lub usługę (36,0%), udoskonalały już istniejące (28,1%) oraz wdrażały zmiany o charakterze estetycznym lub inne twórcze modyfikacje przynajmniej jednego z produktów przed-

Page 104: Perspektywy rozwoju kluczowych sektorów województwa warmińsko-mazurskiego Raport z badań

102

siębiorstwa. Mniej licznie wprowadzane były innowacje proceso-we, które pozwoliły z powodzeniem wdrożyć nowy proces świad-czenia usługi (9,0%) lub udoskonalić proces wykorzystywany w fir-mie (6,7%). Bardzo rzadko w przedsiębiorstwach doskonalone były metody dostawy lub procesy logistyczne (1,1%).

W badanych przedsiębiorstwach, innowacje organizacyjne oraz marketingowe wprowadzane były bardzo rzadko. Nowoczesne zmiany organizacyjne przedsiębiorstw umożliwiły wdrożenie no-wej lub istotnie zmienionej strategii (3,4%), wprowadzenie nowej lub istotnie zmienionej struktury organizacyjnej (1,1%) oraz zasto-sować tzw. zaawansowane techniki zarządzania np. TQM – total quality management (1,1%). Nowoczesne działania marketingo-we opierały się na prowadzeniu badań rynkowych/marketingo-wych w celu wprowadzenia nowego produktu lub usługi (3,2%) lub poszerzenia rynków zbytu (1,1%). Nieliczne przedsiębiorstwa w ramach działań innowacyjnych zmieniły koncepcję/strategię marketingową przedsiębiorstwa (1,1%).

Głównym powodem wprowadzania innowacyjnych zmian w ba-danych przedsiębiorstwach był zamiar umocnienia pozycji firmy na rynku (57,1%), podniesienia jakości oferowanych produktów i usług (42,9%) oraz chęć rozszerzenia oferty (38,8%).

Poziom prowadzonych działań innowacyjnych, na tle innych sektorów, wskazuje na dużą aktywność przedsiębiorstw tury-stycznych w zakresie wdrażania nowoczesnych zmian. Najliczniej wprowadzane zmiany w zakresie produktów i procesów świadczą o dużym natężeniu rywalizacji na płaszczyźnie podniesienia lub zdobycia poziomu popytu na rynku. Niedoceniane natomiast jest znaczenie innowacji marketingowych i organizacyjnych w formie promocji, reklamy i badań, które w powiązaniu z produktowymi i procesowymi znacznie skuteczniej pozwoliłyby na rozszerzenie zasięgu działania w oparciu o produkt, odbiorcę i terytorium.

Natężenie konkurencji w sektorzeNajwiększe znaczenie w budowaniu konkurencyjnej pozycji na rynku turystycznym tworzą systemy sprawnego zarządzania (32,2%), systemy jakości (25,6%), organizacja pracy (20,0%) oraz komunikacja wewnętrzna (13,3%).

Rynek usług turystycznych, w opinii większości badanych, charak-teryzuje się wysokimi kosztami stałymi prowadzenia działalności (72,2%), dużą liczbą konkurentów (63,3%) oraz wysokim stopniem zależności taktyki działania przedsiębiorstw od strategii konkuren-cji (66,7%). W opinii ponad połowy badanych, w sektorze tempo wzrostu popytu jest wysokie (53,3%) i brak jest zróżnicowania oferty pomiędzy konkurentami (61,1%).

Najważniejszymi instrumentami konkurowania w sektorze tury-stycznym są: jakość, wizerunek i marka. W opinii ponad połowy respondentów, badane przedsiębiorstwa dysponują lepszym niż konkurencja wizerunkiem firmy (55,6%), wyższą jakością produktu (53,3%) oraz bardziej znaną marką (50,6%).

Poziom ceny, warunki płatności, częstotliwość wprowadzania nowych produktów, terminowość dostaw w stosunku do konku-rencji, reklama i promocja sprzedaży, dogodna dla klientów sieć dystrybucji, obsługa klienta oraz jakość usług posprzedażnych,

w opinii najliczniejszej grupy badanych nie stanowią źródła prze-wagi konkurencyjnej przedsiębiorstw. Przeprowadzona przez respondentów ocena wymienionych instrumentów rywalizacji wskazuje, iż poziom ich wartości w badanych firmach w odniesie-niu do konkurencji jest taki sam.

Rywalizacja pomiędzy konkurentami w sektorze turystycznym, jak wynika z badań przebiega na płaszczyźnie jakości, marki i wize-runku. Pomimo zbliżonego poziomu pozostałych czynników bu-dowania przewag konkurencyjnych natężenie konkurencji wśród badanych przedsiębiorstw jest wysokie. Silne natężenie kon-kurencji tworzy duża liczba konkurentów na rynku oraz wysoka zależność taktyki działania badanych przedsiębiorstw od strategii stosowanych przez konkurencję.

Bariery wejścia i wyjściaBariery wejścia i wyjścia powiązane są z siłą i kierunkami natężenia konkurencji oraz charakterem posiadanych przez przedsiębior-stwa zasobów i produktów. Taktyka działań większej liczby ba-danych firm w dużym stopniu zależy od działań prowadzonych przez konkurencję. Najczęściej jednak, jak wynika z deklaracji ba-danych, zdobycie konkurencyjnej pozycji na rynku turystycznym związane jest z efektem doświadczenia (97,8%), nakładami kapita-łu (83,3%), w tym również początkowego (70,0%), zasięgiem dzia-łania (73,0%) oraz barierami administracyjno-prawnymi, społecz-nymi i politycznymi (60,7%). W wysokim stopniu konkurencyjna pozycja przedsiębiorstw zależy od posiadanych wyspecjalizowa-nych zasobów (54,4%), taktyki stosowanej przez konkurencyjne firmy (52,2%) oraz identyfikacji marki i lojalności klientów (52,2%).

Opinie na temat wpływu stopnia zróżnicowania produktu (wy-sokie: 26,7%, niskie: 35,6%), dostępu do kanałów dystrybucji (wy-sokie: 19,1%, niskie: 19,1%) oraz dostępu do nowoczesnych tech-nologii (wysokie: 45,5%, niskie: 25,0%) wskazują na umiarkowany wpływ tych czynników na zbudowanie/podniesienie konkuren-cyjności badanych przedsiębiorstw.

Wejście na rynek w sektorze turystycznym związane jest z posia-daniem wysokiego kapitału. Silniejsze jednak oddziaływanie na sukces firmy na rynku mają czynniki, stanowiące niematerialne aktywa przedsiębiorstw: doświadczenie, zasięg działania, marka, lojalność klientów oraz uwarunkowania administracyjno-praw-ne, społeczne i polityczne. Nie bez znaczenia jest poznanie i zmie-rzenie się z taktyką działania firm konkurencyjnych. W przypadku zakończenia lub zmiany specjalizacji działalności, poniesione wy-sokie nakłady na wyspecjalizowane zasoby, zdobyte doświadcze-nie oraz kapitał kliencki uwarunkowany lojalnością wobec marki, utrudniają zbycie posiadanych zasobów lub też zmianę specjali-zacji działalności.

Relacje z nabywcami i dostawcami – siła przetargowaOdbiorcami badanych przedsiębiorstw turystycznych są najczę-ściej zorganizowane grupy kupujące wspólnie usługę turystycz-ną (51,1%), są oni również stałymi odbiorcami oczekującymi wyso-kiej jakości oferty (40,0%), są lojalnymi klientami, ponieważ zmiana „dostawcy” usługi byłaby związana z dużymi kosztami (27,8%) oraz są pośrednikami w sprzedaży odbiorcom ostatecznym (26,7%). Wskazane cechy odbiorców wskazują, iż usługa turystyczna naj-częściej kupowana jest w sposób zorganizowany. Klientami zor-

Page 105: Perspektywy rozwoju kluczowych sektorów województwa warmińsko-mazurskiego Raport z badań

103

ganizowanymi mogą być zarówno instytucje, jak również osoby prywatne koordynujące wspólnie wypoczynek. Znaczący odsetek przedsiębiorców zadeklarował, iż nabywcami produktów są rów-nież klienci rozdrobnieni i nie zdolni do skoordynowania swoich zakupów (25,6%) oraz nabywcy mający możliwość dużego wybo-ru produktów i jest im wszystko jedno od kogo kupią (15,6%).

Na relacje z nabywcami produktu przedsiębiorstw turystycznych w największym stopniu wpływa znaczenie produktu dla nabyw-cy (71,7%), jego dochód (68,5%) oraz liczba ważnych odbiorców (56,7%). Na warunki sprzedaży oferty turystycznej nie wpływa na-tomiast koszt zmiany dostawcy (68,9%).

Zróżnicowane opinie wyrazili badani przedsiębiorcy na temat wpływu dostępności produktów substytucyjnych (duże: 44,4%, małe: 21,1%, nie ma znaczenia: 34,4%), zagrożenia ze strony in-nych firm (duże: 24,7%, małe: 38,2%, nie ma znaczenia: 37,1%) oraz wpływu klientów na wysokość ceny (duże: 18,0%, małe: 42,7%, nie ma znaczenia: 39,3%).

Opinie przedsiębiorców oferujących produkt turystyczny świadczą o niewielkiej możliwości oddziaływania nabywców na warunki sprze-daży. Cenę sprzedaży w niskim stopniu kształtuje dostępność substy-tutów oraz natężenie konkurencji w sektorze. Zmiana dostawcy nie wpływa, zdaniem badanych na relacje z nabywcami usług. Znaczenie sprawcze przypisane zostało czynnikom: znaczenie produktu dla na-bywcy, dochód nabywcy oraz liczba ważnych odbiorców.

Dostawcami produktów dla przedsiębiorstw turystycznych są najczęściej podmioty działające w oparciu o sprzedaż hurtową (40,4%), wybór dostawcy jest ważnym nakładem w działalności firmy (28,1%) a koszty zmiany dostawcy są wysokie (7,9%). W opi-nii licznej grupy badanych jest ich wielu i możliwy jest wybór warunków zakupu (28,1%), w mniejszym stopniu ich liczba jest ograniczona (23,5%). Produkty oferowane przez dostawców są jednolite (15,7%) i są oni zagrożeni utratą klientów, którzy się in-tegrują (5,6%).

Za najistotniejsze czynniki wpływające na relacje z dostawcami, badani uznali: znaczenie dostaw dla jakości produktu (78,2%), liczbę znaczących nabywców (74,5%), dostępność substytutów (58,2%), ograniczenie możliwości uzyskania korzystnych warun-ków (51,9%). Niski wpływ na warunki umowy z dostawcami, zda-niem ponad połowy badanych ma zagrożenie integracją innych firm na rynku (65,4%).

Dostawcy produktów dla podmiotów turystycznych z uwagi na wysokie koszty wyboru dostawy a także jego zmiany w wysokim stopniu wpływają na warunki realizacji transakcji sprzedaży. Siła przetargowa dostawców zagrożona jest jednak utratą klientów, którzy się integrują.

Uwarunkowania i strategie konkurencji w sektorzeBudowanie konkurencyjnej pozycji na rynku przez przedsiębior-stwa turystyczne opiera się na taktyce wykorzystującej instru-menty różnych strategii. Najczęściej przedsiębiorstwa turystyczne stosowały instrumenty strategii koncentracji oraz wyróżnienia. W dużo mniejszym stopniu badani przedsiębiorcy budowali po-zycję w oparciu o strategię cenową.

Realizacja strategii koncentracji opierała się na rozszerzeniu grupy odbiorców (80,9%), wejściu na nowe terytorium (16,9%) oraz roz-szerzeniu oferty przedsiębiorstwa o produkt wysokiej jakości (6,7%).

Z kolei wyróżnienie produktu na rynku, realizowane było poprzez pozyskanie lojalności klientów (73,0%), prowadzenie działań mar-ketingowych, promocyjnych (32,6%), wykorzystanie wysokiej ja-kości materiałów i produktów (28,1%) oraz ponoszenie nakładów na B+R (12,4%). W najmniejszym stopniu przedsiębiorstwa rezy-gnowały z masowego klienta na rzecz klienta elitarnego (2,2%).

W ramach kosztowej strategii konkurowania na rynku, głównie przedsiębiorstwa szukały oszczędności poprzez kontrolę kosz-tów bezpośrednich i ogólnych (16,9%), wykorzystanie wiedzy na temat rynku i obowiązujących na nim praw (5,6%) oraz inwesto-wanie w maszyny i urządzenia (5,6%). Wprowadzane były ograni-czenia lub zaprzestano ponoszenia wydatków na badania i rozwój B+R (4,3%) oraz w ramach obniżenia kosztów pomijani byli klienci o znaczeniu marginalnym (1,1%).

Największą barierą w rozwoju badanych przedsiębiorstw, w opi-nii badanych jest sytuacja gospodarki w kraju i na świecie, wzrost kosztów działania firmy w wyniku inflacji (49,9%) oraz zagrożenie niższym zapotrzebowaniem nabywców na produkt turystyczny (19,1%). Kolejne bariery w rozwoju związane były z zagrożeniem wejścia firm konkurencyjnych na terytorium działania przedsię-biorstw (18,0%) oraz w podsegmenty danego rynku (15,7%).

Działania prowadzone w celu uzyskania korzystnego wyniku przed-siębiorstw, wskazują, iż najczęściej ograniczane są koszty prowadze-nia działalności (37,3%), produkt wyróżniany jest na rynku (29,2%) oraz poszukiwane są rozwiązania zmniejszające obciążenia podat-kami (18,1%). W wielu przedsiębiorstwach zwiększany jest poziom sprzedaży (16,9%), w innych z kolei zwiększane są ceny zbytu (13,5%).

Rodzaje strategii, stosowane przez badane przedsiębiorstwa w dużym stopniu powiązane są z uwarunkowaniami konkuren-cyjności w sektorze turystycznym. Wysokie tempo wzrostu popy-tu, wysokie znaczenie liczby odbiorców, marki, jakości i wizerunku powoduje, iż badane przedsiębiorstwa najczęściej stosują strate-gie koncentracji i wyróżnienia. Strategia kosztowa, stosowana jest znacznie rzadziej, jest natomiast najczęściej stosowanym narzę-dziem poprawy wyników finansowych firmy.

Atrakcyjność inwestycyjnaWysoki stopień rywalizacji w sektorze turystycznym, jak wynika z badań, przebiega na płaszczyźnie wyróżnienia wyrobów przez jakość i markę oraz pozyskanie grup odbiorców.

Jak wynika z badań, w sektorze wymagany jest wysoki stopień specjalizacji zasobów pracy, które najczęściej są dostępne na ryn-ku. Ponadto, wysokie bariery wejścia na rynek, związane ze specy-fiką pozostałych zasobów (np. kapitał i doświadczenie) sprawiają, iż 20,2% badanych nie oceniła branży jako atrakcyjnej inwestycyj-nie. Liczna grupa przedsiębiorców nie potrafiła wskazać czynni-ków, które determinują przyciąganie inwestycji w sektorze.

W opinii pozostałych uczestników, sektor turystyczny atrakcyjność inwestycyjną zawdzięcza głównie popytowi na rynku krajowym

Page 106: Perspektywy rozwoju kluczowych sektorów województwa warmińsko-mazurskiego Raport z badań

104

(32,6%), zgodności z koncepcjami rozwoju miast i gmin (28,1%) oraz możliwości pozyskania środków z Unii Europejskiej. W opi-nii nielicznej grupy respondentów popyt na usługi turystyczne wśród klientów zagranicznych (7,9%) jest jednym z walorów atrak-cyjności turystycznej.

Większość przedsiębiorców nie prowadzi działań eksportowych (94,4%). Nieliczna grupa (5,6%) sprzedaż prowadzi z kontrahen-tami z Czech, Rosji, Litwy, Turcji, Słowacji i Hiszpanii. Wyższą ak-tywność współpracy z rynkami zagranicznymi wykazują przed-siębiorstwa turystyczne w kierunku importu towarów (27,0). Firmy importujące produkty korzystały z oferty dostawców z Niemiec, Rosji, Francji, Włoch, Słowacji, Ukrainy, Litwy, Czech, Austrii i USA.

Atrakcyjność inwestycyjna sektora turystycznego, jak wynika z opi-nii badanych, związana jest przede wszystkim z kierunkami rozwoju wyznaczonymi przez jednostki samorządu terytorialnego w strate-giach. Ponadto, przedsiębiorcy mają dużą możliwość pozyskania środków na rozwój z funduszy strukturalnych Unii Europejskiej.

Grupy strategiczneW sektorze turystycznym przedsiębiorstwa konkurują na rynku przede wszystkim w oparciu o strategię niszy rynkowej i wyróż-nienia. Wykorzystują różne narzędzia i instrumenty budowania konkurencyjnej pozycji na rynku.

Określenie grup strategicznych w sektorze turystycznym opierało się na poszukiwaniu cech, które różnicują badanych z uwagi na posiadane zasoby, stosowaną taktykę działania lub zagrożenia, na jakie są najbardziej narażone. Analizie poddane zostały również opinie respondentów na temat sytuacji firmy w odniesieniu do analogicznego okresu roku poprzedniego (wzrost poziomu roz-woju, bez zmian oraz spadek). Na podstawie agregacji danych wg zasięgu działania zaobserwowane zostały odmienne uwarunko-wania budowania przewagi konkurencyjnej na rynku.

W oparciu o analizę opinii i deklaracji uczestniczących w badaniu przedstawicieli sektora turystycznego, z uwagi na zasięg działania wyróżnione zostały 3 grupy strategiczne:•  Grupa [A] lokalne przedsiębiorstwa sektora turystycznego;•  Grupa [B] regionalne przedsiębiorstwa sektora turystycznego;•  Grupa [C] krajowe/ponadkrajowe przedsiębiorstwa sektora tu-

rystycznego.

Grupa [A] lokalne przedsiębiorstwa sektora turystycznegoGrupę A tworzą przedsiębiorstwa turystyczne, których produkt sprzedawany jest głównie na rynku lokalnym. Są to firmy mikro: zatrudniające od 0 do 9 pracowników oraz małe: zatrudniające od 10 do 49 pracowników, prowadzące działalność usługową, produk-cyjno-usługową oraz produkcyjno-usługowo-handlową. Forma prawna prowadzonej działalności badanych pozwoliła wyróżnić: stowarzyszenia i organizacje społeczne, osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą, spółdzielnie oraz spółki z o.o.

Produkt turystyczny oferowany na lokalnym rynku charakteryzuje się wysoką jakością, powszechnie znaną marką oraz dobrą relacją ceny do jakości. Poziom jakości oferty badanych firm nie wyróżnia się na rynku. Niskie natężenie konkurencji na rynku lokalnym po-

woduje, iż pojawienie się produktu substytucyjnego nie zagraża lokalnym firmom turystycznym.

Klientami lokalnych firm turystycznych jest stała grupa odbiorców oczekujących produktów/usługi wysokiej jakości, którzy są lojalni, ponieważ zmiana usługodawcy związana jest z dużymi kosztami. Nabywcy lokalnych firm turystycznych stanowią liczną grupę, która często zakupuje usługę w formie pakietu grupowego. Poziom obsłu-gi klienta na rynku nie różnicuje konkurujących na tym rynku firm.

Kontrahenci produktów dla lokalnych podmiotów turystycznych z uwagi na ich niewielką liczbę oraz wysokie koszty wyboru do-stawcy w dużym stopniu wpływają na warunki realizacji transakcji sprzedaży.

Wysokie tempo wzrostu popytu na produkty i usługi lokalnych przedsiębiorstw turystycznych oraz stosunkowo mała liczba firm konkurencyjnych tworzą warunki sprzyjające przedsiębiorcom na budowanie przewag na rynku.

Zagrożenia ze strony konkurencji wskazują na kierunek rywaliza-cji pomiędzy działającymi lokalnie firmami turystycznymi. W naj-większym stopniu zagrożenie konkurencyjności tych firm wyni-ka z dużej możliwości łączenia się konkurencji (powstania fuzji), wejścia na rynek konkurencji mogącej obniżyć konkurencyjność ceny, jakości przedsiębiorstw lokalnych.

Strategia kosztowa jest najczęściej stosowaną taktyką umocnie-nia/poprawienia wyników działalności lokalnych przedsiębiorstw na rynku. Firmy ograniczają wielkość kosztów prowadzonej dzia-łalności, zwiększają poziomu cen zbytu oraz poszukują rozwiązań zmniejszających obciążenia podatkami. Podobna polityka prowa-dzona jest w przypadku intensyfikacji wyników z działalności (uzy-skania korzystnego wyniku).

Grupa [B] regionalne przedsiębiorstwa sektora turystycznegoGrupę B tworzą przedsiębiorstwa turystyczne, których produkt sprzedawany jest głównie na rynku regionalnym. Są to firmy mi-kro: zatrudniające od 0 do 9 pracowników oraz małe: zatrudniające od 10 do 49 pracowników. prowadzące działalność usługową oraz produkcyjno-usługową. Forma prawna prowadzonej działalności badanych pozwoliła wyróżnić: stowarzyszenia i organizacje spo-łeczne oraz osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą.

Cechą charakterystyczną produktu turystycznego, oferowanego przez regionalne przedsiębiorstwa jest wysoka jakość oraz po-wszechnie znana marka. Poziom jakości oferty badanych firm wy-różnia się na rynku. Innym walorem regionalnej oferty turystycz-nej jest atrakcyjność cenowa oraz wyróżnienie produktu poprzez unikatowość. Firmy oferujące produkt znany z uwagi na markę i unikatowość nie odczuwają wpływu liczby ważnych klientów na konkurencyjną pozycję. Niskie natężenie konkurencji na rynku po-woduje, iż podobnie jak w przypadku firm lokalnych ich oferta nie jest zagrożona naśladownictwem.

Odbiorcy usługi firm regionalnych to grupa lojalnych klientów, którzy oczekują produktów/usługi wysokiej jakości, których lojal-ność wynika również z braku możliwości nabycia produktu u in-nego usługodawcy. Regionalne firmy, budując konkurencyjną

Page 107: Perspektywy rozwoju kluczowych sektorów województwa warmińsko-mazurskiego Raport z badań

105

pozycję na rynku w oparciu o unikatowość zyskują cenny kapitał rynkowy w postaci stałej grupy odbiorców.

Regionalne przedsiębiorstwa turystyczne surowce i materiały za-kupują najczęściej u hurtowników, których oferta jest jednolita, lecz na tym rynku dostawców jest wielu i jedynie nakłady zwią-zane z wypracowaniem relacji handlowych oraz koszt zmiany do-stawcy ograniczają negocjowanie warunków umowy.

Umiarkowane tempo wzrostu popytu na produkty i usługi re-gionalnych przedsiębiorstw turystycznych, mała liczba firm kon-kurencyjnych oraz unikatowość sprzyjająca zdobywaniu lojalno-ści klientów świadczą o tym, iż główne uwarunkowania przewag konkurencyjnych wiążą się z wyróżnieniem produktu i zdobyciem lojalności klientów.

Zagrożenia działaniami konkurencji odczuwane są przez wszyst-kie przedsiębiorstwa rynku turystycznego. W zależności jednak od zasięgu działania, który wynika często ze skali prowadzonej dzia-łalności, siła wpływu działań konkurencji jest różna. Zagrożeniem ze strony konkurencji silnie wpływającym na pozycję regional-nych przedsiębiorstw jest możliwość łączenia się (powstania fuzji) i wzmocnienia istniejących konkurentów.

Regionalny charakter natężenia konkurencji wskazuje, iż instru-mentami pozwalającymi osiągnąć korzystne wyniki z działalności, podobnie jak w przypadku firm lokalnych, jest strategia kosztowa, jednak wykorzystują one odmienne instrumenty. Podstawowym działaniem jest poszukiwanie rozwiązań zmniejszających obciąże-nia podatkami. Kolejnym, zwiększenie zróżnicowania asortymen-tu oferty oraz zwiększanie wielkości sprzedaży a jednocześnie zmniejszanie cen zbytu. Takie rozwiązania stosować mogą przed-siębiorstwa, które nie oczekują natychmiastowych rezultatów i posiadają odpowiednie rezerwy kapitału finansowego.

Grupa [C] krajowe/ponadkrajowe przedsiębiorstwa sektora turystycznegoGrupę C tworzą przedsiębiorstwa turystyczne, których produkt sprzedawany jest na rynku krajowym. Są to firmy: małe - zatrud-niające od 10 do 49 pracowników oraz mikro - zatrudniające do

9 pracowników, prowadzące działalność usługową, produkcyjno-usługową oraz handlowo-usługową. Forma prawna prowadzonej działalności badanych pozwoliła wyróżnić: osoby fizyczne prowa-dzące działalność gospodarczą, spółki z o.o., spółki cywilne oraz stowarzyszenia i organizacje społeczne.

Produkt turystyczny, oferowany przez krajowe przedsiębiorstwa charakteryzuje się wysoką jakością oraz powszechnie znaną marką. Na rynku funkcjonują również firmy, których oferta jest odpowied-nikiem firmy posiadającej znaną markę. Warunki konkurencyjności w sektorze turystyki na poziomie kraju warunkowane są odmienny-mi uwarunkowaniami niż na rynku lokalnym i regionalnym. Duża liczba konkurencyjnych firm, wysokie tempo wzrostu popytu, wy-soki poziom obsługi klientów na rynku powodują, iż znaczenie pro-duktu dla odbiorcy jest główną płaszczyzną natężenia konkurencji. Z uwagi na atrakcyjność marki, pozwalającej budować przewagę konkurencyjną na rynku, pojawienie się substytucyjnych ofert tury-stycznych istotnie wpływa na pozycję przedsiębiorstw.

SZANSE ROZWOJOWE SEKTORA - SWOTMocne strony Słabe strony

•  wysoko wykwalifikowane zasoby

pracy,

•  wysoka jakość usług,

•  wysokie tempo wzrostu popytu,

•  zgodność z kierunkami rozwoju wy-

znaczonymi przez jednostki samorzą-

du terytorialnego w strategiach,

•  możliwość pozyskania środków z Unii

Europejskiej.

•  małe zainteresowanie ofertą klientów

zagranicznych,

•  wysokie nakłady kapitału, w tym

również początkowego,

•  niski poziom innowacyjności,

•  brak skutecznej promocji,

•  niskie nakłady na B+R.

Szanse rozwoju Zagrożenia

•  wzrost popytu na usługi odbiorców

zagranicznych,

•  większa aktywność innowacyjna,

•  skuteczna promocja atrakcyjności

turystycznej regionu,

•  wsparcie jednostek samorządu

terytorialnego,

•  wzrost nakładów na B+R.

•  spadek popytu ze strony odbiorców

zagranicznych,

•  brak/niska aktywność innowacyjna,

•  brak skutecznej promocji atrakcyjno-

ści turystycznej regionu,

•  brak wsparcia jednostek samorządu

terytorialnego,

•  brak/spadek nakładów na B+R.

Page 108: Perspektywy rozwoju kluczowych sektorów województwa warmińsko-mazurskiego Raport z badań

106

Odbiorcy usługi krajowych przedsiębiorstw sektora turystyki to liczna grupa pojedynczych lub zorganizowanych klientów, któ-rych lojalność warunkowana jest wysoką jakością produktu oraz wysokością kosztu zmiany dostawcy usługi.

Surowce i materiały na krajowym rynku przedsiębiorstw turystycz-nych dostarczają najczęściej hurtownie posiadające jednolitą ofer-tę produktową. Ilość dostawców jest ograniczona, a koszt związa-ny z wyborem, podobnie jak w pozostałych sektorach jest waż-nym nakładem przedsiębiorstw.

Zagrożenia działaniami konkurencji na rynku krajowym w dużym stopniu podobne są do tych, które kształtują kierunki natężenia konkurencji rynku lokalnego i regionalnego. Pojawia się natomiast w tej grupie ryzyko związane z integracją klientów lub dostaw-ców. Świadczy to o bardzo wysokiej sile zarówno klientów jak i do-stawców.

Strategia kosztowa stanowi najważniejsze narzędzie służące osią-gnięciu korzystnych wyników z działalności. Przedsiębiorcy ogra-niczają wielkość kosztów prowadzonej działalności, wprowadza-ją większe różnicowanie struktury asortymentu sprzedaży oraz zwiększają wielkość sprzedaży.

4.9. Perspektywy i  prognozy rozwoju sektorów kluczowychSektor rolniczy: upraw roślin i hodowli zwierzątU podstaw proponowanych scenariuszy rozwoju leży oparcie się na idei rozwoju zrównoważonego, która jest szczególnie waż-na dla programowania strategii i oczekiwań w obszarze rozwo-ju rolnictwa i obszarów wiejskich. W gospodarce i życiu społecz-nym województwa warmińsko-mazurskiego paradygmat ten ma

szczególne znaczenie z uwagi na wyjątkowość walorów przyrod-niczych i krajobrazowych, duży udział ludności wiejskiej, w tym związanej z działalnością rolniczą, w ogólnej liczbie ludności, prze-strzenne zróżnicowanie warunków i poziomu życia ludności. Roz-wój zrównoważony zakłada harmonijne współdziałanie czynni-ków sprawczych i efektów ich oddziaływania w wymiarze ekono-micznym, środowiskowym i społecznym rozwoju.

„Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Województwa Warmińsko-Mazurskiego do roku 202058 formułuje następujące strategiczne cele rozwoju rolnictwa i obszarów wiejskich w wo-jewództwie:1. Dobrze funkcjonujące i efektywnie produkujące gospodarstwa

rolne.2. Produkcja żywności wysokiej jakości.3. Aktywny i sprawnie działający samorząd rolniczy.4. Tworzenie nowych miejsc pracy poza rolnictwem.5. Rozwinięta infrastruktura techniczna na terenach wiejskich.6. Lepsza infrastruktura społeczna.7. Podniesienie poziomu wykształcenia.8. Racjonalne wykorzystanie potencjału przyrodniczego regionu. W przedstawionych scenariuszach, wszystkie te elementy Strate-gii mają swoje odzwierciedlenie, przy większym nacisku na pro-blemy ochrony środowiska związane z działalnością rolniczą i za-leżne od stosowania przez rolników zasad Kodeksu Dobrej Prak-tyki Rolniczej, jak też stosowanie się do szczegółowych dyrektyw towarzyszących udzielaniu wsparcia finansowego na konkretne programy w ramach Wspólnej Polityki Rolnej UE, oraz finansowa-nia z budżetu krajowego. Konstrukcja obu wariantów scenariuszy opiera się na następujących podstawowych założeniach:•  W perspektywie finansowej 2014-2020 będą dostępne środki

wsparcia dla rolnictwa oraz filaru II – rozwój obszarów wiejskich,

RYSUNEK 7. MAPA GRUP STRATEGICZNYCH W SEKTORZE TURYSTYCZNYM

Źródło: Opracowanie własne na podstawie wyników badań.

KLASA WIELKOŚCI FIRMY

Lokalny

Spad

ekBe

z zm

ian

Wzr

ost

Regionalny Krajowy/ponadkrajowy

DYN

AM

IKA

RO

ZWO

JU

GRUPAA

GRUPAB

GRUPAC

58 „Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Województwa Warmińsko-Mazurskiego do roku 2020”, Załącznik do Uchwały nr XXXIV/474/05 Sejmiku Województwa Warmińsko-

Mazurskiego z dnia 31 sierpnia 2005 r., Zarząd Województwa Warmińsko-Mazurskiego, Olsztyn, 2005 r.

Page 109: Perspektywy rozwoju kluczowych sektorów województwa warmińsko-mazurskiego Raport z badań

107

•  Nie ulegną pogorszeniu prawne i organizacyjne regulacje funk-cjonowania gospodarstw rolnych, szczególnie w obszarze znacznego wzrostu obciążeń podatkowych oraz swobody ob-rotu gruntami rolnymi,

•  Utrzyma się skala globalnego popytu na żywność.

Dla rolnictwa województwa warmińsko-mazurskiego system wsparcia powinien być bardziej selektywny i wyrównywać skutki mniej korzystnych warunków prowadzenia działalności rolniczej w porównaniu z innymi regionami kraju. Warunki przyrodnicze: krótki okres wegetacji, zróżnicowanie średnich temperatur (jeden z najzimniejszych regionów Polski), duże zróżnicowanie jakości gleb i zmienna konfiguracja terenu stawiają przed rolnictwem województwa wymóg wysokiego poziomu uzbrojenia technicz-nego oraz powodują, że jednostkowe koszty produkcji rolniczej są wyższe, a dochodowość mniejsza niż w innych regionach kraju.

Scenariusz – Rozwój dynamicznyScenariusz ten oparty jest na założeniu, ze alokacja funduszy wsparcia ze środków UE oraz innych źródeł finansowania, będzie w perspektywie finansowej 2014-2020 na poziomie nie mniej-szym niż w okresie 2007-2013. Nastąpi także poprawa sprawności ich wykorzystania, uproszczenie procedur aplikacyjnych i kontro-lnych oraz większa elastyczność w doborze programów finanso-wania, głównie w obszarze programów rolnośrodowiskowych. Scenariusz ten zakłada dynamiczny wzrost i zniwelowanie zapóź-nień na wielu obszarach. Jego realizacja będzie ułatwiona wszę-dzie tam, gdzie środki z okresu 2007-2013 zostały/będą właściwie wykorzystane i przyczyniły się do wzrostu poziomu technicznego uzbrojenia pracy, modernizacji bazy produkcyjnej, poprawy jako-ści gleb i wpojenia kanonów dobrych praktyk rolniczych, skutku-jących poprawą stanu środowiska naturalnego, krajobrazu i bio-różnorodności.

Działania te powinny skutkować szybkim wzrostem produkcji ro-ślinnej i zwierzęcej, charakteryzującej się dobrą jakością i konku-rencyjnością cenową, znajdującą stabilne i efektywne krajowe i za-graniczne rynki zbytu. Przyniesie to znaczący wzrost produktyw-ności ziemi i kapitału, a także wydajności pracy ludzkiej. Wzrost do-chodów z działalności rolniczej przyniesie znaczącą poprawę wa-runków życia ludności rolniczej. W obszarze czynników społecz-nych rozwoju, nastąpi, także w wyniku naturalnych procesów de-mograficznych, wzrost zainteresowania pracą w rolnictwie. W po-pulacji osób kierujących gospodarstwami rolnymi będą przewa-żały osoby aktywne, o lepszym wykształceniu i przygotowaniu za-wodowym, sprawności i otwartości na nowe trendy i technologie produkcji rolnej.

W obszarze wykorzystania zasobów naturalnych i wpływu rolnic-twa na środowisko, wariant dynamicznego rozwoju zakłada wy-eliminowanie wszystkich zjawisk negatywnych i trwałe umocnie-nie mechanizmów prośrodowiskowych. Szczególnie ważne będą działania nakierowane na poprawę jakości gleb, stosunkowo sła-bych na znacznych obszarach województwa. Drugim obszarem będzie skokowy wzrost inwestycji w procesy utylizacji i zagospo-darowania odpadów pochodzenia rolniczego, przetwórstwa bio-masy i produkcji „zielonej” energii. Szeroki udział rolników w korzy-staniu z programów rolnośrodowiskowych wymusi stosowanie właściwych procedur agrotechnicznych, zapewniających ochro-

nę gleb, wód i powietrza. W warunkach regionu Warmii i Mazur szczególnie cenne będzie ograniczenie odpływu azotu ze źródeł rolniczych do wód.

Scenariusz – Rozwój powolnyZagrożenie powolnym tempem rozwoju zaistnieje w sytuacji istotnego ograniczenia napływu funduszy wsparcia dla rolnictwa. W większym stopniu dotknie to większe obszarowo gospodar-stwa towarowe, niż niewielkie gospodarstwa rodzinne, korzysta-jące głównie z płatności obszarowych. Bardziej znaczące skutki sytuacja ta może przynieść w obszarze uwarunkowań środowi-skowych, powodując ograniczenie lub wstrzymanie inwestycji i działań związanych z ochroną środowiska. Dotyczy to szczegól-nie zaniechania właściwych technik uprawy gleb, zbilansowane-go nawożenia, ograniczenia stosowania środków ochrony roślin, jak też utylizacji i zagospodarowania odpadów.

Wszystkie pozostałe determinanty rozwoju będą działały w iden-tycznych kierunkach jak w wariancie dynamicznym, ale zdecydo-wanie wolniej. W wariancie tym szczególnie niebezpieczny będzie niski wzrost dochodów rolników, dla części z nich może to ozna-czać drastyczny spadek poziomu życia. Zwiększy to presję na po-szukiwanie pracy poza rolnictwem, a także, skądinąd pożądane podejmowanie pozarolniczej działalności gospodarczej w obsza-rach charakteryzujących rolnictwo wielofunkcyjne.

Sektor produkcji artykułów spożywczychPrzemysł rolno-spożywczy zalicza się do kluczowych sektorów go-spodarki województwa warmińsko-mazurskiego. Ten dział przemy-słu przetwórczego charakteryzuje się wysokim udziałem w produk-cji sprzedanej przemysłu (ponad 30% wartości produkcji sekcji prze-twórstwa przemysłowego), wchłania znaczące zasoby siły roboczej, dysponuje nowoczesną i wysoko wydajną bazą produkcyjną w wielu obszarach produkcji. Wysoki poziom dostępności do surowców po-chodzenia rolniczego oraz ich szeroka oferta asortymentowa spra-wiają, że obszar działalności sektora jest bardzo szeroki.

Region ma dominującą pozycję w skali kraju w zakresie produk-cji mięsa drobiowego (przede wszystkim indyczego), wołowego, i wieprzowego, wędlin, masła. Istotna pozycję w wolumenie pro-dukcji spożywczej w regionie warmińsko-mazurskim zajmują tak-że soki i przetwory owocowo-warzywne, mrożonki, kasze, mąki, przetwory i galanteria mleczna, a także miód i przetwory rybne. Zaopatrzenie w surowce zapewnia w większości lokalne rolnic-two, produkujące je w warunkach czystego środowiska natural-nego. Znaczny udział w sprzedaży wyrobów ma eksport. Rozwój sektora produkcji artykułów spożywczych na Warmii i Mazurach będzie zdeterminowany przez skalę i siłę oddziaływania następu-jących podstawowych uwarunkowań:•  dostępność surowców i produktów pochodzenia rolniczego, ich

struktura i jakość,•  dostępność środków inwestycyjnych oraz kapitału operacyjnego,•  skala popytu krajowego i zagranicznego na oferowane produkty.

Przewidywane warianty rozwoju sektora do 2020 r. mają charakter wariantów prorozwojowych o różnej skali intensywności. Scena-riusz rozwoju dynamicznego koresponduje z dynamicznym roz-wojem sektora rolniczego, który jest podstawowym czynnikiem determinującym tempo wzrostu. W mniejszym stopniu o tem-

Page 110: Perspektywy rozwoju kluczowych sektorów województwa warmińsko-mazurskiego Raport z badań

108

taBeLa 48. ScenariuSZe rOZwOju SeKtOra rOLnicZeGO wOjewÓDZtwa WARMIŃSKO-MAZURSKIEGO W  PERSPEKTYWIE 2020 R.Determinanty/czynniki roz-woju Rozwój dynamiczny Rozwój powolny

Uwarunkowania ekonomiczne

Poziom i struktura wartości produkcji rolniczej

Szybki przyrost wolumenu produkcji rolniczej, wzrost towarowo-ści produkcji, dostosowanie podaży do potrzeb konsumentów, zdecydowana poprawa opłacalności

Wzrost ekstensywny, utrwalenie tradycyjnych kultur rolniczych i struktury gospodarstw rolnych, powolne zmiany koncentracji produkcji, nikły postęp w produktywności i wydajności pracy.

Produkcja ziemiopłodów i produktów hodowli zwierząt

Dynamiczny wzrost produkcji z wykorzystaniem kwalifikowane-go materiału siewnego i hodowlanego, stosowanie nowocze-snych metod upraw i technologii hodowli, znaczący wzrost plonów z 1 ha.

Przewaga dotychczasowych metod i technik rolniczych, trady-cyjne metody upraw i hodowli, utrwalenie niskiej wydajności i opłacalności produkcji rolnej

Powierzchnia i struktura za-siewów

Dostosowanie do spodziewanego popytu, optymalne wyko-rzystanie gruntów, wydajne kultury rolne, pełne wykorzystanie ziemi rolniczej

Tradycyjne praktyki płodozmianu, brak specjalizacji, nikły postęp biologiczny i jakość produktów

Nakłady inwestycyjneWzrost nakładów na technologie i środki trwałe, wysokie finansowanie ze środków WPR i budżetu krajowego, wysoka efektywność inwestycji

W wariancie zmniejszenia środków z WPR, znaczne ograniczenie poziomu inwestowania i brak modernizacji i postępu techniczne-go

Zaopatrzenie rolnictwa w środki produkcji

Zwiększenie stopnia nawożenia gleb i stosowania środków ochrony roślin nieinwazyjnych dla środowiska, stosowanie kwali-fikowanego materiału siewnego i hodowlanego

Utrwalenie lub bardzo powolne polepszenie sytuacji obecnej - efekty w postaci pogorszenia jakości gleb i braku znaczącego wzrostu plonów

Poziom i jakość nakładów pracy

Wzrost poziomu przygotowania zawodowego użytkowników gospodarstw rolnych, obniżenie wieku, wzrost wydajności pracy i umiejętności stosowania nowoczesnych metod i technik prowadzenia działalności rolniczej

Stagnacja w wymianie kadr w rolnictwie, słabe przygotowanie zawodowe młodego pokolenia do wykonywania zawodu rolnika, nadal niska atrakcyjność społeczna tego zawodu, niechęć do podnoszenia kwalifikacji i poziomu wiedzy

Produktywność i konkuren-cyjność

Szybki wzrost produktywności i wydajności pracy, wzrost kon-kurencyjności w wyniku obniżenia kosztów produkcji i wzrostu jakości płodów rolnych i produktów hodowli

Utrzymanie tradycyjnego tempa rozwoju, przewaga stosowania ekstensywnych form gospodarowania, brak zainteresowania i możliwości stosowania nowych technik, niska jakość produktów rolnych, niekonkurencyjność cenowa i podażowa

Rozwój wielofunkcyjności rol-nictwa i pozarolniczej działal-ności gospodarczej

Szybki wzrost oferty usług agroturystycznych, lokalnego prze-twórstwa płodów rolnych, rzemiosła i rękodzielnictwa

Ograniczenie się do obecnie prowadzonych form działalności, brak aktywności i innowacyjnego podejścia d rozszerzenia oferty usług

Dywersyfikacja rynków zbytuPodjęcie działań marketingowych, rozszerzenie oferty poda-żowej, poszukiwanie odbiorców płodów rolnych stabilnych i konkurencyjnych cenowo

Brak aktywności w poszukiwaniu najbardziej optymalnych odbiorców, trzymanie się odbiorców tradycyjnych, pasywność marketingowa

Dochody z działalności rol-niczej

Szybki wzrost poziomu dochodów zarówno ze sprzedaży pro-dukcji rolniczej, jak też wsparcia w ramach środków UE i budżetu, wzrost udziału dochodów z produkcji rolniczej w ogólnych dochodach gospodarstw rolnych

Stagnacja ekonomiczna gospodarstw, oczekiwanie na dotacje z UE jako uzupełnienie dochodów z gospodarstw rolnych, obniżenie poziomu towarowości produkcji rolniczej, przewaga gospodarstw samozaopatrzeniowych

Opłacalność produkcji rolni-czej, relacje cen

Wzrost opłacalności produkcji rolnej, uzyskiwanie wyższych cen za lepszą jakość produktów, tworzenie grup producentów rolnych dla poprawy siły konkurencyjnej na rynku, większa siła przetargowa wobec dostawców maszyn, urządzeń i innych środków produkcji dla rolnictwa

Brak znaczących efektów w koncentracji produkcji, niska jakość produktów i konkurencyjność cenowa i nikłe efekty wzrostu opłacalności produkcji, brak bodźców do tworzenia grup pro-ducentów rolnych, rozproszenie sił i środków dla wzmocnienia opłacalności produkcji rolnej

Uwarunkowania środowiskowe

Zmiany w strukturze użytko-wania gruntów

Stosowanie płodozmianu zgodnie z kanonami rolnictwa ekologicz-nego, zagospodarowanie odłogów i ugorów dla upraw roślin ener-getycznych, odtworzenie terenów zielonych, w tym łąk i pastwisk

Ekstensywna gospodarka gruntami rolniczymi, minimalne działania agrotechniczne dla utrzymania gruntów w tzw. dobrej kulturze rolnej (warunek otrzymania dotacji), niska wydajność gleby

Inwestycje proekologiczne

Znaczący wzrost inwestycji w zakresie utylizacji i zagospodaro-wania odpadów pochodzenia rolniczego, inwestycje w budowę biogazowni rolniczych i przetwórstwo biomasy, ekologiczne techniki wytwarzania energii elektrycznej i cieplnej dla własnych potrzeb

Ograniczone możliwości finansowania inwestycji proekolo-gicznych, brak zainteresowania takimi działaniami, utrwalanie rolnictwa energochłonnego i antyekologicznego

Jakość gleb

Zdecydowana poprawa stanu zasobności gleb w przyswajalne makroelementy, eliminacja zakwaszenia gleb, wzrost poziomu nawożenia mineralnego przy ogólnie słabej jakości gleb w regio-nie, wzrost plonów

Ekstensywna gospodarka w zakresie poprawy jakości gleb, ograniczenie wzrostu plonów

Proekologiczne technologie upraw i hodowli

Konsekwentne i powszechne stosowanie zasad agrotechnicz-nych zgodnie z Kodeksem Dobrej Praktyki Rolniczej, stosowanie metod produkcji rolnictwa integrowanego

Ograniczone i wymuszone warunkami uzyskania dotacji stosowanie zasad Kodeksu Dobrej Praktyki Rolniczej, tradycyjne metody produkcji roślinnej, brak postępu agrotechnicznego

Programy rolnośrodowiskoweKonsekwentne i powszechne przystępowanie rolników do pakietu programów rolnośrodowiskowych objętych dofinanso-waniem, wieloletnie zaangażowanie środków własnych

Ograniczone zainteresowanie programami rolnośrodowisko-wymi, brak bodźców do planowania wieloletniego rozwoju gospodarstw rolnych

Ochrona wód i powietrza

Szerokie stosowanie pakietów dobryk praktyk rolniczych odno-szących się do ochrony wód i powietrza, ograniczanie odpływu azotu ze źródeł rolniczych do wód, inwestycje w strukturę wodociągową i kanalizacyjną, utylizację odpadów i źródła emisji gazów cieplarnianych

Znacznie mniejsza skala działań pro środowiskowych ograni-czenie się głównie do działań wynikających z obowiązującego prawa, szczególnie w obszarze inwestycji i dobrych praktyk dot. składowania odpadów zwierzęcych i nawożenia gleb

Uwarunkowania społeczne

Page 111: Perspektywy rozwoju kluczowych sektorów województwa warmińsko-mazurskiego Raport z badań

109

pie rozwoju sektora przemysłu spożywczego, jako czynnik ograni-czający, mogą w najbliższych latach decydować zasoby środków inwestycyjnych. Wynika to z faktu, ze w większości branż został znacznie rozbudowany, zmodernizowany i unowocześniony po-tencjał wytwórczy sektora.

Zasadnicze inwestycje w rozwój potencjału produkcyjnego rozpo-częły się jeszcze w okresie przedakcesyjnym. Przemysł spożywczy województwa szeroko korzystał, podobnie jak inne rejony kraju, z możliwości wsparcia finansowego programu SAPARD (Specjalny Przedakcesyjny Program na Rzecz Rolnictwa i Rozwoju Obszarów Wiejskich). W latach 2004-2006 do dyspozycji były fundusze ze środków Sektorowego Programu Operacyjnego „Restrukturyza-cja i modernizacja sektora żywnościowego oraz rozwój obszarów wiejskich”, natomiast w latach 2007-2013 jest to nowy Program Rozwoju Obszarów Wiejskich. Na obecnym etapie trudno poku-sić się o przewidywania skali i priorytetów finansowania ze środ-ków UE w perspektywie finansowej 2014-2020. Należy założyć, że możliwości te będą mniejsze, nie powinno to jednak stanowić za-

sadniczego ograniczenia dla realizacji scenariusza dynamicznego rozwoju sektora. Szansą na utrzymanie wzrostu może być zakłada-ne utrzymanie, lub tylko niewielkie obniżenie, skali finansowania rozwoju obszarów wiejskich, w tym wsparcie dla lokalnego prze-twórstwa produktów pochodzenia rolniczego w ramach realizacji polityki rozwoju rolnictwa wielofunkcyjnego.

Wspomniane wyżej źródła dopływu kapitału, wsparte krajowymi dotacjami budżetowymi i systemem preferencyjnych kredytów inwestycyjnych wsparły gruntowną modernizację wielu dziedzin produkcji. W województwie warmińsko-mazurskim przeprowadzo-no gruntowną modernizację przetwórstwa mleka, mięsa, ryb, owo-ców i warzyw. Zakłady przetwórstwa zostały wyposażone w naj-nowocześniejsze technologie i linie produkcyjne, dostosowane do standardów UE w zakresie jakości i bezpieczeństwa produkowanej żywności oraz wymogów ochrony środowiska. W rezultacie polski przemysł spożywczy, także w regionie warmińsko-mazurskim, pod względem nowoczesności i innowacyjności należy do czołówki europejskich producentów żywności i jest wysoce konkurencyjny.

Zasoby i aktywność ekono-miczna ludności rolniczej

Wzrost jakościowy i poprawa alokacji siły roboczej w rolnictwie, przewaga postaw aktywności zawodowej, wzrost umiejętności, sprawności i wydajności pracy

Przewaga postaw zachowawczych, brak oczekiwanej skali aktywności zawodowej, nikłe zainteresowanie inwestowaniem we wzrost kwalifikacji

Poziom wykształcenia rolni-czego

Szerokie uczestnictwo we wszelkich możych formach dokształ-cania zawodowego, samokształcenie w tym poprzez kursy i warsztaty w Internecie, ciągły kontakt z ośrodkami doradztwa rolniczego, kursy zawodowe uzupełniające w zakresie wiedzy o rolnictwie

Pasywne postawy wobec podnoszenia kwalifikacji i zwiększania poziomu wiedzy rolniczej, brak motywacji do uczestnictwa w kursach i szkoleniach, poleganie na dotychczasowej wiedzy i znajomości praktyk rolniczych

Dochody rodzin rolniczych Znaczący wzrost efektywności gospodarowania, wzrost udziału dochodów z działalności rolniczej w ogólnych dochodach go-spodarstw domowych, wyrównywanie dysparytetu w stosunku do dochodów innych grup społecznych

Stabilizacja proporcji źródeł dochodów rodzin rolniczych, ten-dencje spadku udziału dochodów z działalności rolniczej, spadek opłacalności produkcji rolnej i brak motywacji do rozwijania kondycji gospodarstw rolnych

Świadczenia społeczne

Ochrona zdrowia i opieka spo-łeczna na obszarach wiejskich

Wzrost możliwości korzystania z oferty służby zdrowia, dbałość o stan zdrowia rolników i członków ich rodzin, spadek zaintere-sowania i potrzeby korzystania ze wsparcia społecznego, spadek udziału świadczeń społecznych, w tym rent i emerytur z KRUS w dochodach rodzin rolniczych

Ograniczona dbałość o stan zdrowotny rodzin rolniczych, brak wystarczającej motywacji i środków finansowych z działalności rolniczej, zdecydowana przewaga dotacji do rolnictwa i świad-czeń społecznych w strukturze dochodów, wzrost skali ubóstwa

Dostępność edukacji, dóbr kultury i infrastruktury tech-nicznej

Wzrost zainteresowania rozwojem intelektualnym, szerokie korzystanie z dóbr kultury, zwiększenie aktywności społecznej i uczestnictwa w życiu lokalnych społeczności, aktywny udział w pracach i rozwiązywaniu lokalnych problemów i wyzwań

Przewaga postaw izolacji społecznej, brak zainteresowania współdziałaniem i uczestnictwem w pracach społeczności lokalnej, pasywność w rozwoju intelektualnym

Źródło: Badania własne.

fot.

Woj

ciec

h W

ójci

k/fo

tow

ojci

k.pl

Page 112: Perspektywy rozwoju kluczowych sektorów województwa warmińsko-mazurskiego Raport z badań

110

Scenariusz – Rozwój dynamicznyDynamiczny rozwój sektora produkcji artykułów spożywczych w województwie warmińsko-mazurskim jest realny, nawet w wa-runkach mniejszego niż dotychczas dostępu do finansowania z funduszy UE. Niemniej jednak, konieczne jest utrzymanie od-powiedniego poziomu inwestycji modernizacyjnych i utrzymania ruchu, ale głównie finansowanych ze środków własnych i kredy-tów. Odpowiednia podaż surowców rolniczych, przy dostępnych mocach wytwórczych sektora powinna przynieść wysoką dyna-mikę produkcji i sprzedaży, rozszerzenie rynków zbytu i zapewnie-nie odpowiedniej rentowności. Większość działań powinna kon-centrować się na lepszym wykorzystaniu lokalnych zasobów i po-tencjału rozwojowego, budowie trwałych i efektywnych powią-zań kooperacyjnych, logistyce, poprawie organizacji pracy, nowo-czesnego marketingu i działaniach promocyjnych marki i regionu.

Scenariusz dynamicznego rozwoju zakłada możliwie najbardziej efektywne zdyskontowanie uzyskanej pozycji sektora i tworzenie nowej jakości w obszarze współpracy wszystkich ogniw łańcucha kooperacyjnego: producentów rolnych, przetwórstwa żywności i odbiorców, aż do szczebla konsumentów końcowych.

Scenariusz – Rozwój powolny Ten wariant rozwoju może zaistnieć w sytuacji ogólnego zmniej-szenia aktywności gospodarczej w wyniku osłabienia koniunktu-ry światowej i gospodarki kraju. Scenariusz nie zakłada jednak po-jawienia się tendencji recesji, a jedynie spowolnionego wzrostu. Zagrożenia spowolnienia rozwoju przemysłu spożywczego mogą pojawić się przede wszystkim od strony podaży surowców po-chodzenia rolniczego w wyniku osłabienia tempa wzrostu pro-dukcji rolnej. W każdej sytuacji, zmienność poziomu produkcji rol-nictwa stwarza dla przemysłu spożywczego sytuacje braku kom-fortu konstruowania planów rozwojowych, zarówno w ujęciu rze-czowym, jak tez finansowym. Przedmiotem importu uzupełniają-cego może być niewielka gama surowców, m.in. dla przemysłu mięsnego, olejarskiego, piekarniczego, ciastkarsko-cukierniczego.

Osłabienia tempa wzrostu popytu krajowego nie zrekompensuje eksport. Ograniczenie możliwości inwestycji zmniejszy konkuren-cyjność i opłacalność produkcji oraz może stanowić zagrożenie dla utrzymania rynków zbytu. Zmniejszy się też presja na podno-szenie jakości wyrobów, urozmaicanie asortymentu. Reasumując, scenariusz rozwoju powolnego w obszarze sektora spożywczego jest de facto scenariuszem ograniczonego rozwoju, z cechami sta-gnacji rozwojowej w niektórych obszarach sektora jako całości.

Sektor drzewno-meblarskiPrzemysł drzewny, głównie meblarski, jest uznawany za jedną z podstawowych wizytówek regionu warmińsko-mazurskiego. Województwo dysponuje niezwykle dogodnymi warunkami do funkcjonowania przedsiębiorstw z branży drzewnej: odpowied-ni klimat, bazę surowców własnych oraz sąsiedztwo województw z dużymi kompleksami leśnymi, rozwiniętą infrastrukturę tech-niczną w zakresie gospodarki leśnej oraz wieloletnie tradycje. Wo-jewództwo zajmuje czołowe miejsce w kraju pod względem po-zyskania drewna oraz eksportu mebli i wyrobów stolarskich. Ten sektor gospodarki województwa znajduje się w kręgu zaintere-

sowań kapitału zagranicznego i obecnie właścicielami lub współ-właścicielami wielu dużych firm są inwestorzy reprezentujący m. in. kapitał francuski, holenderski, niemiecki i szwedzki. Ta sytuacja znacząco wpływa na formułowanie możliwych scenariuszy roz-woju sektora. Podejmowane przez inwestorów zagranicznych de-cyzje odnośnie przyszłego rozwoju, wynikać bowiem będą z ich strategii inwestycyjnych i produkcyjnych w skali globalnej gospo-darki. Decyzje te będą zapadały w centralach koncernów poza granicami Polski, i będą rezultatem głębokiej oceny koniunktury światowej i kosztów produkcji w różnych miejscach globu. Lokal-ne uwarunkowania będą miały o tyle znaczenie, o ile zapewnią inwestorom odpowiednią stopę zwrotu kapitału, konkurencyjną rentowność i stopę zysku.

Zatem w odniesieniu do tej części sektora drzewno-meblarskiego województwa, niewielkiego w wymiarze liczby przedsiębiorstw, ale decydującego dla jego kondycji jako całości, scenariusze rozwoju mogą być różnorodne. Dotychczasowe wyniki i warunki funkcjono-wania w Polsce są jednak na tyle budujące, że można mówić o dużym prawdopodobieństwie realizacji scenariusza rozwoju dynamicznego.

W obu wariantach scenariuszy, istotne znaczenie mają uwarunko-wania tkwiące w systemie gospodarki globalnej i krajowej, ogólny klimat koniunktury gospodarczej oraz wynikające z tego możliwo-ści rozwoju dla sektora małych i średnich przedsiębiorstw. Poza kil-koma wspomnianymi wyżej dużymi firmami opartymi na kapitale zagranicznym, prawie wszystkie pozostałe firmy mieszczą się w tym sektorze. Dla nich szanse rozwojowe tkwią w szeroko pojętej współ-pracy i podejmowania wspólnych działań m. in. łącząc się w klastry.

Firmy powiązane ze sobą w grupy (klastry) mają większe, niż działa-jąc w pojedynkę, możliwości rozwoju, identyfikacji nisz produkcyj-nych, dostępu do rynków eksportowych oraz prowadzenia efektyw-nej polityki zatrudnieniowej. Podstawą koncepcji klasteringu jest wy-tworzenie powiązań kooperacyjnych pomiędzy firmami, dostaw-cami surowców, dostawcami sprzętu, podwykonawcami, klientami oraz usługodawcami. Kooperacja połączona ze specjalizacją daje gru-pie przedsiębiorstw wyższą wspólną efektywność, zwiększa zdolność do modernizacji procesów produkcyjnych i unowocześniania pro-duktów. Obecnie na terenie województwa warmińsko-mazurskiego w sektorze drzewno-meblarskim działają dwa klastry: Mebel Elbląg i Meble Lubawa, zrzeszające kilkadziesiąt przedsiębiorstw produkcyj-nych i otoczenia biznesu. W tych porozumieniach nie biorą udziału duże firmy będące własnością lub z udziałem kapitału zagranicznego.Przedstawione scenariusze rozwoju odnoszą się do tych uwarun-kowań. Biorą także pod uwagę fakt, że możliwości wsparcia finan-sowego z funduszy UE lub budżetu Państwa w praktyce nie będą występowały. Szanse pozyskania bezzwrotnego dofinansowania mogą mieć pojedyncze firmy z sektora w trybie konkursów, do-kumentujące rzeczywiste działania w sferze nowoczesności i in-nowacji, realizujące inwestycje w dziedzinie ochrony środowiska, w szczególności zlokalizowane na terenach wiejskich.

Scenariusz – Rozwój dynamicznyScenariusz ten ma szanse realizacji przy założeniu wystąpienia dobrej koniunktury gospodarczej w kraju i w skali przynajmniej europejskiej, wzrostu dochodów ludności i zwiększenia popy-

Page 113: Perspektywy rozwoju kluczowych sektorów województwa warmińsko-mazurskiego Raport z badań

111

tu krajowego. Efekty wzrostu popytu zagranicznego skonsumują w pierwszej kolejności firmy o ponadkrajowym zasięgu działania, a następnie większe przedsiębiorstwa znane na rynku krajowym. Warunkiem sukcesu będzie w każdym przypadku podejmowanie

działań prorozwojowych, wzmocnienie aktywności inwestycyjnej, modernizowanie parku maszynowego i technologii produkcji, rozszerzanie asortymentu produkowanych wyrobów o produk-ty nowoczesne, przyjazne środowisku, odpowiadające trendom

TABELA 49. SCENARIUSZE ROZWOJU SEKTORA PRODUKCJI ARTYKUŁÓW SPOżYWCZYCH WOJE-WÓDZTWA WARMIŃSKO-MAZURSKIEGO W  PERSPEKTYWIE 2020 R. Determinanty/czynniki rozwoju Rozwój dynamiczny Rozwój powolny

Uwarunkowania ekonomiczne

Dynamika produkcji, zdolność rozwojowa, rentowność

Wysoka dynamika produkcji w wyniku odpowiedniej podaży surowców pochodzenia rolniczego, znacznego wzrostu popytu krajowego w wyniku wzrostu dochodów ludności i popytu zagranicznego. Znaczny wzrost eksportu do Rosji, głównie Ob-wodu Kaliningradzkiego, wysoka rentowność i zysk operacyjny.

Niska, ale wzrostowa dynamika produkcji, ograniczony wzrost podaży surowców, słaby popyt wewnętrzny, niewystarczający wzrost popytu zagranicznego dla pobudzenia tempa wzrostu. Niska rentowność i brak środków własnych na rozwój.

Skala koncentracji produkcji, rozwój sektora przedsię-biorstw małych i mikroprzed-siębiorstw

Silne zwiększenie potencjału wytwórczego dużych przedsię-biorstw głównie w wyniku rozbudowy powiązań kooperacyj-nych, znaczny wzrost liczby i potencjału wytwórców lokalnych (wielofunkcyjność rolnictwa, zagospodarowanie lokalnych surowców, żywność ekologiczna, produkty niszowe).

W zasadzie stabilizacja potencjału produkcyjnego, brak bodźców i możliwości wzrostu inwestycji ze środków własnych, niska zdolność kredytowa firm.

Wykorzystanie lokalnych zaso-bów i potencjału rozwojowego

Pełne wykorzystanie zasobów lokalnych produkcji rolnictwa, leśnictwa i rybactwa, duże możliwości uzupełniającego importu surowców, stymulowanie oczekiwanego asortymentu produkcji rolnictwa, ścisła współpraca z producentami rolnymi.

Możliwy nadmiar podaży surowców rolniczych i ich niewystar-czająca jakość, niewłaściwa struktura dostaw, w efekcie ogra-niczenie rozwoju rolnictwa, spadek cen skupu płodów rolnych i dochodów ludności rolniczej.

Aktywność innowacyjna - asortyment, jakość produktów, strategia rozpoznawalności marek produktów

Zwiększenie asortymentu produkowanych artykułów spożyw-czych, zapewnienie ich wysokiej jakości, budowa rozpozna-walnych i konkurencyjnych na rynku krajowym i zagranicznym marek, nowoczesne strategie marketingowe i ich wysoka efektywność.

Stabilizacja oferty produktowej, niewielka skala wymiany asortymentu, brak możliwości znaczącego podniesienia jakości produktów, ograniczenie działań rozwojowych, marketingu i innowacyjności. Przewaga postaw pasywnych.

Nakłady inwestycyjne, poziom technicznego uzbrojenia pracy

Wysoki poziom inwestowania, szczególnie w działania moderniza-cyjne. Wzrost poziomu technicznego uzbrojenia pracy, nowocze-snych technologii, budowa nowych zdolności wytwórczych.

Niewielkie możliwości wzrostu zdolności wytwórczych, maksymalne wykorzystanie istniejącej bazy produkcyjnej, brak możliwości zauwa-żalnej poprawy jakości produkcji i nowych asortymentów wyrobów.

Konkurencyjność asortymen-towa i cenowa

Wysoki poziom inwestycji i tworzenie nowych możliwości wytwór-czych opartych na nowoczesnej technice przyniesie zwiększenie oferowanego asortymentu wyrobów o znacznie lepszej jakości, efekt wzrostu skali produkcji umożliwi sprzedaż po niższych cenach.

Wystąpi niewielka poprawa jakości produkowanych wyrobów, stabilizacja, a w rezultacie „starzenie się” asortymentu produkcji, obniżenie konkurencyjności asortymentowej i brak pola dla wzrostu konkurencyjności cenowej.

Dywersyfikacja i stabilność rynków zbytu, rynek krajowy i strategie eksportowe

Wysoka jakość i podaż przyniosą wzrost zainteresowania odbiorców ofertą asortymentową, powstaną trwałe sieci kontrahentów na rynku krajowym i zagranicznym, znacznie wzrośnie stabilność i bezpieczeństwo produkcji.

Działania producentów będą koncentrowały się na utrzymaniu tra-dycyjnych rynków zbytu, niewielkie możliwości pozyskania nowych odbiorców, szczególnie na rynkach zagranicznych.

Uwarunkowania środowiskowe

Wpływ skali i  technologii produkcji na środowisko

Stosowanie technologii oszczędnych i bezodpadowych, pozytywne oddziaływanie na środowisko, wyeliminowanie, a przynajmniej znaczne zmniejszenie emisji zanieczyszczeń.

Brak możliwości znaczącej modernizacji procesów technologicz-nych, niewielki postęp w dziedzinie zmniejszenia uciążliwości dla środowiska, zagrożenie obciążeniem opłatami karnymi.

Położenie/lokalizacja prowa-dzonej działalności

Pełne dostosowanie lokalizacji produkcji do wymogów środowisko-wych, w skrajnych przypadkach przeniesienie produkcji w miejsca neutralne.

Utrzymanie produkcji w istniejących lokalizacjach, zagrożenie koniecznością zmniejszenia jej skali lub zaprzestania z uwagi na zagrożenie dla środowiska.

Priorytet dla „zielonej gospo-darki”

Znaczące inwestycje w technologie i organizację procesów produkcji, przechowywania i transportu pod kątem oszczędności surowców i energii (elektrycznej i cieplnej), zużycia wody, ochrony powietrza przed emisją gazów i zanieczyszczeń pyłowych.

Brak możliwości finansowych i organizacyjnych podejmowania większej skali działań w tym obszarze, w efekcie wzrost obciążeń i kosztów jednostkowych oraz spadek rentowności produkcji.

Uwarunkowania społeczne

Potencjał i jakość zasobów pracy

Nacisk i wzrost nakładów na pozyskanie wysoko wykwalifikowanych pracowników, wzrost wynagrodzeń i środków motywacji pozapła-cowej, inwestycje w poprawę warunków pracy i stabilność załogi.

Brak możliwości i wizji prowadzenia perspektywicznej polityki kadro-wej, niekonkurencyjna na rynku oferta płacowa, zatrudnianie osób o niskich kwalifikacjach i wydajności pracy, wysoki stan zatrudnienia.

Kooperacja wewnątrzregio-nalna: dostawcy-producenci- handel

Oparcie strategii rozwoju na budowie stabilnej i efektywnej sieci kooperacyjnej na linii: rolnicy – przemysł rolno-spożywczy - handel. Zapewnienie odpowiedniej rytmiczności dostaw, jakości produktów i opłacalności dla wszystkich ogniw łańcucha

Brak efektywnej współpracy kooperacyjnej, opieranie się na doraź-nych źródłach dostawców i odbiorców, niska skuteczność działań marketingowych, zagrożenie słabnącym tempem rozwoju sektora

Postawy konsumenckie - pro-mocja zdrowej żywności

Prowadzenie aktywnej polityki kształtowania postaw konsumenc-kich, promocja produktów, w tym promocja zdrowej żywności, sze-roki udział w imprezach targowych, organizacja kiermaszy, budowa wizerunku marki produktu i firmy.

Skoncentrowanie działań na poszukiwaniu zbytu dla tradycyjnych produktów, brak istotnej skali aktywnych działań marketingowych i kształtowania popytu, oczekiwanie na aktywność odbiorców, przerzucanie na nich kosztów budowania marki producenta.

Popyt na produkty żywno-ściowe

W wariancie dynamicznego rozwoju rosnący popyt na żyw-ność, w tym żywność wysokiej jakości i produkty ekologiczne; wzrost zapotrzebowania ze strony konsumentów zagranicznych, wykorzystanie szansy skokowego wzrostu dostaw do Obwodu Kaliningradzkiego.

Popyt będzie wzrastał w powolnym tempie, z uwagi na niskie tempo wzrostu dochodów ludności i słabsze zainteresowanie odbiorców zagranicznych z powodu braku postępu w podnoszeniu jakości oferty, tradycyjnego asortymentu, niewystarczającej skali pro-mocji i działań marketingowych; spadek zainteresowania marką.

Źródło: Badania własne.

Page 114: Perspektywy rozwoju kluczowych sektorów województwa warmińsko-mazurskiego Raport z badań

112

mody i zmieniającym się gustom konsumentów, a przede wszyst-kim spełniające wyśrubowane oczekiwania jakościowe. Zwiększy się zdecydowanie skala konkurencji pomiędzy firmami. Szanse na uzyskanie znaczących efektów będą miały firmy, które będą dysponowały własnymi środkami na inwestycje, lub uzyska-

ją możliwości finansowania zewnętrznego w drodze kredytów. Nawet w scenariuszu dynamicznym zaistnieje pewna skala upa-dłości firm, szczególnie, że należy liczyć się ze wzrostem kosz-tów pracy oraz bezwzględnym przestrzeganiem zaostrzanych norm ochrony środowiska. Inwestycje prośrodowiskowe będą

TABELA 50. SCENARIUSZE ROZWOJU SEKTORA DRZEWNO-MEBLARSKIEGO W  WOJEWÓDZTWIE WARMIŃSKO-MAZURSKIM W  PERSPEKTYWIE 2020 R. Determinanty/czynniki rozwoju Rozwój dynamiczny Rozwój powolny

Uwarunkowania ekonomiczne

Dynamika produkcji, zdolność rozwojowa, rentowność

Szansą dynamicznego wzrostu produkcji jest znaczące zwięk-szenie eksportu, szczególnie mebli i stolarki budowlanej. Popyt krajowy nie będzie na tyle silny, aby zapewnić wykorzystanie mocy produkcyjnych nowoczesnych i wysokowydajnych zakładów; szybki wzrost siły ekonomicznej sektora i potencjału rozwojowego

Niska dynamika wzrostowa produkcji, spowodowana słabym wzrostem popytu krajowego i zagranicznego, niewykorzystane moce produkcyjne podnoszące poziom kosztów produkcji, niewielki poziom rentowności i brak środków na modernizację i rozwój

Koncentracja produkcji, rozwój sektora przedsiębiorstw ma-łych i mikroprzedsiębiorstw

Wzrost koncentracji produkcji i rozwój inicjatyw klastrowych, roz-wój sektora małych przedsiębiorstw powiązanych kooperacyjnie, tworzenie ponadregionalnych trwałych porozumień i związków kooperacyjnych

Rozproszenie i dekompozycja poziomych więzi produkcyjnych, trudności w zapewnieniu rytmiczności dostaw i unifikacji asorty-mentu, brak pewności co do trwałości kontrahentów

Wykorzystanie lojalnych zaso-bów i potencjału rozwojowego

Podaż lokalnych surowców, szczególnie drewna, nie jest zaso-bem niewyczerpalnym . Konieczne jest oszczędne gospodaro-wanie tymi zasobami. Czynnikiem pozytywnie wpływającym na dynamiczny rozwój są duże zasoby dobrze wykształconej siły roboczej oraz nadal niskie koszty pracy

Utrzymywanie się niskiej dynamiki nie przyczynia się do lepszej gospodarki zasobami; brak bodźców do inwestowania w jakość czynnika ludzkiego oraz oszczędności surowców i materiałów, przewaga gospodarowania typu ekstensywnego

Aktywność innowacyjna - asortyment, jakość produktów, strategia rozpoznawalności marek produktów

Rozwój nowych, innowacyjnych produktów, poprawa jakości i funkcjonalności produktów istniejących; wprowadzanie nowych asortymentów poparte badaniami rynku, trendów mody i wzor-nictwa; szeroka akcja promocyjna budowy marki produktów i firm

Utrzymywanie tradycyjnej oferty produktowej; brak postępu w dziedzinie innowacyjności i modernizacji technologii, ograni-czony pakiet asortymentu oferowanych produktów, przestarzałe wzornictwo, niska akceptacja konsumentów powodująca konieczność sprzedaży produkcji po niskich cenach

Nakłady inwestycyjne, poziom technicznego uzbrojenia pracy

Wysoki poziom nakładów inwestycyjnych, zarówno przeznaczo-nych na modernizację, jak też budowę nowych zakładów; wzrost poziomu technicznego uzbrojenia pracy i stopnia wykorzystania czynników wytwórczych; duże możliwości finansowania rozwoju zarówno ze środków własnych, jak też z kredytów

Ograniczona możliwość inwestowania spowodowana brakiem środków własnych i niską zdolnością kredytową; oparcie rozwoju na istniejących i ulegających dekapitalizacji mocach produk-cyjnych; systematyczne starzenie się technologii utrudniające utrzymanie odpowiedniego poziomu jakości

Konkurencyjność asortymen-towa i cenowa

Wysoka łatwość dostosowania asortymentu produkcji do gustów i potrzeb odbiorców, krótkie terminy dostaw zleceń indywidual-nych, możliwość zaoferowania konkurencyjnych cen w wyniku wysokiej wydajności technologicznej oraz efektywnego wykorzy-stania czynnika ludzkiego

Brak znaczącego postępu w dziedzinie poszerzania oferty asortymentowej powoduje spadek konkurencyjności i trudności w utrzymaniu obecnych i pozyskaniu nowych rynków zbytu; narastanie produkcji „na skład”, zmniejszenie i utrata płynności finansowej,

Dywersyfikacja i stabilność rynków zbytu, rynek krajowy i strategie eksportowe

Szeroki pakiet asortymentowy, nowoczesne wzornictwo i kon-kurencyjne ceny ułatwiają pozyskanie nowych rynków zbytu i umocnienie wizerunku marki na rynkach dotychczasowych; wspólne działania promocyjne, szczególnie na rynkach między-narodowych pod wspólną marką (porozumienia klastrowe)

Oparcie się na tradycyjnych sieciach odbiorców i zagrożenie stopniową ich utratą wobec niskiego postępu w podnoszeniu jakości i konkurencyjności produktów; brak urozmaiconej oferty asortymentowej,

Uwarunkowania środowiskowe

Wpływ skali i technologii produkcji na środowisko

Intensywna modernizacja procesów technologicznych produkcji i organizacji pod kątem spełnienia wymogów ochrony środowi-ska, technologie energooszczędne, realizacja pakietu zasad „zie-lonej gospodarki”, dostosowanie skali produkcji do ograniczeń środowiskowych

Brak znaczącego postępu w rozwoju prośrodowiskowych tech-nologii produkcji będzie limitował skalę produkcji i ograniczał jej opłacalność. W krańcowych przypadkach niedostosowanie się do wymogów ochrony środowiska może skutkować zaprzesta-niem produkcji

Położenie/lokalizacja prowa-dzonej działalności

Lokalizacja działalności produkcyjnej na obszarach, gdzie będzie ona najmniej uciążliwa dla środowiska; priorytet środowiska nad kosztami lokalizacji nowych przedsięwzięć; pełne niwelowanie skutków negatywnego wpływu działalności na środowisko,

Możliwy brak rozwoju firm i rozszerzania działalności z uwagi na wysokie koszty ochrony środowiska, niespełnienie tych wymogów przez przestarzałe urządzenia i technologie będące w dyspozycji zakładów,

Priorytet dla „zielonej gospo-darki”

Szerokie stosowanie wszystkich działań określających paradyg-mat „zielonej gospodarki”, w tym szczególnie: minimalizacja zużycia energii elektrycznej i cieplnej, wody, optymalizacja transportu wewnętrznego i logistyki w komunikacji zewnętrznej, maksymalne stosowanie bezodpadowych technologii produkcji, ochrona ziemi, powietrza, efektywne wykorzystanie nakładów pracy ludzkiej

Brak wystarczających zasobów finansowych utrudni szerokie wprowadzanie zasad zielonej gospodarki. Działania będą ogra-niczały się w większości do prostych usprawnień w dziedzinie oszczędności nakładów środków produkcji i pracy, ograniczone możliwości unowocześnienia technologii produkcji

Uwarunkowania społeczne

Potencjał i jakość zasobów pracy

Nacisk i wzrost nakładów na pozyskanie wysoko wykwalifikowa-nych pracowników, wzrost wynagrodzeń i środków motywacji pozapłacowej, inwestycje w poprawę warunków pracy i stabil-ność załogi

Brak możliwości i wizji prowadzenia perspektywicznej polityki kadrowej, niekonkurencyjna na rynku oferta płacowa, zatrudnia-nie osób o niskich kwalifikacjach i wydajności pracy, wysoki stan zatrudnienia

Kooperacja wewnątrzregio-nalna: dostawcy-producenci-handel

Oparcie strategii rozwoju na budowie stabilnej i efektywnej sieci kooperacyjnej; tworzenie i współpraca w ramach porozumień klastrowych, tworzenie porozumień miedzyregionalnych

Brak efektywnej współpracy kooperacyjnej, opieranie się na doraźnych źródłach dostawców i odbiorców, niska skutecz-ność działań marketingowych, zagrożenie słabnącym tempem rozwoju sektora

Źródło: Badania własne.

Page 115: Perspektywy rozwoju kluczowych sektorów województwa warmińsko-mazurskiego Raport z badań

113

kapitałochłonne. W sumie jest to jednak scenariusz optymistycz-ny, wymagający w tym sektorze, gdzie istnieje duża konkuren-cja, znacznej aktywności i nadzoru właścicielskiego, jak też uru-chomienia wielu działań dla zmotywowania załóg do zwiększe-nia wydajności pracy.

Scenariusz – Rozwój powolnyScenariusz rozwoju powolnego może zaistnieć w warunkach utrzymywania się słabej koniunktury gospodarczej w ska-li globalnej i krajowej. Ograniczenia i determinanty rozwoju są identyczne, jak w scenariuszu rozwoju dynamicznego, ale ich negatywne oddziaływanie może przybierać bardziej wyraziste formy. Podstawowym problemem będzie niski poziom popytu, spowodowany niewielką dynamiką wzrostu dochodów ludności. Wobec faktu, że potrzeby wymiany wyposażenia gospodarstw domowych w meble nie są w takich warunkach celem priory-tetowym, będą one wstrzymywały się przed nowymi zakupami, odkładając decyzję na okres późniejszy. Dla producentów będzie to okres znacznego obniżenia rentowności, a nawet ponoszenia okresowych strat na produkcji. Dla większości z nich, scenariusz ten będzie okresem walki o przetrwanie.

Sektor produkcji wyrobów z gumyProdukcja wyrobów z gumy jako sektor działalności gospodarczej, zaliczony do sektorów o kluczowym znaczeniu ma swoje uzasad-nienie głównie poprzez tradycję wieloletniej działalności Olsztyń-skich Zakładów Opon Samochodowych. W grudniu 1995 r. więk-szościowy pakiet akcji olsztyńskiej fabryki zakupiła Grupa Miche-lin. W 2001 roku rozpoczęto produkcję opon do samochodów osobowych i ciężarowych pod marką Michelin. W styczniu 2005 r. powstaje firma Michelin Polska S.A.

Obecnie, mówiąc o sektorze produkcji wyrobów z gumy, jako o sek-torze kluczowym dla rozwoju gospodarki województwa warmiń-sko-mazurskiego, można stwierdzić, że jego potencjał i wizerunek tworzy w zasadzie ta jedna firma. O jej rzeczywistym potencjale ekonomicznym brak jest jakiejkolwiek informacji z uwagi na fakt, że firma nie udostępnia danych o sobie w rankingach największych firm w Polsce, nie publikuje też danych bilansowych w Monitorze Polskim, pomimo takowego obowiązku. Firma odmówiła także udziału w niniejszym badaniu. Niemniej jednak, zatrudniając ok. 4300 osób, jest największym pracodawcą w województwie, wpły-wając na obniżenie stopy bezrobocia w podregionie olsztyńskim.

W rejestrze REGON dla województwa warmińsko-mazurskiego zarejestrowanych jest 28 podmiotów, których podstawowym ro-dzajem działalności jest produkcja wyrobów z gumy. Oznacza to, że 28 podmiotów działa głównie w obszarze usług, zajmując się regeneracją i bieżnikowaniem opon oraz wytwarzaniem pozosta-łych wyrobów z gumy. Można oszacować, że ich poziom zatrud-nienia mieści się w granicach 300-400 osób. Z punktu widzenia potencjału ekonomicznego sektora nie stanowią one zatem żad-nej znaczącej populacji. W statystyce brak jest informacji o dzia-łalności sektora produkcji wyrobów z gumy w województwie. Podstawowym powodem jest fakt, że w skali województwa firma Michelin Polska S.A. zatrudnia nie mniej niż 90% ogółu pracowni-ków sektora w województwie, a jej udział w produkcji sprzedanej jest zapewne jeszcze wyższy i publikowanie informacji o sektorze stanowiłoby naruszenie tajemnicy statystycznej.

Te niedostatki informacyjne nie zmieniają faktu, że sektor produk-cji wyrobów z gumy nie istnieje w skali województwa bez firmy Michelin, a tym bardziej nie można go uznać jako sektor kluczo-wy. Firma Michelin Polska S.A. jest jednym z 72 zakładów produk-cyjnych koncernu Michelin rozlokowanych w 19 krajach świata i zatrudnia niecałe 4% łącznego stanu zasobów pracy koncernu. W dodatku jej profil działalności ogranicza się wyłącznie do pro-dukcji opon i dętek do samochodów osobowych, ciężarowych i maszyn rolniczych. Niemniej jednak, jakiekolwiek prognozowa-nie strategii rozwoju sektora w województwie może być dokony-wane jedynie w oparciu o znajomość scenariuszy rozwoju firmy i planów w stosunku do niej, formułowanych w strategiach kon-cernu Michelin. Takie informacje są niedostępne. Prezentowane w opracowaniu scenariusze rozwoju sektora produkcji wyrobów z gumy w województwie warmińsko-mazurskim są zatem uzależ-nione od planów rozwojowych i statusu firmy Michelin Polska S.A.

Scenariusz – Rozwój dynamicznyScenariusz oparty jest na założeniu, że koniunktura na rynku produkcji samochodów osobowych ulegnie zdecydowanej poprawie i wzrośnie popyt na opony. Jednocześnie, zostanie przynajmniej utrzymane na obecnym poziomie zainteresowa-nie centrali koncernu utrzymaniem produkcji w Polsce, a także utrzymana zdolność konkurencyjna produkcji, zarówno pod względem asortymentu jak i cen z innymi czołowymi producen-tami ogumienia na świecie. Dla sprostania tym zadaniom ko-nieczne będzie dokonanie inwestycji w modernizację linii tech-nologicznych oraz zwiększenie zaangażowania w inwestycje służące ochronie środowiska i poprawy warunków pracy i płacy. W kontekście zewnętrznych uwarunkowań kosztów produkcji należy liczyć się z faktem, ze poziom kar za zanieczyszczanie śro-dowiska wyraźnie wzrośnie, co wymusi szerszą skalę inwestycji modernizacyjnych.

Firma nie uczestniczy i raczej nie będzie uczestniczyła we współpra-cy z innymi przedsiębiorstwami sektora, stąd też jej udział w kształ-towaniu modelu rozwoju województwa ma charakter neutralny. Pozostałe przedsiębiorstwa mogą osiągnąć w tym wariancie przy-spieszone tempo rozwoju w oparciu o własne możliwości i strate-gie, jak też w wyniku rosnącego zapotrzebowania na ich usługi.

Scenariusz – rozwój powolnyDla całości sektora, decydujące znaczenie będzie miała dynamika produkcji i inwestycji dokonywanych przez Michelin Polska S.A. Ogra-niczony wzrost popytu może spowolnić jej rozwój, a zatem koniecz-ność ograniczenia zatrudnienia. Oferowany poziom wynagrodzenia stanie się jeszcze mniej konkurencyjny w stosunku do innych sekto-rów gospodarki, niż obecnie. Spadnie presja na inwestycje w nowe technologie i wykształconą siłę roboczą. W innych przedsiębior-stwach sektora sytuacja może być nieco lepsza, ale nie będzie to miało wpływu na wyniki ekonomiczne sektora jako całości. Popyt na usługi nie powinien ulec znacznemu ograniczeniu. Rentowność firm mogą obniżać rosnące koszty działalności związane z utrzymaniem i poprawą standardów ochrony środowiska. Wzrośnie opłacalność usług związanych z utylizacją i recyklingiem odpadów gumowych.

Sektor produkcji maszyn i urządzeńW gospodarce województwa warmińsko-mazurskiego istotną rolę odgrywa produkcja maszyn i urządzeń. Dotyczy to szczególnie szero-

Page 116: Perspektywy rozwoju kluczowych sektorów województwa warmińsko-mazurskiego Raport z badań

114

kiej palety maszyn i urządzeń dla przemysłu spożywczego, rolnictwa i leśnictwa, maszyn i urządzeń do obróbki drewna i przemysłu drzew-nego. Województwo warmińsko-mazurskie dostarcza 46% produkcji krajowej maszyn do obróbki plastycznej metali. W bardziej szczegó-łowym asortymencie produkcji na podkreślenie zasługują doświad-czenia i tradycje przedsiębiorstw Warmii i Mazur w produkcji takich wyrobów jak: silniki spalinowe i elektryczne, turbiny, pompy, sprężarki, urządzenia dźwigowe, urządzenia chłodnicze i wentylacyjne, szeroki asortyment maszyn dla rolnictwa, obróbki drewna, obrabiarek i na-rzędzi mechanicznych, prądnic, transformatorów.

W porównaniu z sektorem produkcji artykułów spożywczych, czy też z produkcją mebli, potencjał ekonomiczny sektora pro-dukcji maszyn i urządzeń (wg obowiązujących klasyfikacji GUS)

nie jest znaczący. W 2009 r. w produkcji maszyn i urządzeń w województwie pracowało 2 756 osób, tj. 3,6% ogółu zatrud-nionych w przemyśle (w przedsiębiorstwach o liczbie pracują-cych powyżej 9 osób). Wartość produkcji sprzedanej osiągnęła kwotę 663 mln zł, co stanowiło 3,5% ogólnej sprzedaży pro-dukcji przemysłu województwa. Na przestrzeni lat 2005-2008 następował wzrost produkcji, który poprzedził pewne załama-nie w 2009 r., podobnie jak w przypadku większości sekcji prze-twórstwa przemysłowego. Pomimo faktu, że w rankingu rodza-jów działalności pod względem wartości sprzedaży, produkcja maszyn i urządzeń w województwie warmińsko-mazurskim zajęła w 2009 r. piąte miejsce (po produkcji artykułów spożyw-czych – 38,2%, produkcji mebli – 11,7%, produkcji wyrobów z metali – 6,2% i produkcji wyrobów z drewna – 5,2%), istnieje

TABELA 51. SCENARIUSZE ROZWOJU SEKTORA PRODUKCJI WYROBÓW Z  GUMY W  WOJEWÓDZ-TWIE WARMIŃSKO-MAZURSKIM W  PERSPEKTYWIE 2020 R.Determinanty/czynniki rozwoju Rozwój dynamiczny Rozwój powolny

Uwarunkowania ekonomiczne

Dynamika produkcji, zdolność rozwojowa, rentowność

Wysoka dynamika produkcji uzależniona od światowej koniunk-tury na rynku motoryzacyjnym i kondycji firmy Michelin Polska S.A. Produkcja pozostałych firm ma charakter drobnej wytwór-czości (usługi: regeneracja opon, utylizacja odpadów, produkcja drobnych elementów z gumy) i nie ma zasadniczego wpływu na potencjał ekonomiczny całego sektora

Stagnacja na rynku motoryzacyjnym, niska podaż odpadów do utylizacji jak też popyt na usługi regeneracji opon, brak wystar-czającego popytu na galanterię gumową, ograniczenia rozwoju wynikające z braku środków na inwestycje związane z ochroną środowiska; brak przesłanek do intensyfikacji wzrostu produkcji

Koncentracja produkcji, rozwój sektora przedsiębiorstw ma-łych i mikroprzedsiębiorstw

Polepszenie warunków rozwoju małych przedsiębiorstw, większy popyt na drobne wyroby gumowe i usługi, brak przesłanek do koncentracji produkcji,

Stagnacja na rynku motoryzacyjnym ogranicza wzrost produkcji sektora oponiarskgiego, niski popyt na usługi związane z rege-neracją i bieżnikowaniem opon, niska podaż surowców odpa-dowych do przerobu, ograniczanie liczby jednostek w sektorze małych przedsiębiorstw

Aktywność innowacyjna - asortyment, jakość produktów, strategia rozpoznawalności marek produktów

Wprowadzanie nowych produktów i produktów zmodernizo-wanych w przemyśle oponiarskim zależne od popytu i rozwoju nowych technologii, powstawanie nowych produktów w innych pozycjach asortymentowych sektora, podejmowanie działań promocyjnych

Niewielki postęp w zakresie innowacyjności produktowej, brak postępu w unowocześnianiu wyrobów, niski poziom aktywności w dziedzinie promocji produktów i marek

Nakłady inwestycyjne, poziom technicznego uzbrojenia pracy

Przy tendencji wzrostowej popytu w dziedzinie motoryzacji, nakłady finansowe na modernizację istniejacych linii produkcyj-nych wzrosną, w branży oponiarskiej będzie to decyzja centrali koncernu Michelin; inwestycje w innych branżach usługowych i produkcyjnych sektora będą spowodowane głównie wymaga-niami ochrony środowiska

Należy liczyć się z ograniczaniem produkcji w Polsce przez grupę Michelin, sektor produkcji wyrobów z gumy może zostać znacznie ograniczony, w praktyce do zachowania działalności usługowej w dziedzinie regeneracji i wulkanizacji opon, utylizacji i recyklingu odpadów oraz produkcji drobnego asortymentu produktów;

Dywersyfikacja i stabilność rynków zbytu, rynek krajowy i strategie eksportowe

Strategie marketingowe, rynek odbiorców i polityka cenowa firmy Michelin uzależniona będzie od analizy globalnego rynku motoryzacyjnego; drobni producenci innego asortymentu wyrobów gumowych będą raczej działali w odosobnieniu, poszukując najbardziej korzystnych warunków sprzedaży, branża jest prawdopodobnie zbyt słaba i nierozwojowa na tworzenie porozumień klastrowych

Decyzje odnośnie produkcji opon będą wynikały z analiz opłacal-ności na poziomie koncernu Michelin i będą uzależnione od oce-ny perspektyw opłacalności produkcji w Polsce w dłuższej per-spektywie czasowej, nawet przy okresowym spadku opłacalności i stratach. Pozostała część drobnych przedsiębiorstw sektora będzie miała trudności z utrzymaniem odpowiedniego poziomu produkcji i dochodów, możliwa likwidacja wielu zakładów

Uwarunkowania środowiskowe

Wpływ skali i technologii produkcji na środowisko

Wzrost produkcji poprzez rozbudowę i ew. nowe lokalizacje działalności w branży oponiarskiej będzie utrudniony z uwagi na obwarowania wynikające z przepisów prawnych o ochronie środowiska. Niezbędne będą wysokokapitałowe inwestycje modernizacyjne zwiekszające koszty produkcji. Małe zakłady zaj-mujące się usługami i produkcją wyrobów z gumy będą musiały ponieść znaczące wydatki ich część może zostać refundowana z funduszy wsparcia na ochronę środowiska

Utrzymanie dotychczasowych mocy produkcyjnych, konieczne inwestycje w technologie zmniejszające uciążliwość dla środowi-ska, szereg firm może nie sprostać tym wymaganiom,

Uwarunkowania społeczne

Potencjał i jakość zasobów pracy

Konieczność uzyskania wysokiej efektywności ekonomicznej będzie powodowała nacisk i wzrost nakładów na pozyskanie wysoko wykwalifikowanych pracowników, zwiększanie ich wynagrodzeń i wzrost motywacji pozapłacowej, inwestycje w poprawę warunków pracy i stabilność załogi. Szczególnie istotne znaczenie należy przypisać koniecznemu wzrostowi bezpieczeństwa i higieny pracy.

Brak bodźców ze strony pracodawców do podnoszenia jakości kapitału ludzkiego, zatrudnianie pracowników przypadkowych za niskie wynagrodzenie, niestabilność załóg, niski poziom wydajności pracy, fluktuacja kadr i brak szans na zapewnienie wysokiej i stabilnej jakości produkcji

Źródło: Badania własne.

Page 117: Perspektywy rozwoju kluczowych sektorów województwa warmińsko-mazurskiego Raport z badań

115

duży potencjał rozwojowy tego sektora i optymistyczne roko-wania na przyszłość.

W przedstawionych niżej scenariuszach, podstawowe czynniki rozwoju koncentrują się na zróżnicowaniu poziomu spodziewanej koniunktury gospodarczej w skali globalnej i krajowej oraz popytu inwestycyjnego podmiotów gospodarczych. Większość produkcji sektora przeznaczona jest bowiem dla sektorów produkcyjnych, tylko w sporadycznych przypadkach nabywcami są konsumenci

indywidualni. Sektor produkcji maszyn i urządzeń, nawet w przy-padku utrzymania w nowej perspektywie finansowej 2014-2020 podobnego poziomu wsparcia ze środków UE jak obecnie, nie uzy-ska z tego tytułu znaczących bodźców rozwojowych. Źródłem środ-ków inwestycyjnych, bez dopływu których trudno będzie osiągnąć dynamiczny rozwój, będą zatem zasoby własne i kredyty bankowe.

Scenariusz – Rozwój dynamicznyScenariusz rozwoju dynamicznego ma szanse realizacji w warun-

TABELA 52. SCENARIUSZE ROZWOJU SEKTORA PRODUKCJI MASZYN I  URZĄDZEŃ W  WOJE-WÓDZTWIE WARMIŃSKO-MAZURSKIM W  PERSPEKTYWIE 2020 R.Determinanty/czynniki rozwoju Rozwój dynamiczny Rozwój powolny

Uwarunkowania ekonomiczne

Dynamika produkcji, zdolność rozwojowa, rentowność

Wysoki popyt na produkty sektora wynikający z przewagi konku-rencyjnej, cenowej i jakościowej; wysoka dynamika produkcji, silny i stabilny wzrost przychodów ze sprzedaży, w tym eksportowej; wysoka rentowność i przyrost środków finansowych

Niezbyt wysokie, ale stabilne tempo wzrostu produkcji, brak zna-czącego postępu w dziedzinie modernizacji produktów, niewielka skala inwestycji modernizacyjnych, niskie przychody ze sprzedaży i zasobność kapitałowa firm, tradycyjny krąg odbiorców

Skala koncentracji produkcji, rozwój sektora przedsiębiorstw małych i mikroprzedsiębiorstw

Dynamiczny wzrost przedsiębiorczości, uruchamianie nowych za-kładów, modernizacja istniejących przy jednoczesnej koncentracji terytorialnej i wzmocnieniu więzi kooperacyjnych; tworzenie grup klastrowych

Brak zdecydowanej presji na wzrost innowacyjności i przedsiębior-czości, rozproszenie inicjatyw, brak działań przyszłościowych, kon-centracja na zachowaniu stanu technicznego i ekonomicznego firm, możliwa likwidacja wielu firm w miejsce tworzenia nowych

Wykorzystanie lokalnych zaso-bów i potencjału rozwojowego

Pełne i efektywne wykorzystanie przewagi konkurencyjnej regio-nu: tradycji produkcyjnej, marki, kapitału ludzkiego, kontaktów handlowych; aktywne tworzenie nowych specjalności, innowacyj-ność prorozwojowa

Dominacja postaw zachowawczych i koncentracji na obronie „stanu posiadania”, niewystarczająca skala i zasięg aktywności, niewielka skala inwestycji w kapitał ludzki

Aktywność innowacyjna - asor-tyment, jakość produktów, stra-tegia budowy marki, promocja produktów

Szybkie tempo unowocześniania produktów, konstruowanie no-wych maszyn i urządzeń, wykorzystywanie najnowszych osiągnięć techniki i technologii, stymulowanie racjonalizacji i wynalazczości, wysoka aktywność marketingowa i promocyjna produktów i marki

Utrzymanie poziomu technicznego produkowanych wyrobów, niska aktywność innowacyjna, utrzymywanie tradycyjnego asorty-mentu i jakości, brak szans na zdobycie nowych rynków zbytu

Nakłady inwestycyjne, poziom technicznego uzbrojenia pracy

Wysoki poziom nakładów inwestycyjnych w modernizowanie procesów produkcyjnych i budowę nowych mocy wytwórczych; brak ograniczeń finansowych, środki własne i łatwość uzyskania kredytów; wzrost poziomu technicznego uzbrojenia pracy i efek-tywności wykorzystania czynników wytwórczych

Ograniczone możliwości inwestowania, brak środków własnych i słabnąca zdolność kredytowa; ograniczone możliwości wdrażania nowych technologii i postępu technicznego; powolne starzenie się parku maszynowego i produktów

Konkurencyjność asortymento-wa i cenowa

Wysoki poziom inwestycji i tworzenie nowych możliwości wytwór-czych opartych na nowoczesnej technice przyniesie zwiększenie oferowanego asortymentu wyrobów o znacznie lepszej jakości, efekt wzrostu skali produkcji umożliwi sprzedaż po niższych cenach

Wystąpi niewielka poprawa jakości produkowanych wyrobów, stabilizacja, a w rezultacie „starzenie się” asortymentu produkcji, ob-niżenie konkurencyjności asortymentowej i brak pola dla wzrostu konkurencyjności cenowej

Dywersyfikacja i stabilność ryn-ków zbytu; rynek krajowy i stra-tegie eksportowe

Wysoka jakość i podaż przyniosą wzrost zainteresowania odbior-ców ofertą asortymentową, powstaną trwałe sieci kontrahentów na rynku krajowym i zagranicznym, znacznie wzrośnie stabilność i bezpieczeństwo produkcji

Działania producentów będą koncentrowały się na utrzymaniu tradycyjnych rynków zbytu, niewielkie możliwości pozyskania nowych odbiorców, szczególnie na rynkach zagranicznych

Uwarunkowania środowiskowe

Wpływ skali i  technologii pro-dukcji na środowisko

Stosowanie technologii oszczędnych i bezodpadowych, pozytyw-ne oddziaływanie na środowisko, wyeliminowanie, a przynajmniej znaczne zmniejszenie emisji zanieczyszczeń

Brak możliwości znaczącej modernizacji procesów technologicz-nych, niewielki postęp w dziedzinie zmniejszenia uciążliwości dla środowiska, zagrożenie obciążeniem opłatami karnymi

Priorytet dla „zielonej gospo-darki”

Szerokie stosowanie energooszczędnych technik i technologii produkcji, modernizacja produktów pod kątem oszczędności zu-życia energii. Wysoki poziom inwestowania w poprawę organizacji produkcji, zmniejszenie zużycia surowców i materiałów, energii elektrycznej i cieplnej, emisji zanieczyszczeń do środowiska

Brak możliwości finansowych i organizacyjnych podejmowania większej skali działań w tym obszarze, w efekcie wzrost obciążeń i kosztów jednostkowych oraz spadek rentowności produkcji

Uwarunkowania społeczne

Potencjał i jakość zasobów pracy

Zwiększenie podaży miejsc pracy, wzrost poziomu wynagrodzeń w połączeniu ze wzrostem kwalifikacji siły roboczej, wzrost poten-cjału instytucji otoczenia biznesu i ich udziału w rozwoju sektora.

Niewielkie możliwości i potrzeby zwiększania zatrudnienia wobec niskiej dynamiki produkcji, brak zapotrzebowania na wysoko kwali-fikowane kadry, utrzymywanie niskiego poziomu wynagrodzeń

Inwestycje w kapitał ludzki

Konieczność uzyskania wysokiej efektywności ekonomicz-nej i konkurencyjności produkcji będzie powodowała nacisk i wzrost nakładów na pozyskanie wysoko wykwalifikowanych pracowników, zwiększanie ich wynagrodzeń i wzrost motywacji pozapłacowej, poprawę warunków pracy i uzyskanie stabilności zatrudnienia. Działania te przyczynią się do wzrostu aktywności zawodowej społeczeństwa.

Brak motywacji i potrzeby istotnych zabiegów o wysoką jakość kapitału ludzkiego, ograniczone działania dla budowy stabilnej i efektywnej załogi, przypadkowość naboru pracowników, duża płynność kadr

Rozwój kooperacji i współpracy w ramach regionu

Tworzenie i rozwój istniejących powiązań kooperacyjnych w ra-mach regionu, szersze włączanie do współpracy sektora małych przedsiębiorstw, tworzenie klimatu dobrych praktyk w zakresie kooperacji i współpracy.

Nieodczuwanie potrzeby szerszych działań na poziomie lokalnym i regionalnym, niechęć i brak możliwości szerszego uczestnictwa w powiązaniach kooperacyjnych specjalizacji i podziale pracy; przewaga tendencji działań samodzielnych.

Źródło: Badania własne.

Page 118: Perspektywy rozwoju kluczowych sektorów województwa warmińsko-mazurskiego Raport z badań

116

kach szybkiej poprawy koniunktury gospodarczej i wzrostu popy-tu inwestycyjnego. Dotyczy to zarówno uwarunkowań krajowych, jak też rynków zagranicznych, gdzie szereg firm z terenu woje-wództwa produkujących maszyny i urządzenia cieszy się zasłu-żoną renomą. Warunkiem dynamicznego rozwoju jest jednak ko-nieczność zwiększenia skali inwestowania, przyspieszenia tempa modernizacji i unowocześniania produktów, jak też rozszerzania oferty asortymentowej. Nowa oferta musi być podporządkowana ideom „zielonej gospodarki”. Polega ona na produkcji i dostarcza-niu wyrobów maksymalnie energooszczędnych, materiałoosz-czędnych, chroniących środowisko naturalne. Produkcja takich urządzeń będzie z pewnością bardziej kosztowna, niż urządzeń tradycyjnych.

Działania te powinny być wsparte szeroką akcją promocyjną na rynku krajowym i rynkach zagranicznych, tworzeniem trwałych sieci kontrahentów i przedstawicieli handlowych. Jednym z czyn-ników wzrostu może być pogłębienie współpracy z otoczeniem biznesu, zacieśnienie więzi kooperacyjnych, wzrost specjalizacji i koncentracji produkcji. Działania te przyniosą obniżenie kosztów jednostkowych i wzrost jakości produkcji.

Rozwój dynamiczny będzie niemożliwy bez znaczących inwe-stycji w kapitał ludzki. Należy założyć, że ogólny poziom jakości kapitału ludzkiego będzie wzrastał na skutek działań o zasięgu po-wszechnym. Konkretny zakład, na konkretnym stanowisku pracy będzie potrzebował jednak kadry, która wymagany poziom umie-jętności może uzyskać wyłącznie poprzez praktykę i przygotowa-nie do pracy na tym stanowisku. Przedsiębiorstwa sektora, chcące uzyskać sukcesy gospodarcze, muszą podjąć szeroko zakrojone działania w odpowiedni dobór kadr, szkolenia, wymianę wiedzy z innymi zakładami (łącznie z kierowaniem pracowników na staże i praktyki zagraniczne). Stawianie takich wymagań będzie wiąza-ło się z koniecznością zapewnienia pracownikom odpowiednich warunków pracy i płacy, czego skutkiem będzie wzrost kosztów produkcji.

Scenariusz – rozwój powolnyTen scenariusz także jest scenariuszem wzrostu, ale o znacznie niższej intensywności oddziaływania czynników prorozwojo-wych. Utrzymująca się niska globalna koniunktura gospodarcza ograniczająca popyt, szczególnie w obszarach będących od-biorcami produkowanych w woj. warmińsko-mazurskim maszyn i urządzeń, będzie jednym z podstawowych czynników. Jednak zasadnicze przyczyny będą tkwiły w niskiej aktywności czynnika ludzkiego, zarówno pracodawców jak też pracobiorców i niewy-korzystaniu materialnych czynników produkcji. Wszystkie inne uwarunkowania będą identyczne jak w wariancie rozwoju dyna-micznego, ale pozytywne kierunki ich oddziaływania będą mia-ły znacznie mniejszą moc sprawczą, a negatywne ujawnią się ze zdwojoną siłą. W rezultacie niskie tempo wzrostu będzie nosiło znamiona pewnej stagnacji, trudnej do przełamania nawet w mo-mencie zauważalnej poprawy koniunktury.

Sektor budowlanyBudownictwo zalicza się do tych dziedzin gospodarki wojewódz-twa, których rozwój uległ wyraźnemu przyspieszeniu po 2005 roku. Z jednej strony jest to wynikiem wzrostu dochodów ludno-ści i wyraźnego zwiększenia tempa rozwoju budownictwa miesz-

kaniowego, z drugiej zaś znacznego wzrostu inwestycji przedsię-biorstw i inwestycji infrastrukturalnych finansowanych w dużej mierze ze środków Unii Europejskiej. Trzeba jednak podkreślić, że takie tendencje wystąpiły we wszystkich województwach, a szanse ich utrzymania zależą prawie wyłącznie od możliwości finansowych inwestorów. Polski sektor budowlany, w tym także region Warmii i Mazur dysponuje wystarczającym potencjałem wykonawczym, nowoczesnymi technologiami wykonawstwa i standardami jakości.

W końcu 2009 r. w województwie warmińsko-mazurskim w reje-strze REGON figurowało 13 626 podmiotów zaliczanych do sekcji „budownictwo”. Z grupy tej, 91,3% stanowiły osoby fizyczne pro-wadzące działalność gospodarczą. Status spółki handlowej posia-dało 589 jednostek, w tym 80 jednostek z udziałem kapitału zagra-nicznego. Obrazu demografii podmiotów dopełniało 526 spółek cywilnych, 66 spółdzielni i jedno przedsiębiorstwo państwowe.

W 2009 r. w podmiotach gospodarczych zaliczanych do budow-nictwa o liczbie pracujących powyżej 9 osób pracowało 14 564 osób, tj. o 26% więcej w porównaniu z 2005 r. W tym okresie war-tość produkcji budowlano-montażowej (w cenach bieżących) tej grupy podmiotów wzrosła prawie o 58%, a całego sektora o 30,9% osiągając w 2009 r. poziom prawie 3,8 mld zł. W 2008 r. na sektor budownictwa przypadało 7,5% wartości dodanej brutto woje-wództwa i udział ten wykazywał tendencję wzrostową. Na tym tle można sformułować obraz możliwych tendencji dalszego rozwo-ju i jego uwarunkowania.

Scenariusz – Rozwój dynamicznyPodobnie jak w innych sektorach gospodarki, decydujące znacze-nie będzie miał ogólny klimat koniunktury gospodarczej oraz kon-dycja finansowa gospodarstw domowych, sektora przedsiębiorstw i sektora budżetowego, finansującego przede wszystkim inwesty-cje w infrastrukturę i ochronę środowiska. W strukturze produkcji budowlano montażowej w województwie realizowanej przez jed-nostki zatrudniające powyżej 9 osób, proporcje pomiędzy budową budynków i obiektów inżynierii lądowej i wodnej są wyrównane.

Poziom finansowania ze środków UE i budżetu państwa powinien w nadchodzących latach zostać utrzymany. Można spodziewać się, że województwo będzie nadal korzystało z preferencji finan-sowych dla Polski Wschodniej, Programu Rozwoju Obszarów Wiej-skich, pakietów finansowania w ramach priorytetu Infrastruktura i Środowisko i szeregu innych tytułów alokacji środków. Prioryte-tem będą inwestycje w szeroko rozumianą infrastrukturę trans-portową, telekomunikacyjną, energetyczną (w tym konieczna gazyfikacja wielu obszarów województwa pozbawionych tego źródła energii). Od znaczącej poprawy stanu infrastruktury zależy rozwój wielu obszarów działalności, w tym szczególnie turystyki. Znacznie słabsze powinno być tempo wzrostu inwestycji w bu-dynki. Rozwój prywatnego budownictwa mieszkaniowego powi-nien utrzymać się na obecnym, stosunkowo wysokim poziomie.

W przedsiębiorstwach sektora nastąpi znaczący wzrost nakła-dów inwestycyjnych, nowoczesnych technologii i wyposażenia w środki techniczne produkcji. Wydajnie wzrośnie jakość zasobów pracy; poziom wykształcenia pracowników i kwalifikacji praktycz-nych będzie wyznaczał możliwe do uzyskania wartości wydajno-

Page 119: Perspektywy rozwoju kluczowych sektorów województwa warmińsko-mazurskiego Raport z badań

117

ści pracy. Wszystkie działania podmiotów sektora będą ukierunko-wane na skuteczność w osiąganiu wysokich przychodów z dzia-łalności i odpowiedniej rentowności produkcji. Jednocześnie od strony wydatków znacznie wzrosną koszty ochrony środowiska, inwestycji w kapitał ludzki, warunki pracy załóg.

Scenariusz – Rozwój powolnyPowolny rozwój sektora może zaistnieć w sytuacji utrzymywania się przez dłuższy czas niskiej koniunktury gospodarczej w skali regio-nu i kraju. Niewiele firm z sektora budowlanego świadczy usługi za granicą. Drugim czynnikiem, szczególnie dla zbiorowości najmniej-szych przedsiębiorstw (osoby fizyczne prowadzące działalność go-spodarczą), może być ograniczenie skali jednorodzinnego budow-nictwa mieszkaniowego jako rezultat obniżenia tempa wzrostu dochodów ludności. Dla tych firm będzie to problem utrzymania się na rynku i zapewnienia odpowiednich dochodów rodzinom.

Ograniczeniu mogą ulec także inwestycje własne sektora przedsię-biorstw. Przedsiębiorstwa, w oczekiwaniu na poprawę koniunktury, mogą ograniczyć skalę inwestowania w budynki produkcyjne i in-frastrukturę do minimalnego niezbędnego poziomu. Może to ogra-niczyć możliwość rozwoju szczególnie średnich i dużych firm bu-dowlanych. Obszar inwestycji w infrastrukturę, finansowanych ze środków publicznych, nie powinien ulec znacznemu ograniczeniu. Wobec dużego zapóźnienia województwa warmińsko-mazurskie-go w tym zakresie w stosunku do wielu innych regionów kraju, zna-

lezienie źródeł ich finansowania jest kwestią zasadniczą dla rozwo-ju województwa. Szczególnie zapewnienie odpowiedniego stanu infrastruktury na obszarach wiejskich jest warunkiem rozwoju tury-styki, jednego z wiodących i przyszłościowych czynników poprawy kondycji gospodarczej i warunków życia ludności regionu.

Sektor handlu i napraw pojazdów samochodowychSektor handlu i napraw pojazdów samochodowych (sekcja G wg PKD 2007) obejmuje działalność placówek handlu detalicz-nego i hurtowego, łącznie z handlem pojazdami samochodo-wymi (bez motocykli) oraz ich naprawami. W praktyce, do tego sektora zalicza się obrót hurtowy i detaliczny większością asor-tymentu artykułów konsumpcyjnych, a także niektórych arty-kułów niekonsumpcyjnych, będących wytworem współcze-snej techniki i technologii.

W sektorze handel i naprawa pojazdów samochodowych, w województwie warmińsko-mazurskim w końcu 2009 r. było zarejestrowanych 28 848 firm, z czego 24 268 dotyczyło osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą. W formie prawnej jako spółki handlowe występowało 1 791 podmiotów, z czego 272 firmy z udziałem kapitału zagranicznego. Obok tych firm w rejestrze REGON figurowało 2 672 spółek cywilnych i 109 spółdzielni. Od strony aktywności gospodarczej społeczeństwa w prowadzeniu tej działalności, wyrażanej przez liczbę zareje-strowanych firm, sektor handlu jest potentatem. Przypadało na

TABELA 53. SCENARIUSZE ROZWOJU SEKTORA BUDOWLANEGO W  WOJEWÓDZTWIE WARMIŃ-SKO-MAZURSKIM W  PERSPEKTYWIE 2020 R.Determinanty/czynniki rozwoju Rozwój dynamiczny Rozwój powolny

Uwarunkowania ekonomiczne

Dynamika produkcji budowla-no-montażowej, uwarunkowa-nia rozwoju

Wysoka dynamika wzrostu produkcji budowlano-montażowej będą-ca wynikiem: a) wzrostu budownictwa mieszkaniowego w wyniku zwiększenia dochodów ludności i możliwości pozyskania kredytów b) wzrostu inwestycji w infrastrukturę finansowanych z dotacji UE, bu-dżetu państwa i budżetów samorządów c) wzrostu popytu na roboty budowlano-montażowe ze stronypodmiotów gospodarczych

Znacznie niższy poziom rozwoju, wynikający z ograniczenia środków inwestycyjnych na budownictwo mieszkaniowe jak też finansowa-nia inwestycji infrastrukturalnych prowadzonych przez samorządy. Stagnacja na rynku zleceń sektora produkcyjnego, ograniczenie inwestycji remontowych i budowy nowych obiektów

Koncentracja produkcji, rozwój porozumień branżowych i poro-zumień kooperacyjnych

Łączenie się zakładów, tworzenie konsorcjów i grup wykonawczych, silniejsze działania konsolidacyjne w ramach sektora, wzrost siły przetargowej dostawców usług

Przewaga działań samodzielnych, ograniczona skala porozumień kooperacyjnych i działań wspólnych, rozproszenie potencjału wykonawczego, niskie możliwości i szanse uzyskiwania znaczących kontraktów

Nakłady inwestycyjne, poziom technicznego uzbrojenia pracy

Wysoki wzrost nakładów na środki trwałe: aparaturę specjalistyczną, urządzenia hydrauliczne, rusztowania, środki transportu, osprzęt mechaniczny do różnego typu prac; unowocześnienie środków produkcji, szybki wzrost technicznego uzbrojenia pracy przynoszący podwyższenie jakości wykonywanych usług

Ograniczona możliwość inwestowania w nowe technologie, urządze-nia i sprzęt specjalistyczny; stagnacja w poziomie technicznego uzbro-jenia pracy, skutkująca obniżeniem poziomu jakości wykonawstwa i zmniejszeniem siły konkurencyjnej na rynku zleceń

Efektywne wykorzystanie czyn-nika ludzkiego

Zapotrzebowanie na pracowników o wysokich kwalifikacjach, inwestowanie przez pracodawców w podnoszenie ich kwalifikacji, dostosowanie umiejętności do wymagań nowoczesnych narzędzi i sprzętu budowlanego

Brak presji na znaczący wzrost kwalifikacji załóg, brak takich potrzeb wynikający z opóźnień we wprowadzaniu nowych środków technicz-nych i technologii

Uwarunkowania środowiskowe

Wpływ skali i technologii pro-dukcji na środowisko. Priorytet dla „zielonej gospodarki”

Stosowanie energooszczędnych technologii budowlanych, tech-nologie i organizacja pracy nieinwazyjne w stosunku do środowiska naturalnego, technologie bezpyłowe; Szczególna dbałość o ochronę środowiska wymagająca zwiększonych nakładów przy prowadzeniu robót związanych z budową obiektów inżynierii lądowej i wodnej

Priorytety ochrony środowiska nie są uznawane za podstawowe. Firmy, szczególnie małe będą je stosowały tylko w takim zakresie, w jakim naruszenie norm podlega odpowiednim sankcjom prawnym

Uwarunkowania społeczne

Potencjał i jakość zasobów pracy, warunki pracy, inwestycje w ka-pitał ludzki

Wzrost poziomu wykształcenia i praktycznych kwalifikacji pracow-ników wraz z rozwojem i unowocześnianiem technik budowlanych i technologii wykonawstwa; wyprzedzające inwestowanie w przygo-towanie kadr; poprawa warunków Pracy i płacy, bezwzględna dbałość o spełnianie wymogów bhp przez nadzór budowlany i pracowników.

Dbałość o jakość kadry nie jest uważana za obowiązek przedsiębior-cy, szkolenia pracowników w większości ograniczają się do kursów z zakresu BHP, a także do przekazania umiejętności związanych z wykonaniem konkretnych zleceń, brak środków finansowych na wprowadzenie systemu szkolenia ustawicznego.

Źródło: Badania własne.

Page 120: Perspektywy rozwoju kluczowych sektorów województwa warmińsko-mazurskiego Raport z badań

118

niego 25,1% wszystkich zarejestrowanych firm w województwie. Pod względem liczby pracujących sektor handlu zajmuje od-leglejszą pozycję. W końcu 2009 roku pracowało w nim 61 295 osób, co stanowiło 14,9% ogółu pracujących w wojewódz-twie. Ogólna wartość sprzedaży detalicznej wynosiła 11,7 mld zł, z czego 55% było wynikiem działalności małych placówek, o liczbie pracujących do 9 osób. W strukturze sprzedaży jedno-stek o liczbie pracujących przekraczającej 9 osób, zdecydowa-nie przeważały towary konsumpcyjne (61,7%), z czego 19,7% stanowiła żywność i 37,6% towary nieżywnościowe. Zestawia-jąc te dane z wynikami innych badań GUS można stwierdzić, że większość artykułów żywnościowych w województwie war-mińsko-mazurskim sprzedawana jest w małych placówkach handlowych i na targowiskach. Ta konstatacja jest ważna dla oceny siły oddziaływania i przyszłej rangi sektora, a obecna struktura handlu z powodu wielu uwarunkowań ma silne umo-cowanie i nie powinna ulec znaczącym zmianom w analizowa-nej perspektywie czasu.

Przedstawione dane świadczą, że z punktu widzenia funkcji, jaką sektor handlu pełni w systemie społecznym, stanowiąc ostatnie ogniwo transferu podstawowych dóbr bytowych dla społeczeństwa, można uzasadnić jego kluczowe znacze-nie w rankingu rodzajów działalności gospodarczej. Jednakże z punktu widzenia prorozwojowego oddziaływania na go-spodarkę, nie można traktować tego sektora jako czynnika pozytywnie i istotnie przyspieszającego poziom rozwoju wo-jewództwa. Ten dualizm wynika z wielu specyficznych cech, odróżniających sektor handlu od innych dziedzin gospodarki. Także z tego względu, prezentowane niżej scenariusze rozwoju oscylują pomiędzy uwarunkowaniami zdecydowanie pozytyw-nymi i oczekiwanymi, a mniej korzystnym ukształtowaniem się czynników sprawczych.

Scenariusz – Rozwój dynamicznyScenariusz ten zakłada dynamiczny wzrost sprzedaży sektora w warunkach dobrej koniunktury gospodarczej w skali globalnej i regionu, wzrostu popytu i siły nabywczej mieszkańców, a także zewnętrznego wsparcia w postaci dynamicznie rosnącego ruchu turystycznego. Wysoka dynamika obrotów przełoży się na po-zyskanie środków finansowych dla inwestycji prorozwojowych, wzrostu potencjału firm handlowych, poprawy ich wyposażenia technicznego i standardu obsługi klientów. Rezultatem zmian jakościowych będzie rosnący poziom konkurencji, w rezultacie którego będą znikały jednostki najsłabsze, wzrośnie jakość oferty handlowej, asortyment, poprawie ulegnie kultura obsługi, zostaną w pełni respektowane wymogi ochrony środowiska.

Z uwagi na duże rozproszenie terytorialne skupisk ludności w województwie warmińsko-mazurskim, duże odległości i sła-be powiązania komunikacyjne, szczególna uwaga musi być poświęcona działalności handlowej na obszarach wiejskich. Naturalne dążenie do opłacalności działalności gospodarczej w każdym wymiarze, zderzy się z problemami zaopatrzenia w podstawowe artykuły żywnościowe na peryferyjnych tere-nach województwa.

Cechą scenariusza rozwoju dynamicznego jest szeroki zakres zainteresowania i inwestycji w kapitał ludzki, poprawę stanu

wykształcenia i umiejętności pracowników, znajomość kultury sprzedaży, kontaktów z klientem i fachowej wiedzy o oferowa-nym asortymencie towarów.

Scenariusz – Rozwój powolnyTen model rozwoju może zaistnieć w sytuacji znacznie słab-szego oddziaływania prorozwojowych czynników sprawczych. Szczególnie słaba koniunktura gospodarcza i brak przyrostu dochodów ludności skutkujących słabym wzrostem popytu, otworzy łańcuch negatywnych skutków w wielu obszarach wewnętrznych uwarunkowań sektora.

Przyrost dochodów będzie niewystarczający dla planowania przedsięwzięć rozwojowych i działań w kierunku podnoszenia jakości i standardów obsługi klientów. Wzrost kosztów działa-nia nie pozwoli na zapewnienie odpowiedniej oferty asorty-mentowej, znaczna liczba placówek handlowych, szczególnie tych najmniejszych wypadnie z rynku. Ich funkcje przejmą fir-my silniejsze, podnosząc poziom koncentracji sprzedaży. W su-mie jest to także scenariusz pozytywny i nosi w sobie pew-ne znamiona „testu prawdy”. Jego skutki społeczne w postaci utrzymywania niskiej jakości kadry i standardów obsługi będą zauważalne, ale po pewnym czasie przyniosą pozytywne efek-ty dla rozwoju całego sektora.

Sektor turystycznySektor turystyczny obejmuje wiele dziedzin życia gospodarcze-go i społecznego regionu. Mówiąc, że dany region jest atrakcyj-ny pod względem turystycznym, potocznie mamy na wzglę-dzie jego walory środowiskowe, rzeźbę krajobrazu, bioróżno-rodność, zabytki kultury materialnej i tradycje kultury oraz folk-loru. Dobra te są niemierzalne i poddane w dużej mierze oce-nom subiektywnym. Dlatego też, w ujęciu cech mierzalnych dominują charakterystyki, które poddają się prezentacji i oce-nie na podstawie danych empirycznych, opisujących w zasa-dzie potencjał jego infrastruktury, układy komunikacyjne, wa-runki rekreacji i wypoczynku, sieć handlową, gastronomiczną i bazę hotelową. W koncepcji niniejszego badania, do sektora turystycznego zaliczono:•  zakwaterowanie,•  działalność usługową związaną z wyżywieniem,•  działalność organizatorów turystyki, pośredników i agentów tu-

rystycznych,•  działalność twórczą związaną z kulturą i rozrywką,•  działalność bibliotek, archiwów i muzeów,•  działalność sportową, rozrywkową i rekreacyjną.

Te obszary, wyodrębnione w klasyfikacjach statystycznych, okre-ślają jedynie część charakterystyk, które są znaczące z punktu wi-dzenia oczekiwań turystów i ich preferencji.

Potencjał i walory turystyczne Warmii i Mazur zostały szeroko opisane w rozdziale 3 niniejszego raportu. Niepowtarzalność rzeźby krajobra-zu, zabytków kultury materialnej, zróżnicowania kulturowego spo-łeczności, tradycji i lokalnego folkloru tworzy pakiet atutów, wobec których nie przechodzi się obojętnie. Sukcesy społeczności regionu w promowaniu walorów i rozwoju turystyki są nieuniknione; różna może być tylko ich skala, tempo zmian i efektywność w zależności od siły oddziaływania poszczególnych obszarów czynników sprawczych.

Page 121: Perspektywy rozwoju kluczowych sektorów województwa warmińsko-mazurskiego Raport z badań

119

Scenariusz – Rozwój dynamicznyScenariusz ten obrazuje pożądany obraz i stan rozwoju sektora tu-rystycznego w perspektywie 2020 r. Według obecnego stanu wie-dzy o możliwym oddziaływaniu różnych parametrów wzrostu, ma on duże szanse realizacji. Podstawowym warunkiem jest usunię-cie niedostatków w rozwoju infrastruktury komunikacyjnej, po-prawienie stanu infrastruktury drogowej, zapewnienie dostępu do usług telekomunikacyjnych, w tym Internetu, poprawa jakości i rozszerzenie bazy noclegowej i gastronomicznej. Odpowiednich inwestycji wymaga też infrastruktura związana z uprawianiem tu-rystyki wodnej, co jest szczególnym walorem oferty turystycznej Warmii i Mazur. Rozwój turystyki wpłynie też na inne sektory go-spodarki regionu, pobudzi aktywność społeczeństwa, zwiększy rozpoznawalność i konkurencyjność regionu na arenie krajowej i międzynarodowej.

Ważne, pozytywne zmiany zaistnieją też w obszarze kapitału ludz-kiego. Dynamicznie wzrośnie poziom przedsiębiorczości i zatrud-nienia, wzrosną płace i dochody ludności, zmniejszy się presja na

wzrost bezrobocia i pogłębianie zjawisk wykluczenia społeczne-go. Wzrośnie świadomość ekologiczna i troska o zachowanie wa-lorów środowiska naturalnego.

Scenariusz – Rozwój powolnyDeterminanty rozwoju i obszary wsparcia są analogiczne, jak w wariancie rozwoju dynamicznego, różni je skala uwarunkowań koniunktury gospodarczej, aktywności społeczeństwa i władz sa-morządowych województwa w podejmowaniu szeroko zakrojo-nych działań dla uzyskania szybkich, pozytywnych efektów. Sze-reg pozytywnych zmian nie wymaga znaczących inwestycji, wy-maga natomiast budowy klimatu społecznego współdziałania i powszechnej akceptacji jasno i zrozumiale sprecyzowanych ce-lów. Powszechna akceptacja zasad zrównoważonego rozwoju w przełożeniu na treść praktycznych działań, szczególnie w obsza-rze ochrony środowiska naturalnego wymaga z pewnością pod-jęcia szeregu przedsięwzięć o charakterze organizacyjnym i tech-nicznym. Bez nich jednak, czyste środowisko naturalne może po-zostać wspomnieniem z przeszłości.

TABELA 54. SCENARIUSZE ROZWOJU SEKTORA HANDLU I  NAPRAW POJAZDÓW SAMOCHODO-WYCH W WOJ. WARMIŃSKO-MAZURSKIM W  PERSPEKTYWIE 2020 R.Determinanty/czynniki rozwoju Rozwój dynamiczny Rozwój powolny

Uwarunkowania ekonomiczne

Wzrost sprzedaży detalicznej towarów

Dynamiczny i trwały wzrost sprzedaży detalicznej rezultatem wzrostu siły nabywczej mieszkańców regionu i wzrostu ruchu turystycznego Pozyskiwanie środków na rozwój, satysfakcjonują-cy poziom zysku i rentowności

Niewielki przyrost sprzedaży, brak istotnego wzrostu dochodów ludności, niewielki wzrost napływu turystów Niski poziom ren-towności, funkcjonowanie na granicy poziomu opłacalności

Zdolność rozwojowa, możliwo-ści inwestycyjne

Osiągnięty poziom zyskowności umożliwi rozwój bazy han-dlowej, zwiększenie oferty asortymentowej i wzrost potencjału firm;decydującym czynnikiem sukcesu będzie rosnący popyt konsumentów i racjonalna polityka cenowa; możliwość inwe-stowania w wyposażenie placówek handlowych i atrakcyjną aranżację powierzchni handlowej

Rozwój będzie opierał się na zachowaniu stanu posiadania i mi-nimalnych oczekiwaniach poprawy wyniku finansowego; popyt konsumencki nie ulegnie zasadniczemu zwiększeniu, budowa konkurencyjności głównie przez obniżki cen; brak możliwości sfinansowania modernizacji wyposażenia placówek handlowych

Konkurencja, bariery rozwoju

Napływ kapitału zagranicznego w postaci nowoczesnych sieci detalicznych będzie miał wymiar pozytywny dla polepszenia standardu obsługi klientów, ogólnie dobra kondycja finansowa sektora nie wywoła dużej skali zjawisk likwidacji istniejących małych placówek

Niska opłacalność działalności handlowej spowoduje likwidację wielu placówek handlowych, zostaną one przejęte przez kon-kurencję, co nie powinno mieć wpływu na pogorszenie obsługi klientów

Rozwój turystyki jako czynnik intensyfikacji działalności handlowej

Zakładany w tym scenariuszu znaczący wzrost ruchu turystycz-nego zwiększy liczbę klientów i podniesie poziom oferty asor-tymentowej i jakości obsługi; efektem będzie wzrost obrotów i poprawa dochodowości sprzedaży

Rozwój turystyki będzie znacznie wolniejszy, atrakcyjność turystyczna regionu nie ulegnie znaczącej poprawie, źródłem przychodów będą głównie lokalni klienci, których zdolności nabywcze nie będą wzrastały zauważalnie

Koncentracja handlu, zróżnico-wanie przestrzenne funkcjono-wania sieci handlowej

Nastąpi przyspieszenie procesów koncentracji, przejmowanie słabszych sieci i pojedynczych placówek - będzie to miało miej-sce głównie w miastach; wzrost dochodów ludności obszarów wiejskich spowoduje rozwój sieci handlowej także na tych terenach

Osłabienie dynamiki wzrostu gospodarczego spowoduje przyspieszenie procesów konsolidacji handlu, likwidację lub przebranżowienie placówek handlowych; obniży się stopień zaspokojenia potrzeb klientów

Uwarunkowania środowiskowe

Oddziaływanie działalności handlowej na środowisko naturalne(utylizacja i recykling odpadów i opakowań)

Rosnące koszty ochrony środowiska będą wynikały z rygorystycz-nych uregulowań prawnych w dziedzinie utylizacji odpadów, przeterminowanej żywności, opakowań, zużytego sprzętu AGD i artykułów chemii gospodarczej - zmniejszy to rentowność sprzedaży i poziom zysków

Ze względu na wzrost kosztów część placówek handlowych, szczególnie o niewielkiej powierzchni magazynowej ograniczy asortyment sprzedaży; skutkiem będzie zmniejszenie obrotów i utrudnienia zakupu, szczególnie dla mieszkańców obszarów wiejskich oddalonych od sieci dużych placówek handlowych w miastach

Uwarunkowania społeczne

Funkcjonowanie sieci małych sklepów

W scenariuszu dynamicznego rozwoju będą następowały szybkie procesy konsolidacji, powodujace spadek liczby małych sklepów, szczególnie spożywczych. Spowoduje to utrudnienia w zaopatrzeniu w żywność, które dotkną szczególnie osoby starsze, a także wzrost bezrobocia (brak pracy dla właścicieli i pracowników)

Skala ograniczenia liczby małych placówek handlowych będzie mniejsza, ale warunki ich funkcjonowania i wyniki ekonomiczne ulegną pogorszeniu

Rozwój kadr pracowniczych

Inwestycje w kapitał ludzki; profesjonalne szkolenia na koszt pracodawcy, umożliwianie samokształcenia, szkolenia produk-towe, obsługi klienta, umiejętności interpersonalnych, obsługi urządzeń technicznych i techniki sprzedaży

Ograniczone, głównie z powodów finansowych, możliwości inwestowania w rozwój kapitału ludzkiego; niska jakość wiedzy i kwalifikacji personelu, niska jakość obsługi klienta

Źródło: Badania własne.

Page 122: Perspektywy rozwoju kluczowych sektorów województwa warmińsko-mazurskiego Raport z badań

120

TABELA 55. SCENARIUSZE ROZWOJU SEKTORA TURYSTYCZNEGO W  WOJ. WARMIŃSKO-MAZURSKIM W  PERSPEKTYWIE 2020 R.Determinanty/czynniki

rozwojuRozwój dynamiczny Rozwój powolny

Uwarunkowania ekonomiczne

Infrastruktura komunikacyjna

i bytowa

Znaczny wzrost nakładów inwestycyjnych na poprawę dostęp-

ności komunikacyjnej, szczególnie obszarów wiejskich; zdecydo-

wana poprawa dostępności i jakości usług telekomunikacyjnych,

zwiększenie liczby miejsc noclegowych i poprawa standardu;

szczególny nacisk na poprawę dostępności i atrakcyjności

obszarów wiejskich, dynamiczny rozwój agroturystyki i bazy

noclegowej na obszarach wiejskich o szczególnej atrakcyjności

turystycznej

Wolniejsze tempo inwestycji i poprawy jakości infrastruktury;

niskie zainteresowanie kapitału prywatnego partycypowaniem

w nakładach inwestycyjnych; słabe tempo inwestycji w teleko-

munikację i poprawę standardu obiektów zakwaterowania

Jakość i dostępność świadczo-

nych usług

W wyniku znacznych inwestycji w infrastrukturę i kapitał ludzki

zdecydowana poprawa dostępności szerokiego pakietu usług

turystycznych, bogata oferta asortymentu usług i ich wysoka

jakość; uzyskanie wysokiego poziomu i różnorodności oferty

gastronomicznej, tworzenie warunków do rozwoju turystyki

całorocznej

Powolny charakter zmian w obszarach podniesienia jakości

i dostępności oferty usługowej, tradycyjny charakter i ograni-

czony pakiet, zbyt wolne zmiany w podnoszeniu jakości obsługi

turystów i poprawy standardu pobytu

Promocja walorów turystycz-

nych regionu w kraju i za

granicą

Opracowanie i konsekwentna realizacja profesjonalnego

i skoordynowanego programu promocji walorów turystycznych

regionu Warmii i Mazur; użycie wszelkich możliwych form tech-

nicznych i organizacyjnych, prezentacja oferty konkretnej i kom-

pleksowej dla różnych grup społecznych w kraju i za granicą

Program promocji jest podstawą uzyskania sukcesu w każdym ze

scenariuszy, jego realizacja może przyczynić się do rozwoju tury-

styki i przyspieszyć jej rozwój nawet w warunkach spowolnienia

ogólnej koniunktury gospodarczej

Rozwój przedsiębiorczości i ak-

tywność gospodarcza w sferze

turystyki

Silne wsparcie merytoryczne i finansowe dla rozwoju sektora

turystyki; efektywne wykorzystanie wsparcia z funduszy

programów rozwojowych alokowanych zgodnie z krajowymi

i regionalnymi programami rozwoju sektora; stworzenie warun-

ków dla szybkich realizacji inwestycji, nacisk na innowacyjność

i przedsiębiorczość

Ograniczeniem rozwoju może być niski poziom dostępności

i utrudnienia w pozyskaniu środków zewnętrznych, dotacji

i kredytów bankowych; brak aktywnych programów promocji

i niepewność uzyskania zwrotu kapitału może powstrzymać sek-

tor prywatny przed szerszym zaangażowaniem inwestycyjnym

Uwarunkowania środowi-

skowe

Ochrona walorów i zasobów

środowiska

Podjęcie skoordynowanych działań łączących szereg pakietów

prośrodowiskowych i źródeł ich finansowania w jeden wspólny

program ochrony środowiska naturalnego, walorów krajobrazu

i zachowania bioróżnorodności na obszarze Warmii i Mazur;

spójność programów rozwoju turystyki z programami ochrony

środowiska naturalnego

Pakiet koniecznych działań jest identyczny jak w scenariuszu roz-

woju dynamicznego, w scenariuszu rozwoju powolnego można

spodziewać się powstania dysproporcji w tempie realizacji

poszczególnych rodzajów działań

Uwarunkowania społeczne

Rozwój turystyki a postawy

lokalnych społeczności

Położenie nacisku i wzmocnienie działań organizacji promu-

jących rozwój lokalnych społeczności dla szerokiej akceptacji

regionalnych działań w obszarze rozwoju turystyki; akceptacja

i szerokie uczestnictwo lokalnych społeczności jest warunkiem

sukcesu, bardziej znaczącym niż dostępny poziom inwestycji

Akceptacja lokalnych społeczeństw i ich współpraca jest ko-

niecznym warunkiem powodzenia. Większy poziom współpracy

i zrozumienia korzyści z rozwoju turystyki, szczególnie wśród

mieszkańców obszarów wiejskich z pewnością ograniczy skalę

negatywnych uwarunkowań scenariusza powolnego rozwoju

Wzrost potencjału kapitału

ludzkiego

Dynamiczny rozwój sektora turystyki przyniesie wzrost zatrud-

nienia, podniesie poziom płac, dochodów ludności i przyniesie

poprawę warunków życia na dużych, atrakcyjnych turystycznie

obszarach województwa; wzrost wymagań odnośnie poziomu

wykształcenia ogólnego, znajomości języków obcych i umie-

jętności interpersonalnych znacząco podniesie jakość kapitału

ludzkiego; rozwój turystyki będzie szansą na zmniejszenie

bezrobocia, szczególnie na obszarach wiejskich

Jakość kapitału ludzkiego wzrośnie, chociaż zmiany nie będą tak

szybkie jak spodziewane w scenariuszu dynamicznym;

Źródło: Badania własne.

Page 123: Perspektywy rozwoju kluczowych sektorów województwa warmińsko-mazurskiego Raport z badań

121

P rzeprowadzony w badaniu proces identyfikacji umożliwił wy-różnienie 13 sektorów wysokiej szansy, spośród których 8 zali-

czonych zostało jednocześnie do sektorów kluczowych, które opi-sane zostały w poprzednim rozdziale. Z uwagi na to poniżej przed-stawione zostało opracowania dla tych sektorów, które zaliczone zostały tylko do grupy wysokiej szansy.

5.1. Sektor rybactwaSektor rybactwa, utworzyły w badaniu działy i grupy wg PKD 2007 wyłonione w procesie identyfikacji sektorów kluczowych i wyso-kiej szansy:•  RYBACTWO•  RYBOŁÓWSTWO

Uczestniczący w badaniu przedstawiciele sektora rybactwa, re-prezentowali prywatną formę własności. Najczęściej były to spółki z o.o., osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą oraz stowarzyszenia i organizacje społeczne.

Prowadzona przez badane podmioty aktywność miała charakter produkcyjny oraz produkcyjno-handlowo-usługowy. Uczestnika-mi wywiadów byli reprezentanci sektora MSP: podmiotów mikro - zatrudniający od 0 do 9 osób oraz przedsiębiorstw małych - za-trudniających od 10 do 49 pracowników.

Podmioty zaliczane do rybactwa stanowią w gospodarce regionu niewielką liczebnie populację – 97 podmiotów zarejestrowanych w bazie REGON. Badanie przeprowadzone w oparciu o bazę RE-GON, z uwagi na jej niski stopień aktualizacji nie umożliwiły zebra-nia dostatecznej liczby wywiadów, aby możliwe było przeprowa-dzenie analizy statystycznej. Przedstawione opracowanie stanowi

studium przypadku, zaprojektowane w oparciu o wyniki zebrane w badaniach terenowych.

Charakterystyka produktuProduktem uczestniczących w badaniu reprezentantów sektora jest zarybianie zbiorników wodnych, połów ryb oraz sprzedaż wy-hodowanych ryb. Najważniejszym walorem sprzedawanego pro-duktu jest jakość, unikatowy charakter na rynku oraz powszechnie znana marka. Produkt sprzedawany jest głównie na rynku lokalnym oraz regionalnym. W niewielkim stopniu jest konkurencyjny na ryn-ku krajowym, natomiast, jak wynika z deklaracji badanych nie jest sprzedawany na rynkach zagranicznych. Największymi konkurenta-mi produktu sektora rybactwa są firmy lokalne i regionalne.

Zasoby ludzkieDominującą formą zatrudnienia pracowników w sektorze rybac-twa jest umowa o pracę na czas nieokreślony oraz określony, jed-nakże niemal co 5 podmiot nie zatrudnia pracowników. Dominu-jącym poziomem wykształcenia pracowników w sektorze rybac-twa jest wykształcenie średnie ogólnokształcące/techniczne. Z ko-lei, co 5 podmiot zatrudnia pracowników najczęściej z wykształce-niem wyższym i zasadniczym zawodowym. Pracownicy wyposaże-ni są w specyficzne kwalifikacje techniczne, rybackie oraz często po-siadają wykształcenie ekonomiczne. Pracodawcy nie mają proble-mów z zatrudnieniem niezbędnych zasobów pracy.

W większości przedsiębiorstw rybackich pracownicy uczestniczyli w kształceniu ustawicznym. Udział w kursach i szkoleniach finan-sowany był w równym stopniu ze środków strukturalnych Unii Eu-ropejskiej oraz przez pracodawców. W nielicznej grupie firm brak aktywności pracodawcy uzasadniali brakiem takich potrzeb.

5. Sektory wysokiej szansy

fot.

Mic

hał W

iące

k

Page 124: Perspektywy rozwoju kluczowych sektorów województwa warmińsko-mazurskiego Raport z badań

122

Specyficzne zasobySpecyficzne zasoby w sektorze rybactwa tworzą przede wszyst-kim środki trwałe: budynki i sprzęt rybacki. Zasoby informacji to w opinii badanych równie cenny zasób jak środki trwałe. Źródłem gromadzenia informacji są najczęściej łatwo dostępne statysty-ki, cenniki, gazetki informacyjne oraz informacje zamieszczone na stronach www. Z kolei surowcami, które respondenci uznali za charakterystyczne dla ich działalności są artykuły spożywcze, drewno i pasze. Przedsiębiorcy nie napotykają na problemy w po-zyskaniu wymienionych specyficznych dla sektora rybactwa zaso-bów, gdyż są one dostępne na rynku.

Uwarunkowania przewag konkurencyjnychRynek rybactwa charakteryzuje się umiarkowanie dużą liczbą konku-rentów, wysokim tempem wzrostu popytu, wysokimi kosztami stały-mi oraz niedużym zróżnicowaniem produktów między konkurencją.

SZANSE ROZWOJOWE SEKTORA - SWOTMocne strony Słabe strony

•  wysoka dostępność specyficznych zasobów pracy

•  wysokie tempo wzrostu popytu na usługi,

•  wysoka dostępność specyficznych środków trwałych,

•  duża dostępność surowców,•  położenie geograficzne i ukształto-

wanie terenu (zbiorniki wodne).

•  wysokie koszty stałe,•  brak zróżnicowania poziomu wyko-

rzystywanych narzędzi konkurowa-nia na rynku,

•  niewielkie możliwości pozyskania środków z funduszy strukturalnych na rozwój działalności rybackiej

•  niska konkurencyjność produktu na rynku krajowym,

•  brak konkurencyjności na rynkach zagranicznych.

Szanse rozwoju Zagrożenia

•  pobudzenie prywatnych inicjatyw przedsiębiorczych w sektorze,

•  podniesienie atrakcyjności inwesty-cyjnej sektora,

•  wsparcie rozwoju przez samorząd terytorialny,

•  promocja produktu w kraju i poza granicami.

•  brak aktywności i inicjatyw przedsię-biorczych sektora prywatnego,

•  brak wsparcia samorządu teryto-rialnego,

•  niski stopień zainteresowania zakupem od producentów energii odnawialnej,

•  zmniejszająca się atrakcyjność inwestycyjna sektora z uwagi na regulacje prawne,

•  brak promocji na rynku krajowym,•  brak promocji na rynkach zagra-

nicznych.

Podmioty charakteryzują się wysokim ujednoliceniem pozio-mu stosowanych instrumentów konkurowania. Najważniejszy-mi instrumentami konkurowania w sektorze rybactwa są: jakość i wizerunek firmy. W opinii respondentów, badane przedsiębior-stwa dysponują wyższą jakością oferowanych produktów oraz lepszym wizerunkiem niż konkurencja. Z kolei, w opinii większo-ści przedsiębiorców ich firmy dysponują takim samym pozio-mem ceny w stosunku do konkurencji, marki, warunków płat-ności, częstotliwości wprowadzania nowych produktów, termi-nowości, dogodnej dla klientów sieci dystrybucji, reklamy i pro-mocji sprzedaży, zakresu i jakości usług posprzedażnych oraz obsługi klienta.

Najważniejszym czynnikiem sprzyjającym inwestycjom w sektorze jest dostęp do odpowiednio wykwalifikowanej kadry oraz infrastruktury technicznej. Zdaniem przedsiębiorców popyt, z uwagi na wzrost po-ziomu jest kolejnym czynnikiem sprzyjającym nowym inwestycjom.

Sektor rybactwa to rynek, który nie stawia wysokich wymo-gów związanych z budowaniem przewag konkurencyjnych. Jakość i wizerunek stanowią najsilniejsze narzędzie budo-wania przewagi na rynku. Natężenie konkurencji, wynikają-ce z liczebności firm rywalizujących na rynku jest umiarkowa-ne, natomiast wzrost popytu na produkty sektora rośnie. Do-stępność specyficznych zasobów jest duża, a jedynie wysokie koszty stałe prowadzenia działalności stanowić mogą barierę w rozwoju badanych przedsiębiorstw. Sprzyjające rozwojowi są również uwarunkowania związane z położeniem geogra-ficznym oraz ukształtowaniem terenu województwa warmiń-sko- mazurskiego.

5.2. Sektor energetyczno-ciepłowniczySektor energetyczno-ciepłowniczy utworzyły w badaniu działy i grupy wg PKD 2007 wyłonione w procesie identyfikacji sektorów kluczowych i wysokiej szansy:WYTWARZANIE I ZAOPATRYWANIE W ENERGIĘ ELEKTRYCZNĄ, GAZ, PARĘ WODNĄ, GORĄCĄ WODĘ I POWIETRZE DO UKŁADÓW KLIMATYZACYJNYCH:•  Wytwarzanie, przesyłanie, dystrybucja i handel energią elek-

tryczną,•  Wytwarzanie paliw gazowych; dystrybucja i handel paliwami

gazowymi w systemie sieciowym,•  Wytwarzanie i zaopatrywanie w parę wodną, gorącą wodę i po-

wietrze do układów klimatyzacyjnych.

Uczestniczący w badaniu przedstawiciele sektora, reprezentowali głównie podmioty z przewagą publicznej formy własności. Formę prawną uczestniczących w badaniu podmiotów reprezentowały: spółki cywilne, osoby fizyczne prowadzące działalność gospodar-czą, spółki handlowe oraz spółki z o.o.

Prowadzona przez badane podmioty aktywność miała charakter usługowy. Uczestnikami wywiadów byli reprezentanci podmio-tów mikro - zatrudniający od 0 do 9 osób, przedsiębiorstw małych - zatrudniających od 10 do 49 pracowników oraz firm średnich, zatrudniających od 50 do 249 pracowników.

Z uwagi na liczebność populacji (191 podmiotów) i udział w struk-turze gospodarki narodowej, wielkość próby, pomimo jej zwięk-szenia nie pozwoliła na przeprowadzenie analizy statystycznej. Przedstawione opracowanie stanowi studium przypadku, zapro-jektowane w oparciu o wyniki zebrane w badaniach terenowych oraz analizę desk reseach.

Charakterystyka produktuKonkurencyjność energii jako produktu związana jest z odmien-nymi uwarunkowaniami tworzenia przewag na rynku. W Polsce usługi dostarczania energii elektrycznej świadczone są przez 14 dystrybutorów:

1. ENEA Operator,2. Energa Operator,3. Energia Pro Grupa Tauron,4. ENION Grupa Tauron,5. Łódzki Zakład Energetyczny Dystrybucja,6. PGE Dystrybucja Białystok,7. PGE Dystrybucja Lubzel,

Page 125: Perspektywy rozwoju kluczowych sektorów województwa warmińsko-mazurskiego Raport z badań

123

8. PGE Dystrybucja Rzeszów,9. PGE Dystrybucja Warszawa-Teren,

10. PGE Dystrybucja Zamość,11. PGE ZEORK Dystrybucja,12. RWE Polska Operator,13. Vattenfall Distribution,14. Zakład Energetyczny Łódź-Teren Dystrybucja.

Gospodarstwa domowe oraz podmioty gospodarcze na terenie Polski mogą zakupić energię od 7 grup energetycznych:1. Grupa ENEA w ramach której energię sprzedaje firma ENEA,2. Grupa ENERGA w ramach której energię sprzedaje firma ENER-

GA Obrót,3. Grupa Tauron w ramach której energię sprzedają firmy Energia-

Pro Gigawat oraz ENION Energia,4. Grupa PGE w ramach której energię sprzedają firmy PGE Lu-

belskie Zakłady Energetyczne, PGE Łódzki Zakład Energetyczny, PGE Rzeszowski Zakład Energetyczny, PGE Zakład Energetyczny Białystok, PGE Zakład Energetyczny Łódź-Teren Obrót, PGE Za-kład Energetyczny Warszawa -Teren, PGE Zamojska Korporacja Energetyczna, PGE Zakład Energetyczny Okręgu Radomsko-Kieleckiego,

5. Grupa RWE Polska w ramach której energię sprzedaje firma RWE Polska,

6. Grupa Vattenfall w ramach której energię sprzedaje firma Vat-tenfall Sales,

7. Grupa PKP w ramach której energię sprzedaje firma PKP Ener-getyka59.

Energia jest produktem, którego sprzedaż jest złożonym procesem. Wytwórcy, sprzedawcy oraz dystrybutorzy energii to odrębne go-spodarczo podmioty. Elektrownie sprzedają wytworzoną energię sprzedawcy. Odbiorca podpisuje umowę na dostarczenie energii ze sprzedawcą, jednak jego wybór jest w dużym stopniu ograniczony z uwagi na posiadaną przez dystrybutora infrastrukturę techniczną.

Odbiorcami ciepła są przede wszystkim sektor bytowo-komunal-ny i przemysł. Sektor bytowo-komunalny tworzą: zarządy i admini-

stracje komunalnych zasobów mieszkaniowych, zarządcy wspól-not mieszkaniowych, spółdzielnie mieszkaniowe i właściciele do-mów wielomieszkaniowych60. Odbiorcy ostateczni, podobnie jak w przypadku dostaw energii elektrycznej nie mają praktycznie au-tonomii w wyborze dostawcy ciepła.

System cieplny tworzą: elektrociepłownie (źródła wytwarzania), sieć cieplna i odbiorcy ciepła. Produktem dodanym procesu wy-twarzania ciepła jest energia elektryczna, która może być sprze-dawana do krajowego systemu elektroenergetycznego. Jak wy-nika z opinii Urzędu Regulacji Energetyki, korzystnym zjawiskiem jest połączenie w jednym przedsiębiorstwie elektrociepłowni (wy-twórcy ciepła i energii elektrycznej) oraz zakładu sieci cieplnej (dystrybutora ciepła)61.

Wytwarzanie energii elektrycznej, jest bardzo istotnym aspektem zrównoważonego rozwoju. Temat ten podejmowany jest często na forum debat międzynarodowych. Zgodnie z przyjętą w marcu 2006 r. tzw. Zieloną Księgą Europejskiej strategii na rzecz zrówno-ważonej, konkurencyjnej i bezpiecznej energii (ang. Green Paper towards a European strategy for energy security) podstawowymi priorytetowymi działaniami w obrębie UE będzie:1. zwiększenie bezpieczeństwa dostaw poprzez zwiększenie soli-

darności państw członkowskich,2. dążenie do zróżnicowanej i efektywnej struktury pozyskiwania

energii,3. zintegrowane podejście do zmian klimatycznych,4. dokończenie budowy europejskich rynków wewnętrznych

energii elektrycznej i gazu poprzez przyspieszenie liberalizacji,5. rozwój innowacyjnych technologii energetycznych,6. spójna zewnętrzna polityka energetyczna62.Z uwagi na przedstawione argumenty zarówno rynek energe-tyczny jak i ciepłowniczy stanowi w badaniu jeden sektor. Z ko-lei z uwagi na znaczącą rolę dotyczącą wyboru sprzedawcy ener-gii oraz ciepła, badaniem objęci zostali dystrybutorzy wymienio-nych produktów, funkcjonujący na terenie województwa warmiń-sko-mazurskiego.

59 www.enerad.pl/index/?id=6364d3f0f495b6ab9dcf8d3b5c6e0b01

60 http://www.ure.gov.pl/portal/pl/245/1351/14_Charakterystyka_ekonomiczna.html

61 www.ure.gov.pl/portal/pl/245/1364/37_Regulacja_przedsiebiorstwa_produkujacego_cieplo_w_skojarzeniu_z_energia_elekt.html

62 Polska polityka energetyczna – wczoraj, dziś, jutro, Prezes Urzędu Regulacji Energetyki, Warszawa 2010, s. 10.

Page 126: Perspektywy rozwoju kluczowych sektorów województwa warmińsko-mazurskiego Raport z badań

124

Produktem uczestniczących w badaniu reprezentantów sekto-ra energetyczno-ciepłowniczego jest świadczenie usług w zakre-sie sprzedaży energii elektrycznej oraz cieplnej. Najważniejszym walorem sprzedawanego produktu jest unikatowość wynikająca przede wszystkim z ograniczeń, jakie związane są z zakupem do-stawcy produktu.

Zasoby ludzkieDominującą formą zatrudnienia pracowników w sektorze energe-tyczno-cieplnym jest umowa o pracę na czas nieokreślony oraz określony. W badanych podmiotach dominuje wśród pracow-ników wykształcenie ogólnokształcące/techniczne oraz wyższe. W nielicznych podmiotach wśród pracowników dominuje wy-kształcenie zasadnicze zawodowe. Pracownicy wyposażeni są w specyficzne uprawnienia oraz certyfikaty eksperckie.

We wszystkich badanych przedsiębiorstwach pracownicy uczest-niczyli w kursach i szkoleniach. Udział w kursach i szkoleniach fi-nansowany jest ze środków strukturalnych Unii Europejskiej oraz przez pracodawców.

Najliczniejsza grupa badanych nie potrafiła określić czy w procesie rekrutacji pojawiają się problemy z naborem pracowników posia-dających specyficzne kwalifikacje. Kolejna wg liczebności grupa zadeklarowała brak przeszkód w zatrudnieniu odpowiedniej kadry.

Specyficzne zasobySpecyficzne zasoby w sektorze energetyczno-ciepłowniczym two-rzą przede wszystkim środki trwałe: transportowe, sprzęt budow-lany, piece, kotły grzewcze, turbiny i inne maszyny oraz urządzenia specjalistyczne. Podstawowym surowcem jest energia i ciepło. Za-równo środki trwałe jak i surowce są łatwo dostępne na rynku.

Uwarunkowania przewag konkurencyjnychRynek energetyczno-ciepłowniczy charakteryzuje się małą liczbą konkurentów, wysokim tempem wzrostu popytu, wysokimi kosz-tami stałymi oraz brakiem zróżnicowania produktów między kon-kurencją.

Podmioty charakteryzują się wysokim ujednoliceniem poziomu stosowanych instrumentów konkurowania. W opinii większości firmy dysponują takim samym poziomem ceny w stosunku do konkurencji, jakości, wizerunku firmy, marki, warunków płatności, częstotliwości wprowadzania nowych produktów, terminowości, dogodnej dla klientów sieci dystrybucji, reklamy i promocji sprze-daży, zakresu i jakości usług posprzedażnych oraz obsługi klienta.

Najważniejszym czynnikiem sprzyjającym inwestycjom w sekto-rze jest dostęp do infrastruktury technicznej, zgodność z kierun-kami rozwoju wyznaczonymi w strategiach przez jednostki samo-rządu terytorialnego oraz wysoka dostępność na rynku pracy pra-cowników posiadających specyficzne kwalifikacje.

Sektor energetyczno-ciepłowniczy to rynek, który nie stawia wy-sokich wymogów związanych z budowaniem przewag konku-rencyjnych. Działalność jest w dużym stopniu regulowana akta-mi prawnymi oraz umowami Specyficzne dla sektora zasoby są ła-two dostępne na rynku. W opinii badanych na rynku funkcjonu-je mała liczba konkurentów, lecz tempo popytu na usługi rośnie.

Jest to jednak obszar, który zgodnie z zasadami zrównoważonego rozwoju ulegał będzie przekształceniom w kierunku gospodarki przyjaznej środowisku. Z uwagi na walory środowiska naturalne-go oraz rolniczo-turystyczny charakter województwa warmińsko-mazurskiego rozwój sektora energetyczno-ciepłowniczego w kie-runku wykorzystania alternatywnych źródeł energii stanowi wyso-ką szansę podniesienia konkurencyjności regionalnej gospodarki.

SZANSE ROZWOJOWE SEKTORA - SWOTMocne strony Słabe strony

•  wysoko wykwalifikowane kadry,

•  wysoka dostępność specyficznych

zasobów pracy,

•  wysoka dostępność zasobów pracy,

•  wysokie tempo wzrostu popytu na

usługi,

•  wysoka dostępność specyficznych

środków trwałych.

•  wysokie koszty stałe,

•  duży udział publicznej formy

własności,

•  brak zróżnicowania poziomu wyko-

rzystywanych narzędzi konkurowa-

nia na rynku,

•  negatywny wpływ na środowisko

naturalne.

Szanse rozwoju Zagrożenia

•  pobudzenie prywatnych inicjatyw

przedsiębiorczych w sektorze,

•  podniesienie atrakcyjności inwesty-

cyjnej sektora,

•  wsparcie rozwoju przez samorząd

terytorialny,

•  szerokie wykorzystanie energii od

producentów odnawialnych źródeł

energii,

•  regulacje prawne.

•  brak aktywności i inicjatyw przedsię-

biorczych sektora prywatnego,

•  mała liczba konkurentów,

•  brak wsparcia samorządu teryto-

rialnego,

•  niski stopień zainteresowania

zakupem od producentów energii

odnawialnej,

•  zmniejszająca się atrakcyjność

inwestycyjna sektora z uwagi na

regulacje prawne.

5.3. Sektor usług ICTSektor usług ICT, utworzyły w badaniu działy i grupy wg PKD 2007 wyłonione w procesie identyfikacji sektorów kluczowych i wyso-kiej szansy:DZIAŁALNOŚĆ WYDAWNICZA:•  Działalność wydawnicza w zakresie oprogramowania;

TELEKOMUNIKACJA:•  Działalność w zakresie telekomunikacji bezprzewodowej, z wy-

łączeniem telekomunikacji satelitarnej,•  Działalność w zakresie telekomunikacji satelitarnej,•  Działalność w zakresie pozostałej telekomunikacji;

DZIAŁALNOŚĆ ZWIĄZANA Z OPROGRAMOWANIEM I DORADZ-TWEM W ZAKRESIE INFORMATYKI ORAZ DZIALALNOŚĆ POWIĄ-ZANA;

DZIAŁALNOŚĆ USŁUGOWA W ZAKRESIE INFORMACJI:•  Przetwarzanie danych; zarządzanie stronami internetowymi (ho-

sting) i podobna działalność; działalność portali internetowych,•  Pozostała działalność usługowa w zakresie informacji.

Uczestniczący w badaniu przedstawiciele sektora ICT, reprezen-towali prywatną (87,5%) oraz publiczną (12,5%) formę własności. Najczęściej były to osoby fizyczne prowadzące działalność gospo-darczą (62,5%), spółki z o.o. (18,8%), spółki cywilne (15,6%) oraz stowarzyszenia i organizacje społeczne (3,1%).

Page 127: Perspektywy rozwoju kluczowych sektorów województwa warmińsko-mazurskiego Raport z badań

125

Prowadzona przez badane podmioty aktywność miała najczęściej charakter usługowy (59,4%), usługowo-handlowy (2,5,0%) oraz usługowo-produkcyjny (9,4%). Uczestnicy wywiadów reprezen-towali podmioty mikro - zatrudniające od 0 do 9 osób (68,8%), przedsiębiorstwa małe - zatrudniające od 10 do 49 pracowników (18,8%), firmy średnie, zatrudniające od 50 do 249 pracowników oraz duże, zatrudniające od 250 do 999 pracowników (po 6,3%).

Charakterystyka produktuProduktem uczestniczących w badaniu reprezentantów sekto-ra usług ICT są usługi w zakresie informacji i telekomunikacji. Najważniejszym walorem sprzedawanego produktu jest przede wszystkim jakość (65,6%) oraz konkurencyjna cena (62,5%). Pro-dukt sprzedawany jest głównie na rynku krajowym (37,5%), regio-nalnym (28,1%) oraz lokalnym (25,0%). W niewielkim stopniu jest konkurencyjny na rynku ponadkrajowym (9,4%). Największą kon-kurencję oferowanych usług stanowią firmy działające na terenie kraju (48,4%), regionu (29,0%) oraz lokalne firmy (22,6%).

Zasoby ludzkieDominującą formą zatrudnienia pracowników w sektorze ICT jest umowa o pracę na czas określony (37,5%) oraz nieokreślo-ny (31,5%), jednakże niemal co 3 podmiot nie zatrudnia pra-cowników (31,3%). Dominującym poziomem wykształcenia pracowników w sektorze ICT jest wykształcenie wyższe (59,1%) oraz średnie ogólnokształcące/techniczne (36,4%). Najmniej podmiotów zatrudnia osoby z wykształceniem zasadniczym zawodowym (4,5%). Pracownicy wyposażeni są w specyficzne kwalifikacje związane z usługami informacyjnymi oraz teleko-munikacyjnymi.

Najliczniejsza grupa przedsiębiorstw ICT (47,8%) nie napotyka na problemy prowadząc rekrutację pracowników. Liczna grupa pra-codawców (21,7%) zadeklarowała, iż na rynku pracy brak jest osób o odpowiednich kwalifikacjach, umiejętnościach oraz doświad-czeniu zawodowym oraz kandydaci mają zbyt duże oczekiwania płacowe. Kolejni pracodawcy nie potrafili ocenić, czy występują ograniczenia w pozyskaniu pracowników o niezbędnych kwalifi-kacji (30,4%).

Ponad połowa przedsiębiorstw ICT zatrudnia pracowników, którzy uczestniczą w ustawicznym kształceniu (63,6%). Udział w kursach i szkoleniach finansowany był przez pracodawców (45,5%) oraz ze środków strukturalnych Unii Europejskiej (18,2%). Przedsiębiorcy, których pracownicy nie uczestniczyli w szkoleniach i kursach (36,4%), brak aktywności proedukacyjnej uzasadniali brakiem takich potrzeb.

Specyficzne zasobySpecyficzne zasoby w sektorze ICT tworzą przede wszystkim środ-ki trwałe (48,9%): środki transportu, sprzęt biurowy oraz specjali-styczne maszyny i urządzenia. Zasoby informacji, w opinii bada-nych to również cenny zasób (28,1%). Źródłem gromadzenia infor-macji są najczęściej statystyki, komunikaty, cenniki, reklamy i ogło-szenia oraz informacje zamieszczone na stronach www. Istotnym zasobem, który jest niezbędny w działalności firmy to również duże rezerwy gotówki (25,0%).

Uwarunkowania przewag konkurencyjnychRynek ICT charakteryzuje się dużą liczbą konkurentów (84,4%), wysokim tempem wzrostu popytu (71,9%), umiarkowanie wyso-kimi kosztami stałymi (wysokie: 50,0%, niskie: 50%) oraz wysokim zróżnicowaniem produktów między konkurencją (62,5%).

Podmioty charakteryzują się wysokim ujednoliceniem poziomu stosowanych instrumentów konkurowania. W opinii badanych, reprezentowane przez nich przedsiębiorstwa dysponują takim samym poziomem ceny (75,0%) w stosunku do konkurencji, ja-kości (68,8%), wizerunku (71,9%), marki (71,9%), warunków płat-ności (87,5%), częstotliwości wprowadzania nowych produktów (81,3%), terminowości (93,8%), dogodnej dla klientów sieci dys-trybucji (84,4%), reklamy i promocji sprzedaży (93,8%), zakresu i ja-kości usług posprzedażnych (84,4%) oraz obsługi klienta (62,5%).

Najważniejszym czynnikiem sprzyjającym inwestycjom w sek-torze jest popyt na usługi informacyjne (21,9%), który wykazuje tendencje wzrostu oraz zgodność z koncepcjami rozwoju miast i gmin (12,5%). Również jednorodność narzędzi budowania prze-wag konkurencji krajowej i zagranicznej (9,4%) oraz kwalifikacje pracowników (6,3%) zachęcają do inwestowania w sektor.

Page 128: Perspektywy rozwoju kluczowych sektorów województwa warmińsko-mazurskiego Raport z badań

126

Sektor usług ICT to rynek, na którym funkcjonuje duża liczba konku-rentów, koszty stałe prowadzenia działalności są umiarkowane a na-tężenie konkurencji nie wyróżnia instrumentów budowania prze-wagi na rynku. Atrakcyjność inwestycyjną kreują przede wszystkim rosnący popyt na usługi oraz zgodność z koncepcjami rozwoju miast i gmin. Przedsiębiorstwa nie napotykają na znaczące proble-my w tworzeniu specyficznych zasobów. Zarówno zasoby pracy, informacje jak i środki trwałe są łatwo dostępne na rynku. Produkt sektora ICT jest konkurencyjny na rynku krajowym i regionalnym.

SZANSE ROZWOJOWE SEKTORA - SWOTMocne strony Słabe strony

•  wysoka dostępność specyficznych

zasobów pracy

•  wysokie tempo wzrostu popytu na

usługi,

•  wysoka dostępność specyficznych

środków trwałych,

•  zgodność z koncepcjami rozwoju

miast i gmin,

•  konkurencyjność na rynku regio-

nalnym

•  konkurencyjność na rynku krajowym.

•  brak zróżnicowania poziomu wyko-

rzystywanych narzędzi konkurowa-

nia na rynku,

•  niska konkurencyjność produktu na

rynku ponadkrajowym.

Szanse rozwoju Zagrożenia

•  pobudzenie inicjatyw przedsiębior-

czych w sektorze,

•  podniesienie atrakcyjności inwesty-

cyjnej sektora,

•  wsparcie rozwoju przez samorząd

terytorialny,

•  promocja produktu poza granicami

kraju.

•  brak aktywności i inicjatyw przedsię-

biorczych,

•  brak wsparcia samorządu teryto-

rialnego,

•  zmniejszająca się atrakcyjność

inwestycyjna sektora z uwagi na

regulacje prawne,

•  brak promocji na rynkach zagra-

nicznych,

•  zmniejszający się popyt.

5.4. Sektor usług doradztwa dla biznesuSektor usług doradztwa dla biznesu, utworzyły w badaniu nastę-pujące działy i grupy wg PKD 2007:DZIAŁALNOŚĆ FIRM CENTRALNYCH (HEAD OFFICES); DORADZ-TWO ZWIĄZANE Z ZARZĄDZANIEM:•  Działalność firm centralnych (head offices) i holdingów, z wyłą-

czeniem holdingów finansowych,•  Doradztwo związane z zarządzaniem.

Uczestniczący w badaniu przedstawiciele sektora usług do-radztwa dla biznesu, reprezentowali prywatną formę własno-ści. Najczęściej były to osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą (72,5%), spółki z o.o. (10,0%), spółki cywilne (7,5%), spółki handlowe (5,0%) oraz spółdzielnie (5,0%). Prowa-dzona działalność miała charakter głównie usługowy 77,5%) oraz usługowo-handlowy (10,0%). Uczestnicy wywiadów re-prezentowali podmioty mikro zatrudniające od 0 do 9 osób (94,9%) oraz przedsiębiorstwa małe zatrudniające od 10 do 49 pracowników (5,1%).

Charakterystyka produktuProduktem uczestniczących w badaniu reprezentantów sektora usług doradztwa dla biznesu są usługi świadczone dla firm zwią-zane z doradztwem podatkowym, zarządzaniem, prowadzeniem rachunkowości oraz spraw kadrowych. Najważniejszym walorem świadczonych usług jest przede wszystkim jakość (77,5%), atrak-

cyjna cena w stosunku do jakości (50,0%) oraz konkurencyjna, niska cena (47,5%). Liczne firmy, z uwagi na świadczoną usługę są znane na rynku i posiadają rozpoznawalną markę (12,5%). Uni-katowość usług jest cechą bardzo niewielu firm (7,5%). Z usług badanych firm korzystają w niemal równym stopniu firmy lokalne (30,8%), krajowe (30,8%) oraz regionalne (28,2%). Usługi badanych firm sprzedawane są również na rynku ponadkrajowym (10,3%). Największą konkurencję oferowanych usług stanowią firmy lokal-ne (35,9%), krajowe (35,9%) oraz regionalne (17,9%).

Zasoby ludzkieDominującą formą zatrudnienia pracowników w sektorze doradztwa dla biznesu jest umowa o pracę na czas nieokreślony (32,5%) oraz określony (15,0%), jednakże połowa firm nie zatrudnia pracowni-ków (50,0%). Dominującym poziomem wykształcenia pracowników w sektorze jest wykształcenie wyższe (60,0%) oraz średnie ogólno-kształcące/techniczne (35,0%). Pracownicy wyposażeni są w specy-ficzne kwalifikacje kierunkowe związane z charakterem usług świad-czonych dla firm. Najczęściej są to ekonomiści, architekci lub graficy.

Najliczniejsza grupa przedsiębiorstw świadcząca usługi dla biz-nesu (63,3%) nie napotyka na problemy prowadząc rekrutację pracowników. Liczna grupa pracodawców (36,7%) zadeklarowała, iż na rynku pracy brak jest osób o odpowiednich kwalifikacjach, umiejętnościach oraz doświadczeniu zawodowym oraz kandyda-ci mają zbyt duże oczekiwania płacowe.

Ponad połowa firm świadczących usługi dla biznesu zatrudnia pracowników, którzy uczestniczą w ustawicznym kształceniu (60,0%). Udział w kursach i szkoleniach finansowany był przez pra-codawców (50,0%) oraz ze środków strukturalnych Unii Europej-skiej (15,0%). Przedsiębiorcy, których pracownicy nie uczestniczyli w szkoleniach i kursach (40%), brak aktywności proedukacyjnej uzasadniali brakiem takich potrzeb.

Specyficzne zasobySpecyficzne zasoby w sektorze doradztwa dla biznesu tworzą przede wszystkim środki trwałe (89,7%): środki transportu, ma-szyny i sprzęt biurowy oraz sprzęt mierniczy, które są w opinii badanych łatwo dostępne na rynku. Zasoby informacji, w opinii badanych to również cenny zasób w firmie (38,5%). Źródłem gro-madzenia informacji są ogólnodostępne: statystyki, cenniki, rekla-my i ogłoszenia, oprogramowanie komputerowe oraz informacje zamieszczone na stronach www. Niewielka liczba przedsiębiorstw wskazała jako istotny zasób duże rezerwy gotówki (7,7%).

Uwarunkowania przewag konkurencyjnychRynek usług dla biznesu charakteryzuje się dużą liczbą konkuren-tów (87,2%). Podzielone opinie respondenci wyrazili na temat: tempa wzrostu popytu, wysokości kosztów stałych oraz zróżni-cowania produktów między konkurencją, przyznając tym samym wymienionym czynnikom umiarkowany poziom.

W niewielkim stopniu firmy świadczące usługi dla biznesu zróż-nicowane są z uwagi na poziom stosowanych instrumentów bu-dowania konkurencyjnej przewagi na rynku. W opinii badanych, reprezentowane przez nich przedsiębiorstwa dysponują takim samym poziomem ceny (56,4%) w stosunku do konkurencji, ja-kości (51,3%), wizerunku (59,0%), marki (66,7%), warunków płat-

Page 129: Perspektywy rozwoju kluczowych sektorów województwa warmińsko-mazurskiego Raport z badań

127

ności (84,6%), częstotliwości wprowadzania nowych produktów (89,5%), terminowości (74,4%), dogodnej dla klientów sieci dystry-bucji (89,2%) oraz zakresu i jakości usług posprzedażnych (51,3%). Natomiast ocena prowadzonej reklamy i promocji sprzedaży oraz poziom obsługi klienta w porównaniu z konkurencją zróżnicował opinie badanych, jednakże nie pozwalając wyróżnić dominującej opinii.

Najważniejszym czynnikiem sprzyjającym inwestycjom w sek-torze jest popyt na usługi informacyjne (32,5%) oraz zgodność z koncepcjami rozwoju miast i gmin (20,0%). Zdaniem bada-nych, istnieje możliwość pozyskania środków z Unii Europej-skiej na działalność firmy (10,0%). Z kolei, w opinii co 3 respon-denta sektor usług doradztwa dla biznesu nie jest atrakcyjny inwestycyjnie.

Sektor usług doradztwa dla biznesu to rynek, na którym funk-cjonuje duża liczba konkurentów, jednakże firmy działające na rynku nie wykorzystują znacząco instrumentów budowania kon-kurencyjnej przewagi na rynku. Atrakcyjność inwestycyjną kreują przede wszystkim popyt na usługi oraz zgodność z koncepcjami rozwoju miast i gmin. Przedsiębiorstwa nie napotykają na znaczą-ce problemy w tworzeniu specyficznych zasobów. Zarówno za-soby pracy, informacje jak i środki trwałe są łatwo dostępne na rynku. Produkt sektora usług dla biznesu jest konkurencyjny na rynku lokalnym i krajowym.

SZANSE ROZWOJOWE SEKTORA - SWOTMocne strony Słabe strony

•  wysoka dostępność specyficznych

zasobów pracy

•  wysoka dostępność specyficznych

środków trwałych,

•  zgodność z koncepcjami rozwoju

miast i gmin,

•  konkurencyjność na rynku regio-

nalnym

•  konkurencyjność na rynku krajowym.

•  brak zróżnicowania poziomu wyko-

rzystywanych narzędzi konkurowa-

nia na rynku,

•  umiarkowane tempo wzrostu

popytu.

Szanse rozwoju Zagrożenia

•  promocja usług dla biznesu wśród

przedsiębiorców,

•  podniesienie atrakcyjności inwesty-

cyjnej sektora,

•  wsparcie rozwoju przez samorząd

terytorialny,

•  promocja produktu poza granicami

kraju.

•  brak promocji usług dla biznesu

wśród przedsiębiorców,

•  brak wsparcia samorządu teryto-

rialnego,

•  zmniejszająca się atrakcyjność

inwestycyjna sektora z uwagi na

regulacje prawne,

•  zmniejszający się popyt.

5.5. Sektor usług medycznych i  opieki społecznej dla osób zależnychSektor usług medycznych i opieki społecznej dla osób zależnych, utworzyły w badaniu następujące działy i grupy wg PKD 2007:OPIEKA ZDROWOTNA:•  Praktyka lekarska,•  Pozostała działalność w zakresie opieki zdrowotnej;

POMOC SPOŁECZNA Z ZAKWATEROWANIEM:•  Pomoc społeczna z zakwaterowaniem dla osób w podeszłym

wieku i osób niepełnosprawnych,•  Pozostała pomoc społeczna z zakwaterowaniem;

POMOC SPOŁECZNA BEZ ZAKWATEROWANIA:•  Pomoc społeczna bez zakwaterowania dla osób w podeszłym

wieku i osób niepełnosprawnych,•  Pozostała pomoc społeczna bez zakwaterowania.

Uczestniczący w badaniu przedstawiciele sektora usług medycz-nych i opieki społecznej dla osób zależnych, reprezentowali głów-nie publiczną formę własności (72,5%). Formę prawną uczestniczą-cych w badaniu podmiotów prywatnych (26,6%) reprezentowały: osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą (24,7%) oraz spółki cywilne (2,8%).

Prowadzona przez badane podmioty aktywność miała charakter usługowy. Uczestnikami wywiadów byli reprezentanci podmio-tów mikro - zatrudniający od 0 do 9 osób (43,1%), przedsiębiorstw małych - zatrudniających od 10 do 49 pracowników (40,4%), firm średnich - zatrudniających od 50 do 249 pracowników (15,6%) oraz dużych - zatrudniających od 250 do 999 osób (0,9%).

Charakterystyka produktuProduktem sektora usług medycznych i opieki społecznej jest świadczenie usług w zakresie: psychoterapii, stomatologii, die-tetyki i dietoterapii, psychologii, pomocy socjalnej, rehabilitacji, w tym niepełnosprawnych, bez zakwaterowania oraz opieki nad osobami starszymi z zakwaterowaniem i bez zakwaterowania. Wszyscy badani szczególną wagę przykładają do jakości świad-czonych usług, w przypadku usług prywatnych są one konkuren-cyjne cenowo (5,5%) i unikatowe na rynku (2,8%). Usługa sektora medycznego i opieki społecznej konkurencyjna jest głównie na rynku lokalnym (90,7%), w znacząco mniejszym stopniu regional-nym (7,4%) oraz krajowym (1,9%). Pomimo popularności usług medycznych oraz paramedycznych wśród turystów zagranicz-nych w badaniu nie uczestniczyły podmioty świadczące usługi tej kategorii odbiorcom. Usługi badanych podmiotów konkurują głównie z konkurentami lokalnymi (97,0%) i w niewielkim stopniu z krajowymi (3,0%).

Zasoby ludzkieDominującą formą zatrudnienia pracowników w sektorze me-dycznym i pomocy społecznej jest umowa o pracę na czas nieokreślony (74,3%) oraz określony (8,3%). Pracodawcy za-trudniają głównie osoby z wykształceniem wyższym (77,4%) oraz średnim ogólnokształcącym/technicznym (17,2%). Z kolei w nielicznych podmiotach dominuje wykształcenie policealne (3,2%) oraz zasadnicze zawodowe (2,2%). Posiadane przez nich specyficzne kwalifikacje związane są z wieloma aspektami pro-wadzenia usług medycznych i opieki społecznej. Pracownicy wyposażeni są w świadectwa i certyfikaty z zakresu: integra-cji sensorycznej, pracy socjalnej, uprawnień pedagogicznych, resocjalizacji i różne inne związane z pracą w służbie zdrowia i opiece społecznej.

Wysokiej różnorodności i specyficznym kwalifikacjom pracowni-ków badanych podmiotów towarzyszy wysoka aktywność pro-edukacyjna. Niemal wszystkie zatrudniają pracowników uczest-niczących w ustawicznym kształceniu (97,8%). Udział w kursach

Page 130: Perspektywy rozwoju kluczowych sektorów województwa warmińsko-mazurskiego Raport z badań

128

i szkoleniach finansowany jest najczęściej ze środków struktural-nych Unii Europejskiej (71,0%), przez pracodawców (64,5%) oraz ze środków własnych pracowników (10,8%). W nielicznej grupie firm (2,2%) brak aktywności pracodawcy uzasadniali brakiem ta-kich potrzeb.

Dostępność specyficznych kwalifikacji na rynku pracy, w opinii najliczniejszej grupy badanych nie powoduje problemów w pro-cesie rekrutacji (65,1%). Pozostali pracodawcy napotykają na pro-blemy z zatrudnieniem pracowników posiadających odpowied-nie kwalifikacje zawodowe (11,0%) oraz doświadczenie i umiejęt-ności zawodowe (1,8%).

Specyficzne zasobySpecyficzne zasoby podmiotów w sektorze medycznym i po-mocy społecznej kreują głównie środki trwałe (90,7%): budynki i lokale, środki transportu, sprzęt biurowy oraz sprzęt medyczny (aparaty do symulacji, sprzęt do rehabilitacji, kleszcze i wiertła). In-nym specyficznym zasobem gromadzonym przez badane przed-siębiorstwa są zasoby informacyjne (17,6%) w postaci cenników, informacji zamieszczonych na stronach www oraz informacje zamieszczane przez klientów w testach psychologicznych. Jak wynika z deklaracji nielicznej grupy badanych (2,8%) działalność wymaga posiadania w firmie dużych rezerw gotówki. Większa grupa badanych zadeklarowała, iż specyficzne zasoby są dostęp-ne na rynku.

Uwarunkowania przewag konkurencyjnychRynek, na którym działają badane przedsiębiorstwa charakteryzu-je się dużą liczbą konkurentów (68,5%), wysokim tempem wzrostu (63,9%), wysokimi kosztami stałymi (88,9%), dużym zróżnicowa-niem produktów między konkurencją (61,3%) oraz dużym znacze-niem strategii w działalności firmy (82,4%).

W sektorze usług medycznych podmioty charakteryzują się wy-sokim ujednoliceniem poziomu stosowanych instrumentów konkurowania. W opinii większości badanych, firmy dysponują takim samym poziomem ceny w stosunku do konkurencji, jako-ści, wizerunku firmy, marki, warunków płatności, częstotliwości wprowadzania nowych produktów, terminowości, dogodnej dla klientów sieci dystrybucji, reklamy i promocji sprzedaży, zakre-su i jakości usług posprzedażnych (98,9%) oraz obsługi klienta (96,7%).

Taktyka osiągnięcia korzystnego wyniku finansowego z działal-ności, realizowana jest w przeważającej grupie badanych pod-miotów poprzez ograniczanie wielkości kosztów prowadzonej działalności (63,0%). Ponadto liczna grupa podmiotów (36,1%) kapitał wynikowy intensyfikuje poprzez podnoszenie jakości or-ganizacji pracy, pozyskiwanie środków finansowych, współpracę z innymi podmiotami oraz zatrudnienie wykwalifikowanej kadry pracowniczej.

Sektor usług medycznych i opieki zdrowotnej to rynek, który nie stawia wysokich wymogów związanych z budowaniem przewag konkurencyjnych. W opinii badanych na rynku funkcjonuje duża liczba konkurentów, lecz tempo popytu na usługi rośnie, firmy nie różnicuje poziom jakości, wizerunku, ceny oraz innych instrumen-tów budowania przewagi na rynku.

SZANSE ROZWOJOWE SEKTORA - SWOTMocne strony Słabe strony

•  wysoko wykwalifikowane kadry,

•  wysoka dostępność zasobów pracy,

•  wysoka jakość usług,

•  wysokie tempo wzrostu popytu na

usługi,

•  wysoka dostępność specyficznych

środków trwałych,

•  wysoka dostępność specyficznych

zasobów pracy.

•  wysokie koszty stałe,

•  duża liczba konkurentów,

•  duży udział publicznej formy

własności,

•  brak zróżnicowania poziomu wyko-

rzystywanych narzędzi konkurowa-

nia na rynku.

Szanse rozwoju Zagrożenia

•  pobudzenie prywatnych inicjatyw

przedsiębiorczych w sektorze,

•  wsparcie rozwoju przez samorząd

terytorialny.

•  brak aktywności i inicjatyw przedsię-

biorczych sektora prywatnego,

•  brak wsparcia samorządu teryto-

rialnego.

5.6. Perspektywy i  prognozy rozwoju sektorów wysokiej szansySektor rybactwaTereny województwa warmińsko-mazurskiego należą do naj-zasobniejszych w wody powierzchniowe obszarów kraju, a to przede wszystkim warunkuje dynamiczny rozwój sektora. Ponad-to rozwój rybołówstwa związany jest w dużej mierze ze stanem jakościowym wód oraz zasobów ryb w tychże wodach. Z uwagi na walory przyrodnicze i duże zasoby wodne w województwie warmińsko – mazurskim, rybactwo ma szansę stać się kluczowe dla rozwoju gospodarki województwa.

Przedstawione scenariusze rozwoju sektora rybactwa opierają się na przede wszystkim na dwóch podstawowych założeniach:1. dostępne będą środki z Unii Europejskiej na wsparcie i rozwój

rybołówstwa,2. utrzyma się wzrost konsumpcji ryb.

Dla rozwoju rybactwa w województwie warmińsko – mazurskim ważna jest racjonalna gospodarka żywymi zasobami wód oraz dbanie o ograniczenie zanieczyszczenia wód i inwestycje w tech-nologie ich oczyszczania.

Scenariusz – rozwój dynamicznyZałożeniem przedstawionego scenariusza jest fakt, że wsparcie ze środków unijnych i innych źródeł finansowania będzie w latach 2014 - 2020 na poziomie nie niższym niż w okresie 2007-2013. Na dynamiczny rozwój sektora wpłynie efektywne wykorzystanie wspomnianych środków oraz uproszczone procedury ich pozyski-wania. Scenariusz ten zakłada, że w wielu obszarach rybołówstwa nastąpi dynamiczny rozwój nowych technologii. Technologie te obejmą działania w zakresie modernizacji gospodarstw chowu i hodowli ryb, inwestycje w infrastrukturę przede wszystkim na rzecz drobnej infrastruktury rybackiej oraz oczyszczania i ograni-czania zanieczyszczeń wód. Stosowanie innowacyjnego sprzę-tu oraz metod produkcji skutkować będzie wzrostem wydajności sektora. Szeroko zakrojone kampanie informacyjne o spożyciu ryb i sektorze rybactwa dodatkowo wpłyną na wzrost konsumpcji ryb.

Podejmowane działania inwestycyjne skutkować będą wzrostem dochodów z rybołówstwa, a tym samym poprawą warunków

Page 131: Perspektywy rozwoju kluczowych sektorów województwa warmińsko-mazurskiego Raport z badań

129

życia ludności, której główny dochód opiera się na omawianym sektorze. W sektorze tym zatrudniane będą osoby wykształcone i wykwalifikowane, zainteresowane nowymi trendami i stosowa-niem nowych technologii, zmotywowane do podejmowania dzia-łań w zakresie ciągłego dokształcania się. Wzrośnie zainteresowa-nie podejmowaniem pracy w omawianym sektorze, szczególnie wśród osób młodych.

Powszechnie stosowane będą technologie przyjazne środowisku naturalnemu, ograniczające ilość wytwarzanych zanieczyszczeń, a tym samym wpływające na zmniejszanie poziomu zanieczysz-czenia wód. Ponadto nastąpi wzrost skali inwestycji w zakresie utylizacji odpadów i zanieczyszczeń pochodzących z przetwór-stwa rybnego

Scenariusz – rozwój powolnyWariant rozwoju powolnego może być związany z brakiem do-finansowania sektora. Skutkować to będzie wstrzymaniem in-westycji i modernizacji technologii. Dotyczyć to będzie przede wszystkim zahamowania procesu modernizacji infrastruktury, a tym samym utrzymanie wydajności produkcji na niezmienio-nym poziomie. Główne ograniczenia dotyczyć będą inwestycji w zakresie ochrony środowiska i działań zmierzających do zmniej-szenia skali zanieczyszczenia wód.

Szczególnie niekorzystnym czynnikiem może okazać się zmniej-szenie dochodowości sektora związane ze spadkiem poziomu konsumpcji ryb. Skutkować to będzie tym, że w większym stop-niu poszukiwane będzie zatrudnienie poza sektorem, szczególnie w przypadku młodych ludzi. Zmniejszy się motywacja i chęci pod-noszenia wiedzy i kwalifikacji.

Sektor energetyczno-ciepłowniczyRosnące ceny prądu oraz przestarzałe technologie i niewydol-ne sieci przesyłowe zmuszają do poszukiwania alternatywnych źródeł energii. Alternatywą dla tradycyjnych źródeł energii jest

energia wodna. Rozwój tego sektora w województwie warmiń-sko – mazurskim jest możliwy głównie ze względu na gęstą sieć małych cieków wodnych, umożliwiających budowanie małych elektrowni.

Przedstawione scenariusze opierają się na założeniu, że w najbliż-szych latach znacznie zwiększy się dofinansowanie na pozyskiwa-nie odnawialnych źródeł energii, zarówno ze środków unijnych, jak również z budżetu Państwa oraz wzrośnie poziom świadomo-ści społecznej na temat korzyści wykorzystywania energii wodnej. Zgodnie z wymogami Unii Europejskiej do roku 2020 udział ener-gii ze źródeł odnawialnych ma zostać podwojony, stanowi to dodatkowy bodziec do podejmowania inwestycji w omawianej dziedzinie. Dla rozwoju sektora istotny jest też wzrost świadomo-ści mieszkańców województwa na temat korzyści, jakie płyną ze stosowania źródeł energii odnawialnej.

Scenariusz – rozwój dynamicznyZałożeniem przedstawionego scenariusza jest fakt, że otrzymy-wane wsparcie na pozyskiwanie energii z odnawialnych źródeł zarówno ze środków europejskich, jak również z budżetu Państwa zostanie zwiększone. Efektywne wykorzystanie wspomnianych środków, możliwe między innymi dzięki uproszczonym proce-durom ich pozyskiwania, wpłynie na podejmowanie decyzji o nowych inwestycjach w omawianym zakresie. Uproszczone procedury prawno-administracyjne i krótszy czas oczekiwania na zezwolenia wpłynie na szybki rozwój sektora. W wielu obsza-rach nastąpi dynamiczny wzrost inwestycji w nowe technologie, nowoczesne urządzenia hydrotechniczne oraz infrastrukturę, a przede wszystkim stworzenie w województwie sieci małych elektrowni wodnych.

Podejmowane działania inwestycyjne oraz kampanie informacyj-ne uświadamiające o korzyściach płynących z wykorzystywania źródeł energii odnawialnej, skutkować będą wzrostem docho-dów ze sprzedaży energii wodnej oraz powszechną akceptacją

fot.

Tom

asz

Racz

yńsk

i

Page 132: Perspektywy rozwoju kluczowych sektorów województwa warmińsko-mazurskiego Raport z badań

130

dla tego typu rozwiązań. W sektorze zatrudniane będą osoby wykształcone i wykwalifikowane, zainteresowane nowymi trenda-mi i stosowaniem nowych technologii, zmotywowane do podej-mowania działań w zakresie ciągłego dokształcania się. Wzrośnie zainteresowanie podejmowaniem pracy w omawianej dziedzinie. Powszechnie stosowane będą technologie przyjazne środowi-sku naturalnemu, w tym również podejmowane będą działania zmniejszające skalę zanieczyszczenia wód. Nastąpi wzrost skali inwestycji w tym zakresie.

Scenariusz – rozwój powolnyWariant rozwoju powolnego może być związany z brakiem dofi-nansowania sektora. Wysokie koszty związane z przygotowaniem gruntów pod budowę małych elektrowni i koszty wybudowania sieci takich obiektów, spowodują, że bez dofinansowania wstrzy-mane zostaną wszelkie planowane inwestycje. Zahamowanie no-wych inwestycji skutkować będzie stagnacją w sektorze, brakiem opłacalności produkcji energii odnawialnej. Główne ograniczenia dotyczyć też będą inwestycji w zakresie ochrony środowiska i dzia-łań zmierzających do zmniejszenia skali zanieczyszczenia wód.

Niekorzystnym czynnikiem może okazać się też brak świadomo-ści społecznej na temat korzyści jakie niosą ze sobą źródła energii odnawialnej oraz powszechny sprzeciw wobec tego typu inwe-stycji. Brak wiedzy na temat sektora skutkować może niechęcią do podejmowania pracy w branży, jak również brakiem chęci do podejmowania nauki w tym zakresie.

Sektor usług ICTTechnologie informacyjno-komunikacyjne (ICT) stanowią jeden z kluczowych czynników warunkujących rozwój regionu oraz wzrost jego konkurencyjności. Powszechny dostęp do techno-logii teleinformatycznych, może wpływać na niwelowanie skali zjawiska wykluczenia społecznego oraz wyludniania się regionu, które są spowodowane peryferyjnym położeniem województwa warmińsko-mazurskiego.

Rozwój świadomości społecznej na temat korzyści płynących z wykorzystywania nowoczesnych rozwiązań teleinformatycz-nych pozytywnie wpłynie na rozwój branży, a nowe inwestycje w tej dziedzinie, propagowanie powszechnego stosowania na-rzędzi ICT oraz bezpieczny dostęp do technologii przyczynią się przede wszystkim do wzmocnienia spójności terytorialnej woje-wództwa, jak również społecznej integracji.

Scenariusze rozwoju sektora opierają się w głównej mierze na fak-cie, że zwiększona zostanie ilość środków finansowych pochodzą-cych zarówno z Unii Europejskiej, jak również z budżetu państwa na inwestycje w tym obszarze.

Scenariusz – rozwój dynamicznyZałożeniem przedstawionego scenariusza jest to, że w dalszym ciągu sektor wspierany będzie przez środki unijne oraz budżet państwa, przy czym skala dofinansowania będzie wyższa niż pro-ponowana dotychczas. Wykorzystanie możliwości pozyskiwania dofinansowania w omawianym zakresie wpływać będzie pozy-tywnie na wzrost poziomu podejmowanych inwestycji. W wielu obszarach nastąpi dynamiczna poprawa, przede wszystkim w za-kresie upowszechnienia dostępu do nowoczesnych technologii

teleinformatycznych, w tym do sieci Internet w miejscach pu-blicznych. Powszechnie stosowane będą rozwiązania teleinfor-matyczne w administracji publicznej, a usługi świadczone przez instytucje publiczne realizowane będą za pomocą technologii teleinformatycznych (tzw. e-usługi).

Podejmowane działania inwestycyjne oraz kampanie informa-cyjne uświadamiające o korzyściach płynących z wykorzysty-wania nowoczesnych rozwiązań teleinformatycznych wpłyną na wzrost dochodów sektora oraz opłacalność wprowadzania na szeroką skalę nowoczesnych technologii. W sektorze tym za-trudniane będą osoby wykształcone i wykwalifikowane, zainte-resowane nowymi trendami i stosowaniem nowych technologii, zmotywowane do podejmowania działań w zakresie ciągłego dokształcania się.

Powszechnie stosowane będą technologie przyjazne środowisku naturalnemu, w tym również działania zmniejszające skalę wytwa-rzanych zanieczyszczeń. Nastąpi wzrost inwestycji, między innymi w zakresie utylizacji odpadów i zanieczyszczeń pochodzących np. ze zużytego sprzętu, jak również nastąpi rozwój świadomości spo-łecznej w tym zakresie.

Scenariusz – rozwój powolnyWariant rozwoju powolnego może być związany z brakiem dofinansowania sektora. Wysokie koszty związane z wdraża-niem nowoczesnych rozwiązań teleinformatycznych, szcze-gólnie w przypadku administracji publicznej, spowodują, że bez dofinansowania wstrzymane zostaną wszelkie planowane inwestycje w tym obszarze. Zahamowanie nowych inwestycji skutkować będzie stagnacją w sektorze, brakiem rozwoju i po-jawieniem się obszarów wykluczenia cyfrowego. Ograniczenia dotyczyć też będą inwestycji w zakresie utylizacji odpadów i zanieczyszczeń pochodzących między innymi ze zużytego sprzętu.

Słabo rozwijający się sektor zniechęci do podejmowania w nim zatrudnienia. Szczególnie w przypadku młodych osób coraz po-wszechniejsze będzie zjawisko poszukiwania pracy w branży ale poza województwem, co skutkować będzie odpływem młodej, wykształconej i wykwalifikowanej kadry pracowniczej.

Sektor usług doradztwa dla biznesuWysoka stopa bezrobocia oraz problemy ze znalezieniem za-trudnienia, szczególnie w przypadku młodych osób, skutko-wać mogą podejmowaniem decyzji o założeniu własnej dzia-łalności gospodarczej. W chwili obecnej osoby planujące zało-żenie własnej firmy korzystać mogą z różnego typu form dofi-nansowania oraz preferencyjnych kredytów. Głównym założe-niem przedstawionych scenariuszy jest fakt, że w dalszym cią-gu możliwe będzie otrzymywanie wsparcia finansowego na rozpoczęcie własnej działalności.

Rozwój przedsiębiorczości stymulować będzie popyt na usługi doradcze, a tym samym wpływać na dochodowość sektora.

Scenariusz – rozwój dynamicznyPodstawowym założeniem scenariusza jest fakt, że wzrośnie ak-tywność, szczególnie wśród ludzi młodych, w zakresie zakładania

Page 133: Perspektywy rozwoju kluczowych sektorów województwa warmińsko-mazurskiego Raport z badań

131

własnej działalności gospodarczej. Środki finansowe przezna-czane na dofinansowywanie tworzenia nowych firm, zostaną zwiększone, w związku z czym zwiększy się znacząco liczba no-wopowstałych przedsiębiorstw. Skutkować to będzie wzrostem zapotrzebowania na usługi doradcze, a co za tym idzie rozwojem branży. Zwiększy się dochodowość sektora ze względu na dużą liczbę potencjalnych klientów oraz różnorodność oferowanych produktów i usług.

Promocja i działania informacyjne podniosą poziom świadomo-ści społecznej w zakresie korzyści i możliwości korzystania z usług doradczych. Wpłynie to pozytywnie na wzrost zainteresowania podejmowaniem zatrudnienia w sektorze. Kadra pracownicza charakteryzować się będzie wysokim poziomem wykształcenia i kompetencji zawodowych, zmotywowana będzie do ciągłego uczestnictwa w kursach, szkoleniach oraz uzupełniania wiedzy w zakresie świadczenia usług doradczych.

Scenariusz – rozwój powolnyWariant rozwoju powolnego związany będzie przede wszystkim z niewielką aktywnością, szczególnie ludzi młodych, w zakresie prowadzenia własnej działalności gospodarczej. Zahamowanie inwestycji w tym zakresie skutkować będzie spadkiem popytu na usługi doradcze.

Brak aktywnej polityki marketingowej oraz informacyjnej w za-kresie korzyści, jakie niesie ze sobą korzystanie z usług dorad-czych wpłynie na spadek dochodowość sektora, a tym samym atrakcyjność jako miejsca zatrudnienia. Osoby chcące pracować w branży, zwłaszcza młodzi ludzie, będą poszukiwać pracy poza województwem, co skutkować będzie odpływem młodej, wy-kształconej i wykwalifikowanej kadry pracowniczej.

Sektor usług medycznych i opieki społecznej dla osób zależnychPołożenie województwa warmińsko-mazurskiego, duża liczba lasów, jezior i rzek sprzyja rozwojowi sektora opieki medycz-nej. Ponadto czynniki takie jak starzenie się społeczeństwa, wydłużenie trwania życia, jak również wzrost zamożności spo-łeczeństwa, w tym osób starszych, wpływać będzie na wzrost popytu na różnego typu usługi medyczne i rehabilitacyjne. Tego typu trendy utrzymywać się będą w większości krajów na świecie, w związku z czym omawiany obszar ma szanse stać się kluczowy dla rozwoju gospodarki województwa war-mińsko-mazurskiego. Rozwój sektora uzależniony jest w du-żej mierze od skali nakładów inwestycyjnych, w tym zakresie kluczowe jest przede wszystkim wsparcie Unii Europejskiej. Przedstawione scenariusze zakładają, że nadal dostępne będą środki unijne na rozwój branży.

Scenariusz – rozwój dynamicznyZałożeniem przedstawionego scenariusza jest fakt, że sektor usług medycznych będzie wspierany ze środków unijnych i budżetu państwa w większym stopniu niż dotychczas. Na dynamiczny roz-wój sektora wpłynie różnorodność produktów i usług, a tym sa-mym bogata oferta proponowana różnym grupom odbiorców. Szeroka kampania promocyjna i reklamowa wpłynie pozytywnie na przyciągnięcie klientów spoza województwa. To z kolei popra-wi w znacznym stopniu dochodowość sektora, a tym samym po-

prawę warunków życia ludności, której główny dochód opiera się na omawianym sektorze

Prężnie rozwijający się sektor podniesie poziom zainteresowania pracą w branży. Nastąpi wzrost aktywności zawodowej i zaintere-sowania podejmowaniem zatrudnienia w sektorze, wzrost umie-jętności, sprawności i wydajności pracy pracowników. Wykwali-fikowana kadra zainteresowana będzie rozwojem wykształcenia i kompetencji zawodowych, uczestnictwem w kursach, szkole-niach oraz ciągłym uzupełnianiem wiedzy w omawianym zakresie.

Powszechnie stosowane będą technologie przyjazne środowisku naturalnemu, a także nastąpi wzrost inwestycji w zakresie utyliza-cji odpadów i wytwarzanych zanieczyszczeń.

Scenariusz – rozwój powolnyWariant rozwoju powolnego może być związany z brakiem do-finansowania sektora. Skutkować to będzie wstrzymaniem inwe-stycji. Brak różnorodności oferowanych usług skutkować będzie spadkiem liczby klientów, a tym samym spadkiem dochodowości sektora. To z kolei negatywnie wpłynie na warunki życia ludności, której dochód bazuje na omawianym sektorze. Zmniejszy się zain-teresowanie pracą w branży. Spadnie motywacja do podnoszenia wykształcenia i kwalifikacji zawodowych w tym zakresie. Kadra pracownicza opierać się będzie wyłącznie na dotychczas zdobytej wiedzy i umiejętnościach.

Ograniczenia dotyczyć będą również inwestycji w zakresie ochro-ny środowiska i działań zmierzających do zmniejszenia skali zanie-czyszczenia, a także utylizacji powstałych odpadów.

Page 134: Perspektywy rozwoju kluczowych sektorów województwa warmińsko-mazurskiego Raport z badań

132

6. Największe firmy województwa warmińsko-mazurskiego funkcjonujące w sektorach kluczowych i wysokiej szansy

P oniższe zestawienie największych firm w regionie Warmii i Mazur zostało przygotowane w oparciu o wyniki XII edycji rankingu Ga-zety Olsztyńskiej i Dziennika Elbląskiego „Biznes Warmii i Mazur”. Firmy zostały uszeregowane według klasyfikacji końcowej, począw-

szy od firm największych, które zwyciężyły w klasyfikacji generalnej.

TABELA 56. NAJWIĘKSZE FIRMY WOJEWÓDZTWA WARMIŃSKO-MAZURSKIEGO WG XII EDYCJI RANKINGU „BIZNES WARMII I  MAZUR”LP Nazwa firmy Miejscowość Branża Opis działalności firmy

1 Michelin Polska S.A. Olsztyn Produkcja

Michelin znajduje się w pierwszym szeregu na wszystkich rynkach oponiarskich oraz w dziedzinie usług związanych z podróżowaniem. Poprzez technologiczne przodownictwo, umiejętności opraco-wywania innowacji, wysokiej jakości produktów i usług oraz mocnych marek, Michelin jest w stanie wdrażać strategię globalnej ekspansji i poprawiać wydajność we wszystkich aspektach biznesu.

2Grupa Kapitałowa

IndykpolOlsztyn Mięsna

Największy w Polsce producent mięsa i przetworów indyczych, posiada 20% udział w tym segmencie rynku. Od kilkunastu lat jest również liderem Grupy Kapitałowej. Tworzy najbardziej rozwiniętą krajową organizację specjalizującą się w hodowli i przemysłowym tuczu indyków, sprzedaży hurtowej i detalicz-nej tuszek, elementów z drobiu, mięsa indyczego i jego przetworów.

3Wytwórnia Pasz Wipasz Sp. z o.o.

Olsztyn ProdukcjaFirma WIPASZ to największy polski producent pasz dla drobiu, trzody i bydła. Pasze produkują w pięciu wytwórniach rozmieszczonych na terenie całego kraju: w Wadągu k/ Olsztyna, Morągu, Krośnie k/ Pa-słęka, Międzyrzecu Podlaskim oraz Kole.

4 Grupa DBK Olsztyn Handel

Powiązane ze sobą kapitałowo spółki, które dbają o to, aby klienci mogli w jednym miejscu zrealizować wszystkie potrzeby związane z zakupem pojazdów nowych używanych, dostawczych, ciężarowych, naczep, części zamiennych, naprawą i diagnostyką pojazdów, obsługą serwisową, finansowaniem środ-ków transportu, wynajmem pojazdów.

5Philips Lighting

Poland S.A. Oddział w Kętrzynie

Kętrzyn Produkcja

Firma należy do największych inwestorów zagranicznych na polskim rynku. Jest jednym z największych polskich eksporterów. Dzięki blisko 90-letniej historii obecności w Polsce, marka Philips cieszy się uzna-niem klientów, partnerów i współpracowników. Struktura organizacyjna firmy Philips oparta jest o trzy sektory, których działania koncentrują się na ochronie zdrowia, oświetleniu oraz kształtowaniu stylu życia.

6Animex Grupa

Drobiarska, Oddział w Iławie

Iława Mięsna

Animex jest niekwestionowanym liderem na rynku mięsa w Polsce, z ponad pięćdziesięcioletnią trady-cją i doświadczeniem. Oprócz znanej w świecie szynki Krakus, wyśmienitych wędlin i konserw, Animex jest również producentem świeżego mięsa wieprzowego, wołowego oraz drobiowego: indyczego, kur-częcego i gęsiego. Od lat Animex jest największym eksporterem mięsa w Polsce.

7Grupa Kapitałowa

Elstar Oils SAElbląg Spożywcza

Jest producentem olejów rafinowanych i tłuszczów roślinnych dla przemysłu spożywczego. Istotne znaczenie dla działalności firmy ma przerób rzepaku i produkcja oleju rzepakowego.

8Eltel Networks

Olsztyn SAOlsztyn-Gut-

kowoBudownictwo

Eltel Networks Olsztyn SA jest na polskim rynku wykonawców budownictwa elektroenergetycznego od pięćdziesięciu lat oferując pełen zakres usług obejmujący budownictwo energetyczne, sprzedaż urządzeń energetycznych i telekomunikacyjnych, eksploatację sieci telekomunikacyjnych i energetycz-nych.

9MG Murbet Sp.

Z o o.o.Ełk Produkcja

Spółka MG MURBET jest jednym z największych niezależnychserwisów stalowych. Od momentu jej za-łożenia w 2001 roku firmakonsekwentnie umacnia swoją pozycję rynkową, poszerzając nie tylkozakres oferowanych produktów i usług, ale przede wszystkim gronozadowolonych Klientów.

10Mardi Sp. z o.o. Zakła-

dy Mięsne WarmiaBiskupiec Reszelski

Mięsna Istnieje na polskim rynku od 22 lat. Wysoka jakość produktów jest powszechnie doceniana. Firma po-siada własną sieć sklepów firmowych „Rzeźnik”.

11Falco Mazurkiewicz,

Gwiazda Sp.j.Olsztyn Handel Akcesoria i części samochodowe, produkcja, hurt.

12Grupa Szynaka-Me-

ble Sp. z o.o.Lubawa Meblarstwo

SZYNAKA – MEBLE Sp. z o.o. to ekspert w produkcji wysokiej jakości mebli obejmujących meble miesz-kaniowe: zestawy dzienne, młodzieżowe, sypialnie, kuchnie, jadalnie oraz meble do wyposażania skle-pów i biur.

13

Przemysłówka Przedsiębiorstwo

Budownictwa Prze-mysłowego Holding

Sp. z o.o.

Olsztyn Budownictwo

Spółka realizuje inwestycje budowlane głównie w regionie północno - wschodnim Polski jak również na terenie całego kraju. Przedmiotem działalności przedsiębiorstwa jest prowadzenie prac budowlano - montażowych, remontów, modernizacji w zakresie budownictwa ogólnego, przemysłowego, miesz-kaniowego oraz robót inżynieryjnych.

14 Sprint Sp. z o.o. Olsztyn UsługiSprint S.A. jest wiodącym integratorem systemów teleinformatycznych w kraju działającym od 1988 roku.

15

Przedsiębiorstwo Robót Inżynieryjnych

Budownictwa PRIB Sp. z o.o.

Olsztyn Budownictwo Firma specjalizuje się w robotach inżynieryjnych, instalacyjnych i drogowych.

Page 135: Perspektywy rozwoju kluczowych sektorów województwa warmińsko-mazurskiego Raport z badań

133

16Społem Powszechna Spółdzielnia Spożyw-

ców w OlsztynieOlsztyn Handel

Oferują pełny asortyment art. spożywczych i przemysłowych codziennego użytku, wyroby piekarni-cze i ciastkarskie własnej produkcji, chleby formowane z dodatkami. Hurt przemysłowy, AGD, chemia, kosmetyki.

17

Przedsiębiorstwo Handlowo-Transpor-

towe Tracom Sp. z o.o.

Mrągowo Handel

Firma PHT „TRACOM” posiada 9 stacji rozlokowanych na terenie Warmii i Mazur oraz ma przedstawicieli handlowych w Szczytnie i Olsztynie. Jest jednocześnie jedną z największych firm zaopatrujących sta-cje paliw w produkty petrochemiczne i akcesoria na terenie północno-wschodniej Polski. Posiada 16 zestawów ciągników marki MAN wraz z naczepami oraz 10 autocystern, które spełniają rygorystyczne normy, co powoduje, że jakość usług jest wysoko ceniona przez partnerów firmy, z którymi współpra-cuje od lat.

18

Przedsiębiorstwo Transportowo-Sprzę-towe Budownictwa

Transbud-Ełk Sp. z o.o.

Ełk Handel

ZAKRES DZIAŁANIA: - Hurtowa i detaliczna sprzedaż paliw płynnych i oleju opałowego - Hurtowa i detaliczna sprzedaż opału - Handel materiałami budowlanymi, wyrobami hutniczymi (kompleksowa obsługa budów) - Okręgowa stacja kontroli pojazdów - Montaż i legalizacja tachografów samocho-dowych i ograniczników prędkości - Serwis samochodów osobowych, dostawczych i ciężarowych wszystkich marek -Usługi transportowo - sprzętowe, roboty ziemne- Sprzedaż części i akcesoriów do samochodów osobowych i ciężarowych

19

Przedsiębiorstwo Produkcyjno-Han-dlowo-Usługowe Prosper Sp. z o.o.

Łukta Mięsna Mięso, wędlinym drób - produkcja

20-21Grupa Holdingowa

Spółek IPBIława Budownictwo

Ugruntowana pozycja firmy jako Lidera Budowlanego Warmii i Mazur. Firma cieszy się uznaniem klien-tów i przygotowuje się do skutecznego konkurowania na wspólnym rynku europejskim.

20-21Przedsiębiorstwo Budowlane Arbet

Sp. z o.o.Olsztyn Budownictwo

Przedsiębiorstwo Budowlane ARBET Sp. z o.o. oferuje kompleksowe usługi w zakresie budownictwa.Realizuje w Generalnym Wykonawstwie obiekty kubaturowe oraz prowadzi działalność deweloperską, w której jest niekwestionowanym liderem na rynku Warmii i Mazur.Ponadto wykonuje na zlecenie ro-boty ziemne, prace wyburzeniowe oraz świadczy usługi sprzętowe.Prowadzi również działalność w za-kresie wynajmu powierzchni biurowych i magazynowych.

22Warmińsko-Mazur-

skie Przedsiębiorstwo Drogowe Sp. z o.o.

Olsztyn-Gut-kowo

Budownictwo

Firma na 32 pozycji wśród 500 klasyfikowanych firm w rankingu najbardziej innowacyjnych polskich firm wg Instytutu Nauk Ekonomicznych Polskiej Akademii Nauk. Specjalizuje się w solidnym i komplek-sowym wykonaniu dróg, lotnisk i boisk sportowych. Nowoczesna technologia wytwarzania i wbudo-wywania mas bitumicznych, innowacyjność oraz posiadanie Certyfikatu Zarządzania Jakością to działa-nia, które umacniają firmę a znak firmowy kojarzy się z dobrą marką i jakością.

23-24Zakłady Produk-cyjno-Usługowe Prawda Sp. z o.o.

Olecko Meblarstwo Zakład specjalizuje się w produkcji mebli skrzyniowych i szkieletowych z sosny oraz brzozy.

23-24 Auto-Land sp. z o.o. Olsztyn Handel

Auto-Land to wiodący w północno-wschodniej Polsce dystrybutor części samochodowych. Rozbudo-wana sieć dystrybucji składająca się z 58 filii oraz oddziału w Gdańsku zapewniają szybką dostępność i szeroki asortyment. Od początku działania firma specjalizuje się w sprzedaży hurtowej i detalicznej części do aut osobowych i dostawczych wszystkich marek, zarówno produkcji europejskiej jak i azja-tyckiej.

25-26Litewski Export

Import Liteximp Sp. Z o.o.

Prostki HandelLITEXIMP Prostki jest przedstawicielem handlowym i bezpośrednim dystrybutorem nawozów oraz in-nych produktów Litewskich Zakładów Azotowych „ACHEMA” na Polskę. Firma zajmuje się również sprzedażą hurtową i detaliczną nawozów oraz innych produktów z Litwy, Rosji, Polski.

25-26Miejskie Przedsię-

biorstwo Energetyki Cieplnej Sp. z o.o.

OlsztynUsługi komu-

nalne

Spółka zajmuje się w głównej mierze produkcją i dystrybucją ciepła oraz poborem i uzdatnianiem wody w Gminie miejskiej Olsztyn. Ponadto firma realizuje wszelkie łączące się z branżą ciepłowniczą prace, np.: wykonywanie instalacji centralnego ogrzewania, instalacji wodno-kanalizacyjnych oraz in-stalacji elektrycznych. Dodatkowo MPEC Olsztyn wykonuje roboty ogólnobudowlane oraz wiercenia geologiczno-inżynierskie.

27-28 Pol-Mot Warfama SA Dobre Miasto Produkcja 60 lat wiedzy i doświadczenia na rynku, trzy pokolenia Polaków korzystają z maszyn produkowanych przez firmę Pol-Mot Warfama.

27-28 PUDiZ Sp. z o.o. Olsztyn Budownictwo

Spółka w okresie swego dziewiętnastoletniego istnienia wypracowała sobie wysoką pozycję w rankin-gach wojewódzkich i krajowych. Przedmiotem działalności jest: a) budownictwo drogowe, b) zieleń miejska, c) ogrodnictwo, d) usługi sprzętowe,e) oczyszczania miasta, f ) ekologia (toalety przenośne), g) beton towarowy, h) masy bitumiczne.

29 Mebelplast SA Olsztyn Meblarstwo

Meble marki Mebelplast już przeszło 20 lat wyznaczają nowe trendy w architekturze wnętrz. Niepo-wtarzalny, nowoczesny design i doskonała jakość produktów Mebelplast sprawiają, że są to jedne z najwyżej cenionych mebli tapicerowanych w Polsce i na świecie. Renomę marki poświadcza szereg prestiżowych nagród.

30MTI-Furninova Polska

Sp. z o.o.Kętrzyn Meblarstwo

MTI-Furninova POLSKA jest polsko-szwedzką spółką produkującą wysokiej jakości meble tapicerowane. Projektując meble pamiętają, że muszą łączyć w sobie wygodę, niebanalny wygląd i bezpieczeństwo użytkowania.

31Zakłady Mięsne

Potorscy Sp. j. Jan Potorski

Krokowo Mięsna

Zakłady Mięsne POTORSCY są producentem wysokiej jakości wędlin, wędzonek, wyrobów drobiowych,

podrobowych i garmażeryjnych, a także mięsa w elementach. To firma rodzinna. Właściciele - bracia Jan

i Jerzy Potorscy obecni są na rynku już od lat. Potorscy wypracowali sobie markę solidnego producenta

oraz dostawcy zdrowych i smacznych wyrobów mięsnych.

32 BRW Sofa Sp. z o.o. Olsztyn Meblarstwo

Produkcja obejmuje praktycznie cały asortyment mebli tapicerowanych: fotele, sofy, zestawy wypo-

czynkowe, narożniki, leżanki, wersalki, tapczany i łóżka. Większość modeli posiada funkcje do spania

i pojemniki na pościel. Meble wykonywane są w tkaninach bogatych pod względem kolorystyki jak

i rodzajów (bawełna, szenil, alcantara). BRW SOFA Sp. z o.o. dysponuje 5 zakładami produkcyjnymi

(w Iławie, Nidzicy, Słupach i Bartoszycach).

Page 136: Perspektywy rozwoju kluczowych sektorów województwa warmińsko-mazurskiego Raport z badań

134

33Heinz Glas Działkdo-

wo Sp. z o.o.Działdowo Produkcja

Heinz Glas Działdowo bazuje na ponad 60 - letnim doświadczeniu w wytwarzaniu opakowań szkla-

nych. Specjalizuje się w produkcji wysokojakościowych opakowań ze szkła bezbarwnego. Od niedaw-

na w ofercie posiada szkło barwione w zasilaczu. Ich doświadczenie, stosowana przez nich technologia

produkcji IS oraz najnowocześniejsza aparatura kontrolna pozwalają zapewnić najwyższą jakość ofero-

wanych przez nich wyrobów.

34 DFM sp. z o.o. Dobre Miasto Meblarstwo

Firma specjalizuje się w produkcji mebli tapicerowanych, które eksportuje do krajów UE. Nowoczesny

zakład produkcyjny o powierzchni 21.000 m2, mieszczący się na terenie Warmińsko-Mazurskiej Spe-

cjalnej Strefy Ekonomicznej, umożliwia tworzenie mebli skierowanych do szerokiej rzeszy odbiorców.

Wysoka jakość produktów i terminowość dostaw są nadrzędnymi punktami realizowanymi przez firmę.

35-36

Podatkowa Grupa Kapitałowa Fabryka Okuć Meblowych Stalmot Sp. z o.o.

Nidzica Meblarstwo

Nowoczesne technologie produkcji gwarantują wysoką jakość ich wyrobów i konkurencyjną cenę. Ich

produkty wyróżniają się na rynku. Obserwują światowe trendy meblarskie, tworzą innowacyjne rozwią-

zania oraz ciągle doskonalą swoje wyroby.

35-36Warmińskie Przedsię-biorstwo Budowlane

SAOlsztyn Budownictwo

Spółka jest szeroko znana na krajowym rynku budowlanym jako dynamiczny wykonawca dużych

inwestycji mieszkaniowych i przemysłowych. Prestiżowe nagrody resortowe oraz liczne odznaczenia

przyznane WPB S.A. są potwierdzeniem tej opinii.

37 Resma Sp. z o.o. Olsztyn HandelKażdy klient jest dla nich wyjątkowy. Dlatego w Resmie dobierają możliwości funkcjonujących progra-

mów i tworzą indywidualną ofertę dla każdego. Sprzedaż samochodów nowych i używanych.

38-39Siwik Intertrade Sp.

z o.o. (Grupa SI)Mrągowo Handel

Grupa Siwik Intertrade, jest jednym z największych dystrybutorów olejów opałowych średnich i cięż-

kich na terenie kraju. Firmy grupy SI dysponują własnym wyspecjalizowanym transportem samocho-

dowym. W ich ofercie znajdują się oleje opałowe średnie i ciężkie przeznaczone dla odbiorców komu-

nalnych, przemysłowych i dla drogownictwa. Posiadają doświadczenie w dostosowywaniu instalacji

grzewczych do spalania olejów opałowych średnich i ciężkich.

38-39Warmińskie Przedsię-biorstwo Budowlane

RombudOlsztyn Budownictwo

WPB „ROMBUD” Sp. z o. o. z Olsztyna świadczy usługi budowlane, pozyskując klientów poprzez prze-

targi lub bezpośrednie zlecenie prac przez przedsiębiorstwa i prywatne osoby. Od 2006 roku, WPB

„ROMBUD”, działa również na gruncie deweloperskim, stając się w krótkim czasie poważnym graczem

branży nieruchomości.

40BMT International

Sp. z o.o.Dobre Miasto Meblarstwo Meble tapicerowane

41Boss19 sp. z o.o.

(Grupa SI)Mrągowo Handel

Autoryzowany Dystrybutor Oleju Opałowego Ekoterm Plus produkcji Polskiego Koncernu Naftowego

ORLEN S.A.

42Nazali Naft Hurt-De-

tal Bogdan NazarOrneta Handel

Firma Nazali Naft Hurt-Detal Bogdan Nazar działa od kwietnia 1990r. Przez pierwsze dwa lata figuruje

pod nazwą Stacja Benzynowa - Bogdan Nazar. W tym okresie zajmuje się detaliczną sprzedażą paliw

na dzierżawionej od CPN Stacji Benzynowej w Ornecie. Od 1997r. posiada już trzy Stacje Paliw dzier-

żawione i własne.

43 PRIBO-EPB Sp. z o.o. Ełk Budownictwo

Spółka wykonuje roboty budowlane, sanitarne i elektryczne w pełnym zakresie. Spółka zatrudniała od

50 osób w roku 1994, do 280 w okresie wysokiej koniunktury w budownictwie. Obecnie zatrudnia na

umowę o pracę około 110 wysoko kwalifikowanych pracowników.

44 Star-Pak Sp. z o.o. Olsztyn Handel

Firma Star–Pak Sp. z o.o. została założona w 1994 roku. W ciągu kilku lat dzięki dynamicznemu rozwo-

jowi stała się wiodącą firmą dystrybucyjną w branży opakowań, materiałów opakowaniowych i ma-

szyn na rynku polskim. Posiadają siedem centrów dystrybucyjnych obejmujących swym zasięgiem

całą Polskę.

45Hanyang-Zas Sp.

z o.o.Elbląg Produkcja

Hanyang ZAS jest producentem posiadającym ponad 30-letnie doświadczenie w wytwarzaniu wyro-

bów z tworzyw sztucznych termoplastycznych, wyrobów z pianki poliuretanowej, z folii i płyty ABS oraz

wyrobów metalowych.

46„Społem” Powszech-

na Spółdzielnia Spożywców

Lidzbark Warmiński

Handel

Głównym celem Spółdzielni jest zaspokajanie potrzeb, oczekiwań i wymagań klienta.W placówkach

detalicznych prowadzone są promocje towarów, konkursy z atrakcyjnymi nagrodami. Cyklicznie wyda-

wane są gazetki handlowe z bogatą ofertą towarową i cenową. Aby sprostać oczekiwaniom klientów

Spółdzielnia stara się zapewnić: -szeroki wybór markowych towarów renomowanych producentów

- fachową i miłą obsługę - atrakcyjne ceny - zakupy w klimatyzowanych i nowoczesnych wnętrzach

47Zakłady Przemysłu

Odzieżowego Warmia

Kętrzyn Produkcja

Klientom oferują damskie i męskie, klasyczne oraz casualowe płaszcze i kurtki z wysokogatunkowych

tkanin wełnianych, bawełnianych oraz syntetycznych. Ogromną wagę przywiązują do jakości produko-

wanej odzieży jak również do zaspokajania różnorodnych oczekiwań odbiorców, zarówno w zakresie

modnego wzornictwa jak i ciekawych kolorystycznie oraz rodzajowo tkanin a także dodatków.

48

Przedsiębiorstwo Budowlano-Monta-żowe Elzambud Sp.

z o.o.

Elbląg Budownictwo

Firma przejęła tradycje budowlane wydziałów inwestycyjnych Zamechu, do którego geneza przedsię-

biorstwa sięga. Elzambud systematycznie poszerza ofertę swych usług, odpowiednio do wprowadza-

nych na rynek nowych technologii, materiałów oraz zapotrzebowania naszych klientów.

49-50Gminna Spółdzielnia Samopomoc Chłop-

ska w OstródzieOstróda Handel sklepy spożywcze, piekarnie, hurtownia alkoholi

49-50

Przedsiębiorstwo Produkcyjno-Handlo-wo-Usługowe Mirpol Mirosław Marian Król

Orneta Handel Nawozy, zboża, owoce, chemia rolna

Page 137: Perspektywy rozwoju kluczowych sektorów województwa warmińsko-mazurskiego Raport z badań

135

51Zakład Urządzeń-

Technicznych Unimasz Sp. z o.o.

Olsztyn Produkcja

Podstawową działalnością są usługi oraz produkcja maszyn i urządzeń technologicznych dla różnych branż gospodarki. Głównymi odbiorcami usług i produktów są przedsiębiorstwa z przemysłu mięsne-go, owocowo-warzywnego oraz metalowego, budowlanego, produkcji opon itp. Firma projektuje i produkuje w oparciu o indywidualne zamówienia zarówno części, urządzenia, maszyny oraz komplet-ne linie technologiczne wraz z wyposażeniem towarzyszącym.

52Fest S.J. Krzysztof Ła-banowski i Jarosław

ŁabanowskiOlsztyn Meblarstwo

FEST to ogólnoeuropejska hurtownia akcesoriów meblowych z doskonałym zespołem pracowników, dysponująca silnym zapleczem magazynowym.

53-54 Mibo Sp. z o.o. Olsztyn Handel

MIBO Sp. z o.o. należy do Carservis S.A., jednej z największych grup dealerskich sprzedających nowe samochody w Polsce. Sprzedają i serwisują samochody osobowe marek Opel i Chevrolet oraz samo-chody dostawcze Opel. Świadczą także usługi blacharsko - lakiernicze, oferują części i akcesoria do sprzedawanych aut, ubezpieczenia, kredyty i leasing.

53-54

Olsztyńskie Przed-siębiorstwo Instalacji

Sanitarnych i elek-trycznych Sp. z o.o.

Olsztyn Budownictwo

Olsztyńskie Przedsiębiorstwo Instalacji Sanitarnych i Elektrycznych jest jedną z najstarszych firm instala-cyjnych działających na Warmii i Mazurach. Specjalizują się w wykonawstwie wszelkiego rodzaju robót instalacyjnych i sieciowych. Na potrzeby produkcji budowlano-montażowych rozwiją także produkcję pomocniczą, w zakresie prefabrykacji rozdzielnic elektrycznych, grzejników rurowych oraz elementów stalowych wentylacji i klimatyzacji.

55-58Przedsiębiorstwo Prywatne Dariusz

PindurGiżycko Handel

Przedsiębiorstwo Prywatne Dariusz Pindur działa jako autoryzowany dealer General Motors Poland od 1997 roku. Duży potencjał oraz doświadczona kadra pozwala zadowolić nawet najbardziej wymagają-cych klientów, którzy cenią ich za fachowość i indywidualne podejście. Dla klientów flotowych przygo-towali specjalne warunki finansowe i organizacyjne.

55-58 Ekomelbud SA Mrągowo Budownictwo

W produkcji podstawowej EKOMELBUD SA Mrągowo należy wyodrębnić dwa główne kierunki dzia-łalności.Pierwszym i priorytetowym jest kierunek proekologiczny i związane z tym realizacje obiektów oczyszczalni ścieków, kanalizacji sanitarnych, wodociągów i wysypisk śmieci. Drugim to budownictwo ogólne ukierunkowane na realizację obiektów nietypowych w systemie realizacji „pod klucz”. Produkcja pomocnicza to - zakład prefabrykatów betonowych który jest największym w północno - wschodniej Polsce producentem prefabrykatów betonowych i żelbetowych dla potrzeb budownictwa wodnego i melioracyjnego. Produkuje ponad 60 asortymentów wyrobów i posiada zdolności produkcyjne rzędu 12 tys.m3 betonu rocznie.

55-58

Przedsiębiorstwo Budownictwa Ogól-

nego Budoprzem Sp. z o.o.

Olsztyn Budownictwo

Oferują generalne wykonawstwo obiektów przemysłowych, ochrony środowiska, użyteczności pu-blicznej, obiektów zamieszkania zbiorowego, analizy techniczno-ekonomiczne; przygotowanie terenu pod budowę; roboty ogólnobudowlane, wykończeniowe; remonty; zagospodarowanie terenu; konser-wacja obiektów zabytkowych; projektowanie; aranżacja wnętrz; sporządzanie kosztorysów inwestor-skich, ofertowych i powykonawczych nadzory autorsko-inwestorskie.

55-58Warmiński Bank

SpółdzielczyJonkowo Usługi

WBS jest bankiem przyjaznym, otwartym, nowoczesnym, oferującym pełną gamę usług i produktów bankowych, podejmującym szereg wyzwań dla rozwoju własnego i regionu. Terenem działania banku jest województwo warmińsko- mazurskie. Tu bank pozyskuje środki, tu bank wspiera działalność wielu osób i podmiotów kredytami, usługami i doradztwem, tu bank płaci podatki. W swojej działalności bank kieruje się dewizą: „Warmiński Bank Spółdzielczy - Bank na każdą pogodę”, co oznacza, że bez względu na zmienność „pogody” bank zawsze jest z Klientem i dla Klienta.

59 Tech-Bet Sp. z o.o. Żabi Róg Budownictwo

Podstawowym przedmiotem działalności firmy jest produkcja prefabrykatów dla różnorodnych po-trzeb budownictwa, a zarazem transport, montaż własnych wyrobów i usługi wykończeniowe. Szcze-gólne uznanie w oczach klientów zyskał główny wyrób firmy strop Teriva, który znalazł szerokie zasto-sowanie w budownictwie indywidualnym.

60 Mebelux Sp. z o.o. Ostróda Meblarstwo Oferują szereg systemów meblowych, począwszy od prostych mebli domowych i pracowniczych po ekskluzywne meble gabinetowe. Produkcja mebli odbywa się w nowoczesnych obiektach o łącznej powierzchni 10000 m2 z wykorzystaniem profesjonalnych linii technologicznych.

61-62Przedsiębiorstwo

Handlu Zagraniczne-go Alex (Grupa SI)

Mrągowo Handel

PHZ „ALEX” jest autoryzowanym dystrybutorem oleju opałowego Ekoterm Plus produkcji PKN ORLEN S.A. oraz produktów Rafinerii Trzebinia, Jasło, Jedlicze. Firma prowadzi handel w systemie transakcji rów-noległych. W ramach systemu w zamian za nawiązanie współpracy w dziedzinie zaopatrzenia w oleje opałowe proponują klientom pomoc w sprzedaży ich własnej produkcji (głównie w branży mleczar-skiej, mięsa i przetworów mięsnych).

61-62Spółdzielnia War-

mińskaLidzbark

WarmińskiProdukcja

Produkcja czepków operacyjnych jednorazowego użytku Elast i All. Spółdzielnia Warmińska obecnie: - jest firmą zarządzaną nowocześnie, w oparciu o nowe technologie, - daje zatrudnienie dla ok. 600 mieszkańców Warmii i Mazur, - od ponad 10 lat posiada odpowiednie certyfikaty ISO, - potrafi sprostać niemal każdemu zamówieniu

63-64 P.U.P.H. Euro-Trans Braniewo Handel

Od początku główną działalnością firmy jest transport międzynarodowy a także sprzedaż opału. W ko-lejnych latach firma rozrastając się otworzyła nowe działalności. Obecnie firma prowadzi następujące działalności: - Międzynarodowy Transport Drogowy - Braniewskie Centrum Budowlane - Moto-Sklep –serwis i wulkanizacja - Skład Opału i Sprzedaż Nawozów

63-64Wytwórnia Octu

i Musztardy Octim Sp. z o.o.

Olsztynek spożywczaWyroby OCTIM są poszukiwane na rynku. Doceniają je najwięksi polscy producenci marynat, majonezu i ketchupu.

65Delikates – Agniesz-ka Dawidziak Sp. J.

Ostróda Spożywcza

Delikates jest wiodącym producentem wyrobów garmażeryjnych w Polsce, oferta obejmuje ponad 50 produktów w kilku grupach asortymentowych: wyroby mączne gotowane, mączne smażone, sałatki, galaretki, paszteciki, pizze i zapiekanki, gołąbki i bigos. Na jakość marki wpływają: tradycyjne przepisy kuchni polskiej, najwyższej jakości surowce oraz nowoczesne technologie produkcji.

66Okręgowe Przedsię-biorstwo Geodezyj-no-Kartograficzne

Olsztyn UsługiOPGK Spółka z o.o. w Olsztynie jest wiodącą firmą geodezyjną w Polsce. Ofertę zbudowano w oparciu o niewygórowane ceny oraz najnowocześniejsze technologie pomiarowe i informatyczne. Dzięki temu udało się osiągnąć solidną pozycję w ścisłej czołówce polskich firm w branży geodezyjnej.

Page 138: Perspektywy rozwoju kluczowych sektorów województwa warmińsko-mazurskiego Raport z badań

136

67-68 Krynicki Recykling SA Olsztyn Usługi komu-

nalne

Wiodącą gałęzią działalności jest pozyskiwanie i uzdatnianie stłuczki szkła opakowaniowego na po-trzeby hut szkła w kraju. Kontrahentami firmy są gminy, producenci wyrobów w opakowaniach szkla-nych, przedsiębiorstwa komunalne, punkty skupu surowców wtórnych oraz wysypiska śmieci z terenu całego kraju. Firma współpracuje z największymi organizacjami odzysku w Polsce. Posiada wszystkie niezbędne zezwolenia dla prowadzenia działalności w zakresie gospodarki odpadami.

67-68 Prefabet Ełk Sp. z o.o. Ełk Budownictwo Jest to zakład produkujący prefabrykowane elementy dla budownictwa mieszkalnego, przemysłowe-go, użyteczności publicznej, drogownictwa i systemów kanalizacji. Zajmuje się również montażem ele-mentów bezpośrednio na placach budów oraz prowadzi Hurtownię Materiałów Budowlanych.

69

Okręgowe Przedsię-biorstwo Geodezyj-no-Kartograficzne Opegieka Sp. z o.o.

Elbląg Usługi

Okręgowe Przedsiębiorstwo Geodezyjno - Kartograficzne to jeden z polskich liderów branży geode-zyjno-informatycznej o ponad sześćdziesięcioletniej tradycji. Swoją pozycję zawdzięcza silnie zdywer-syfikowanej ofercie produktów i usług oraz realizacji interdyscyplinarnych projektów, wymagających gruntownej wiedzy i doświadczenia w dziedzinie geodezji, kartografii, fotogrametrii oraz najnowszych technologii informatycznych.

70-71Przedsiębiorstwo

Handlowo-Usługowe Arpis sp. z o.o.

Olsztyn Handel Sprzedaż rowerów, sprzętu sportowo - turystycznego, rehabilitacyjnego oraz zabawek.

70-71Polskie Radio Olsztyn

SAOlsztyn Usługi

Regionalna rozgłośnia Polskiego Radia nadająca z Olsztyna. Swym zasięgiem obejmuje całe wojewódz-two warmińsko-mazurskiego oraz część pomorskiego, mazowieckiego i kujawsko-pomorskiego . Pol-skie Radio Olsztyn - będąc rozgłośnią publiczną - w swej codziennej działalności kieruje się tzw. misją społeczną. Stąd na ich antenie sporo audycji o charakterze edukacyjnym, społecznym, kulturalnym, ekonomicznym itp. Nadają także audycje dla mniejszości narodowych.

72 Kolster Sp. z o.o. Olsztyn Produkcja

„KOLSTER” specjalizuje się w produkcji mechanicznych i elektromechanicznych urządzeń sterowania ruchem kolejowym. W dziedzinie tej dysponuje wielkim doświadczeniem wynikającym z faktu, że dzia-łalność tę prowadzi, wprawdzie pod różnymi nazwami, ale zachowując ciągłość prawną, nieprzerwanie od 1945 roku.

73Zakład Utylizacji

Odpadów Sp. z o.o.Elbląg

Usługi komu-nalne

Przedmiotem działalności spółki jest prowadzenie działalności w zakresie gospodarowania odpa-dami, a jednocześnie prowadzi selektywną zbiórkę odpadów wśród mieszkańców Elbląga. Odpady z selektywnej zbiórki są wtórnie segregowane i odstawiane do recyklingu. Zakład przyjmuje również do czasowego przechowywania odpady niebezpieczne z selektywnej zbiórki, po czym oddaje je do unieszkodliwienia wyspecjalizowanej jednostce.

74Kombet Działdowo

Sp. z o.o. Komorniki Budownictwo

Podstawowym przedmiotem działalności firmy jest produkcja i sprzedaż prefabrykatów budowlanych z betonu i żelbetonu, wykonywanych na rzecz budownictwa mieszkaniowego, przemysłowego oraz drogowego.

75 Kamet Sp. z o.o. Nidzica Produkcja KAMET jest producentem wysokiej jakości mechanicznych zabezpieczeń mienia, mebli metalowychi wyposażenia ze stali kwasoodpornej.

76Telekom Warmia Sp.

z o.o.Olsztyn Budownictwo

Oprócz działalności telekomunikacyjnej od kilku lat firma działa również w branży elektrycznej, geode-zyjnej oraz sanitarnej.

77Meble Szkolne

Olsztyn Sp. z o.o.Giedajty Meblarstwo

Atutem mebli szkolnych produkowanych firmie od ponad 50 lat jest trwałość, wysoka jakość i estetyka wyrobów. Prezentowane meble posiadają niezbędne certyfikaty stwierdzające zgodność z normami PN-EN i ISO, które dopuszczają je do użytku w szkołach zgodnie z rozporządzeniem Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z 31 grudnia 2002r.

78Biuro Podróży Star-

Turist Sp. z o.o.Olsztyn Transport

Biuro Podróży Star-Turist Spółka z o.o. z siedzibą w Olsztynie powstało w 1989 roku. Od początku swej działalności skupiło się na regularnych międzynarodowych przewozach autokarowych. W połowie 2007 roku Spółka przystąpiła do Platformy Sindbad. Jednocześnie zrezygnowała z realizacji krajowych połączeń do Warszawy oraz z międzynarodowych linii do Kaliningradu i Tallinu.

79 Bart-Druk Sp. z o.o. Bartoszyce Produkcja

-Produkcja opakowań z tektur falistych z nadrukiem 4-kolorowym fleksograficznym i sitodrukowym-Produkcja kształtek ze styropianu -Drukarnia offsetowa-Własna przygotowalnia form do druku-Handel artykułami poligraficznymi i częściami do maszyn poligraficznych

80 Unibel Sp. z o.o. Elbląg BudownictwoUnibel Sp. z o.o. wykonuje kompleksowe usługi w zakresie: Pomiary elektryczne, Instalacje elektryczne, Elektroinstalatorstwo. Pogotowie elektryczne.

Page 139: Perspektywy rozwoju kluczowych sektorów województwa warmińsko-mazurskiego Raport z badań

137

R ealizacja skutecznej polityki społeczno-gospodarczej na po-ziomie regionu wymaga prowadzenia wielu działań po-

zwalających monitorować sytuację społeczno-gospodarczą oraz wpływać na kierunek pożądanej zmiany.

Przedstawione opracowanie jest efektem przeprowadzonego na szeroką skalę badania, którego celem było określenie perspektyw rozwoju sektorów kluczowych i wysokiej szansy w województwie warmińsko-mazurskim. Zebrany materiał pozwolił zidentyfikować, na wysokim stopniu uszczegółowienia, które rodzaje działalności są kluczowe dla rozwoju regionu oraz w stosunku do których ist-nieją wysoce prawdopodobne przesłanki przewidywanego wzro-stu. Przyjęty w badaniu poziom identyfikacji wg działów i grup PKD 2007 pozwolił na precyzyjne wyznaczenie granic wyróż-nionych w badaniu sektorów i zminimalizowanie ryzyka objęcia badaniem dziedzin, które z uwagi na kryteria klasyfikacji przyjęte przez GUS stanowią jedną sekcję podmiotów gospodarki naro-dowej. Było to szczególnie istotne w przypadku sekcji C – prze-twórstwo przemysłowe, która obejmuje zarówno przetwórstwo spożywcze, meblarstwo, produkcję odzieży lub produkcję sprzętu transportowego.

Z uwagi na założenia przyjęte w projekcie, syntetycznie ujmujące problematykę badania dla wszystkich grup sektorów a także re-alizację pomiaru ilościowego w oparciu o jedną procedurę me-todyczną, przedstawione wyniki wskazują na charakterystyczne uwarunkowania rozwoju sektorów. Nie pogłębiają natomiast pro-blematyki badania z uwagi na specyfikę prowadzonej w sektorach działalności. Z uwagi na to rekomenduje się przeprowadzenie od-rębnego badania dla każdego sektora lub grup sektorów o zbliżo-nej specyfice działalności gospodarczej.

Opracowanie definicji operacyjnych sektora kluczowego i wyso-kiej szansy stanowi rezultat wieloetapowego gromadzenia da-nych. W oparciu o dokumenty zastane oraz opinie uczestniczą-cych w badaniu ekspertów przyjęte zostały założenia dotyczące wyznaczenia wyróżników definicyjnych pozwalających zaklasyfi-kować działy działalności przedsiębiorstw do grupy sektorów klu-czowych i wysokiej szansy. Przesłanką wyznaczenia granic sekto-rów w procesie grupowania działów i grup przedsiębiorstw było zidentyfikowanie wspólnych obszarów działania. Zależnościami pomiędzy różnymi sekcjami PKD charakteryzowały się głównie działy działalności związane z turystyką.

Sektory kluczowe to grupa przedsiębiorstw prowadzących działal-ność w obrębie wspólnej gałęzi gospodarki, budujących istotnie jakość zasobów społeczno-gospodarczych regionu z uwagi na przynajmniej jeden z czynników:•  wysoką produktywność,•  wysoki kapitał wynikowy,•  innowacyjność (rozumiana również jako nowość w sektorze),•  jakość zasobów ludzkich lub znaczący udział w strukturze pra-

cujących,•  znaczenie w promocji regionu z uwagi na reklamę uwarunko-

wań endogenicznych oraz charakterystycznych produktów,•  istotny wpływ na poprawę jakości życia mieszkańców.

Sektory wysokiej szansy to grupa przedsiębiorstw prowadzących działalność w obrębie wspólnej gałęzi gospodarki, w stosunku do których istnieją wysoce prawdopodobne przesłanki przewidywa-nego wzrostu poziomu rozwoju, oparte na przynajmniej jednym z czynników potencjału rozwojowego:•  wzrost wartości wyników z działalności,•  infrastruktura techniczna,•  podnoszenie standardów jakości produktu/usługi,•  przewidywany wzrost popytu na produkt,•  inicjatywy oddolne (w zakresie pozyskiwania instrumentów

i narzędzi rozwoju),•  zdolności promocji regionu z uwagi na reklamę uwarunkowań

endogenicznych oraz charakterystycznych produktów.

Badanie przeprowadzone techniką wywiadu telefonicznego wspomaganego komputerowo CATI pozwoliło poznać, jakimi zasobami, w tym specyficznymi dysponują wyróżnione grupy przedsiębiorstw, jakie uwarunkowania determinują ich konkuren-cyjną pozycję na rynku oraz jakie strategie działania budują ich potencjał rozwojowy. Analizie poddane zostały również czynniki atrakcyjności inwestycyjnej oraz przeprowadzona została anali-za SWOT, pozwalająca określić mocne i słabe strony oraz szanse i zagrożenia w ich rozwoju. W oparciu o przeprowadzoną analizę PEST oraz wyniki badań terenowych, opracowane zostały scena-riusze rozwoju, stanowiące projekcję drogi rozwojowej dla każde-go z wyróżnionych sektorów.

W oparciu o wieloetapowy proces identyfikacji sektorów kluczo-wych oraz wysokiej szansy wyłoniono 13 specjalności gospodar-czych, spośród których 8 zaklasyfikowanych zostało do sektorów kluczowych i wysokiej szansy, natomiast 5 tylko do sektorów wy-sokiej szansy. Kluczowymi i wysokiej szansy w rozwoju wojewódz-twa warmińsko-mazurskiego uznane zostały sektory: rolniczy, produkcji artykułów spożywczych, drzewno-meblarski, produkcji maszyn i urządzeń, budowlany, handlu i napraw pojazdów samo-chodowych oraz turystyczny. Wysoce prawdopodobne przesłanki przewidywanego rozwoju przyznane zostały sektorom: rybac-twa, produkcji wyrobów z gumy, energetyczno-ciepłowniczemu, usług ICT, usług doradztwa dla biznesu oraz usług medycznych i pomocy społecznej dla osób zależnych.

Grupę sektorów kluczowych województwa warmińsko-mazur-skiego tworzą branże o odmiennej specyfice i znaczeniu społecz-no-gospodarczym. W największych stopniu wewnętrzne zasoby regionu wykorzystywane są przez sektory: rolniczy, produkcję ar-tykułów spożywczych, turystykę oraz drzewno-meblarski.

Rozwój sektora rolniczego uwarunkowany jest głównie walorami związanymi ze środowiskiem naturalnym, wewnętrznymi zaso-bami regionu oraz popytem na rynku krajowym. Rolnictwo jest miejscem pracy znaczącej części ludności w regionie, koszty pracy są niskie a dostęp do niezbędnych kwalifikacji nie jest ograniczo-ny. Wysokiej jakości oferta rolna znajduje wysoki popyt na rynku krajowym i nie jest zagrożona pojawieniem się tańszych, niższej jakości produktów. Barierami w rozwoju rolnictwa są głównie niski poziom innowacyjności, opóźnienie technologiczne oraz

7. Podsumowanie i wnioski

Page 140: Perspektywy rozwoju kluczowych sektorów województwa warmińsko-mazurskiego Raport z badań

138

niska efektywność działania, podnoszona głównie w oparciu o zwiększenie sprzedaży. Największą szansą w rozwoju sektora rolniczego jest rozwój rolnictwa ekologicznego i powiązanego z nim przetwórstwa spożywczego. Promocja rolnictwa stanowić może skuteczne narzędzie zwiększenia świadomości odbiorców produktów rolnych w zakresie spożycia zdrowej, regionalnej żyw-ności. Najbardziej pożądanym wsparciem, pozwalającym wzmoc-nić rozwój rolnictwa jest zwiększenie dostępu do środków struk-turalnych Unii Europejskiej oraz innych dofinansowań. Dużą rolę w umocnieniu pozycji sektora rolniczego w gospodarce regionu przypisuje się działaniom jednostek samorządu terytorialnego.

Kolejnym kluczowym w rozwoju regionu sektorem, silnie powią-zanym w działalności z zasobami regionu jest produkcja artykułów spożywczych. Pozycja na rynku przedsiębiorstw produkujących artykuły spożywcze jest znacznie wyższa niż podmiotów rolni-czych. Przedsiębiorstwa korzystają w dużym stopniu z dostęp-nych na rynku plonów i owoców pracy rolnictwa. Posiadają wy-soki potencjał rozwojowy w postaci wieloletniego doświadczenia. Oferują wysokiej jakości produkty, osiągając wysoki popyt na ryn-ku krajowym oraz rynkach zagranicznych. Najistotniejszą barierą w rozwoju sektora produkcji artykułów spożywczych jest niski sto-pień innowacyjności, niskie nakłady na B+R oraz opóźnienie tech-nologiczne. Największą szansą podniesienia konkurencyjności sektora na rynku krajowym i zagranicznym jest przede wszystkich podniesienie poziomu technologii, zwiększenie nakładów na B+R oraz szeroka promocja produktów. Zwiększenie dostępu do fun-duszy strukturalnych UE pozwoliłoby podnieść poziom zasobów technologii, zwiększyć promocję produktu oraz wykorzystywać w szerszym zakresie wzory, patenty i wynalazki.

Przetwórstwo i produkcja wyrobów z drewna w województwie warmińsko-mazurskim ma bardzo silnie ukorzenione tradycje. Na rynku funkcjonuje wiele firm, których produkty osiągają wysoki poziom konkurencyjności w kraju i zagranicą. Wysoka jakoś pro-duktów, dobry wizerunek i często znana marka to najważniejsze instrumenty budowania przewag konkurencyjnych w sektorze. Wartość rynkową przedsiębiorstw tworzą wysoko wyspecjalizo-wane zasoby pracy, jednak dostęp do specyficznych kwalifikacji na rynku pracy jest często ograniczony. Najistotniejszym proble-mem w rozwoju sektora drzewno-meblarskiego jest niska ak-tywność innowacyjna oraz znaczące opóźnienie technologiczne, które może być przyczyną niskiego tempa wzrostu popytu na oferowane wyroby. Opóźnienie w rozwoju technologicznym oraz niedostateczne wykorzystanie innowacji marketingowych powo-dują wysoką „wrażliwość” przedsiębiorstw na pojawiające się pro-dukty substytucyjne.

Sektor turystyki jest jedną z bardzo znaczących gałęzi w rozwo-ju gospodarki województwa warmińsko-mazurskiego. Oceniając jego znaczenie należy uwzględnić nie tylko rezultaty działalności podmiotów, lecz również funkcjonalność ruchu turystycznego z perspektywy wzmożonej aktywności gospodarczej w innych dziedzinach gospodarki: handlu, usługach medycznych i wielu innych. Przedsiębiorstwa turystyczne posiadają bardzo wysokiej jakości zasoby pracy, charakteryzujące się wysokim poziomem wykształcenia oraz różnorodnością specyficznych kwalifikacji za-wodowych. Popyt na wysokiej jakości usługi turystyczne w regio-nie wykazuje tendencje wzrostu, jednakże zainteresowanie ofertą

klientów zagranicznych jest niewielkie. Wynika to głównie z braku skuteczności prowadzonych działań promocyjnych.

Reprezentantem przemysłu w grupie kluczowych sektorów województwa warmińsko-mazurskiego jest produkcja maszyn i urządzeń. Działalność przedsiębiorstw w tym sektorze uwarun-kowana jest, podobnie jak w przypadku przetwórstwa drzewno-meblarskiego bogatymi tradycjami, doświadczeniem oraz znaną w kraju i zagranicą marką. Wysoka jakość i specjalizacja zasobów pracy pozwala na wykorzystanie wielu instrumentów budowania przewag konkurencyjnych na rynku. Wysoki poziom aktywności przedsiębiorstw w zakresie wprowadzania innowacji produkto-wych pozwala oferować na rynku produkty wyróżniające się wy-soką jakością. Niepożądanym zjawiskiem, jakie zostało zaobser-wowane jest z kolei obniżanie nakładów na B+R oraz niski stopień wdrażania innowacji marketingowych. Podniesienie poziomu rozwoju oraz konkurencyjności przedsiębiorstw sektora produkcji maszyn i urządzeń wymaga pobudzenia aktywności innowacyj-nej przedsiębiorstw, głównie w zakresie promocji i marketingu. Sprzyjającym uwarunkowaniem wzrostu rozwoju w sektorze jest również większa możliwość pozyskania środków z funduszy struk-turalnych Unii Europejskiej.

Budownictwo jest tą dziedziną, w której zaobserwowany został w latach 2005-2009 wysoki poziom rozwoju. Oferta produktowa znajduje najliczniej odbiorców na rynku lokalnym i krajowym. Wy-soka jakoś wykonywanych usług sprzyja również pozyskiwaniu licznej grupy klientów zagranicznych. Rozwój sektora związany jest z wysokim zapotrzebowaniem zarówno odbiorców indywidu-alnych jak również instytucji i innych przedsiębiorstw i zgodnością oferowanych usług z koncepcjami rozwoju miast i gmin. Do naj-ważniejszych barier w rozwoju należą niski stopień wykorzystania nowoczesnych technologii, wzorów użytkowych, patentów oraz wynalazków. Przedsiębiorstwa w sektorze konkurując niską ceną, szczególnie atrakcyjną w stosunku do jakości, rzadko ponoszą na-kłady na innowacje lub działalność B+R. Przyczyną może być ogra-niczona możliwość pozyskania dofinansowania na działalność np. ze środków Unii Europejskiej.

Z kolei handel, wyróżniony został z uwagi na rangę znaczącego pracodawcy oraz wzrost wyników z działalności. Uwarunkowania konkurencyjności przedsiębiorstw wynikają z funkcji regulującej stosunki wymiany. Instrumenty konkurowania wskazują na wyso-kie ujednolicenie wykorzystywanych przez firmy narzędzi budo-wania przewagi na rynku. Ich rozwój w dużym stopniu związany jest z rozwojem innych dziedzin gospodarki, dzięki czemu w du-żym stopniu zgodna jest z koncepcjami rozwoju miast i gmin. Po-pyt kształtuje przede wszystkim poziom rozwoju innych sektorów oraz zamożność ludności. Szansą podniesienia jakości w sektorze handlu jest przede wszystkim większa aktywność przedsiębior-ców w zakresie marketingu i promocji.

Sektory kluczowe, charakteryzują się odmiennymi uwarunko-waniami kształtowania poziomu rozwoju aniżeli w przypadku sektorów wysokiej szansy, bowiem te drugie nie są zróżnicowa-ne z uwagi na poziom stosowanych instrumentów budowania konkurencyjnej przewagi na rynku. Często reprezentowane są przez publiczną formę własności (usługi medyczne, energetyka i ciepłownictwo) a ich rozwój i atrakcyjność wynika ze zgodności

Page 141: Perspektywy rozwoju kluczowych sektorów województwa warmińsko-mazurskiego Raport z badań

139

z koncepcjami rozwoju określonymi przez jednostki samorządu. Niski stopień innowacyjności oraz nakładów na B+R jest znaczą-cą barierą w rozwoju sektora produkcji wyrobów z gumy. Niska konkurencyjność produktu na rynku, wynikająca z braku promocji - to najważniejszy dylemat w rozwoju sektora rybactwa. Regula-cje prawne oraz niski stopień inicjatyw prywatnych, z uwagi na wysokie nakłady kapitału oraz bariery prawne powoduje, iż sektor energetyczno-ciepłowniczy napotyka na wysokie bariery w prze-kształceniu w kierunku energetyki przyjaznej środowisku natural-nemu. Doradztwo dla biznesu to działalność wspierająca specjali-styczną wiedzą konkurencyjność firm, jednakże z uwagi na niskie tempo wzrostu popytu wymaga nasilenia prowadzonych działań marketingowych: promocji i reklamy.

Rozwój sektorów wysokiej szansy związany jest głównie z koncep-cjami rozwoju, określonymi przez jednostki samorządu terytorial-nego oraz dostępem do funduszy strukturalnych Unii Europejskiej.

Page 142: Perspektywy rozwoju kluczowych sektorów województwa warmińsko-mazurskiego Raport z badań

140

1. Nomenklatura Jednostek Terytorialnych do Celów Staty-stycznych (NTS) – utworzona Rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 13 lipca 2000 r. (Dz. U. Nr 58, poz. 685, z późn. zm.) – jest odpowiednikiem Wspólnej Klasyfikacji Jednostek Terytorialnych do Celów Statystycznych (NUTS), ustanowionej Rozporządzeniem (WE) Nr 1059/2003 Parlamentu Europejskiego i Rady dnia 26 maja 2003 r. (Dz. U. UE L 154 z 21.06.2003 r.). Klasyfikacja ta ma na celu zapewnienie zbierania, opracowywania i udostępniania na ob-szarze UE porównywalnych danych dla określonych statystyk re-gionalnych państw członkowskich. Nomenklatura Jednostek Te-rytorialnych do Celów Statystycznych (NTS) opracowana została w oparciu o istniejący zasadniczy trójstopniowy podział kraju na województwa, powiaty i gminy, przy pomocy którego wyodręb-nione zostały także dwa dodatkowe poziomy (składające się z jed-nostek nieadministracyjnych) tj. regiony i podregiony. Dzieli ona kraj na terytorialne, hierarchicznie powiązane jednostki na nastę-pujących poziomach: •  NTS 1 – regiony; •  NTS 2 – województwa; •  NTS 3 – podregiony; •  NTS 4 – powiaty i miasta na prawach powiatu; •  NTS 5 – gminy.

2. Województwo to jednostka samorządu terytorialnego tj. regionalna wspólnota samorządowa (ogół mieszkańców), a jed-nocześnie największa jednostka zasadniczego podziału terytorial-nego kraju utworzona w celu wykonywania administracji publicz-nej.

3. Podregion to obszar wyodrębniony dla celów statystycz-nych obejmujący swym zasięgiem kilka powiatów na terenie da-nego województwa. Granice podregionów wyznacza załącznik do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 13 lipca 2000 r. w sprawie wprowadzenia do Nomenklatury Jednostek Terytorialnych do Ce-lów Statystycznych (NTS) (Dz. U. Nr 58, poz. 685, z późn. zm.).

4. Powiat to lokalna wspólnota samorządowa (ogół miesz-kańców) oraz odpowiednie terytorium czyli jednostka zasadnicze-go podziału terytorialnego obejmująca obszar od kilku do kilkuna-stu gmin albo cały obszar miasta na prawach powiatu (tj. gminy o statusie miasta, której przyznane zostały prawa powiatu).

5. Gmina to wspólnota samorządowa (mieszkańcy gminy) oraz odpowiednie terytorium tj. obszar możliwie jednorodny ze względu na układ osadniczy i przestrzenny jak również więzi spo-łeczne i gospodarcze zapewniające zdolność wykonywania zadań publicznych. Gmina może obejmować swym zasięgiem zarówno miasto (gmina miejska) lub wyłącznie teren wiejski (gmina wiej-ska), jak i miasto z otaczającym je obszarem wiejskim (gmina miej-sko-wiejska). Gmina może tworzyć jednostki pomocnicze: sołec-twa oraz dzielnice, osiedla i inne w drodze uchwały rady gminy.

6. Miasto to jednostka osadnicza o przewadze zwartej zabu-dowy i funkcjach nierolniczych posiadająca prawa miejskie bądź status miasta nadany w trybie określonym odrębnymi przepisami. Zbiorowość miast w Polsce składa się z:

•  gmin o statusie miasta,•  miast położonych na terenie gminy, utworzonych w wyniku

nadania statusu miasta jednej z miejscowości wiejskich tej gminy.

7. Miejscowość to jednostka osadnicza lub inny obszar zabu-dowany odróżniające się od innych miejscowości odrębną nazwą, a przy jednakowej nazwie – odmiennym określeniem ich rodzaju. Urzędowa nazwa miejscowości jest ustalana, zmieniana lub zno-szona w drodze rozporządzenia ministra właściwego do spraw ad-ministracji publicznej. Rodzaj miejscowości to określenie charak-teru miejscowości ukształtowanej w procesie rozwoju osadnic-twa, w szczególności: miasto, osiedle, wieś, osada, kolonia, przy-siółek i ich części.

8. Według metodologii wyodrębniania obszarów wiejskich w Polsce opartej na Krajowym Rejestrze Urzędowym Podziału Te-rytorialnego Kraju (TERYT), za obszary wiejskie uznaje się gminy wiejskie oraz część wiejską gmin miejsko-wiejskich.

9. Zgodnie z ustawą z dnia 12 października 1990 r. o ochronie granicy państwowej (Dz. U. Nr 78, poz. 461 z późn. zm.), granica państwowa to powierzchnia pionowa przechodząca przez linię graniczną, oddzielająca terytorium państwa polskiego od teryto-riów innych państw i od morza pełnego. Rozgranicza ona również przestrzeń powietrzną, wody i wnętrze ziemi.

10. Wskaźnik urbanizacji przestrzennej powiatu jest to udział powierzchni terenów miejskich w ogólnej powierzchni powiatu.

11. Wskaźnik ruralizacji przestrzennej powiatu jest to udział po-wierzchni terenów wiejskich w ogólnej powierzchni powiatu.

12. Dane o ludności faktycznie zamieszkałej, począwszy od 2000 r., zbilansowano na podstawie wyników Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań 2002 oraz danych ze spra-wozdawczości bieżącej z ruchu naturalnego i migracji ludności, uwzględniając:•  zmiany spowodowane ruchem naturalnym (urodzenia, zgony)

i migracjami ludności (zameldowania i wymeldowania na pobyt stały z innych gmin i z zagranicy), a także przesunięciami adreso-wymi ludności z tytułu zmian administracyjnych;

•  różnice między liczbą osób zameldowanych na pobyt czasowy ponad 2 miesiące w województwie, a liczbą osób czasowo nie-obecnych.

13. Do ekonomicznych grup wieku ludności zaliczamy: wiek przedprodukcyjny, wiek produkcyjny (mobilny i niemobilny) oraz wiek poprodukcyjny. Przez ludność w wieku produkcyjnym rozumie się ludność w wieku zdolności do pracy, dla mężczyzn przyjęto wiek 18-64 lat, dla kobiet – 18-59 lat. Wśród ludności w wieku produkcyjnym wyróżnia się ludność w wieku mobilnym, tj. w wieku 18-44 lata i niemobilnym, tj. mężczyźni w wieku 45-64 lata, kobiety 45-59 lat. Przez ludność w wieku nieprodukcyjnym rozumie się ludność w wieku przedprodukcyjnym, tj. do 17 lat oraz w wieku poprodukcyjnym, tj. mężczyźni w wieku 65 lat i więcej oraz kobiety w wieku 60 lat i więcej.

8. Słownik pojęć

Page 143: Perspektywy rozwoju kluczowych sektorów województwa warmińsko-mazurskiego Raport z badań

141

14. Wyróżnia się trzy podstawowe biologiczne grupy wieku ludności:•  0-14 lat – dzieci (młodość demograficzna);•  15-64 lata – dorośli bez osób starszych;•  65 lat i więcej – osoby starsze (starość demograficzna).

15. Wiek rozrodczy kobiet to wiek, w którym kobieta zdolna jest (biologicznie) do urodzenia dziecka. W praktyce statystycznej GUS, jako wiek rozrodczy (dla umiarkowanej strefy klimatycznej, w jakiej znajduje się Polska) przyjmuje się wiek 15-49 lat.

16. Mediana wieku (wiek środkowy) – wskazuje przeciętny wiek osób w danej zbiorowości (np. zamieszkującej określone terytorium). Wartość mediany jest parametrem wyznaczającym granicę wieku, którą połowa ludności już przekroczyła, a druga połowa jeszcze nie osiągnęła.

17. Przeciętne dalsze trwanie życia wyraża średnią liczbę lat, jaką ma jeszcze do przeżycia osoba w wieku x lat, przy założeniu stałego poziomu umieralności z okresu, dla którego opracowano tablice trwania życia.

18. Poziom wykształcenia ludności określa najwyższy ukoń-czony cykl kształcenia w szkole lub szkolenia w innym trybie i for-mie, uznany zgodnie z obowiązującym systemem szkolnictwa. Podstawą zaliczenia wykształcenia do określonego poziomu było uzyskane świadectwo (dyplom) ukończenia odpowiedniej szkoły: dziennej, wieczorowej, zaocznej czy eksternistycznej. W 2002 roku, po reformie szkolnictwa z 1999 r., wprowadzającej 6-letnią szkołę podstawową i 3-letnie gimnazjum, badaniem poziomu wykształ-cenia objęto osoby w wieku 13 lat i więcej. W spisie zastosowano szczegółową klasyfikację, za pomocą której badano czy osoby o wykształceniu wyższym miały tytuł naukowy, magisterium lub licencjat, a osoby o wykształceniu średnim i policealnym czy mia-ły maturę. Należy również zaznaczyć, że dane spisu 2002 roku – ze względu na termin jego przeprowadzenia (maj 2002 r.) – nie w pełni obrazują sytuację. W momencie przeprowadzania spisu uczniowie ostatnich klas, we wszystkich typach szkół, nie posiadali jeszcze świadectwa ukończenia szkoły, tym samym został im okre-ślony niższy poziom wykształcenia. Dane spisowe dotyczą zatem raczej sytuacji z początku roku szkolnego (lub z końca roku kalen-darzowego). Zastosowano następującą klasyfikację poziomu wy-kształcenia: wyższe, policealne, średnie (zawodowe i ogólnokształ-cące), zasadnicze zawodowe, podstawowe ukończone, niepełne podstawowe i bez wykształcenia szkolnego.

19. Wskaźnik feminizacji jest to liczba kobiet przypadająca na 100 mężczyzn.

20. Wskaźnik urbanizacji demograficznej powiatu jest to udział ludności zamieszkałej w miastach w stosunku do ogólnej liczby ludności powiatu.

21. Wskaźnik ruralizacji demograficznej powiatu jest to udział ludności zamieszkałej na wsi w stosunku do ogólnej liczby ludno-ści powiatu.

22. Wskaźnik obciążenia demograficznego jest to liczba osób

w wieku nieprodukcyjnym przypadająca na 100 osób w wieku produkcyjnym.

23. Współczynnik starości jest to relacją liczby ludności w wie-ku 65 lat i więcej do liczby dzieci i młodzieży w wieku do 20 lat. Obliczany jest jako stosunek liczby osób w wieku 65 lat i więcej na każde 100 osób w wieku do 20 lat.

24. Gęstość zaludnienia jest to stosunek liczby ludności do po-wierzchni przez nią zamieszkiwanej w danym momencie czasu i wyrażony jest w osobach na km2.

25. Urodzenia żywe to całkowite wydalenie lub wydobycie z ustroju matki noworodka, niezależnie od okresu trwania ciąży, który po takim oddzieleniu oddycha bądź wykazuje jakiekolwiek inne oznaki życia, jak czynność serca, tętnienie pępowiny lub wy-raźne skurcze mięśni zależnych od woli (mięśni szkieletowych), bez względu na to, czy sznur pępowiny został przecięty lub ło-żysko zostało oddzielone; każdy taki noworodek jest uważany za żywo urodzonego.

26. Zgon to trwałe, czyli nieodwracalne ustanie czynności na-rządów niezbędnych do życia (niezależnie od okresu po urodze-niu żywym), w konsekwencji czego następuje ustanie czynności życiowych całego ustroju.

27. Zgony niemowląt to zgony dzieci poniżej 1 roku.

28. Przy opracowywaniu danych o zgonach według przyczyn przyjmuje się wyjściową przyczynę zgonu. Za przyczynę wyjścio-wą uważa się chorobę stanowiącą początek procesu chorobowe-go, albo uraz czy zatrucie, w wyniku którego nastąpił zgon. Dane dotyczące zgonów według przyczyn podano zgodnie z „Między-narodową klasyfikacją chorób, urazów i przyczyn zgonów” obo-wiązującą od 1 I 1997 r. (X Rewizja).

29. Przyrost naturalny ludności stanowi różnicę między liczbą urodzeń żywych i zgonów w danym okresie.

30. Małżeństwo to związek między dwiema osobami płci od-miennej pociągający za sobą pewne wzajemne prawa i obowiąz-ki, ustalone w przepisach prawnych i zwyczajach. Dane o mał-żeństwach uwzględniają związki małżeńskie zawarte w formie przewidzianej prawem w urzędach stanu cywilnego. Na mocy ustawy z dnia 24 VII 1998 r. (Dz. U. Nr 117, poz. 757) w urzędach stanu cywilnego rejestrowane są także małżeństwa podlegające prawu wewnętrznemu Kościoła lub Związku Wyznaniowego za-warte w obecności duchownego. Małżeństwo zawarte w tej for-mie podlega prawu polskiemu i pociąga za sobą takie same skutki cywilnoprawne, jak małżeństwo zawarte przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego.

31. Rozwód to rozwiązanie związku małżeńskiego przez odpo-wiedni sąd w formie określonej prawem.

32. Płodność kobiet mierzy się współczynnikiem obliczonym jako iloraz liczby urodzeń żywych i liczby kobiet w wieku rozrod-czym (15-49 lat).

Page 144: Perspektywy rozwoju kluczowych sektorów województwa warmińsko-mazurskiego Raport z badań

142

33. Współczynnik dzietności ogólnej oznacza liczbę dzieci, któ-re urodziłaby przeciętnie kobieta w ciągu całego okresu rozrod-czego (15-49 lat) przy założeniu, że w poszczególnych fazach tego okresu rodziłaby z intensywnością obserwowaną w badanym roku, tzn. przy przyjęciu cząstkowych współczynników płodności z tego okresu za niezmienne.

34. Współczynnik reprodukcji brutto przedstawia liczbę córek urodzonych przeciętnie przez kobietę, przy założeniu, że kobieta w wieku rozrodczym będzie rodzić z częstością, jaką charaktery-zują się wszystkie kobiety rodzące w roku, dla którego oblicza się współczynnik reprodukcji (niezmienne współczynniki płodności).

35. Współczynnik dynamiki demograficznej jest to stosunek liczby urodzeń żywych do liczby zgonów w danym okresie.

36. Dane o migracjach ludności opracowano na podstawie infor-macji o zameldowaniach na pobyt stały. Informacje te nie uwzględ-niają zmian adresu w obrębie tej samej gminy (miasta), z wyjątkiem gmin miejsko-wiejskich, dla których został zachowany podział na te-reny miejskie i wiejskie. Napływ ludności obejmuje zameldowania na pobyt stały, odpływ – wymeldowania na pobyt stały.

37. Migracje wewnętrzne to zmiany miejsca zamieszkania (po-bytu stałego lub czasowego) w obrębie kraju, polegające na prze-kroczeniu granicy administracyjnej gminy, w tym – w przypadku gmin miejsko-wiejskich – zmiany miejsca zamieszkania w obrę-bie gminy, tj. z terenów wiejskich na miejskie lub odwrotnie. Fakt przybycia (tj. zameldowania) do danej jednostki administracyjnej w celu zamieszkania określa się mianem napływu migracyjnego (wędrówkowego), wyjazdu – w celu zamieszkania w innej jedno-stce – mianem odpływu migracyjnego (wędrówkowego).

38. Migracje zagraniczne to wyjazdy za granicę i przyjazdy do kraju w celu osiedlenia się (zamieszkania na stałe) lub na pobyt czasowy.

39. Imigracja to przyjazdy z zagranicy do kraju w celu osiedle-nia się (zamieszkania na stałe) lub na pobyt czasowy.

40. Emigracja to wyjazdy poza granicę państwa w celu osiedle-nia się (zamieszkania na stałe) lub na pobyt czasowy.

41. Saldo migracji jest to różnica pomiędzy napływem ludności na dany teren a odpływem ludności z danego terenu.

42. Prognozy demograficzne to przewidywane najbardziej prawdopodobne kształtowanie się w przyszłości zjawisk i proce-sów demograficznych, ich kierunków i tempa rozwoju jak również przemian strukturalnych. Prognoza zawiera przewidywania doty-czące stanu i struktury ludności według podstawowych cech de-mograficznych i społeczno-ekonomicznych, przyszłego poziomu płodności i umieralności, rozmiarów przemieszczeń terytorialnych ludności, liczby i struktury gospodarstw domowych i rodzin.

43. Badaniem Aktywności Ekonomicznej Ludności (BAEL), ob-jęte są osoby w wieku 15 lat i więcej, będące członkami gospo-darstw domowych w wylosowanych mieszkaniach, z wyjątkiem osób nieobecnych powyżej 2 miesięcy, jeżeli ich nieobecność nie

wynikała z charakteru wykonywanej pracy. Gospodarstwo domo-we oznacza zespół osób spokrewnionych lub spowinowaconych, a także niespokrewnionych, razem mieszkających i utrzymujących się wspólnie. Badanie nie obejmuje gospodarstw domowych w obiektach zbiorowego zakwaterowania.

Badanie BAEL jest przeprowadzane w cyklu kwartalnym metodą obserwacji ciągłej, tj. aktywność ekonomiczną bada się w każdym badanym tygodniu w ciągu całego kwartału. Od I kwartału 2003 r. wyniki BAEL są uogólniane na podstawie bilansów ludności opra-cowywanego przy wykorzystaniu wyników Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań 2002. Dane te nie są w pełni porównywalne z wynikami z wynikami badań dla okresów wcze-śniejszych.

44. Ludność aktywna zawodowo to osoby w wieku 15 lat i wię-cej należące do pracujących (zgodnie z pojęciem – „Pracujący według BAEL i NSP 2002”) lub bezrobotnych (zgodnie z pojęciem „Bezrobotni według BAEL i NSP 2002”). Pracujący i bezrobotni tworzą razem zbiorowość aktywnych zawodowo.

45. Do pracujących (według BAEL) zaliczono wszystkie osoby w wieku 15 lat i więcej, które w badanym tygodniu:1. wykonywały przez co najmniej 1 godzinę pracę przynoszą-cą dochód lub zarobek, tzn. były zatrudnione w charakterze pra-cownika najemnego, pracowały we własnym (lub dzierżawionym) gospodarstwie rolnym lub prowadziły własną działalność gospo-darczą poza rolnictwem albo pomagały (bez wynagrodzenia) w prowadzeniu rodzinnego gospodarstwa rolnego lub rodzinnej działalności gospodarczej poza rolnictwem;2. miały pracę, ale jej nie wykonywały: •  z powodu choroby, urlopu macierzyńskiego lub wypoczynko-

wego,•  z innych powodów, przy czym długość przerwy w pracy wyno-

siła do 3 miesięcy oraz od 2006 r. powyżej 3 miesięcy i dotyczyła osób, które były pracownikami najemnymi i w tym czasie otrzy-mywały co najmniej 50 % dotychczasowego wynagrodzenia.

46. Bezrobotni to osoby, które w okresie badanego tygodnia nie były osobami pracującymi, aktywnie poszukiwały pracy i były gotowe ją podjąć w ciągu dwóch tygodni następujących po ty-godniu badanym. Do bezrobotnych zaliczono także osoby, które znalazły pracę i oczekiwały na jej rozpoczęcie w okresie 3 miesięcy oraz były gotowe tę pracę podjąć. Od I kwartału 2001 r. populacja bezrobotnych, według zaleceń Eurostatu, została ograniczona do osób w wieku 15–74 lata.

47. Do biernych zawodowo zaliczono osoby, które nie zostały zakwalifikowane jako pracujące lub bezrobotne.

48. Współczynnik aktywności zawodowej to udział ludności aktywnej zawodowo w ogólnej liczbie ludności w wieku 15 lat i więcej lub danej grupy.

49. Wskaźnik zatrudnienia to procentowy udział ludności pra-cującej („Pracujący według BAEL i NSP 2002”) w ogólnej liczbie ludności w wieku 15 lat i więcej.

50. Stopa bezrobocia jest to stosunek liczby bezrobotnych

Page 145: Perspektywy rozwoju kluczowych sektorów województwa warmińsko-mazurskiego Raport z badań

143

(ogółem lub danej grupy) do liczby ludności aktywnej zawodowo (ogółem lub danej grupy).

51. Pracujący w głównym miejscu pracy to osoby, które w jed-nostce sprawozdawczej oświadczyły, że to miejsce pracy jest ich głównym miejscem zatrudnienia.

52. Przeciętne zatrudnienie jest to średnia wielkość zatrudnie-nia obliczona dla badanego okresu (np. miesiąca, kwartału, roku) na podstawie ewidencyjnego stanu zatrudnienia. Przeciętne zatrudnienie w badanym okresie uwzględnia pracowników peł-nozatrudnionych oraz niepełnozatrudnionych w przeliczeniu na pełne etaty.

53. Bezrobotni zarejestrowani to osoby niezatrudnione i nie wykonujące innej pracy zarobkowej, zdolne i gotowe do podję-cia zatrudnienia w pełnym wymiarze czasu pracy (bądź jeśli są to osoby niepełnosprawne – zdolne i gotowe do podjęcia zatrudnie-nia co najmniej w połowie tego wymiaru czasu pracy), nieuczące się w szkole z wyjątkiem szkół dla dorosłych lub szkół wyższych w systemie wieczorowym albo zaocznym, zarejestrowane we wła-ściwym dla miejsca zameldowania (stałego lub czasowego) po-wiatowym urzędzie pracy oraz poszukujące zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej, jeżeli m.in.:•  ukończyły 18 lat, a nie ukończyły: kobiety 60 lat, mężczyźni 65

lat,•  nie nabyły prawa do emerytury lub renty z tytułu niezdolno-

ści do pracy, renty szkoleniowej, renty socjalnej, nie pobierają świadczenia lub zasiłku przedemerytalnego, świadczenia reha-bilitacyjnego, zasiłku chorobowego lub macierzyńskiego,

•  nie są właścicielami lub posiadaczami (samoistnymi lub zależny-mi) nieruchomości rolnej o powierzchni użytków rolnych powy-żej 2 ha przeliczeniowych, nie podlegają ubezpieczeniu emery-talnemu i rentowemu z tytułu stałej pracy jako współmałżonek lub domownik w gospodarstwie rolnym o powierzchni użytków rolnych przekraczającej 2 ha przeliczeniowe,

•  nie podjęły pozarolniczej działalności lub nie podlegają – na podstawie odrębnych przepisów – obowiązkowi ubezpieczenia społecznego, z wyjątkiem ubezpieczenia społecznego rolników,

•  nie uzyskują miesięcznie przychodu w wysokości przekraczają-cej połowę minimalnego wynagrodzenia za pracę, z wyłącze-niem przychodów od środków pieniężnych zgromadzonych na rachunkach bankowych.

54. Stopę bezrobocia rejestrowanego obliczono jako stosunek udziału liczby bezrobotnych zarejestrowanych do liczby cywilnej ludności aktywnej zawodowo (ogółem oraz danej grupy), tj. bez osób odbywających czynną służbę wojskową oraz pracowników jednostek budżetowych prowadzących działalność w zakresie obrony narodowej i bezpieczeństwa publicznego.

55. Zagrożenia związane ze środowiskiem pracy dotyczą wpływu na pracownika szkodliwych czynników występujących w procesie pracy, których stężenie lub natężenie przekracza obo-wiązujące NDS (najwyższe dopuszczalne stężenie) i NDN (naj-wyższe dopuszczalne natężenie), polskie normy lub inne normy higieniczne. Na środowisko pracy składają się: czynniki fizyczne (np. oświetlenie, hałas, mikroklimat), chemiczne (np. substancje toksyczne) oraz biologiczne (np. bakterie), występujące na obsza-

rze miejsca pracy (np. w hali fabrycznej, na stanowisku pracy), jak i na obszarze otaczającym zakład pracy.

56. Zagrożenia związane z uciążliwością pracy dotyczą szkodli-wego wpływu na pracownika czynności roboczych przez niego wykonywanych, np. w wymuszonej pozycji ciała, w warunkach ciężkiego wysiłku fizycznego lub w warunkach szczególnej uciąż-liwości.

57. Informacje o zatrudnionych w warunkach zagrożenia czyn-nikami szkodliwymi dla zdrowia opracowano na podstawie spra-wozdawczości; dane:•  obejmują zatrudnionych w podmiotach zaliczanych do sekcji:

rolnictwo, łowiectwo i leśnictwo (bez gospodarstw indywidu-alnych w rolnictwie oraz gospodarki łowieckiej, hodowli i po-zyskiwania zwierząt łownych, włączając działalność usługową), rybactwo (bez rybołówstwa w wodach morskich), górnictwo, przetwórstwo przemysłowe, wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, wodę, budownictwo, handel hurto-wy i detaliczny; naprawa pojazdów samochodowych, motocykli oraz artykułów użytku osobistego i domowego, transport, go-spodarka magazynowa i łączność, obsługa nieruchomości, wy-najem i usługi związane z prowadzeniem działalności gospodar-czej (w zakresie wynajmu maszyn i urządzeń bez obsługi oraz wypożyczania artykułów użytku osobistego i domowego, in-formatyki oraz prac badawczo-rozwojowych w dziedzinie nauk przyrodniczych i technicznych), edukacja (w zakresie szkolnic-twa na poziomie wyższym niż średni), ochrona zdrowia i pomoc społeczna (bez opieki wychowawczej i społecznej), działalność usługowa komunalna, społeczna i indywidualna, pozostała (w zakresie odprowadzania i oczyszczania ścieków, gospodaro-wania odpadami, pozostałych usług sanitarnych i pokrewnych);

•  dotyczą osób narażonych na działanie czynników związanych: ze środowiskiem pracy (substancje chemiczne, przemysłowe pyły zwłókniające, hałas, wibracje, gorący lub zimny mikroklimat itp.), z uciążliwością pracy (wymuszona pozycja ciała, nadmier-ne obciążenie fizyczne itp.) oraz z czynnikami mechanicznymi związanymi z maszynami szczególnie niebezpiecznymi.

58. Informacje o wypadkach przy pracy (poza indywidualnymi gospodarstwami rolnymi) obejmują wszystkie wypadki przy pra-cy, jak również wypadki traktowane na równi z wypadkami przy pracy niezależnie od tego, czy wykazana została niezdolność do pracy.

59. Wskaźnik wypadkowości jest to liczba osób poszkodowa-nych przypadających na 1000 pracujących; do obliczenia wskaźni-ka przyjęto przeciętną liczbę pracujących, obliczoną jako średnią arytmetyczną 2 stanów w dniu 31 XII, tj. z roku poprzedzającego rok badany i z roku badanego, bez przeliczenia niepełnozatrud-nionych na pełnozatrudnionych.

60. Przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto to stosu-nek sumy wynagrodzeń osobowych brutto, honorariów wypła-conych niektórym grupom pracowników za prace wynikające z umowy o pracę, wypłat z tytułu udziału w zysku lub w nadwyż-ce bilansowej w spółdzielniach oraz dodatkowych wynagrodzeń rocznych dla pracowników jednostek sfery budżetowej do prze-ciętnej liczby zatrudnionych w danym okresie; po wyeliminowa-

Page 146: Perspektywy rozwoju kluczowych sektorów województwa warmińsko-mazurskiego Raport z badań

144

niu osób wykonujących pracę nakładczą oraz zatrudnionych za granicą.

61. Dane dotyczące przeciętnej miesięcznej wysokości emery-tury i renty obliczono dzieląc ogólną kwotę świadczeń przez od-powiadającą im liczbę świadczeniobiorców.

62. Dochody pierwotne brutto w sektorze gospodarstw domo-wych składają się z dochodu mieszanego brutto, dochodów zwią-zanych z pracą najemną (obejmujących całkowite koszty związane z zatrudnieniem ponoszone przez wszystkie krajowe jednostki instytucjonalne, tj. wynagrodzenia łącznie ze składkami na obo-wiązkowe ubezpieczenia społeczne i zdrowotne płaconymi przez pracowników, składki na obowiązkowe ubezpieczenia społeczne płacone przez pracodawców i inne koszty związane z zatrudnie-niem) oraz dochodów z tytułu własności. Dochody pierwotne brut-to pełnią funkcję kreującą dochody do dyspozycji brutto.

63. Dochód do dyspozycji gospodarstwa domowego jest to dochód rozporządzalny pomniejszony o pozostałe wydatki. Dochód do dyspozycji przeznaczony jest na wydatki na towary i usługi konsumpcyjne oraz przyrost oszczędności.

64. Wolne miejsca pracy to miejsca pracy powstałe w wyniku ruchu zatrudnionych bądź nowo utworzone, w stosunku do któ-rych spełnione zostały jednocześnie trzy warunki:•  miejsca pracy w dniu sprawozdawczym były faktycznie nie obsa-

dzone,•  pracodawca czynił starania, aby znaleźć osoby chętne do podjęcia

pracy, w przypadku znalezienia właściwych kandydatów, praco-dawca byłby gotów do natychmiastowego przyjęcia tych osób.

65. Wskaźnik wykorzystania wolnych miejsc pracy jest to sto-sunek wolnych miejsc pracy do sumy zagospodarowanych (okre-ślanych aktualną liczbą pracujących) i niezagospodarowanych miejsc pracy.

66. Informacje o ruchu zatrudnionych dotyczą pełnozatrud-nionych, bez sezonowych i zatrudnionych dorywczo. Dane te do-tyczą liczby przyjęć do pracy i zwolnień z pracy, a nie liczby osób. Liczba przyjęć do pracy oraz zwolnień z pracy może być wyższa od liczby osób, ponieważ jedna osoba może kilkakrotnie zmienić pracę w ciągu roku. Do liczby przyjętych do pracy zaliczono osoby podejmujące pracę po raz pierwszy i kolejny. Do liczby zwolnio-nych z pracy zaliczono osoby, z którymi rozwiązano umowę o pra-cę w drodze wypowiedzenia przez pracownika lub zakład osoby, które przeniesiono na emeryturę lub rentę z tytułu niezdolności do pracy, osoby, które porzuciły pracę, a także – ze względów ewidencyjnych – osoby zmarłe. Ponadto do liczby przyjętych do pracy lub zwolnionych z pracy zaliczono osoby przeniesione służ-bowo lub przyjęte z innego zakładu pracy na podstawie porozu-mienia między podmiotami, a także osoby powracające do pracy i odchodzące z pracy na urlopy wychowawcze, bezpłatne i reha-bilitację. Dane nie obejmują podmiotów gospodarczych o liczbie pracujących do 9 osób.

67. Współczynnik przyjęć do pracy obliczono jako stosunek liczby przyjęć pomniejszonej o osoby powracające do pracy z urlopów wychowawczych i bezpłatnych w badanym okresie

do liczby pełnozatrudnionych według stanu w dniu 31 XII z roku poprzedniego. Do liczby przyjętych do pracy zaliczono osoby po-dejmujące pracę po raz pierwszy i kolejny.

68. Współczynnik zwolnień obliczono jako stosunek liczby zwolnień pomniejszony o osoby, które otrzymały urlopy wycho-wawcze i bezpłatne w badanym okresie do liczby pełnozatrudnio-nych według stanu w dniu 31 XII z roku poprzedniego. Do liczby zwolnionych z pracy zaliczono osoby, z którymi rozwiązano umo-wę o pracę w drodze wypowiedzenia przez pracownika lub zakład pracy, łącznie ze zwolnieniami grupowymi, osoby, które przenie-siono na emeryturę lub rentę z tytułu niezdolności do pracy, oso-by, które porzuciły pracę, a także – ze względów ewidencyjnych – osoby zmarłe.

69. Koszty pracy to suma wynagrodzeń (brutto) i pozostałych wydatków, w tym także składek na: ubezpieczenia społeczne, Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowni-czych, poniesionych przez pracodawcę w celu pozyskania, utrzy-mania, przekwalifikowania i doskonalenia kadr.

70. Przedszkole to placówka przeznaczona dla dzieci w wieku od 3 do 6 lat, wspomagająca indywidualny rozwój, zapewniająca opiekę odpowiednią do potrzeb dziecka oraz przygotowująca do nauki w szkole.

71. Szkoła podstawowa to sześcioletnia szkoła, w której w ostatnim roku nauki przeprowadza się sprawdzian, uprawniają-cy do dalszego kształcenia w gimnazjum. Struktura organizacyjna szkoły podstawowej obejmuje klasy I-VI, a nauka jest obowiązko-wa.

72. Gimnazjum to trzyletnia szkoła, organizowana na podbu-dowie programowej VI klas szkoły podstawowej, w której w ostat-nim roku nauki przeprowadza się egzamin, dający możliwość dal-szego kształcenia w zasadniczych szkołach zawodowych, liceach ogólnokształcących, liceach profilowanych lub technikach. Struk-tura organizacyjna gimnazjum obejmuje klasy I-III, a nauka jest obowiązkowa.

73. Współczynnik skolaryzacji netto – relacja liczby osób uczą-cych się (stan na początku roku szkolnego) na danym poziomie kształcenia (w danej grupie wieku) do liczby ludności (stan w dniu 31 XII) w grupie wieku określonej jako odpowiadająca temu pozio-mowi nauczania. Np. współczynnik skolaryzacji netto dla poziomu szkoły podstawowej wyliczamy dzieląc liczbę uczniów szkół pod-stawowych na początku danego roku szkolnego w wieku 7-12 lat (wiek przypisany do tego poziomu) przez liczbę ludności w wieku 7-12 lat według stanu w dniu 31 XII tego samego roku; wynik po-dajemy w ujęciu procentowym.

74. Współczynnik skolaryzacji brutto – relacja liczby osób uczą-cych się (stan na początku roku szkolnego) na danym poziomie kształcenia (niezależnie od wieku) do liczby ludności (stan w dniu 31 XII) w grupie wieku określonej jako odpowiadająca temu po-ziomowi nauczania. Np. współczynnik skolaryzacji brutto dla po-ziomu szkoły podstawowej wyliczamy dzieląc liczbę wszystkich uczniów szkół podstawowych bez względu na wiek na początku danego roku szkolnego przez liczbę ludności w wieku 7-12 lat

Page 147: Perspektywy rozwoju kluczowych sektorów województwa warmińsko-mazurskiego Raport z badań

145

(wiek przypisany do tego poziomu) według stanu w dniu 31 XII tego samego roku; wynik podajemy w ujęciu procentowym.

75. Szkoła ponadgimnazjalna realizuje zadania dydaktyczne na podbudowie programowej trzyletniego gimnazjum. Do szkół po-nadgimnazjalnych zalicza się następujące typy szkół:•  zasadnicze szkoły zawodowe o okresie nauczania nie krótszym

niż 2 lata i nie dłuższym niż 3 lata, których ukończenie umożliwia uzyskanie dyplomu potwierdzającego kwalifikacje zawodowe po zdaniu egzaminu, a także dalsze kształcenie w dwuletnich uzupełniających liceach ogólnokształcących lub trzyletnich technikach uzupełniających,

•  trzyletnie licea ogólnokształcące, których ukończenie umożliwia uzyskanie świadectwa dojrzałości po zdaniu egzaminu matural-nego,

•  trzyletnie licea profilowane kształcące w profilach kształcenia ogólnozawodowego, których ukończenie umożliwia uzyskanie świadectwa dojrzałości po zdaniu egzaminu maturalnego,

•  czteroletnie technika, których ukończenie umożliwia uzyskanie dyplomu potwierdzającego kwalifikacje zawodowe po zdaniu egzaminu, a także umożliwiające uzyskanie świadectwa dojrza-łości po zdaniu egzaminu maturalnego,

•  dwuletnie uzupełniające licea ogólnokształcące dla absolwen-tów zasadniczych szkół zawodowych, których ukończenie umożliwia uzyskanie świadectwa dojrzałości po zdaniu egzami-nu maturalnego,

•  trzyletnie technika uzupełniające dla absolwentów zasadni-czych szkół zawodowych, których ukończenie umożliwia uzy-skanie dyplomu potwierdzającego kwalifikacje zawodowe po zdaniu egzaminu, a także umożliwiające uzyskanie świadectwa dojrzałości po zdaniu egzaminu maturalnego,

•  trzyletnie szkoły specjalne przysposabiające do pracy dla uczniów z upośledzeniem umysłowym w stopniu umiarkowa-nym lub znacznym oraz dla uczniów z niepełnosprawnościami sprzężonymi, których ukończenie umożliwia uzyskanie świa-dectwa potwierdzającego przysposobienie do pracy,

•  szkoły policealne o okresie nauczania nie dłuższym niż 2,5 roku, których ukończenie umożliwia osobom posiadającym wykształ-cenie średnie uzyskanie dyplomu potwierdzającego kwalifi-kacje zawodowe po zdaniu egzaminu; w statystyce przyjęto odrębnie wykazywać dane o szkołach policealnych (zalicza się do nich także trzyletnie zakłady kształcenia nauczycieli: kolegia nauczycielskie i nauczycielskie kolegia języków obcych oraz trzyletnie kolegia pracowników służb społecznych.

76. Licea ogólnokształcące dla młodzieży są szkołami, któ-rych ukończenie umożliwia uzyskanie świadectwa dojrzałości po zdaniu egzaminu maturalnego. Nauka trwa 3 lata, a w szkołach dwujęzycznych (oddziałach dwujęzycznych) z klasą wstępną – 4 lata. Absolwenci liceów ogólnokształcących po ukończeniu klasy programowo najwyższej uzyskują wykształcenie średnie, co daje im możliwość ubiegania się o przyjęcie do szkół policealnych. Po złożeniu egzaminu maturalnego uzyskują prawo do ubiegania się o przyjęcie na studia wyższe.

77. Szkoła wyższa to jednostka stanowiąca część systemu nauki polskiej i systemu edukacji narodowej, której ukończenie pozwala uzyskać dyplom stwierdzający ukończenie studiów wyż-szych i uzyskanie wykształcenia wyższego. Szkoły wyższe realizują

kształcenie w systemie studiów dziennych, wieczorowych, zaocz-nych i eksternistycznych.

78. Absolwenci to osoby, które ukończyły klasę programowo najwyższą w danym typie szkoły i otrzymały świadectwo ukończe-nia tej szkoły – dotyczy absolwentów w szkołach objętych syste-mem oświaty. Absolwenci szkół wyższych to osoby, które uzyskały dyplomy stwierdzające ukończenie studiów wyższych i – po obro-nie pracy – uzyskały tytuł zawodowy magistra (po studiach magi-sterskich jednolitych lub uzupełniających), inżyniera lub licencjata (po studiach zawodowych).

79. Stan zasobów mieszkaniowych i niektóre informacje cha-rakteryzujące warunki mieszkaniowe podano na podstawie wtór-nego opracowania statystycznego tzw. bilansu zasobów miesz-kaniowych (według stanu w dniu 31 grudnia). Coroczne bilanse zasobów mieszkaniowych opracowywane są na bazie wyników ostatniego spisu powszechnego mieszkań. Stan zasobów miesz-kaniowych ustalony w Narodowym Spisie Powszechnym Ludno-ści i Mieszkań 2002 r. na dzień 20 V 2002 r. i doszacowany na 31 XII 2002 r. stał się stanem otwarcia pierwszego bilansu opartego o ten spis, tj. bilansu za 2003 r. Zasoby mieszkaniowe to ogół mieszkań zamieszkanych i nie zamieszkanych znajdujących się w budyn-kach mieszkalnych i niemieszkalnych. Do zasobów mieszkanio-wych nie zalicza się obiektów zbiorowego zamieszkania (tj. hoteli pracowniczych, domów studenckich, burs i internatów, domów pomocy społecznej), pomieszczeń prowizorycznych oraz obiek-tów ruchomych (tzn. barakowozów, wagonów kolejowych, barek i statków).

80. Mieszkanie to lokal przeznaczony na stały pobyt osób, wybudowany lub przebudowany do celów mieszkalnych; kon-strukcyjnie wydzielony trwałymi ścianami w obrębie budynku, do którego to lokalu prowadzi niezależne wejście z klatki schodowej, ogólnego korytarza, wspólnej sieni bądź z ulicy, podwórza lub ogrodu, składający się z jednej lub kilku izb i pomieszczeń pomoc-niczych.

81. Pod względem rodzaju podmiotów władających sklasyfi-kowano mieszkania na stanowiące własność:•  spółdzielni mieszkaniowych – mieszkania własnościowe lub lo-

katorskie, do których zaliczone zostały mieszkania stanowiące własność spółdzielni, zajmowane na podstawie stosunku najmu;

•  gmin (komunalne) – mieszkania stanowiące własność gminy lub powiatu (lokalnej wspólnoty mieszkaniowej), a także mieszka-nia przekazane gminie, ale pozostające w dyspozycji jednostek użyteczności publicznej, takich jak: zakłady opieki zdrowotnej, ośrodki pomocy społecznej, jednostki systemu oświaty, instytucje kultury;

•  zakładów pracy (sektora publicznego i prywatnego);•  Skarbu Państwa – mieszkania pozostające w: Zasobie Własności

Rolnej Skarbu Państwa, Wojskowej Agencji Mieszkaniowej, w za-rządzie jednostek podległych: Ministerstwu Obrony Narodowej, Ministerstwu Spraw Wewnętrznych i Administracji, Ministerstwu Sprawiedliwości, w zarządzie organów władzy państwowej, ad-ministracji państwowej, kontroli państwowej itp.;

•  osób fizycznych – mieszkania, do których prawo własności posia-da osoba fizyczna (jedna lub więcej), przy czym osoba ta:

•  może być właścicielem całej nieruchomości (np. indywidualny

Page 148: Perspektywy rozwoju kluczowych sektorów województwa warmińsko-mazurskiego Raport z badań

146

dom jednorodzinny),•  może posiadać udział w nieruchomości wspólnej, jako wła-

ściciel lokalu mieszkalnego np. znajdującego się w budynku wielomieszkaniowym objętym wspólnotą mieszkaniową. Zali-czono tu również mieszkania w budynkach spółdzielni miesz-kaniowych, dla których na mocy ustawy z dnia 15 XII 2000 r. o spółdzielniach mieszkaniowych zostało ustanowione odręb-ne prawo własności na rzecz osoby fizycznej (osób fizycznych) ujawnione w księdze wieczystej.

•  towarzystw budownictwa spółdzielczego;•  pozostałych podmiotów – mieszkania stanowiące własność

instytucji budujących dla zysku – przeznaczone na sprzedaż, ale jeszcze nie sprzedane osobom fizycznym lub na wynajem, mieszkania stanowiące własność instytucji wyznaniowych, sto-warzyszeń, partii, związków zawodowych.

82. Powierzchnia użytkowa mieszkania to suma powierzchni wszystkich pomieszczeń w mieszkaniu lub budynku mieszkalnym, w którym znajduje się tylko jedno mieszkanie, tj. pokoi, kuchni, spiżarni, przedpokoi, alkow, holi, korytarzy, łazienek, ubikacji, obu-dowanej werandy, ganku, garderoby oraz innych pomieszczeń służących mieszkalnym i gospodarczym potrzebom mieszkań-ców bez względu na ich przeznaczenie i sposób użytkowania (m.in. pracownie artystyczne, pomieszczenia rekreacyjne itp.).

83. Mieszkanie wyposażone w wodociąg to jest mieszkanie wyposażone w instalację doprowadzającą wodę, tj. w kran z wodą bieżącą (bez względu na to czy jest to zimna czy ciepła woda).

84. Mieszkanie wyposażone w ustęp to jest mieszkanie, w ob-rębie którego znajduje się urządzenie spłukiwane wodą bieżącą, tj. podłączone do wodociągu, kanalizacji, niezależnie od tego, czy jest w oddzielnym pomieszczeniu czy w łazience.

85. Mieszkanie wyposażone w łazienkę to mieszkanie, w obrę-bie którego znajduje się pomieszczenie przeznaczone na wannę lub prysznic z instalacją odprowadzającą brudną wodę na ze-wnątrz.

86. Mieszkanie wyposażone w gaz to mieszkanie, w obrębie którego znajduje się urządzenie odbiorcze gazu, zasilane poprzez rurociąg ze źródeł produkcji lub pozyskania gazu, butle o pojem-ności 11 kg lub większe, w tym również „kontenery” z gazem płyn-nym.

87. Mieszkanie wyposażone w centralne ogrzewanie to miesz-kanie podłączone do instalacji doprowadzającej ciepło (gorącą wodę, parę wodną lub gorące powietrze) z centralnego źródła jego wytwarzania tj. elektrociepłowni, ciepłowni, kotłowni osie-dlowej lub kotłowni lokalnej w budynku wielomieszkaniowym. Uznaje się również za wyposażone w centralne ogrzewanie takie mieszkanie, do którego ciepło doprowadzane jest z własnej ko-tłowni w budynku indywidualnym, jak również mieszkanie posia-dające instalację etażową, znajdującą się w obrębie mieszkania łącznie z urządzeniem grzewczym.

88. Mieszkania oddane do użytkowania to mieszkania (budyn-ki mieszkalne), których zakończenie budowy zgłoszone zostało przez inwestora organowi nadzoru budowlanego i organ ten nie

zgłosił sprzeciwu, lub na których użytkowanie inwestor uzyskał pozwolenie, w drodze decyzji, od organu nadzoru budowlanego.

89. Dodatek mieszkaniowy jest powszechnym i okresowym świadczeniem pieniężnym, wynikającym z przepisów ustawy z dnia 2 lipca 1994 r. o najmie lokali i dodatkach mieszkaniowych (Dz. U. z 1998 r. Nr 120, poz. 787 z późniejszymi zmianami). Jest świadczeniem obligatoryjnym, przyznawanym na wniosek osoby uprawnionej w tym sensie, że osobom spełniającym ustawowe warunki przysługuje prawo żądania jego wypłaty i powszechnym (tj. przysługuje niezależnie od tego, jaki tytuł prawny do lokalu przysługuje osobie uprawnionej, poza wyjątkami przewidzianymi w ustawie), a także okresowym, przyznaje się go, bowiem na okres 6 miesięcy z możliwością ponownego przyznania w razie dalsze-go spełnienia ustawowych warunków. Dodatek mieszkaniowy stanowi różnicę pomiędzy wydatkami mieszkaniowymi przypa-dającymi na normatywną powierzchnię użytkową zajmowanego lokalu mieszkalnego a częścią wydatków ponoszoną przez osobę , której przyznany jest dodatek. Przy obliczaniu wysokości dodat-ku brane są pod uwagę wydatki (ponoszone przez gospodarstwo domowe) związane z czynszem, kosztami eksploatacji, jak również opłatami za energię cieplną, wodę i odbiór nieczystości ciekłych.Od 2004 r. wypłata dodatków mieszkaniowych stanowi – zgodnie z art. 10 ust. 1 ustawy z dnia 21 czerwca 2001 r. o dodatkach miesz-kaniowych (Dz. U. Nr 71, poz. 734, ze zm.) – zadanie własne gminy.Zgodnie z ustawą z dnia 13 listopada 2003 r. (Dz. U. Nr 203, poz.1966, art. 6) o dochodach jednostek samorządu terytorial-nego, wysokość dodatku mieszkaniowego nie może przekraczać 70% faktycznych wydatków ponoszonych za lokal mieszkalny. Rada gminy, w drodze uchwały, może podwyższyć lub obniżyć, nie więcej niż o 20 punktów procentowych, wysokość wskaźni-ków procentowych. Oznacza to, że maksymalna wysokość wypła-canego dodatku może kształtować się w przedziale od 50% do 90% ponoszonych wydatków mieszkaniowych.

90. Szpital to stacjonarny zakład opieki zdrowotnej, w którym udziela się całodobowych i całodziennych świadczeń zdrowot-nych, posiadający oddziały szpitalne, pion diagnostyczny, zabie-gowo-leczniczy i rehabilitacyjny oraz zaplecze techniczno-gospo-darcze.

91. Dane o łóżkach w szpitalach oraz pozostałych zakładach stacjonarnej opieki zdrowotnej dotyczą łóżek znajdujących się stale w salach dla pacjentów (z pełnym wyposażeniem), zajętych przez chorych lub przygotowanych na ich przyjęcie.

92. Praktyki lekarskie indywidualne, indywidualne specjalistycz-ne i grupowe to forma organizacyjna działalności m.in. ambulato-ryjnej opiece zdrowotnej. Istotą tej formy jest realizowanie przez prywatne podmioty świadczeń zdrowotnych dla ludności, także w ramach środków publicznych. Dane o praktykach lekarskich obejmują te podmioty, które świadczą usługi zdrowotne wyłącznie w ramach środków publicznych. Dane o praktykach lekarskich wy-kazywane są łącznie z praktykami lekarskimi przeprowadzającymi badania profilaktyczne w zakresie służby medycyny pracy.

93. Porady udzielone przez lekarzy i lekarzy dentystów w za-kresie ambulatoryjnej opieki zdrowotnej wykazano łącznie z ba-daniami profilaktycznymi oraz poradami udzielonymi w ramach

Page 149: Perspektywy rozwoju kluczowych sektorów województwa warmińsko-mazurskiego Raport z badań

147

praktyk lekarskich, a także w izbach przyjęć szpitali ogólnych. Do porad udzielonych w podstawowej i specjalistycznej opiece zdro-wotnej, oprócz porad udzielonych dla ogółu ludności, włączono także porady udzielone w przychodniach medycyny pracy.

94. Pomoc doraźną i ratownictwo medyczne zapewniają wy-odrębnione jednostki, posiadające odpowiednie wyposażenie i kadrę medyczną, pracujące całą dobę i realizujące zadania pierw-szej pomocy medycznej w nagłych przypadkach zagrożenia życia lub zdrowia w miejscu zdarzenia.

95. Dane o aptekach ogólnodostępnych nie obejmują aptek szpitalnych w stacjonarnych zakładach opieki zdrowotnej (np. w szpitalach, w sanatoriach), które działają na potrzeby tych zakła-dów. Apteka to placówka ochrony zdrowia publicznego, w której osoby uprawnione świadczą w szczególności usługi farmaceu-tyczne, typu wydawanie produktów leczniczych i wyrobów me-dycznych, określonych w odrębnych przepisach, sporządzanie leków recepturowych, sporządzenie leków aptecznych, udziela-nie informacji o produktach leczniczych i wyrobach medycznych. W aptekach ogólnodostępnych leki mogą być także wydawane na podstawie recepty lekarza weterynarii.

96. Żłobek to zakład opieki zdrowotnej udzielający świadczeń zdrowotnych, który obejmuje swoim zakresem działania profilak-tyczne i opiekę nad dzieckiem w wieku do 3 lat.

97. Placówka opiekuńczo-wychowawcza świadczy opiekę w zakresie i czasie trwania dostosowanym do sytuacji prawnej, ro-dzinnej, psychologicznej, zdrowotnej i materialnej dziecka. Ma na celu tworzenie warunków właściwych dla prawidłowego rozwoju dzieci i młodzieży.

98. Dane o domach i zakładach pomocy społecznej dotyczą placówek, dla których organami prowadzącymi są: jednostki sa-morządu terytorialnego, stowarzyszenia, organizacje społeczne, kościoły i związki wyznaniowe, fundacje, osoby fizyczne i prawne. Rodzaje domów i zakładów prezentuje się zgodnie z ustawą o po-mocy społecznej z dnia 12 III 2004 r.

99. Przestępstwo stwierdzone jest to zdarzenie, co do którego w zakończonym postępowaniu przygotowawczym potwierdzo-no, że jest przestępstwem. Przestępstwo – zgodnie z Kodeksem karnym z 1997 r. obowiązującym od 1 IX 1998 r. (ustawa z dnia 6 VI 1997 r., Dz. U. Nr 88, poz. 553, z późniejszymi zmianami) – jest to zbrodnia lub występek ścigany z oskarżenia publicznego lub z oskarżenia prywatnego objęty oskarżeniem prokuratora, a nad-to każdy występek skarbowy, których charakter jako przestępstwa został potwierdzony w wyniku postępowania przygotowawcze-go. Informacje o przestępstwach stwierdzonych i wskaźnikach wykrywalności sprawców przestępstw opracowano na podstawie statystyki policyjnej, uzupełnianej informacjami o śledztwach wła-snych prowadzonych w prokuraturach i o postępowaniach wo-bec nieletnich w sądach rodzinnych.

100. Wskaźnik wykrywalności sprawców przestępstw jest to stosunek liczby przestępstw wykrytych w danym roku (łącznie z wykrytymi po podjęciu z umorzenia) do liczby przestępstw stwierdzonych w danym roku, powiększonej o liczbę przestępstw

stwierdzonych w podjętych postępowaniach a umorzonych w la-tach poprzednich z powodu niewykrycia sprawców.

101. Wypadki drogowe to zdarzenia mające związek z ruchem pojazdów na drogach publicznych, w wyniku których nastąpiła śmierć lub uszkodzenie ciała osób.

102. Za śmiertelną ofiarę wypadku drogowego uznaje się osobę zmarłą w wyniku doznanych obrażeń na miejscu lub w ciągu 30 dni. Za ranną ofiarę wypadku drogowego uznaje się osobę, która doznała obrażeń ciała i otrzymała pomoc lekarską.

103. Za ranną ofiarę wypadku drogowego uznano osobę, która doznała obrażeń ciała i otrzymała pomoc lekarską.

104. Drogi publiczne to drogi, z których może korzystać każdy zgodnie z ich przeznaczeniem, posiadające odpowiednią katego-rię ustaloną zgodnie z przepisami ustawy o drogach publicznych. Ze względu na funkcje w sieci drogowej, dzielą się na następujące kategorie:•  drogi krajowe,•  drogi wojewódzkie,•  drogi powiatowe,•  drogi gminne.

105. Do dróg krajowych zalicza się:autostrady i drogi ekspresowe oraz drogi leżące w ich ciągach do czasu wybudowania autostrad i dróg ekspresowych,•  drogi międzynarodowe,•  drogi stanowiące inne połączenia zapewniające spójność sieci

dróg krajowych,•  drogi dojazdowe do ogólnodostępnych przejść granicznych ob-

sługujących ruch międzynarodowy osobowy i ciężarowy,•  drogi alternatywne dla autostrad płatnych,•  drogi stanowiące ciągi obwodnicowe dużych aglomeracji miej-

skich,•  drogi o znaczeniu obronnym.

106. Do dróg wojewódzkich zalicza się drogi inne niż podano wyżej stanowiące połączenia między miastami, mające znaczenie dla województwa i drogi o znaczeniu obronnym nie zaliczone do dróg krajowych.

107. Do dróg powiatowych zalicza się drogi inne niż drogi kra-jowe, wojewódzkie i gminne stanowiące połączenia miast będą-cych siedzibami powiatów z siedzibami gmin i siedzib gmin mię-dzy sobą.

108. Do dróg gminnych zalicza się drogi o znaczeniu lokalnym nie zaliczone do innych kategorii, stanowiące uzupełniającą sieć dróg służących miejscowym potrzebom, z wyłączeniem dróg we-wnętrznych.

109. Do dróg miejskich zalicza się drogi (ulice) leżące w grani-cach administracyjnych miast. Do dróg zamiejskich zalicza się dro-gi leżące poza granicami administracyjnymi miast.

110. Drogi publiczne ze względu na rodzaj nawierzchni dzie-lą się na drogi o nawierzchni twardej oraz drogi o nawierzch-

Page 150: Perspektywy rozwoju kluczowych sektorów województwa warmińsko-mazurskiego Raport z badań

148

ni gruntowej. Do dróg o nawierzchni twardej zalicza się drogi o nawierzchni twardej ulepszonej (z kostki kamiennej, klinkieru, betonu, z płyt kamienno-betonowych, bitumu) oraz drogi o na-wierzchni nieulepszonej (o nawierzchni tłuczniowej i brukowej).

111. Linie kolejowe eksploatowane obejmują sumę długości bu-dowlanych linii kolejowych normalnotorowych, wąskotorowych i szerokotorowych czynnych w dniu 31 XII. Przez długość budow-laną linii kolejowych rozumie się odległość pomiędzy jej punktami krańcowymi mierzoną na liniach jednotorowych – wzdłuż osi toru, a na liniach wielotorowych wzdłuż osi najdłuższego toru.1. Linie kolejowe normalnotorowe to linie, których tory mają prześwit wynoszący 1435 mm.2. Linie kolejowe wąskotorowe to linie, których tory mają prześwit mniejszy niż 1435 mm (np. 1000 mm, 785 mm).3. Linie kolejowe szerokotorowe to linie, których tory mają prześwit większy niż 1435 mm (np. 1524 mm).

112. Przejścia graniczne ogólnodostępne – przejścia graniczne przeznaczone do przekroczenia granicy państwowej na podsta-wie paszportów oraz innych dokumentów uprawniających do jej przekroczenia, utworzone na zasadzie porozumień i umów zawar-tych przez Rzeczpospolitą Polską i obowiązujących w stosunkach z krajami sąsiedzkimi na podstawie oddzielnych porozumień.

113. Ruch graniczny osób to przekraczanie granicy państwowej przez osoby fizyczne na podstawie paszportów i innych doku-mentów uprawniających do ich przekroczenia.

114. Informacje o sieci wodociągowej, kanalizacyjnej i gazowej obejmują sieć obsługującą gospodarstwa domowe i innych użyt-kowników. Informacje o długości sieci wodociągowej i gazowej dotyczą sieci rozdzielczej (bez połączeń prowadzących do budyn-ków mieszkalnych i innych obiektów) oraz sieci przesyłowej (ma-gistralnej), tj. przewodach doprowadzających do sieci rozdzielczej wodę, a od 2003 r. i gaz. Dane o długości sieci kanalizacyjnej, oprócz przewodów ulicznych uwzględniają kolektory, tj. przewo-dy odbierające ścieki z sieci ulicznej, nie uwzględniają natomiast kanałów przeznaczonych wyłącznie do odprowadzania wód od-padowych.

115. Dane o korzystających z wodociągu i kanalizacji obejmują ludność zamieszkałą w budynkach mieszkalnych dołączonych do określonej sieci oraz ludność korzystającą z wodociągu poprzez zdroje podwórzowe i uliczne (urządzenia zainstalowane do ulicz-nego przewodu wodociągowego), a w przypadku kanalizacji – wpusty kanalizacyjne.

116. Dane o korzystających z gazu dotyczą ludności w mieszka-niach wyposażonych w instalację gazu z sieci (bez korzystających z gazomierzy zbiorczych).

117. Przez połączenia wodociągowe, kanalizacyjne i gazowe prowadzące do budynków mieszkalnych (łącznie z budynkami zbiorowego zamieszkania, jak np.: hotele pracownicze, domy studenckie i internaty, domy opieki społecznej) rozumie się od-gałęzienia łączące poszczególne budynki z siecią rozdzielczą lub w przypadku kanalizacji – z siecią ogólnospławną.

118. Ścieki odprowadzone to ścieki bytowe lub mieszanina ścieków bytowych ze ściekami przemysłowymi, lub mieszanina ścieków bytowych z wodami opadowymi, lub mieszanina ście-ków bytowych ze ściekami przemysłowymi i wodami opadowymi – odprowadzone do kanalizacji miejskiej.

119. Dane o liczbie odbiorców gazu podano bez odbiorców ko-rzystających z gazomierzy zbiorczych.

120. Dane o zużyciu energii elektrycznej i gazu z sieci w go-spodarstwach domowych (w tym również zużycie w gospodar-stwach domowych prowadzących drobną działalność usługową) ustalono w oparciu o zaliczkowy system opłat.

121. Kotłownia jest to budynek lub pomieszczenie wraz z usta-wionymi w nim kotłami oraz urządzeniami służącymi do wytwa-rzania energii cieplnej na cele ogrzewania lub ogrzewania i rów-noczesnego dostarczania ciepłej wody.

122. Sieć cieplna przesyłowa to układ przewodów doprowadza-jących czynnik grzejny do przewodów rozdzielczych.

123. Kubatura budynków ogrzewanych centralnie jest to łączna kubatura budynków zasilanych w ciepło - energią cieplną, wypro-dukowaną lub zakupioną przez jednostkę sprawozdawczą.

Przedsiębiorczość i innowacyjne technologie

124. Produkt krajowy brutto obrazuje końcowy rezultat dzia-łalności wszystkich podmiotów gospodarki narodowej. Produkt krajowy brutto równa się sumie wartości dodanej brutto wytwo-rzonej przez wszystkie krajowe jednostki instytucjonalne powięk-szonej o podatki od produktów i pomniejszonej o dotacje do pro-duktów. Produkt krajowy brutto jest liczony w cenach rynkowych.

125. Wartość dodana brutto to wartość produktów (wyrobów i usług) wytworzona przez jednostki krajowe rynkowe i nierynkowe pomniej-szona o zużycie pośrednie poniesione w związku z jej wytworzeniem.

126. Koszty związane z zatrudnieniem to pełne wynagrodzenie, pieniężne lub w naturze, płacone przez pracodawcę na rzecz pra-cownika, w zamian za wykonywaną przez niego pracę w czasie okresu księgowego. Obejmują one: poza wynagrodzeniami inne koszty związane z zatrudnieniem pieniężne i w naturze oraz skład-ki na ubezpieczenia społeczne płacone przez pracodawców.

127. Produkcja sprzedana przemysłu to podstawowy miernik działalności gospodarczej (tj. działalności przemysłowej, budow-lano-montażowej, transportowej i innej) przedsiębiorstw i firm przemysłowych, tj. jednostek gospodarczych zaliczonych według PKD do sekcji C, D, E. Wartość produkcji sprzedanej obejmuje:•  wartość sprzedanych (niezależnie od tego, czy zostały zapłaco-

ne) na zewnątrz przedsiębiorstwa produktów;•  wartość produktów wytworzonych nie zaliczanych do sprzeda-

ży, traktowanych na równi ze sprzedażą;•  zryczałtowaną odpłatność agenta za powierzone mu prowa-

dzenie działalności gospodarczej, użytkowanie środków trwa-łych itp., na podstawie umowy (zlecenia) zawartej z agentem; w przypadku umowy agencyjnej – pełne przychody agenta.

Page 151: Perspektywy rozwoju kluczowych sektorów województwa warmińsko-mazurskiego Raport z badań

149

Produkcję sprzedaną wyraża się w cenach realizacji, tj. w cenach faktycznie uzyskiwanych w transakcjach sprzedaży z bezpośred-nimi odbiorcami, w wartości netto tj. bez należnego od tej sprze-daży podatku od towarów i usług (VAT).W zależności od kategorii odbiorców mogą to być ceny zbytu, hurtowe, detaliczne, transak-cyjne i inne uwzględniające dopłaty, opusty i bonifikaty przewi-dziane w warunkach umowy.

128. Dane o sprzedaży detalicznej obejmują: 1. sprzedaż towarów konsumpcyjnych i niekonsumpcyjnych w:•  punktach sprzedaży detalicznej,•  hurtowniach oraz u producentów w ilościach wskazujących na

zakup dla potrzeb indywidualnych nabywców;

2. sprzedaż towarów handlowych (konsumpcyjnych) oraz produkcji gastronomicznej w placówkach gastronomicznych. Sprzedaż detaliczna uwzględnia również dane z jednostek pro-wadzonych przez agentów, nie uwzględnia natomiast wartości sprzedaży targowiskowej dokonanej przez sprzedawców uiszcza-jących jedynie opłatę placową. Sprzedaż detaliczna realizowana jest w cenach płaconych przez konsumentów (ceny realizacji), łącznie z podatkiem od towarów i usług VAT.

129. Dane o sprzedaży hurtowej towarów obejmują sprzedaż z magazynów handlowych własnych bądź użytkowanych, w któ-rych składowane towary stanowią własność przedsiębiorstwa handlowego. Do wartości sprzedaży hurtowej zalicza się również wartość sprzedaży zrealizowanej na zasadzie bezpośredniej płat-ności lub kontraktu (agenci, aukcjonerzy), jak również wartość sprzedaży zrealizowanej przez tranzyt rozliczany, polegający na przekazywaniu towarów bezpośrednio od dostawcy do odbiorcy z pominięciem magazynów, które tę dostawę realizują.

130. Wskaźnik cen towarów i usług konsumpcyjnych obliczany jest w oparciu o wyniki:•  badania cen towarów i usług konsumpcyjnych na rynku deta-

licznym,•  badania budżetów gospodarstw domowych, dostarczającego

danych o przeciętnych wydatkach na towary i usługi konsump-cyjne; dane te wykorzystywane są do opracowania systemu wag.

•  Przy obliczaniu wskaźnika cen towarów i usług konsumpcyj-nych stosowana jest Klasyfikacja Spożycia Indywidualnego według Celu, zaadaptowana na potrzeby Zharmonizowa-nych Wskaźników Cen Konsumpcyjnych (COICOP/HICP). Wskaźnik cen reprezentanta w rejonie badania cen wynika z odniesienia jego średniej ceny miesięcznej do średniej ceny rocznej z roku poprzedniego. Ogólnopolski wskaźnik cen re-prezentanta objętego notowaniami obliczany jest jako śred-nia geometryczna wskaźników cen ze wszystkich rejonów. Na podstawie wskaźników cen reprezentantów objętych badaniem cen w danej grupie, stosując średnią geometrycz-ną, opracowuje się wskaźniki cen grup towarów i usług kon-sumpcyjnych na najniższym szczeblu agregacji systemu wag. Wykorzystuje się je następnie, przy zastosowaniu systemu wag, do obliczania wskaźników wyższych szczebli agregacji, aż do wskaźnika cen towarów i usług konsumpcyjnych ogó-łem. Wskaźnik cen obliczany jest według formuły Laspeyres’a, przy zastosowaniu wag z roku poprzedzającego rok badany.

131. Na wydatki budżetów jednostek samorządu terytorialnego składają się m.in.:1. Dotacje, w tym dotacje dla jednostek organizacyjno-praw-nych działających w budżetach jednostek samorządu terytorial-nego, tj. zakładów budżetowych, gospodarstw pomocniczych, środków specjalnych i funduszy celowych.2. Świadczenia na rzecz osób fizycznych.3. Wydatki bieżące jednostek budżetowych, w tym:•  wynagrodzenia,•  składki na ubezpieczenia społeczne i Fundusz Pracy,•  zakup materiałów i usług.4. Wydatki majątkowe, w tym inwestycyjne.

132. Przez podmioty gospodarki narodowej rozumie się jed-nostki prawne, tj. osoby prawne, jednostki organizacyjne nie ma-jącą osobowości prawnej oraz osoby fizyczne prowadzące działal-ność gospodarczą.

133. W krajowym rejestrze urzędowym podmiotów gospo-darki narodowej REGON podstawowym podziałem podmiotów gospodarki narodowej jest podział według sektorów własności na: sektor publiczny i sektor prywatny. Sektor publiczny grupu-je własność państwową (Skarbu Państwa i państwowych osób prawnych), własność jednostek samorządu terytorialnego oraz „własność mieszaną” z przewagą kapitału (mienia) podmio-tów sektora publicznego. Sektor prywatny grupuje własność prywatną krajową (osób fizycznych i pozostałych jednostek prywatnych), własność zagraniczną (osób zagranicznych) oraz „własność mieszaną” z przewagą kapitału (mienia) podmiotów sektora prywatnego i brakiem przewagi sektorowej w kapitale (mieniu) podmiotu.

134. Wyróżnia się trzy sektory ekonomiczne, na które składają się następujące sekcje PKD:3. sektor rolniczy: Rolnictwo, łowiectwo i leśnictwo (A), Ry-bactwo (B);4. przemysłowy: Górnictwo (C), Przetwórstwo przemysło-we (D), Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz i wodę (E), Budownictwo (F);5. usługowy – pozostałe sekcje PKD; w tym:•  usługi rynkowe: Handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojaz-

dów samochodów, motocykli oraz artykułów użytku osobistego i domowego (G), Hotele i restauracje (H), Transport, gospodarka magazynowa i łączność (I), Pośrednictwo finansowe (J), Obsłu-ga nieruchomości, wynajem i usługi związane z prowadzeniem działalności gospodarczej (K), Działalność usługowa, komunal-na, społeczna i indywidualna, pozostała (O);

•  usługi nierynkowe: Administracja publiczna i obrona narodowa; obowiązkowe ubezpieczenie społeczne i powszechne ubezpie-czenie zdrowotne (L), Edukacja (M), Ochrona zdrowia i pomoc społeczna (N).

135. Spółka handlowa – spółka działająca w oparciu o przepisy Kodeksu spółek handlowych. Spółki handlowe dzielą się na oso-bowe (jawne, komandytowe, partnerskie, komandytowo-akcyjne) i kapitałowe (akcyjne, z ograniczoną odpowiedzialnością). Dla spółek osobowych istotny jest skład osobowy określony w umo-wie, dla spółek kapitałowych – określony w umowie kapitał złożo-ny z udziałów.

Page 152: Perspektywy rozwoju kluczowych sektorów województwa warmińsko-mazurskiego Raport z badań

150

136. Spółka cywilna (kod FP=19) – najstarsza forma prawna spółki, do której wkład może być wniesiony w postaci własności rzeczy lub innego prawa lub świadczenia usług. W Polsce, działal-ność spółek cywilnych normuje kodeks cywilny.

137. Przedsiębiorstwo państwowe (kod FP=24) – przedsiębior-stwo utworzone przez organ założycielski, którym jest odpowied-nio minister lub wojewoda. Jest wpisane do rejestru przedsiębior-ców w Krajowym Rejestrze Sądowym. Wpis przedsiębiorstwa do tego rejestru następuje po zatwierdzeniu przez sąd statutu przed-siębiorstwa i jest równoznaczny z nadaniem mu osobowości prawnej. Podstawą prawną działania przedsiębiorstwa państwo-wego jest ustawa z dnia 25 września 1981 r. o przedsiębiorstwach państwowych, lub odrębna ustawa nadająca konkretnemu przed-siębiorstwu państwowemu osobowość prawną.

138. Spółdzielnia (kod FP=40) – osoba prawna będąca dobro-wolnym zrzeszeniem osób fizycznych, które w interesie swoich członków prowadzi wspólną działalność gospodarczą na podsta-wie ustawy „Prawo spółdzielcze” oraz zarejestrowanego statutu.

139. Fundacja (kod FP=48) – osoba prawna ustanowiona przez fundatora (osoby fizyczne – niezależnie od obywatelstwa lub prawne – niezależnie od siedziby) dla realizacji zgodnych z pod-stawowym interesem RP celów społecznych lub gospodarczo użytecznych, w szczególności takich jak: ochrona zdrowia, rozwój gospodarki i nauki, oświata i wychowanie, kultura i sztuka, ochro-na środowiska i zabytków. Siedziba fundacji powinna znajdować się na terytorium RP.

140. Stowarzyszenie (kod FP=55) – osoba prawna będąca do-browolnym samorządnym trwałym zrzeszeniem obywateli, ma-jącym cele niezarobkowe, umożliwiającym członkom prawo do czynnego uczestniczenia w życiu publicznym oraz realizację indy-widualnych zainteresowań. Stowarzyszenie określa samorządnie swoje cele, programy działania i struktury organizacyjne, a także uchwala akty wewnętrzne dotyczące jego działania; opiera swo-ją działalność na pracy społecznej członków, a do prowadzenia swych spraw może zatrudniać pracowników.

141. Spółka (akcyjna, z o.o.) z udziałem kapitału zagranicznych to spółka prawa handlowego, w której przynajmniej jedna akcja (udział) należy do osoby fizycznej zagranicznej lub zagranicznej osoby prawnej.

142. Osoba fizyczna to osoba, której działalność jest wpisana do ewidencji działalności gospodarczej i inna osoba prowadząca działalność na własny rachunek w celu osiągnięcia zysku oraz oso-ba prowadząca indywidualne gospodarstwo rolne. Osoby fizycz-ne prowadzące działalność gospodarczą jako wspólnicy spółki cywilnej nie podlegają odrębnej rejestracji w krajowym rejestrze urzędowym podmiotów gospodarki narodowej REGON.

143. Nakłady inwestycyjne to nakłady finansowe lub rzeczo-we, których celem jest stworzenie nowych środków trwałych lub ulepszenie (przebudowa, rozbudowa, rekonstrukcja lub moder-nizacja) istniejących obiektów majątku trwałego, a także nakłady na tzw. pierwsze wyposażenie. Nakłady dzielą się na nakłady na środki trwałe oraz pozostałe nakłady.

144. Działalność badawcza i rozwojowa (badania i eksperymen-talne prace rozwojowe, w skrócie B+R) są to systematycznie pro-wadzone prace twórcze, podjęte dla zwiększenia zasobu wiedzy, w tym wiedzy o człowieku, kulturze i społeczeństwie, jak również dla znalezienia nowych zastosowań dla tej wiedzy. Obejmuje ona badania podstawowe i stosowane oraz prace rozwojowe. Infor-macje dotyczące działalności badawczej i rozwojowej obejmują następujące grupy jednostek: •  jednostki naukowe i badawczo-rozwojowe (tj. jednostki, których

podstawowym rodzajem działalności jest prowadzenie prac ba-dawczo-rozwojowych):

•  placówki naukowe Polskiej Akademii Nauk, •  jednostki badawczo-rozwojowe, tj. jednostki państwowe, dzia-

łające na podstawie ustawy z dnia 25 VII 1985 r. o jednostkach badawczo-rozwojowych (jednolity tekst Dz. U. 2001 Nr 33, poz. 388, z późniejszymi zmianami),

•  inne, tj. jednostki prywatne, zaklasyfikowane według PKD do działu 73 „Działalność badawczo-rozwojowa”;

•  jednostki obsługi nauki (biblioteki naukowe, archiwa naukowe, stowarzyszenia naukowe i inne jednostki obsługi nauki);

•  jednostki rozwojowe, tj. podmioty gospodarcze, przede wszyst-kim przedsiębiorstwa przemysłowe, posiadające na ogół własne zaplecze badawczo-rozwojowe (laboratoria, biura konstrukcyj-ne, zakłady rozwoju techniki itp.), prowadzące działalność B+R, głównie o charakterze prac rozwojowych, obok swojej podsta-wowej działalności;

•  szkoły wyższe; •  pozostałe jednostki – m.in. szpitale prowadzące prace badaw-

czo-rozwojowe obok swojej podstawowej działalności, z wyjąt-kiem klinik akademii medycznych (uniwersytetów) i Centrum Medycznego Kształcenia Podyplomowego, ujętych w kategorii „szkoły wyższe” oraz szpitali posiadających status instytutów na-ukowo-badawczych, ujętych w kategorii „jednostki badawczo-rozwojowe”.

145. Dane dotyczące zatrudnienia w działalności badawczej i rozwojowej obejmują wyłącznie pracowników bezpośrednio z nią związanych, poświęcających na tę działalność co najmniej 10% nominalnego czasu pracy.

146. Nakłady na działalność badawczo-rozwojową obejmują nakłady bieżące poniesione na badania podstawowe, stosowa-ne i prace rozwojowe oraz nakłady inwestycyjne na środki trwałe związane z działalnością B+R, niezależnie od źródła pochodzenia środków finansowych.

147. Nakłady wewnętrzne są to nakłady poniesione w roku spra-wozdawczym na prace B+R wykonane w jednostce sprawozdaw-czej, niezależnie od źródła pochodzenia środków. Obejmują za-równo nakłady bieżące, jak i nakłady inwestycyjne na środki trwałe związane z działalnością B+R, lecz nie obejmują amortyzacji tych środków. Nakłady wewnętrzne na działalność B+R badane są we-dług kategorii kosztów oraz według źródeł finansowania, czyli źró-deł pochodzenia środków przeznaczanych na tę działalność przez jednostki ją wykonujące.148. Nakłady zewnętrzne na prace B+R są nabyte od innych wy-konawców (podwykonawców) krajowych i zagranicznych, łącznie ze składkami i innymi środkami – w części dotyczącej działalności B+R – przekazywanymi na rzecz międzynarodowych organizacji

Page 153: Perspektywy rozwoju kluczowych sektorów województwa warmińsko-mazurskiego Raport z badań

151

i stowarzyszeń naukowych, takich jak np. CERN, ESA czy Zjedno-czony Instytut Badań Jądrowych.

149. Nakłady bieżące na działalność B+R są to nakłady osobo-we, a także koszty zużycia materiałów, przedmiotów nietrwałych i energii, koszty usług obcych (innych niż B+R) obejmujące: ob-róbkę obcą, usługi transportowe, remontowe, bankowe, poczto-we, telekomunikacyjne, informatyczne, wydawnicze, komunalne itp., koszty podróży służbowych oraz pozostałe koszty bieżące obejmujące w szczególności podatki i opłaty obciążające koszty działalności i zyski, ubezpieczenia majątkowe i ekwiwalenty na rzecz pracowników – w części, w której dotyczą działalności B+R. Nakłady bieżące ogółem nie obejmują amortyzacji środków trwa-łych, a także podatku VAT.

150. Nakłady inwestycyjne na środki trwałe związane z działal-nością B+R podaje się łącznie z kosztami zakupu lub wytworzenia aparatury naukowo-badawczej (do 2001 r. zwanej specjalną), nie-zbędnej do wykonania określonych prac B+R i spełniającej kryteria zaliczania do środków trwałych, lecz zgodnie z obowiązującymi przepisami do czasu zakończenia tych prac nieujętej w ewidencji środków trwałych; do 2002 r. koszty te ujmowane były w nakła-dach bieżących na działalność badawczą i rozwojową.

151. Nakłady na działalność innowacyjną obejmują nakłady na: prace badawcze i rozwojowe (B+R) wykonane przez własne za-plecze badawcze przedsiębiorstw, jak również nabyte od innych jednostek, zakup gotowej technologii w postaci dokumentacji i praw (patenty, wynalazki nieopatentowane, licencje, ujawnie-nia know-how, znaki towarowe itp.), nakłady inwestycyjne na środki trwałe niezbędne do wprowadzenia innowacji (maszyny i urządzenia techniczne oraz budynki, budowle i grunty), prace wdrożeniowe poprzedzające uruchomienie produkcji na skalę przemysłową, szkolenie personelu związane z działalnością in-nowacyjną oraz marketing dotyczący nowych i istotnie ulepszo-nych produktów.

152. Środki automatyzacji procesów produkcyjnych są to urzą-dzenia (lub zestawy maszyn i urządzeń) wykonujące określone czynności bez udziału człowieka, stosowane w celu samoczynne-go sterowania, regulowania urządzeń technicznych oraz kontrolo-wania przebiegu procesów technologicznych.

Środowisko i wykorzystanie energii ze źródeł odnawialnych

153. Klasy bonitacyjne użytków rolnych określają jakość użytku rolnego pod względem jego przydatności do produkcji rolniczej. Klasa I określa najwyższą wartość rolniczą, a klasa VI najniższą. Grunty orne oraz pastwiska zaliczone do klasy VI z odpowiednim symbolem RZ (grunty orne) lub PsZ (pastwiska) są to grunty, które ze względu na niską jakość zostały uznane w toku gleboznawczej klasyfikacji gruntów za nieprzydatne do uprawy i przeznaczone do zalesienia.

154. Powierzchnia lasów to grunty o zwartej powierzchni co najmniej 0,10 ha pokryte roślinnością leśną (uprawami leśnymi) lub przejściowo jej pozbawione (zręby, halizny, płazowiny, planta-cje choinek i krzewów oraz poletka łowieckie). Są to grunty prze-znaczone do produkcji leśnej lub stanowiące rezerwaty przyrody,

wchodzące w skład parków narodowych lub wpisane do reje-strów zabytków.

155. Odnowienia sztuczne lasów to uprawy leśne zakładane przez siew lub sadzenie w miejsce drzewostanu usuwanego lub usuniętego.

156. Zalesienia to zakładanie upraw leśnych na gruntach po-zostających dotychczas poza uprawą leśną tj. na gruntach nie-leśnych. Do zalesień gruntów nieleśnych zaliczamy zalesienia na gruntach rolnych nieprzydatnych produkcji rolnej, nieużytkach oraz innych gruntach nadających się do zalesienia i określonych w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego lub decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu.

157. Pozyskiwanie drewna to ogół czynności związanych ze ścięciem drzewa i uzyskaniem surowca drzewnego z poszczegól-nych jego części (z pnia, korony i karpy) oraz manipulowaniem tego surowca na określone sortymenty drzewne.

158. Wskaźnik lesistości jest to stosunek powierzchni lasów do całkowitej powierzchni danego obszaru.

159. Obszary chronionego krajobrazu obejmują tereny chronio-ne ze względu na wyróżniający się krajobraz o zróżnicowanych ekosystemach, wartościowe ze względu na możliwość zaspokaja-nia potrzeb związanych z turystyką i wypoczynkiem lub pełnioną funkcją korytarzy ekologicznych.

160. Parki narodowe obejmują obszary wyróżniające się szcze-gólnymi wartościami przyrodniczymi, naukowymi, społecznymi, kulturowymi i edukacyjnymi, o powierzchni nie mniejszej niż 1000 ha, na których ochronie podlega cała przyroda oraz walory krajo-brazowe.Parki narodowe tworzy się w celu: zachowania różnorodności bio-logicznej, zasobów, tworów i składników przyrody nieożywionej i walorów krajobrazowych, przywrócenia właściwego stanu za-sobów i składników przyrody oraz odtworzenia zniekształconych siedlisk zwierząt lub siedlisk grzybów.

161. Parki krajobrazowe obejmują obszary chronione ze wzglę-du na wartości przyrodnicze, historyczne i kulturowe oraz walory krajobrazowe w celu zachowania oraz popularyzacji tych wartości w warunkach zrównoważonego rozwoju.

162. Rezerwat przyrody to obszar obejmujący zachowane w sta-nie naturalnym lub mało zmienionym ekosystemy, w tym siedliska przyrodnicze, a także określone gatunki roślin i zwierząt, elementy przyrody nieożywionej mające istotną wartość ze względów na-ukowych, przyrodniczych, kulturowych bądź krajobrazowych.

163. Pomniki przyrody to pojedyncze twory przyrody żywej i nieożywionej lub ich skupienia o szczególnej wartości naukowej, kulturowej, historyczno-pamiątkowej i krajobrazowej oraz odzna-czające się indywidualnymi cechami, wyróżniającymi je wśród innych tworów, w szczególności sędziwe i okazałych rozmiarów drzewa i krzewy gatunków rodzimych lub obcych, źródła, wodo-spady, wywierzyska, skałki, jary, głazy narzutowe, jaskinie.

Page 154: Perspektywy rozwoju kluczowych sektorów województwa warmińsko-mazurskiego Raport z badań

152

164. Podstawową funkcją wydzielania obszarów o niekorzyst-nych warunkach gospodarowania (ONW) jest wsparcie gospo-darstw na terenach zagrożonych wyludnianiem oraz zapobie-ganie degradacji krajobrazu w wyniku odłogowania gruntów najsłabszych. Działanie ONW będzie wdrażane w ramach Progra-mu Operacyjnego Rozwój Obszarów Wiejskich (PO ROW) na lata 2007-2013 opracowywanego zgodnie z przepisami Rozporządze-nia Rady (WE) nr 1698/2005 z dnia 20 września 2005 r. w sprawie wsparcia rozwoju obszarów wiejskich przez Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich (Dz. U. UE L 277 z 21.10.2005).

165. Sieć obszarów Natura 2000 to spójna funkcjonalnie euro-pejska sieć ekologiczna, tworzona w celu zachowania rodzajów siedlisk przyrodniczych oraz gatunków ważnych dla Wspólnoty Europejskiej. Obowiązek podjęcia takich działań wynika z po-stanowień Konwencji o różnorodności biologicznej (tzw. Kon-wencja z Rio, sporządzona w Rio de Janeiro w 1992 r.). Podstawą prawną tworzenia sieci Natura 2000 są dwa akty prawne: Dyrek-tywa w sprawie ochrony dzikich ptaków, zwana Dyrektywą Pta-sią (Dyrektywa Rady 79/409/EWG z 2 kwietnia 1979 roku) oraz Dyrektywa w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzi-kiej fauny i flory, zwana Dyrektywą Siedliskową (92/43/EWG z 21 maja 1992 roku). Przewidują one stworzenie systemu obszarów połączonych korytarzami ekologicznymi, czyli fragmentami kra-jobrazu zagospodarowanymi w sposób umożliwiający migrację, rozprzestrzenianie i wymianę puli genetycznej gatunków. Za-daniem sieci jest utrzymanie różnorodności biologicznej przez ochronę nie tylko najcenniejszych i najrzadszych elementów przyrody, ale też najbardziej typowych, wciąż jeszcze powszech-nych układów przyrodniczych charakterystycznych dla regio-nów biogeograficznych (np. alpejskiego, atlantyckiego, kon-tynentalnego). Jej tworzenie jest obowiązkiem każdego kraju członkowskiego UE a wybór sposobu ochrony poszczególnych elementów sieci pozostawia się danemu państwu. Sieć obsza-rów Natura 2000 obejmuje:•  Obszary specjalnej ochrony ptaków (OSO) to obszary wyznacza-

ne, zgodnie z przepisami prawa Unii Europejskiej, do ochrony populacji dziko występujących ptaków jednego lub wielu ga-tunków, w których granicach ptaki mają korzystne warunki by-towania w ciągu całego życia, w dowolnym jego okresie albo stadium rozwoju.

•  Specjalne obszary ochrony siedlisk (SOO) to obszary wyznacza-ne, zgodnie z przepisami prawa Unii Europejskiej, w celu trwałej ochrony siedlisk przyrodniczych lub populacji zagrożonych wy-ginięciem gatunków roślin lub zwierząt lub w celu odtworzenia właściwego stanu ochrony siedlisk przyrodniczych lub właści-wego stanu ochrony tych gatunków.

166. Mechaniczne oczyszczalnie ścieków to zespół urządzeń służących do usuwania ze ścieków zanieczyszczeń nierozpusz-czalnych, tj. ciał stałych, zawiesin oraz tłuszczów i olejów.

167. Biologiczne oczyszczanie ścieków następuje w procesie mineralizacji przez drobnoustroje w środowisku wodnym w spo-sób naturalny (np. przez rolnicze wykorzystanie ścieków, zraszanie pól, stawy rybne) lub w urządzeniach sztucznych (złoża biologicz-ne, osad czynny) i polega na usuwaniu ze ścieków zanieczyszczeń organicznych oraz związków biogennych i refrakcyjnych.

168. Oczyszczalnia ścieków z podwyższonym usuwaniem bio-genów to zespół obiektów o wysokoefektywnych technologiach oczyszczania (głównie biologicznych, a także chemicznych) umożliwiających zwiększoną redukcję azotu i fosforu.

169. Ścieki przemysłowe to ścieki odprowadzane z terenów, na których prowadzi się działalność handlową lub przemysłową albo składową, nie będące ściekami bytowymi lub wodami opadowymi. W statystyce do ścieków przemysłowych zalicza się również wody chłodnicze, zanieczyszczone wody z odwadniania zakładów górni-czych oraz obiektów budowlanych, zanieczyszczone wody opadowe oraz ścieki socjalno-bytowe towarzyszące procesom produkcyjnym. Dane o ściekach przemysłowych dotyczą ścieków odprowadzonych z jednostek, które według Polskiej Klasyfikacji Działalności zostały ujęte w „Przemyśle” obejmującym sekcje „Górnictwo”, „Przetwórstwo przemysłowe” oraz „Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elek-tryczną, gaz i wodę”, jak również w pozostałych sekcjach, których udział w ilości odprowadzanych ścieków jest niewielki.

170. Ścieki komunalne to ścieki bytowe lub mieszanina ścieków bytowych ze ściekami przemysłowymi, lub mieszanina ścieków by-towych z wodami opadowymi, lub mieszanina ścieków bytowych ze ściekami przemysłowymi i wodami opadowymi. Dane o ście-kach komunalnych obejmują ścieki odprowadzone siecią kanaliza-cyjną przez jednostki będące w gestii przedsiębiorstw i zakładów wodociągowo-kanalizacyjnych, dla których organem założyciel-skim jest wojewoda (lub będących pod zarządem samorządów terytorialnych) oraz od 1994 r. wszystkich jednostek nadzorujących pracę zbiorowego odprowadzania ścieków poprzez sieć kanaliza-cyjną (w tym również spółdzielni mieszkaniowych, spółek wod-nych, zakładów usług wodnych, zakładów pracy itd.). Ścieki te przed odprowadzeniem do odbiornika powinny być w całości poddane procesom oczyszczania, stąd w statystyce zostały ujęte jako ścieki wymagające oczyszczania. Dane te nie obejmują wód opadowych i infiltracyjnych odprowadzanych siecią kanalizacyjną

171. Ścieki oczyszczone to ścieki poddane procesowi dostoso-wania do standardów środowiskowych lub innych norm jakości. Wyróżnia się trzy metody oczyszczania: mechaniczne, biologiczne i o podwyższonym stopniu oczyszczania (w tym chemiczne). Dla celów obliczenia ogólnej ilości oczyszczonych ścieków wykazuje się jedynie ilość, która była poddana najwyższemu z wymienio-nych stopni oczyszczania. Tak więc ścieki oczyszczane mecha-nicznie, jak również biologicznie powinny być wykazywane jako ścieki oczyszczone biologicznie a ścieki oczyszczane wszystkimi metodami powinny być wykazywane jako oczyszczone metodą o podwyższonym stopniu oczyszczania.

172. Ścieki oczyszczane mechanicznie to ścieki poddane proce-sowi oczyszczania w oczyszczalniach mechanicznych przy użyciu krat, sit, piaskowników, odtłuszczaczy i osadników. Mechaniczne oczyszczanie ścieków polega na usuwaniu jedynie zanieczysz-czeń nierozpuszczalnych, tj. ciał stałych i zawiesin łatwoopadają-cych oraz tłuszczów i olejów.173. Ścieki oczyszczane chemicznie to ścieki poddane proceso-wi oczyszczania przy zastosowaniu metod chemicznych, takich jak koagulacja, sorpcja na węglu aktywnym i innych, powodują-cych wytrącanie niektórych związków rozpuszczalnych lub neu-tralizację ścieków.

Page 155: Perspektywy rozwoju kluczowych sektorów województwa warmińsko-mazurskiego Raport z badań

153

174. Ścieki oczyszczane biologicznie to ścieki poddane proce-sowi usuwania zanieczyszczeń przy wykorzystaniu specyficznej mikroflory i mikrofauny.

175. Ścieki oczyszczane z podwyższonym usuwaniem bioge-nów to ścieki oczyszczane z zastosowaniem technologii umożli-wiających wysoko efektywne usuwanie azotu, fosforu lub fosforu i azotu łącznie (metody biologiczne z ewentualnie chemicznym strącaniem fosforu).

176. Ścieki nieoczyszczane to ścieki nie poddane żadnemu pro-cesowi oczyszczania i odprowadzone do odbiornika w postaci wytworzonej.

177. Odpady wytworzone to ilość odpadów powstałych w wy-niku prowadzonej działalności lub bytowania.

178. Odpady unieszkodliwione to odpady poddane procesom przekształceń biologicznych, fizycznych lub chemicznych w celu doprowadzenia ich do stanu, który nie stwarza zagrożenia dla ży-cia i zdrowia ludzi oraz dla środowiska. Do odpadów unieszkodli-wionych zaliczane są odpady kompostowane, poddane obróbce termicznej w spalarniach oraz deponowane na składowiskach kontrolowanych.

179. Odpady składowane to odpady usunięte na składowiska (wysypiska, hałdy, stawy osadowe) własne lub innych zakładów. Odpady te mogą być składowane na składowiskach odpadów niebezpiecznych, składowiskach odpadów obojętnych lub innych niż niebezpieczne i obojętne.

180. Informacje o źródłach i wielkości emisji przemysłowych za-nieczyszczeń powietrza dotyczą jednostek organizacyjnych usta-lonych przez Ministra Ochrony Środowiska i Zasobów Naturalnych na podstawie określonej wysokości opłat wniesionych w 1986 r. za roczną emisję substancji zanieczyszczających powietrze według stawek określonych w rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 13 I 1986 r. w sprawie opłat za gospodarcze korzystanie ze środowi-ska i wprowadzanie w nim zmian (Dz. U. Nr 7, poz. 40, z późniejszy-mi zmianami). Ustalona zbiorowość badanych jednostek utrzymy-wana corocznie, co w zasadzie zapewnia porównywalność, może być powiększona jedynie o nowo uruchomione lub rozbudowane zakłady o wysokiej skali progowej emisji zanieczyszczeń.

Dane o emisji pyłów dotyczą: pyłów ze spalania paliw, cemen-towo-wapienniczych i materiałów ogniotrwałych, krzemowych, nawozów sztucznych, węglowo-grafitowych, sadzy oraz innych rodzajów zanieczyszczeń pyłowych.

Dane o emisji gazów dotyczą: dwutlenku siarki, tlenku węgla, tlen-ków azotu, węglowodorów oraz innych rodzajów zanieczyszczeń gazowych (bez dwutlenku węgla).

Dane o emisji pyłów i gazów obejmują emisją zorganizowaną oraz niezorganizowaną (wykazaną przez większość jednostek sprawoz-dawczych) w zasadzie określoną tylko z procesów technologicznych.

181. Dane dotyczące instalacji wykorzystujących odnawialne źródła energii w zakresie elektrowni wodnych pochodzą z Agencji

Rynku Energii, w zakresie elektrowni wiatrowych, wodnych, elek-trowni na biogaz i na biomasę – z Urzędu Regulacji Energetyki (URE) oraz w zakresie kolektorów słonecznych i systemów foto-woltaicznych – z Instytutu Energetyki Odnawialnej (IEO). 182. Energia słoneczna jest to energia promieniowania słonecz-nego przetworzona na ciepło lub na energię elektryczną. Energia słoneczna jest wykorzystywana poprzez zastosowanie:•  płaskich, tubowo-próżniowych i innego typu kolektorów sło-

necznych (cieczowych lub powietrznych) do podgrzewania ciepłej wody użytkowej, wody w basenach kąpielowych, ogrze-wania pomieszczeń, w procesach suszarniczych, w procesach chemicznych;

•  ogniw fotowoltaicznych do bezpośredniego wytwarzania ener-gii elektrycznej;

•  elektrowni słonecznych do wytwarzania energii elektrycznej.

Energia słoneczna wykorzystywana w systemach biernego ogrze-wania (poprzez system zysków bezpośrednich przez okna, po-przez przybudowaną szklarnię i inne), chłodzenia i oświetlenia pomieszczeń nie jest uwzględniana w sprawozdawczości staty-stycznej.

183. Energia geotermalna jest to ciepło uzyskiwane z wnętrza ziemi w postaci gorącej wody lub pary wodnej. Energia geoter-malna jest użytkowana bezpośrednio jako ciepło grzewcze dla potrzeb komunalnych oraz w procesach produkcyjnych w rolnic-twie, a także do wytwarzania energii elektrycznej (przy wykorzy-staniu pary suchej albo solanki o wysokiej entalpii).

184. Energia wody (potencjalna i kinetyczna) jest określana przez wielkość energii elektrycznej wytwarzanej w elektrowniach wodnych. Do energii odnawialnej zalicza się jedynie produkcję energii elektrycznej w elektrowniach na dopływie naturalnym (przepływowych).

185. Energia wiatru jest to energia kinetyczna wiatru wykorzy-stywana do produkcji energii elektrycznej w turbinach wiatro-wych. Podobnie jak w przypadku elektrowni wodnych, potencjał elektrowni wiatrowych jest określany przez możliwości generowa-nia przez nie energii elektrycznej.

186. Biomasa stała jest to organiczny, niekopalny surowiec po-chodzenia roślinnego, który jest wykorzystywany jako paliwo do wytwarzania ciepła lub generowania energii elektrycznej. Podsta-wowym paliwem stałym z biomasy jest drewno opałowe (bioma-sa leśna) występujące w postaci polan, okrąglaków, zrębków, bry-kietów, peletów, oraz odpady z leśnictwa, przemysłu drzewnego i papierniczego, tj. gałęzie, żerdzie, przecinki, krzewy, chrust, karpy, kora, trociny, ług czarny (powarzelny). Odrębną grupę stanowią paliwa z biomasy rolniczej pochodzące z upraw energetycznych (drzewa szybko rosnące, byliny dwuliścienne, trawy wieloletnie, zboża uprawiane w celach energetycznych) oraz pozostałości or-ganiczne z rolnictwa i ogrodnictwa (np. słoma, odchody zwierzę-ce, odpady z produkcji ogrodniczej).

Nowoczesne rolnictwo i przetwórstwo rolno-spożywcze

187. Za gospodarstwo rolne uważa się grunty rolne wraz z grun-

Page 156: Perspektywy rozwoju kluczowych sektorów województwa warmińsko-mazurskiego Raport z badań

154

tami leśnymi, budynkami lub ich częściami, urządzeniami i inwen-tarzem, jeżeli stanowią lub mogą stanowić zorganizowaną całość gospodarczą oraz prawami i obowiązkami związanymi z prowa-dzeniem gospodarstwa rolnego.

188. Gospodarstwa prowadzące działalność rolniczą to gospo-darstwo prowadzące działalność związaną z uprawą roślin oraz chowem i hodowlą zwierząt lub działalność usługową związaną z rolnictwem z wykorzystaniem własnego sprzętu.

189. Za działalność rolniczą uważa się pracę na rachunek wła-sny bezpośrednio związaną z prowadzeniem produkcji rolniczej (roślinnej i zwierzęcej) i prowadzeniem gospodarstwa rolnego. Do działalności rolniczej zaliczono działalność związaną z uprawą roślin, która obejmuje: wszystkie uprawy rolne, warzywnictwo i ogrodnictwo, szkółkarstwo, hodowlę i nasiennictwo roślin rolni-czych i ogrodniczych, działalność związaną z chowem i hodowlą zwierząt (bydła, trzody chlewnej, owiec, kóz, koni, drobiu, królików, zwierząt łownych utrzymywanych na rzeź, pszczół) i produkcją su-rowych nieprzetworzonych produktów zwierzęcych (np. mleka, jaj konsumpcyjnych i wylęgowych, wełny, miodu) oraz działalność polegającą na utrzymaniu gruntów już niewykorzystywanych do celów produkcyjnych według zasad dobrej kultury rolnej przy za-chowaniu wymogów ochrony środowiska (zgodnie z normami). Do działalności rolniczej nie zaliczono chowu i hodowli zwierząt futerkowych (nie dotyczy królików) oraz innych zwierząt poza ww. gospodarskimi. Chów i hodowlę tych zwierząt ujęto w działalno-ści innej niż rolnicza.

190. Za działalność gospodarczą inną niż działalność rolnicza prowadzoną w gospodarstwie przyjęto tylko taką działalność go-spodarczą, która jest bezpośrednio związana z gospodarstwem rolnym, tj. wykorzystuje jego zasoby (siłę roboczą, ziemię, teren, budynki, park maszynowy, itp.). Nie wlicza się tu działalności innej niż rolnicza, jeżeli z zasobów gospodarstwa do jej prowadzenia wykorzystywana jest tylko i wyłącznie siła robocza.

191. Za osobę kierującą gospodarstwem rolnym uważa się osobę fizyczną upoważnioną przez właściciela/użytkownika go-spodarstwa rolnego do podejmowania decyzji bezpośrednio związanych z procesami produkcyjnymi, nadzorowania ich lub wykonywania. Kierujący jest na ogół, choć nie zawsze, tą samą osobą co użytkownik.

192. Do grupy „zbóż podstawowych z mieszankami zbożowymi” zalicza się powierzchnię zbóż podstawowych (pszenicy, żyta, jęcz-mienia, owsa i pszenżyta) oraz powierzchnię zasiewów mieszanek zbożowych ozimych i jarych.

193. Standardowa nadwyżka bezpośrednia (ang. SGM – Stan-dard Gross Margin) z określonej działalności rolniczej to roczna wartość produkcji uzyskana z 1 hektara uprawy lub od jednego zwierzęcia pomniejszona o koszty bezpośrednie poniesione na wytworzenie tej produkcji po uwzględnieniu średniej z trzech lat.

194. Wielkość ekonomiczna gospodarstwa rolnego jest to suma standardowych nadwyżek bezpośrednich wszystkich działalności prowadzonych w tym gospodarstwie. Wielkość ekonomiczna wyra-żona jest w Europejskich Jednostkach Wielkości (ang. European Size

Unit – ESU). Wartość 1 ESU jest ustalana przez Komisję Europejską. Wartość ta od 1984 r. wynosi 1200 euro. Gospodarstwa rolne klasy-fikuje się według wielkości ekonomicznej w dziesięciu klasach:

Klasa wielkości ekonomicznej Wielkości w ESU

I

II

III

IV

V

VI

VII

VIII

IX

X

< 2

2-4

4-6

6-8

8-12

12-16

16-40

40-100

100-250

≥ 250

195. Za dochód całkowity gospodarstwa domowego uważa się łączne dochody wszystkich osób zamieszkałych wspólnie z użyt-kownikiem gospodarstwa rolnego i utrzymujących się razem z nim, tj. z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej: rolni-czej i pozarolniczej (również tej niezwiązanej z gospodarstwem rolnym) oraz z tytułu: pracy najemnej, pobierania emerytur i rent, zasiłku z pomocy społecznej, zasiłku wychowawczego, alimentów, stypendiów, posiadania lokat kapitałowych, uzyskiwania pomocy zagranicznej, wygranych w grach liczbowych i loteriach itp.

196. Do ogólnej powierzchni gruntów gospodarstwa zaliczono wszystkie bez wyjątku grunty wchodzące w skład gospodarstwa, a więc użytki rolne, a także wszystkie związane z nimi grunty użyt-kowane nierolniczo, jak lasy i grunty leśne oraz pozostałe grunty niezależnie od tytułu władania (własne, dzierżawione na zasadzie umowy i bezumownie, użytkowane z innego tytułu). Od 2007 r., zgodnie z metodologią Eurostatu, dokonano dodatkowego po-działu użytków rolnych na:•  użytki rolne utrzymywane w dobrej kulturze rolnej – zgodnie

z normami (w skład użytków rolnych w dobrej kulturze rolnej wchodzą: grunty orne, ogrody przydomowe, łąki i pastwiska trwałe oraz uprawy trwałe, w tym sady);

•  użytki rolne pozostałe (bez podziału na rodzaje), tj. użytki rolne obecnie nie użytkowane i niebędące w dobrej kulturze rolnej (uprzednio użytkowane jako tereny rolnicze, a obecnie ze wzglę-dów ekonomicznych, społecznych i innych nie wykorzystywane już rolniczo, ale w razie zmiany decyzji można je przywrócić do produkcji rolniczej przy wykorzystaniu zasobów gospodarstwa).

197. Do gruntów ornych zalicza się grunty w uprawie, tj. pod za-siewami oraz grunty ugorowane. Zalicza się tu tylko grunty orne utrzymywane w dobrej kulturze rolnej.

198. Do gruntów ornych pod zasiewami zalicza się grunty zasia-ne lub zasadzone ziemiopłodami rolnymi lub ogrodniczymi (bez powierzchni ogrodów przydomowych, szkółek drzew i krzewów ozdobnych, szkółek drzew leśnych do celów handlowych, planta-cji wikliny, powierzchni drzew i krzewów owocowych rosnących poza plantacjami, powierzchni upraw trwałych pod osłonami oraz bez powierzchni innych upraw trwałych niewymienionych wcze-śniej, a także bez powierzchni upraw przeznaczonych na przyora-nie).

Page 157: Perspektywy rozwoju kluczowych sektorów województwa warmińsko-mazurskiego Raport z badań

155

199. Do gruntów ugorowanych zalicza się powierzchnie grun-tów ornych nie wykorzystywane do celów produkcyjnych, ale utrzymywane według zasad dobrej kultury rolnej oraz powierzch-nię upraw przeznaczonych na przyoranie (nawozy zielone).

200. Do sadów zalicza się grunty o powierzchni nie mniejszej niż 10 arów, zasadzone drzewami i krzewami owocowymi oraz szkółki drzew i krzewów owocowych utrzymywane w dobrej kulturze rol-nej.

201. Użytki rolne pozostałe to grunty wykorzystywane wcze-śniej jako grunty orne, łąki i pastwiska trwałe, ogrody przydomo-we oraz uprawy trwałe, a obecnie niebędące w dobrej kulturze rolnej.

202. Do łąk i pastwisk trwałych zalicza się grunty pokryte trwa-le trawami (nie zalicza się gruntów ornych obsianych trawami w ramach płodozmianu). Łąki trwałe są to grunty pokryte trwale trawami, z zasady koszone, a w rejonach górskich również po-wierzchnia koszonych hal i połonin. Pastwiska trwałe są to grunty pokryte trwale trawami, które z zasady nie są koszone, lecz wypa-sane, a w rejonach górskich również powierzchnia wypasanych hal i połonin. Zalicza się tu tylko te łąki i pastwiska trwałe, które są utrzymywane w dobrej kulturze rolnej.

203. Do lasów i gruntów leśnych zalicza się powierzchnię pokrytą roślinnością leśną, powierzchnię przejściowo jej pozbawioną oraz grunty związane z gospodarką leśną. Do powierzchni zalesionej zalicza się grunty pokryte uprawami leśnymi, młodnikami i drze-wostanami starszymi oraz plantacjami topoli i innymi gatunkami drzew szybko rosnących prowadzonymi na gruntach leśnych. Do powierzchni przejściowo pozbawionej drzewostanu zalicza się zręby, halizny, płazowizny i plantacje choinkowe prowadzone na gruntach leśnych oraz wylesienia powstałe na skutek oddziaływania emisji przemysłowych i górnictwa (zalewiska, zapadliska).

204. Do powierzchni pozostałych gruntów wchodzących w skład gospodarstwa zalicza się grunty będące pod zabudo-waniami, podwórzami, placami, ogrodami ozdobnymi, drogami, powierzchnię wód śródlądowych, rowów melioracyjnych, po-wierzchnię porośniętą wikliną w stanie naturalnym, powierzchnię innych gruntów (torfowiska, żwirownie), nieużytków, powierzch-nię przeznaczoną do rekreacji, a także grunty rolne kiedyś użytko-wane rolniczo, jeżeli wiadomo, że grunty te nie powrócą już do użytkowania rolniczego.Kultura i turystyka

205. Kino to miejsce i zespół urządzeń technicznych służących do publicznego wyświetlania filmu.

206. Seans filmowy to ciągła projekcja filmu długometrażowe-go z nośnika światłoczułego lub magnetycznego w zamierzonym i z góry określonym czasie trwania. W przypadku projekcji filmu wieloczęściowego, podzielonego na odcinki – projekcję każdej części mającej własną czołówkę i określoną długość uważa się za odrębny seans filmowy. Seansem jest również wyświetlenie zesta-wu filmów krótkometrażowych (np. poranki dla dzieci).

207. Widzowie i słuchacze to ludzie zgromadzeni, przebywający

w określonym miejscu w celu oglądania i słuchania przedstawie-nia, koncertu lub seansu filmowego; publiczność.

208. Miejsce na widowni to liczba miejsc numerowanych (za-rejestrowanych) wykorzystywanych przez instytucję kultury do stałych prezentacji scenicznych (w stałej sali eksploatowanej przez instytucję artystyczną lub w kinie stałym do prezentacji filmów).

209. Muzeum to jednostka organizacyjna, nie nastawiona na osiąganie zysku, której celem jest sprawowanie opieki nad za-bytkami, informowanie o wartościach i treściach gromadzonych zbiorów, upowszechnianie podstawowych wartości historii, nauki i kultury polskiej oraz światowej, kształtowanie wrażliwości po-znawczej i estetycznej oraz umożliwianie kontaktu ze zbiorami.

210. Zwiedzający to osoba, która odwiedziła muzeum, prezen-towaną odrębnie wystawę muzealną lub inną wystawę, której obecność zarejestrowano na podstawie biletu wstępu lub w inny sposób.

211. Wystawa to zorganizowane na czas określony i objęte od-powiednim tytułem udostępnianie dla publiczności (osób zwie-dzających) zestawu dzieł sztuki (eksponatów muzealnych).

212. Biblioteka to jednostka organizacyjna lub jej część posia-dająca uporządkowany (zinwentaryzowany) zbiór książek, czaso-pism i innych materiałów piśmienniczych liczący co najmniej 300 jednostek inwentarzowych, której głównymi celami są tworzenie i obsługa zbiorów oraz udostępnianie ich użytkownikom w spo-sób kontrolowany.

213. Do księgozbioru bibliotek publicznych zaliczono książki i broszury oraz gazety i czasopisma.

214. Czytelnik to osoba lub organizacja, która w ciągu roku sprawozdawczego została zarejestrowana w bibliotece (przez do-konanie co najmniej jednego wypożyczenia) w celu korzystania z dokumentów na miejscu lub poza biblioteką.

215. Dom kultury to instytucja kultury prowadząca wielokie-runkową działalność społeczno-kulturalną, mieszcząca się w od-rębnym, specjalnie wzniesionym lub adaptowanym budynku z salą widowiskowo-kinową, z odpowiednio przystosowanymi pomieszczeniami i urządzeniami do prowadzenia specjalistycznej działalności kulturalnej.

216. Ośrodek kultury to wielofunkcyjna instytucja kultury o cha-rakterze środowiskowym, integrująca wokół wspólnego progra-mu działalność istniejących w danej miejscowości (gminie) au-tonomicznych instytucji kultury (domu kultury, biblioteki, klubu, świetlicy, kina, ognisk artystycznych, galerii sztuki, izby regional-nej, jak również urządzeń rekreacyjno-sportowych i zakładu usług gastronomicznych; w ostatnim okresie ośrodki kultury skupiły się przede wszystkim na prowadzeniu własnej działalności, rezygnu-jąc z programowych działań koordynacyjnych.

217. Świetlica to placówka kulturalna posiadająca z reguły jedno pomieszczenie, niezbędny sprzęt i obejmująca swoim za-sięgiem działania małe grupy środowiska lokalnego. Działalność

Page 158: Perspektywy rozwoju kluczowych sektorów województwa warmińsko-mazurskiego Raport z badań

156

prowadzona jest zasadniczo przez działaczy społecznych przy pomocy kierownika świetlicy. Nie uważa się za świetlice jedno-stek, zwyczajowo określanych „świetlicami”, nie prowadzących działalności kulturalnej, których pomieszczenia służą do innych celów, np. do organizowania narad i konferencji, kursów zawo-dowych itp.

218. Obiekt zbiorowego zakwaterowania to zespół pomiesz-czeń (pokoi i innych pomieszczeń pomocniczych), zlokalizo-wanych w jednym lub kilku budynkach, zajętych przez jeden odrębny zakład, świadczący usługi: hotelarskie, opiekuńczo-wychowawcze, zdrowotne bądź inne, które to usługi związane są z zamieszkaniem w takim zakładzie zwykle większej liczby osób.

219. Miejsca noclegowe w obiektach turystyki – według stanu na dzień 31 VII dotyczą miejsc zbiorowego całorocznych i sezono-wych, nie uwzględniają miejsc w obiektach przejściowo nieczyn-nych z powodu przebudowy, remontu itp.

220. Turyści zagraniczni korzystający z turystycznych obiektów zbiorowego zakwaterowania rejestrowani są według kraju stałego miejsca zamieszkania. Turysta zagraniczny może być wykazywany wielokrotnie, jeśli w czasie jednorazowego pobytu w Polsce korzy-sta z kilku obiektów noclegowych.

221. Hotel to obiekt hotelarski zlokalizowany głównie w zabu-dowie miejskiej, dysponujący co najmniej 10 pokojami, w tym większość miejsc w pokojach jedno- i dwuosobowych, świadczą-cy szeroki zakres usług związanych z pobytem klientów. Każdy hotel musi świadczyć usługi gastronomiczne. W zależności od wy-posażenia obiektu i zakresu świadczonych usług wyróżnia się pięć kategorii: najwyższa – 5 gwiazdek, najniższa – 1 gwiazdka.

222. Pokoje gościnne – umeblowane pomieszczenia i lokale w mieszkaniach i domach osób fizycznych lub prawnych (z wy-kluczeniem obiektów zbiorowego zakwaterowania jak hotele, pensjonaty, ośrodki wczasowe i wypoczynkowe, pola biwakowe i inne), wynajmowane turystom na noclegi za opłatą.

223. Sektor przedsiębiorstw w statystyce rynku pracy i wynagro-dzeń stanowią podmioty prowadzące działalność gospodarczą w zakresie:•  leśnictwa, włączając działalność usługową,•  rybołówstwa w wodach morskich,•  górnictwa,•  przetwórstwa przemysłowego,•  wytwarzania i zaopatrywania w energię elektryczną, gaz, wodę,•  budownictwa,•  handlu hurtowego i detalicznego, naprawy pojazdów samo-

chodowych, motocykli oraz artykułów użytku osobistego i do-mowego,

•  hoteli i restauracji,•  transportu, gospodarki magazynowej i łączności,•  obsługi nieruchomości, wynajmu maszyn i urządzeń bez obsłu-

gi oraz wypożyczania artykułów użytku osobistego i domowe-go, informatyki, działalności gospodarczej pozostałej,

•  odprowadzania i oczyszczania ścieków, działalności związanej z kul-turą, rekreacją i sportem oraz działalności usługowej pozostałej.

Działalność innowacyjna przedsiębiorstw63

224. Działalność innowacyjna jest to całokształt działań na-ukowych, technicznych, organizacyjnych, finansowych i komer-cyjnych, które prowadzą lub mają w zamierzeniu prowadzić do wdrażania innowacji. Niektóre z tych działań mają charakter in-nowacyjny, natomiast inne nie są nowością, lecz są konieczne do wdrażania innowacji. Działalność innowacyjna obejmuje także działalność badawczo-rozwojową (B+R), która nie jest bezpośred-nio związana z tworzeniem konkretnej innowacji.

225. Produkty, procesy oraz metody organizacyjne i marketin-gowe, nie muszą być nowością dla rynku na którym funkcjonuje przedsiębiorstwo, ale muszą być nowością przynajmniej dla sa-mego przedsiębiorstwa. Produkty, procesy i metody nie muszą być opracowane przez samo przedsiębiorstwo, mogą być opraco-wane przez inne przedsiębiorstwo bądź przez jednostkę o innym charakterze (np. instytut naukowo-badawczy, ośrodek badawczo-rozwojowy, szkołę wyższą, itp.).

226. Innowacja jest to wdrożenie nowego lub istotnie ulepszo-nego produktu (wyrobu, usługi) lub procesu, nowej metody orga-nizacyjnej lub nowej metody marketingowej w praktyce gospo-darczej, organizacji miejsca pracy lub stosunkach z otoczeniem.

227. Nowy lub istotnie ulepszony produkt zostaje wdrożony, gdy jest wprowadzony na rynek.

228. Nowe procesy, metody organizacyjne lub metody marke-tingowe zostają wdrożone, kiedy rozpoczyna się ich faktyczne wy-korzystywanie w działalności przedsiębiorstwa.

229. Przedsiębiorstwo innowacyjne w zakresie innowacji pro-duktowych i procesowych - jest to przedsiębiorstwo, które w ba-danym okresie wprowadziło na rynek przynajmniej jedną inno-wację produktową lub procesową (nowy lub istotnie ulepszony produkt bądź nowy lub istotnie ulepszony proces).

230. Innowacja produktowa jest to wprowadzenie na rynek wy-robu lub usługi, które są nowe lub istotnie ulepszone w zakresie swoich cech lub zastosowań. Innowacje produktowe w zakre-sie usług polegają na wprowadzeniu znaczących udoskonaleń w sposobie świadczenia usług, na dodaniu nowych funkcji lub cech do istniejących usług lub na wprowadzeniu całkowicie no-wych usług.

231. Innowacja procesowa jest to wdrożenie nowych lub istot-nie ulepszonych metod produkcji, dystrybucji i wspierania dzia-łalności w zakresie wyrobów i usług. Do innowacji procesowych zalicza się nowe lub znacząco ulepszone metody tworzenia i świadczenia usług. Innowacje procesowe obejmują także nowe lub istotnie ulepszone techniki, urządzenia i oprogramowanie w działalności pomocniczej, takiej jak zaopatrzenie, księgowość, obsługa informatyczna i prace konserwacyjne.

232. Działalność badawcza i rozwojowa, czyli działalność ba-dawcza (research) i prace rozwojowe (development), w skrócie B+R, obejmuje pracę twórczą podejmowaną w sposób systema-tyczny w celu zwiększenia zasobów wiedzy, w tym wiedzy o czło-

63 Działalność innowacyjna przedsiębiorstw w latach 2006-2009, Główny Urząd Statystyczny, Urząd Statystyczny w Szczecinie, Warszawa 2010, s. 6, 11, 12, 38, 43.

Page 159: Perspektywy rozwoju kluczowych sektorów województwa warmińsko-mazurskiego Raport z badań

157

wieku, kulturze i społeczeństwie oraz wykorzystanie tych zasobów wiedzy do tworzenia nowych zastosowań. Działalność B+R jest terminem obejmującym trzy rodzaje działalności: badania pod-stawowe, badania stosowane i prace rozwojowe.

233. Innowacja organizacyjna to wdrożenie nowej metody or-ganizacyjnej w przyjętych przez przedsiębiorstwo zasadach dzia-łania (w tym w zakresie zarządzania wiedzą – knowledge manage-ment), w organizacji miejsca pracy lub stosunkach z otoczeniem, która nie była dotychczas stosowana w danym przedsiębiorstwie. Innowacje organizacyjne muszą być wynikiem strategicznych de-cyzji podjętych przez kierownictwo. Nie zalicza się do nich fuzji i przejęć, nawet jeżeli dokonano ich po raz pierwszy.

234. Innowacja marketingowa to wdrożenie nowej koncepcji lub strategii marketingowej różniącej się znacząco od metod marke-tingowych dotychczas stosowanych w danym przedsiębiorstwie. Innowacje marketingowe obejmują znaczące zmiany w projekcie/konstrukcji produktów (product design), opakowaniu, dystrybucji produktów, promocji produktów i kształtowaniu cen. Nie zalicza się do nich zmian sezonowych, regularnych i innych rutynowych zmian w zakresie metod marketingowych. Celem innowacji mar-ketingowych jest lepsze zaspokojenie potrzeb klientów, otwarcie nowych rynków zbytu lub nowe pozycjonowanie produktu przed-siębiorstwa na rynku w celu zwiększenia sprzedaży.

Strategie budowania przewag konkurencyjnych64

235. Strategia działania firmy - działania podejmowane przez firmę, o charakterze „zaczepnym” lub „obronnym” mające na celu utrzymanie pozycji w sektorze i uzyskanie wyższej stopy zysku.

236. Strategia kosztowa - nazywana strategią wiądącej pozycji pod względem kosztów całkowitych, oparta na intensywnym inwe-stowaniu w urządzenia produkcyjne na efektywną skalę, energicz-nym dążeniu do obniżania kosztów poprzez zdobywanie doświad-czenia, ścisłą kontrolę kosztów bezpośrednich i ogólnych, unikaniu klientów o znaczeniu marginalnym, minimalizacji kosztów w takich dziedzinach jak: B+R, obsługa posprzedażna, reklama.

237. Strategia zróżnicowania – polega na zróżnicowaniu wy-robu lub usługi oferowanej przez firmę i nadanie im charakteru unikatowości w sektorze poprzez: działania marketingowe i pro-mocyjne, pozyskanie lojalności klientów, podnoszenie nakładów na B+R oraz wysoką jakość materiałów stodowanych do wyrobu produktu lub wykonania usługi.

238. Strategia koncentracji – polega na skupieniu działań firmy na określonej grupie odbiorców, określonym wycinku asortymen-tu oraz na rynku geograficznym i opiera się na założeniu, iż firma może sprawniej oraz skuteczniej obsłużyć swój wąski i strategicz-ny segment niż konkurenci działający w szerszej skali.

64 Porter M.E., Strategia konkurencji. Metody analizy sektorów i konkurencji, przekład A.Ehrlich, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 1996, s. 50-55.

Page 160: Perspektywy rozwoju kluczowych sektorów województwa warmińsko-mazurskiego Raport z badań

158

1. Rodziński Z., Stymulowanie rozwoju obszarów wiejskich na poziomie lokalnym na przykładzie gmin województwa warmińsko-mazurskiego, Wy-

dawnictwo Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego, Warszawa 2011.

2. Dudycz T., Zarządzanie wartością przedsiębiorstwa, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2005.

3. Działalność i nnowacyjna przedsiębiorstw w latach 2006-2009, Główny Urząd Statysyczny, Urząd Statystyczny w Szczecinie, Warszawa 2010.

4. Flak O., Głód G., Konkurencyjność przedsiębiorstwa. Cz.1 Pojęcia, definicje, modele, Akademia Ekonomiczna Katowice 2009.

5. Galata S., Strategiczne zarządzanie organizacjami, wiedza, intuicja, strategie, etyka, Difin, Warszawa 2004.

6. Gawlikowska-Hueckel K., Potencjał rozwojowy polskich województw w latach 1995-2005, [w:] Lokalizacja przemysłu a konkurencyjność polskich regio-

nów (kontekście integracji europejskiej), red. A. Zielińska-Głębocka, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 2008.

7. Kobyłko G., Morawski M., Przedsiębiorstwo zorientowane na wiedzę, Centrum Doradztwa i Informacji Difin, Warszawa 2006.

8. Komunikat o sytuacji społeczno-gospodarczej województwa warmińsko-mazurskiego nr 8, Urząd Statystyczny w Olsztynie, sierpień 2011.

9. Leśnictwo. Urząd Statystyczny w Olsztynie. Olsztyn 2011.

10. Lizińska W., Nazarczuk J. 2007: Działania władz lokalnych gmin województwa warmińsko-mazurskiego w aspekcie przyciągania inwestorów ze-

wnętrznych. Stowarzyszenie ekonomistów rolnictwa i agrobiznesu. Roczniki Naukowe, tom X, zeszyt 3.

11. Ludność, ruch naturalny i migracje w województwie warmińsko-mazurskim w 2010 r. Urząd Statystyczny w Olsztynie, Olsztyn 2011.

12. Meredyk K., Naturalna stopa wzrostu innowacyjności, [w:] Innowacje w rozwoju gospodarki i przedsiębiorstw: siły motoryczne i bariery, red.

E. Okoń-Horodyńska i A. Zachorowska-Mazurkiewicz, Instytut Wiedzy i Innowacji, Warszawa 2007.

13. Nowak E., Metody taksonomiczne w klasyfikacji obiektów społeczno-gospodarczych, PWE, Warszawa 1990.

14. Piontek B, Koncepcja rozwoju zrównoważonego i trwałego Polski, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2002.

15. Polska – rozwój regionów – prezentacja regionów – województwo warmińsko-mazurskie. Urząd Marszałkowski Województwa Warmińsko-Mazur-

skiego. Olsztyn 2008.

16. Porter M.E., Strategia konkurencji. Metody analizy sektorów i konkurentów, przekład Ehrlich A., Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 1996.

17. Prognoza liczby ludności na lata 2008-2035 opracowana przez Główny Urząd Statystyczny. Warszawa 2008.

18. Program ochrony środowiska województwa warmińsko-mazurskiego na lata 2007-2010 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2011-2014. Urząd

Marszałkowski Województwa Warmińsko-Mazurskiego. Olsztyn 2007.

19. Raport o stanie sektora małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce w latach 2006-2007. Opracowanie przygotowane przez Polską Agencję Roz-

woju Przedsiębiorczości. Warszawa 2007.

20. Regionalny Plan Działań na rzecz Zatrudnienia na 2011 rok w Województwie Warmińsko-Mazurskim. Olsztyn 2011.

21. Regionalny Program Operacyjny Warmia i Mazury na lata 2007-2013. Dokument przyjęty przez Zarząd Województwa Warmińsko-Mazurskiego w

dniu 14 listopada 2007 r. Olsztyn 2007.

22. Sopińska A., Wiedza jako strategiczny zasób przedsiębiorstwa. Analiza i pomiar kapitału intelektualnego przedsiębiorstwa, Oficyna Wydawnicza

Szkoła Główna Handlowa w Warszawie, Warszawa 2010.

23. Stankiewicz M.J. (red.), Zarządzanie wiedzą jako kluczowy czynnik międzynarodowej konkurencyjności przedsiębiorstwa, Towarzystwo Naukowe

Organizacji i Kierownictwa Stowarzyszenie Wyższej Użyteczności „Dom Organizatora”, Toruń 2006.

24. Strategia Rozwoju Społeczno – Gospodarczego Województwa Warmińsko – Mazurskiego do roku 2020, Zarząd Województwa Warmińsko – Ma-

zurskiego, Olsztyn, 2005.

25. Strategia Zintegrowanego Rozwoju Gmin Północnego Obszaru Wielkich Jezior Mazurskich.

26. Strzała K., Przechlewski T., Ekonometria inaczej, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 2006.

27. Sudolska A., Zasoby wiedzy jako strategiczny czynnik międzynarodowej konkurencyjności przedsiębiorstwa, [w:] Zarządzanie wiedzą jako kluczo-

wy czynnik międzynarodowej konkurencyjności przedsiębiorstwa, red. M.J. Stankiewicz, Towarzystwo Naukowe Organizacji i Kierownictwa Stowa-

rzyszenie Wyższej Użyteczności „Dom Organizatora”, Toruń 2006.

28. Szalkiewicz W.K., Skonieczek A, Dynamiczny wskaźnik innowacyjności. Metoda badania innowacyjności, Olsztyńska Wyższa Szkoła Informatyki i Za-

rządzania im. Prof. Tadeusza Kotarbińskiego, Olsztyn 2009.

29. Turystyka w województwie warmińsko-mazurskim w 2010 r. Urząd Statystyczny w Olsztynie, Olsztyn 2011.

30. Ustawa z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym Rozdział 2 Art. 4 Zakres działania i zadania powiatu.

31. www.intur.com.pl/baza.htm

32. www.stat.gov.pl

33. www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/olsz/ASSETS_sygnalna_turystyka_2010.pdf

34. www.stat.gov.pl/klasyfikacje/pkd_07/pdf/2_PKD-2007-schemat_2.pdf

35. www.wm.strazgraniczna.pl

9. Bibliografia

Page 161: Perspektywy rozwoju kluczowych sektorów województwa warmińsko-mazurskiego Raport z badań

159

Tabela 1. Powiązanie metod, technik i narzędzi badawczych z zakresem problematyki badania i analiz. ....................................................................7

Tabela 2. Lista cech ze statystyki publicznej wg kapitału cząstkowego miernika syntetycznego. ..................................................................................12

Tabela 3. Wielkość próby do badnia CATI wśród przedstawicieli przedsiębiorstw reprezentujących sektory kluczowe

i wysokiej szansy.............................................................................................................................................................................................................................................14

Tabela 4. Gospodarka leśna w województwie warmińsko-mazurskim. Stan w dniu 31 XII 2010 ....................................................................................19

Tabela 5. Obszary przyrody prawnie chronionej w województwie warmińsko-mazurskim. Stan w dniu 31 XII 2010 .......................................20

Tabela 6. Wybrane cechy demograficzne w województwie warmińsko-mazurskim. Stan w dniu 31 XII 2010 ......................................................21

Tabela 7. Ludność województwa warmińsko-mazurskiego według ekonomicznych grup wieku i płci. Stan w dniu 31 XII 2010 .............22

Tabela 8. Ruch naturalny ludności województwa warmińsko-mazurskiego ................................................................................................................................23

Tabela 9. Ruch migracyjny ludności na pobyt stały w województwie warmińsko-mazurskim (liczba osób)...........................................................25

Tabela 10. Prognoza liczby ludności województwa warmińsko-mazurskiego do 2035 r. ....................................................................................................26

Tabela 11. Aktywność ekonomiczna ludności według BAEL (przeciętna w roku) .....................................................................................................................28

Tabela 12. Bezrobotni zarejestrowani według płci i typu (liczba osób) ............................................................................................................................................28

Tabela 13. Bezrobotni zarejestrowani według poziomu wykształcenia i płci (liczba osób) .................................................................................................29

Tabela 14. Przedszkola i szkolnictwo obowiązkowe .....................................................................................................................................................................................31

Tabela 15. Szkolnictwo na poziomach wyższych niż podstawowe ....................................................................................................................................................31

Tabela 16. Zasoby mieszkaniowe .............................................................................................................................................................................................................................33

Tabela 17. Mieszkania oddane do użytkowania ..............................................................................................................................................................................................33

Tabela 18. Podstawowe elementy ochrony zdrowia ....................................................................................................................................................................................34

Tabela 19. Instytucje kultury i ich wykorzystanie ............................................................................................................................................................................................35

Tabela 20. Obiekty zbiorowego zakwaterowania ...........................................................................................................................................................................................36

Tabela 21. Przestępstwa stwierdzone w zakończonych postępowaniach przygotowawczych .......................................................................................37

Tabela 22. Produkt krajowy brutto i wartość dodana brutto ...................................................................................................................................................................38

Tabela 23. Rachunki regionalne .................................................................................................................................................................................................................................38

Tabela 24. Sprzedaż detaliczna i hurtowa ...........................................................................................................................................................................................................39

Tabela 25. Budżety jednostek samorządu terytorialnego .........................................................................................................................................................................39

Tabela 26. Podmioty gospodarki narodowej wpisane do rejestru REGON w województwie warmińsko-mazurskim.

Stan w dniu 31 XII 2010 ..........................................................................................................................................................................................................................40

Tabela 27. Sieć wodociągowa rozdzielcza w województwie warmińsko-mazurskim. Stan w dniu 31 XII .................................................................44

Tabela 28. Sieć kanalizacyjna rozdzielcza w województwie warmińsko-mazurskim. Stan w dniu 31 XII 2010 .......................................................44

Tabela 29. Sieć gazowa rozdzielcza w województwie warmińsko-mazurskim. Stan w dniu 31 XII 2010 ....................................................................45

Tabela 30. Ciepłownictwo w województwie warmińsko-mazurskim. Stan w dniu 31 XII 2010 ........................................................................................45

Tabela 31. Drogi publiczne w województwie warmińsko-mazurskim. Stan w dniu 31 XII 2010 ......................................................................................47

Tabela 32. Działy, grupy, klasy i podklasy zaklasyfikowane przez ekspertów do grupy sektorów kluczowych województwa

warmińsko-mazurskiego. ......................................................................................................................................................................................................................53

Tabela 33. Działy, grupy, klasy i podklasy zaklasyfikowane przez ekspertów do grupy sektorów wysokiej szansy województwa

warmińsko-mazurskiego. ......................................................................................................................................................................................................................54

Tabela 34. Kluczowe branże wg opinii przedstawicieli powiatowych jednostek samorządów terytorialnych. ......................................................55

Tabela 35. Cechy kluczowych branż wg opinii przedstawicieli powiatowych jednostek samorządów terytorialnych. ....................................56

Tabela 36. Szanse rozwoju kluczowych branż wg opinii przedstawicieli powiatowych jednostek samorządów terytorialnych. ...............56

Tabela 37. Zagrożenia dla rozwoju kluczowych branż wg opinii przedstawicieli powiatowych jednostek samorządów

terytorialnych. ...............................................................................................................................................................................................................................................56

Tabela 38. Branże wysokiej szansy wg opinii przedstawicieli powiatowych jednostek samorządów terytorialnych. .........................................57

Tabela 39. Cechy branż wysokiej szansy w opinii przedstawicieli powiatowych jednostek samorządów terytorialnych. ...............................57

Tabela 40. Szanse rozwoju branż wysokiej szansy wg opinii przedstawicieli powiatowych jednostek samorządów terytorialnych. ......58

Tabela 41. Zagrożenia dla rozwoju branż wysokiej szansy wg opinii przedstawicieli powiatowychjednostek samorządów

terytorialnych. ...............................................................................................................................................................................................................................................58

Tabela 42. Zbiór cech charakteryzujących podmioty gospodarki narodowej województwa warmińsko-mazurskiego

objęte badaniem. .......................................................................................................................................................................................................................................59

Tabela 43. Zbiór cech objętych badaniem charakteryzujących podmioty gospodarki narodowej województwa

warmińsko-mazurskiego. ......................................................................................................................................................................................................................59

Tabela 44. Czynniki warunkujące poziom rozwoju sekcji działalności wg klasyfikacji PKD 2007 w latach 2005, 2007 i 2009

w podziale na klasę rozwoju przedsiębiorstw. ........................................................................................................................................................................60

10. Spis tabel i rysunków

Page 162: Perspektywy rozwoju kluczowych sektorów województwa warmińsko-mazurskiego Raport z badań

160

Tabela 45. Działy, grupy i klasy działalności gospodarczej wytypowane przez ekspertów jako kluczowe i wysokiej szansy

branże w województwie warmińsko-mazurskim wg sekcji PKD 2007. ....................................................................................................................61

Tabela 46. Struktura sektorów obejmujących działalności z różnych sekcji PKD 2007 wg działu działalności. .......................................................63

Tabela 47. Sektory kluczowe i wysokiej szansy województwa warmińsko-mazurskiego. ....................................................................................................63

Tabela 48. Scenariusze rozwoju sektora rolniczego województwa warmińsko-mazurskiego w perspektywie 2020 r. .................................. 108

Tabela 49. Scenariusze rozwoju sektora produkcji artykułów spożywczych województwa warmińsko-mazurskiego

w perspektywie 2020 r. ........................................................................................................................................................................................................................ 111

Tabela 50. Scenariusze rozwoju sektora drzewno-meblarskiego w województwie warmińsko-mazurskim w perspektywie 2020 r. ... 112

Tabela 51. Scenariusze rozwoju sektora produkcji wyrobów z gumy w województwie warmińsko-mazurskim

w perspektywie 2020 r. ........................................................................................................................................................................................................................ 113

Tabela 52. Scenariusze rozwoju sektora produkcji maszyn i urządzeń w województwie warmińsko-mazurskim

w perspektywie 2020 r. ........................................................................................................................................................................................................................ 115

Tabela 53. Scenariusze rozwoju sektora budowlanego w województwie warmińsko-mazurskim w perspektywie 2020 r. ....................... 117

Tabela 54. Scenariusze rozwoju sektora handlu i napraw pojazdów samochodowychw woj. warmińsko-mazurskim

w perspektywie 2020 r. ........................................................................................................................................................................................................................ 119

Tabela 55. Scenariusze rozwoju sektora turystycznego w woj. warmińsko-mazurskim w perspektywie 2020 r................................................. 120

Tabela 56. Największe firmy województwa warmińsko-mazurskiego wg XII edycji rankingu „Biznes Warmii i Mazur” ................................... 133

Rysunek 1. Schemat powiązań pomiędzy technikami w procesie identyfikacji sektorów kluczowych i wysokiej szansy. ..............................51

Rysunek 2. Schemat powiązań pomiędzy technikami w procesie identyfikacji sektorów kluczowych i wysokiej szansy. ..............................64

Rysunek 3. Mapa grup strategicznych w sektorze produkcji artykułów spożywczych. .........................................................................................................74

Rysunek 4. Mapa grup strategicznych w sektorze drzewno-meblarskim. ......................................................................................................................................81

Rysunek 5. Mapa grup strategicznych w sektorze budowlanym. ........................................................................................................................................................95

Rysunek 6. Mapa grup strategicznych w sektorze turystycznym. ..................................................................................................................................................... 106

Page 163: Perspektywy rozwoju kluczowych sektorów województwa warmińsko-mazurskiego Raport z badań

161

6.1. Karta oceny branży – ankieta ekspercka

KARTA OCENY BRANŻY

UWAGI OGÓLNE Prosimy o ocenę wszystkich branż, które zaliczyć może Pan/i do sektorów kluczowych i sektorów wysokiej szansy w rozwoju woje-wództwa warmińsko-mazurskiego

INSTRUKCJA Proszę dokonać oceny branż zaklasyfikowanych do sektorów kluczowych i sektorów wysokiej szansy zgodnie z wyszczególnio-nymi obszarami tematycznymi, zaznaczając w tabeli sekcję PKD i podklasę. Sekcja PKD i podklasa dziedziny działalności powinna być zgodna z załączoną do ankiety klasyfikacją działalności go-

spodarczej PKD 2007. Ocena powinna zostać dokonana w dwóch perspektywach: •  stan obecny – ocena aktualnej sytuacji w branży,•  szanse rozwoju – przewidywane w okresie najbliższych 3 lat

znaczenie podanych obszarów tematycznych podlegających ocenie.

Poszczególne obszary tematyczne wymienione w tabeli proszę ocenić zgodnie z poniższą skalą:1. bardzo mały/a/e, bardzo słaby/a/e2. mały/a/e, bardzo słaby/a/e3. średni/a/e4. duży/a/e, bardzo dobry/a/e5. bardzo duży/a/e, bardzo dobry/a/e6. trudno powiedzieć

Uzasadnienie oceny poszczególnych obszarów

Uzasadnienie klasyfikacji branży do sektorów kluczowych

1 2 3 4 5

Uzasadnienie odpowiedzi dotyczących znaczenia dla kształtowania sytuacji społecznej, ekonomicznej i środowiska naturalnego regionu (pkt.1-3 tabeli)

1 2 3 4 5

Uzasadnienie odpowiedzi dotyczących rozwoju naukowo-badawczego oraz technologii (pkt.4-9 tabeli)

1 2 3 4 5

Proszę zakreślić przedział czasowy, w którym branża – wg. Pani/Pana – optymalnie się rozwinie przy zastosowaniu innowacji

1 2 3 4 5

Do 2012 2012-20142015-20192020-2025

Po 2025

Do 2012 2012-20142015-20192020-2025

Po 2025

Do 2012 2012-20142015-20192020-2025

Po 2025

Do 2012 2012-20142015-20192020-2025

Po 2025

Do 2012 2012-20142015-20192020-2025

Po 2025

11. Narzędzia badawcze

I Sektory kluczowe

1 2 3 4 5

PKD: Podklasa PKD:

PKD: Podklasa PKD:

PKD: Podklasa PKD:

PKD: Podklasa PKD:

PKD: Podklasa PKD:

Stan obecny

Szanse rozwoju

Stan obecny

Szanse rozwoju

Stan obecny

Szanse rozwoju

Stan obecny

Szanse rozwoju

Stan obecny

Szanse rozwoju

Ocena od 1 do 6

1 Ważność ekonomiczna

2 Ważność społeczna

3 Ważność z perspektywy środowiska

4Wykorzystanie osiągnięć naukowo-ba-

dawczych

5Wykorzystanie nowoczesnych technik i

technologii

6Wdrażanie innowacji procesowych/

technologicznych

7 Wdrożenie innowacji produktowych

8 Wdrażanie innowacji marketingowych

9 Wdrażanie innowacji organizacyjnych

10 Perspektywy rozwoju

Page 164: Perspektywy rozwoju kluczowych sektorów województwa warmińsko-mazurskiego Raport z badań

162

Dane ekspertaSpecjalista z branży:Płeć:Liczba lat doświadczenia zawodowego: Liczba lat pracy na stanowisku kierowniczym:

6.2. Kwestionariusz wywiadu częściowo-ustrukturyzowanego (SSI)

DANE METRYCZKOWE: wypełnia moderator bez udziału rozmów-cy! Na podstawie wcześniejszych ustaleń określających respon-denta.

Powiat: bartoszycki, braniewski, działdowski, elbląski, ełcki, giżycki, goł-dapski, iławski, kętrzyński, lidzbarski, mrągowski, nidzicki, nowo-miejski, olecki, olsztyński, ostródzki, piski, szczycieński, węgorzew-ski

Zajmowane stanowisko przez respondenta: ......

Uzasadnienie oceny poszczególnych obszarów

Uzasadnienie klasyfikacji branży do sektorów wysokiej szansy

1 2 3 4 5

Uzasadnienie odpowiedzi dotyczących znaczenia dla kształtowania sytuacji społecznej, ekonomicznej i środowiska naturalnego regionu (pkt.1-3 tabeli)

1 2 3 4 5

Uzasadnienie odpowiedzi dotyczących rozwoju naukowo-badawczego oraz technologii (pkt.4-9 tabeli)

1 2 3 4 5

Proszę zakreślić przedział czasowy, w którym branża – wg. Pani/Pana – optymalnie się rozwinie przy zastosowaniu innowacji

1 2 3 4 5

Do 2012 2012-20142015-20192020-2025

Po 2025

Do 2012 2012-20142015-20192020-2025

Po 2025

Do 2012 2012-20142015-20192020-2025

Po 2025

Do 2012 2012-20142015-20192020-2025

Po 2025

Do 2012 2012-20142015-20192020-2025

Po 2025

II Sektory wysokiej szansy

1 2 3 4 5

PKD: Podklasa PKD:

PKD: Podklasa PKD:

PKD: Podklasa PKD:

PKD: Podklasa PKD:

PKD: Podklasa PKD:

Stan obecny

Szanse rozwoju

Stan obecny

Szanse rozwoju

Stan obecny

Szanse rozwoju

Stan obecny

Szanse rozwoju

Stan obecny

Szanse rozwoju

Ocena od 1 do 6

1 Ważność ekonomiczna

2 Ważność społeczna

3 Ważność z perspektywy środowiska

4Wykorzystanie osiągnięć naukowo-ba-

dawczych

5Wykorzystanie nowoczesnych technik i

technologii

6Wdrażanie innowacji procesowych/

technologicznych

7 Wdrożenie innowacji produktowych

8 Wdrażanie innowacji marketingowych

9 Wdrażanie innowacji organizacyjnych

10 Perspektywy rozwoju

Page 165: Perspektywy rozwoju kluczowych sektorów województwa warmińsko-mazurskiego Raport z badań

163

1) CHARAKTERYSTYKA GOSPODARCZA POWIATU:

3. Proszę scharakteryzować cechy branż kluczowych (najbardziej rozwiniętych) w powiecie:

Wyróżniki Branża Nazwa największych firm

1. Są znaczącym pracodawcą w powiecie (daje zatrudnienie większości mieszkańcom)

1. 2.3.

1. 2.3.

2. Wpływają na inwestycje lokalne np. na rozbudo-wę dróg, parkingów

1. 2.3.

1. 2.3.

3. Pozytywnie wpływają na środowisko naturalne 1. 2.3.

1. 2.3.

4. Negatywnie wpływają na środowisko naturalne 1. 2.3.

1. 2.3.

5. Wpływają na atrakcyjność inwestycyjną terenów, tzn. przyciągają innych przedsiębiorców

1. 2.3.

1. 2.3.

6. Są innowacyjne 1. 2.3.

1. 2.3.

7. Są unikatowe w skali kraju/regionu 1. 2.3.

1. 2.3.

8. Wpływają na promocje regionu/powiatu poprzez eksport

1. 2.3.

1. 2.3.

1. Gałęzie gospodarki najbardziej rozwinięte w powiecie: 2. Charakterystyczne produkty

A - Rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo

B – Górnictwo i wydobywanie

C - Przetwórstwo przemysłowe

D - Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, parę

wodną, gorącą wodę i powietrze do układów klimatyzacyjnych

E – Dostawa wody; Gospodarowanie ściekami i odpadami oraz

działalność związana z rekultywacją

F - Budownictwo

G - Handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdów samochodo-

wych, włączając motocykle

H – Transport i gospodarka magazynowa

I – Działalność związana z zakwaterowaniem i usługami gastro-

nomicznymi

J – Informacja i komunikacja

K – Działalność finansowa i ubezpieczeniowa

L – Działalność związana z obsługą rynku nieruchomości

M – Działalność profesjonalna, naukowa i techniczna

N – Działalność w zakresie usług administrowania i działalność

wspierająca

P - Edukacja

Q – Opieka zdrowotna i pomoc społeczna

R – działalność związana z kulturą, rozrywką i rekreacją

S – pozostała działalność usługowa

T – gospodarstwa domowe zatrudniające pracowników; gospo-

darstwa domowe produkujące wyroby i świadczące usługi na

własne potrzeby

Np. A – uprawa ziół, hodowla karpi

Page 166: Perspektywy rozwoju kluczowych sektorów województwa warmińsko-mazurskiego Raport z badań

164

4. Czy wskazane branże kluczowe są wspierane przez samorządy, rząd?

1. tak, na czym polega te wsparcie?a) subwencje państwowe, branża: …… b) zwolnienia/ulgi podatkowe, branże: …… c) polityka inwestycyjna (wyznaczanie obszarów ekonomicznych, wykonanie dróg), jakie inwestycje? ……d) politykę edukacyjną (wprowadzanie do szkół odpowiednich kierunków kształcenia)e) Inne, jakie?2. nie3. nie wiem (nie czytać)

5. Proszę wskazać zagrożenia dla kluczowych branż w powiecie.a) Zmiana polityki państwa związana z mniejszymi transferami finansowymib) Nasycenie rynkuc) Tańsza konkurencja zewnętrznad) Wzrost kosztów e) Inne, jakie? ……

6. Proszę wskazać szanse dla kluczowych branż w powiecie.a) Zmiana polityki państwa związana z większymi transferami finansowymib) Wzrost popytu poprzez pojawienie się produktów komplementarnychc) Obniżka kosztówd) Inne, jakie? ……

2) BRANżE WYSOKIEJ SZANSY

7. Proszę wskazać branże, których rozwój pozwoli na rozwój powiatu.

1. Usługi zdrowotne atrakcyjne dla klientów zagranicznych2. Usługi estetyczne (chirurgia kosmetyczna, pielęgnacja kosmetyczna, zabiegi związane z urodą)3. Usługi turystyczne, jakie?4. Opieka nad osobami starszymi5. Inne, jakie? ……………………………….

8. Proszę wskazać największe firmy

a) …….kod z pyt. 7b) …….kod z pyt. 7c) …… kod z pyt. 7

9. Proszę wskazać cechy charakterystyczne tych branż:a) wysoki poziom eksportu, kod z pyt.7b) specjalne grupy klientów, kod z pyt.7c) brak konkurencji lub niewielka liczba konkurentów, kod z pyt.7

d) dostęp do siły roboczej o specjalnych kwalifikacjach, kod z pyt.7e) wysoka innowacyjność, kod z pyt.7f ) Wysokie zyski, kod z pyt.7g) Własność prywatna, kod z pyt.7h) Wysokie nakłady inwestycyjne, kod z pyt.7i) Wysokie nakłady na B+R, kod z pyt.7j) Współpraca gospodarcza, kod z pyt.7k) Elastyczność zatrudnienia, kod z pyt.7l) Inne, jakie? ……. kod z pyt.7

10. Proszę wskazać słabe strony tych branża) Niestabilna polityka międzynarodowa, kod z pyt.7b) Klient z grupy elitarnej / brak możliwości rozwoju rynku, kod z pyt.7 c) Łatwość wejścia na rynek konkurentów, kod z pyt.7d) Brak dostępu do siły roboczej o specjalnych kwalifikacjach, kod z pyt.7e) Wysokie nakłady na innowacyjność, kod z pyt.7f ) Inne, jakie? ……. kod z pyt.7

11. Proszę wskazać szanse rozwojua) Sprzyjająca polityka zagraniczna, kod z pyt.7b) Korzystne kursy walut i polityka fiskalna, kod z pyt.7c) Dostępność do wiedzy chronionej, kod z pyt.7d) Subwencje i dotacje, kod z pyt.7e) Dostępność do wiedzy B+R, kod z pyt.7f ) Inne, jakie? ……. kod z pyt.7

6.3. Scenariusz zogniskowanych wywiadów grupowych (FGI)

1) Wprowadzenie

1. Przedstawienie się moderatora, przedstawienie firmy badawczej;

2. Przedstawienie celu badania.

Instytutu Badań i Analiz Grupa OSB na zlecenie Urzędu Marszał-kowskiego województwa warmińsko-mazurskiego przeprowadza badanie pod tytułem. „Perspektywy rozwoju kluczowych sek-torów województwa warmińsko-mazurskiego.” Celem badania jest określenie wagi poszczególnych sektorów gospodarczych w województwie warmińsko-mazurskim, oraz wskazanie ich tren-dów rozwojowych. Państwo zostali zaproszeni w roli ekspertów branżowych. Każdy z Państwa ocenił / scharakteryzował dowolną i reprezentowaną branżę. Dzisiejsze spotkanie ma na celu usyste-matyzowanie wiedzy na temat poszczególnych branż oraz wypra-cowanie scenariuszy możliwych wydarzeń.

3. Zapoznanie rozmówców z zasadami wywiadu, powiadamiamy o nagrywaniu rozmowy.

9. Posiadają kapitał zagraniczny 1. 2.3.

1. 2.3.

10. Inne, jakie? 1. 2.3.

1. 2.3.

Page 167: Perspektywy rozwoju kluczowych sektorów województwa warmińsko-mazurskiego Raport z badań

165

4. Przedstawianie uczestników spotkania.

2) Omówienie wyników ankiety eksperckiej, analizy PEST i SSI

Jak Państwo rozumieją termin sektor kluczowy?

Moderator dopytać o:Wyróżniki: Branża oferująca największe zatrudnienie mieszkańcomBranża lub kilka branż o jednym profilu prężnie się rozwijającaBranża stanowiąca o konkurencyjności regionu (gwarantuje lep-szą jakość życia mieszkańców)Branża o największych dochodach

Państwo zdefiniowali ……. kilka sektorów kluczowych w regionie. Są to ……

Moderator!!!! Jeśli jest duża dywersyfikacja sektorowa w regionie lepsze zobrazowanie byłoby na mapie!

•  Charakterystyka produktów poszczególnych sektorów•  Największe firmy w sektorach kluczowych•  Kierunki i intensywność eksportu i importu•  Dostępność do zasobów pracy z uwzględnieniem specyficz-

nych kwalifikacji•  Inne specyficzne zasoby•  Innowacyjność podmiotów •  Strategie konkurencji•  Zagrożenie nową konkurencją, substytuty

Po każdym omówionym sektorze: Czy Państwo zgadzają się z tymi wynikami?Moderator dopytać o:Uzasadnienie akceptacji zakresu definicyjnegoUzasadnienie braku akceptacji zakresu definicyjnego

Mocną stroną danej branży jest …… (Moderator wymienia i mo-tywuje do wypowiedzi uczestników FGI)Moderator dopytać o:•  Co stwarza że sektor ten jest atrakcyjny? •  Brak konkurencji•  Brak barier wejścia i wyjścia (np. Niski wkład kapitałowy na roz-

poczęcie)•  Wysokie potrzeby podaży •  Dostępność do specjalistów•  Łatwość modernizowania oferty / wprowadzania innowacji•  Dostęp do wiedzy branżowej•  Sprzyjająca polityka lokalna•  Sprzyjające warunki środowiskowe

Słabą strony danej branży jest …… (Moderator wymienia i moty-wuje do wypowiedzi uczestników FGI)Moderator dopytać czy jest to:•  Limitowanie produktów•  Koncesje•  Sezonowość•  Badania i innowacyjność•  Niska dostępność do specjalistów

•  Brak dostępu do wiedzy branżowej•  Niesprzyjająca polityka lokalna•  Niesprzyjające warunki środowiskowe Jakie Państwa zdaniem istnieją zagrożenia dla rozwoju danego sektora kluczowego?

Moderator dopytać czy jest to:•  Zmiana polityki państwa związana z mniejszymi transferami fi-

nansowymi•  Nasycenie rynku•  Tańszy konkurent•  Wzrost kosztów

Jak kształtować się będzie perspektywa rozwoju danego sektora kluczowego?Moderator dopytać czy szanse rozwoju stwarzać będą:•  Korzystna zmiana polityki państwa, jaka? •  Zmiany w obsługiwanych segmentach nabywców, dlaczego?•  Zmniejszenie niepewności, dlaczego? •  Rozprzestrzenianie się wiedzy chronionej (bazy klientów głów-

nych, bazy kontrahentów, technologii, formuł produkcyjnych), dlaczego?

•  Większy rynek zbytu?•  Zmiany w kosztach nakładu (wywołane kursami walut)•  Innowacje technologiczne/procesowe •  Innowacje produktowe•  Innowacje organizacyjne•  Innowacja marketingowe•  Możliwość zwiększenia eksportu/importu•  Bariery wejścia, jakie? •  Bariery wyjścia?

Sektor wysokiej szansy roboczo sformułowaliśmy jako sektor, który charakteryzuje się liniowym trendem wzrostu na przestrzeni 5 lat, z niewielkimi wahaniami w czasie. Z analizy wyników pierwszych badań do sektora wysokiej szansy zaliczyliśmy ……

•  Charakterystyka produktów poszczególnych sektorów•  Największe firmy w sektorach kluczowych•  Kierunki i intensywność eksportu i importu•  Dostępność siły roboczej z uwzględnieniem specyficznych kwa-

lifikacji•  Inne specyficzne zasoby•  Innowacyjność podmiotów •  Strategie konkurencji•  Zagrożenie nową konkurencją•  Znaczenie ekonomiczne•  Znaczenie społeczne•  Znaczenie dla środowiska naturalnego•  Wykorzystanie B+R•  Implementacja nowoczesnych rozwiązań, procesów i produktów

Po każdym omówionym sektorze: Czy Państwo zgadzają się z tymi wynikami?

Moderator dopytać o:•  Uzasadnienie akceptacji zakresu definicyjnego•  Uzasadnienie braku akceptacji zakresu definicyjnego

Page 168: Perspektywy rozwoju kluczowych sektorów województwa warmińsko-mazurskiego Raport z badań

166

Mocną stroną danej branży jest …… (Moderator wymienia i mo-tywuje do wypowiedzi uczestników FGI)Co stwarza że sektor ten jest atrakcyjny? Moderator dopytać czy jest to:•  Brak konkurencji•  Brak barier wejścia i wyjścia (Niski wkład kapitałowy na rozpo-

częcie)•  Wysokie potrzeby podaży •  Dostępność do specjalistów•  Łatwość modernizowania oferty / wprowadzania innowacji•  Dostęp do wiedzy branżowej•  Sprzyjająca polityka lokalna•  Sprzyjające warunki środowiskowe Słabą strony danej branży jest …… (Moderator wymienia i moty-wuje do wypowiedzi uczestników FGI)Moderator dopytać czy jest to:•  Limitowanie produktów•  Koncesje•  Sezonowość•  Badania i innowacyjność•  Niska dostępność do specjalistów•  Brak dostępu do wiedzy branżowej•  Niesprzyjająca polityka lokalna•  Niesprzyjające warunki środowiskowe Jakie widzą Państwo zagrożenia dla danego sektora wysokiej szansy? Moderator dopytać co zagraża:•  Zmiana polityki państwa związana z mniejszymi transferami fi-

nansowymi•  Nasycenie rynku•  Tańszy konkurent•  Wzrost kosztów

Jak kształtować się będzie perspektywa rozwoju danego sektora wysokiej szansy?Moderator dopytać czy będzie to:•  Korzystna zmiana polityki państwa, jaka? •  Zmiany w obsługiwanych segmentach nabywców, dlaczego?•  Zmniejszenie niepewności, dlaczego? •  Rozprzestrzenianie się wiedzy chronionej (bazy klientów głów-

nych, bazy kontrahentów, technologii, formuł produkcyjnych), dlaczego?

•  Rozwój rynku•  Zmiany w kosztach nakładu (wywołane kursami walut)•  Innowacje technologiczne/procesowe •  Innowacje produktowe•  Innowacje organizacyjne•  Innowacja marketingowe•  Możliwość zwiększenia eksportu/importu•  Bariery wejścia, jakie? •  Bariery wyjścia?

4) ZAKOŃCZENIE

Podsumowanie dotychczasowych wniosków oraz podziękowanie za przybycie

6.4. Scenariusz indywidualnych wywiadów pogłębionych (IDI)

DANE METRYCZKOWE: wypełnia moderator bez udziału rozmów-cy! Na podstawie wcześniejszych ustaleń określających respon-denta.

Powiat: bartoszycki, braniewski, działdowski, elbląski, ełcki, giżyc-ki, gołdapski, iławski, kętrzyński, lidzbarski, mrągowski, nidzicki, nowomiejski, olecki, olsztyński, ostródzki, piski, szczycieński, wę-gorzewski

Zajmowane stanowisko przez respondenta ……Branża: ......Charakterystyczny produkt: ……Wyznaczony termin spotkania: dd-mm-r, gCzas rozmowy: Nazwa firmy:Przedsiębiorstwo zostało zakwalifikowane do sektora kluczowego / wysokiej szansy*)

1) Wprowadzenie

5. Przedstawienie się moderatora, przedstawienie firmy badawczej;

6. Przedstawienie celu badania.

Instytutu Badań i Analiz Grupa OSB na zlecenie Urzędu Marszał-kowskiego województwa warmińsko-mazurskiego przeprowadza badanie pod tytułem. „Perspektywy rozwoju kluczowych sekto-rów województwa warmińsko-mazurskiego.” Celem badania jest określenie wagi poszczególnych sektorów gospodarczych w da-nym powiecie, oraz wskazanie ich trendów rozwojowych. Pana/Pani uczestnictwo w badaniu stanowi istotne źródło wiedzy na temat charakterystyki kluczowych i wysokiej szansy sektorów go-spodarczych, branż oraz przedsiębiorstw w danym powiecie.

7. Zapoznanie rozmówcy z zasadami wywiadu, powiadamiamy o nagrywaniu rozmowy.

2) Charakterystyka przedsiębiorstwa

Proszę w kilku zdaniach opowiedzieć o przedsiębiorstwie

Moderator dopytać o:1. Kiedy powstało? 2. Kim są założyciele? Jaki jest kapitał?3. Czy i jak się zmieniała forma działania? 4. Jakie jest zatrudnienie? 5. Warunki, jakie towarzyszyły założeniu przedsiębiorstwu?6. Jakie problemy dotykają przedsiębiorstwo?7. Sukcesy przedsiębiorstwa.8. Jaka jest skala działania ( jeśli firma eksportuje to dokąd i jaki jest to jest poziom produkcji?)9. Obecność patentów, licencji i innej wiedzy chronionej. 10. Pozycja firmy w odniesieniu do konkurencji – największe firmy w sektorze, ich kapitał, skala działania, innowacyjność, zagrożenia fuzją, oligopolem.

Page 169: Perspektywy rozwoju kluczowych sektorów województwa warmińsko-mazurskiego Raport z badań

167

Proszę przedstawić swoje strategie walki z konkurencją.

Moderator wymienia i motywuje do odpowiedzi:•  Czy firma inwestuje w urządzenia?•  Obniża koszty, jakie?•  Zdobywa lojalność klientów, w jaki sposób? •  Przedsiębiorstwo rezygnuje z masowego klienta na rzecz elitar-

nego?•  Podnosi nakłady na B+R, reklamę i promocję,•  Przedsiębiorstwo stawia na wysoką jakość surowców. •  Przedsiębiorstwo zdobywa większy lub nowy rynek.

Czy firma wprowadzała innowacyjne rozwiązania? Jeżeli tak, jakie-go rodzaju (produktowe, technologiczne, organizacyjne i marke-tingowe) i jaki sposób wpłynęły one na pozycję firmy na rynku?Moderator dopytać o:1. Rodzaj innowacji: 2. Opis wpływu na sytuację firmy:

3) Charakterystyka sektora / branży

Jak obecnie postrzega Pan/Pani branże, w której działa? Czy widzi Pan/Pani jakieś bariery wejścia na rynek dla nowych przedsiębior-ców z tej branży?

Moderator dopytać o:1. Czy jest silna konkurencja? W jaki sposób ona będzie ograniczać wejście na rynek? (rywalizacja cenowa, wojna reklamowa, wprowadzanie nowych wyrobów, zwiększenie zakresu obsługi klienta, zwiększenie zakresu gwarancji, ograniczać kanały dystrybucji).2. Czy rozruch wymaga obecnie dużego kapitału na początek? Czym to jest spowodowane? 3. Czy brak doświadczenia w danej branży, co jest równe brak wiedzy technicznej, o rynku i możliwościach prawnych, będzie znacząco utrudniało wejście na rynek? 4. Jaka jest opłacalność działania w tej branży? Jakie ryzyko się ponosi? (koszty, skala działania).5. Jak wysokie są koszty prowadzenia takiej działalności i jak to wygląda w porównaniu do innych branż? 6. Jacy na rynku dostępni są specjaliści? Czy bez problemu można znaleźć pracowników? 7. Czy państwo w jakiś sposób ogranicza działania w danej branży? Np. przez koncesje, limity? 8. Czy działanie w tej branży wymaga jakiś specyficznych zasobów? Czy jest do nich dostęp?

4) Pytania do przedsiębiorców z grupy kluczowych

Proszę scharakteryzować klientów? Co stanowi ich siłę przetargową?

Moderator dopytać o:1. Kim są? (MODERATOR! Wymieniać i motywować do szerszej odpowiedzi: to rozproszeni klienci kupujący w sieciach dys trybucji, to klienci zintegrowani – firmy, to specyficzne grupy odbiorców o charakterystycznych cechach, jakich?, to masowi odbiorcy nie posiadający charakterystycznych cech).2. Co jest ich siłą przetargową? (MODERATOR! Wymieniać i motywować do szerszej odpowiedzi: mają duży wybór po-

dobnych produktów, mogą kupić po niższej cenie produkt kon-kurencji, mogą żądać kupna po niższej cenie lub na specjalnych zasadach, mają produkty komplementarne o innych cechach).

Czy firma kupuje półprodukty, surowce, usługi licencjonowane np. specjalne programy komputerowe? Jeśli tak, to jakie czynniki wpływają na wybór dostawców tych zasobów?

Moderator wymienia i motywuje do odpowiedzi:•  Głównie ceną•  Wysokie koszty związane ze zmianą dostawcy Liczba alterna-

tywnych źródeł zaopatrzenia jest bardzo ograniczona

5) Pytania do przedsiębiorców z grupy wysokiej szansy

Proszę ocenić posiadany kapitał przedsiębiorstwa w odniesieniu do analogicznego okresu roku poprzedniego oraz wskazać czyn-niki które wpłynęły na taką sytuację wg skali: 3 wzrost, 2 – utrzy-manie poziomu, 1 - spadek.

Moderator wymienia i motywuje do odpowiedzi:1. Kapitał wynikowy. •  Wyniki finansowe z działalności (zysk, strata) ……•  Przychody z działalności …… •  Koszty ……•  Obciążenia wyniku finansowego (w tym podatek dochodowy)

……•  Należności (krótkoterminowe, długoterminowe) ……•  Zobowiązania (krótkoterminowe, długoterminowe) ……

2. Kapitał ludzki•  Liczba pracujących ……•  Wykształcenie/ kwalifikacje pracujących ……•  Wynagrodzenia ……•  Zatrudnienie - umowa o pracę ……•  Zatrudnienie – inne umowy (o dzieło, zlecenie itp.) ……

3. Kapitał strukturalny•  Partnerstwa z przedsiębiorstwami ……•  Zasoby dostawców ……•  Zasoby odbiorców ……•  Środki trwałe (wartość brutto środków trwałych) ……•  Wartość nakładów inwestycyjnych ……•  Wdrażanie innowacyjnych rozwiązań - nowoczesnych dla

przedsiębiorstwa ……•  Wdrażanie innowacyjnych rozwiązań - nowoczesnych na rynku

……

6) ZAKOŃCZENIE

Czy dostrzega Pan/Pani bariery wyjścia z rynku?

Moderator wymienia i motywuje do szerszych wypowiedzi:Bariery ekonomiczne to: •  Firma posiada zasoby o wysokim stopniu specjalizacji, trudno

zbywalne takie jak np. park maszynowy.•  Stałe koszty typu odprawy dla pracowników •  Firma jest związana umowami z partnerami gospodarczymi, do-

Page 170: Perspektywy rozwoju kluczowych sektorów województwa warmińsko-mazurskiego Raport z badań

168

stawcami, lub posiada wspólne urządzenia•  Bariery emocjonalne to: •  Marka i właściciel mocno identyfikuje się z dziedziną działalno-

ści, •  Z uwagi na lojalność wobec pracowników, •  Ze względu na obawę o własną karierę, •  Ze względu na przywiązania do marki i dumę,•  Bariery społeczne to:•  Naciski społeczne zniechęcające w trosce o zachowanie miejsc pracy.

Krótkie podsumowanie i podziękowanie za udział w badaniu.

6.5. Kwestionariusz wywiadów telefonicznych wspomaganych komputerowo (CATI)

1. Proszę podać sekcję PKD i podklasę:1. A - Rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo ……2. B – Górnictwo i wydobywanie ……3. C - Przetwórstwo przemysłowe ……4. D - Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, parę wodną, gorącą wodę i powietrze do układów klimatyzacyj-nych ……5. E – Dostawa wody; Gospodarowanie ściekami i odpadami oraz działalność związana z rekultywacją ……6. F - Budownictwo ……7. G - Handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdów samocho-dowych, włączając motocykle ……8. H – Transport i gospodarka magazynowa ……9. I – Działalność związana z zakwaterowaniem i usługami gastro-nomicznymi ……10. J – Informacja i komunikacja ……11. K – Działalność finansowa i ubezpieczeniowa ……12. L – Działalność związana z obsługą rynku nieruchomości ……13. M – Działalność profesjonalna, naukowa i techniczna ……14. N – Działalność w zakresie usług administrowania i działalność wspierająca ……15. O- Administracja publiczna i obrona narodowa; obowiązkowe zabezpieczenia społeczne ……16. P - Edukacja ……17. Q – Opieka zdrowotna i pomoc społeczna ……18. R – działalność związana z kulturą, rozrywką i rekreacją ……19. S – pozostała działalność usługowa ……20. T – gospodarstwa domowe zatrudniające pracowników; go-spodarstwa domowe produkujące wyroby i świadczące usługi na własne potrzeby ……21. U – organizacje i zespoły eksterytorialne ……

2. Forma prawna przedsiębiorstwa1. osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą2. spółki cywilne3. spółki handlowe4. spółdzielnie5. stowarzyszenia i organizacje społeczne6. fundacje7. inne (jakie?) ……8. spółka z o.o.

3. Forma własności przedsiębiorstwa1. publiczna

2. prywatna (w tym spółdzielnie)3. fundacje/stowarzyszenia

4. Działalność firmy1. usługowa2. produkcyjna3. usługowo-produkcyjna4. handlowa5. handlowo-usługowa6. produkcyjno-handlowo-usługowa7. inne, jakie? ……

5. Proszę wymienić maksymalnie 3 główne produkty ofero-wane przez Pana/i firmę1. Produkt 1 ……2. Produkt 2 ……3. Produkt 3 ……

6. Proszę podać, jakimi cechami charakteryzuje się produkt Pana-/i przedsiębiorstwa? (Proszę wskazać trzy najistotniejsze cechy)1. konkurencyjny cenowo – niska cena2. unikatowy na rynku3. wysokiej jakości4. marka produktu powszechnie znana jest na rynku5. jest odpowiednikiem produktów/usług o znanej marce na ryn-ku (substytut)6. posiada dobrą relację ceny do jakości7. Inne, jakie? ……

7. Proszę podać dominującą formę zatrudnienia pracowni-ków zatrudnionych w Pana/i firmie 1. firma nie zatrudnia pracowników (przejdź do pytania nr 12)2. umowa o pracę na czas nieokreślony3. umowa o pracę na czas określony 4. umowa zlecenie 5. umowa o dzieło 6. sezonowo 7. dorywczo

8. Proszę podać dominujący poziom wykształcenia pracow-ników w Pana/i firmie :1. gimnazjalne i niższe2. zasadnicze zawodowe 3. średnie ogólnokształcące/techniczne 4. policealne5. wyższe 6. Inne, jakie? ……

9. Czy pracownicy Pana/i przedsiębiorstwa w okresie ostat-nich dwóch lat uczestniczyli w szkoleniach podnoszących /zmieniających kwalifikacje zawodowe?1. tak, ze środków własnych pracowników 2. tak, finansowane w całości przez pracodawcę3. tak, współfinansowane ze środków Unii Europejskiej4. nie, dlaczego? ……

10. Jakie niezbędne specyficzne kwalifikacje posiadają pra-cownicy w Pana/i firmie?1. odpowiedź 1 ……

Page 171: Perspektywy rozwoju kluczowych sektorów województwa warmińsko-mazurskiego Raport z badań

169

2. odpowiedź 2 ……3. odpowiedź 3 ……4. nie wymaga specyficznych kwalifikacji

11. Jakie zmiany w liczbie osób zatrudnionych na podstawie umowy o pracę miały miejsce w ciągu ostatniego roku? (Proszę podać liczbę, o jaką zwiększyło/ zmniejszyło się zatrudnienie)1. Liczba pracowników zwiększyła się o osób ……2. Liczba pracowników utrzymała się na tym samym poziomie3. Liczba pracowników zmniejszyła się o osób ……4. Trudno powiedzieć (nie czytać)

12. Czy w procesie rekrutacji pojawiają się problemy z na-borem pracowników posiadających niezbędne specyficzne kwalifikacje?1. Nie ma problemów z zatrudnieniem odpowiedniej kadry pra-cowniczej2. Brak osób o odpowiednich kwalifikacjach zawodowych3. Brak osób o odpowiednich umiejętnościach i doświadczeniu zawodowym4. Zbyt duże oczekiwania płacowe kandydatów5. Zbyt duże oczekiwania pozapłacowe kandydatów6. Inne (jakie?) ……7. Trudno powiedzieć (nie czytać)8. Firma nie zatrudniała nigdy pracowników

13. Jakie specyficzne dla przedsiębiorstwa zasoby wykorzy-stywane są w Pana/i firmie? Jaka jest ich dostępność: 1 - są łatwo dostępne, 2 - ich dostępnoś jest ograniczona1. Środki trwałe (maszyny, urządzenia, budynki), jakie? …… ocena dostępności ……2. Informacyjne (komunikaty, statystyki, cenniki, ogłoszenia), jakie? ……ocena dostępności ……3. Surowce, jakie? ……ocena dostępności ……4. Duże rezerwy gotówki5. Inne, jakie? ……6. specjalistyczne zasoby kadrowe, jakie? ……treść odpowiedzi ……

14. Jakie zasoby wiedzy gromadzone są w Pana/i firmie?1. Wynalazki2. Patenty3. Wzory użytkowe4. Bazy klientów5. Bazy kontrahentów6. Nowoczesne rozwiązania technologiczne7. Nowoczesne rozwiązania organizacyjne8. Nowoczesne rozwiązania marketingowe9. Inne, jakie? ……10. W firmie nie są gromadzone zbiory wiedzy chronionej

15. Jakie znaczenie w budowaniu pozycji w branży, w której działa Pana/i firma mają: (Proszę ocenić wg skali: 1 – niska/ie, 2 – wysoka/ie, 3 - brak)1. Wyspecjalizowane zasoby (charakterystyczne dla branży) ……2. Zależność taktyki działania od działań prowadzonych przez inne firmy ……

3. Nakłady kapitału na działalność w danej dziedzinie ……4. Bariery prawno-administracyjne, społeczne i polityczne ……5. Korzyści wynikające z zasięgu działania (np. terytorium, grup odbiorców) ……6. Stopień zróżnicowania produktów ……7. Identyfikacja marek/ lojalność nabywców ……8. Koszt zmiany dostawcy ……9. Dostępność zaopatrzenia ……10. Dostęp do kanałów dystrybucji ……11. Wysokość kapitału początkowego ……12. Dostęp do nowych technologii ……13. Bariery prawne i administracyjne ……14. Efekt doświadczenia ……

16. Który z podanych czynników ma największe znaczenie w budowaniu konkurencyjnej pozycji Pana/i firmy na rynku ?1. Sprawne zarządzanie2. Organizacja pracy3. Systemy jakości4. Zarządzanie procesami5. Komunikacja wewnętrzna6. Inne, jakie? ……

17. Proszę ocenić poziom poszczególnych instrumentów konkurowania Pana/i firmy w stosunku do firm konkurencyj-nych: (Ocena wg skali: 1 – niższy, 2 - taki sam, 3 – wyższy) 1. Cena ……2. Jakość ……3. Wizerunek firmy ……4. Marka produktu ……5. Częstotliwość wprowadzania nowych produktów ……6. Warunki płatności ……7. Terminowość dostaw ……8. Reklama i promocja sprzedaży ……9. Dogodna dla klientów sieć dystrybucji ……10. Obsługa klienta ……11. Zakres i jakość usług posprzedażnych ……12. Inne (jakie?) ……Ocena ……

18. Proszę wskazać jaka/ie jest w Pana/i branży?1. liczba konkurentów: (duża/mała) ……2. tempo wzrostu popytu w branży: (niskie/wysokie) ……3. koszty stałe: (niskie/wysokie) ……4. zróżnicowanie produktów pomiędzy konkurencją: (brak/silne) ……5. charakter wzrostu zdolności wytwórczych: (stopniowy/skoko-wy) ……6. znaczenie strategii dla firmy/zaangażowanie w sektorze: (duże/małe) ……7. Udział w rynku (%)……19. Jakie znaczenie w relacjach z nabywcami mają poniższe czyn-niki? (1 – małe, 2 – duże, 3 – nie mają znaczenia ) 1. Liczba ważnych odbiorców ……2. Dostępność substytutów ……3. Koszt zmiany dostawcy ……4. Zagrożenie wpływu na wysokość ceny ze strony nabywcy (inte-gracja wstecz) ……5. Zagrożenie ze strony firm (integracja w przód) ……

Page 172: Perspektywy rozwoju kluczowych sektorów województwa warmińsko-mazurskiego Raport z badań

170

6. Znaczenie produktu dla nabywcy ……7. Dochód nabywcy ……

20. Proszę wskazać 3 najistotniejsze cechy, którymi charakte-ryzują się nabywcy produktu/usługi Pana/i firmy:1. Jest ich wielu lub są zorganizowani w grupy dokonujące razem zakupów2. Mają możliwość dużego wyboru produktów i jest im wszystko jedno od kogo kupią3. Nie mają możliwości zakupu oferowanego produktu/usługi u innego dostawcy4. Mogą nabywać produkt po cenach hurtowych5. Są rozdrobnieni i nie zdolni do skoordynowania swoich zaku-pów6. Są pośrednikami w sprzedaży ostatecznym odbiorcom7. Są lojalnymi klientami, ponieważ zmiana dostawcy wiąże się z dużymi kosztami8. Stanowią stałą grupę odbiorców oczekujących produktów/usługi wysokiej jakości9. Inne, jakie? ……

21. W jaki sposób poniższe czynniki wpływają na współpracę z dostawcami? (1 – małe, 2 – duże, 3 – nie mają znaczenia ) 1. Liczba znaczących nabywców ……2. Dostępność produktów/usług będących substytutami ……3. Stopień zróżnicowania (specjalizacji) produktu dostawcy ……4. Ograniczenie możliwości uzyskania korzystnych warunków ze strony firm (integracja w przód) ……5. zagrożenie ze strony firm integracją wsteczną ……6. Znaczenie dostaw dla jakości produktu ……7. Znaczenie sektora dla wielkości utargów/ zysku dostawcy ……8. Nie dotyczy

22. Proszę wskazać 3 najistotniejsze cechy, którymi charakte-ryzują się główni dostawcy Pana/i firmy:1. Ilość dostawców jest ograniczona2. Dostawców jest wielu i możliwy jest wybór warunków zakupu3. Dostawcy są zainteresowani sprzedażą bezpośrednio konsu-mentowi4. Dostawcy są hurtownikami5. Koszty zmiany dostawcy są wysokie6. Grupa dostawców stwarza realną groźbę integracji wprzód7. Wybór dostawcy jest ważnym nakładem w działalności firmy8. Dostawcy są rozproszeni i jest ich wielu9. Produkty oferowane przez dostawców są jednolite10. Dostawcy są zagrożeni utratą klientów, którzy się integrują11. Inne, jakie? ……12. Nie dotyczy

23. Proszę wskazać zasięg geograficzny dostawców, odbior-ców i konkurentów Państwa przedsiębiorstwa (1 - rynek lo-kalny, 2 - rynek regionalny, 3 - rynek krajowy, 4 - rynek po-nadkrajowy)1. Dostawcy (poddodstawcy, usługodawcy) ……2. Rynek zbytu (odbiorcy - klienci ) ……3. Konkurenci ……

24. Proszę wskazać, jakie działania Pan/Pani podejmuje w celu umocnienia pozycji firmy na rynku? (Proszę wskazać trzy

najistotniejsze możliwości)1. Inwestycje w urządzenia (park maszynowy)2. Obniżanie kosztów poprzez znajomość rynku i jego praw3. Obniżanie kosztów poprzez kontrolę kosztów bezpośrednich i ogólnych4. Obniżanie kosztów poprzez pomijanie klientów o marginalnym znaczeniu5. Obniżanie kosztów poprzez minimalizowanie lub całkowity brak udziału w kosztach nakładów poniesionych na badania i roz-wój (B+R ), obsługę posprzedażową lub reklamę6. Wyróżnienie produktu (poprzez działania marketingowe, pro-mocyjne, unikatowość)7. Pozyskiwanie lojalności klientów8. Rezygnacja z masowego klienta na rzecz klienta elitarnego (wy-jątkowego)9. Podnoszenie nakładów na badania i rozwój (B+R ), reklamę i promocję10. Wysoka jakość stosowanych materiałów służących do wyrobu produktów11. Zdobycie nowej grupy odbiorców12. Wejście na nowy rynek/ terytorium13. Koncentracja – zajęcie niszy rynkowej - Wprowadzenie pro-duktu wysokiej jakości

25. Proszę wskazać trzy najistotniejsze bariery w rozwoju firmy1. Opóźnienie technologiczne2. Dezaktualizacja zasobów niematerialnych, w tym wiedzy 3. Duża szansa wejścia konkurencji na dany obszar4. Niski prestiż znaków firmowych firmy5. Niski poziom zmian w produkcie i niedostosowanie do zmien-nych oczekiwań nabywców6. Wzrost kosztów - inflacja7. Ograniczona możliwość utrzymania dystansu cenowego do produktu konkurencji8. Niski stopień zróżnicowania produktu na rynku9. Utrata nabywców na rzecz tańszych produktów substytucyj-nych10. Zmniejszenie potrzeby nabywców na dany produkt11. Naśladownictwo konkurencji12. Wejście konkurencji w podsegmenty danego rynku13. Większe koszty w porównaniu z kosztami ponoszonymi przez konkurencję14. Niski stopień zróżnicowania produktu, w odniesieniu do kon-kurencji15. Inne, jakie? ……16. Trudno powiedzieć (nie czytać)

26. Czy w okresie ostatnich 2 lat Pana/i firma: (proszę zazna-czyć dowolną ilość odpowiedzi)1. Z powodzeniem wprowadziła nowy produkt lub usługę2. Udoskonaliła produkt lub usługę3. Z powodzeniem wprowadziła nowy proces produkcyjny/świad-czenia usług4. Udoskonaliła proces produkcyjny/świadczenia usług5. Udoskonaliła metody dostawy lub proces logistyczny6. Wdrożyła nową lub istotnie zmienioną strategię działania przed-siębiorstwa7. Wdrożyła nowe lub istotnie zmieniła struktury organizacyjne8. Wdrożyła tzw. zaawansowane techniki zarządzania (np. TQM –

Page 173: Perspektywy rozwoju kluczowych sektorów województwa warmińsko-mazurskiego Raport z badań

171

total quality management)9. Prowadziła badania rynkowe/marketingowe w celu wprowa-dzenia nowego produktu lub usługi10. Prowadziła badania rynkowe/marketingowe w celu poszerze-nia rynków zbytu11. Prowadziła badania rynkowe/marketingowe w celu dostoso-wania produktu/usługi do szerszej grupy klientów12. Zmieniła koncepcję/strategię marketingową przedsiębiorstwa13. Wprowadziła inne zmiany nie będące innowacjami technicz-nymi (np. zmiany o charakterze estetycznym lub inne twórcze mo-dyfikacje przynajmniej jednego z produktów przedsiębiorstwa)14. Inne rodzaje zmian (jakie?) ……15. Zmiany nie nastąpiły (przejdź do pytania nr 28)

27. Jakie były przyczyny wprowadzenia tych zmian? (proszę zaznaczyć maksymalnie 3 odpowiedzi)1. Chęć umocnienia pozycji firmy na rynku na którym działa firma2. Możliwość rozszerzenia oferty firmy3. Szansa na objęcie działaniem szerszego obszaru terytorialnego4. Podniesienie jakości produktu/usługi5. Obniżenie kosztów wytworzenia świadczonego produktu/usłu-gi6. Możliwość dotarcia z ofertą firmy do szerszej grupy specyficz-nych odbiorców7. Wytworzenie oryginalnego produktu/usługi, jakie nie były do-tychczas oferowane na rynku8. Inne, jakie? ……9. Trudno powiedzieć (nie czytać)

28. Z jakich źródeł wiedzy/informacji korzysta Pana/i firma?1. Własne zaplecze badawczo-rozwojowe2. Innych przedsiębiorstw 3. Dostawców maszyn i urządzeń, wyposażenia, materiałów, kom-ponentów oraz oprogramowania4. Klientów5. Konkurentów6. Firm konsultingowych7. Placówek naukowo-badawczych np. PAN8. Jednostek badawczo-rozwojowych9. Szkół wyższych10. Konferencji, targów, wystaw11. Czasopism i publikacji naukowych/technicznych/handlowych12. Towarzystw i stowarzyszeń naukowo-technicznych, specjali-stycznych i zawodowych13. Inne, jakie? ……

29. Proszę wskazać, jakie działania konkurencji stanowią naj-większe zagrożenie dla Pana/i firmy:1. Możliwość łączenia się (powstania fuzji) i wzmocnienia istnieją-cych konkurentów2. Wykupywanie istniejących firm3. Rozszerzenie rynku przez konkurentów i ograniczenie rynku in-nym przedsiębiorstwom (produkt, cena, jakość i terytorium)4. Wspólne oferowanie zestawu produktów i usług (synergizm) przez firmy uczestniczące w danym sektorze5. Klienci lub dostawcy mogą zintegrować się6. Inne, jakie? ……

30. Proszę wskazać grupę podmiotów, z którym współpracu-je przedsiębiorstwo? 1. Ośrodki innowacyjności (przejdź do pytania nr 32)2. Firmy doradcze (przejdź do pytania nr 32)3. Inkubatory przedsiębiorczości (przejdź do pytania nr 32)4. Organizacje pozarządowe (przejdź do pytania nr 32)5. Administracja samorządowa (przejdź do pytania nr 32)6. Administracja rządowa (przejdź do pytania nr 32)7. Placówki edukacyjne (przejdź do pytania nr 32)8. Przedsiębiorstwa z danej branży9. Przedsiębiorstwa również z innych branż10. Inne, jakie? (przejdź do pytania nr 32) ……11. Nie współpracujemy (przejdź do pytania nr 32)

31. Jakie korzyści przyniosło Pana/i przedsiębiorstwu za-wiązanie współpracy z innymi przedsiębiorstwami? Proszę wskazać maksymalnie 3 najistotniejsze korzyści.1. Wyższy stopień wykorzystania okazji rynkowych2. Poprawa pozycji firmy wobec konkurentów lokalnych3. Wyższa pozycja wobec konkurentów nielokalnych4. Obniżenie poziomu kosztów działania firmy5. Wzrost poziomu innowacyjności6. Zwiększenie oferty firmy7. Rozbudowa sieci dystrybucji8. Osiągnięcie korzyści specjalizacji9. Osiągnięcie korzyści skali10. Silniejsza pozycja w stosunku do dostawców11. Silniejsza pozycja w stosunku do odbiorców12. Wyższa jakość produktów13. Wyższa jakość organizacji i zarządzania14. Większe możliwości pozyskania środków finansowych15. Inne (jakie?) ……16. Brak korzyści

32. Proszę wskazać, jakie decyzje podejmowane są w Pana/i firmie, aby osiągnąć korzystny wynik działania firmy?1. Zmniejszenie poziomu cen zbytu2. Zwiększenie poziomu cen zbytu3. Zwiększenie wielkość sprzedaży 4. Ograniczenie wielkość kosztów prowadzonej działalności5. Większe różnicowanie struktury asortymentu sprzedaży 6. Poszukiwanie rozwiązań zmniejszających obciążenia podatkami7. Inne, jakie? ……

33. Jakie zmiany w stosunku do roku poprzedniego nastąpiły w działalności firmy? (5 - znaczny wzrost, 4 – wzrost, 3 – bez zmian, 2 – spadek, 1 – znaczny spadek, 6 - trudno powiedzieć - nie czytać, 7 – nie dotyczy brak możliwości oceny)1. Udział w rynku ……2. Zysk ……3. Strata ……4. Poziom inwestycji ……5. Zatrudnienie ……6. Wynagrodzenia ……7. Wartość brutto środków trwałych ……8. Przychody z działalności firmy ogółem ……9. Przychody ze sprzedaży produktów/usług na eksport ……10. Koszty uzyskania przychodu ogółem ……11. Wprowadzenie innowacji procesowych/technologicznych

Page 174: Perspektywy rozwoju kluczowych sektorów województwa warmińsko-mazurskiego Raport z badań

172

……12. Wprowadzenie innowacyjnych produktów/usług ……13. Wprowadzenie innowacyjnych rozwiązań organizacyjnych ……14. Wprowadzenie innowacji marketingowych

34. Jak ocenia Pan(i) sytuację firmy w porównaniu z analo-gicznym okresem roku poprzedniego?1. Poprawiła się 2. Nie zmieniła się (przejdź do pytania nr 36)3. Pogorszyła się4. Trudno powiedzieć (przejdź do pytania nr 36)

35. Które z wymienionych czynników w sposób decydujący wpłynęły na pogorszenie/poprawę sytuacji firmy?1. Popyt na towaru i usługi2. Ceny materiałów i surowców3. Ceny paliwa i energii4. Zmiana warunków kredytowania5. Zmiana kursu euro6. Zmiana kursu franka szwajcarskiego7. Większa ostrożność/zaangażowanie inwestorów8. inne (jakie?) ……9. trudno powiedzieć (nie czytać!)

36. Proszę wskazać trzy czynniki atrakcyjności inwestycyjnej branży w której działa Pana/i przedsiębiorstwo?1. Infrastruktura techniczna2. Koncepcja rozwoju miasta/gminy3. Popyt produktów/usług na rynku zagranicznym4. Popyt produktów/usług na rynku krajowym5. Konkurencja krajowa i zagraniczna6. Kwalifikacje pracowników7. Biurokracja8. Odległość od rynków zbytu i zaopatrzenia9. Obciążenia na rzecz budżetu10. Szara strefa11. Możliwości zdobycia środków z Unii Europejskiej12. Dostępność surowców, materiałów i półfabrykatów13. Odpowiedni park maszynowy14. Przepisy prawne np. koncesje, limity, ulgi podatkowe15. Ogólna sytuacja gospodarcza16. Poziom bezpieczeństwa publicznego17. Inne, (jakie?) ……18. Branża nie jest atrakcyjna inwestycyjnie19. Trudno powiedzieć (nie czytać)

37. Czy Pana/i firma eksportuje produkty/usługi? Jeżeli tak, do jakich krajów i jaki jest udział (%) przychodów ze sprze-daży produktów na eksport w przychodach ogółem przed-siębiorstwa? 1. Firma nie eksportuje produktów/usług2. Tak, udział (%) eksportu w przychodach ogółem wynosi ……eksportujemy do kraju 1 ……eksportujemy do kraju 2 ……eksportujemy do kraju 3 ……

38. Czy Pana/i firma importuje produkty/usługi? Jeżeli tak, z jakich krajów i jaki jest udział (%) w kosztach działalności

firmy? 1. Firma nie importuje produktów/usług2. Tak, udział (%) importu w kosztach ogółem wynosi ……importujemy z kraju 1 ……importujemy z kraju 2 ……importujemy z kraju 3 ……

39. Klasa wielkości przedsiębiorstwa, wg liczby zatrudnio-nych pracowników1. do 9 pracowników2. od 10 do 49 pracowników3. od 50 249 pracowników4. od 250 do 999 pracowników5. 1000 i więcej pracowników

40. Stanowisko respondenta 1. Właściciel/właścicielka2. Prezes/dyrektor3. Wiceprezes/ Zastępca dyrektora4. Dyrektor finansowy5. Dyrektor wykonawczy/produkcji6. Dyrektor handlowy7. Główny księgowy 8. Dyrektor personalny9. Kadrowiec10. Osoba upoważniona

41. Wiek1. 18 - 24 lata2. 25 - 343. 35 - 444. 45 - 545. 55 – 596. 60 - 647. 65 lat i więcej8. odmowa odpowiedzi (nie czytać)

42. Płeć 1. Kobieta2. Mężczyzna43. Text1. typ sektora ……

6.6. Scenariusz panelu ekspertów

1) WPROWADZENIE

1. Przedstawienie się moderatora, przedstawienie firmy badawczej;2. Przedstawienie celu badania.

Instytutu Badań i Analiz Grupa OSB na zlecenie Urzędu Marszał-kowskiego województwa warmińsko-mazurskiego przeprowadza badanie pod tytułem. „Perspektywy rozwoju kluczowych sekto-rów województwa warmińsko-mazurskiego.” Celem badania jest określenie wagi poszczególnych sektorów gospodarczych w wo-jewództwie warmińsko-mazurskim, oraz wskazanie ich trendów rozwojowych. Zostali Państwo zaproszeni w roli ekspertów bran-żowych. Celem dzisiejszego spotkania jest, w oparciu o zebrany w projekcie badawczym materiał, usystematyzowanie wiedzy

Page 175: Perspektywy rozwoju kluczowych sektorów województwa warmińsko-mazurskiego Raport z badań

173

na temat poszczególnych branż oraz wypracowanie scenariuszy możliwych wydarzeń.

3. Zapoznanie rozmówców z zasadami spotkania, powiadomie-nie o nagrywaniu rozmowy.4. Przedstawianie uczestników spotkania.

2) OMÓWIENIE WYNIKÓW BADAŃ DOT. SEKTORÓW KLucZOwYcH

Sektory kluczowe w województwie warmińsko-mazurskim:•  Charakterystyka sektorów kluczowych •  Strukturalne wyznaczniki natężenia konkurencji sektora•  Siła przetargowa nabywców•  Siła przetargowa dostawców•  Grupy strategiczne w sektorach•  Strategie konkurencji•  Ryzyko stosowania strategii•  Innowacyjność podmiotów •  Zagrożenie nową konkurencją, substytuty•  Niestabilność sektorów (wojna konkurencyjna)•  Analiza atrakcyjności inwestycyjnej sektorów kluczowych (moc-

ne, słabe strony)•  Analiza strategiczna sektorów kluczowych

3) PROGNOZOWANIE

Czynniki mające wpływ na zmiany w danych sektorach* negatyw-ny/pozytywny.

Moderator dopytać o możliwe scenariusze wydarzeń:•  Długofalowe zmiany w tempie rozwoju, przebieg:•  Zmiana polityki państwa, jaka? Skutki dla sektora kluczowego

w czasie. •  Prognozy zmian w segmentach nabywców, dlaczego?•  Prognozy rozprzestrzeniania się wiedzy chronionej (bazy klien-

tów głównych, bazy kontrahentów, technologii, formuł produk-cyjnych) i skutki.

•  Prognozy zwiększenia skali działania ?•  Zmiany w kosztach nakładu (wywołane kursami walut)•  Możliwe innowacje •  Możliwość zwiększenia eksportu/importu•  Prognozy pojawienia się barier wejścia, jakie? •  Prognozy pojawienia się bariery wyjścia, jakie?

4) OMÓWIENIE WYNIKÓW BADAŃ DOT. SEKTORÓW wYSOKiej SZanSY

Sektory wysokiej szansy w województwie warmińsko-mazurskim:•  Charakterystyka sektorów wysokiej szansy (znaczenie ekono-

miczne, społeczne, środowiskowe, wykorzystanie B+R, innowa-cyjność).

•  Charakterystyka produktów. •  Największe firmy•  Kierunki i intensywność eksportu•  Dostępność do zasobów ludzkich o specyficznych kompeten-

cjach•  Specyficzne zasoby•  Wyróżniki przewag konkurencyjnych w sektorach wysokiej

szansy (kapitał wynikowy, strukturalny, ludzki)•  Analiza strategiczna sektorów wysokiej szansy (mocne, słabe

strony, szanse, zagrożenia)

5) PROGNOZOWANIE

Czynniki mające wpływ na zmiany w danym sektorze negatywny/pozytywny.

Moderator dopytać o możliwe scenariusze wydarzeń:•  Długofalowe zmiany w tempie rozwoju, przebieg:•  Zmiana polityki państwa, jaka? Skutki dla sektora w czasie. •  Prognozy zmian w segmentach nabywców, dlaczego?•  Prognozy rozprzestrzeniania się wiedzy chronionej (bazy klien-

tów głównych, bazy kontrahentów, technologii, formuł produk-cyjnych) i skutki.

•  Prognozy zwiększenia skali działania ?•  Zmiany w kosztach nakładu (wywołane kursami walut)•  Możliwe innowacje •  Możliwość zwiększenia eksportu/importu•  Prognozy pojawienia się barier wejścia, jakie? •  Prognozy pojawienia się bariery wyjścia, jakie?

6) OCENA REKOMENDACJIBariery wdrożeniowe: Instrumentalne, instytucjonalne, inne….

7) ZAKOŃCZENIEPodsumowanie dotychczasowych wniosków oraz podziękowanie za przybycie.

Page 176: Perspektywy rozwoju kluczowych sektorów województwa warmińsko-mazurskiego Raport z badań

174

Notatki

Page 177: Perspektywy rozwoju kluczowych sektorów województwa warmińsko-mazurskiego Raport z badań

175

Notatki

Page 178: Perspektywy rozwoju kluczowych sektorów województwa warmińsko-mazurskiego Raport z badań

176

gospodarka

Perspektywy rozwoju kluczowych sektorów województwa warmińsko-mazurskiegoRaport z badań

www.invest.warmia.mazury.pl

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Warmia i Mazury na lata 2007 – 2013

egze

mpl

arz

bezp

łatn

y URZĄD MARSZAŁKOWSKIWOJEWÓDZTWA WARMIŃSKO-MAZURSKIEGO

W OLSZTYNIE

10-562 Olsztyn, ul. Emilii Plater 1T: +48 89 521 91 70

E: [email protected]: www.warmia.mazury.pl

fot.

Tom

asz

Racz

yńsk

i

Notatki

Page 179: Perspektywy rozwoju kluczowych sektorów województwa warmińsko-mazurskiego Raport z badań

gospodarka

Perspektywy rozwoju kluczowych sektorów województwa warmińsko-mazurskiegoRaport z badań

www.invest.warmia.mazury.pl

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Warmia i Mazury na lata 2007 – 2013

egze

mpl

arz

bezp

łatn

y URZĄD MARSZAŁKOWSKIWOJEWÓDZTWA WARMIŃSKO-MAZURSKIEGO

W OLSZTYNIE

10-562 Olsztyn, ul. Emilii Plater 1T: +48 89 521 91 70

E: [email protected]: www.warmia.mazury.pl

fot.

Tom

asz

Racz

yńsk

i